Киниктер мен киренаиктер

1. Кинизм философиясы
2. Диоген Синопский және киниктер мектебі
3. Кирендік мектеп

Кинизм философиясы атауын Афина төбе шетiнде орналасқан “Киносарг” (“қырақты төбет” немесе “ақ төбет” деген гимнасийдан алады, онда алғашқы киниктер (кюнокс – ит (собачий)) шұғылданды (осыдан кинизм – “ит философиясы”, “ит мектебi”, cynici - латын тiлiнде), бұл мектептiң iзбасарларын – cynici – циниктер деп атады. Кинизм мектебінің өкілдері Диоген Синопский, Антисфен, Кратет және т.б.
Бұл мектептiң негiзiн салған Антисфен (б.з.д. 444-368жж.). ол алдымен софист Горийден, кейiннен Сократтан дәрiс алды. Олар даңкты және байлықты ең соңғы омфальдық iс-әрекет ретiнда қабылдамайды және “Рахаттың өзiн рахаттанып жек көрген”, бiлiмдiлiк пен тәрбиенi де жаратпады. Космополитизмдi патриотизмен жоғары қоя отырып, “әлем азаматы” идеясын ұсынды.
Антисфен өмірді қарапайымдату керек, сондықтан тұтынушылықтан бас тарту керек деп уағыздады. Ол қарапайым адамдармен араласып, солар тәрізді киініп, өз ғылымын көшеде және алаңдарда ауызекі әңгіме ретінде айтып жүрді. Ол табиғатқа жақын болу керек деп ойлады. Антисфеннің тұжырымдауынша үкіметте, жеке меншік те, тіпті неке де болмауы тиіс. Оның ізбасарлары құлдыққа қарсы шыққандар болды. Антисфен толығымен аскет (тақуа) болмаса да байлық пен құмарпаздықты жек көретін.
Антисфеннен кейінгі киниктердің ең әйгiлi өкiлi Синоптан шыққан Диоген: “Қауымсыз, үйсiз, отансыз” өмiр сүрудi өзiне мақтаныш тұтып, iс-әрекетiнде қолданды.
Афинге келген Александр Македонский Диогенмен кездесуге тiлек бiлдiредi. Ол алаңда еш жанға көңiл бөлмей демалып жатқан Диогенге: “Не сұраймын десең өз еркiң” дейдi. Ол оған: “Маған күнді көлеңкелеме әрi тұр”- дейдi. Ол тас түсте тобыр арасында қолына шам ұстап “адам iздеп жүрмiн” деген тезисiмен белгiлi, ешқандай өркениеттi мойындамай, бөшке iшiнде өмiр сүрудi мақсат етiп қойды.
Кинизмнiң басты мәселесi – философиялық терең теорияны жасау емес, қоғамға жат құбылыс – жалғаздық, жоқшылық, қаңғыру секiлдi ерекше өмiр бейнесiн философия арқылы негiздеу және өз әрекетi арқылы тексеру. Кинизм стоиктердiң этикасына материалдық игiлiктерден бас тартуына ықпал жасады. Христиандық идеал – аскетизм де киниктердiң өмiр сүруiнiң негiзiнде қалыптасты.
Мысалы, киниктер болмыстың бекiтiлген нормалары мен құндылықтарына қарсы шығып, оларды өткiншi деп бағалады. Олар заттардың алдында бас ию, нормаларды сөзсiз қабылдау адамды нағыз болмысынан айырады деп есептеп, нигилистiк тұрғыда терiске шығарады. Киниктердiң пiкiрiнше, әлемдегi адам болмысының шынайылығы табиғат заңдарымен сәйкес жүруiнде, ал ол үшiн рухани адамгершiлiк тұрғыда өзгеру қажет. Бұл өзгерудiң мәнi пiкiр айтудан сақтанумен сипатталады, өйткенi қоғамда қабылданған адамгершiлiк көзқарастар, нормалар мен заңдар - шартты, ал олар туралы бiлiм мен айтылған пiкiрлер - релятивтi болып табылады.

Қолданылған әдебиеттер
1. Большая Советская Энциклопедия, М. 1972
2. Современный русский энциклопедический словарь, М. 2000
3. Microsoft Encarta Encyclopedia, Kentucky 2001
4. Философский словарь, М. 1988
5. "История философии". Под редакцией Г.Ф. Александрова, Б.Э. Быховского, М.Б. Митина, П.Ф. Юдина
6. Джованни Реале и Дарио Антисери “ Западная философия от истоков до наших дней ” Том 1. Античность. Санкт - Петербург 1994.