Инвестициялық жобаны енгізудегі күтілетін табыстың анықталуы

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

1 ИНВЕСТИЦИЯ ЖӘНЕ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБА ТҮСІНІКТЕРІ МЕН ОЛАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5

1.1 Инвестиция және инвестициялық жоба түсініктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Инвестициялық жобалардың өмірлік циклі мен кезеңдері ... ... ... ... ... ... 8
1.3 Жобалық талдау мазмұны, түрлері мен қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9

2 ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАНЫ ЕНГІЗУДЕГІ КҮТІЛЕТІН ТАБЫСТЫҢ АНЫҚТАЛУЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14

2.1 Инвестициялық жобаларды бағалау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
2.2 Инвестиция жобалардың тиімділігін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.3 Инвестициялық жобаның қаржылық бағалау нормалары ... ... ... ... ... ... ...30

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. ҚР «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» Заңы, 28.02.2007 ж.
2. ҚР «Инвестициялар туралы» Заңы, 08.01.2003 ж
3. Басқару есебі. Учебник. В.Л. Назарова, Д.А. Фурсов – Алматы: Экономика, 2005
4. Хорнгрен Ч.Т., Фостер Дж. Бухгалтерский учет: управленческий аспект. М., 2000г., 7-19б.
5. Басқару есебі. оқу құралы / А. К. Ержанов [и др.] ; ред. А. К. Ержанов. - Алматы : Экономика, 2009. - б.
6. Басқару есебі. Оқулық құралы/ К.Т. Тайгашинова, э.ғ. к., профессор. Аударған: М.Қ. Акишев. г. Алматы, 2011 ж.
7. Басқару есебі. Оқулық/ Төлегенов Э.Т., – Алматы, Экономика, 2006
8. управленческий учет . Хорнгрен Ч.Т., Форстер Дж., Ш.Датар., Питер,2007ж
9. Тереңдетілген басқарушылық есеп. Оқу құралы/ Тайгашинова К.Т., Жапбарханова М.С.. Алматы, Экономика, 2008ж.
10. Қазақстан республикасының инвестициялық қызметі – www.resurs.kz/ref/kazakstan-respublikasinin-investitsiyalik-kizmeti
11. Инвестициялар туралы – www.mint.gov.kz/index.php?id=358&lang=ru&lang=k
12. Инттернет ресурс: Ашық энциклопедия, - kk.wikipedia.org/wiki/
13. Қазақстан Республикасының Электрондық үкіметі - http://egov.kz/wps/portal/
14. М.М. Мыңтаев, Ж.М. Мыззагелдиева, Нарық жағдайындағы кәсіпорын экономикасы: оқу құралы, - Алматы: Экономика, 2011.
15. Сейтказиева А.М. и др. Инвистицционная деятельность предприятия. – Алматы: «Экономика», 1998.
16. Инвистиционная деятелность в Республике Казахстан. – Алматы: 2001.
17. Инвестиция ұғымы, қаржыландыру көздері – www.damu.kz/882

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Нарықтық экономика жағдайында кез келген кәсіпорын немесе мем лекет
тұрақты дамуын қамтамасыз етуді немесе жаңадан құруды мақсат етсе міндетті
түрде қаржылық жоспарлауды жасап, жетілдіруі оны альтернативтермен
салыстырып тиімідісін таңдауы қажет. Кәсіпорынның дамуында жаңа
стратегияларды жасауда басқару есебінің мағынасы мен рөлі күшейе түсуде.
Басқару есебінің негізгі мақсаттарының бірі қаржыландыру, табыстылық,
қайтарымдылық және тиімділік талаптарына сай басқару шешімдерін қабылдау
болып табылады. Сондықтан да қазіргі катал нарықтық экономикада басқару
есебінің рөлі өте маңызды.
Халықаралық экономикалық қатынастарда болып жатқан түбегейлі
өзгерістер қатарына инновация, инвестициялық жоба және инвестициялық қызмет
сияқты үрдістер кіреді. Негізгі мақсат – бар материалдық-техникалық базаны
жаңарту, өндіріс көлемін арттыру, қызметтің жаңа түрлерін меңгеру. Ал бұл
аталған мақсаттарға қол жеткізу үшін күрделі салымдардың, яғни
инвестициялардың қажет екені айқын
Инвестиция – болашақта үлкен айырмашылық (яғни ағымдық пен
болашақтағы) тұтынуды қамтамасыз ететін, болашақтағы жоғары табысты алу
мақсатында ағымдық тұынудан бас тарту. Кез келген инвестициялық қызметтің
түрі, оған капитал жұмсау немесе инвестициялау барысында арнайы
инвестициялық жобаның болуын талап етеді.
Инвестициялық жоба – бұл мүліктік объектілерді және техникалық
үдерістерді жүзеге асыруға қажетті материалдық қаржылай еңбекпен және
инвестициялық мақсаттарға жету бойынша жұмыс жүргізу үшін қажетті
ұйымдастырушылық-техникалық құжаттардың пакетін, сондай-ақ олардың
орындалуымен байланысты басқару шешімдерін және шараларын қамтитын,
көздеген мақсатқа немесе нәтижеге бағытталған жүйе болып табылады.
Курстық жұмыстың тақырыбының өзектілігі – кез келген инвестициялық
жобаны енгізгенде күтілетін табыстың маңыздылығы. Өйткені инвестициялық
жоба салым салу арқылы табыс табу мақсатында іске асырылады. Қазіргі
нарықтық экономиканың маңыызды шарттарының бірі де осы, артық айналымнан
тыс қаржыны немесе негізгі құралдарды және тағы басқа ұзақ мерзімге
қолданылып табыс таба алатын салымдарды тиімді ұйымдастырып қолдану болып
отыр..
Курстық жұмыстың мақсаты – экономикалық өсудің инвестициялық
тәуелділігін зерттеу арқылы инвестициялық жобаны ендірудегі табысты
анықтауды қарастырып оның тиімділігіне негіздеме беру, жобаларды бағалаудың
халықаралық әдістемесін Қазақстандық кәсіпорын жағдайына сәйкестендіру
болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсатына жету үшін келесідей міндеттер қойылған:
– инвестиция және инвестициялық жоба түсініктерін;
– инвестициялық жобалардың өмірлік циклі мен кезеңдері және жобалық талдау
мазмұны, түрлері мен қағидаларын қарастыру;
– инвестициялық жобаларды бағалау әдістері анықтау;
– ивестиция жобалардың тиімділігін талдау;
– инвестициялық жобаның қаржылық бағалау нормаларын қарастыру.
Курстық жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы.Алдын ала жасайтын талдаудың
негіізгі бағыты болып инвестицияның экономикалық тиімділік көрсеткіштерін
анықтау табылады, яғни жобада қарастырылған капиталдық салымдардың
қайтарылуы әдеттегідей есептерде, уақытша аспектісіне көңіл бөлінеді.
Кәсіпорын бірнеше альтернативтік инвестициялық жобасы бар жағдайлар
кездескенде, әр жобаның тиімділігін, табыстылығын талдай келе шешім
қабылдайды. Яғни капитал салымдарын кәсіпорынға жорамалданылған шығындар
сомасынан көп әкелетін жобадарға салу қажет.
Курстық жұмыстың құрылымы 6 сурет, 8 кесте, кіріспе, екі бөлімнен,
қорытындыдан және пайдаланылған әдебиетерден тұрады.

1 ИНВЕСТИЦИЯ ЖӘНЕ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБА түсініктері мен ОЛАРДЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

1. Инвестиция және инвестициялық жоба түсініктері

Қазақстандық экономикада инвестиция термині нарықтық қатынастарға
көшу кезеңінен бастап қолданыла бастады. Инвестицияның синонимі капитал
жұмсалымы, бірақ тәжірибе көрсеткендей, инвестиция түсінігі кең мағынаны
білдіреді. Инвестиция термині латын тілінен аударғанда – кейіннен табыс
алу мақсатында капиталға салым салу дегенді білдіреді.
ҚР Инвестициялар туралы Заңына (08.01.2003ж) сәйкес, инвестициялар –
бұл лизинг шартын жасаған кезден бастап қаржы лизингі заттарын, сондай-ақ
оларға құқықтарды қоса алғанда заңды тұлғаның жарғылық капиталына инвестор
салатын мүліктің барлық түрлері немесе кәсіпкерлік қызмет үшін
пайдаланылатын тіркелген активтерді ұлғайту, сондай-ақ концессионердің
(құқық мирасқорының) концессия шарты шеңберінде жасаған және алған
тіркелген активтері.
Отандық және шетелдік әдебиеттерде инвестиция түсінігіне әр түрлі
анықтама береді.
Әлеуметтік-экономикалық мазмұны бойынша инвестициялар қоғамдық-пайдалы
қызметтерді атқарады және оларға келесілер жатады:
1. Өндірістік, өндірістік емес салалардағы жай және ұдайы өндіріс
үдерісін қамтамасыз ету.
2. Өндірістік үдерісті қайта жаңарту үшін тозған негізгі қорларды және
қолданылған шикізат пен материалдардың орнын толтыру.
3. Капиталдық, қаржылық салымдарды жұмсау негізінде бір саладан басқа
тартымды салаларға капиталды аулару.
4. Адам әлеуетін, жаңа технологиялар мен материалдарды дамыту.
5. Болашақтағы экономикалық өсу үшін негізді қалау.
6. Қажетті шикізат базасын құру.
Инвестицияның инвестиция объектісіне, бағытына, меншік нысанынына және
тағы басқа көрсеткіштерге байланысты бірнеше (Сурет 1) түрлері ажыратылады.

Сонымен қатар, ұдайы өндіріс үдерісіне қатысу деңгейіне қарай нақты
инвестициялардың келесідей түрлері бар:
- Реинвестициялар, олар өндірістік капиталдың тозған бөлігін жөндеуге
бағытталада;
- Нетто-инвестициялар, олар өндірістік үдерісті ұлғайту, қайта құру және
модернизациялау үшін бағытталады;
- Брутто-инвестициялар, реинвестиция мен нетто-инвестициялар жиынтығынан
тұратын, өндірістің ұлғаюына және халықтың өмір сүру деңгейін
жоғарылатуға ықпал келтіру арқылы өндірістік, ұдайы өндірісітің
үздіксіздігін қамтамасы ете алады.

Сурет 1. Инвестицияның түрлері

Кез келген инвестициялық қызметтің түрі, оған капитал жұмсау немесе
инвестициялау барысында арнайы инвестициялық жобаның болуын талап етеді.
Инвестициялық жоба – бұл мүліктік объектілерді және техникалық
үдерістерді жүзеге асыруға қажетті материалдық қаржылай еңбекпен және
инвестициялық мақсаттарға жету бойынша жұмыс жүргізу үшін қажетті
ұйымдастырушылық-техникалық құжаттардың пакетін, сондай-ақ олардың
орындалуымен байланысты басқару шешімдерін және шараларын қамтитын,
көздеген мақсатқа немесе нәтижеге бағытталған жүйе болып табылады.
Инвестициялық жобаларға тұрғын үй, құрылыс, үй объектілерін салу
жобасы, инвестициялық портфельді қалыптастыру, ғылыми-зерттеу жұмыстарын
зерттеу жобалар, жаңа техника мен озық технологияларды игеру жобасы,
кәсіпорындарды қайта құру және кеңейту жобалары, кинофильмдерді шығару
жобалары, аймақты қамту және тағы басқа жобалар жатады.
Кез келген жобаны қаржыландыру мен несиелеуге инвестиция жұмсау
жекелеген тәуекел түрлерімен анықталады. Сондықтан инвестицияны жұмсамас
бұрын жобалау жүргізу қажет. Жобалық жұмыс маңызды болып табылады, себебі
инвестицияны тиімді пайдалану жобалау нәтижесіне тікелей тәуекелді.
Барлық инвестициялық жобаларды төрт түрге бөлуге болады:
- тәуелсіз;
- өзара шешуші;
- өзара толықтырушы;
- өзара ықпал етуші.
Инвестициялық жобалар басқалардың жүргізілуіне әсер етпеген жағдайда ол
тәуелсіз болып табылады.
Өзара шектеуші – бұл жоба кезінде біреуінің әсерінен басқалардың жүзеге
асырылу мүмкіншілігі болмайтын жобалар.
Инвестициялық жобалар бір уақытта қабылданып немесе кері қайтарылса,
олар өзара толықтырушы болып табылады.
Ал, өзара ықпал етуші – бұл жүзеге асырылу әсерінен қосымша тиімділік
әкелетін жобалар.
Инвестициялық жобаның мақсаты – белгілі бір арасында қалаған нәтижеге
қол жеткізу. Ал, инвестициялық жоның объектілері жаңа құрылған өндіріс,
сонымен бірге қалпына келтіру, кеңею өндірісі болып табылады.
Инвестициялық жобаның ерекшеліктеріне байланысты типтерге:
- шағын жобалар;
- ірі жобалар;
- мульти жобалар;
- халықаралық жобалар деп бөлуге болады.
Шағын жобалар – бұл өзінің ерекшелігіне байланысты өте аз шығынды қажет
ететін, мақсаты – пайда табу болып табылатын шағын кәсіпкерлікті жүзеге
асыруға бағытталған шаралар кешенін сипаттайды. Шағын жобаларды іске асыру
мерзімі – қысқа және орта мерзімді болады.
Ірі жобалар – бұл белгілі бір ортақ мақсатқа арналған көптеген
жобалардан тұратын мақсатты бағдарламаны білдіреді. Бұл бағдарламалар
халықаралық, мемлекеттік, ұлттық, аймақтық, салааралық және аралас болып
келеді. Бұл Инвестициялық жоба құндылығымен немесе капитал сиымдылығы 1
млрд. доллардан асатын қаражатты қажет ететін, іске асырылу мерзімі
ұзақтығымен, сондай-ақ, инфрақұрылымдарға кететін шығындармен және
әлеуметтік-экономикалық ортаға негізделген ықпалмен байланысты басқа
жобалардан өзара ерекшеленеді. Жобаларды іске асыру мерзімі ұзақ мерзімді
болып келеді.
Мульти жобалар – бұл жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды қайта құру,
жаңғырту және жаңакдан құру мақсатындағы бағдарламаларды білдіреді. Бұл
жобаларды іске асыру мерзімі – қысқа және орта сипатта болады.
Халықаралық жобалар – экономсикада біршама күрделі және құнды, сонымен
қатар атқаратын рөліне байланысты басқалардан ерекше. Бұл жобаның басты
ерекшелігі – оны іске асыру барысында нарықтан қажетті құрылыстық жобалар
мен материалдар алынып пайдаланылады. Сондай-ақ, ортақ мақсаты бар және
бірлескен түрде қаржыландыруды қажет ететін бағдарламаны сипаттайды.
Халықаралық инвестицияға қатысушы мемлкеттер немесе қаржылық ұйымдар
арасында алдын-ала жасалынған келісім-шарттар негізінде жүргізіледі.

2. Инвестициялық жобалардың өмірлік циклі мен кезеңдері

Кез келген инвестициялық жоба оның жүзеге асырылуымен байланысты және
табыс алу мақсатымен қарастырылады. Сондықтан алған қойған мақсаттардың
жүзеге асырылу кезеңі инвестициялық жобаның өмірлік циклі деп аталады.
Сонымен қатар, кез келген инвестициялық жоба – оны дайындау, іске асыру
барысында 3 кезеңді басынан өткізеді:
• инвестициялау алдындағы;
• инвестициялау;
• жаңадан құрылған объектілерді игеру және пайдалану.
І кезең. Инвестициялау алдындағы кезеңнің өзі үш сатыдан тұрады:
• инвестицияға қажетті ресурстарды іздестіру;
• жобаны алдын-ала дайындау, яғни оның жобалық сметасының құжаттарын
дайындау;
• жобаны жасауды аяқтау және оның техникалық, экономикалық және
қаржылық тиімділігін қабылдау.
Сондай-ақ, бұл кезеңде келесідей шаралар жүзеге асырылады:
- инвестициялық санаға жобалық идеялардың ауысу мақсатымен инвестициялық
мүмкіндіктерді анықтау;
- жобаның жағымды және жағымсыз жақтарын көру мақсатында техника-
экономикалық дайындық;
- жобаның жақтарының нақты артықшылықтары мақсатымен бизнес-жобаның
бөлшектерін құру;
- жобаның сараптамасы.
ІІ кезең. Инвестициялау кезеңі де үш сатыдан тұрады:
• келісім жасау, тендер жұмыстарын ұйымдастыру;
• құрылыстық, монтаждық жұмыстарды ұйымдастыру;
• жоба бойынша құрылыс жұмыстарын аяқтау.
Шаралары:
- инвесторлармен, жабдықтаушылармен, мердігерлермен жүргізілетін
мәмілелердің. Келісім-шарттардың қорытындылары;
- тартылған инвестицияның көлемін анықтау;
- құрал-жабдықты монтаждау;
- жер учаскесін алу;
- өндірістің бас жоспарын дайындау;
- мамандарды қабылдау және оқыту;
- маркетинг жүргізу.
ІІІ кезең. Жаңадан құрылған объектілерді игеру және пайдалану кезеңі де
үш сатыдан тұрады:
• монтаждау;
• өндірісті іске қосу;
• жобаны аяқтау және пайдалануға беру.
Шаралары:
- өндіріс мониторнигі, яғни нақты мәліметтерден жоспарланған
мәліметтермен салыстыру;
- теріс жақтарды табу және олардың себептері.
Жоғарыда аталып өткен кезеңдердің жүргізілуінің өзіндік тәртібі болады:
1) инвестициялау ресурстарын іздестіруде қайта өңдеуге және өндірістік
мақсатқа пайдалануға арналған пайдалы қазба байлық немесе табиғи
ресурстардың ьолуы негізінде шарт ьолып табылады. Сондай-ақ, бұл сатыда
сұраныс пен ұсынысқа әсер ететін демографиялық, әлеуметтік және
экономикалық факторлар да есепке алынады. Жобаны инвестициялау
мүмкіндігін іздестіруге импортқа орын ауыстыратын өнімдер көлемі,
сондай-ақ экспорттық маңызы бар тауарлар мен қызметтер көлемі
талданады.
2) Кез келген инвестициялық жоба алдын-ала дайындалып, жасауды аяқтағаннан
кейін қарастыруды талап етеді. Жобаны қарастыру барысында жобаға
қажетті әр түрлі ресурстар бойынша, сондай-ақ жобаға қатысушылар оларға
өзара келісім-шартпен келісімдер жасайды. Инвестициялық жобаны іске
асырудың бұл кезеңінде маркетингтік зерттеулер жасау, сонымен қатар
қадрлардың немес мамандардың біліктілігін байланысты маңызды мәселелер
қарастырылады.
3) инвестициялық жобаны жасаудың үшінші кезеңі бұл іске асырылған жобаның
нәтижесінде пайда болады. Жаңа объектіні оның тапсырушысына кілтін
беруден бастай отырып, оны қабылдау және қосу шаралары және тағы сол
сияқты жұмыстар атқарылады. Сонымен қатар, бұл кезеңде пайдаланылатын
бұл объектінің құрал-жабдықтарын айырбастау және инновациялауға
байланысты мәселелер қамтылады.

1.3 Жобалық талдау мазмұны, түрлері мен қағидалары

Жобалық талдау инвестициялық жобаны алдын-ала дайындау кезеңінде жүзеге
асырылады. Жобалық талдау арқылы инвестициялық жобаның іске асырылу
тиімділігіне баға беріледі.
Жобалық талдау – бұл жобаға жұмсалатын шығындарды, осы жоба бойынша
түскен табыстарды салыстыру негізінде жобалық табыстардың талдау үдерісі
борлып табылады.
Жобалық талдаудың міндеттері:
- іске асырылатын жобаның іс жүзінде кедергі болар шектеулерін
және олардың өзгерістерін ала отырып, қол жеткізетін нәтижеге
баға беру.
- жоба бойынша жұмсалатын қажетті ресурстардың көлемін анықтау
және оларды әр түрлі нұсқалар бойынша салыстыру;
- жобаны іске асырудан түскен табыстарды бағалау және оларды
инвесторлар арасында бөлу.
Жобалық талдаудың мақсаты – инвестициялық ресурстарды пайдаланудың
балама тәсілдері арасында талдау туралы дұрыс шешім қабылдау.
Инвестициялық жобалардың талдауы олардың жіктеулеріне негізделуі қажет
(Кесте 1).

Кесте 1 – Инвестициялық жобалардың жіктелуі
Жіктелуі Түрлері
Қажетті инвестицияның көлемі - Кіші жоба
бойынша: - Мега жоба
Жобаны жүзеге асыру мерзімі - Қысқа
бойынша: - Орта
- Ұзақ
Тәуекелге қатысты: - Тәуекелді
- Тәуекелсіз
Жобаның қатысушысы бойынша: - Мемлекеттік
- Біріккен
- Шетел инвесторлар
Ақша ағымының типі бойынша: - Жай
- Жай емес
Жобалар арасындағы - Тәуелсіз
қарым-қатынастары бойынша: - Өзара бірін-бірі жоққа шығару
- Орнын толтыру
- Өзара әсер ету

Инвестициялық жобаны талдау қаралатын жобаның артықшылықтары мен
кемшіліктерін жанжақты бағалауға негізделеді. Сондықтан да, инвестициялық
жобаны жасау мен жүзеге асыру үшін қолданылатын жиынтық жобаны талдауды
бірнеше түрлерге бөлуге болады.
Жобалық талдаудың түрлері:
• техникалық талдау;
• клммерциялық талдау;
• институтционалдық талдау;
• әлеуметтік талдау;
• қоршаған ортаны қорғау немесе экологиялық талдау;
• қаржылық талдау;
• экономикалық талдау.
Техникалық талдау – бұл инвестициялық жобаға пайдаланылатын ең тиімді
техника мен технологияларды анықтау және объектінің орнын таңдау мәселелері
шеңберінде жүргізіледі.
Техникалық талдау келесідей міндеттемелерді шешуге көмектеседі:
- техника-технологиялық нұсқауларын анықтау;
- орналасқан жерін таңдау;
- жобаның көлемін анықтау;
- жобаның жүзеге асыру мерзімін және оның кезеңдерін анықтау;
- шикізат көздерінің, жұмыс күшінің және басқа даресурстардың қол
жетімділігін және жеткізілуін анықтау;
- өнімнің нарық сиымдылығын анықтау;
- жобаның графигін анықтау.
Жобаға техникалық талдауды жүргізу барысында жобаның сметасы мен
бюджеті анықталады. Техникалық талдау арқылы жобаның құрылыстық және
архитектуралық мәселелері щешіледі.
Коммерциялық немес маркетингтік талдау өнімді өткізумен байланысты. Бұл
талдаудың мақсаты жоба бойынша өнімдер мен қызметтерді тұтынушы жағынан
бағалау болып табылады.
Коммерциялық талдау келесідей мәселелерді шешуге көмектеседі:
- жаңа баға белгілеу кезінде жобаның жүзеге асырылуы;
- ұсынылған жобаның нарық сиымдылығына қандай да бір бөлігін қамтамасыз
етуі;
- жалпы шығармашылық жолдарды нарыққа өткізу деңгейі;
- тауардың отандық немес экспортқа арналуы;
- нарыққа тауарды өткізу үшін маркетингтік шаралардың өткізілуі;
- әлемдік нарықта тауардың бәсекеге қабілеті деңгейінің болуы.
Жобаның коммерциялық орындалуын бағалау - инвестиция алдындағы зерттеу
жүргізуде қорытынды звеносы. Ол барлық өткен этаптардан алынған және
талдаудан өткен ақпараттарға негізделуі керек. Коммерциялық бағалау
инвестициялық жобаның интегралдық жағдайын көрсетуі қажет.
Инвестициялық жобаның коммерциялық қызығушылығында 2 критерий бар:
1. қаржылық дербестігі (қаржылық баға);
2. тиімділік (экономикалық баға).
Бірінші жағдайда, жобаны іске асыру барысында өтімділік талданады
(төлем қабілеттілігі). Екіншіден жобаның сатып алушылық құндылығының сақтап
қалуында, салынған қаражаттар және де олардың қайта дамып өсуі. Бірнеше
әдіс бойынша инвестициялық жобаның коммерциялық бағалануы 2-суретте
қарастырылған.
Институтционалдық талдаудың мақсаты – бұл жобаны жүзеге асыру және
іске қосу барысындағы ұйымдастырушылық, құқықтық, саяси және әкімшілік
жағдайда баға беру болы табылады. Сондықтан институтционалдық талдау арқылы
басқару, ұйымдастырушылық құрылым, жоспарлау, кадрларды оқыту, қаржылық
қызмет бойынша қажетті ұсыныстар жасалады.
Міндеттері:
- әрекет ететін заңнамаға сәйкес жоба қатысушыларының міндеттерін
анықтау;
- материалдық-техникалық база, қаржылық жағдай, біліктілікті жоғарылату,
құрылым бойынша жоба қатысушыларының әлсіз және күшті жақтарын
бағалау;
- жобаның тиімділігне әсер ететін ұйымдастырушылық факторларды жетілдіру
бойынша ұсыныстар жасау.

Сурет 2. Әрбір критерий бойынша бірнеше әдіс

Әлеуметтік талдаудың мақсаты – бұл жоба жоспарларының нұсқауларын, оны
пайдаланушылар үшін жарамдылығын анықтау болып табылады. Әлеуметтік
талдауды жүргізу нәтижесінде жоба мен оны пайдаланушылар арасындағы өзара
әрекет етуін стратегиялық мүмкіндігін қамтамасыз ету қажет.
Әлеуметтік талдаудың шешетін мәселелері:
- жобаға қатысты елдің халықаралық,әлеуметтік, мәдени және демографиялық
сипаты;
- жобаны жасауда сол елдің әдеп-ғұрпының және дәстүрінің ескерілуі;
- іске асыру барысында жергілікті халықтың мүдделерінің ескерілуі.
Экологиялық талдаудың мақсаты – инвестициялық жобаның өмірлік
кезекдерінде жобаның қоршаған ортаға әкелетін зияндарын анықтау және оның
алдын алу немесе төмендету үшін іс-шараларды анықтау болып табылады.
Экологиялық талдау бойынша арнайы экономикалық қорытынды жасалуы тиіс және
ол экологияға байланысты мәселелерді жетік білетін мамандардың қатысуымен
дайындалып бекітіледі.
Экономикалық талдаудың мақсаты – нарықтық мәмілелерде көрініс табатын
экономикалық айналымдарды және ақшалай емес құүндылықтары, жобаның
артықшылықты көрсеткіштеріне баға бере отырып, инвестициялық жобаның
нәтижесінде жалпы қоғамға әкелетін тиімділікті анықтау болып табылады.
Экономикалық талдаудың міндеті – жобаның іске асырылуына байланысты
шығындар мен нәтижелерді тікелей салыстыруға мүмкіндік беретін тетіктерді
жасау арқылы инвестициялық жобаның тиімділіг туралы нақты шешім қабылдау
болып табылады. Экономикалық талдау іске асырылатын жобаның,
кәсіпорындардың даму мақсатына мүмкіндік жасайтын және ең аз шығынды жұмсай
отырып, экономикалық тиімділікке қол жеткізетін балама тәсілдерді анықтауға
бағытталады.
Қаржылық талдау – экономикалық талдаудың жалғасы ретінде қаржылық
ақпараттарды жинау, трансформациялау және пайдалану тәсілдерінің жиынтығын
білдіреді.
Қаржылық талдаудың мақсаты:
- кәсіпорындардың ағымдағы және болашақтағы қаржылық жағдайына баға
беру;
- қаржылық ресуртармен қамтамасыз ету тұрғысынан алғанда кәсіпорындардың
мүмкін болатын даму қарқынын талдау;
- қол жеткізуге болатын қаражат көздерін анықтай отырып, оларды
жұмылдыру мүмкіндігіне баға беру;
- капитал нарығындағы кәсіпорынның жалпы жағдайына болжам жасау.
Жобалық талдаудың инвестициялық жобаның ақша ағынын модельдеу, жобаны,
оның өмірлік циклі бойынша қарастыру, уақыт факторын ескеру, инфляцияның
әсерін есепке алу, тәуекелдің әсерін ескеру, кәсіпорындардың қаржылық
жағдайын жобалық және жобасыз шарттармен салыстыру дегене қағидалары
бар.
Ақша ағынын модельдеу дегеніміз – жоба бойынша әр түрлі уақыттағы табыс
пен шығынды өзара салыстыру боып табылады. Ақша ағыны – бұл инвестициялық
жобаны жүзеге асыру мерзімінде кәсіпорынның өндірістік, инвестициялық,
қаржылық қызметтері бойынша ақшаның түсуі мен кетуін сипаттайды.
Осы инвестициялық жоба бойынша ақшаның жиынтық түсімі мен ақшаның
жиынтық төлемін шегере отырып жобы бойынша таза ақша ағымын аламыз. Ал, бұл
көрсеткіш жобаның тиімділігін есептеуде қоданылады. Жобалық талдаудың
уақыт, инфляция, тәуекел факторларының қағидалары кеңістіктегі құн деген
ұғымға негізделеді. Яғни, бүгінгі теңге ертеңгі теңгеге қарағандағы құны
процент болып келеді. Сондықтан да инвестициялық жобаны бағалау кезінде
жоба бойынша процент ставкасының деңгейін талдау маңызды орынға ие.
Демек, жобалық талдаудың барлық бағыттары мен қағидалары негізінде
инвестициялық жобаның бизнес-жоспары жасалады.

2 ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАНЫ ЕНГІЗУДЕГІ КҮТІЛЕТІН ТАБЫСТЫҢ АНЫҚТАЛУЫ

2.1 Инвестициялық жобалардың бағалау әдістері

Уақыт параметірі ескерілуіне немесе ескерілмеуіне байланыссыз
инвестициялық қызметтерді зерттеуде қолданылатын критерилерді келесі екі
топқа бөлуге болады:
А) Дисконттауға негізделген
В) Есептеуге негізделген
Бірінші топтағы әдістерге:
✓ таза келтірілген құн (NPV);
✓ таза терминалдық құн (NTV);
✓ инвестициялар рентабельділігінің индексі (PI);
✓ пайданың ішкі нормасы (IRR);
✓ инвестицияның дисконтталған өтелу мерзімі (DPP);
Ал екінші топқа:
✓ инвестициялардың өтелу мерзімі (PP);
✓ инвестициялардың тиімділік коэффициенті (ARR).
Енді, жоғарыдағы аталған инвестициялық жобаларды бағалау әдістерінің
критерийлерін ауқымырақ қарастырайық.
1.Таза келтірілген құнды есептеу әдісі
Бұл әдістің негізінде компания иелерінің басты мақсаттары жатыр, яғни
фирманың құндылығын көтеру, бұл оның нарықтық құнының сандық бағасын
көрсетеді. Алайда, инвестициялық жобалар бойынша шешімдерді қабылдау жиі
компания иелерімен емес, оның басқарма жұмысшыларымен ойластырылып іске
асады. Сондықтан бұл жерден көретініміз, меншік иелері мен басқарманың
мақсаттары бәсекелес, яғни ішкі фирмалық келіспеушіліктер ескерілмейді.
Бұл әдіс бастапқы инвестициялар көлемі (с) мен жоспарланған мерзімде
оның әкелетін дисконтталған таза ақша ағынына қатынасымен анықталады. Ақша
қаражаттарының ағыны уақыт бойынша бөлінетін болғандықтан, ол "r"
мөлшерлемесі бойынша дисконтталады. Ол инвестициялаған капиталға келетін
жыл сайынғы қайтару пайызынан туындайды және оны аналитик (инвестор) өз
бетінше тағайындайды.
Мысалы, мынандай болжам жасалынды, n жыл ағымында инвестиция (с)
жұмсалынады, ол бойынша жылдық табыс көлемі Р1,Р2, ... . Рn.. Дисконтталған
табыстардың жалпы жиналған мөлшері (PV) және таза келтірілген құн (NPV)
сәйкесінше келесі формулалармен есептелінетін болды:

(1)
(2)
Жоғарыда атап көрсетілгендей кез-келген компанияның барлық іс-әрекеті
мақсатқа жету үшін орындалады. Компания иелері тұрғысынан NPV критериіне
төмендегідей экономикалық түсінік беруге болады:
- Егер NPV0, онда жобаны қабылдау кезінде компанияның құны төмендейді,
яғни компания иелері шығынға ұшырайды.
- Егер NPV=0, онда жобаны қабылдау кезінде компанияның құны өзгеріссіз
қалады, яғни оның иелерінің қаржылық жағдайы бір қалыпта қалады.
- Егер NPV0, онда жобаны қабылдау кезінде компанияның құны, сонымен
қатар иелерінің қаржылық жағдайы өседі.
NPV=0, болған жағдайды ауқымырақ қарайық. Бұл жағдайда, шын мәнінде,
компания иелерінің жағдайы өзгеріссіз қалады, алайда, алдында атап
өткенімдей, инвестициялық жобаларды басқарушы персонал жиі қабылдайды,
сонымен қатар бұл жағдайда менеджерлер өз таңдауына ие болады. Алайда,
NPV=0 тұжырымы оң нәтижеге де ие болады- жобаны іске асырғанда өндіріс
көлемі өседі, яғни компанияның ауқымы өседі.
Компанияның ауқымының өсуі жағымды жағдай болғандықтан (мысалы,
менеджерлер жағынан мынандай көзқарас: ірі компанияда жұмыс істеген
пристижді, сонымен қатар, еңбекақысы да көп жағдайларда жоғары), жоба
қабылданады.
Жылдар бойынша табыстылықты жоспарлағанда мүмкін болғанша осы жобаға
байланысты барлық өндірістік және өндірістік емес түсімдер түрлерін ескеру
керек. Жобаны іске асыру кезеңінің соңында құрал-жабдықтардың немесе
босатылған айналым құралдарының құны ретінде қаражаттардың түсімі
болжанады, олар сәйкес кезеңнің табысы ретінде есепке алынады.
Егер жоба инвестицияның бірден емес, m жыл аралығында қаржы
ресурстарының біртіндеп инвестициялануын көздесе, онда NPV-ді есептеу
формуласы төмендегі түрге келтіріледі:
(3)
Мұндағы, i-жоспарланатын инфляцияның орташа қарқыны.
Келтірілген формулалар арқылы есептеу өте қиын, сондықтан дисконттау
бағаларына негізделген бұл және басқада әдістерді қолдану үшін арнайы
қаржылық кестелер ойластырылған. Оларда күрделі пайыздардың, дисконтталатын
көбейткіштердің, дисконтталатын ақша бірлігінің және тағы сондай сияқты
мәндері, уақыт аралығы мен дисконттау мөлшерлемесінің мәніне байланысты
көрсетілген.
NPV есептеуде дисконттаудың тұрақты мөлшерлемесі (ставкасы)
қолданылады, алайда кейбір жағдайларда жылдарға байланысты жекелеген
мөлшерлемелердің мәндерін қолдану мүмкін, имитациялық есептеулер кезінде
дисконттаудың әртүрлі мөлшерлемелері қолданылса, онда біріншіден екі
формула қолдануға жатпайды, екіншіден, біркелкі дисконттау мөлшерлемесіне
қолданатын жоба, бұл жағдайда қолданылмауы мүмкін.
NPV көрсеткіші коммерциялық ұйымның қарастырылған жобаны қабылдаған
жағдайда экономикалық жағдайының өзгеруін болжамды бағалайды, ал бағалау,
жоба аяқталғанда жасалады,бірақ бүгінгі уақыт позициясынан, яғни жобаның
басынан. Бұл көрсеткіш уақыт аралығында өзгеріссіз болады, яғни әртүрлі
жобалардың NPV қосуға болатынын көрсетеді. Бұл өте маңызды ерекшелік осы
көрсеткішті қалғандардан бөліп, көрсететін және инвестициялық портфельдің
тиімділігін бағалауда басты көрсеткіш етіп қолдануға мүмкіндік береді.
2. Таза терминалдық құнды есептеу әдісі
NPV жобаның басында қажетті ақша ағынына негізделіп, яғни оның
негізінде дисконттау операциясы жатыр. Алайда, бұған кері, әрі ұқсас
операцияны қолдануға болады. Бұл жағдайда ақша ағынының элементтері жобаның
аяқталуында анықталады, бұл критерий өз кезегінде "таза терминалдық құн "
атауына ие болып, NTV белгісімен белгіленеді.
NTV критериін есептеу формуласы келесідей түрге ие:
(4)

NTV критерийі негізінде жобаны қабылдау жағдайлары, NPV жағдайындай.
Егер NTV'0, онда жобаны қабылдау керек.
Егер NTV0, онда жобаны қабылдау керек.
Егер NTV=0, онда жоба пайдасыз да, шығынсыз да.
NPV мен NTV критерилері бір-біріне қарама-қарсы.
(r,n) немесе (r,n) (5)
Бұл критерилер бір-бірін толықтырып тұрады, яғни біреуімен
таңдалған жобаның нәтижелерін басқасы да береді.
3. Инвестиция рентабельділігінің индексін есептеу әдісі
Бұл әдіс NPV әдісі есептеулерінің жалғасы болып табылады.
Рентабельділік индексі (PI) келесі формуламен есептелінеді:
(6)
егер: PI0, онда жобаны қабылдау керек.
PI0, онда жобаны қабылдамау керек.
PI=0, онда жоба пайдасыз да, шығынсыз да.
Таза келтірілген тиімділікке қарағанда рентабельділік индексі шағын
көрсеткіш: ол шығынның бір бірлігіне келетін табыс деңгейін сипаттайды,
яғни салымдар тиімділігін-бұл көрсеткіш неғұрлым үлкен болса, онда осы
жобаға инвестицияланған әрбір теңгенің қайту деңгейі жоғары. Осыған
байланысты PI критериі NPV нәтижелері бірдей, ұқсас жобалардың арасынан
біреуін таңдауда (әсіресе, егер екі жобаның NPV нәтижелері бірдей, бірақ
қажетті инвестиция көлемдері әртүрлі, онда көріп тұрғанымыздай, олардың
қайсысының салымдар тиімділігі жоғары болса, сол тиімдірек болып келеді),
немесеNPVжиынтық нәтижесін максималдау мақсатымен инвестициялар портфелін
жинақтау кезінде, өте тиімді.
4. Инвестиция табыстылығының ішкі нормасын есептеу әдісі
Инвестиция табыстылығының ішкі нормасы ретінде (синонимі: ішкі
табыстылық) дисконттау ставкасының r мәнін түсінеді, бұл жағдайда
; бұл жағдайда
Басқа сөзбен айтқанда, егер IC=CFo деп белгілесек, онда IRR теңдіктен
шығады:
(7)
IRR критериінің табиғатын түсіну үшін графикалық әдісті қолданайық.
Онда:
(8)
Бұл функция бірнеше ерекшелігімен ерекшелінеді: кейбіреулері жай
сипатқа ие, яғни ақша ағынының түріне байланыссыз болады, ал басқалары
белгілі бір жағдайлар туындағанда ғана келеді, яғги ағындарға байланысты
болады. Біріншіден, у=f(r) – түзу сызықты функция емес, төменде
байқайтынымыздай, бұл ерекшелік IRR критериін есептегенде үлкен қиындыққа
әкеледі.
Екіншіден, егер r=0 болса, онда (8) формуланың оң жағындағы мән
бастапқы ақша ағынының элеменнтерінің сомасына айналады, басқа сөзбен
айтқанда, NPV графигі дисконтталмайтын ақша ағынының барлық элементтерінің
сомасына, сонымен қатар бастапқы инвестициялар көлеміне тең болатын,
ордината осіндегі нүктемен қиылысады.
Үшіншіден, (8) формуладан көріп тұрғанымыздай, жоба үшін у=f(r)
функциясы сәйкесінше кемімелі болып келеді. Себебі, инвестициялау жағынан
бұл жобаның ақша ағының классикалық деп айтуға болады, өйткені кететін
қаражаттың (инвестиция) орнын одан жоғары сомада болатын ағын иемденеді.,
яғни r өсуіне байланысты функция графигі обцисса осьтеріне ұмтылады және
оны белгілі бір нүктеде қияды, ол IRR болып табылады.

NPV

IRR
r
y=f(r)

Сурет 3. Классикалық инвестициялық жобаның NPV графигі

Төртіншіден, у=f(r) функциясы түзу сызықты болмағандықтан, сонымен
қатар ақша ағыны элементтері белгілерінің әртүрлі болып келуіне орай,
функция обцисса осімен бірнеше нүктеде қиылысу мүмкін.
Бесіншіден, тағы да, у=f(r) түзу сызықты функция болмағандықтан, IRR
критериі қосындылар ерекшелігіне ие болмайды.
Жоспарланатын инвестицияның тиімділігін зерттеу барысында пайданың ішкі
нормасын есептеудің мәні келесіде көрініс табады: Жобаның күтілетін
табыстылығын көрсетеді және сәйкесінше, осы жобамен байланысты мүмкін
болатын шығынның максималды мөлшерін көрсетеді. Мысалы, егер жоба толығымен
коммерциялық банк берген несие есебінен қаржыланса, онда IRR мәні банктің
пайыз мөлшерлемесінің ең жоғарғы шегін көрсетеді, одан жоғарыласа , жоба
шығынды деп таңылады.
Тәжірбиеде кез-келген коммерциялық ұйым өзінің, онымен қоса
инвестициялықта қызметін әртүрлі көздерден қаржыландырылады. Ұйым қызметіне
қолданған аванстық төлемдер үшін пайыз, дивидент, сыйақы және тағы сондай
сияқты төлейді, басқаша айтсақ, экономикалық потенциалын ұстау үшін кейбір
шығындар шығарады. Осы шығындардың ұзақ мерзімді қаржы көздерін қатынасын
көрсететін көрсеткішті "капиталдың орташа құны" (WACC) деп атайды.
Сонымен, IRR критериінің экономикалық мәні келесіде: рентабельділік
деңгейі "капиталдың орташа құны" СС көрсеткішінен, немесе WACC
көрсеткішінен, төмен болмайтын кез-келген инвестициялық ұйым қабылдай
алады. Белгілі бір жобаға есептелген IRR СС көрсеткішімен салыстырылады,
бұл кезде олардың арасындағы байланысты былай түсіндіруге болады:
Егер: IRRСС, онда жобаны қабылдау керек.
IRRСС, онда жобаны қабылдамау керек.
IRR=СС, онда жоба пайдасыз және шығынсыз.
IRR-ді қандай көрсеткішпен салыстырмасақта, мынаны байқауға болады:
жоба қабылданады, егер оның IRR қандай да бір шекті мөлшерден жоғары болса,
сондықтан басқа жағдайларды ескермегенде, IRR үлкен мәні жағымды болады.
Тәжірибеде бұл әдісті есептеу қиынға түседі, егер қолыңызда арнайы
қаржылық калькулятор болмаса. Бұл жағдайда дисконтталатын көбейткіштің
мәнін қолдану арқылы интерация әдісін қолданамыз. Бұл үшін кесте арқылы
дисконттаудың 2 мәнін таңдаймыз r2, осылайша, (r1, r2) аралықта NPV=f(r)
функциясы өзінің мәнін + - дан - - ға немесе -' - дан +' - ға
ауыстыратындай. Оған кейін, мына формуланы қолданамыз:
(9)
Мұндағы, r1-f(r1)(f (r1)0) жағдайында табуляцияланған дисконттау
мөлшерлемесінің мәні.
r2-f(r2)(f(r2)0) жағдайында табуляцияланған дисконттау
мөлшерлемесінің мәні.
Нақты есептеулерді кері жүргізсек (r1, r2) интервалға пропорционал
болады, ал табуляцияланатын мәндерді қолданып ең жақсы нәтижеге жету үшін
интервал ұзындығы минимум (f %- ке тең), болуы керек, яғни у=f(r)ּ+ - дан
- - қа жағдайын қанағаттандыратын r1 және r2 – дисконттаудың бір-біріне
жақын мөлшерлемелер:
r1-NPV көрсеткішінің теріс мәнін минималдайтын, дисконттаудың
табуляцияланған мөлшерлемесі, яғни

r2- NPV көрсеткішінің теріс мәнін максималдайтын, дисконттаудың
табуляцияланған мөлшерлемесі, яғни

r1 және r2 мөлшерлемелерін сәйкесінше алмастыру арқылы функция - -
тан + - ға ауысады.
5. Инвестицияның қайтарылу мерзімін анықтайтын әдіс
Дүние жүзілік есептеу-аналитикалық тәжірбиесінде ең оңай және кең
тараған әдістерінің бірі болып табылады және ақша ағындарының біркелкі
түсуін қарастырмайды. Қайтарылу мерзімін есептеу алгоритмі (РР)
инвестициялардан түсетін жоспарланатын табыстардың тең бөлінуіне байланысты
болады. Егер табыс жылдар бойынша тең бөлінсе, онда жылдық табыс көлеміне
келетін біркелкі шығындарды бөлу арқылы қайтарылу мерзімін табамыз. Бөлшек
мәнді тапқанда, ол алғашқы бүтін санына дейін жуықталады. Егер пайда
біркелкі бөлінбесе, онда кумулятивті табыс арқылы инвестициялардың өтелетін
мерзімі, тікелей жылдарды санау арқылы қайтарылу мерзімін есептейміз. РР
көрсеткішін есептеудің жалпы формуласы келесідей түрге ие:
, бұл жағдайда (10)
РР көрсеткіші жиі дәлірек есептелінеді, яғни жылдың бөлшек бөлігі де
қарастырылады, бірақ бұл жағдайда ақша ағындарының жыл бойы біркелкі түсуі
туралы ұжым жасалады. Мысалы, жобаның келесідей ақша ағындары бар (млн.тг):
-100,40,40,40,30,20 РР көрсеткішінің мәні 3 жылға тең, егер есептеу
дәлдігімен 1 жылға жасалса немесе 2,5 жыл тура есептеу жасасақ..
Кейбір мамандар РР көрсеткішін есептеу кезінде уақытты ескеру
керектігін айтады. Бұл жағдайда есептеу кезінде, WACC көрсеткіші ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.