Банк депозиті - автоматтандырылған жұмыс орнын құрастыру

МАЗМҰНЫ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 Банк депозиттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1 Депозит нарығының мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... 6
1.2 Депозит түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.3 «Халық Банкі» ұсынатын қызмет түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
1.4 Халық Банкінің депозиттік операциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2 Delphi ортасында «Банк депозиттері» автоматтандырылған
жұмыс орнын құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.24
2.1 Автоматтандырылған басқару жүйелерiнiң пайда болуының
алғы шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.24
2.2 Программалық қамтамасыздандыру жүйелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
2.3 Автоматтандырылған жұмыс орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .34
2.4 Borland Delphі ортасының интерфейсі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .37
2.5 Жобаның кестелерін байланыстыру әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .63
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .65
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .66

1 Бойко В.В. Савиников В.Н. Проектирование информационной базы автоматизированной системы на основе СУБД. –М.: Мир, 1982.
2 Савинков В.М., Бойко В.В. Проектирование баз данных. –М.: Мир, 2002. –216 с.
3 Климова Л.М. Delphi 7. Основы программирования. Решение типовых задач. –М.: Кудиц-образ, 2004. -480 с.
4 Пестриков В.М., Маслобоев А.Н. Delphi на примерах. –Спб.: БХВ-Петербург, 2005. –496 с.: ил.
5 Бен–Ари М. Языки программирования. Практический сравнитель-ный анализ. –М.: Мир, 2000. –208 с.
6 www.atfbank.kz
7 Информатика. Учебник под ред.проф. Н.В.Макаровой. –М.: Финансы и статистика, –2001. –768 с.
8 Гринберг Ф., Гринберг Р. Самоучитель программирования на входным языке СУБД dBase. –М.: Мир, 1989.
9 Одинцов И.О. Профессиональное программирование. Системный подход. –СПб.: БХВ-Петербург, 2004. –624 с.
10 Избачков Ю., Петров В. Информационные системы: Учебник для вузов. 2–е изд. –Спб.: Питер, 2006. –656 с.:ил.

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

ХXI ғасырға Қазақстан Республикасы елеулі өзгерістер мен үлкен және
ауқымды бағдарламалармен қадам басты. Соңғы жылдардағы өзгерістер, Ата
заңымыз – Конституацияға реформалаудан бастап, басқа да заңдарға өзгерістер
мен толықтырулар ендіру нәтижесі жалғасын табуда.
Компьютер технологиясы дамуымен көп процестерді автоматтандыру мүмкіндігі
пайда болды. Бір жағынан деректер қорының дамуына және көрсетілетін қызмет
комплексіне байланысты өңделетін ақпарат көлемі көбейді. Осыған байланысты
қызметкерлердің жұмысын жеңілдету үшін автоматтандырылған жұмыс орнын құру
керектігі туындады [1].
Технология дамыған заманда бұл өте қажет нәрсе. Қазіргі уақытта барлық
салада жұмыстар компьютерленген және автоматтандырылған. Барлық мәліметтер
деректер қорында сақталады. Бұл өте ыңғайлы және тұрақтылықты қамтамасыз
етеді. Мысалы, бұрынғы 1980-1990 жылдар басында барлық құжаттар қолмен
толтырылатын. Бұл ұзақ уақытты алатын үрдіс және еңбек өнімділігі төмен
еді. Архивке сақтағанда қабат-қабат қағаздар болып тұратын. Және де олар
жоғалып, тозып кетуі мүмкін еді. Ал компьютерде жазылған деректер қоры
мәліметтері ұзақ уақыт сақталып тұрады және көп орын алмайды, сонымен қатар
өте үлкен көлемдегі мәліметтерді сақтауға болады. Ол мәліметтерді магниттік
жинақтауыштарда сақтап қоюға болады.
Автоматтандырылған жұмыс орны – бұл техникалық кешен, ақпараттық және
бағдарламалық қамтамасыздандыру, адам мен компьютер технологиясын орындау
барысында байланыстырылатын үрдіс. Автоматтандырылған жұмыс орны
терминалдармен жабдықталған, оның көмегімен ақпаратты енгізу және
деректерді өңдеу жүргізіледі [2].
Ал баспа құрылғылары әр түрлі құжаттық формаларды толтыру үшін
қолданылады. Сонымен қатар ақпаратты жинайтын және басқа сатыдағы жүйелік
байланыс құрылғылары көмегімен әр түрлі құжаттық формаларды толтыру үшін
қолданылады.
Дипломдық жұмыстың тақырыбы: Банк депозиті - автоматтандырылған жұмыс
орнын құрастыру.
Қазіргі таңда барлық бағдарламалау тілдері - объектке бағытталған
бағдарламалау технологиясын қолдануда. Бұл технология бағдарламалау тілі
дамуының жоғарғы эволюциялық сатысы болып есептеледі. Объектіге бағытталған
бағдарламалау әдісі - басқа бағдарламалау әдістерінің жетістіктерін өз
ішіне ала отырып, бағдарламалау процессінде абстракттық құрылымдардан
пайдалана алады [3].
Жұмыстың Borland Delphi объектіге бағытталған программалау ортасында
жасалыну себебi, біріншіден, Borland Delphi объектiге бағытталған
программалау ортасы кез-келген қосымшаны дайындауға болатын, жылдамдығы тез
қуатты тiлдердiң бiрi болуы және де басқа деректер деректер қорымен жақсы
байланысатын болуы [4].
Екіншіден, ол Windows операциялық жүйесінде программалаудың ыңғайлы
құралы болып саналады. Онда көптеген операторларды пайдаланып программа
дайындау, программа мәзірін құру, анимация, мультимедия процестерін
ұйымдастыру, OLE технологиясын пайдалану, сол сияқты басқа да іс-
әрекеттерді орындау мүмкіндігі бар [5].
Автоматтандырылған жұмыс орны банк жүйесінде де қолданылады. Бұл жұмысты
тездетеді, жеңілдетеді және жұмыс өнімділігі артады. Бұл салада қолданатын
бағдарламалар бар. Бірақ олар банктің депозит жұмысына арналмаған. Осы
автоматтандырылған жұмыс орны, яғни Банк депозиті бағдарламасы сол банк
қызметкері жұмысын жеңілдету үшін жасалып отыр.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Қазіргі кезде қоғамның дамуы адамзатқа
қажетті информацияны жедел және нақты түрде бере алатын информациялық
үрдістердің дамуына байланысты болуда. Банк қызметі оперативті іздестіру
жұмыстарды ұйымдастыру деңгейімен анықталады. Ал жоғары деңгейге ақпараттық
технологияларды қолдану нәтижесінде жетуге болады. Осы функциялар банк
бөлімін ақпараттық жабдықтау жүйесімен қамтамасыз етуге бағытталған.
Зерттеу жұмысының объектісі: Халық Банкі АҚ негізі 1924 жылы қаланған,
Қазақстанның банктік жүйесіндегі көшбасшылардың бірі болып табылады. Осы 88
жылғы табанды еңбек нәтижесінде банктік қызметтің барлық бағыттарында
айтарлықтай жеңістіктерге жетіп, әмбебап қаржылық институтқа айналды.
Халық Банкі мақсатына шағын және орта бизнес субъектілерімен бұдан былай
да белсенді қарым-қатынас жасау, Қазақстандағы, сонымен бірге Банктің
еншілес құрылымы ретінде танылған көршілес мемлекеттер рыногындағы
филиалдар желісі мен қызмет орындарын кеңейту кіреді.
Халық Банкінің негізгі міндеттері болып клиенттер сұраныстарын барынша
сапалы банктік қызмет көрсетумен қанағаттандыру, өзара пайдалы және ұзақ
мерзімді серіктестіктерін нығайтуға көмек көрсету болып табылады.
Халық Банкінің UniCredit Group тобына енуі клиенттер үшін жаңа
мүмкіндіктер ашты:
• әр клиент автоматты түрде UniCredit Group тобына кіретін кез
келген банктің клиенті атанады және ол қайда болса да, банктік
қызметтің барлық түрін пайдалана алады;
• UniCredit Group дүние жүзі бойынша өз клиенттеріне ұсынатын жаңа
өнімдерді пайдалана алады;
• Еуропалық сапада қызмет көрсету.

Халық Банкті қаржылық серіктестік ретінде сенімді деп таныған дерек, ұзақ
мерзімді рейтингісін көтеруі болды:
• халықаралық рейтинг агентігі Standart & Poor’s В++ дан ВВ+
дейін;
• халықаралық рейтинг агентігі Fitch Ratings ВВ- дан ВВВ+
дейін.

Зерттеу жұмысының мақсаты: Банк қызметкерінің жұмысын Borland Delphi
программалау ортасының көмегімен автоматтандыру және салымшылар деректер
қорын құру. Банк қызметкеріне салымшылырды реттеу, депозиттер туралы
ақпарат қажет. Сол себептен оған көп көлемдегі мәліметтермен жұмыс істеуге
тура келеді. Салымшы туралы барлық мәліметтер карточкаға толтырылады. Ол
қолмен толтырылғандықтан, қабат-қабат қағаздардың жиналуына әкеледі. Ал
керек уақытта мәліметті іздеп отыру уақытты алады, және жоғалып кету қаупі
өте жоғары болады. Ал бұл құжаттық жұмыстарды автоматтандыру арқылы біз осы
мәселенің бәрін шешеміз. Мәліметтің барлығы деректер қорында сақталады. Бұл
бағдарламада іздеу жүйесі де қамтылған. Сондықтан керек мәліметті оңай
іздеп табуға болады. Бұл бағдарлама арқылы уақыт үнемделеді, еңбек
өнімділігі артады. Қағаздарды толтырып жүру қажет емес. Керек мәліметті
бағдарламада кестеге толтырса жеткілікті. Менің бағдарламам осы мақсатта,
яғни Банк қызметкерінің жұмысын жеңілдету мақсатында құрылып отыр.
Зерттеу жұмысының теориялық негізі – Қазіргі кезде барлық алгоритмдік
тілдер - объектке бағытталған бағдарламалау әдісін қолдануда. Бұл әдіс
алгоритмдік тілдің дамуының жоғарғы эволюциялық сатысы болып есептеледі.
Объектіге бағытталған бағдарламалау әдісі - басқа бағдарламалау әдістерінің
жетістіктерін өз ішіне ала отырып, бағдарламалау процессінде абстракттық
құрылымдардан пайдалана алады. Әдісте қолданылатын негізгі ұғым - объекттің
үш қасиеті бар. Осы қасиеттер негізінде, көп-теген абстракт объекттер
құрылып, олар библиотекаларда сақталуда. Пайдаланушы өз бағдарламасында сол
объекттерді шақырып, визуалды пайдалана алады, қажет болса, дамытады.
1. Банк депозиттері

1.1 Депозит нарығының мәселелері

Депозит нарығының экономикалық мәні. Кез келген қаржы институты
шаруашылық субъектісі ретінде өз жарғылық қызметін жүзеге асыру үшін
ғимарат, құрылыс және технология айналым капиталын қалыптастыру, резерв
құру, еңбек ақыларын төлеу, бюджетке төлемдер және т.б. ақшалай қаражаттар
яғни қаржы ресурстарын қажет етеді. Осындай шығыстарды өз қаражаттары
есебінен немесе негізгі бөлігін жеке және заңды тұлғалардың салымдары мен
депозиттері құрайтын сырттан алынған қаражаттар және қарыздар есебінен
қаржыландырылуы мүмкін [6].
Депозиттік операциялар ең алғашқы монеталық двор және айыр бастаушыларда
жинақтарын дұрыстау мақсатында алтын монеталарды сақтау түрінде пайда
болған. Клиенттің тілеуі бойынша айырбастаушылар өздеріне берілген
монеталарды сақталуына кепіл беріп отырған. Мұндай шарттарда олар алынған
монеталар мен ссудалық операцияларды жүзеге асыра алмайды. Уақыт өте берген
монеталарды талап етуді қойды. Тек қана берілген ақшалардың соммасы
қайтарылды. Сақтау мерзімі ұзарды. Кейіннен егер де айырбастаушылар несие
беру үшін меншікті капиталына ғана қолданды,енді несие беру үшін тартылған
қаражаттарды қолдануға мүмкіндік пайда болды. Несие үшін өсімақы
алынды,ал оның бір бөлігі ақша иелеріне төленіп отырды.
Қазіргі таңда депозиттік операциялар әртүрлі түрлер мен формаларға
бөлінеді. Алайда әрбір қаржы институты үшін салымшыларды тарту және
несиелік ресурстардың негізгі көзі ретінде депозиттік базаны
кеңейту, приоритетті міндет болып қалады.
Депозит дегеніміз – клиенттердің барлық салымдары болып табылады. Оларға
салынатын қаражаттар көзі әртүрлі болып келеді. Олар: корпоративтік
клиенттердің,мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындардың және жұмысшылар мен
қызметкерлердің уақытша қолданылмаған еңбекақы шоттарындағы қаражаттары.
Бүгінде коммерциялық банктер әртүрлі депозиттің түрлерін қарастырады.
Қазақстанның банктік тәжірибесінде депозиттердің келесі типтері бар:
• Талап еткенге дейінгі депозиттер;
• Мерзімді депозиттер;
• Жинақ салымдары.

Қазақстанның депозит нарығының құрылымы. Қазақстанның депозит
нарығының құрылымын институттар тұрғысынан және нарықтың қаржылық
құралдары тұрғысынан да көрсетуге болады.
Институционалдық құрылым – қадағалаудың реттеуші органдары және
шаруашылық субъектілердің байланысы болып табылады.
Депозит нарығының қаржылық институттары болып өз қызметтерін
жүзеге асыру мақсатында салымдар тартатын ұйымдар болып табылады
(сурет 1,2).

Сурет 1. Қазақстан Республикасы депозит нарығының институционалдық
құрылымы

Сурет 2. ҚР депозит нарығының сегменттері

Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Қазақстан Респуликасы несие
жүйесінің жоғарғы буыны ретінде коммерциялық банктер және мамандандырылған
қаржы мекемелерінің қызметін реттейді.Сонымен қатар мемлекеттің
қаржы нарығын (соның ішінде депозиттік қаржы нарығын) мемлекттік
реттеуші орган болып Қазақстан Республикасының қаржы нарығын және
қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау бойынша агенттігі табылады.

Қазақстанда депозиттерді сақтандыру жүйесі. Банктерде тұрғындардың
жинағының өсуі,өзіндік тұрақтылық және сенімділік кепілі болып табылатын
олардың несиелік қабілеттілігі мен өтімділігін арта түсіретін
маңызды факторлардың бірі болып табылады.
Қазақстан Республикасында 2000 жылдың 1 қаңтарынан бастап жеке
тұлғалардың салымарын сақтандыру жүйесі қызмет етуде.Оның орталық органы
болып Қазақстанның жеке тұлғаларының салымдарына кепіл беру (сақтандыру)
қоры табылады. Ол Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі басқармасының
қаулысына сәйкес екінші деңгейлі банктердің салымшыларының қызығушылығын
қорғау мақсатында акционерлік қоғам формасында құрылған.Бұл жүйеге келесі
бағыттар бойынша белгілі талаптарға сай коммерциялық банктер жатады. Олар:
• халықаралық стандарттарға өту бойынша бағдарламаларға
енгізілген;
• банктің меншікті капитал мөлшері бекітілген нормативтер ге
сәйкестігі;
• қорға өтініш беру уақытына дейін 3 ай ішінде пруденциалды
нормативтердің сақталуы;
• берілген сұрақ бойынша Ұлттық банктің ұсынысының болуы
(ұсыныс құпия құжат болып табылады және қорға міндетті
түрде жіберіледі)
• Ұлттық банктің тізіміндегі халықаралық аудиторлық ұйым мен
бекітілген соңғы жылғы банктің жылдық қаржылық есеп беруі;

Банктің өтініш беруінен кейін қор Ұлттық банктің ұсынысы
негізінде банктің берген құжаттарын есепке ала отырып жүйеге енгізу
мүмкіндігін талдайды. Қор басқармасының шешімі өтініш берген күннен
бастап 1 ай мерзімінде қабылдануы тиіс.
1.2 Депозит түрлері

Нарықтық қатынастардың дамуына байланысты, сондай-ақ ескі банктік жүйе
үшін дәстүрлі емес, уақытша бос ақшалай қаражаттарды тарту тәсілдерінің
болуы, тартылған қаражаттар құрылымын толығымен өзгертті десе болады [6].
Банктік тәжірибеде барлық тартылған қаражаттарды жинақтау тәсілдеріне
байланысты үлкен екі топқа бөлінеді:
• депозиттер;
• депозиттік емес тартылған қаражаттар.

Тартылған қаражаттар ішінде ең көп бөлігін депозиттер құрайды. Депозиттер
банк үшін бірден-бір арзан ресурс көзі болып табылады.
Депозит – бұл клиенттің (жеке және заңды тұлғалардың) банктегі белгілі
бір шотқа салған және өздері пайдалана алатын қаражаттары.
Депозитік емес банктік ресурс көздері мен депозиттер өзара ажыратылады.
Біріншіден, олар персоналдық емес, яғни банктің нақты клиентінің атынан
тартылмайды, екіншіден, мұндай қаражаттарды тарту инициативасы банктің
өзінен туындайды.
Депозиттік емес тартылған ресурстармен көбіне ірі екінші деңгейлі банктер
айналысады. Өйткені, депозиттік емес қаражаттар ірі сомада сатып
алынатындықтан да, оларды көтерме сауда операциялары сипатына жатқызуға
болады.
Депозиттік операциялар активті және пассивті болып бөлінеді. Активті
депозиттік операциялар – банктің уақытша бос ақша қаражаттарын басқа
кореспондент-банктердегі шоттарда орналастырумен байланысты операциялар.
Олар банктің өтімді активі ретінде, яғни жалпы активтердің өте аз бөлігін
алады.
Пассивті депозитті операциялар - бұл клиенттердің уақытша бос ақша
қаражаттарын белгілі уақытқа және пайыз төлеу шартымен тартумен байланысты
операциялар. Бұл операциялар көмегімен тартылған депозиттер пассив жағының
көп бөлігін алады және банктік ресурстар қалыптастырудың негізгі көзі.
Қазіргі банктік тәжірибеде салымдардың, депозиттердің және депозиттік
емес ресурстардың шоттарының әртүрлері кездеседі. Бұл банктердің жоғарғы
бәсекелестік нарықта банк қызметтеріне деген клиенттер топтарының сұранысын
қанағаттандыруға және олардың қаражаттары мен уақытша бос қаражаттарын
банктік шоттарға тартуға ұмтылуына жағдай жасайды.
Экономикалық мазмұнына қарай депозиттерді мынадай топтарға бөледі:
• талап етуіне дейінгі депозиттер;
• мерзімді депозиттер;
• жинақ салымдары;
• бағалы қағаздар.

Сондай-ақ, оларды мынадай белгілеріне байланысты жіктеуге болады:
• мерзімдеріне қарай;
• салым иелерінің категорияларына қарай;
• қаражаттарды салу және қайтарып алу шартына қарай;
• пайыз төлеу тәсіліне қарай;
• банктің активтік операциялары бойынша жеңілдіктер алуына қарай;
• тағы басқалары.

Салым иелерінің категорияларына байланысты депозиттік шоттар мынадай
түрлерге бөлінеді:
• жеке тұлғалардың шоттарына;
• қаржылық мекемелердің шоттарына;
• шетелдік азаматтардың шоттарына.

Талап етуге дейінгі депозиттер - бұл салым иелерінің бастапқы талап
етуіне байланысты әр түрлі төлем құжаттар арқылы қолма-қол ақшаларын алатын
әр түрлі шоттардағы қаражаттар.
Отандық банктік тәжірибеде талап етуіне дейінгі депозиттерге мыналар
жатады:
• мемлекеттік, акционерлік кәсіпорындардың, сондай-ақ әртүрлі
шағын коммерциялық құрылымдардың ағымдық шоттарындағы сақталатын
қаражаттар;
• әр түрлі мақсатқа тағайындалған қорлардың қаражаттары;
• есеп айырысудағы қаражаттар;
• жергілікті бюджеттер қаражаттары және олардың шоттарындағы
қаражаттар;
• басқа банктердің корреспонденттік шоттарындағы қаражат
қалдықтар.

Талап етуге дейінгі депозиттік шоттардың артықшылығы олардың иелері үшін
жоғарғы өтімділігіне байланысты сипатталады. Талап етуге дейінгі депозиттік
шоттарға қаражаттар, шаруашылық және басқа да операциялардың жүзеге
асырылуы барысында түседі және пайдаланылды.
Ал, кемшілігі - бұл шот бойынша пайыз мүлде төленбейді немесе біршама
төменгі мөлшерде төленеді. Міне, осыған келіп талап етуге байланысты
олардың мынадай өзіндік ерекшеліктері қалыптасады:
• ақша салу және оны алу кез келген уақытта ешқандай да шектеусіз
жүзеге асырылады;
• шот иесі банктен осы шотты пайдаланғаны үшін пайыз түрінде
немесе коммиссиондық ақы алып отырады;
• банктер талап етуге дейінгі шоттарда ақшалай қаражаттарды
сақтағаны үшін өте төменгі деңгейде пайыз төлейді, кейде
төлемеуі де мүмкін;
• талап етуге дейінгі депозиттер бойынша, екінші деңгейлі банк
Орталық банкте сақталатын міндетті резервтерге жоғарғы мөлшерде
аударымдар жасады.

Мерзімді депозит - бұл банктерде белгілі бір мерзімге және пайыз төлеу
шартында орналастырылған клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттары.
Бұл депозит түрі алдын ала хабарлаудан кейін немесе мерзім бойынша
алынуы мүмкін. Мерзімді депозиттер чектің көмегімен пайдаланылмайды,
бірақ қолма-қол ақша түрінде еркін аударылады немесе ағымдағы шотқа
аударылады. Егер мерзімге дейін бұл салымды алатын болса, онда шот иесі
айып-пұл төлеуге міндетті.
Бұл салымдардың ерекшелігі - талап еткенге дейінгі депозитке қарағанда
оларға міндетті резервтердің төменгі мөлшері белгіленеді.
Депозиттің бұл түрін алдын-ала хабарлау негізінде немесе уақыты жеткен
кезде салым иесі ала алады. Мерзімді депозиттерді чектер арқылы алуға
болмайды. Мерзімді депозиттерді басқа шоттарға аударуға болады
Мерзімді депозиттер мынадай түрлерге бөлінеді:
• меншікті-мерзімді депозиттер;
• алдын ала алуы ескертілетін мерзімді депозиттер.

Меншікті-мерзімді депозиттер сақталу мерзіміне қарай жіктеледі:
• 30 күнге дейінгі;
• 30-90 күнге дейінгі;
• 90-180 күнге дейінгі;
• 180 күннен 360күнге дейінгі;
• 360 күннен жоғары.

Мерзімді депозиттер бойынша, салым иесіне алдын-ала хабарлау депозиті
бойынша міндетті түрде өтінішіне талап етеді. Өтініш беру уақыты алдын ала
келісіледі және депозит бойынша, соған сәйкес пайыз белгіленеді. Әдетте,
алдын ала алуын хабарлау мерзімі жеті күннен жоғары болып келеді.
Мерзімді депозиттердің мынадай ерекшеліктері болады:
• есеп айырысу үшін пайдаланылмайды, әрі мұндай шоттарға ешқандай
да есеп айырысу құжаттары толтырылмайды;
• шоттағы қаражат баяу айналады;
• тұрақты пайыз төленеді;
• пайыз мөлшерінің ең жоғарғы деңгейі Ұлттық банкі тарапынан
реттеліп отырады;
• ақшаны алу туралы салым иесінің алдын ала хабардар етуі талап
етіледі;
• бұл шоттағы қаражаттар бойынша ең төменгі мөлшерде резервтер
белгіленеді.

Тағы бір кеңінен таралған депозиттердің түрі - жинақ салымдары.
Олардың белгіленген мерзімі жоқ, қаражатты алуда ескертуін талап етпейді,
салымның жоғары шегі шектелген, ақшаны салу және алу кезінде жинақ
кітапшасын көрсетуі қажет.
Банктер үшін мұндай шоттар қосымша жұмыстарды талап етеді: операцияны
ресімдеу қиынырақ, кітапшаны жоғалту және ұрлатып алу жағдайына сай екі
жақты тіркеу енгізу қажет және т.б. Компьютердің көмегімен жасалған жеке
бет шоты туралы көшірмесі негізінде жинақ салымдарымен басқа салымдарды
ауыстыруға мүмкіндігі бар.
Мерзімді депозиттер және жинақ салымдары депозиттік ресурстардың біршама
тұрақты бөлігін білдіреді.
Жинақ салымдарының тұрақты мерзімі болмайды. Бұл салымдардың түрі
бойынша, мерзімді депозиттерге қарағанда төменгі мөлшерде пайыз төлейді.
Жинақ салымдары жинақ кітапшалары негізінде толтырылады.
Жинақ салымдарының мынадай ерекшеліктері бар:
• ақшалай қаражаттарды сақтауда тұрақты мерзімі болмайды;
• шоттағы қаражатты алдын ала алу барысында ешқандай да ескерту
талап етілмейді;
• ақшаны шотқа саларды немесе шоттан аларла міндетті түрде
ақшалай қаражаттар қозғалысы көрсетілетін жинақ кітапшасының
болуын талап етеді;

Отандық банктік тәжірибеде жеке тұлғаларға ашылатын жинақ салымдары
салым оперцияларының мерзіміне және мазмұнына қарай мынадай түрлерге
бөлінеді:
• мерзімді жинақ салымдары;
• қосымша жарна қосылатын мерзімді жинақ салымдары;
• ұтыс салымдары;
• ақшалай-заттай ұтыс салымдары;
• мақсаттық және ағымдық салымдар;
• алдын ала алуын хабарлайтын салымдар;
• валюталық салымдар.

Мерзімді жинақ салымдарға тұрақты мерзімі белгілентін және сол мерзім
өткенше алуға мүмкін емес салымдар жатады. Мерзімді жинақ салымдарына басқа
жинақ салымдарға қарағанда жоғарғы мөлшерде пайыз төленеді.
Мерзімді депозиттер және жинақ салымдары депозиттік ресурстардың біршама
тұрақты бөлігін білдіреді.
Ағымдық жинақ салымдары, негізінен, жалақы, зейнетақы, үздіксіз
төлемдерді төлеу үшін жинақталтын және пайдаланылатын қаражаттарды
білдіреді. Мұндай салымдар бойынша өте төменгі пайыз төленеді.
Мерзімді депозиттер мен жинақ салымдарының бір түріне депозиттік және
жинақ сертификаттарын жатқызуға болады.
Депозиттік және жинақ сертификаттары – бұл салым иесіне белгілі мерзім
өткен соң, тиісті қаражатты және оған есептелетін пайызды алуға құқық
беретін және оның шотындағы ақшалай қаражаттарының барлығы куәландыратын
эмитент банктің жазбаша куәлігі.
Депозитті және жинақ сертификаттары иемденушісіне қарай екі түрге
бөлінеді:
• Атаулы сертификаттар;
• Мәлімдеуші сертификаттар.

Атаулы депозиттік жинақ сертификаттары бұл салым иелерінің атынан
толтырылып беріледі. Ал мәлімдеуші сертификаттартарда салым иесінің аты-
жөні көрсетілмейді, яғни оны кім иеленсе, сол қаражаттың иесі болып
табылады.
Депозиттік және жинақ сертификаттары сатылған тауарлар және көрсетілген
қызметтер үшін төлеуге болатын төлем құралы немесе есеп айырысу қызметін
атқара алады. Депозиттік сертификаттар көбіне ірі сомада шығарылатындықтан
да, оларды заңды тұлғалар сатып алады.
Әлемдік банктік депозиттік сертификаттардың екі түрі бар:
• Аударылатын;
• Аударылмайтын.

Аударылмайтын депозиттік сертификаттар салым иелерінің қолдарында болады,
уақыты жеткен соң банкке ұсынылады.
Аударылатын депозиттік сертификаттар басқа бір тұлғаларға екінші нарықта
сатып алу-сату арқылы өтеді.
Жинақ сертификаты жеке тұлғаларға арналып шығарылады. Жинақ
сертификатының мерзімі 1 жылдан 3 жылға дейінгі мерзім аралығын құрайды.
Жинақ сертификаты тек жеке тұлғаларға ғана беріледі.
Мерзімді депозиттік және жинақ сертификаттары мерзімінен бұрын төлеуге
ұсынылуы мүмкін. Мұндай жағдайда банк сертификатты сатып алады, бірақ
төменгі мөлшерде пайыз төлейді. Екінші деңгейлі банктер үшін бұл сертификат
ресурсты жинақтау тиімділігімен, яғни соманың белгілі бір мерзімге түсуін
сипаттайды.
Банктік сейфті жалға алу сіздің қолма-қол ақшаңызды ғана емес, іскерлік
қағаздарыңызды, басқа да құндылықтарыңызды, оның ішінде өнер туындыларын,
зергерлік әшекейлерді, бағалы қағаздарды, отбасылық құндылықтарды сақтау
бойынша тәуекелдеріңізді жабады. Негізгі артықшылықтары:
• сақтау мерзімдері барынша ыңғайлы. сіз ақшаңыз бен бағалы
заттарыңызды бір түнге де сақтай аласыз немесе ұяшықты көпжылды
ұзақ сақтауға резервте ұстауға да болады, сонымен қатар бағасы
бойынша жеңілдік ала аласыз, өйткен төлем мөлшері мерзім
ұлғайғанда, пропорционалды түрде төмендейді;
• сейфтік сақтаумен бірге жүретін қосымша қызметтер. Мысалы,
үшінші тараппен мәміле жасағанда Банк қолма-қол ақшаны немесе
аяқталмаған мәміле бойынша құжаттарды сақтау үшін сейфтік ұяшық
және ұяшыққа сіз және сіздің серіктесіңіз қатынасқанда, ортақ
рұқсат береді;
• Банктің барлық сейфтік депозитарийлерінің сертифи-кациясымен
расталған сақтау қауіпсіздігінің кепілдігі еуропалық стандарт
талаптарына жауап береді.

АҚШ-тың банктік тәжірибесінде, талап етуге дейінгі депозиттік шарттармен
қатар, сондай шоттар түріндегі Нау-шот және куәландырылған чектер сияқты
депозиттер АҚШ банктерінде кеңінен қолданылады.
Нау-шоттар бұл пайыз төленетін, чектік депозиттер болып табылады.
Нау шоттың мынадай өзіне тән ерекшеліктері болады:
• бұл шот түрі бойынша пайыз төленеді;
• бұл шот жеке тұлғаларға немесе пайда таппайтын ұйымдарға
ашылады;
• салым иелерінен бұл шотты ең төменгі қаражат болуы талап
етілмейді.
Куәландырылған чектер шоттары – бұл куәландырылған чектерді төлеу үшін,
сақталатын банктердегі талап етуіне дейінге депозиттік шоттағы қаражаттар.
Куәландырылған чектер – бұл банктің, шоттағы қаражаттың барлығын чектер
арқылы куәландыруы.
Американдық банктік тәжірибелерде жаңа депозит түріне ақша нарығының
депозитті шоты ашылады.
Оның мынадай ерекшеліктері бар:
• ақша нарығының басқа құралдары бойынша мөлшерлемелерінің
өзгеруіне байланысты, әр аптада шот бойынша пайыз
мөлшерлемесінің өзгеріп отыруы;
• шот бойынша ең төменгі қалдықтың болуының талап етілуі;
• салымдардың сақтандырылуы;
• иемденуші, үшінші жақтан төлемдер үшін айына шоттан алты рет
аударма жасауына болады, мұның ішінде үшеуі чекті көшіріп жазу
жолымен, үшеуі телефон арқылы жүзеге асады.
1.3 Халық Банкі ұсынатын қызмет түрлері

Шотты ашу және енгізу. Банктің сервис менеджерлер бөлімшесі сізге
шоттарды ашу және енгізу бойынша толық кеңес береді. сіздің
ұйымдастырушылық – құқықтық меншігіңізге байланысты, ағымдағы шоттарды
теңгеде және шетел валютасында ашу үшін қажетті құжаттар тізімімен
таныстырады. Банктік шот шартының қорытындысын ұсынады және ағымдағы қызмет
көрсету тарифтерімен таныстырады [6].
Ағымдағы шот жұмысы аясында сервис менеджерлер сізге бизнесіңізді ыңғайлы
және оңай ұйымдастыруға көмектесетін қосымша қызметтер тізімін ұсынады.
Мысалы: Егер сіз Банктік құжаттарды төлеу үшін қалада жол жүрумен
уақытыңызды жоғалтқан болсаңыз Банкке құжаттарды ертерек өткізуге үлгермей
жатсаңыз, бірақ қызмет көрсетуге минималды тарифтерге ие болғыңыз келсе,
немесе Банк арқылы бір сағат ішіндегі шұғыл аудармалар жасау туындап жатса
онда сізге шығындарыңыз бен уақытыңызды айтарлықтай үнемдейтін дистанциялық
банктік қызмет көрсету керек.

Банк-офис жүйесі – сіздің бір қалада ашылға шотыңыз бойынша банктік
операциялардың толық тізімін дистанциялық түрде жүзеге асырып қана
қоймайды, сонымен қатар Банк жүйесі бойынша басқа қалаларда ашылған барлық
шоттар бойынша ақпараттарды алуға мүмкіндік береді.

Аудио қызмет көрсету – Компанияның басшылары үшін оларға қажетті кез
келген уақытта дербес код арқылы телефонмен лездік ақпарат алу сервисі. Бір
уақытта күрделі банктік операциялар бойынша кеңес береді. Осы қызметтің
қосымша артықшылықтары – қосымша жеңілдіктер, оны Банк Аудио қызметті
қолданып жүрген Клиенттер үшін барлық шоттар бойынша ұсынылады.

Клиенттік карточка – сіздің сенімді қызметкеріңіз арқылы, сіздің Банкке
келмей-ақ, банктік шоттарыңыз бойынша үзінділер алу.

Аударма операциялары. Байланыстың заманға сай құралдары және банк жұмысын
өте тиімді етіп ұйымдастыруы, сіздің серіктесіңізбен өзара есеп айырысу
үшін бір жұмыс күні ішінде төлемдер мен аудармаларды жүзеге асыруды
қамтамасыз етеді, бюджетке міндетті төлемдер жасаудың және басқа да сізге
қажетті транзакцияларды келесі артықшылықтарымен іске асырады:
• ағымдағы шотқа ақшаны сол күн ішінде тегін аудару;
• тауарға, қызметке және басқа да мақсаттарға банктің операциялық
күні ішінде, сізге тиімді әрі ыңғайлы уақытта, ұлттық және шетел
валютасында төлем жасау үшін, сіздің ақшаңызды аудару;
• валюталау күнімен аударған кезде қызмет көрсетуге шығындар
үнемделеді;
• теңгедегі шұғыл аударымдар бір сағат ішінде жүзеге асырылады;
• сіздің операцияларыңызды жүргізу үшін банктің операциялық күні
Алматы уақыты бойынша 18-00 дейін белгіленген;
• Банктің халықаралық аударымдарды сізге тиімді UniCredit Group
Банктері арқылы тіркелген тарифтер бойынша, сонымен қатар
банктің алыс және жақын шетелдердегі кең таралған
корреспонденттік желісін пайдалану арқылы жүргізіледі.

Шетел валютасын айырбастау және конверсиялау бойынша опреациялар. Егер
сіз сыртқы экономикалық қызмет қатысушысы болсаңыз, сіз шетел валютасында
кредит аласыз\төлейсіз, сізге шетел валютасын ішкі валюталық рынокта сатып
алуыңз және сатуыңыз қажет, Банктің құзыретті қызметкерлері растайтын
құжаттарды жинау үшін, сонымен бірге шарттардың, келісім-шарттардың және
т.б. жобаларын дайындағанда сізге білікті кеңес беруге дайын, сонымен бірге
қосымша артықшылықтарға да ие боласыз:
• шетел валютасын сатып алу\сату, сіздің қалауңыз бойынша сол күні
немесе келесі күні төмен тарифпен жүргізіледі;
• алдын ала жоспарланған ірі көлемді айырбастау не\немесе
конверсиялау тиімді арнайы курс бойынша жүргізіледі.

Кассалық операциялар. Егер сіз сауда агенті болсаңыз, сіздің бизнесіңіз
көтерме және бөлшек саудамен байланысты болса, болмаса сіздің
қызметкерлеріңізге еңбекақы қолма-қол ақшамен берілсе, онда банк сізге
мыналарды қамтамасыз етеді:
• ақшаны санағанда жоғары дәлдік пен жылдамдықты;
• іс сапарлық шығындарға кез келген шетел валютасын беруді;
• күзеттің ілесіп жүруін;
• талап етілген номиналда ақшаны қабылдау және беру;
• Қазақстан Республикасының және шетел мемелекеттерінің ақша
белгілеріне, егер олардың түпнұсқалылығы күмән тудырса,
сараптама жасауды;
• монеталар мен купюраларды айырбастау және ірілеу;
• сауда кәсіпорындарының кассаларын айырбасталатын монеталармен
қамтамасыз ету;
• шетел мемлекеттеріндегі төлем жасалмайтын (ескі) ақша белгілерін
(АҚШ доллары, еуро) инкассоға қабылдау, алмастыру.

Депозиттер. Егер сіз Халық Банкі депозиттеріне еркін ақшаларыңызды салған
болсаңыз сіздің бизнесіңіз тұрақты, әрі үздіксіз табысқа ие болады. Банкпен
ынтымақтастықта болу сізге ақша ағындарын басқаруды оңтайландыруға,
тәуекелді бір мезгілде төмендете отырып, табысты арттыруға көмектеседі.
Банк сіздің компанияңызға келесі депозит түрлерін ұсынады:
• Halyk – әмбебап депозиті.
• Халықтық арнаулы депозиті.
• Халықтық жинақтаушы депозиті.
• Халықтық зейнетақылық депозиті.

Депозиттердің шарттары депозитке жарналардың сомасы мен саны жағынан
шектеусіз қосымша ақша сомасын енгізуге мүмкіндік береді. Қосымша жарналар
депозиттің негізгі сомасына қосылады. Сыйақы мөлшерлемелері депозитті
сомасымен мерзіміне пропорционал.
Егер сіздің қызметіңіз арнайы спецификамен байланысты болса (жер асты
қойнауын пайдалану, шетел жұмысшы күштерін тарту және т.б.), банк
қолданыстағы заңнамаларға сәйкес, арнайы шартты салымдарды ұсынуға дайын.
Халық Банкі депозиттерінің айтарлықтай артықшылықтары - әр клиент үшін
депозит шарттарын жеке дайындау мүмкіндігі.

Тендерлік кепілдіктер. Егер сіз тауарлар, жұмыстар мен қызметтерді
мемлекеттік сатып алу бойынша тендерге немесе конкурсқа қатысуды жоспарлап
отырсаңыз, онда сізге заңнама талаптарына сәйкес, банктік кепілдік –
конкурстық өтінімді қаматамасыз етуді растайтын құжат қажет.
Осы жағдайда, Халық Банкі тендерлік кепілдікті жабу қызметін пайдалануды
ұсынады, оны біздің банкте ресімдеу екі сағатан аспайтын уақыт алады. Сізге
қажеттісі біздің банктен ағымдағы шот ашу, конкурстық құжаттаманы ұсыну
және жабу сомасына депозит ашу болып табылады.

Сейфтік сақтау. Егер сіз іскерлік сапарларда және демалыс уақыттарында
бағалы бұйымдарыңызды пәтеріңізе немесе кеңсеңізде қалдыруға қорықсаңыз,
сізге қолма-қол ақшаңызды бірнеше күн ішінде сақтауды кепілдендірілген
қауіпсіздік немесе қымбат раритеттер мен маңызды құжаттарды тұрақты түрде
сенімді сақтау қажет болса-банктк сейфте сақтау қызметін пайдаланыңыз.
1.4 Халық Банкінің депозиттік операциялары

Халық Банкі түрлі мақсатта ашуға болатын депозиттердің кеңейтілген
ассортиментін ұсынады. Халық Банкінің депозиттері сізге өз қаражатыңызды
сақтап қана қоймай, көбейте түсуге мүмкіндік береді. Сіздерді Банк
депозиттерінің талаптарымен таныстыра отырып, өздеріңізге неғұрлым
қажеттісін таңдап алады деп сенеміз [6].
Халық Банкі көп жылдық жұмыс тәжірибесінің негізінде және салымшылардың
қалаулары есепке алына отырып әзірленген арнайы депозитарлық бағдарлама
ұсынады. Төрт депозиттің бірін таңдап, бюджетіңізді басқарумен байланысты
өзіңіз үшін маңызды мәселелерді шеше аласыз. Депозиттерді ұлттық және шетел
валютасында ашуға болады. Депозиттер шарттары мен мүмкіндіктері бойынша
ерекшеленеді. Барлық депозиттер шартты мерзімінен бұрын бұзу және
депозиттен ақшаны алу мүмкіндігін қарастырады, бұл орайда сыйақы
мөлшерлемесі шарттың талаптарына сәйкес өзгереді.
Мерзімді депозит - бұл банктерде белгілі бір мерзімге және пайыз төлеу
шартында орналастырылған клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттары.
Бұл депозит түрі алдын ала хабарлаудан кейін немесе мерзім бойынша
алынуы мүмкін. Мерзімді депозиттер чектің көмегімен пайдаланылмайды,
бірақ қолма-қол ақша түрінде еркін аударылады немесе ағымдағы шотқа
аударылады. Егер мерзімге дейін бұл салымды алатын болса, онда шот иесі
айып-пұл төлеуге міндетті.
Бұл салымдардың ерекшелігі - талап еткенге дейінгі депозитке қарағанда
оларға міндетті резервтердің төменгі мөлшері белгіленеді.
Депозиттің бұл түрін алдын-ала хабарлау негізінде немесе уақыты жеткен
кезде салым иесі ала алады. Мерзімді депозиттерді чектер арқылы алуға
болмайды. Мерзімді депозиттерді басқа шоттарға аударуға болады

Halyk – әмбебап депозиті.
• Салым мерзімі: 12 ай.
• Сыйақы төлеу: салым мерзімі аяқталғанда.
• Салымды толықтыру мүмкіндігі: қосымша жарнаның ең төмен мөлшері
- 15 000 теңге немесе 100 АҚШ доллары немесе 100 евро болса,
толықтыруға болады.
• Салымнан ішінара ақша алу мүмкіндігі: жинақ шотындағы кемімейтін
салым қалдығы 700 000 теңге немесе 5000 АҚШ доллары немесе 5000
евро мөлшерінде болған жағдайда.
• Салымның ең төмен мөлшері: 700 000 теңге немесе 5000 АҚШ доллары
немесе 5000 евро.
• Банктік салым шартында немесе Шартқа қосымша келісімде өзге жағы
қарастырылмаған болса, сыйақы мөлшерлемесі салым мерзімі ішінде
өзгермейді.
• Ерекше талаптары: 5 000 АҚШ долларына балама мөлшердегі
кредиттік лимитпен төлем карточкасы қоса беріледі.

Салымшының таңдауына қарай салымды қолма-қол ақшамен де, ақша аудару
арқылы да ашуға болады.
Депозиттің ең аз сомасы:
• 70 000 KZT, 600 USD, 500 EUR. Акцияға осы депозитте 130 000
теңге, 1 000 АҚШ долларыеуро және одан көп сомасы бар барлық
салымшылар қатыса алады.
• VIP-орталық үшін - 100 000 USD, 90 000 EURO, 14 000 000 теңге.

Кесте 1
Halyk – әмбебап депозитінің сыйақы мөлшерлемесі

пайыздық мөлшерлемелер, айлар %-дық мөлшерлеме 12
валюта
теңге жылдық 8,5
тиімді 9,0
АҚШ доллары жылдық 5,5
тиімді 5,7
евро жылдық 5,0
тиімді 5,2

Ерекше талаптар:
• шарт мерзімінен бұрын бұзылған жағдайда сыйақы депозит
мөлшерлемесінің 100% мөлшерінде депозитте ақша нақты болған
уақыт үшін есептеледі;
• бір валютадан екіншісіне айырбастағанда сыйақыны жоғалтпай
жеңілдікті шарттар.

Депозит ашу үшін қажетті құжаттар:
• жеке куәлік (паспорт);
• СТТН.

Халықтық арнаулы депозиті.
• Салым мерзімі 12 айды құрайды.
• Сыйақы төлеу: салым мерзімі аяқталғанда.
• Салымды толықтыру мүмкіндігі: қосымша жарнаның ең төмен мөлшері
- 7 000 теңге 50 АҚШ доллары 50 евро болса, толықтыруға
болады.
• Салымнан ішінара ақша алу мүмкіндігі: жинақ шотындағы кемімейтін
салым қалдығы 75 000 теңге немесе 500 АҚШ доллары немесе 500
евро мөлшерінде болған жағдайда ішінара ақша алуға болады.
• Салымның ең төмен мөлшері: 75 000 теңге немесе 500 АҚШ доллары
немесе 500 евро.
• Банктік салым шартында немесе Шартқа қосымша келісімде өзге жағы
қарастырылмаған болса, сыйақы мөлшерлемесі салым мерзімі ішінде
өзгермейді.

Салымшының таңдауына қарай салымды қолма-қол ақшамен де, ақша аудару
арқылы да ашуға болады.

Кесте 2
Халықтық арнаулы депозитінің сыйақы мөлшерлемесі

валюта %-дық мөлшерлеме 12
теңге жылдық 8,5
тиімді 8,6
АҚШ доллары жылдық 5,5
тиімді 5,6
евро жылдық 5,0
тиімді 5,1

Депозиттің ең аз сомасы:
• филиалдар мен ЕКБ үшін - 70 000 KZT, 500 USDEUR
• Алматы қ. VIP-орталық үшін - 140 000 KZT, 1 000 USDEUR
• ШҚО ЕКБ үшін - 15 000 KZT, 100 USDEUR
• Сыйақы мерзім аяқталғанда не тоқсан сайын төленеді, бірақ
депозит 1 жылға және одан көп уақытқа орналастырылуы керек.

Ерекше талаптар
• ең аз сома - 60 000 USD, 10 жылға орналастырылғанда - 10%
жылдық;
• шарт мерзімінен бұрын бұзылған жағдайда сыйақы төленетін ыңтайлы
кесте.
Депозит ашу үшін қажетті құжаттар:
• жеке куәлік (паспорт);
• СТТН.

Халықтық жинақтаушы депозиті.

• Салым мерзімі 6, 9, 12, 18, 24, және 36 айды құрайды.
• Капитализация: ай сайын жүзеге асады, капиталданған соммаға
сыйақы мөлшермесі қосылады.
• Салым бойынша сыйақы төлеу: салым мерзімі аяқталғанда.
• Салымды толықтыру мүмкіндігі: қосымша жарнаның ең төмен мөлшері
1 000 теңге немесе 10 АҚШ доллары немесе 10 евро болса,
толықтыруға болады.
• Салымнан ішінара ақша алу мүмкіндігі қарастырылмаған.
• Салымның ең төменгі мөлшері: Алматы және Астана тұрғындары үшін
-15 000 теңге немесе 100 АҚШ доллары немесе 100 евро. Басқа
өңірлер үшін – 7 000 теңге немесе 50 АҚШ доллары немесе 50 евро.
• Сыйақы мөлшерлемесі салым сақталатын мерзім ішінде өзгеріссіз
қалады, егер басқаша Банктік салым жайындағы Келісім шартта
немеса оның қосымшасында айтылмайтын болса.

Салымшының таңдауына қарай салымды қолма-қол ақшамен де, ақша аудару
арқылы да ашуға болады.

Кесте 3
Халықтық жинақтаушы депозитніңі сыйақы мөлшерлемесі

валюта %-дық мөлшерлеме 6 9
теңге жылдық 7,0 10,0
тиімді 7,3 10,6
АҚШ доллары жылдық 5,95 7,0
тиімді 6,2 7,3
евро жылдық 4,95 6,35
тиімді 5,1 6,6

Депозит ашу үшін қажетті құжаттар:
• жеке куәлік (паспорт);
• СТТН.
2 Delphi ортасында Банк депозиттері автоматтандырылған
жұмыс орнын құру

2.1 Автоматтандырылған басқару жүйелерiнiң пайда болуының
алғы шарттары

Басқарудың автоматтандырылған жүйелерiнiң пайда болуының алғы шарттары 60-
жылдардың басында өндiрiстiк процестердiң күрделенуiне байланысты
жұмыстардың қиындауынан бастау алады. Тұтас алғанда әлемде экономикалық
жағдай күрделене бастады. Сондықтан БАЖ құру қиындай түстi, ақпарат
ағынының көлемi өстi. Сол бiр сәттерде тұңғыш есептеу машиналарының дүниеге
келуi инженерлердi, ғалымдарды қайран қалдырып, өндiрiстi басқару бүкiл
процесiн бастан аяқ қайта ойлауға және БАЖ-ға көшуге мәжбүр еттi. Сол кезде-
ақ басқаруда қызмет етушiлердiң саны көбейдi. БАЖ-дың дамуын бiрнеше этапқа
бөлемiз [1].
1-кезең өткен ғасырдың 60-70 жылдары өндiрiстi басқару БАЖ-ға көшiрiлдi.
өндiрiстi басқарудың ұйымдастырылу құрылысы жатқызылды. Сол себептi БАЖ-ды
енгiзуде алғашқы сәтсiздiктер болды. Өйткенi өндiрiс оған дайынсыз кiрiстi.
өндiрiстiң бей–берекеттiгi автоматтандырылды. Сонда да кейбiр өнiмдердiң
материалдық техникалық жабдықтары автоматтандырылды. Мұның өзi экономикалық
жағдайды дамуға жол бердi. 60-жылдары БАЖ-ға тән шарттар.
• БАЖ–ды енгiзудiң бұрын кәсiпорынды басқарудың ұйымдай құрылымын
мұқият тексерiп шығу керек;
• есептелетiн ресурстар бойынша қызметтегi мiндеттердi шешуге
тиiстi;
• басқару объектiсiн комплекстi түрде қамтитын дұрыс яғни
техникалық процесстiң басқарудың бiр жүйесiнде кәсiпорынның
экономикалық қызметiн бiрiктiру қажет.

2-кезең БАЖ–нің техникасының құралдары ретiнде II-буын ЭЕМ–дерiн
пайдалану кәсiпорынды басқару жүйесi информациялық машина тасылғыштарына
жеттi. Бұл қызметкерлердiң еңбек өнiмдiлiгiн тез артады, кiшi қызметкер де
жұмыстарын автоматтандырады. Арнайы бiлiм талап ететiн және жауапкершiлiктi
қажет ететiн қызметкерлер iсi автоматтындырады.
БАЖ–ды құруға арналған методикалық материалдар жазылды. Кейбiр шешiмдер
модельдендi. Математикалық әдiстер қолданылады.
3-кезең. Қазiргi кезде БАЖ интегралдық жүйе болып табылады. өндiрiстi
басқарудан бастап техникалық процестерге дейiнгi деңгей. Техникалық
құралдар III буын ЭЕМ–дерi алынады көп процессорлы комплекстi пайдаланады.
Дербес ЭЕМ–дi де пайдалана бастады. Жобалау процесстерiн автоматтандыруға
жол беретiн техникалық процесстер өрiстедi.
Дамыған елдер БАЖ-н барлық салаларға енгiзiлуде. Мысалы қолмен iстейтiн
заттар айналымы автоматтандырылған.
Сондықтан да материалдарға және дайын өнiмдерге заявкалар толтырумен
айналысатын жұмысшыларға қажетiлi тыйылады. Бiздiң елiмiздiң шаруашылықта
қазiрдiң өзiнде кәсiпорындар мен ведомстволық бiрлестiктерде БАЖ жұмыс
iстеуде. Практика оларды тиiмдi деп көрсетiп отыр. Әйтсе де қазiргi кезеңде
автоматты жүйелер проблемалары комплекстi тѕрде тұр.
Кәсiпорындарда БАЖ бiр ғана мiндеттi орындауда. Көптеген мiндеттер шешiмi
сатысында тұр. Ал кейбiреулерiн теория жағына талдау жасап олардың
қалыптасуын қамтамасыз ету қажет.
БАЖ-ды жетiлдiру төмендегi бағытта жүргiзiледi [2].
• ЭЕМ есептерiн шешу көбеюде;
• алда тұрған мiндеттердi түзу кезiнде есептеу операцияларын
автоматтандыру арқылы ең қиын, ең күрделi есептердi шешу.
Мейлiнше жетiлдiрiлген арифметикалық, математикалық әдiстер
қолданылды;
• машина информация өңдеуде, автоматты машинаның салмағы қол
еңбегiнде арта түседi. БАЖ – ды ойдағыдай дамыту керек. Қабылеттi
мамандар даярлау керек.

БАЖ жаңа түсiнiк болып табылады халық шаруашылығында адам орнын
алмастырады және өнiмдi еңбек етедi. Басқару сапасын сипаттайтын бiр қатар
емес және ең көп мағыналы мiндетiн басқарудың бiр жолын таңдау керек.
Автоматты жүйеде оның жұмыс iстеу кезеңiнен кейiн адамның араласуын талап
етедi. Мысалы, информация әзiрлеу үшiн, информация тасылғыштарына жазылу
үшiн оператордың белгiлi (клавиштi басу) қимылы керек. Машина
тасылғыштарына әзiрлеген информация оператор тағы да ЭЕМ-ге енгiзуi тиiс.
ЭЕМ-де информация өңдеу сәтiнде оператор машинамен сөйлесiп оның берген
хабарлауын қадағалауы керек және өзiнiң директиваларын берiп отыруы керек.
Адам машиналар жүйесiнде маңызды болып саналатын бiр жағдай – шешетiн
есептер нәтижелерiн басқару объектiсiне тiкелей әсер етпейдi. Ондай ықпал
жасайтын ЭЕМ берген хабарламаны алатын адам болып саналады.
БАЖ-дағы информация өңдейтiн ең басты техникалық құрал ЭЕМ болып
табылады. ЭЕМ-нiң экономикалық, математикалық тәсiлдердi қолдану бiр ғана
фактiсi басқару мiндеттерiн шешу үшiн БАЖ-сiн автоматтандырылды деуге
болмайды. БАЖ ЭЕМ-де басқару есептерiн үздiксiз жаппай шығаруды проблемасын
бар болғаны кәсiпорынды қазiргi заманғы ЭЕМ – мен жаңарту деп есептеу дұрыс
емес. Басты нәрсе ЭЕМ-де басқару есептердiң ауқымын кеңейту оларды
үйлестiру. ЭЕМ-дi шешiмдердi дәл де тез жасау үшiн қолдану қажет. БАЖ
экономикалық объектi басқару ұйымдастыру формасы ол кибернетика және
информатика ғылымдарының теориясына негiзделедi:
• кибернетика жанды және жансыз объектiлердiң басқару процесiн
зерттейдi;
• информатика информацияны жинау, сақтау, өңдеу әдiстерiн
зерттейдi.

БАЖ құруда экономикалық объектi өндiрiс процестi модельдеу және
математикалық әдiс қолдану. Бiздiң айнала қоршаған өндiрiстiк және
шаруашылық объектiлер көптеген элементтерден тұрады. Құрылымы өте күрделi
және көп дәрежелi iшкi және сыртқы инфорциялық байлданыс өте күрделi
басқару элементтерiнен және толық жүйемен жүзеге асыруға болады.
Жүйе бұл бiр–бiрiмен байланысты және бiрлесiп әрекет жасайтын көптеген,
реттелген элементтер жиыны. Элемент бұл қажеттi жағдайда жүйе ретiнде
қарастыруға мүмкiншiлiк беретiн ары қарай бөлiнбейтiн структуралық бiрлiк.
Басқару жүйенiң алдында тұрған мақсатқа жетуге және жетудің жағдайын iске
асыратын функция.
Басқару жүйесi басқарылатын және басқарылатын бөлшектерден тұрады.
Олардың қимылы тексерiлiп және реттелiнiп отырылады. Басқару жүйесiнің
жұмысы қоғамға пайдалы жұмыс етумен байланысты. Басқару бөлшегi бұл басқару
органы, ол басқару жүйеснің жұмысын бақылайды. Белгiлi қалыптан ауытқымауын
қамтамасыз етедi. Басқару органы басқару аппаратынан (қызметкерлерден) және
информация жинайтын, сақтайтын, өңдейтiн техникалық құралдардан құрылып
басқару шешiмдерiн қабылдайды. Жүйенiң жұмысы басқару жүйесi және басқару
бөлшектiң тiке, керi информациялық байланыс арқылы бiрiгiп әрекет етуiнен
жүзеге асады.
Iшкi информация тiке байланыс. Бұл жүйедегi элементтердi iс параметрлерiн
белгiлейтiн информация тасқыны керi байланыс қабылдайтын басқару шешiмдерi.
Сыртқы информациялық байланыстар. Бұл экономикалық объектiнiң жоғары
бiрiгiп әрекет ететiнiн белгiлейдi. БЖ–нiң мiндетi информацияны қабылдау.
Оны программа бойынша өңдеу және жүйенiң құлқын белгiлейтiн басқару
шешiмдерiн қабылдау. Автоматтандыру адамның өндiрiс процессiнде қатысуын
азайтатын техникалық – ұйымдық және экономикалық әрекеттер.
БАЖ-ды жұмыс iстейтiн белгiсi бойынша анықтау. БАЖ-ды ұйымдастыруды
басқару өндiрiстiк шаруашылық басқару халық шаруашылығының барлық
деңгейдегi әлеуметтiк экономикалық процесстер объектiсi. Олар тiкелей
өндiрiстiк процесстердi басқару емес, жоспарлаудың бақылаудың техникалық
экономикалық талдаудың мiндеттерiн шешу жолымен әкiмшiлiк ұйымдық басқаруға
арналады. Сондай мiндеттердi шешудiң нәтижелерi негiзiнде экономикалық
объектiлер мен көрсеткiштердi басқару үшiн басқарушылдық шешiмдердi тiзедi.
ӨБАЖ–дағы құрылымдық белгiлерi олардағы қызмет iстейтiн қызметкерлер заты
мен еңбек нәтижесi экономикалық информация болып табылады. Саланың
деңгейiнде тұтасымен саланы тұрақтандырудың өте зор ауқымдағы мiндеттерiн
қарастырып шешедi. Кәсiпорын деңгейiнде кәсiпорынның үйлесiмдi басқару
мiндеттерi шешiледi. ӨБАЖ алдына кәсiпорындар аппаратының әкiмшiлiк
қызметiн ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.