Су басу кезінде тұрғындарды қорғауды ұйымдастыру

ӘДІСТЕМЕЛІК ӘЗІРЛЕМЕ

1. Оқу мақсаты:
а) Облыс аумағында болуы мүмкін авариялар мен апаттар мәселелері бойынша теориялық білімдерін тереңдетіп, практикалық білімдерін нығайту.
б) Тыңдаушыларды су басу болған жағдайда атқарылатын іс.шаралармен таныстыру.
ІІ. Уақыты: 1 сағат
III. Өткізу орны: ТЖД оқу сыныбы
ІҮ. Материалдық.техникалық қамсыздандыру:
а) теледидар
б) бейнетаспалар
в) бейнедеректер
г) мультимедиалық диапроектор

Бұндай табиғи құбылыстар
- судың жоғары деңгейіндегі субасулар, ондай жағдайда қалалардың төменде орналасқан бөліктері мен басқа елді мекендері , ауылшаруашылық егістіктері және көлік пен өнеркәсіп нысандарынын су басып қалады.
- судың төменгі деңгейіндегі субасулары – кеме қатынастары, қалалар мен халық шаруашылық, жер суаратын нысандардың бұзылуы
- мұздың ерте қатуы және кеме қатынастарындағы су арықтарында мұздың қатуы болып тбөлінеді.
Бұған біз шартты түрде теңіз гидрологиялық құбылыстарын да жатқыза аламыз: цунами, теңіздер мен океандардағы қатты толқындар, тропикалық циклондар (тайфундар), мұздың қыртысы
Субасулар – жердің әлдеқандай бөлшегін су басып су деңгейінің мөлшерден жоғары көтерілуі, соның нәтижесінде материалдық шығындар пайда болып, тұрғындардың денсаулығына зиян келтіретін табиғи құбылыстың бір түрі.
Кейінгі 10 жылдың ішінде ғана дүние жүзінде субасудың салдарынан 100 мың адам қаза болып, 1,5 миллион адам зардап шекті, жалпы зарары АҚШ долларымен 300 миллиард құрады. Ганга өзені субасудың қайталануынан ең үздік болып шықты. Бұнда қатты жел салдарынан 1737 жылы 12 м, ал 1737 жылы 6 м құрады, соның салдарынан тұрғындардың зардап шегу саны 300 мың адам болды. Зілзалалық субасулар Қытайдағы Хуанхэ, Янцзы өзендері, Солүстік теңіздің жағалауы, Ресейдегі Нева мен Лена және басқа да субасулар 2002 жылы Батыс және Орталық Европаны су алып кетті, шығын бірнеше миллиард АҚШ долларын құрады.
Біздің Қазақстанда ауа-райы құрғақ келеді., сонда да зілзалалаық субасулардың тізімінде ең соңғы орын алмайды. Республикада 50 немесе 1 км қашықтықта 800 өзен бар, оларда субасулар болып тұрады.
Орал, Тобол, Ишим, Нұра, Эмба, Торғай, Сарысу, Бұқтырма өзендеріндегі субасулар көп шығындарға әкеліп соқтырады. Субасулар суқоймаларынан шыққан судың авариялық ағуларынан пайда болуы мүмкін.
Қазақстанда субасулар жыл сайын белгіленіп отырылады.Бірақ олардың тартылуы мен мен масштабы елулі өзгеріп тұрады., мысалы, 50-100 жылда 1 рет Қазақстан өзендерінде апаттық субасулары болып тұрады. Осындай жағдай 1993 жылы қардың көп қоры болғандықтан, сонымен қатар жауын-шашынның үлкен мөлшерде жауғандықтан қайталанып өтті. Осының нәтижесінде ресми деректерге сәйкес, субасудан 669 елді мекен, 6 адам қаза болды, 12,7 мың адам көшірілді. 635 мг2 жалпы аймақтағы 7 мың үйлер су астында қалды.Субасудың зарарына 66 мың қара бас мал, 875 автокөлік ж\олдары істен шықты, 718 км электртаратулары, 275 км байланыс тораптары және 513 гидротехникалық ғимараттары қирап қалды. Басқа жылдары тікелей шығын республикада бір жүз мыңнан бірнеше ондық миллион долларға сәйкес келетін
Біздің облысымыздың территорясында 2000 өзен болып саналады. Жалпы қашықтығы 10 мың км құрайды. Су 1,5 м 3,0 метге дейін көтеріле алады. Субасу аймақтары 0,3 тен 3,4 ка.км қашықтықты құрайды. Субасу 2-3 жыл жыл мерзім аралығында, 10-15 күнде болады.

V. Әдебиеттер:
1. «Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туралы» ҚР Заңы
2. «Табиғи жағдайларда тірі қалу мектебі» А.Ильин, Москва, 2001
3. «Апаттар мен зілзалалар кезінде тірі қалу мектебі» А.Ильин, Москва, 2001
4. Жаднамалар, буклеттер