Ұн технологиясы

Халқымызды жоғары сапалы тамақ өнімдерімен қамтамасыз ету мәселесін шешудің басты жолы дәнді дақылдардың түсімін арттырып, дер кезінде ысырапсыз жинап, шығынсыз сақтау және ұтымды өңдеу мен тиімді пайдалану болып табылады.
Дәнді дақылдардан өндірілетін нан, жарма, макарон т.б тағамдық азықтар адам тамағының ең маңызды құрам бөлігі екендігі белгілі. Асатықтан неше түрлі жем және механикалық шикізаттар да алынады. Қазақстанның егемендікке ие бола беруінің басты шарттарының бірі – кең-байтақ еліміздің (Республикамыздың) астық өндірудегі ұшан теңіз мүмкіндіктерін тиімді жүзеге асыра отыра, азық-тулік пен жем қорларын молайру және экспорт ресурстарын арттыру. Бул міндет дәнді дақылдар егісінің құнарлылығын арттыру, егіннің шығымдылыгын өсіру, жинап алынған астықтын сапасы мен одан өндірілетін өнімнің тиімділігін жақсарту, сақтау мен өндеу барысында шығынға жол бермеу есебінен ған орындалады.
Алайда, астық өнімдерінің бүкіл әлем көлемінде таршылығына қарамастан,оның едәуір бөлігі,өкінішке орай,халық мүддесіне жетпей қалып қояды.
Астық сақтау барысында бүкіл әлем бойынша орта есеппен алғанда дәннің 10-15%-ке жуығы шығып болып, тіпті сақтаулы өнімдердің біразының сапасы курт төмендеп, кейде түгелдей бүлініп,пайдалануға жарамай қалуға дейін барады.
Астық қорын сақтаудың өте жауапты да күрделі іс екендігін көп ғасырлық тәржіребе көрсетіп отыр. Біздің елде де астық өнімдерінің сақталу барысында орын алатын шығындарды азайту мүмкіндіктерін толық пайдаланбауға ішінара жол беріліп қалатындығын,көптеген астық қабылдау және өндеу кәсіпорындарында ғылым мен озық тәжірибе жетістіктері дер кезінде тиімді жүзеге асырыла қоймайтындығын мойындауымыз қажет.
Астықты шығынсыз сақтауды және оның сапасын арттыруды қамтамыз етуде кәсіпорындардың материалдық-техникалық базасының маңыздылығымен қатар, сол техникалық жабдықтарды дұрыс пайдланып,өндіріске алдыңғы қатардағы ұтымды техникалық шараларды өндіретін,сақтау мен өндеу процесстерінің экономикалық тиімділігін көздейтін білікті мамндардың орны,ролі орасан зор.
Қазақ тілінде тұңғыш жарық көріп отырған «Астық сақтау технологиясы» оқулығынының басты мақсаты болашақ мамандардың астық сақтауды ұйымдастырудың ғылыми негіздері мен практикалық жолдарын толық меңгеруіне мүмкіндік жасап, көмекші болу.

1. ↑ Агрономия негіздері (авторлар: ЖаңабаевҚ., Арыстанғұлов С.) Астана - 2010. 352бет. ISBN 978-601-292-059-8
2. ↑ ҚазССР. Қысқаша энциклопедия - 2-том. Алматы - 1987.

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1.Дәнді дақылдардың өсіп дамуы
2.Дәнді ұнға өңдеу технологиясы
3.Қара бидай және бидай ұның тарту классификациясы.
4. Ұн тарту зауыттарындағы технологиялық процесс.
5. Ұнның сапасын бағалау.
6. Ұнды биологиялық активті заттармен байыту.
7. Дәннен жарма алудың жаңа технологиясы.
8. Технологиялық процесстерді ұйымдастыру және құру негіздері
9. Технологиялық бөлім
III.Қорытынды
IV.Пайдаланылған әдебиеттер

Халқымызды жоғары сапалы тамақ өнімдерімен қамтамасыз ету мәселесін шешудің басты жолы дәнді дақылдардың түсімін арттырып, дер кезінде ысырапсыз жинап, шығынсыз сақтау және ұтымды өңдеу мен тиімді пайдалану болып табылады.
Дәнді дақылдардан өндірілетін нан, жарма, макарон т.б тағамдық азықтар адам тамағының ең маңызды құрам бөлігі екендігі белгілі. Асатықтан неше түрлі жем және механикалық шикізаттар да алынады. Қазақстанның егемендікке ие бола беруінің басты шарттарының бірі - кең-байтақ еліміздің (Республикамыздың) астық өндірудегі ұшан теңіз мүмкіндіктерін тиімді жүзеге асыра отыра, азық-тулік пен жем қорларын молайру және экспорт ресурстарын арттыру. Бул міндет дәнді дақылдар егісінің құнарлылығын арттыру, егіннің шығымдылыгын өсіру, жинап алынған астықтын сапасы мен одан өндірілетін өнімнің тиімділігін жақсарту, сақтау мен өндеу барысында шығынға жол бермеу есебінен ған орындалады.
Алайда, астық өнімдерінің бүкіл әлем көлемінде таршылығына қарамастан,оның едәуір бөлігі,өкінішке орай,халық мүддесіне жетпей қалып қояды.
Астық сақтау барысында бүкіл әлем бойынша орта есеппен алғанда дәннің 10-15%-ке жуығы шығып болып, тіпті сақтаулы өнімдердің біразының сапасы курт төмендеп, кейде түгелдей бүлініп,пайдалануға жарамай қалуға дейін барады.
Астық қорын сақтаудың өте жауапты да күрделі іс екендігін көп ғасырлық тәржіребе көрсетіп отыр. Біздің елде де астық өнімдерінің сақталу барысында орын алатын шығындарды азайту мүмкіндіктерін толық пайдаланбауға ішінара жол беріліп қалатындығын,көптеген астық қабылдау және өндеу кәсіпорындарында ғылым мен озық тәжірибе жетістіктері дер кезінде тиімді жүзеге асырыла қоймайтындығын мойындауымыз қажет.
Астықты шығынсыз сақтауды және оның сапасын арттыруды қамтамыз етуде кәсіпорындардың материалдық-техникалық базасының маңыздылығымен қатар, сол техникалық жабдықтарды дұрыс пайдланып,өндіріске алдыңғы қатардағы ұтымды техникалық шараларды өндіретін,сақтау мен өндеу процесстерінің экономикалық тиімділігін көздейтін білікті мамндардың орны,ролі орасан зор.
Қазақ тілінде тұңғыш жарық көріп отырған Астық сақтау технологиясы оқулығынының басты мақсаты болашақ мамандардың астық сақтауды ұйымдастырудың ғылыми негіздері мен практикалық жолдарын толық меңгеруіне мүмкіндік жасап, көмекші болу.
Оқулық бұрынғы одай көлемінде кең тараған орыс тіліндегі басылған белгілі оқулықтармен және оқу бағдарламалары мен жоспарларына негізделіп, сәйкестендіріліп жазылған. Оқулықта әртүрлі кезде жүргізілген ғылыми жұмыстардн мәліметтер қарастырылып,астық сақтау технологиясы ғылыми негіздері мен жеңа бағыттарына талдау жасалып қорытылды. Сонымен қатар астық зиянкестерінің сипаттамасына және оларға қарсы күрес жүргізу шараларына жеткізілікті көңіл бөлінеді. Кітантың көлемі шағын болғандықтан астық сақтау тарихына шолу , құрамаөжем, тұқымдық қор сақтау ерекшеліктерін, астық өнімдерін босату барасындағы есептеу сияқты мәселелерді егжей-тегжейлі қарастыру мүмкіншілігі болмай ,тек қысқаша деректер берумен шектелінді.
Кітап туралы және оны жетілдіруге бағытталған сын пікірлерді оқулық авторы ризашылықпен қабыл алатындығын білдіреді.

Астық сақтау және оның сапасын арттыру саласындағы келесі міндеттер
Астық,тұқымдық дән және олардан алынатын өнімдер колхоз бен совхоздар да, селекциялық станцияларда және басқа да шаруашылықтарда, элеваторлар мен астық қабылдау кәсіпорындарында, ұн, жарма, нән өндірісі,крахмал, өсімдік майлар, сыра, спирт фабрикзауыттарында сақталады.
Мемлекеттік астық қорын шоғырландыру, орналастыру, сақтау мен және өндеу, оны тиімді пайдалануды ұйымдастыру мен халық шаруашылығының барлық салаларын астық өнімдерімен қамтамасыз ету, сол астық қабылдайтын,оның өнімдерін шығаратын мекемелерге жүктелген. Онымен қоса бұл мекемелер дәнді бұршақты және майлы дақылдар мен жем шөптедің сортты тұқымдарын да қабылдап, өндеп өндіріске өткізіп отырады.
Халықты нан өнімдерімен қалтқысыз қамтамасыз ету мәселесі елде ұн қорының жеткілікті, мол болуына байланысты. Сол сияқты жарма іспеттес құнды тамақ өнімдері де жеткілікті болуға тиіс. Сондықтан астық пен оның өнімдерін бастап дұрыс сақтау маңызы зор мемлекеттік іс деп қаралады.
Астық сапасының төменеуі, тіпті оның бұзылып кетуінің басты себептерінен бейхабар болу, сақтаудың ғылыми негіздерін білмеу орны толмөс шығынға әкеліп соғады, ауылшаруашылығы өндірісінің дәнді дақылдардың өнімділігін арттырудағы,оның жалпы түсімділігін көбейтудегі жетістіктерін жоққа шығарады.
Астық сақтау ғылымы дәнді дақылдардың ерекшеліктерін, олардың сапасына физикалық,химиялық,биологиялық,техн ологиялық факторлердің тигізетін әсерін зерттейды.
Астық жиымындағы орын алатын заңдылықтарды, құбыластарды бәлу астықты сақтауды ғылыми негізде ұйымдастырып,оның сапасын арттыру мүмкіндіктерін іске асырудың кепілі.
Астық жіне оның өнімдерін сақтауды дұрыс ұйымдастыру үшін ұшан теніз де күрделі материалдық техникалық базаның және осы саладағы ғылыми негіздерді жетік меңгерген мамандарды орны бөлек екендңгңн баса айта кеткеніміз жөн.
Астық сақтауды ойдағындай ұйымдастырудың күрделіләгін оның физикалық, физиологиялық, биохимиялық және технологиялық ерекшіліктерінің салдарында.
Астық дәні тірі организм деп танылады. Осы тұрғыдан қарағанда қоршаған ортаға тікелей байланысты әртүрлі құбылыстар дән торшығындағы (клеткасындағы) зат алмасу процестеріне дұрыс әсерін тигізумен қатар, оның сапасын төмендетіп, едәуір шығынға да әкеп соғатының білген жөн.
Астықтын сапасы микроорганизмдердің және шыбын шіркей, құрт құмырсқа секілді жәндіктер мен зиянкестер топтарының іс әрекет, тіршілігінің салдары нәтіжесінен де төмендейді.
Сонымен, сақталатын өнімдердің табиғатына байланысты болатын шығындарды азайту ол заттарды қоршаған ортаның әсерінен қорғау дәннің торшығындағы зат алмасуды бәсендетудің кепілі.
Бұл мәселе астықты сақтауға дайындауды әртүрлі әдістерімен тиянақты жағдай жасау арқылы щешіледі. Ол үшін астық арналған қоймалар. Элеваторлар әртүрлі дәнді дақылдарды ерекшіліктеріне сай техникалық және технологиялық жабдықтармен қамтамасыз етіледі.
Астық сақтау саласындағы көптеген мәселелер мен міндеттерді мына төмендегіше топтастыруға болар еді.
Бірінші міндет астық өнімдерін шығынсыз сақтауға тырысу. Негізі сан мен салмақ жіне сапа жағынан болатын шығындарды белгілі ғалым Л.А. Трисвяткий механикалық және биологиялық деп екі топқа бөледі.
Биологиялық шығындарды дәннің тыныс (дем) алуы, өнуі кезіндегі орын алатын, микроорганизмдер, шыбын шіркей және кенелердің өсіп өну тіршілігі, өзіндік қызынуы және кеміргіштер мен құстардың жеп құрту салдарынан болатын сан мен сапа жоғалтуы жатады да, ал механикалық шығындарға тасымалдау, өндеу барасында орын алатын астықтың төгіліп шашылуы, дәннің зақымдануы жатады.
Бұның ішінде дәннің тыныс алу барсындағы және астықты тасымалдау кезіндегі орын алатын сан салмақ кемуі ғана амалсыздықтан болатын шығындар есебіне жатады. Сондықтан шығынның бұл түрлерін есепке алу мақсатымен астық сақтау мен тасымалдау барысындағы табиғи да орынды азаю, кему мөлшері бекітілген. Егер астық сақтауды дұрыс орынды ұйымдастырған жағдайда бұл аталған щығын түрлері жыл бойына астық қорына небәрі 0,3 ... 0,4%-іне ғана жетеді.
Ал, төгіліп-шашылуға, құс-кеміргіштер, шыбын-шіркей мен жәндіктердің тіршілігіне байланысты, сонымен қатар астықтың, дәннің өзіндігінен қызуына, микроорганизмдердің өсіп-өнуіне жол берудің салдарынан болатын шығындарды, әрине, ешқандай себептермен ақтауға болмайда.
Екінші міндет - астық өнімдерін сапасын төмендетпей сақтауды қамтамасыз ету. Кей кездерде іс жүзінде жиірек кездесіп орын алатын астық өнімдерінің, тұқымдық дәннің сапасының төмендеуін астық сақтаудың ғылыми тұрғыдағы тәртіп-ережелерін (режимдерін) бұзудың және керекті күтімнің жоқтығының тікелей салдары деп білу керек. Мұндай шығындардың алдын алмаса зор зиян, эарарға әкеліп соғады.
Астық өнімдері сапасыныц төмендеуінің тағы бір себебі -олардың өте ұзақ мерзімде сақталуы. Әрбір заттың (тауардың), әсіресе дәннің, қандай қолайлы жағдайда сақталғанымен жеке өзіне тән"ұзақ мерзімдік" не ұзақ уақыттылыққасиеті бар. Аталған мерзім өткен соң ол зат ескіре ("қартая") бастайды да, оның адам қажетіне керектілігі мен тұтынушылық көрсеткіштері төмендейді. Мысал үшін ұн мен жарманың кейбір түрлері 1-2 жыл сақталған кейін-ақ тағамдық сапасының, ал тұқымдық дәннің 2-4 жылдан соң егіндік шығымдық қасиетінің, қабілетінің нашарлай бастайтының айтуга болар еді. Бұлардан гөрі дәнді астық пен бұршақ дақылдары сақтауга едәуір шыдамды болып келеді. Олардың технологиялық құндылығы 7 - 15 жыл өткен соң төмендей бастайды.
Сонымен, табиғи ескіру құбылыстарына байланысты қоймада сақтаулы астың қорын оқтын- оқтын алмастырып, тұру қажеттілігі естен шығармау керек. Оның бер жағында астақ өнімдерін, сапасын төмендетіп алмай тұрып, тиісті мекемелерге таратып, өткізіп отырады. Сайып келгенде, астақты сапасын төмендетпей сақтауды қамтамасын ету міндетті шарт білу керек.
Үшінші міндет - сақтау барысында астық өнімдерінің сапасын арттырып жақсарта беру. Бұл мәселені шещудің жолы әртурлі технологиялық тәс ілдерді тиімді қолданып, дәнді дақылдардың мүлтіксіз сақталуын және сақталуға деген төзімділігін (берітілігің) арттыра түсу.
Төртінші міндет - өнімнің сан мен сапасын мүлтіксіз сақтауы барысында еңбек пен қаржы шығындарын мейлінше азайтып кеміте түсу.
Астық қабылдау мекемелерінің озат тәжірибесіне көз жүгіртіп, талдайтын болсақ өнімдерді сақтауга байланысты шығындарды азайтудың басты жолдары мыналар екендігін ұғу қиын емес. Жеңілдірілген техникалық жабдықтарды тиімді пайдалану, өңдеудің жаңа технологиялық әдістерін енгізу, еңбекті ғылыми негізде ұйымдастыру мекемелердегі мамандар мен жұмыскерлердің мамандық шеберлігін үнемі арттырып отыру.
Астықты тиімді сақтауды және оның сапасын арттыра түсуді қамтамасыз ететін технологиялың тәс ілдерге мына төмендегі шараларды жатқызуға болады:
1) Астықты түрлі қоспалардан айырып тазарту;
2) Астықты кепіру. Оны дән ылғалдығын керекті мөлшерге дейін азайту, төмендету үшін қолданады;
3) Астықты белгілі бір температуралық жағдайда, деңгейде сақталуын қамтамасыз ету мақсатымен, салқындатып отыру;
4) Астық пен оның өнімдерін шыбын-шіркей, кене секілді зиянкестер мен жәндіктерден, кеміргіштер мен құстардан қорғауды дер кезінде ұйымдастыру;
5) Халық шаруашалығының әртүрлі саласында арнаулы мақсатпен пайдалану үшін ірі- ірі астық қорларын партияларың дайындау.
Әрине, астық, дәнді дақылды астық сақтауға және олардың өнімдерін тиімді байлануға байланысты жұмыстарды ұйымдастыру тек жоғарыда атап көрсетілген тәсілдермен ғана шектеледі десек, ол аз айтқаныз. Ауыл шаруашылығы жүйесінде астықты, дәнді баптау да қаншама қыруар істер атқарылатынын да айту жөн. Біз астықты қабылдау, одан керекті өнімдер алу мекемелеріндегі басты-басты технологиялық тәсілдердін ғана атап көрсеттік.
Жоғарыда көрсетілген күрделі міндеттерді орындап, астықты сақтау, тиімді өңдеу мәселелерін ұтымды шешіп, халықты сапалы дән мен нан өнімдерімен қамтамасыз етуде технолог атты мамандардың орны мен жауапкершілігі бөлек екендігін атап айтқанымыз келеді. Технолог әрі жетекші ұйымдастарушы (менеджер) әрі жан-жақты білімдар, әсіресе техникалық және биотехнологиялық ілімдер негіздерін толық меңгерген инженер (бакалавр) маман болуы тиіс.
1.Астық тұқымдас масақты дәнді дақылдар- бидай, қарабидай, күріш, қарақұмық, тары, сұлы, арпа, жүгері. Дәнді дақылдар өздерінің морфологиялық және биологиялық ерекшеліктеріне қарай екі түрге бөлінеді, бірінші топтағы және екінші топтағы дәнді дақылдар.

Күріш
* 1 Бірінші топтағы дәнді дақылдар
o 1.1 Күздік дәнді дақылдар
o 1.2 Жаздық дәнді дақылдар
* 2 Екінші топтағы дәнді дақылдар
* 3 Астық дақылдары дәндерінің құрамы
* 4 Дәнді дақылдардың өсіп-дамуы
o 4.1 Тұқымның бөртуі және өнуі
o 4.2 Көктеу
o 4.3 Түптену
o 4.4 Түтік шығару
o 4.5 Масақтану
o 4.6 Гүлдену
o 4.7 Дәннің толысуы және пісуі
* 5 Қазақстандағы астық дақылдарының сорттары
* 6 Астықты дәнді дақылдардың шаруашылықтағы маңызы
* 7 Дереккөздер
Бірінші топтағы дәнді дақылдар
Бірінші топқа бидай, қарабидай, арпа және сұлы жатады. Олардың негізгі ерекшеліктері - дәндерінің бауыр жағында тілігі болады, дән тамыршалары 3-8 дана, масақшаның төменгі гүлдері жақсы дамыған. Өсіп-дамуы үшін жылуды аз мөлшерде, ал ылғалды көбірек талап етеді, сабақтарының іші қуыс болып келеді. Олар ұзақ күннің өсімдіктері, сондықтан вегетациясының алғашқы кезеңінде тезірек дамып, арамшөптермен шамалы ластанады.
Бірінші топтағы дәнді дақылдардың екі түрі бар.
Күздік дәнді дақылдар
Күздік дәнді дақылдар - күздік бидай, қарабидай, күздік арпа.
Бұл дақылдардың биологиялық ерекшеліктері - алғашқы даму кезеңінде оларға 1 айдай 1-10°С-тай төмен температура қажет. Сондықтан оларды тұрақты суық түскенге дейін 55-60 күн қалғанда себу қажет. Күздік дәнді дақылдар жаздықтарға қарағанда өнімді артық береді. Оның себебі, олар күзгі және көктемдегі жауын-шашынды тиімді пайдаланады, күзде жақсы түптенеді, ал ерте көктемде тез өсіп-дамып, ерте піседі.
Күздік дәнді дақылдардың өнімділігі олардың қыстың қолайсыз жағдайынан жақсы шығуына тікелей байланысты. Себебі, күзде, қыста және көктемде күздік дәнді дақылдар әр түрлі қолайсыз жағдайларға ұшырайды (қатты суық, қардың жұқа түсуі, ауа температурасының күрт өзгеруі және т.б.). Осы аталған қолайсыз жағдайларға төзімді болу үшін, күздік дәнді дақылдар шынығу сатысынан толық өтуі керек.
Жаздық дәнді дақылдар
Жаздық дәнді дақылдар - жаздық бидай, арпа, сұлы, күріш, жүгері, қарақұмық, тары, қонақ жүгері.
Жаздық дәнді дақылдар өздерінің жылу сүйгіштігіне қарай екі топқа бөлінеді:
* Ерте себілетін - жаздық бидай, арпа, сұлы. Оларды ерте көктемде, топырақтың тұқым сіңірілетін тереңдігі 5-7°С-қа жылыған кезде себеді.
* Кеш себілетіндер - күріш, жүгері, тары. Бұл дақылдарды топырақтың тұқым сіңірілетін тереңдігі 10-12°С-қа қызған кезден бастап себеді.
Екінші топтағы дәнді дақылдар
Екінші топтағы дәнді дақылдарға тары, жүгері, күріш, қонақ жүгері жатады. Оларды дәндерінің бауыр жағында тілігі жоқ, масақшаның жоғарғы гүлдері жақсы дамыған. Бұлар бірінші топтың дақылдарына қарағанда жылуды көп, ал ылғалды, күріштен басқасы, аз талап етеді. Жүгері мен қонақ жүгерінің сабақтары өзекшемен толтырылған. Екінші топ дақылдары - қысқа күннің өсімдіктері және олардың күздік түрлері болмайды.
Астық дақылдары дәндерінің құрамы
Астық дақылдары дәндерінің құрамында су, ақуыз, май, крахмал, жасұнық және күл болады. Олар дәндерінің химиялық құрамы жағынан бір-бірінен ерекшеленеді. Мысалы, дәндегі ақуыз мөлшері қатты бидайда 13,8-20,0% болса, ал күріш дәнінде 6,7-7,6% ғана болады.
Астық дақылдарының дәндерінде майдың мөлшері 1,5-3,0%, ал көмірсутегі 67,8-80,9% шамасында болады.
Дәннің химиялық құрамы аймақтың топырақ-климат жағдайына, қолданылатын агротехникалық шараларға тікелей байланысты. Қазақстанның қуаң далалық аймағында өсірілетін жаздық бидай дәніндегі ақуыздың мөлшері басқа өңірлермен салыстырғанда біршама көбірек болады, сондықтан олар жақсы бағаланады.
Дәнді дақылдардың өсіп-дамуы
Тұқымнан өніп, көктеп шыққанна дәннің пісіп детілуіне дейінгі мерзімді өсімдіктердің вегетациялық кезеңі деп атайды.
Дәнді масақты дақылдар өсімдіктері вегетациялық кезеңде бірнеше фенологиялық өсу және даму сатыларынан өтеді. Олар:
* тұқымның бөртуі және өнуі
* көктеу
* түптену
* түтік шығару
* масақтану(шашақ бас шығару)
* гүлдену
* пісу(сүттеніп, қамырланып және толық пісуі)
Өсу және даму фенологиялық сатыларда өсімдіктерде сыртқы морфологиялық өзгерістер байқалады.
Тұқымның бөртуі және өнуі
Топыраққа сіңірілген тұқым өну үшін алдымен бөртеді. Бөртуге негізінен ылғал, жылу және ауа қажет. Дәннің құрамындағы ақуыз, май, көмірсутегінің мөлшеріне байланысты олардың бөртуіне әр түрлі мөлшерде ылғал қажет. Мысалы, бидай тұқымының бөртуі үшін оның құрғақ ауа салмағының 56%-ына тең ылғал қажет, ал асбұршақ тұқымының бөртуіне 50% ылғал қажет, ал дәнінде ақуызы көп асбұршаққа бұдан екі-үш есе артық ылғал керек. Дәннің өнуіне қажетті температура да екі топтағы астық дақылдары үшін әр түрлі.
Бірінші топтағы астық дақылдары дәндерінің өнуіне ең кемінде температура 1-3°С болуы тиіс, жүгері үшін бұл көрсеткіш 7-8°С, күріште 11-12°С-қа тең. Бірінші топтағы астық дақылдары дәндерінің көктеуі үшін ең қолайлы температура 6-12°С, ал екінші топтағы дақылдар үшін 18-22°С болып табылады.
Көктеу
Жеткілікті мөлшерде ылғал, қолайлы температура болса, бөрткен дәннен алдымен тұқым тамыршалары, одан кейін ұрықтың сабағы өседі.
Ұрық сабағының ұшында оны бүлінуден сақтайтын жұқа мөлдір қынап (колеоптиль) болады. Жер бетіне шыққаннан кейін, күн сәулесінен колеоптиль жарылып, оның ішінен бірінші жасыл жапырақ пайда болады. Мұны өсімдіктің көктеу сатысы дейді.
Түптену
Топырақтың 2-3 см тереңдігінде түптену түйіні пайда болып, одан жанама сабақ пен екінші тамыр тараған шақ түптену сатысы деп аталады. Түптену дақылдың биологиялық ерекшеліктеріне, себілген тұқым сапасына, топырақтағы ылғалдың мөлшеріне, себілу тереңдігне байланысты әр түрлі болады. Түптену сатысы әр сорттың биологиялық ерекшеліктеріне байланысты 12-30 күнге созылады.
Түтік шығару
Түптенуден 10-15 күн өткен соң, түтік шығару сатысы басталады. Оны топырақтың беткі қабатынан 5 см биіктікте бірінші сабақ буынының пайда болуы арқылы анықтауға болады. Өсімдіктің қарқынды өсуінің арқасында оның буын аралықтары ұзара бастайды. Дәнді дақылдарда 5-6 буын аралық, ал жүгеріде ол 15-ке дейін жетуі мүмкін.
Масақтану
Масақтану сатысының басталуы сабақтың жоғарғы жапырақ қынабынан гүл шоғырының жартысының шығуына сәйкес келеді. Тары тәріздес дәнді дақылдарда бұл саты шашақ бас шығару деп аталады. Бұс сатыда өсімдіктер топырақта ылғалдың, қоректік заттардың, жылудың және жарықтың мол болуын қажет етеді.
Гүлдену
Көптеген дәнді дақылдар масақтанған соң бірнеше күннен кейін гүлдейді, содан кейін тозаңданады. Олар екіге бөлінеді: өздігінен тозаңданатындар - бидай, арпа, тары, күріш айқас тозаңданатындар - қарабидай, жүгері, қонақ жүгері. Бидай, арпа, сұлы, қарабидай дақылдарының жақсы гүлденуіне 15-20°С қолайлы болса, ал ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.