III – X ғасырлардағы Қытай

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

МАЗМҰНЫ:

МАЗМҰНЫ: КІРІСПЕ

МАЗМҰНЫ:

МАЗМҰНЫ: 1. III - X ҒАСЫРЛАРДАҒЫ ҚЫТАЙ.

МАЗМҰНЫ: 1. 1 III ғасырдағы Қытай қоғамының әлеуметтік - экономикалық құрылысы.

МАЗМҰНЫ: 1. 2 Қытайдың көшпелі көршілері.

МАЗМҰНЫ: 1. 3 Феодалдық қатынастардың орнай бастауы.

МАЗМҰНЫ: 1. 4 Мәдениеті.

МАЗМҰНЫ: 2. X-XV ҒАСЫРЛАРДАҒЫ ҚЫТАЙ.

МАЗМҰНЫ: 2. 1 X - XV ғасырлардағы Солтүстік Қытайдыі ішкі - сыртқы жағдайы.

МАЗМҰНЫ: 2. 2 Cун әулетінің билігі кезіндегі аграрлық қатынастың, қал мен қолөнерінің дамуы.

МАЗМҰНЫ: 2. 3 Вань Ань - ши реформалары.

МАЗМҰНЫ: 2. 4 Қытайда монғолдар билігінің орнауы.

МАЗМҰНЫ: 2. 5 Монғолдардың Қытайдан Құтылуы.

МАЗМҰНЫ: 2. 6 Мин мемлекетінің құрылуы. Оның ішкі және сыртқы саясаты.

МАЗМҰНЫ: 2. 7 X - XV ғасырлардағы Қытай мәдениеті.

МАЗМҰНЫ: 3. КЕЙІНГІ ОРТА ҒАСЫРЛАРДАҒЫ ҚЫТАЙ.

МАЗМҰНЫ: 3. 1 XVI - XVII ғ. бірінші жартысындағы Қытайдың ауыл шаруашылығы.

МАЗМҰНЫ: 3. 2 Капиталистік қанынастардың қалыптаса бастауы.

МАЗМҰНЫ: 3. 3 Еуропалықтардың Қытайға енуі.

МАЗМҰНЫ: 3. 4 Маньчжурлар билігінің орнауы.

МАЗМҰНЫ: 3. 5 1625 - 1646 жылдардағы шаруалар соғысы.

МАЗМҰНЫ: 3. 6 XVI - XVII ғасырлардағы Қытай мәдениеті.

МАЗМҰНЫ:

МАЗМҰНЫ: ҚОРЫТЫНДЫ

МАЗМҰНЫ:

МАЗМҰНЫ: ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

КІРІСПЕ

Қытайдағы ортағасырлық кезеңнің басы 220 жылы Хань империясының ішкі тұрақсыздықтың, ең алдымен “сары белбеулердің” көтерілісінің нәтижесінде құлауымен сипатталды. “Күшті үйлер” деп аталған бірнеше ақсүйек тектерінің арасындағы күрес өрши түсті. Бұл күрестің нәтижесінде Цинь жаңа династиясының (265 - 420 ж. ж. ) негізінен қалаған Сыма тегі алға шықты, бұл кезде Қытай қайта бірікті. 280 жылы император Сыма Янь жаңа жарлық қабылдады, оның негізінде әрбір жер иеленуші (16 мен 60 жас аралығындағы) 120 му (6, 6 га) жер алатын, оның 215 - і мемлекеткен кетсе, 3/5 бөлігі жер иеленушіге қалатын. Салық төлеуші халық жылына 20 күн мемлекет үшін тегін жұмыс істейтін.

III - ғасырдың соңында Қытайға ғұндар, кейін юн, цян, жужан, тобог және тибет тайпалары басып кірді. IV -VI ғасырларда Солтүстік Қытай нағыз соғыс алаңы болды. Жаулап алушылардың арасынан Солтүстік Вэйдің тоби династиясы бөлініп шықты, олар V ғасырдың соңында өз патшалығын орнатты. 477 - 485 ж. ж. императордың жарлығының нәтижесінде үлестіру жүйесі қайтадан енгізілді. Ол ауыл шаруашылығының көтерілуіне және Оңтүстік Қытайдағы халықтың қайтып келуіне біршама әсер етті. VI ғасырдың екінші жартысында Солтүстік және Оңтүстік Қытайдың бірігуіне қажеттік туындады. Себебі, VI ғасырдың ортасында (551 ж. ) Қытайдың солтүстік шекараларына қауіп төндірген асакүшті көшпенді мемлекет Түрік қағанаты құрылды. Бірігу әскери жолмен жүзеге асты. Қолбасшы Янь Цзюнь император және Суй (581 - 618 ж. ж. ) династиясының негізін қалаушы ретінде жарияланды. Бұл династиясының тұсында мемлекеттік биліктің орталықтандырылуы күшейе түсті. Императордың билігі шексіз болды, ол үлкен бюрократтық аппаратты басқарды. Императордың жанында жоғарғы шенеуніктерден құралған үш палата жұмыс істеді. Одан кейін алты ведомство (шендер, қаржылық, рәсімдік, әскери, сот және жазалау, қоғамдық жұмыс ведомстволары) болды. Алайда, шаруа көтерілістері мен Когуремен (сол кезде Корея түбегіндегі мемлекеттердің бірі) ұтымсыз соғыс Суй династиясының құлауына және Тан династиясының (618 - 970 ж. ж. ) негізін қалаушы император Ли Юаньның билікке келуіне алып келді. 624 жылы шаруалар үшін жеңілдіктер орнықтырған декрет қабылданды, оған сәйкес шаруаларға бау - бақша жерін өмір бойғы иелену құқығы берілді.

Тан мемлекетіндегі жоғарғы және шексіз билік императорға тиесілі болды. Оның көмекшілері болып екі цзайсин табылды. Мемлекетті басқару үш палата арқылы жүзеге асырылатын: атқарушы, заң шығарушы (империя жарлықтарын даярлау), салтанаттарды ұйымдастыру; одан әрі суй ведостволарына ұқсас алты ведомство тұрды. Шенеуніктер тоғыз рангіге бөлінді және олардың жалақылары да тоғыз деңгейде болды. Шаруалар “жақсы халық” және “жаман халық” болып бөлінді. Бірінші топты еркін шаруалар, екінші топты құлдар, малайлар, бөтен жерді жалға алушылар құрады.

907 - 960 жылдары өтпелі кезең орнады, бұл кез “бес династия және он патшалық” кезеңі деп аталды. 960 жылы әскер император ретінде генерал Чжао Куаниняны жариялады, ол Сун династиясының (960 - 1271 ж. ж. ) негізін қалады. Бұл династияның басқаруы кезінде мемлекеттік құрылым өзгермеді. Қытайдың солтүстік - батыс шекарларында тангуттар мемлекеті - Батыс Ся мемлекеті (982 - 1227 ж. ж. ) құрылды, бұл мемлекет Қытайдың шекараларына үнемі шабуыл жасап отырды.

1234 жылы Солтүстік Қытайды монғолдар жаулап алды, ал жарты ғасырдан соң Оңтүстік Қытай да бағындырылды. Монғол ханы Құбылай жаңа Юань династиясының (1271 - 1368 ж. ж. ) негізін қалады. Өз астанасы ретінде ол Пекинді таңдады. Ол қытайдың әкімшілік жүйесін өздеріне негізгі алғанымен, монғолдар қытайларды биліктен аластатты. Осы және басқа да шаралар шаруалардың көтерілісіне алып келді. 1368 жылы шаруа қолын бастаушы Чжу Юаньчжанның әскері Пекинге басып кірді. Ол император болып, Мин династиясының негізін қалады. 1644 жылы Қытайды маньчжурлар жаулап алды, Мин династиясы құлады. Маньчжурлардың басшысы Абахай Цинь династиясының (1644 - 1911 ж. ж. ) негізін қалады, ал оның ұлы жаңа династияның алғашқы “богдыханы” болды (император титулы) .

Қытайдың құқығы өзгешеліктерге толы болды. Мұнда Конфуцийдің ілімдері негізге алынды, ол бойынша балаларының ата - анасына, әйелінің күйеуіне, жауынгердің басшысына, шаруаның князьға, халықтың императорға қатаң түрде бағынуы уағыздалатын. VII ғ. Император Ли Ши - Минның бұйрығымен қылмыстық құқық жинағын - “Қылмыстық құқықтағы қылмыстардың тізімін” жасау басталды. Қылмыстардың тізімі ауқымды болды және олардың басым көпшілігі өлім жазасымен жазаланатын, себебі, конфуций ілімі бойынша қылмыскерге қатысты дене жазаларын қолдануға тыйым салынатын болған. Әкесін өлтірген бала, басшысын өлтірген жауынгер, сюзеренін өлтірген вассал қандай да болсын жағдайға қарамастан өлім жазасына тартылатын.

1. III - X ҒАСЫРЛАРДАҒЫ ҚЫТАЙ.

1. 1 III ғасырдағы Қытай қоғамының әлеуметтік - экономикалық құрылысы.

Жаңа дәуірінің алғашқы кезеңінде Қытай экономикасының негізін жақсы дамыған ауыл шаруашылығы қалады. Ол елдің көптеген аудандарында жасанды суару жүйесі арқылы жүргізілді. Тыңайтқыштарды қолдану, жерді өңдеу мен өсімдіктерді күтуді жетілдіру - өнімді арттырды. Қытайлықтар өте жоғары сортты темір өндірді, ол темірден жасалған сапалы еңбек құралы тек ауыл шаруашылығының ғана емес, сондай - ақ қолөнерінің, құрылыс ісінің, кеме жасаудың, сән бұйымдары мен қару - жарақ жасаудың жетіле түсуіне ықпал етті.

Ертеде қытай халқы жібек мата тоқуды ойлап тауып, оның құпиясын көпке дейін сақтады. Қытайда басы бос шаруалар көп болды. Жер мемлекет меншігі болып табылды. Ол әр отбасының жұмысқа жарамды адамның санына қарай үлестірілді. Жер иемденуші шаруалар негізінен азық - түлік салығын/ астық, мал, қолөнер бұйымдары/төледі. V-VI ғасырларда басыбайлы шаруалары бар бақуатты отбасылары пайда бола бастады. Олар өздерінің кедейленген туыстары мен көршілерін кіріптарлыққа салды. Сонымен қатар будда монастырларының жер иеліктері де болды.

Б. э. д. 206 - б. з. 220 жылдары Қытайда Хань әулеті билік құрды. Бұл кезде құл иенушілік қоғамның ішінде феодалдық қатынастар туа бастады. Ол қатынастардың орнауы ұзақ уақытқа созылды. Феодализмге өту процесі біздің заманымыздың II - ғасырында Хань империясын үлкен дағдарысқа ұшыратты: экономика құлдырады, үкімет әлсіреді, сыртқы саясатта сәтсіздіктер бірінен кейін бірі жалғасты. Бұрыннан келе жатқан мемлекеттік тәртіп бұзылды, әлеуметтік құрылым ыдырады. II ғасырдың аяғына қарай император іс жүзінде биліктен айырылды. Жергілікті ел тұтқалары мен қолбасшылар елдің жекелеген аудандарында өз биліктерін нығайтып, бір - бірімен үздіксіз соғысып жатты.

Сол кездегі ойшылдар бұл дағдарысты хаостың, “дүрбелең ғасырдың”, “жаппай жауығудың, көре алмаушылықтың” бастамасы деп бағалады. Хань әулетінің құлауымен қытайдың бірлігі бұзылды. Бұрынғы империяның аумағында бір - біріне қарама - қарсы тұрған үш патшалық: батыста Дуньхуаннан бастап (солтүстік Қытайдың көп бөлігін) шығыста Ляодунге және оңтүстікте Хуанхэ мен Янцзы өзендерінің аралығына дейінгі жерді алып жатқан Вэй (220 - 265) патшалығы; Сычуаньды, Ганьсу мен Шэньсидің оңтүстік аудандарын, Юньиань мен Гуйчжоудың көп бөлігін, Гуансидің батысын қамтыған Шу (221 - 263) патшалығы; империяның оңтүстік - шығыс аудандарын біріктірген У (222 - 280) патшалығы құрылды.

Бұл патшалықтардың негізін қалаушылар бұрынғы империяның үлгісімен мемлекет құруға тырысты. Бірақ олардың бұл әрекеттері нәтижесіз аяқталды. Патшалықтардағы билік әскери диктатура түрінде жүзеге асырылды.

Үш патшалық кезіне қарай жергілікті өкімет биліктерінің ішінде де құрылымдық өзгерістер орын алды. Ұзаққа созылған ішкі соғыстардың барысында империялық шенеуніктік әкімшіліктің орнына провинциялық бекзаттардан шыққан әскери және саяси жетекшілер үстемдік жағдайға ие болды. Өз позицияларын сақтап қалған облыстар мен округтердің басшылары да өз әскерлерін жасақтап иалып, халықтан жиналатын салықты жиі - жиі өздері сіңіріп кетіп отырды.

Вэйдің (кейінірек басқа патшалықтар) орталық өкіметі бұл жағдайды шенеуніктерді мемлекеттік қызметке қабылдаудың жаңа жүйесінің көмегімен өзгертуге тырысты. Ол жүйе “деревнялық категориялар” деп аталды. Арнайы бөлінген уәкілдер жергілікті жерлердегі үміткерлердің қадір - қасиеттерін ерекше “категориялар” бойынша бағалауға тиіс болды. Бірақ бұл жүйе тиімді болмады да, жергілікті бекзаттардың өз қалауларын тағайындау құралына айналып кетті. Үш патшалықтың ішкі тұрақсыздығы олардың арасындағы өзара соғыстармен онан әрі шиеленісе түсті.

Ақырында Вэй патшалығы жеңіске жете бастады. 263 ж. ол Шу, ал 280 ж. - У патшалықтарын бағындырып, өзіне қосып алды. Ел бір патшалыққа бірігіп, Цзинь империясы деп аталды. Оның негізін Сыма Янь қалады. Оның билігі де әскерге және жекелеген ақсүйектерге арқа сүйеді. Өз билігінің тірегін нығайту мақсатымен Сыма Янь 20 - ға жуық обыстарды өз туыстарына үлестіріп берді. Олар тез байып алып, Сыма Янь өлген соң (290) өзара соғыса бастады. Ол соғыс “сегіз князь бүлігі” деп аталды. Небәрі 10 жылдан соң елдегі тұрақтылық пен бірлік қайта бұзылды. Талас - тартыстар мен төңкерістер 306 жылға дейін созылып, елді саяси - экономикалық дағдарысқа ұшыратты. Бұл қалжырау елді IV ғасырдың басында Қытайдың солтүстік және батыс аудандарына басып кірген көшпенді және жартылай көшпенділер тайпаларының оңай олжасына айналдырды.

1. 2 Қытайдың көшпелі көршілері.

IV ғасырдың басында Қытайға ғұндар шапқыншылығы күшейді. Ғұндардың 5 тайпасының өкілдері “шаньюй” деп аталған жоғары басшы сайлайтын. Шаньюйлер Қытай императорларының қыздарына үйленіп, олардың үлкен ұлдары қытай императорларының сарайында тәрбиеленетін.

Қытайдағы өкімет билігі әлсірей бастаған соң 308 ж. ғұндардың Лю Юань деген шаньюйі Хань патшасы деп жарияланды. 311 ж. ғұндар Лоянды, 316 ж. - Чанъаньды алды. Цзинь императоры тұтқынға түсті. Енді ғұн әскер басшыларының арасында ала ауыздық туып, жікке бөліну басталды. Шаньюй Ли Юаньның бір ұрпағы Қытайдың солтүстік - батысында Үлкен Чжао мемлекетін құрды. Ши Лэ деген әскер басшысы Лоянның шығысында Кіші Чжао мемлекетін құрды. Ғұндардың бұл екі патшалығының арасындағы күрес 324 ж. Кіші Чжаоның жеңісімен аяқталды.

Ғұндар шапқыншылығы нәтижесінде Қытайдың солтүстігінде Цзинь билігі жойылды. Ол әулеттің билігі орталық және оңтүстік - шығыс аудандарда ғана сақталды. Янцзы өзенінің оңтүстігіне қоныс аударуға мәжбүр болған Цзинь әулетінің өкілдері Шығыс Цзинь (317 - 420) деп аталған мемлекет құрып, билік жүргізді. Осы кезден бастап елдің саяси тарихы екі жарым ғасыр бойы солтүстік және оңтүстік болып бөлінуі жағдайында өтті.

IV ғасырдың 60 - жылдары Қытайдың солтүстік - батысынан көшпелі сяньбиліктер басып кірді. Олардың ішіндегі күштілері муюн мен тоба тайпалары болды. 367 ж. тобалықтар солтүстік - шығыс Қытайда өз билігін орнатты. Ол 534 жылға дейін өмір сүріп, “Солтүстік Вэй” мемлекеті деп аталды.

Солтүстік - батыста Қытайға тибеттіктер шабуыл жасап, Ганьсу, Шэньси, Нинся провинцияларын басып алды. Олар Цинь деп аталған мемлекет құрды. 383 ж. Фэйшуй өзенінде олардың әскері Оңтүстік Қытай әскерімен соғысып, жеңіліп қалды. Сөйтіп, солтүстікті қайтарып алу мүмкінлігі жүзеге аспай қалды. 420 ж. Цзинь әулеті құлап, кейінгі 160 жыл ішінде оңтүстікте 4 әулет бірінен соң бірі билік құрды.

1. 3 Феодалдық қатынастардың орнай бастауы.

III ғасырдың 60 - 80 жылдарындағы Қытайды біріктіру үшін жүргізілген күрес кезінде халық көп қырылып кетті. 100 жыл ішінде қытай халқының саны 50 - 56 миллионнан 16 миллионға дейін азайып қалды. Cолдаттар мен “буцюй” деп аталған жалдамалы қорғаушыларына байлар шағын жер үлестерін бөліп берді. Ірі жер иелері өз иеліктерінде “биньке” деп аталған үй - жайы жоқ кедейлер мен “кэху” деген кірмелердің еңбегін пайдаланды.

280 ж. Сыма Янь жер иелегін, аграрлық жүйені өзгерту жөнінде жарлық шығарды. Ол жарлық бойынша жер - мемлекет меншігі болып саналды. Бірақ ол жерлерді пайдаға асырып, салық жинап отыру үшін феодалдарға бөліп беріп отыратын болды. 16 мен 60 жастың арасындағы еңбекке жарамды еркектер мен әйелдер “дин” деп аталған негізгі салық төлеушілер болды. Олар көлемі 70 мудан тұратын толық үлес алды. Үлесі үшін салық төледі және жылына 20 күн қазына пайдасына мемлекет жерінде тегін еңбек етті. Әр еңбекке жарамды адамға өзінің толық үлесінен басқа “кіші үлес” деп аталған 50 му мемлекет жері берілетін. Ол жерден түскен өнім қазынаға өткізілетін.

Вэй патшалығының Сыма Лан деген шенеунігі жер реформасының жобасын ұсынды. Жоба барлық бос жатқан жерлерді императордың (мемлекеттің) меншігі деп жариялады, ол жерлерді үлестерге бөліп, мемлекетке тәуелді шаруалармен қоныстандыруды көздеді. Бұл жоба жүзеге аспай қалды, ол үшін қажетті саяси алғы шарттар - орталықтандырылған күшті өкімет билігі қалыптасқан жоқ еді.

Солтүстік Қытайдағы тобалықтар құрған мемлекетте де феодалдық қатынастар қалыптаса бастады. 477 - 485 жылдардағы жарлықтармен үлестік жүйені пайдалану тәртібі бекітілді. Жер мемлекет меншігі деп жарияланды. Император ол меншіктің ең жоғарғы иесі деп көрсетілді. Қазынаның жері шаруаларға үлес ретінде бөлініп берілді. Ол үлес егістік, өндірістік (бау - бақшалық) және үй - жайлық участоктерден тұрды.

Егістік үлес 15 пен 70 жас аралығындағы жұмысқа жарамды шаруаларға уақытша пайдалануға берілді. Ол үлес белгілі бір мерзімде қайта бөлініп тұратын болды; сатуға, сатып алуға, жалға беруге тыйым салынды. Үлес иесі жұмысқа жарамай қалса, қайтыс болса, өкімет ол үлесті басқа біреуге беретін. Қосымша үлес - әрбір жұмысқа салынатын малдың басына қарай берілді.

Өндірістік (бау - бақшалық) үлес әкеден балаға мұра ретінде қала берді. Тек ол үлесті өңдеп отыратын жан басы қалмаса ғана өкімет басқа біреуге беріп отырды. Бау - бақшалық (өндірістік) үлесті сату, сатып алу заңға сәйкес жүргізілді; рұқсат - жер аздық, немесе көптік етіп жатса берілді. Үй - жайлық участок өмір бақилық берілетін.

Солтүстік Вэйдің аграрлық заңы мен практикасында сақталған жерді пайдалану тәртібі “тең жер жүйесі” деп аталды. Ең үлкен жер үлесінің көлемі 120 мудан аспауға тиіс болды. 485 жылғы низамда (декрет) : “жер жеткілікті болып жатса, басқа жерге көшуге болмайды” - делінді.

Жер салығы үш түрлі болды: егістік жерден егінмен, өндірістік (бау - бақшалық) жерден - матамен немесе жіппен өтеу және еңбекпен өтеу салықтары. Сыма Яньнің реформасынан айырмашылық - салықтың басты түрі еңбекпен өтеу емес, оброк, яғни азық - түлік салығы болды. Мұрагерлікпен өтейтін салық шаруалардың белсенділігін арттырып, мол өнім алуға ынталандыра түсті.

Қытайды біріктіру үрдісін “Гуаньлун тобы” деп аталған әскери - саяси топ білдірді. 581 ж. осы топтың көрнекті өкілі, солтүстік Қытайдағы әскер басшысы Ян Цзянь тақты басып алып, Суй әулетінің (581 - 618) Негізін қалады. Үш ғасырға жуық бөлінуден кейінгі Қытайдың қайта бірігуі саяси, экономикалық, әлеуметтік және мәдени өмірде феодалдық қатынастардың орнығуындағы маңызды фактор болды.

589 ж. Ян Цзянь Солтүстік және Оңтүстік Қытайды өзіне бағындырды. Ол Вэн - ди деген атпен император деп жарияланып, 581 - 604 жж. билік құрды. Оның мұрагері Ян Гуан (605 - 617) билік құрған кезде Қытай корея мен Вансуан мемлекетіне қарсы басқыншылық соғыстар (611 - 614) жүргізді. Соғыс ауыртпалығы қарапайым салық төлеуші халыққа түсті. Олар өз наразылықтарын көтерілістер арқылы білдірді. Көтерілістің негізгі ошақтары Шаньдун, Хэбей, Хэнань болды.

Суй әулетінің билігі ұзақ болмады. 618 ж. шыққан тегі жағынан жартылай түрік Ли Юань деген Солтүстік Қытай әкімі империядағы билікті басып алып, жаңа Тан әулетінің негізін қалады. Бұл әулеттің билігі 907 жылға дейін созылды. Ли Юаньның баласы Ли Ши - минь (Тайцзун деген атпен белгілі) билік құрған (626 - 649) кезде, яғни 628 ж. ел біріктірілді.

630 ж. Қытай Шығыс Түрік қағанатын талқандады. Сұлтан Селим тұтқынға түсті. Қағанаттың біраз жері Тан империясының құрамына қосылды. 634 жылы жаңа құрылған Тибет мемлекеті Чанъанға елшілік жіберді. Бірақ соның артынша тогандықтар үшін екі елдің арасында соғыс басталып кетті. Тибет әскері бірнеше рет Сычуанға басып кірді. Соғыс 647 ж. тоқтады. VII ғасырдың аяғында тибеттіктер Ұлы жібек жолына шабуыл жасап тұрды. Қытай әскері жеңіліп қалып отырды. 882 жылғы келісім бойынша Қытай өзінің Тибеттегі ықпалынан айырылды.

645 ж. үйғыр әскері Шэньсиге шабуыл жасады. Қытай әскері оған тойтарыс берді.

VII ғасырдың екінші ширегінде орталық билікті өз ықпалында ұстап отырған “Гуаньлун тобы” оппозициялық әскери - саяси топтардың қарсылығына тап болды. Ол топтардың ішіндегі күштісі “Шаньдун тобы” еді. Оның мүшелері жаңадан байып келе жатқан қарапайым халықтың ішінен шыққан қызметкерлер болатын. Екі топтың теке - тіресі Ли - Ши - минді тектік тізімді қайта қарауға мәжбүр етті. Жоғары лауазымды қызметке тағайындалу үшін мемлекеттік емтихан тапсырып, конкурстан өту тәртібі енгізілді.

Енді шыққан тегіне қарай емес, білімі мен қабілетіне, іскерлігіне қарай қызметке қабылдау ережесі бекітілді. Шенеуніктер 9 категорияға бөлінді. Әр категория өз дәрежесіне сай жер үлесін иемденді. Орталықтандырылған өкімет 6 министрліктен тұрды. Жергілікті жерлерді губернаторлар басқарды. Облыстар округтерге, округтер - ауылдарға бөлінді. Ауылдың өзі 5 үйден тұратын аулаға (линь) бөлінді. 5 аула бір лиді құрады.

Империяның экономикасының негізін жақсы дамыған ауылшаруашылығы қалады. Ол елдің көптеген аудандарында жасанды суару жүйесі арқылы дамып отырды. 605 - 617 жылдар аралығында сонау б. з. д. VI ғасырда салына бастаған Хуанхэ мен Янцзы өзендерінің аралығындағы Ұлы каналдың (қытайша Юньхэ, яғни Көліктік өзен. Тунсяннан Ханьчжоуға дейінгі аралықта. Ұзындығы 1782 км. ) 1000 шақырымдық желісі қазылды. Ирригациялық жүйе кеңейе түсті.

Тыңайтқышты қолдану, жерді өңдеу мен егістікті күтуді жетілдіру - өнімді арттырды. Қытайлықтар өте жоғары сапалы темір өндірді; ол темірден жасалған еңбек құралы тек ауыл шаруашылығының ғана емес, сондай - ақ қолөнерінің, құрылыс ісінің, кеме жасаудың, сән бұйымдары мен қару - жарақ жасаудың жетіле түсуіне зор үлес қосты.

VII - VIII ғасырларда Қытай, әсіресе Араб халифатымен, Индиямен, Сиаммен және Вьетнаммен қызу сауда жүргізді. Жібек жолы арқылы Қытай Орта, Солтүстік, Батыс Азия елдерімен де сауда қатынасын орнатты.

657 ж. Су Дин - фан басқарған Қытай әскері Батыс Түрік қағанатын талқандады. Бұл соғыста Қытай ұйғырлармен одақтасты. Батыс қағанаттың қайта өрлеуі көпке созылмады. Ол 679 ж. екінші Шығыс қанағатпен одақтаса отырып шабуыл жасаған Қытай әскерінен толық жеңілді. Осы жеңістен кейін қытайлықтар Ташкентті (Шаш) Ши - Го, Таразды - До - ло - сы, Шу - Қорағатты өзендерін - Шуан - Хэ, Алматыны - Тяо - Лин, Жоңғар қақпасын - Хин - Лас деп атай бастады. Қытайлықтарды Батыс Қанағаттан 751 ж. арабтар қуып шықты.

VII ғасырдың аяғына дейін Қытай сыртқы басқыншылық саясат жүргізді, ал VIII ғасырдың бірінші жартысында басып алған жерлеріндегі билігін сақтап қалуға тырысты.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.