Эмоциялар мен сезімдер

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе 3

Эмоциялар мен сезімдер. 1. 1 Эмоция мен сезім туралы түсінік. 41. 2 Күрделі эмоциялар. 71. 3 Жоғары сезімдер. 8
Ерік. 2. 1 Ерік туралы жалпы ұғым. 122. 2 Ерік сапалары. 142. 3 Ерік амалдардың кезеңдері. 19
Эмоциялар мен сезімдердің дамуы. Еріктің дамуы және оны тәрбиелеу. 3. 1 Эмоциялар мен сезімдердің дамуы. 223. 2 Еріктің дамуы және оны тәрбиелеу. 27

Қорытынды 31

Пайдаланған әдебиеттер 32

Кіріспе

Психология ғылымының қазіргі таңдағы мақсат - міндеттеріне баса назар аударылып, осыған орай қазақ халқының тұрмыс-салтына, әдет-ғұрпына, жөн-жосық, жол жоралғасына, бүкіл тыныс-тіршілігіне қатысты жерлері (жеке тұлға, ойлау, сөйлеу, сезім, ерік-жігер, мінез, т. б. ) түгелдей дерлік қайта қаралып, жариялануда.

Адамның ойы және еркінімен қатар сезім де адамды сипаттайтын маңызды психологиялық процесс болып табылады. Шынында да, жеке адам туралы сөз еткенде, көбіне оның неден қалай әсерленетініне қарай айтуға болады. Адамның сезім сапаларының да бірталай маңызы бар. Өмір барысында және іс-әрекет процесінде сезімнің мұндай ерекшеліктері адамның жеке басының қасиетіне айналып отырады. Сезімнің бағытталғандығы, принциптілігі, сондай-ақ әсерлілігі адамды ісі мен сөзі бір жерден шығатын біртұтас адам тұлғасына айналдырады. Ал көп ойлап әсерленетін, бірақ өз сезіміне үйлесімді ешбір әрекет жасамай, керенау қала беретін адамдарды - сентиментальды адамдар деп атайды.

Дағдылы (немесе жиі қайталайтын) психикалық жағдайға қарай көбінесе аффектілік әсерлерде болатын адамдарды сіркесі су көтермейтін, ашуланшақ адамдарға бөледі. Көңіл күйі жағынан адамдарды көңілді, жарқын жүзді (оларды көбіне, көңіл күйі шат дейді), көңіл күйі жабырқаңқы адамдар деп бөлуге болады. Соңғылары сирек қуанады, түрлері қайғылы, тіпті қасіретті көрінеді.

“Ерік” - орыс тіліндегі “воля” сөзінің дәл аудармасы. Төл тілімізде “ерік-жігер”, “қажыр-қайрат” ұғымдарымен астарлас сөз “Қайрат” сөзін Абай атамыз жиі қолданған. Ж. Аймауытов еңбектерінде “ерікті” “қайрат” - деп алған.

Соңғы жылдары ұлт психологиясының төңірегінде түрлі ғылыми жиындар мен мәслихаттар ұйымдастырылып, халқымыздың он төрт ғасырлық психологиялық ой - пікірінің тарихы жазылды. Бұл айтылғандар мектептегі оқу-тәрбие процесінің сан қилы мәселелерінің ғылыми жақтарын аша түсуге жәрдемін тигізіп отырғаны белгілі.

1. Эмоциялар мен сезімдер.

1. 1 Эмоция мен сезім туралы түсінік.

Сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының адам қажеттеріне сәйкес келуі-келмеуінің нәтижесінде пайда болып отыратын психикалық процестің түрін сезім деп атайды. Қажеттердің түрлі жағдайларға байланысты түрліше өтелуі адамда, көптеген ұнамды және ұнамсыз сезімді туғызып, жек көрушілік, шошыну, абыржу, наздану, іш пысу, зерігу т. б. осындай сезімдер мен эмоциялардың сан алуан түрлері.

Сезімдер - өте күрделі психикалық процестердің бірі. Сезімдер адамның тіршілік қажетіне, өзара қарым-қатынасына байланысты сан алуан формаларда көрінеді. Адам сезімдері тарихи - әлеуметтік сипатта болады. Демек, адамның өмірі қоғамға байланысты, оның әрекеті де қоғамдық саналы әрекет. Олай болса, адамның сезімдері де қоғамдық сипатта болып, сезімнің мазмұнын қоғамдық болмыс белгілеп отырады. Сезімдерден эмоцияларды айыра білу қажет.

Сезімдерді эмоциядан дұрыс айыра білмеушілік, бұл екеуінің мәнін бірдей деп ұғу, кейде қате түсініктерге де соқтырады. Мәселен, осындай түсінік жануарлар мен адам психикасының арасындағы айырмашылықтарды бүркемелеуі мүмкін. Жануарлар эмоциясы түгелдей биологиялық сипаттағы құбылыс, бұл жануарлардың сыртқы ортаға бейімделу көрінісінен, әр түрлі шартсыз рефлекстердің тізбегінен немесе инстинктерінен байқалады.

Сезімдер мен эмоциялардың бірнеше сапалық ерекшеліктері бар. Олардың сапасын көрсететін осындай ерекшеліктерінің бірін- қарама-қарсы, полярлық сапалықтар деп атайды. Мәселен, сүйсіну, сүйсінбеу, көңілдену, қажу, уайым т. б. осы секілді сапалар өзара екі полюске ажырасып, біріне - бірі қарама-қарсы мағынада болады.

Эмоциялар

Сезімдер

Эмоциялар:

1. Эмоция адамның түрлі органикалық қажеттеріне туып отыратын қысқа ситуациялы көңіл күйі адам қуанғаннан, қамыққаннан көзіне жас алса, не болмаса бір нәрсеге мәз болып, шек-сілесі қатып күлсе, мұндай жағдайдың ұзаққа созылмайтындығы белгілі.

2. Эмоция мәнерлі қозғалыстар (адамның сырт пішінінен байқалатын ым-ишаралар) көбірек байқалады. Мұнда адам өзін тек организм

тұрғысынан көрсете алады.

3. Эмоциялардың қызметін лимби жүйесі мен (ми бағанасының үлкен ми сыңарларына жақын жері) гипоталамус бөлігі (дененің зат алмасуын, температурасын реттестіретін жүйке орталығы)

басқарып отырады. Мәселен, осы жүйке орталықтарына зақым келсе, адам тойғанын білмейтін немесе өмірде шөлі қанбайтын жағдайға ұшырайды.

4. Эмоциялар жануарларда да кездеседі. Жануарлар эмоциясы биологиялық сипаттағы реакциялардың жиынтығы. Адам сезімдеріне лайықты көріністер жануарлар психикасында кездеспейді.

Сезімдер:

1. Сезімдер-адамдардың бір-бірімен қарым-қатынас жасау қажетінен туатын және біртіндеп дамып отыратын бір сыдырғы тұрақты процесс. Достық, адалдық сезімдердің адамдарда бірден қалыптаса қоймайтындығы белгілі. Бұларға жалпыламалық сипат тән. Мәселен, ата-ананы, атамекенді, Отанды сүю секілді патриоттық сезімдер осы айтылғандардың мысалдары.

2. Сезімдерде мәнерлі қозғалыстар жөнді байқалмайды. Тұрақты, терең әсерлі сезім жеке адам психологиясының басты белгілерінің бірі.

3. Сезім ми қабығының жұмысынан, атап айтқанда динамикалық стереотиптердің әркез жасалып, өзгеріп отыруынан жақсы көрінеді. Мұнда екінші сигнал жүйесінің басқарушылық рөлі күшті болады. Сөз арқылы адам сезімдерінің өрісі кеңиді. Мәселен, сөз адамның интеллектік, эстетикалық, моральдық сезімдерінің қалыптасуына елеулі әсер етеді, соның арқасында сезімдер мен эмоцияларды тәрбиелеуге кең жол ашылады.

4. Адамдардың эмоциялары мен сезімдері қоғамдық - тарихи сипатта болып отырады. Мәселен, адамдардың жолдастық, адалдық, имандылық, борыштық, жауапкершілік сезімдері қазіргі нарық экономикасына өту кезеңінде жаңа мазмұнға ие болып келеді.

Эмоция мен сезім ұғымдарының арасындағы айырмашылықтарды жоғары көрсетілген таблицадан байқауға болады.

Сезімдердің екінші ерекшелігі - олардың актив (қажырлы) және пассив (солғын) болып бөлінуінен көрінеді. Адамға күш беріп, әрекетке ұмтылдыратын, көтеріңкі сезімдер мен эмоцияларды стеникалық, ал бұлардың баяу солғын түрлерін астеникалық деп атайды. Біріншісіне: жауапкершілік, жолдастық, достық, айбаттылық т. б. жатса, екіншісіне: уайым, енжарлық, көңілсіздік т. б. сезімдер жатады. Бұл жерде мынадай жағдай есте болсын. Түрлі нақтылы жағдайлардың ретіне қарай адамдарда бір сезімнің өзі бірде қуатты, бірде әлсіз болып көрінуі мүмкін. Мәселен қорқыныш сезімі кейде бір адамның буынын босатып, пәрменсіз етсе, енді бірде қауіп-қатерге қарсы тұрғызатын айбаттылыққа (күшті сезім) ауысуы мүмкін.

Эмоциялардың үшінші бір ерекшелігі - жігерлену және кернеуден босану немесе шешілу. Бұл да сезімдердің қарама-қарсы сапаларының бірі. Мәселен студенттердің емтиханнан өтуі, спортпен айналысатын адамның мәреге жетуі шешуші кезеңдер болып табылады. Мәреге тақалғанда адам барлық күш - жігерін жұмылдырады. Осы кезең өткен соң басқа бір күйге түседі. Мұны кернеуден босану (шешілу) сезімі дейді.

Шамадан тыс күшті тітіркендіргіштер адамда көбінесе қолайсыз эмоциялар туғызады. Кісі ұдайы қинала беретін болса, оның діңкесі құрып, берекесі кетеді. Адамның осылайша шамадан тыс зорлануын психологияда стресс деген терминмен белгілейді. Стресс үш түрлі жағдайда байқалып отырады. Оның алғашқы көрінісін мазасыздану кезеңі дейді. Организмнің күшті тітіркендіргіштермен айқасқа түсуін күш салу, немесе зорлану кезеңі деп атайды. Адам сырттан келетін нәрсеге төтеп беруге шамасы келмеген жағдайда титықтап, әрекет жасаудан қалады. Мұндай қолайсыз әсер жүйке жүйесінің жұмысына да, дене күшіне де нұқсан келтіретіндіктен, адам өзінің сыртқы ортамен байланысын үнемі қадағалап, реттеп отыруы қажет.

Сезімнің жоғарыда айтылған ерекшеліктерінің барлығы да нақтылы әрекет үстінде, кездесетін қиыншылықтарды қарсы алу кезінде айқын көрініп отырады. Сезім адамның бүкіл өмірімен, оның жеке басының ерекшеліктерімен тығыз байланысты. Адамның әр түрлі эмоциялары мен сезімдері оның қажеті мен қызығу ерекшеліктеріне, дүниеге көзқарасы мен сеніміне, мінез-құлқы мен білім көлеміне, санасы мен ерік сапаларына байланысты қалыптасып отырады.

Сезімдер мен эмоциялардың адамның практикалық әрекетінде алатын орны зор. Алдағы мақсатты орындау жолында, өмір үшін күресте күппі сезімдерсіз табысқа жету қиынға соғады.

Сезімнің қораш, солғын, селсоқ, болуы іске кедергі келтіреді. Адам не үшін күрессе, соны жан-төнімен жақсы көріп, неге қарсы күрессе, соны өлердей жек көріп отыруы керек.

Эмоцияларды бірнеше топқа жіктеуге болады. Олардың бір тобы жағымды не ұнамды эмоциялар деп аталады. Бұлар адамның қажетіне орайлас, оның ішкі өмірінің шарықтап, жан-жақты өсу шарттарының бірі болып табылады. Мәселен, қуаныш, сүйіспеншілік, көңіл қоштық т. б. осындай эмоциялардың енді бір тобы жағымсыз не, ұнамсыз эмоциялар делінеді. Бұлар-белсенді әрекетке азды-көпті нұқсан келтіретін қораш сезімдер. Мұндай эмоцияларға қорқыныш, қайғы, абыржу, налу, үрейлену, үмітсіздену т. б. жатады. Осы айтылғандармен қатар, қарапайым және күрделі эмоциялар болып та бөлінеді. Қарапайым эмоциялар адамның органикалық қажеттерінің өтелу-өтелмеуіне байланысты туып отырады. Мысалы, күрделі түрлеріне: көңіл, аффект, құмарлық эмоциялары кіреді.

Осы айтылған эмоциялардың барлығына ортақ бір басты ерекшелік: оларда сан алуан мәнерлі қозғалыстардың болып отыратындығы. Ч. Дарвин осы күнгі адамда байқалатын мәнерлі қозғалыстардың біразы біздің ерте кездегі ата-бабаларымыздың тіршілігінде елеулі орын алған әрекеттің қалдығы екендігін айтады. Мәселен, қатты ашу кернеген адам кейде жұдырғын түйіп кетеді, жүрегі тарс-тарс соғады. Осындай мәнерлі қозғалыстардың әрқайсысының өзінше шығу тарихы бар. Жоғарыда келтірілген мысалдан жауымен (жабайы аңдармен) айқасқа түсейін деп тұрған адамның келбетін, даярлық белгісін байқауға болады. Ертедегі адамдар жабайы аңдармен арпалысқа түсердің алдында денесін соған бейімделіп алып, сонан кейін айқасатын болған. Қазіргі адамдар үшін мұндай көріністер дөрекі, ебедейсіз қимылдар болып табылады. Мұндай ебедейсіз қимылдар мәдениетті адамның қылығына ешбір сыйымсыз сипат. Бұған көбінесе сотқар, ызақор, кекшіл адамдар біртабан жақын тұрады. Адамдардың сана сезімі өскен сайын оның қимыл қозғалыстары да мәдениеттене түседі. Эмоциялық жағдайлар адамның дем алу, қан айналу органдарына өзгерістер түсеретінін, бет әлпеті мен (мимика) бүкіл дене қимылдарына (пантомимика), сөздің интонациясы мен тембріне, дикциясы мен паузасына да өзгерістер енгізетіндігін дәлелдейтін мысалдар көп. Қорқу эмоциясы кезінде адамда байқалатын мәнерлі қозғалыстарды алайық. Қорыққан адамның қасы тартылып, түсі бозарады, қозғалыстары баяулап не мүлде тоқтайды, денесі дірілдеп қалшылдайды, шашы үрпиіп, көзі шарасынан шығып, даусы қарлығып, үні кібіртіктейді, аузы кебірсеп, тыныс өзгерелі, беті шіміркеніп, бүкіл денесі қалтырап, салқын тер шып-шып шығады. Тіпты орнынан қозғала, сөйлей алмай, даусы шықпай қалатын кездері болады. Қорқыныштың жеңіл түрі-тынышсыздану, ауыры-үрейі ұшу т. б. Эмоциялық жағдай кезінде адамның денесінен байқалатын әр түрлі мәнерлі қозғалыстарды Абай өлеңдерінен көптеп кездестіруге болады.

1. 2 Күрделі эмоциялар.

Күрделі эмоциялардың бірі-көңіл. Кейпіне қарап адамдарды шат, жайдары, жылы жүзді, ақжарқын, не көңілге кірбің кіріп ызалы, түсі суық т. б. деп ажыратады. Адамның көңіліне айналасын қоршаған дүние әсер етіп отырады. Егер оның қызметі жақсы жүріп жатса, ұжымы ынтымақты болса, отбасы жағдайы жарасымды болса, көңілі де көтеріңкі болады. Көңілге адамның денсаулық жағдайы, жүйке жүйелерінің ерекшеліктері де әсер етеді. Өмір тіршілігі үшін елеулі маңызы бар оқиға да адамның көңіліне үлкен із қалдырады. Мәселен, адам көптен айналысып жүрген ісі оңға басса, немесе бір нәрсеге қолы жетсе (жоғары оқу орнын бітіру, диссертация қорғау т. б. ), шат-шадыман күйге түседі. Керісінше, ол ылғи да сөтсіздікке ұшырай берсе, көздеген мақсатына жете алмаса, жанын қоярға жер таба алмай қиналады. Мұндайда қабағы қатыңқы, ренішті күйде жүреді. Сондықтан да “көңіліңізден күлкі шықпас”, “Адам көңілден азады” деген мақалдар тегінен-тегін айтылмаған. Ерік-жігері күшті, рухани өмірінің мазмұны бай адамдар, тіпті ауыр жағдайларда да көңілді жүреді. Оптимистік жарқын болашаққа сену, қиыншылыққа мойымау ерік-жігері күшті, қажырлы адамдардың басты қасиеті. Адам өз көңілінің қожасы болу керек екендігін олар іс жүзінде көрсете білуі тиіс. Осы айтылғандардан өмір сүруге қолайсыз кездерде де көңілді ырқына жібермеуге болатындығы, көңілдің тұрақты болуы жұмыс қабілетін арттыруға, адамның жеке қасиетінің жақсы сапаларына байланысты екені жақсы аңғарылады. Өз көңілін меңгере білу-мұғалім үшін аса қажет сипат. Төменгі сынып оқушыларының мұғалімнің қасы мен қабағына қарап отыратыны белгілі. Егер мұғалім көңілсіз, кірбің болса, оқушылардың оқу материалдарын меңгерулеріне қолайсыз әсер етеді. Эмоцияның бір түрі- аффекттер. Аффекттер дегеніміз қысқа уақытқа созылса да, бұрқ етіп қатты көрінетін эмоцияның түрі. Аффекттер кейде адамның бүкіл психикалық кейпін бұзып, мәнерлі қозғалыстарға толы, ерік күшінің әлсіреу жағдайында өтеді (Мәселен, зәре ұшу, қорқу, долылық, жан түршігу, кенеттен торығу, қамығу т. б. ) . М. Ю. Лермонтов бір адамның басынан байқалған аффектіні былайша суреттейді:

Орынсыз жан таласып, кейде бекер,

Жұламын итмұрынды қолым жетер…

Сонан соң әлем кетіп, жерге құлап,

Еңіреп егіл - тегіл, жаттым сұлап.

Кеміріп жердің дымқыл топырағын,

Шықтай қып жерге төктім жасты - ай бұлақ.

Аффект кезінде адамның “есі шығып” кетпейді. Дені сау адамдарда болатын аффекттерді адамның жеке басының кемшілігі деп түсіну керек. Бұл адамның өзін меңгере алмауы, ерік тәрбиесінің кемістігі. Ерік - жігері күшті адам мұндай ұшқалақтыққа, лепірмелікке бармайды. Ондай адам не істесе де ойланып істейді. “Ар-ісі ақылға ермек, бойды жеңбек, өнерсіздің қылығы өле көрмек”, - деп Абай дұрыс айтқан.

Дені сау адамдардың аффектісінен психикасы ауруға шалдыққан адамдардың аффекттерін (патологиялық аффекттер) ажырату қажет. Мұнда аффекттер ми қабығы мен қабақ асты орталықтарының байланысы бұзылғандықтан, екінші сигнал жүйесінің реттеушілік рөлі кемігендіктен болады. Аффекттерді тәрбиелеу адамның жеке басын тәрбиелеумен тығыз байланысты мәселе.

Құмарлық - адамның ойы мен әрекетінің негізгі бағытына із қалдыратын күшті, терең, тұрақты эмоция. Құмарлық өзінің қоғамдық мәнімен бағаланады. Егер ғылым мен өнерге, еңбекке құмарлықты ұнамды десек, дүние құмарлық, бақ құмарлық, ойын құмарлықты ұнамсыз құмарлық дейміз. “Құмарлық кісіге жүк артады, міндеттілік туғызады, міндет борышты етеді, бұлар еңбекке жүктейді, еңбек ғылым мен өнерге ашылған жол”, - деп Абай адамға қажетті құмарлықтың психологиялық табиғатын көрсеткен. А. С. Пушкин “Сараң сері” драмасында Альберттің образы арқылы, құлқынын ақша тескен адамның “құмарлығын” былайша суреттейді:

Е, менің әкем үшін ақша дос та емес, малай да емес,

Бас иетін қожасы, өзі қызмет етеді,

Еткенде қандай десеңші!

Алжирдід нағыз құлындай,

Шынжырлаулы төбеттей!

Иттің суық жатағында тұрады.

Қорегі оның қара су мен кепкен нан,

Көз ілмейді тұр бойы, жүгіреді арсылдап,

Ал алтыны жатыр сандықтарда мызғымай.

1. 3 Жоғары сезімдер.

Жоғары сезімдер адамға ғана тән. Осы топқа адамгершілік, эстетикалық, интеллектік деп аталатын сезімдер кіреді. Қоғамдық өмірдің талабына сәйкес адам мінез - құлқынан жиі көрінетін сезімдердің бірі адамгершілік сезімдер.

Адамгершілік немесе имандылық сезімдердің мазмұны да, құрылымы да күрделі келеді. Бұлар ең алдымен қоғамдық мәнді және жеке көңіл күйге байланысты моральдық сезімдер болып бөлінеді. Бұл екеуі бір-біріне қайшы келіп қалуы да мүмкін. Бірақ, сана - сезімі жетілген, дүниетанымы мен сезімі қалыптасқан адамда мұның біріншісі басым болып отырады. Осындай сезімдердің тобына: достық, жолдастық, адалдық, ар-намыс, борыш, жауапкершілік, ұят т. б. жатады. Ар-намысты қорғау - адамға аса жарасымды сипат. Сезімнің осы түрі, көбінесе, қайсар, өжет, табанды әрі көздеген мақсатына жетпей тынбайтын адамдардан жиі байқалады. Өз мініне іштей күйіну, өзін жазғырып, жазлау-адамның тек өз басын қадір тұтандығынан туындамайды. Ар-намысты қорғау дегеніміз, сонымен бірге, айналасындағы адамдарды да сыйлай білу деген сөз. Ар-ұятты қастерлеу, намысқа тырысушылық-екінің бірінен кездесе бермейтін касиет. Мұның адам психологиясына қатты әсер етіп, терең із қалдыратыны сонша-кісі кейде “кірерге жер таппай, кісі бетіне қарай алмай… ұйқыдан, тамақтан қалатыны да болады”. К. Маркс ұятты адамның іштей ашулануы, өзінше ашу шығаруы деген екен. Ал Абай ұяттың екі түрі бар дейді: оның бірі-надандықтан туатын, екіншісі-жағымсыз іске, теріс қылыққа ұялу. Оның ұғымынша, ұялмас нәрседен ұялу бұл надандық, ынжықтық, жігер-қайтар осалдығы, білім мен тәжірибенің саяздығы. Шын ұят ақыл-парасаттың ісі. “Өлімнен ұят күшті” деп халқымызда тегін айтпаған. Білімі, тәжірибесі, тәрбиесі мен мінез бітісіне қарай адамның ұялу дәрежесі түрліше болады. Мәселен, надан адам әдепсіз қылығына айылын жимаса, мәдениетті, ақылды кісі мұндайда қатты ұялып, жерге кіріп кете жаздайды. Адамның ары мен ұяты ақылының күзетінде болса, жүрек, қайрат үшеуі бір жержен шығып отырса, мұндай адам ұятты болады дейді Абай. Ұялу сезімі мектепке дейін сәбилік, бөбектік шақта, ылғида үлкендердің, ата-ананың жақсы сөзі мен іс-әрекетіне, қылығына еліктеу, оларды өнеге тұту арқылы біртіндеп қалыптасып отырады. Адамның өмір сүрген қоғамы, оның қоғамдағы орны нақтылы іс- әрекеті бұл секілді сезімдердің мазмұнына күшті әсер етеді. Қоғамдық тәрбиенің ықпалымен ар-намысты қорғау адамның тұрақты сезімдеріне айналады, егер адам қоғамдық ережелерді бұзса, оны ожданы көтермей, қатты қиналады да, бұларды орындай алса, оған жақсы рақаттанып, масаттанатын болады. Қоғамдағы моральдық принциптер сол қоғамның экономикалық жағдайларына сәйкес келеді.

Жоғары сезімдердің екінші бір түрі-эстетикалық сезімдер. Эстетикалық сезім дегенміз адамның шындықтағы қандай болмасын бір сұлулықты сезінуі. Бұл текті сезімдер сұлу, сымбатты, өмірге үйлесімді, әдемі көріністерді тамашалау немесе табиғаттағы, көркем - өнердегі, әсіресе, өмірдегі шынайы әсем нөрселерден ләззат алу кездерінде байқалады. “Сұлулық сезімдері адамның дұрыс, сұлу, ләззат ізденуіне, сұлу нәрсеге сүйініп, керексіз нәрседен жиренуіне… жақсылыққа ұмтылып, жауыздықтан тыйылуына көп көмек көрсетеді” (М. Жұмабаев) . Эстетикалық сезімдер, сондай-ақ, сурет полотноларынан, скульптуралық, архитектуралық, музыкалық немесе сахналық шығармалардың шебер орындалауынан ләззат алуға байланысты да туып отырады. “Адамзатқа тән ерекше бір қасиет, - дейді әл - Фараби, - өзін қоршаған дүниенің әсемдік сырларына үңілу, содан рухани нәр алу, өзінің нәзік сезімін образдар арқылы паш ету”. Мәселен, “жақсы ән мен тәтті күй”, яғни жақсы музыкалық әуеннің адамның эстетикалық сезімдерінің қалыптасуында ерекше маңыз алатындығын С. Торайғыров былайша сипаттайды: “Халықтың арғы-бергісін қозғап, естеріне түсіріп, мүң-мұтаждықтарын зарлап, кем-кетігін көрсетіп, әдемі даусымен құй-қылжытып тұрған, қандай тас көңіл болса да жібімеген еркіне қоймайды. Халықтың қайдағы-жайдағысы ойына қозғалып, түсіп, қандары қайнап, тіпті арқалары қозып кетеді. Әркімнің көңіл көздерінен жастар моншақтап, бойлары балқығаңдай, шартта - шұрт қол шапалақтасып . . . тарқайды”.

Осы үзіндіде ақын жақсы ән мен тәтті күйдің қандай тас көңілді болса да жібітіп жіберетіні, қанды қайнататыны, көзден жас ағызатыны, бойды балқытатыны т. б. адам психологиясын нұрландырып, байытатындығын, адамды ләззатқа бөлейтінін айтып отыр.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.