Мәдениетаралық қарым –қатынас және аутенттік мәтіндер
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 2.4
1. «Мәдениетаралық қарым .қатынас» және аутенттік мәтіндер мәселелерінің теориялық сипаты
1.1 «Мәдениетаралық қарым .қатынас» ұғымына түсінік ... . 5.11
1.2 Мәтін ұғымына жалпы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 12.24
1.3 Аутенттік мәтіндер және олардың сипаттамасы мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 25.35
Бірінші тарау бойынша тұжырым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 36
ІІ. Шет тілі сабақтарында аутенттік мәтіндерді қолданудың маңыздылығы
2.1. Аутенттік мәтіндер және ұсынылатын әдістемемен жұмыс істеу кезіндегі медициналық оқу орнында мәтінді кәсіби оқытудың ерекшеліктерін анықтау мақсатында Eric H.Glendinning and Ron Howard ”Professional English in Use Medicine” ОӘК талдау. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. . 37.42
2.2. Шет тілдері сабағында медициналық оқу орны студенттерін аутенттік мәтіндер арқылы кәсіби оқуға үйретуде қолданылатын жаттығулар кешені мен әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43.76
2.3. Эксперименттік тәжірибелік бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 77.86
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...87
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 88.90
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .91.94
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 2.4
1. «Мәдениетаралық қарым .қатынас» және аутенттік мәтіндер мәселелерінің теориялық сипаты
1.1 «Мәдениетаралық қарым .қатынас» ұғымына түсінік ... . 5.11
1.2 Мәтін ұғымына жалпы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 12.24
1.3 Аутенттік мәтіндер және олардың сипаттамасы мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 25.35
Бірінші тарау бойынша тұжырым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 36
ІІ. Шет тілі сабақтарында аутенттік мәтіндерді қолданудың маңыздылығы
2.1. Аутенттік мәтіндер және ұсынылатын әдістемемен жұмыс істеу кезіндегі медициналық оқу орнында мәтінді кәсіби оқытудың ерекшеліктерін анықтау мақсатында Eric H.Glendinning and Ron Howard ”Professional English in Use Medicine” ОӘК талдау. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. . 37.42
2.2. Шет тілдері сабағында медициналық оқу орны студенттерін аутенттік мәтіндер арқылы кәсіби оқуға үйретуде қолданылатын жаттығулар кешені мен әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43.76
2.3. Эксперименттік тәжірибелік бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 77.86
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...87
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 88.90
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .91.94
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Қазіргі қоғам өмірінде болып жатқан саяси-әлеуметтік және экономикалық өзгерістердің еліміздің білім беру жүйесіне де ыкпалы үлкен. Мемлекетіміздің халыкаралық байланыстары барған сайын күшейе түсіп, еліміздің қай саласында болмасын шет елдермен қарым-қатынас орнаған. Бұл қарым-қатынастарды нығайтып, жандандыра түсу үшін шетел тілін жете меңгерудің маңызы зор.
Қоғам өмірінің саяси-әлеуметтік және экономикалық аясындағы интеграциялық процестер мәдениетаралық қарым-қатынастың орнауына үлкен септігін тигізеді. Мәдениетаралық қарым-қатынас әртүрлі үлт өкілдерінің тепе-тең немесе біріге отырып өзара әрекет жасауын талап етеді. Шетел тілін жасанды тілдік ортада оқыту жағдайында екі немесе үш шетел тілін меңгеретін полилингвальдык түлғаны қалыптастырудың мүмкіндік деңгейі жеткілікті және ғылыми тұрғыдан дұрыс дәлелдеуді қажет ететін мэселе болып табылады . Оқушы мүндай карым-катынас жасай алу үшін тек шетел тілін жақсы меңгеріп қана қоймай, ол сонымен қатар сол тілде сойлеушінің тілдік және тілдік емес өзгешеліктерін түсініп, үғынуы тиіс. Мәдениетаралық қарым-қатынас процесіне қатысушы көп тілді меңгерген сайын, сол елдің мөдениетін, үлттық менталитетін жете түсінеді.
Оку жүйесінде шетел тілін үйрету мен оқытуда көптеген өзгерістер болып, орта мектептерде бір шетел тілі ғана емес екі шетел тілі, тіпті үш шетел тілі оқытылуда.
Мектептерде бірінші шетел тілі ретінде ағылшын, неміс, француз тілдері оқытылуда, дегенмен көбіне ағылшын тілі басым орын алады. Әрине бірінші шетел тіліне қажетті окулықтар, оқыту қүралдары, бағдарламалар, әдістемелік нұскаулар бар және бүл мәселеге байланысты арнайы диссертациялық зерттеулер де орындалған.
Бұл ұсынылып отырған зерттеу жүмысы жалпы медициналық жоғарғы оқу орнында екінші шетел тілінде, яғни ағылшын тіліндегі аутенттік мәтіндерді окуға үйретудің әдістемесін қүруға арналады.
Шетел тілін қатысымдылыққа-бағдарлап оқыту мәдениетаралық қарым –қатынасты қалыптастыру мүмкіндіктері мен құралы ретінде қарастырылады.Шеттілдік қарым –қатынасқа үйретуді мәдениет диалогы мәнмәтінінде ұйымдастыру талап етіледі. “Мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігі”ұғымы «қатысымдық құзіреттілік» ұғымын ығыстыра бастады,ол сонымен шетел тілін оқыту мазмұнының мәдениетаралық компоненті жетекші екенін,ал оқыту материалының аутентті болуы-пән мазмұнына қойылатын талап екенін негіздеді.Шеттілдік авторлармен бірігіп тілі оқытылып отырған ел халқының менталитеті мен өмір сүру стилі,мінез құлығы,дәстүрі туралы ұлттық мәдени ақпараттарға толы оқулықтар,оқу кешендері мен бағдарламалар жасала бастады.
Шет тілін оқып үйрену студенттердің өзі сабақ барысында ұшырасатын жат әлемді жақсырақ түсінуге, сол жат әлеммен ұшырасу нәтижесінде өз әлемін айқынырақ, дәлірек түсініп, анығырақ білуге төселдіруі тиіс. Шет тілін мәдениетаралық қарым -қатынас концепциясына негіздеп оқыту барысында студеннтер өз әлемін тілін оқып отырған елдердің әлемімен ссалыстыруға,жат
Зерттеудің өзектілігі. Қазіргі қоғам өмірінде болып жатқан саяси-әлеуметтік және экономикалық өзгерістердің еліміздің білім беру жүйесіне де ыкпалы үлкен. Мемлекетіміздің халыкаралық байланыстары барған сайын күшейе түсіп, еліміздің қай саласында болмасын шет елдермен қарым-қатынас орнаған. Бұл қарым-қатынастарды нығайтып, жандандыра түсу үшін шетел тілін жете меңгерудің маңызы зор.
Қоғам өмірінің саяси-әлеуметтік және экономикалық аясындағы интеграциялық процестер мәдениетаралық қарым-қатынастың орнауына үлкен септігін тигізеді. Мәдениетаралық қарым-қатынас әртүрлі үлт өкілдерінің тепе-тең немесе біріге отырып өзара әрекет жасауын талап етеді. Шетел тілін жасанды тілдік ортада оқыту жағдайында екі немесе үш шетел тілін меңгеретін полилингвальдык түлғаны қалыптастырудың мүмкіндік деңгейі жеткілікті және ғылыми тұрғыдан дұрыс дәлелдеуді қажет ететін мэселе болып табылады . Оқушы мүндай карым-катынас жасай алу үшін тек шетел тілін жақсы меңгеріп қана қоймай, ол сонымен қатар сол тілде сойлеушінің тілдік және тілдік емес өзгешеліктерін түсініп, үғынуы тиіс. Мәдениетаралық қарым-қатынас процесіне қатысушы көп тілді меңгерген сайын, сол елдің мөдениетін, үлттық менталитетін жете түсінеді.
Оку жүйесінде шетел тілін үйрету мен оқытуда көптеген өзгерістер болып, орта мектептерде бір шетел тілі ғана емес екі шетел тілі, тіпті үш шетел тілі оқытылуда.
Мектептерде бірінші шетел тілі ретінде ағылшын, неміс, француз тілдері оқытылуда, дегенмен көбіне ағылшын тілі басым орын алады. Әрине бірінші шетел тіліне қажетті окулықтар, оқыту қүралдары, бағдарламалар, әдістемелік нұскаулар бар және бүл мәселеге байланысты арнайы диссертациялық зерттеулер де орындалған.
Бұл ұсынылып отырған зерттеу жүмысы жалпы медициналық жоғарғы оқу орнында екінші шетел тілінде, яғни ағылшын тіліндегі аутенттік мәтіндерді окуға үйретудің әдістемесін қүруға арналады.
Шетел тілін қатысымдылыққа-бағдарлап оқыту мәдениетаралық қарым –қатынасты қалыптастыру мүмкіндіктері мен құралы ретінде қарастырылады.Шеттілдік қарым –қатынасқа үйретуді мәдениет диалогы мәнмәтінінде ұйымдастыру талап етіледі. “Мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігі”ұғымы «қатысымдық құзіреттілік» ұғымын ығыстыра бастады,ол сонымен шетел тілін оқыту мазмұнының мәдениетаралық компоненті жетекші екенін,ал оқыту материалының аутентті болуы-пән мазмұнына қойылатын талап екенін негіздеді.Шеттілдік авторлармен бірігіп тілі оқытылып отырған ел халқының менталитеті мен өмір сүру стилі,мінез құлығы,дәстүрі туралы ұлттық мәдени ақпараттарға толы оқулықтар,оқу кешендері мен бағдарламалар жасала бастады.
Шет тілін оқып үйрену студенттердің өзі сабақ барысында ұшырасатын жат әлемді жақсырақ түсінуге, сол жат әлеммен ұшырасу нәтижесінде өз әлемін айқынырақ, дәлірек түсініп, анығырақ білуге төселдіруі тиіс. Шет тілін мәдениетаралық қарым -қатынас концепциясына негіздеп оқыту барысында студеннтер өз әлемін тілін оқып отырған елдердің әлемімен ссалыстыруға,жат
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. С.С. Құнанбаева Қазіргі шеттілдік білім берудің теориясы мен практикасы.А:2010
2. Верещегин Е.М,Костомаров В.Г,Язык и культура М:Русский язык,1983-320-б
3. Елизарова Г. В. Культура и обучение иностранным я зыкам. СПб.: КАРО, 2005.
4. Леонтович О.А. Теория межкультурный коммуникации в России:состаяние и перспективы Теория коммуникации и пракладная комуникация Вест.Российской коммуникативной ассоциации.Вып. №1 2002
5. Донец П.И Теория межкультурной корммуникации: специфика культурных смыслов и языковых норм. Автореф. ...филол.наук, 2004. Елизарова Г.В Культура и обучение иностранным языкам. СПб.: КАРО, 2005 г.
6. Van EK.A. Objektives for foreign language learning. Project No 12/ Learning & teaching modern languages for communication.- VoLL Scope Strabourg, 1986-65.
7. Savinion S.J. Communicative competence. Teory&Classroom; practice- M.Graw – Hill, 1997
8. Щукин А. Н. Обучение иностранным языкам. Теория и практика. –М.: Филоматис, 2007. –204-б.
9. (Параева Н.Б Обучение аудированию аутентичных текстов на немецком языке учащихся VII класса средней школы: Дис …канд.пед.наук/Н.Б Параева).
10. Кричевская К.В Прагматические материалы ,знакомящие учеников с культуры и среды обтания жителей страны изучаемы языка:Иностранны языки в школе 1996.
11. Носоковия Е.В и.Мильруд О.П “Критери содержательной аутентичный учебного текста”
12. Eric H.Glendinning and Ron Howard ”Professional English in Use. Medicine”
13. Сыздықова З. Ж. Қазақ орта мектебінде неміс тіліндегі мәтіндерді оқуға үйрету әдістемесі. Дисс.канд.пед.наук. 2006ж
14. Кунанбаева С. С. Современное иноязычное образование: методология и теории. Алматы, 2005.
15. Maslova, A.M, Winestein Z.I ,Plebeyskaya L.S Essential English for medical students. 2002.
16. Леонтович О.А. Теория межкультурный коммуникации в России:состаяние и перспективы Теория коммуникации и пракладная комуникация Вест.Российской коммуникативной ассоциации.Вып. №1 2002
17. Формирование межкультурной компетенции студентов языкового вуза на основе аутентичных текстов тема диссертации и автореферата по ВАК 13.00.02, кандидат педагогических наук Ушакова, Нина Леонидовна
18. Тырхеева Н.С. Формирование МКК при обучении иностранному языку на языковых курсах (на материале французского языка, начальный этап). Автореф. дис. . .канд.пед.наук. СПб.: 2005. - 23 с.
19. Вербицкий А.А. Активное обучение в высшей школе: какой подход.- М.:Высшая школа, 1991.
20. Амусин М. Фейхтвангер в меняющемся мире. www.teena.org.il
21. Винокур Г.О. О языке художественной литературы. М: Высшая школа, 1991 – 448 с.
22. Гуляев Н.А. Теория литературы М: Высшая школа, 1985 – 271 с.
23. Нарумов Б.П. Испанский язык.//Языки мира: Романские языки. М.:Academia 2001 – 717 c.
24. Сапогова Л.И. Реалии: фактор времени. Сб. вопросы
лингвистической семантики. Тула:1979 – 394 с.
25. Томахин Г. Д. Лингвистические аспекты лингвострановедения // Вопросы языкознания. - 1986
26. Томахин Г. Д. Теоретические основы лингвострановедения. - М.: Просвещение, 1990 – 324 с.
27. Фейхтвангер Л. Автобиография. www.lib.ru
28. Фирсова Н.М. //Филологические науки. М.:Министерство образования РФ, 2004 – 127 с.
29. Мурина Л. А. Проблема формирования коммуникативной компетенции. Русский язык и литература -2001.
30. Кунанбаева С. С. Современное иноязычное образование: методология и теории. Алматы, 2005- 262 с.
31. Зильберман Л.И. Лингвистика текста и обучение чтению английской научной литературы. М., Наука 1988
32. Воронина Г.И. Организация работы с аутентичными текстами молодежной прессы в старших классов школ с углубленным изучением немецкого языка // Иностранные языки в школе. - 1999. - № 2.
33. Елухина Н.В. Обучение аудированию в русле коммуникативно ориентированной методики // Иностранные языки в школе . -1989. - № 2.
34. Елухина Н.В. Преодоление основных трудностей понимания иноязычной речи на слух как условие формирования способности устно общаться // Иностранные языки в школе . -1996. - № 4.
35. Елухина Н.В. Обучение слушанию иноязычной речи // Иностранные языки в школе . -1996. - № 5.
36. Елухина Н.В. Основные трудности аудирования и пути их преодоления // Иностранные языки в школе. - 1995.- № 2.
37. Зайцева Л. А. Требования к аудитивному материалу, содержащему неизученную лексику // Иностранные языки в школе . -1996. - № 3.
38. Колшанский Г.Н. Лингвокоммуникативные аспекты речевого общения // Иностранные языки в школе. -1985. - № 1.
39. Кричевская К..С. Прагматические материалы, знакомящие учеников с культурой и средой обитания жителей страны изучаемого языка // Иностранные языки в школе . -1996. - № 1.
40. Кулиш Л.Ю. Виды аудирования // Иностранные языки в школе. -1984. - № 2.
41. Носонович Е.В., Мильруд Г.П. Параметры аутентичного учебного текста // Иностранные языки в школе . - 1999. - № 1.
42. Носонович Е.В., Мильруд Г.П. Критерии содержательной аутентичности учебного текста // Иностранные языки в школе . - 1999. - № 2.
43. Пруссаков Н.Н. Трудности при обучению аудированию иноязычного звучащего текста // Иностранные языки в школе . -1994. - № 6.
44. Рогова Г.В., Рабинович Ф.М., Сахарова Т.Е. Методика обучения иностранному языку в средней школе. -М.: Просвещение, 1991.
1. С.С. Құнанбаева Қазіргі шеттілдік білім берудің теориясы мен практикасы.А:2010
2. Верещегин Е.М,Костомаров В.Г,Язык и культура М:Русский язык,1983-320-б
3. Елизарова Г. В. Культура и обучение иностранным я зыкам. СПб.: КАРО, 2005.
4. Леонтович О.А. Теория межкультурный коммуникации в России:состаяние и перспективы Теория коммуникации и пракладная комуникация Вест.Российской коммуникативной ассоциации.Вып. №1 2002
5. Донец П.И Теория межкультурной корммуникации: специфика культурных смыслов и языковых норм. Автореф. ...филол.наук, 2004. Елизарова Г.В Культура и обучение иностранным языкам. СПб.: КАРО, 2005 г.
6. Van EK.A. Objektives for foreign language learning. Project No 12/ Learning & teaching modern languages for communication.- VoLL Scope Strabourg, 1986-65.
7. Savinion S.J. Communicative competence. Teory&Classroom; practice- M.Graw – Hill, 1997
8. Щукин А. Н. Обучение иностранным языкам. Теория и практика. –М.: Филоматис, 2007. –204-б.
9. (Параева Н.Б Обучение аудированию аутентичных текстов на немецком языке учащихся VII класса средней школы: Дис …канд.пед.наук/Н.Б Параева).
10. Кричевская К.В Прагматические материалы ,знакомящие учеников с культуры и среды обтания жителей страны изучаемы языка:Иностранны языки в школе 1996.
11. Носоковия Е.В и.Мильруд О.П “Критери содержательной аутентичный учебного текста”
12. Eric H.Glendinning and Ron Howard ”Professional English in Use. Medicine”
13. Сыздықова З. Ж. Қазақ орта мектебінде неміс тіліндегі мәтіндерді оқуға үйрету әдістемесі. Дисс.канд.пед.наук. 2006ж
14. Кунанбаева С. С. Современное иноязычное образование: методология и теории. Алматы, 2005.
15. Maslova, A.M, Winestein Z.I ,Plebeyskaya L.S Essential English for medical students. 2002.
16. Леонтович О.А. Теория межкультурный коммуникации в России:состаяние и перспективы Теория коммуникации и пракладная комуникация Вест.Российской коммуникативной ассоциации.Вып. №1 2002
17. Формирование межкультурной компетенции студентов языкового вуза на основе аутентичных текстов тема диссертации и автореферата по ВАК 13.00.02, кандидат педагогических наук Ушакова, Нина Леонидовна
18. Тырхеева Н.С. Формирование МКК при обучении иностранному языку на языковых курсах (на материале французского языка, начальный этап). Автореф. дис. . .канд.пед.наук. СПб.: 2005. - 23 с.
19. Вербицкий А.А. Активное обучение в высшей школе: какой подход.- М.:Высшая школа, 1991.
20. Амусин М. Фейхтвангер в меняющемся мире. www.teena.org.il
21. Винокур Г.О. О языке художественной литературы. М: Высшая школа, 1991 – 448 с.
22. Гуляев Н.А. Теория литературы М: Высшая школа, 1985 – 271 с.
23. Нарумов Б.П. Испанский язык.//Языки мира: Романские языки. М.:Academia 2001 – 717 c.
24. Сапогова Л.И. Реалии: фактор времени. Сб. вопросы
лингвистической семантики. Тула:1979 – 394 с.
25. Томахин Г. Д. Лингвистические аспекты лингвострановедения // Вопросы языкознания. - 1986
26. Томахин Г. Д. Теоретические основы лингвострановедения. - М.: Просвещение, 1990 – 324 с.
27. Фейхтвангер Л. Автобиография. www.lib.ru
28. Фирсова Н.М. //Филологические науки. М.:Министерство образования РФ, 2004 – 127 с.
29. Мурина Л. А. Проблема формирования коммуникативной компетенции. Русский язык и литература -2001.
30. Кунанбаева С. С. Современное иноязычное образование: методология и теории. Алматы, 2005- 262 с.
31. Зильберман Л.И. Лингвистика текста и обучение чтению английской научной литературы. М., Наука 1988
32. Воронина Г.И. Организация работы с аутентичными текстами молодежной прессы в старших классов школ с углубленным изучением немецкого языка // Иностранные языки в школе. - 1999. - № 2.
33. Елухина Н.В. Обучение аудированию в русле коммуникативно ориентированной методики // Иностранные языки в школе . -1989. - № 2.
34. Елухина Н.В. Преодоление основных трудностей понимания иноязычной речи на слух как условие формирования способности устно общаться // Иностранные языки в школе . -1996. - № 4.
35. Елухина Н.В. Обучение слушанию иноязычной речи // Иностранные языки в школе . -1996. - № 5.
36. Елухина Н.В. Основные трудности аудирования и пути их преодоления // Иностранные языки в школе. - 1995.- № 2.
37. Зайцева Л. А. Требования к аудитивному материалу, содержащему неизученную лексику // Иностранные языки в школе . -1996. - № 3.
38. Колшанский Г.Н. Лингвокоммуникативные аспекты речевого общения // Иностранные языки в школе. -1985. - № 1.
39. Кричевская К..С. Прагматические материалы, знакомящие учеников с культурой и средой обитания жителей страны изучаемого языка // Иностранные языки в школе . -1996. - № 1.
40. Кулиш Л.Ю. Виды аудирования // Иностранные языки в школе. -1984. - № 2.
41. Носонович Е.В., Мильруд Г.П. Параметры аутентичного учебного текста // Иностранные языки в школе . - 1999. - № 1.
42. Носонович Е.В., Мильруд Г.П. Критерии содержательной аутентичности учебного текста // Иностранные языки в школе . - 1999. - № 2.
43. Пруссаков Н.Н. Трудности при обучению аудированию иноязычного звучащего текста // Иностранные языки в школе . -1994. - № 6.
44. Рогова Г.В., Рабинович Ф.М., Сахарова Т.Е. Методика обучения иностранному языку в средней школе. -М.: Просвещение, 1991.
Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 90 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 90 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2-4
1. Мәдениетаралық қарым - қатынас және аутенттік мәтіндер мәселелерінің теориялық сипаты
1.1 Мәдениетаралық қарым - қатынас ұғымына түсінік ... . 5-11
1.2 Мәтін ұғымына жалпы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 12-24
1.3 Аутенттік мәтіндер және олардың сипаттамасы мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 25-35
Бірінші тарау бойынша тұжырым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 36
ІІ. Шет тілі сабақтарында аутенттік мәтіндерді қолданудың маңыздылығы
2.1. Аутенттік мәтіндер және ұсынылатын әдістемемен жұмыс істеу кезіндегі медициналық оқу орнында мәтінді кәсіби оқытудың ерекшеліктерін анықтау мақсатында Eric H.Glendinning and Ron Howard "Professional English in Use Medicine" ОӘК талдау. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 37-42
2.2. Шет тілдері сабағында медициналық оқу орны студенттерін аутенттік мәтіндер арқылы кәсіби оқуға үйретуде қолданылатын жаттығулар кешені мен әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 43-76
2.3. Эксперименттік тәжірибелік бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 77-86
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .87
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 88-90
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...91-94
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Қазіргі қоғам өмірінде болып жатқан саяси-әлеуметтік және экономикалық өзгерістердің еліміздің білім беру жүйесіне де ыкпалы үлкен. Мемлекетіміздің халыкаралық байланыстары барған сайын күшейе түсіп, еліміздің қай саласында болмасын шет елдермен қарым-қатынас орнаған. Бұл қарым-қатынастарды нығайтып, жандандыра түсу үшін шетел тілін жете меңгерудің маңызы зор.
Қоғам өмірінің саяси-әлеуметтік және экономикалық аясындағы интеграциялық процестер мәдениетаралық қарым-қатынастың орнауына үлкен септігін тигізеді. Мәдениетаралық қарым-қатынас әртүрлі үлт өкілдерінің тепе-тең немесе біріге отырып өзара әрекет жасауын талап етеді. Шетел тілін жасанды тілдік ортада оқыту жағдайында екі немесе үш шетел тілін меңгеретін полилингвальдык түлғаны қалыптастырудың мүмкіндік деңгейі жеткілікті және ғылыми тұрғыдан дұрыс дәлелдеуді қажет ететін мэселе болып табылады . Оқушы мүндай карым-катынас жасай алу үшін тек шетел тілін жақсы меңгеріп қана қоймай, ол сонымен қатар сол тілде сойлеушінің тілдік және тілдік емес өзгешеліктерін түсініп, үғынуы тиіс. Мәдениетаралық қарым-қатынас процесіне қатысушы көп тілді меңгерген сайын, сол елдің мөдениетін, үлттық менталитетін жете түсінеді.
Оку жүйесінде шетел тілін үйрету мен оқытуда көптеген өзгерістер болып, орта мектептерде бір шетел тілі ғана емес екі шетел тілі, тіпті үш шетел тілі оқытылуда.
Мектептерде бірінші шетел тілі ретінде ағылшын, неміс, француз тілдері оқытылуда, дегенмен көбіне ағылшын тілі басым орын алады. Әрине бірінші шетел тіліне қажетті окулықтар, оқыту қүралдары, бағдарламалар, әдістемелік нұскаулар бар және бүл мәселеге байланысты арнайы диссертациялық зерттеулер де орындалған.
Бұл ұсынылып отырған зерттеу жүмысы жалпы медициналық жоғарғы оқу орнында екінші шетел тілінде, яғни ағылшын тіліндегі аутенттік мәтіндерді окуға үйретудің әдістемесін қүруға арналады.
Шетел тілін қатысымдылыққа-бағдарлап оқыту мәдениетаралық қарым - қатынасты қалыптастыру мүмкіндіктері мен құралы ретінде қарастырылады.Шеттілдік қарым - қатынасқа үйретуді мәдениет диалогы мәнмәтінінде ұйымдастыру талап етіледі. "Мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігі"ұғымы қатысымдық құзіреттілік ұғымын ығыстыра бастады,ол сонымен шетел тілін оқыту мазмұнының мәдениетаралық компоненті жетекші екенін,ал оқыту материалының аутентті болуы-пән мазмұнына қойылатын талап екенін негіздеді.Шеттілдік авторлармен бірігіп тілі оқытылып отырған ел халқының менталитеті мен өмір сүру стилі,мінез құлығы,дәстүрі туралы ұлттық мәдени ақпараттарға толы оқулықтар,оқу кешендері мен бағдарламалар жасала бастады.
Шет тілін оқып үйрену студенттердің өзі сабақ барысында ұшырасатын жат әлемді жақсырақ түсінуге, сол жат әлеммен ұшырасу нәтижесінде өз әлемін айқынырақ, дәлірек түсініп, анығырақ білуге төселдіруі тиіс. Шет тілін мәдениетаралық қарым -қатынас концепциясына негіздеп оқыту барысында студеннтер өз әлемін тілін оқып отырған елдердің әлемімен ссалыстыруға,жат әлемнің өз әлемінен өзгешелігі,оның қызықтылығы,тартымдылығы неде,онда нендей құбылыстар түсініксіз,жат екендігі туралы ойлануға,сол туралы сөйлеуге бейімделуі тиіс.Сондықтан оқып үйреніп жүрген тілдің,сол тілде сөйлейтін елдің мәдениетін білмей,оны меңгермей тұрып,сол тілде құзыреттілік біліктілікке қол жеткізу мүмкін емес.Бір сөзбен айтқанда мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігін қалыптастырудың,дамытудың алғы шарттары:
а) жат мәдениетті түсініп,өз мәдениетін саналы түрде меңгеру,яғни рецептивтік іскерліктер: басқа мәдениет өкілдерінің вербалды және вербалды емес әрекеттерін түсіне білу;
б) басқа мәдени орталарда дұрыс әрекеттену іскерлігін дамыту,яғни продуктивті іскерліктер: сөз туындылары мен вербалды емес әрекеттерді дұрыс және белсенді түрде туындата білу;
Жаңа заманның талаптарына орай,бәсекеге қабілетті, мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігі қалыптасқан,кәсіби маман-дәрігер даярлау бүгінгі білім беру жүйесінің басты да негізгі мақсаты екені даусыз.Осы мақсатты іске асыруда,ең алдымен, медициналық жоғарғы оқу орнында медициналық мәндегі аутенттік мәтіндерді кәсіби түрде оқыту арқылы студенттердің мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігін қалыптастыру басты назарда болуы тиіс.Зерттеу жұмысының өзектілігі де осы айтылғандарға байланысты айқындалады.
Зерттеу нысаны- медициналық жоғарғы оқу орнында медициналық мәндегі аутенттік мәтіндерді кәсіби түрде оқыту арқылы студенттердің мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігін қалыптастыру үдерісі.
Зерттеу пәні- медициналық жоғарғы оқу орнында студенттердің мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігін қалыптастыруда аутенттік мәтіндерді кәсіби түрде оқыту әдістемесі.
Зерттеу жұмысының мақсаты- медициналық жоғарғы оқу орнында студенттердің мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігін қалыптастыруда аутенттік мәтіндерді кәсіби түрде оқытудың теориялық негіздеріне және қарым -қатынас теориясына сүйене отырып, мәдениетаралық қарым - қатынас талабына сай білім,білік,дағдыларды дамытуға арналған оқу әдістемесін ұсыну,оның тиімділігін тәжірибе арқылы дәлелдеу.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
студенттерде мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігін қалыптастырудың лингвистикалық, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік негіздерін анықтау;
медициналық жоғарғы оқу орнында студенттердің мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігін қалыптастыруға арналған оқу материалдарының мазмұнын айқындау;
студенттердің мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігін қалыптастыруға бағытталған әдістеме ұсыну;
студенттердің мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігін қалыптастыруда аутенттік мәтіндердің ішкі мазмұнын айқындап,нәтижелерінің тиімділігін тәжірибе арқылы дәлелдеу.
Зерттеу жұмысының болжамы - егер медициналық жоғарғы оқу орнында аутенттік мәтіндер арқылы студенттердің мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігін қалыптастырудың теориялық негіздерін зерделеп,осыған сай жасалған әдістемесін тиімді қолданса, олар тілдік қатыстың оқылым,тыңдалым,айтылым,жазылым,тіл десім әрекеттері арқылы жүзеге асырылса,онда аутенттік мәтіндер арқылы болашақ дәрігер-мамандардың мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігін қалыптастыруға игі ықпалын тигізеді,өйткені мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігі бәсекеге қабілетті,жан жақты дамыған мықты маман даярлаудың алғы шарты.
Зерттеудің жетекші идеясы - студенттің оқу -танымдық іс -әрекеті,оқу үрдісінің шын мәніндегі сипаты анықталады,олардың аутенттік мәтіндер арқылы сөз мәдениетінің қалыптасуына ықпал етеді.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері - зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері ретінде философиялық таным теориясы,іс әрекет теориясы,лингвистика,дидактика,псих ология ғылымдарының жетістіктері негізге алынды.
Зерттеудің әдістері - зерттеу жұмысында баяндау, талдау, салыстыру, моделдеу, бақылау, сұрау, педагогикалық тәжірибе әдістері қолданылды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы - медициналық жоғарғы оқу орнында аутенттік мәтіндер арқылы студенттердің мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігін қалыптастыра отырып оқытудың тиімді әдістемесі ұсынылады және орындалатын тапсырмалар мен жаттығулар жүйесінің тиімділігі анықталады.
Зерттеудің теориялық маңыздылығы - медициналық жоғарғы оқу орнында аутенттік мәтіндер арқылы студенттердің мәдениетаралық қарым - қатынас құзіреттілігін қалыптастырудың әдістемелік негіздері зерделенеді.Зерттеу барысында жасалған тұжырымдар мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігін қалыптастыру теориясының қағидалары мен заңдылықтарын іске асырады.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы - зерттеу жұмысының нәтижелері жалпы білім беретін орта мектеп, медициналық колледж, медициналық жоғарғы оқу орнында мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігін қалыптастырып дамытуға көмектеседі.
Алынған ғылыми нәтижелердің сенімділігі мен нақтылығы зерттеу негізі етіп алынған теориялық тұжырымдардың әдіснамалық тұрғыдан талдануы арқылы танылады. Жұмыстың мақсатына, алға қойылған міндеттеріне сәйкес шешімін тапқан зерттеу әдістері мен көрсетілген нәтижелердің білім беру мекемелерінде жүргізілген сабақтарда дәйектелуі зерттеудің сенімділігіне кепілдік етеді.
Зерттеу кезеңдері:
Зерттеудің бірінші кезеңінде мәселенің ғылыми-ізденістері құрастырылды. Сонымен қатар жұмыстың мазмұны мен негізгі бөлімдері анықталынды. Пайдаланылатын әдебиеттер жинақталынып, талданды.
Зерттеудің екінші кезеңінде оқу іс-әрекеті барысында диагностикалық жұмыстар ұйымдастырылды. Аутенттік мәтіндердің тиімділігін анықтау жұмыстары жүргізілді.
Зерттеудің үшінші кезеңінде зерттеу жұмысымызға теориялық және тәжірибелік тұрғыда жалпылама қорытынды берілді.
Зерттеу жұмысының құрылымы - кіріспе, екі тарау, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
1. Мәдениетаралық қарым - қатынас және аутенттік мәтіндер мәселелерінің теориялық сипаты
2.1 Мәдениетаралық қарым - қатынас ұғымына түсінік
Мәдениетаралық қарым - қатынас мәселелері ХХ ғасырдың 70-жылдары әлеуметтік мәдениеттану салаларында өзекті бола бастады. Мәдениетаралық қарым - қатынас ұғымына көптеген анықтамалар берілген. Н.И.Халееваның айтуынша Мәдениетаралық қатысым-коммуниканттар арасындағы вербальді және вербальді емес қарым - қатынас үрдісі Ал Е.М.Верещагин, В.Г.Костомаровтар Мәдениетаралық қарым - қатынас ол түрлі ұлттық мәдениетке жататын қатысымдық актіге қатысушылардың бір бірін дұрыс түсінуідейді. Мәдениетаралық қарым - қатынастың соңғы нәтижесі Мәдениетаралық қатысым субъектін қалыптастыру.(Құнанбаева С.С)[1.б 116]
Ал отандық ғалымдар мәдениетаралық қарым қатынастың кеңінен таралған анықтамасы ретінде түрлі ұлттық мәдениетке жататын қатысымдық актіге қатысушылардың бір бірін дұрыс түсінуі [2.320 б]
Шетел тілін оқытуда оқушының жоғарғы дәрежедегі коммуникативтік компетенциясын қалыптастыру көзделетіні мәлім. Коммуникативтік компетенция коммуникативтік іскерліктер негізінде іске асады. Шетел тіліндегі аутенттік мәтін қарым-кдтынастың жүзеге асуына, яғни мұғалімнің оқушылармен, оқушылардың бір-бірімен екеуара, топтық, үжымдық өзара әрекет жасауына мүмкіндік туғызады. Мұндай қарым-қатынастың негізін коммуникативтік іскерліктер құрайды. Окуға үйретуде қолданылатын мәтіндердің мазмүнын пайдаланып, сөйлеуге, тыңдап түсінуге, жазуға үйретуге, яғни сөз әрекетінің барлық түрлеріндегі іскерліктер мен дағдыларды тығыз байланысқан жағдайда дамытуға болады, сондықган да екінші шетел тілін үйретуде оқу маңызды рөл атқарады. Сонымен қатар, екінші шетел тілінде окуға үйретуде окушылардың бірінші шетел тілін оқуда қалыптасқан жалпы және арнайы оку іскерліктері, тілдік және оқу тәжірибелері көп көмегін тигізеді. Г.В. Елизаровтың "қарым- қатынас" мақсатына берген түсініктемесі Ю. М. Лотманның пікірімен сәйкес келеді ( қарым- қатнас қатысымның бір түрі, "оның барысында ақпаратпен алмасу жүзеге асырылады") Мәдениетаралық қатысымның ұғым ретінде ғылыми теориялық қолданбалы саласы жоқ,оның коп қырлылығы мен аралас ғылымдармен байланыстылығы бүгінде оның бір ғана классификациясының барлығын көрсетеді, ол - қатысым мен мәдениетті зерттеудегі амалдардың типологиясы(У.Харт)
Арнайы зерттеулер көрсеткендей, оқушылар бірінші және екінші шетел тілінің жеке тілдік құбылыстарын салыстыруға бейімді. Сондықган да екінші шетел тілінде окуға үйрететін жалпы әдістемелік тәсілді коммуникативтік қана емес, коммуникативтік-танымдық тәсіл деп анықтауға негіз бар. Жоғарыда айтылғандай, окушылардын бірінші тіліндегі оку іскерліктерін, сонымен бірге ана тілі мен бірінші шетел тілінің тиімді ықпалын анықтап, екінші шетел тілінде окуға үйретуде жеделдете оқытудың элементтерін қолдану маңызды. Оқу арқылы шетел тілін оқытудың барлық мақсаттарына, яғни коммуникативтік, білімдік, тәрбиелік, дамыту мақсаттарына жетуге болады. Окушылар аутенттік мәтіндермен жүмыс істеу барысында қосымша материал жинау мен оны талдау арқылы сол елдің тарихы, жағрапиясы, әдебиеті жөне мәдениеті туралы жаңа мағлұматтар алып, оларды өз елінің және бірінші шетел тілінің мәдениетімен салыстырады, ұқсастықгар мен айырмашылықгарды аныктайды. Осылайша, оқушылар өздерінің білім деңгейін көтеріп, ой-орісін кеңейте түседі. Сонымен, тек мәтін ғана толығымен шетел тілін оқыту мақсаттарының мазмұндық сипаттамаларына жауап бере отырып, тілді коммуникативтік түрде меңгеруге мүмкіндіктер жасайды. Бұл әсіресе нағыз тілдік ортасыз жаппай оқытуда өзекті мәселе болып табылады. Екінші шетел тілінде аутенттік мәтіндерді оқуға үйрету әдістемесі үшін мәтіннің негізгі лингвистикалық ерекшеліктерін анықгау маңызды, өйткені ол оқушыларға тұтас мәтінді құру тәсілдері туралы тусінік береді және мәтінді түсіну процесіне ықпалын тигізетін лексикалық-грамматикалық және композициялық бағыт сілтеушілерді аныктап білуге септігін тигізеді. Лингвистика ғылымында мәтін сыртқы тұлғасы жағынан да, ішкі мазмүны жағынан да ерекше ұйымдасқан біртүтас күрделі құрылым ретінде қарастырылады. Бүл термин қосылу, бірігу, байланысу мағынасын білдіретін латынның "textus" сөзінің баламасы. Осы тұрғыдан алғанда, мәтін -- мағыналық бірлікте түрған және лексикалық-грамматикалық байланыс арқылы өзара қарым-қатынаска түсу аркасында бірігіп, бір ортақ ойды білдіру үшін жүйеге келтірілген сөйлеу бірліктерінің тізбегі.
Мәтін лингвистикасының пәні мәтіннің ерекше лингвистикалық категория ретіндегі ішкі қүрылымының зандылықтары мен принциптері болып табылады. Мүның себебі, мәтін ақпарат беру мен алудың қүралы ретінде іс жүзіндегі коммуникативтік бірлік болып танылады. Мәтін лингвистикасының міндеті мәтін қүрамындағы барлық тілдік бірліктердің қызмет етуін баяндау, мәтін элементтерін зерттеу, барлық мәтіндерге төн мәтін құратын зандылықгарды іздеу болып табылады.
Мәтін мағыналық, қүрылымдық және коммуникативтік жағынан аяқгалған және сондықган қарым-қатынастың толық құралы болып қызмет етуге қабілетті бірліктермен істес болады. Ол тілдің негізгі міндеттерінің бірі екені мәлім.
Мәдениетаралық қатынасқа үйрету іс жүзінде әр түрлі мәдениет өкілдері арасындағы қатынасты жүзеге асыруға мүмкіндік беруге бағыталған. Курстың мәдени қарама-қарсы мазмұны студент назарын ана-өзге тілдікті салыстаруға бағыттау тиіс.
студенттердің өзге тілдік мәдениет құблыстары мен феномендері жайлы білім жүйесін дамытып, өзінің және өзге тілдік мәдениеттің құндылықтарын аялай білуге тәрбиелеу;
өзге халыққа тең, оның мәдениетімен тығыз байланысқан стереотиптерді ұғындыру;
тіл және мәдениетінің өзара байланысын түсінуге негізделген қатынастық біліктілікті қалыптастыру;
мәдениетаралық қатынаста жүзеге асыра үйрету.
Курсты аяқтағанда студент мыналарды білуге тиіс:
мәдениетаралық қатынастың негізгі ұғымдарын;
мәдениетаралық қатынас үрдісін зерттеудің неғұрлым тиімді әдістерін;
ана және өзге мәдениеттегі құндылықтар жүйесін;
өзіндік мәдени ұстанымдарыдың мәні мен олардың қмірде кездесетін әр түрлі жағдайлардағы маңызы;
салғастырылатын мәдениеттердің ұқсастықтары мен өзгешелектері;
мәдениеаралық байланыс кезіндегі әр түрлі жағдайларда өзін-өзі бір қалыпты ұстай білудің стратегиялары, мынадай іскерлікке ие болуы тиіс:
өзге мәдениет өкілдерінің жағдайларға байланысты қалыптасқан мінезқұлық ерекшеліктерін сыни тұрғыдан түсіне білу;
тіл мәдени ортада алынған тәжірибенің маңызы мен оның адамның іс-әрекеттеріне тигізер әсерінің дәрежесін ұсыну;
әр түрлі типтер мен жанрлардағы мәтіндердің мазмұнына, өзге мәдениет қауымдастығының өнер туындалары мен бұқара ақпарат құралдарына түсінік бері;
екі мәдениеттің ұқсастықтары мен айырмашылықтарын ажырата білу;
қажетті білімді тілдің өзге тілдік мәдениетті түсіну үшін пайдаланып, ондай білімді иелену стратегиясын меңгеру;
мәдениетаралық қарым-қатынас үрдісінде талдау жүргізіп, өзіндік рефлексия мен өзіндік бақылауды жүзеге асыру. Мәдениетаралық қатысымды (МК) шеттен тыс негіздеу және ұғымның мөлшері 1) мәдениеттер байланысын әлеуметтік философиялық тұрғыдан түсіну - ( Г.В.Гуденаф, А.Уоллес- лингвистика онтологиясындағы когнитивтік әдіс; К.Гриц- семиоитикалық антропология; Е.В.Веснер- мәдени релятивизм); 2) келесі үш функцияны орындаудағы тіл мен мәдениет байланысының кешендік интерпретациясы: қарым- қатынастың әлеуметтік функциясы, заттар, құбылыстар мен байланыстарды репрезентациялаудағы семиотикалық функция; ойды құрастырудағы когнитивтік функция (Р.А Будатов, Г.В.Елизарова)
Бір де бір мәдениет оқшауланған түрде өмір сүрмейді. Өзінің өмір тәртібіне сәйкес ол әрқашан да өзінің бірде өткен тәжірибесіне бірде басқа мәдениеттердің тәжірибесіне бет бұрайды. Басқа мәдениеттердің тәжірибесіне қарау қылығы мәдениеттердің қарым- қатынасы деп аталады. Халықаралық қатынастардың ұлғаюынан және әр түрлі мәдениеттердің қарым-қатынасынан, олардың зерттеулері өздеріне көп назар аударады.
Мәдениетаралық қатысымдық компетенция компоненттерінің құрамы ғылыми педагогикалық әдебиетте пікірталас тудырады. Оның құрамы туралы нақты пікір жоқ, оны анықтайтын әдіс те жоқ. Алайда "мәдениетаралық қатысы" ұғымын түсіндірудегі турлі әдістердін болуына қарамастан,шетел тілін оқыту саласында оны барлық мамандар бірдей түсінеді, ол Ян ван Эк ұсынған пікір, мәдениетаралық қатысымдық компетенцияның теориялық үлгісінің элементтері бар деп көрсетеді. Мәдениетаралық қатынас мәселесінің назары күннен күнге өсіп тұрады.Ұлттық мәдениет, мiнез-құлықтың шағылысулары коммуникацияның арқасында өрнектеледi. Коммуникацияның нақ сол ауызша және ауызша емес таңбалары салт, мәдениеттi, халық және елдiң сипаттарын қаттырақ бiлдiредi.[6.65 б] С. Савиньон пікірінше, мәдениетаралық қатысымдық компетенцияның құрылымына : 1)грамматикалық компитенция, яғни тілдің лексикалық, синтаксистік, фоналогиялық , ерекшеліктерін танып, олармен сөз, сөйлемдер құрастыра алу. Кәсіби қарым-қатыныс адамдардың еңбек әрекеті үрдісінде бірдей мамандыққа ие немесе бірдей дайындықтан өткен субъекттер қатысымының озара біріккен әрекеті формасында анықталады. Қарым-қатынас негізін қатысымдық сипаттағы кәсіби танымдық қажеттілік қалайды, ол қарым-қатынастың мақсатың, яғни кәсіби тұрғыдан маңызды ақпарат алуды анықтайды. Мазмұнды кәсіби тұрғыдан іріктеуге кәсіби тіл мен кәсіби қарым - қатынасқа үйрету "мәнмәтіндік оқыту теориясы" деген анықтамаға ие болды(А.А. Вербицкая, А.М. Смолкин, О.Б. Тарнапольский, Н.К. Стамғалиева, Д.Н. Кулибаева және т.б) Мән мәтіндік оқыту деп дидактиқалық форма, әдіс көмегімен маманның болашақ кәсібі әрекетінің пәндік және әлеуметтік мазмұнын үлгілеуді атайды,ал оның абстактілі білім мен жүйені меңгеруі осы әрекеттің арқауына салынады. Зерттеудiң өзi және аралық мәдениеттi коммуникациялық нормалар байланысының зерттеуі кроссмәдениетті нормалар, этикеттi нормалар, ауызша және ауызша емес аралық мәдениеттi коммуникациялық бiрлiктердiң мiнез-құлығының анық айырмашылығын бередi. Аутмәдениетті нормаларының мiнез-құлықтары шет тiлін және мәдениетін оқып жүргендерге лингвомемлекеттік білімінің және мәдениетаралық компетенцияның құрылу факторының бай қайнар көзі болып табылады. А.Н. Щукиннің пікірінше, қатысымдық әдістің артықшылығы оның оқыту үрдісінде тілге мәдениет арқылы үйрету, ал мәдениетке тіл арқылы үйретуге қадам жасауы. Соның негізінде шеттілдік білім беруді шеттілдік мәдениетті үйрету үрдісі ретінде қарауға мүмкіндік туады. [8.204 б] Мәдениет ұғымының қалыптасуы көп сипатталған. Латын тектi cultio және culteсi сөздер ежелгi Рим құжаттарындағы сөздер өңдеуді бiлдiретiн және ауыл шаруашылығында қолданылатыны белгiлi. Этимологиялық жағынан латын тілде ежелгi colere- етiстiгiнің бастапқы мәні жер өңдеу болған, ал кейін - сыйлау, қадыр тұту деген ұғымға ие болды. Римдiк мемлекеттiк қайраткерлерде мәдениет жаңа мағыналармен ауқаттана кеңи түсті. Келесi ғасырларда топырақтың өңдеуi туралы ғана емес, ақылдың дамытуы, бiлiм және сенiмнiң артуы туралы ендi сөз бола бастады. Пұтқа табынушылық ұлы дiндерiндегi адамның мүмкiндiгiн жанды және қабiлеттiлiкті құдайға махаббат тәрбиесіне ауыстыру деген ойымен сипатталды. Философия және теология мәдениетке кiредi, оны жұтады, онымен жұтылады. Мәдениет ұғымына кейін civils - азаматтық, мемлекеттік латын терминiнен шыққан өркениет (цивилизация) ұғымы қосылады.
Мәдениет ұғым ретінде XVII ғасырының немiс заңгерiмен (1632-1694) Самуэль Пуфендорф арқылы құрылған, ал өркениет (цивилизация) ұғымы XVIII ғасырда бостандыққа, теңдiк және бауырластыққа негiзделген жаңа қоғамның мәдениетiн армандаған француз ағартушылары құрған болатын. Мәдениет термині Ресейде XIX ғасырдың ортасынан тарала бастады. Бұл уақытқа дейiн өркениет термині пайдаланылды. Өркениет ұғымында бүгiн қорытып айтқанда мәдениеттiң тарихи iске асыруы ұғылады.Ғылым қазiргi мәдениеттер терминнiң көп анықтауларының негiзгiлерін атап өтуге мүмкiндiк бередi. Мәдениет бұл - адамның қоршаған ортаны өзгерту қабілетімен байланысып, осы өзгертулер барысында пайда болатын заттардың жасанды әлемі, символдар, адам арасындағы қарым-қатынас адамның тағдыр характеристикасы болып табылады. Адам арқылы жасалынған және оған байланысты болатын барлық заттар мәдениет болып табылады. Коммуникация және қарым-қатынас адам өмiрiнiң ең маңызды бөлiктерi болып табылады, демек, ол дегеніміз мәдениеттiң бiр бөлiгi. Көп зерттеушiлер мәдениетті әңгімелесуге (коммуникация ) жатқызады. Э. Холлдың айтуынша мәдениет бұл коммуникация, ал коммуникация бұл мәдениет.
Адам баласы өз өмір тарихында көптеген тәртіп белгілерін құрастырды. Адам үшін таңбалар және таңбалау жүйелерiмен иеленуі, басқа адамдармен қарым қатынасқа түсу және мәдениетке қосылу деп есептелінеді. Осыған орай пайда болған және қолданылатын бiрнеше таңбалардың түрлерi мыналар:
1. Копия таңбалары - шындықтың әр түрлi құбылыстарын шығаратын көшiрме, бiрақ өздерi шындыққа жатқызылмайды (фотосурет).
2. Нышан таңбалары - зат туралы кейбiр мәлiмет ақпарат жеткізеді (аурудың температурасы).
3. Сигнал таңбалары - келісімде бойынша жинақталған мәлімет туралы ақпарат береді (мектеп қоңырауы).
4. Символ таңбалары - қасиетіне немесе белгісіне сәйкес зат туралы мәлімет береді (мемлекеттік елтаңба).
5. Тiл таңбалар.
Бөлек таңбалар таңбалы жүйеге кірмесе немесе басқа таңбалармен қарым қатынасқа түспесе өзінен өзі қандай да бір мағынаны және құндылықты білдірмейді. Мысалы, сәлем берулердiң таңбалау жүйесi болады: әртүрлі бас ию, қол алысу, сүю, шапалақтау және сол сияқтылар.
Адам қоғамында болатын барлық таңбалар және таңбалы жүйелер қандай да бір мәдениетті, социумды құрайды. Әрбір таңбада өткен ұрпақпен қалдырған қандай да бір мағына бейнеленген. Ол дегеніміз кез келген таңбаның өз формасы мен мазмұны болатынын көрсетеді.
Әртүрлi мәдениеттердiң арақатынастары мәдени антропологияда мәдениет-аралық қарым-қатынас атауын алды, әртүрлі формаларда пайда болатын екi мәдениеттер арасында қарым-қатынасты бiлдiреді. Бұл айырбас саясатта және адамдардың қарым-қатынас арасында, жанұяда, формалды емес қатынаста бола алады.
Коммуникацияның вербалды және вербалды емес деген екi түрi болады.
Вербалды коммуникация адам өмір қызметтiң кез келген облысында басшылық ететiн сипатын алады. Сөз дұрыс қолдану әр бір мамандықта жетiстiкке жетуінің айырылмас бір бөлігі.
Вербалды емес сөйлесу, дене күйі және дене қимылы тілі болып саналады, өзіне сөздерге тіреспейтін адамның өздік айту белгілерін қосады. Психологтар ауызша емес сигналдардың оқуы тиiмдi қарым-қатынастың ең маңызды шарты болып табылғанын санайды. Неліктен вербалды емес сигналдар қарым-қатынаста сондай маңызды болады?
* адам 70% мәлiметтерді (визуалды) көру каналы бойынша қабылдайды;
* вербалды емес сигналдар шын сезiмдерді және әңгiмелесушi ойын түсiнуге мүмкiндiк бередi;
* әңгiмелесушiге деген бiздiң пікіріміз бiрiншi көрініс ықпалымен жиi қалыптасады, ол, өз кезегiнде, вербалды емес факторлар әсерінің нәтижесi болып саналады - жүрiс, бет әлпетi, көзқарас, киiмнiң стилi және тағы басқалар.
Мәдениетаралық коммуникация және конфликт.
Мәдениетаралық коммуникацияның екiншi мiнездемесi конфликт және түсiнбеушілік болып табылады. Мәдениетаралық кездесулер кезінде адамдардың мiнез-құлығы бiздiң күтулерлерге сәйкес келмеуі ықтимал. Бiз мұндай мiнез-құлықты жиi түсiндiрiп беремiз бұл құндылықтар және мораль бiздiң жүйенiң жасырын ниетіміз. Ол бiздiң концепциясын өзгертетін негативтi эмоцияларды шақырады. Бұл конфликт адамдармен ғана емес, (көпшiлiк пайданалатын көлiкпен, почта, сауда, кәсiпкерлiкпен) мәдени жүйенiң басқа өкiлдермен сонымен бiрге адам аралық мәдениеттi қарым-қатынастарда пайда болады.
Конфликт шарасыздығы.
Мәдениет аралық қарым-қатынаста конфликт шарасыздан пайда болады. Интеракцияның қатысушылары мәдениетаралық жағдайларда машықтана алғандай біртекті түрмен сигналдарды қабылдай немесе жібере алмағандықтан, мәдениетаралық қарым-қатынас бізді фрустрацияға немесе шыдам таусылғандығына әкеп соқтыруы мүмкін. Бұндай жағдайларда ашулану өте оңай, сондықтан қосымша күш талап ететiн интеракцияларға сол әсерінен тез қызығушылығын жоғалтуда. Интеракцияның қатысушылары сигналдарды шешуге тырысып жетiстiктерге жетсе де, интерпретация жартылай немесе екi мағыналы немесе қате болуы мүмкін. Бастапқы мағынасын дұрыс емес түсіну қарым - қатынасты одан әрі қиындатады. Бұл конфликт екiұштылыққа мүмкiндiк туғызады. Адам екi ұштылық әсерінен сабырсызданып, фрустрация ұшырауы мүмкін. Белгісіздік деңгейі төмендеген жағдайда бәрібір вербалды және вербалды емес мәдениеттер арасында айырмашылық, сонымен қатар сол мәдениетке тән боатын эмоцияларының айырмашлығының кесірінен конфликт шарассыздан туады. Тиiмдi мәдениетаралық коммуникация бiзге әрдайым оңай берiлмейдi. Конфликтілер және түсiнбеушіліктер шарасыз болады, ал біздің кәдімгі этноцентрлік және стереотипті ойлау түрі, конфликт және қателiктер туралы негативтi құндылық пiкiрлерге жиi бағыттайды. Мұндай пiкiрлермен негативтi эмоциялар жиi байланысады. Бұндай реакциялар интеракцияның конструктивтi қолдануын қиындатады; олар бiзге айырмашылықты бағалап және бiзге ұқсас емес адамдармен қарым-қатынасқа түсуін қиындатады.
Мәдениетаралық коммуникациясында конфликт шарасыз болғандықтан, өз негативтi ашу-қысуын басып үйрену өте маңызды болып табылады. Өз эмоциясын қадағалай алатын адам ең сәтті мәдениетаралық интеракцияларға есік ашып мәдениетаралық конструктивті процессті жеңілдете алады. Бұны істей алмаған адам есiктің сыртында қалады. Демек, эмоциялар, мәдениетаралық табыстың тәжiрибесіне кiлт бола алады.
Тілді мәдениеттен бөлек қарастыру музыкалық аспапты ноталарға қарамай уйрену дегенмен тең.
Қорытындылап айтқанда, әр ұлттың өзінің түске байланысты өзіндік танымы болады. Яғни түске байланысты түрлі ассоцияциялар тізімі қалыптасады. Және де оның әр мәдениетте әр түрлі болатынын да ескерген жөн. Сондықтан да осындай ахуалдар мәдениетаралық байланыс аясында қайдай да бір түсініспеушілік пен коммуникация қиыншылықтарына әкеліп соқпас үшін, сол ұлттың өзіндік мәдениетін, тарихын және жалпы дүниетанымын ескеру қажет. Мысалы, біздер үшін ақ пен қара бинарлық оппозициясы маңызды болса, басқа елдер қараның орнына қызыл, яғни қызыл-ақ (әсіресе, ағылшын мәдениетінде) оппозициясы басым. Мұндай ерекшеліктерді әрқашанда ескеру қажет.
1.2 Мәтін ұғымына жалпы түсінік
Мәтін әр түрлі тұрғыдан зерттеліп, одан дами түсіп, көп аспект түрғысынан қарастырыла бастады. Айта кететін болсақ, пайда болған мәтіндік салалар: "мәтін лингвистикасы" [И.Р.Гальперин, А.И.Новиков және т.б.], "мәтін грамматикасы" [О.И.Москальская, Т.М.Николаева және т.б.] және "мәтін стилистикасы" [В.В.Одинцов, Шпетный К.И. жөне т.б.]. Бұл салалар бірін-бірі озара толықгыратын сипатқа ие болды.
Мәтін үғымына келетін болсақ, оған байланысты әртүрлі аныктамалар беріледі. Мәтін үғымының күрделілігі оның көп мағыналы болуына байланысты терендей түседі.
Лингвистика ғылымының өзінде мәтін әртүрлі түсіндіріледі.
Осы мәселемен шүғылданған ғалымдар мәтін деп бір-бірімен лексикалық, логикалық және грамматикалық байланыстармен тіркескен, бірліктің белгілі бір зандылықгарына сай ұйымдасқан құрылым, яғни ерекше бірліктерден тұратын белгілі бір мақсаты және прагматикалық нүсқауы бар аяқталған тілдік туынды деп түсіндіреді.
Көптеген анықгамалардың ішінде Э.Агриколаның мәтінге берген анықгамасы көңіл аударарлық. Ғалым мәтін деп грамматика ережелеріне сай құрылған, тематикалық түйіннен мәселені линиялық тізбекте өрістететін сойлемдердің мазмүндық жағынан байланысып аяқгалып, белгілі бір төртіппен орналаскан тілдік таңбалық кешенді көрсетеді Басқа сөзбен айтканда, мәтін коммуникацияның нақгы процесінің нәтижесі мен қүралы ретінде, айтылымдардың біріктірілген реті, әлеуметтік адам өрекеттерінің өзгеше түрінің іске асу формалары ретінде карастырылады.
И.Р.Гальпериннің пікірінше, мәтін әдеби тілдің жазбаша варианты негізінде пайда болған және ол дамитын тілдік кұрылым болып танылады. Оның мәтін ретінде ажыратылуы тек осы жазбаша варианты негізінде жүзеге асады деп көрсетеді ғалым. Сонымен, мәтін -- жазба тілдің көрінісі. Жазба тіл көркем шығарма да, ғылыми әдебиет те болуы мүмкін дей келе, ғалым мәтінге мынадай анықгама береді: мәтін жазба құжат түрінде берілген, құжат түріне байланысты әдеби өңделген, тақырыбы бар және лексикалық, грамматикалық, логикалық, стилистикалық байланыстармен тіркескен, ерекше бірліктерден түратын белгілі бір мақсаты жөне прагматикалық нұсқауы бар аяқгалған тілдік туынды.
Біздің зерттеуіміз мәтіндермен тікелей байланысты болғандықган, келесі кезекте ағылшын тіліндегі лингвистикалық әдебиеттерді ,ресейлік, отандық ғылыми әдебиеттермен салыстыра отырып талдауға токталамыз. Шетелдік, ресейлік және отандық ғалымдар мәтін лингвистикасы тұрғысынан мәтінді қүрылымдық және қызметтік жақтарынан алып талдайды. Құрылымдық түрғыдан зерттегенде мәтіннің байланыстылығы мен тұтастығы сиякты негізгі сапаларына көңіл бөлінеді. Нақгы мәтіндерде, яғни тілдік құрылымның коммуникативтік процеске енуі, қүрылым мен функция бір бірлікті күрайды. Олар осылай нақгы коммуникативтік мақсатты көздейді.
Ғалымдардың пікірінше, мәтін функциясы мен оның күрылымы лингвистикалық түрғыдан жеке зерттеледі, бірақ бір-бірінен толығымен бөлек қарастырылмайды. Мәтін лингвистикасының міндеті мәтін функциясы мен оның құрылымының арасындағы байланыстарды көрсету. Мәтін лингвистикасында ағылшын ғалымдары екі негізгі бағытты ажыратады:
1. Мәтін лингвистикасында тілдік жүйеге бағытталған мәтін ұғымы. Бұл бағыт бойынша мәтін сойлемдердің когеренттік реті болып аныкталады, мәтін когеренттігі сөйлемдер арасындағы синтаксистік-семантикалық байланыстарды көрсетеді.
2. Мәтін лингвистикасындағы коммуникацияға бағытталған мәтін үғымы. Мәтіндер әрдайым нақгы коммуникативтік процесте болады, яғни автор мен оқырман немесе сөйлеуші мен тындаушы. Коммуникацияға бағытталған мәтін лингвистикасы мәтіндердің коммуникативтік қызметін зерттейді. Ол (жазушы немесе сөйлеуші) мәтін арқылы реципиентке жеткізетін коммуникативтік байланыстың түрін көрсетеді. Сонымен, шетел ғалымдары мәтін термині когеренттік байланыста болатын тілдік таңбалардың жиынтығын және тұтас бірлік немесе түтастық ретінде коммуникативтік функцияны көрсетеді дейді.
Жоғарыда айтылғандарға корытынды жасай келе, мәтін функциясы жағдаяттық және ақпарат құралдарының мәліметтерімен, мәтін құрылымы грамматикалық, лексикалық, стилистикалық және тематикалық ерекшеліктерімен аныкталады.
Сонымен, мәтінді зерттеушілердің анықгамаларына сүйене отырып, мәтін белгілі бір коммуникативтік міндеті бар сөйлемдер жиынтығы бар деп анықгауға болады.
Бізге мәлім мәтіннің анықтамаларында оның негізгі белгілері болып компоненттерінің арасындағы мағыналық және формальдық байланыстары саналады. Дәл осы қатынастар мәтінділікті қамтамасыз етеді.
Р. Харвег, Г.Изенберг пен В.Шмидттің айтуларынша, мәтін бір-бірімен мөтіндік тіркесулермен байланысқан сөйлемдердің реті. Мәтін үздіксіз есімдіктердің көмегімен қүрылған тілдік бірліктердің реті. Мәтін лингвистикасын зерттеуші ғалымдар мәтіннің параметрлері деп когезияны, когеренттілікті, прагматикалық нұсқауды, ақпараттылықгы, жағдаяттылыкты, мәтіндік
байланыстарды көрсетеді. Ал бірқатар шетел және ресей ғалымдары бүл аталған параметрлерді мәтін категориялары деп танып, мына төмендегілерді көрсетеді: мәтіннің акпараттылығы, интегративтігі, мәтіннің аяқгалуы, бөлшектенетіні, ретроспективтілігі, когезиялық бірігуі, когеренттілігі, ниеттілігі, ақпараттылығы, жағдаятты себептілігі т.б.
Зерттеушілер аталған мәтін категорияларын жеке ғылыми шығармашылық тұрғыдан қарастырады. Мәтін категорияларының белгілері оқырманның мәтінді түсінуіне көп көмегін тигізеді. Ақпаратты жеңілдету үшін оқырманға мәтін бөліктерін жеке көрсету және олардың уақыт, кеңістік, образдық, логикалық байланыстарының сипаттамасын автор анықгап білуі керек. Мәтінге талдау жасай отырып, оның жеке бөліктері бір-бірімен байланысты екенін байқауға болады. Мұндай байланыс формаларын анықтауда когезияны қолданған дүрыс. Когезия логикалық реттілікті, жеке ақпарат, факті, әрекеттердің өзара тәуелділігін қамтамасыз ететін ерекше байланыс түрлері. Ол мәтіннің мағыналық күрылымын реттейді. Континуум (логикалық реттілік) категориясы белгілі жүйелі іс-әрекет, фактілер мен оқиғалардың уақыт пен кеңістікте іске асуын білдіреді. Ретроспекция мен проспекция категорияларына келетін болсақ, олар үздіксіз оқиғалар желісінде үзілісті немесе өткен шақ пен келер шаққа аралық оқиға арқылы "секірісті" білдіреді. Көп мөтіндерде ретроспекция имплицитті түрде беріледі. Ол бұрын кабылданған ақпаратты есте сақгау қабілеттілігіне және оны хабарланып жатқан ақпаратпен байланыстыруға негізделген.
Сонымен бірге проспекция да имплицитті жөне эксплицитті берілген сигналдармен байланыса отырып, оқырманның ықыласын аудартады, мәтінді ары қарай талдауда оның қалай дамитынын алдын ала білуге умтылдырады, оқырманның шығармашылық потенциалын іске жүмылдырады. Бұл аталған категориялар бір-бірімен байланысты және бірін бірі толықгырып отырады. Сонымен, мәтіннің сипатты белгілері болып есептелетін мәтін категориялары, олардың ерекшеліктері окушының мәтінді дүрыс түсінуіне көп көмегін тигізеді.
Екінші шетел тілін оқытуда мәтіннің мағыналық категорияларының ерекшеліктерін ескеру маңызды деп ойлаймыз, себебі аталған категориялар окушылардың мәтін мазмұнын дұрыс және тез түсінуге септігін тигізеді.
Ұзақ уақыт бойы лингвистер сөйлемді ең ірі тілдік бірлік ретінде қарастырып келгені белгілі, бірақ қарым-катынас жеке сөйлемдер арқылы емес, одан да ірі бірліктермен іске асады. Кәзіргі лингвистикада мәтін коммуникативтік бірлік ретінде қарастырылатыны мәлім.
Айтылымдардың қосылуы немесе бірігуі, жиынтығы коммуникация бірлігін құрайды. Мәтінде коммуникация процесі ретінде тілдің коммуникативтік мөні толығымен көрінеді. Қарым-қатынас коммуникативтік бірлік арқылы іске асатынын лингвистер өз еңбектерінде атап көрсетеді
Шетел тілін оқыту өдістемесінде мөтінді Г.В.Колшанский көрсеткен жалпы коммуникативтік лингвистика, мөтін лингвистикасы тұрғысынан қарау маңызды орын алады. Ол мәтінді зерттеуші көптеген ғалымдардың позицияларын жақындастыра түсті. Коммуникативтік түрғыдан мәтін карым-қатынастың танымдық, акпараттық, психологиялық және әлеуметтік жүгін көтеретін белгілі бір ережелерге сай қүрылған жөне ұйымдастырылған коммуникация бірлігі.
Коммуникативтік бірлік ретінде мәтін ең алдымен онда коммуникативтік міндеттің болуымен сипатталады және ол қоғам өмірінің өртүрлі салаларына қызмет ете отырып, өлеуметтік-тілдік құбылыс болып табылады.
Ал Т.М.Дридзенің пікірінше, дыбыстық немесе жазба мәтін коммуникатордың мақсатқа сай тілдік әрекетінің нәтижесі болып табылады. Ақпарат оны тудыратын және ұйымдастыратын коммуникативтік ниетке (интенция), яғни оның мақсатына, бағынышты. Мәтін коммуникативтік ниеттің іске асу нәтижесі ретінде көптеген анықтамаларға ие болды, соның ішінде мына анықгама көңіл аудартады: Мәтінің коммуникативтік ниетті тепе-тең іске асыру үшін шығарманың ой-желісін тілдік құралдар арқылы мазмұнның біршама аяқгалған бірлігі ретінде көрсететін ауызша және
жазба еөздің бөлігі. Сонымен мәтін автордың белгілі прагматикалық бағытын көрсетеді. Мәтінге автордың көзқарасы тұрғысынан тұтастық, мағыналық жағынан аяқталғандық тән. Әрине бұл тұтастық формальды грамматикалық және лексикалық құралдармен қамтамасыз етілетін тілдік туындының құрылымдық мағыналық ұйымдасуында, мәтін бөліктерінің бірігуінде, яғни семантикалық-тематикалық байланыстарда көрінеді.
Мәтіннің коммуникативтік бірлік ретінде қарастырылуы, оның қарым-қатынас процесіндегі маңыздылығын білдіреді. Екінші шетел тілінде окуға үйретудің тиімді әдіс- тәсілдерін анықтау үшін мәтін лингвистикасының бұл мәселелерін, олардың шешілу жолдарын ескеру керек.
Мәтіннің құрылысың, оның мәнді де сипатты ерекшеліктерін анықтау және белгілі кеңістік пен уақыт шеңберінде өмір сүру заңдылықтарын айқындаумен қатар, мәтіннің ішкі бірлігінің сыр-сипатын анықтау да екінші шетел тілінде оқуға үйретуде өте маңызды болып табылады. Мәтін жасайтын тілдік бірліктерге сөз, сөз тіркестері, сөйлем, күрделі синтаксистік тұтастықтар жатады. Олардың арасындағы табиғаты әр алуан болып келетін өзара байланыс та мәтіндегі ойдың дамып, күрделенуіне әсер етеді. Мәтін құрамына енген сөйлемдер өзара ең алдымен, екі жақгы байланысқа түседі, біріншіден, грамматикалық категориялар арқылы байланысып белгілі бір синтаксистік формада тіркессе, екіншіден, өзара қарым-қатынасқа сөйлемдер семантикалық жағынан да байланысады . Мәтін құрылымын зерттеуде оның негізгі параметрлерін, яғни тұтастықгы, қисындылықгы және үздіксіздікті ескеру қажет.
Мәтіннің тұтастық ретінде танылуына ортақ жалпы мәселе, сонымен бірге эксплицитті және имплицитті сөйлемдер мен фразадан үлкенірек тұтастықты байланыстырушы құралдар септігін тигізеді. Мәтін бір-бірімен реттесіп орналасқан жеке сойлемдердің жиынтығы екені мөлім. Осы жеке сөйлемдерді бір-бірімен байланыстырып тіркестіретін, мәтіндегі ақпаратты көрсететін және оған қайта оралуға мүмкіндік беретін, солайша мәтін қисындылығын құруға қатысатын мәтінде "коннектор" деп аталатын элементтер болады. Коннектордың комегімен сойлемдер семантикалық жағынан тіркескен мағыналық бөлік, яғни абзац, фразалық бірлік, текстема құрады. Олардың қисындылығына тематикалық тізбектер себін тигізеді. Коннектор -- мәтіннің екі немесе одан да көп элементінің арасындағы байланысты орнататын элементтер. Ғалымдар мәтінді байланыстыратын коннекторлар кдтарына есімдіктерді де жатқызады.
Есімдіктердің мәтінде атқаратын қызметін зерттеумен көптеген ғалымдар шұғылданды. Соның бірі, Р.Харвегтің пікірінше, есімдіктер мәтінді бекітіп байланыстырудың универсалды құралы болып табылады. Есімдік озін басқа бірліктерден өзгеше етіп түратын белгілі ерекшеліктерімен сипатталады. Ол сонымен бірге мәтін категориясын көрсете алатын құралдардың бірі ретінде қызмет атқара алады, мысалы, континуум, тіркесу, ретроспективтілік, ақпараттылық, интеграция т.б.. П.Биммель сонымен бірге сөйлемді және мәтінді байланыстыратын коннекторлар деп есімдіктермен бірге шылауларды атап өтеді. Олар, мысалы, себеп-салдар сабақтас кұрмалас сөйлемде шектеуді, қарама-қарсылықгы, негіздемені, бірмезгілдікті жөне себеп-салдарды хабарлай алады. Сонымен бірге олар реттілікті және түсіндірме анықгауларды көрсетеді, салалас құрмалас сөйлемді келесі сөйлемге тіркестіреді.
Осы орайда мәтін байланыстырушы коннекторлардың мағынасы мен қызметін жылдамырақ танудың маңыздылығын атап өтуге болады. Олар белгілі бір қажетті төсілмен крлданылса, онда олар мәтінді түсінуге көп көмек тигізе алады.
Коннекторлар көмегімен сөйлемдер семантикалық жағынан тіркескен мағыналық бөлік, яғни абзац, фразадан үлкенірек түтастық, текстема құратын болса, сол мағыналық бөліктердің қисынды болуына тақырыптық сөздер үлкен үлесін қосады. Тақырыптық сөздердің мәтін мазмұнын түсінуге себін тигізетінін атап өткіміз келеді. Мәтіндегі тақырыптық создер мәтін тақырыбымен тығыз байланыста болып, объективтік шындыкты көрсетеді. Сондықтан да тақырыптық сөздерге қарап мәтін мазмұнын және оның тақырыбын анықтауға мүмкіндік бар. Мәтіннің мықты жақтарымен бірге (мәтін тақырыбы, бастапқы және соңғы абзац) тақырыптық сөздер оның маңызды бағыт сілтеушілеріне жатады.
Мәтіннің мықты жақтарының бірі - мәтін тақырыбы. Оның шетел тілінде оку процесінде ең маңызды қызметінің бірі -- болжамдық қызметін ескеру. Тақырып мәтін элементі жөне таңбасы ретінде, мини-мәтін бола түрып мәтінмен тығыз байланыста болады және бір мезгілде мәтін мен оқырман арасындағы дәнекер болып табылады. Сонымен бірге, екінші шетел тілінде окуға үйретуде тақырыптық создердің бағыт сілтеуші қызметін ескеру кджет. Сол сияқгы мәтін лингвистикасы түрғысынан обьективтік-семантикалық байланыстарды анықгаудың маңызы зор, сондықган да екінші шетел тілінде окуға үйретуде мағыналық бөлік, яғни абзац, фразадан үлкенірек тұтастыктың ерекшеліктеріне де баса назар аудару қажет. Шет тілінде оқуға үйретуде мәтіннің мағыналық бөліктерін, яғни фразадан үлкенірек түтастық және абзац ретінде жүйелеу үшін мәтін ішіндегі байланыс, делимитация (жікке бөлу, мүшелеу) принциптерін ескеру қажет.
Мәтіннің мағыналық тұтастығы оның құрылымдық тұтастығымен тығыз байланысты болады. Мәтінді құру кезінде оның бірліктері жеке тізбектерге екі принцип бойынша іріктеледі жөне қиыстырылады:
1. Мәтіннің денотативтік мазмұнын көрсететін
обьективтік-семантикалық байланыстар;
2. Мәтіннің прагматикалык бағытын, коммуникативтік мақсатын көрсететін әлеуметтік-субьективтік байланыстар. Мәтін коммуникативтік бағыт түрғысынан жеткілікті зерттелген. Мәтін субьективтік факторларға тәуелді болғандыктан, оның құрылымы әртүрлі болуы мүмкін. Адам шындықты үздіксіз кдбылдамайды, ол белгілі бір "бөліктерді", "кванттарды" қабылдайды. Мәтін тіл жүйесін іске асырушы бола отырып, қабылданатын ақпараттың кванттары деп анықгап көрсетуге болатын бөліктерге бөлінеді. Мұндай қызмет атқаратын бірлік "фразадан үлкенірек тұтастық" немесе "күрделі синтаксистік тұтастық" деп аталады.
Ғалымдардың пікірінше, фразадан үлкенірек тұтастық немесе күрделі синтаксистік түтастық сөйлемдердің бір мәселе төңірегіне біріге отырып, мәтіннің түтастығын, мағыналық түйінін, қорытылған мазмүнын білдіреді. Л.М.Лосеваның пікірінше, сөйлемнің барлығы бірдей күрделі синтаксистік тұтастық құрамына ене бермейді, олардың кейбіреулері оның қүрамды бөлігі бола алмайды, сол себепті оларды еркін сойлемдер деп атайды. Ол сойлемдер ерекше рол атқарады, себебі фразадан үлкенірек түтастық қүрамына енбей-ақ мүндай сойлемдер мәтіннің алғашқы немесе бастапқы сөйлемі бола отырып, мөтінге кіріспе жасау қызметін аткдрып, соңғы сөйлем мәтіннің аякталғандығын білдіре алады.
Осылайша, мәтін күрделі синтаксистік тұтастықган және еркін сөйлемдерден тұра алады. Күрделі синтаксистік тұтастық қүрамындағы сөйлемдер байланысы мен сөйлем деңгейіндегі байланысында айырмашылықгар бар.
Күрделі синтаксистік тұтастық құрамындағы сөйлемдердің байланысы ең алдымен тілдің коммуникативтік бірліктерінің арасындағы байланыс болыи табылады. Кез-келген дүрыс ұйымдастырылған мәтін мағыналық жөне құрылымдық бірлікті көрсетеді. Сонымен бірге тағы бір ескеретін жәйт, О.И.Москальскаяның айтуынша, фразадан үлкенірек тұтастық пен тұтас тілдік туындының шекарасы сай келеді. Фразадан үлкенірек түтастық қысқа көлемдегі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2-4
1. Мәдениетаралық қарым - қатынас және аутенттік мәтіндер мәселелерінің теориялық сипаты
1.1 Мәдениетаралық қарым - қатынас ұғымына түсінік ... . 5-11
1.2 Мәтін ұғымына жалпы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 12-24
1.3 Аутенттік мәтіндер және олардың сипаттамасы мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 25-35
Бірінші тарау бойынша тұжырым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 36
ІІ. Шет тілі сабақтарында аутенттік мәтіндерді қолданудың маңыздылығы
2.1. Аутенттік мәтіндер және ұсынылатын әдістемемен жұмыс істеу кезіндегі медициналық оқу орнында мәтінді кәсіби оқытудың ерекшеліктерін анықтау мақсатында Eric H.Glendinning and Ron Howard "Professional English in Use Medicine" ОӘК талдау. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 37-42
2.2. Шет тілдері сабағында медициналық оқу орны студенттерін аутенттік мәтіндер арқылы кәсіби оқуға үйретуде қолданылатын жаттығулар кешені мен әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 43-76
2.3. Эксперименттік тәжірибелік бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 77-86
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .87
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 88-90
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...91-94
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Қазіргі қоғам өмірінде болып жатқан саяси-әлеуметтік және экономикалық өзгерістердің еліміздің білім беру жүйесіне де ыкпалы үлкен. Мемлекетіміздің халыкаралық байланыстары барған сайын күшейе түсіп, еліміздің қай саласында болмасын шет елдермен қарым-қатынас орнаған. Бұл қарым-қатынастарды нығайтып, жандандыра түсу үшін шетел тілін жете меңгерудің маңызы зор.
Қоғам өмірінің саяси-әлеуметтік және экономикалық аясындағы интеграциялық процестер мәдениетаралық қарым-қатынастың орнауына үлкен септігін тигізеді. Мәдениетаралық қарым-қатынас әртүрлі үлт өкілдерінің тепе-тең немесе біріге отырып өзара әрекет жасауын талап етеді. Шетел тілін жасанды тілдік ортада оқыту жағдайында екі немесе үш шетел тілін меңгеретін полилингвальдык түлғаны қалыптастырудың мүмкіндік деңгейі жеткілікті және ғылыми тұрғыдан дұрыс дәлелдеуді қажет ететін мэселе болып табылады . Оқушы мүндай карым-катынас жасай алу үшін тек шетел тілін жақсы меңгеріп қана қоймай, ол сонымен қатар сол тілде сойлеушінің тілдік және тілдік емес өзгешеліктерін түсініп, үғынуы тиіс. Мәдениетаралық қарым-қатынас процесіне қатысушы көп тілді меңгерген сайын, сол елдің мөдениетін, үлттық менталитетін жете түсінеді.
Оку жүйесінде шетел тілін үйрету мен оқытуда көптеген өзгерістер болып, орта мектептерде бір шетел тілі ғана емес екі шетел тілі, тіпті үш шетел тілі оқытылуда.
Мектептерде бірінші шетел тілі ретінде ағылшын, неміс, француз тілдері оқытылуда, дегенмен көбіне ағылшын тілі басым орын алады. Әрине бірінші шетел тіліне қажетті окулықтар, оқыту қүралдары, бағдарламалар, әдістемелік нұскаулар бар және бүл мәселеге байланысты арнайы диссертациялық зерттеулер де орындалған.
Бұл ұсынылып отырған зерттеу жүмысы жалпы медициналық жоғарғы оқу орнында екінші шетел тілінде, яғни ағылшын тіліндегі аутенттік мәтіндерді окуға үйретудің әдістемесін қүруға арналады.
Шетел тілін қатысымдылыққа-бағдарлап оқыту мәдениетаралық қарым - қатынасты қалыптастыру мүмкіндіктері мен құралы ретінде қарастырылады.Шеттілдік қарым - қатынасқа үйретуді мәдениет диалогы мәнмәтінінде ұйымдастыру талап етіледі. "Мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігі"ұғымы қатысымдық құзіреттілік ұғымын ығыстыра бастады,ол сонымен шетел тілін оқыту мазмұнының мәдениетаралық компоненті жетекші екенін,ал оқыту материалының аутентті болуы-пән мазмұнына қойылатын талап екенін негіздеді.Шеттілдік авторлармен бірігіп тілі оқытылып отырған ел халқының менталитеті мен өмір сүру стилі,мінез құлығы,дәстүрі туралы ұлттық мәдени ақпараттарға толы оқулықтар,оқу кешендері мен бағдарламалар жасала бастады.
Шет тілін оқып үйрену студенттердің өзі сабақ барысында ұшырасатын жат әлемді жақсырақ түсінуге, сол жат әлеммен ұшырасу нәтижесінде өз әлемін айқынырақ, дәлірек түсініп, анығырақ білуге төселдіруі тиіс. Шет тілін мәдениетаралық қарым -қатынас концепциясына негіздеп оқыту барысында студеннтер өз әлемін тілін оқып отырған елдердің әлемімен ссалыстыруға,жат әлемнің өз әлемінен өзгешелігі,оның қызықтылығы,тартымдылығы неде,онда нендей құбылыстар түсініксіз,жат екендігі туралы ойлануға,сол туралы сөйлеуге бейімделуі тиіс.Сондықтан оқып үйреніп жүрген тілдің,сол тілде сөйлейтін елдің мәдениетін білмей,оны меңгермей тұрып,сол тілде құзыреттілік біліктілікке қол жеткізу мүмкін емес.Бір сөзбен айтқанда мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігін қалыптастырудың,дамытудың алғы шарттары:
а) жат мәдениетті түсініп,өз мәдениетін саналы түрде меңгеру,яғни рецептивтік іскерліктер: басқа мәдениет өкілдерінің вербалды және вербалды емес әрекеттерін түсіне білу;
б) басқа мәдени орталарда дұрыс әрекеттену іскерлігін дамыту,яғни продуктивті іскерліктер: сөз туындылары мен вербалды емес әрекеттерді дұрыс және белсенді түрде туындата білу;
Жаңа заманның талаптарына орай,бәсекеге қабілетті, мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігі қалыптасқан,кәсіби маман-дәрігер даярлау бүгінгі білім беру жүйесінің басты да негізгі мақсаты екені даусыз.Осы мақсатты іске асыруда,ең алдымен, медициналық жоғарғы оқу орнында медициналық мәндегі аутенттік мәтіндерді кәсіби түрде оқыту арқылы студенттердің мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігін қалыптастыру басты назарда болуы тиіс.Зерттеу жұмысының өзектілігі де осы айтылғандарға байланысты айқындалады.
Зерттеу нысаны- медициналық жоғарғы оқу орнында медициналық мәндегі аутенттік мәтіндерді кәсіби түрде оқыту арқылы студенттердің мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігін қалыптастыру үдерісі.
Зерттеу пәні- медициналық жоғарғы оқу орнында студенттердің мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігін қалыптастыруда аутенттік мәтіндерді кәсіби түрде оқыту әдістемесі.
Зерттеу жұмысының мақсаты- медициналық жоғарғы оқу орнында студенттердің мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігін қалыптастыруда аутенттік мәтіндерді кәсіби түрде оқытудың теориялық негіздеріне және қарым -қатынас теориясына сүйене отырып, мәдениетаралық қарым - қатынас талабына сай білім,білік,дағдыларды дамытуға арналған оқу әдістемесін ұсыну,оның тиімділігін тәжірибе арқылы дәлелдеу.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
студенттерде мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігін қалыптастырудың лингвистикалық, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік негіздерін анықтау;
медициналық жоғарғы оқу орнында студенттердің мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігін қалыптастыруға арналған оқу материалдарының мазмұнын айқындау;
студенттердің мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігін қалыптастыруға бағытталған әдістеме ұсыну;
студенттердің мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігін қалыптастыруда аутенттік мәтіндердің ішкі мазмұнын айқындап,нәтижелерінің тиімділігін тәжірибе арқылы дәлелдеу.
Зерттеу жұмысының болжамы - егер медициналық жоғарғы оқу орнында аутенттік мәтіндер арқылы студенттердің мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігін қалыптастырудың теориялық негіздерін зерделеп,осыған сай жасалған әдістемесін тиімді қолданса, олар тілдік қатыстың оқылым,тыңдалым,айтылым,жазылым,тіл десім әрекеттері арқылы жүзеге асырылса,онда аутенттік мәтіндер арқылы болашақ дәрігер-мамандардың мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігін қалыптастыруға игі ықпалын тигізеді,өйткені мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігі бәсекеге қабілетті,жан жақты дамыған мықты маман даярлаудың алғы шарты.
Зерттеудің жетекші идеясы - студенттің оқу -танымдық іс -әрекеті,оқу үрдісінің шын мәніндегі сипаты анықталады,олардың аутенттік мәтіндер арқылы сөз мәдениетінің қалыптасуына ықпал етеді.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері - зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері ретінде философиялық таным теориясы,іс әрекет теориясы,лингвистика,дидактика,псих ология ғылымдарының жетістіктері негізге алынды.
Зерттеудің әдістері - зерттеу жұмысында баяндау, талдау, салыстыру, моделдеу, бақылау, сұрау, педагогикалық тәжірибе әдістері қолданылды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы - медициналық жоғарғы оқу орнында аутенттік мәтіндер арқылы студенттердің мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігін қалыптастыра отырып оқытудың тиімді әдістемесі ұсынылады және орындалатын тапсырмалар мен жаттығулар жүйесінің тиімділігі анықталады.
Зерттеудің теориялық маңыздылығы - медициналық жоғарғы оқу орнында аутенттік мәтіндер арқылы студенттердің мәдениетаралық қарым - қатынас құзіреттілігін қалыптастырудың әдістемелік негіздері зерделенеді.Зерттеу барысында жасалған тұжырымдар мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігін қалыптастыру теориясының қағидалары мен заңдылықтарын іске асырады.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы - зерттеу жұмысының нәтижелері жалпы білім беретін орта мектеп, медициналық колледж, медициналық жоғарғы оқу орнында мәдениетаралық қарым -қатынас құзіреттілігін қалыптастырып дамытуға көмектеседі.
Алынған ғылыми нәтижелердің сенімділігі мен нақтылығы зерттеу негізі етіп алынған теориялық тұжырымдардың әдіснамалық тұрғыдан талдануы арқылы танылады. Жұмыстың мақсатына, алға қойылған міндеттеріне сәйкес шешімін тапқан зерттеу әдістері мен көрсетілген нәтижелердің білім беру мекемелерінде жүргізілген сабақтарда дәйектелуі зерттеудің сенімділігіне кепілдік етеді.
Зерттеу кезеңдері:
Зерттеудің бірінші кезеңінде мәселенің ғылыми-ізденістері құрастырылды. Сонымен қатар жұмыстың мазмұны мен негізгі бөлімдері анықталынды. Пайдаланылатын әдебиеттер жинақталынып, талданды.
Зерттеудің екінші кезеңінде оқу іс-әрекеті барысында диагностикалық жұмыстар ұйымдастырылды. Аутенттік мәтіндердің тиімділігін анықтау жұмыстары жүргізілді.
Зерттеудің үшінші кезеңінде зерттеу жұмысымызға теориялық және тәжірибелік тұрғыда жалпылама қорытынды берілді.
Зерттеу жұмысының құрылымы - кіріспе, екі тарау, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
1. Мәдениетаралық қарым - қатынас және аутенттік мәтіндер мәселелерінің теориялық сипаты
2.1 Мәдениетаралық қарым - қатынас ұғымына түсінік
Мәдениетаралық қарым - қатынас мәселелері ХХ ғасырдың 70-жылдары әлеуметтік мәдениеттану салаларында өзекті бола бастады. Мәдениетаралық қарым - қатынас ұғымына көптеген анықтамалар берілген. Н.И.Халееваның айтуынша Мәдениетаралық қатысым-коммуниканттар арасындағы вербальді және вербальді емес қарым - қатынас үрдісі Ал Е.М.Верещагин, В.Г.Костомаровтар Мәдениетаралық қарым - қатынас ол түрлі ұлттық мәдениетке жататын қатысымдық актіге қатысушылардың бір бірін дұрыс түсінуідейді. Мәдениетаралық қарым - қатынастың соңғы нәтижесі Мәдениетаралық қатысым субъектін қалыптастыру.(Құнанбаева С.С)[1.б 116]
Ал отандық ғалымдар мәдениетаралық қарым қатынастың кеңінен таралған анықтамасы ретінде түрлі ұлттық мәдениетке жататын қатысымдық актіге қатысушылардың бір бірін дұрыс түсінуі [2.320 б]
Шетел тілін оқытуда оқушының жоғарғы дәрежедегі коммуникативтік компетенциясын қалыптастыру көзделетіні мәлім. Коммуникативтік компетенция коммуникативтік іскерліктер негізінде іске асады. Шетел тіліндегі аутенттік мәтін қарым-кдтынастың жүзеге асуына, яғни мұғалімнің оқушылармен, оқушылардың бір-бірімен екеуара, топтық, үжымдық өзара әрекет жасауына мүмкіндік туғызады. Мұндай қарым-қатынастың негізін коммуникативтік іскерліктер құрайды. Окуға үйретуде қолданылатын мәтіндердің мазмүнын пайдаланып, сөйлеуге, тыңдап түсінуге, жазуға үйретуге, яғни сөз әрекетінің барлық түрлеріндегі іскерліктер мен дағдыларды тығыз байланысқан жағдайда дамытуға болады, сондықган да екінші шетел тілін үйретуде оқу маңызды рөл атқарады. Сонымен қатар, екінші шетел тілінде окуға үйретуде окушылардың бірінші шетел тілін оқуда қалыптасқан жалпы және арнайы оку іскерліктері, тілдік және оқу тәжірибелері көп көмегін тигізеді. Г.В. Елизаровтың "қарым- қатынас" мақсатына берген түсініктемесі Ю. М. Лотманның пікірімен сәйкес келеді ( қарым- қатнас қатысымның бір түрі, "оның барысында ақпаратпен алмасу жүзеге асырылады") Мәдениетаралық қатысымның ұғым ретінде ғылыми теориялық қолданбалы саласы жоқ,оның коп қырлылығы мен аралас ғылымдармен байланыстылығы бүгінде оның бір ғана классификациясының барлығын көрсетеді, ол - қатысым мен мәдениетті зерттеудегі амалдардың типологиясы(У.Харт)
Арнайы зерттеулер көрсеткендей, оқушылар бірінші және екінші шетел тілінің жеке тілдік құбылыстарын салыстыруға бейімді. Сондықган да екінші шетел тілінде окуға үйрететін жалпы әдістемелік тәсілді коммуникативтік қана емес, коммуникативтік-танымдық тәсіл деп анықтауға негіз бар. Жоғарыда айтылғандай, окушылардын бірінші тіліндегі оку іскерліктерін, сонымен бірге ана тілі мен бірінші шетел тілінің тиімді ықпалын анықтап, екінші шетел тілінде окуға үйретуде жеделдете оқытудың элементтерін қолдану маңызды. Оқу арқылы шетел тілін оқытудың барлық мақсаттарына, яғни коммуникативтік, білімдік, тәрбиелік, дамыту мақсаттарына жетуге болады. Окушылар аутенттік мәтіндермен жүмыс істеу барысында қосымша материал жинау мен оны талдау арқылы сол елдің тарихы, жағрапиясы, әдебиеті жөне мәдениеті туралы жаңа мағлұматтар алып, оларды өз елінің және бірінші шетел тілінің мәдениетімен салыстырады, ұқсастықгар мен айырмашылықгарды аныктайды. Осылайша, оқушылар өздерінің білім деңгейін көтеріп, ой-орісін кеңейте түседі. Сонымен, тек мәтін ғана толығымен шетел тілін оқыту мақсаттарының мазмұндық сипаттамаларына жауап бере отырып, тілді коммуникативтік түрде меңгеруге мүмкіндіктер жасайды. Бұл әсіресе нағыз тілдік ортасыз жаппай оқытуда өзекті мәселе болып табылады. Екінші шетел тілінде аутенттік мәтіндерді оқуға үйрету әдістемесі үшін мәтіннің негізгі лингвистикалық ерекшеліктерін анықгау маңызды, өйткені ол оқушыларға тұтас мәтінді құру тәсілдері туралы тусінік береді және мәтінді түсіну процесіне ықпалын тигізетін лексикалық-грамматикалық және композициялық бағыт сілтеушілерді аныктап білуге септігін тигізеді. Лингвистика ғылымында мәтін сыртқы тұлғасы жағынан да, ішкі мазмүны жағынан да ерекше ұйымдасқан біртүтас күрделі құрылым ретінде қарастырылады. Бүл термин қосылу, бірігу, байланысу мағынасын білдіретін латынның "textus" сөзінің баламасы. Осы тұрғыдан алғанда, мәтін -- мағыналық бірлікте түрған және лексикалық-грамматикалық байланыс арқылы өзара қарым-қатынаска түсу аркасында бірігіп, бір ортақ ойды білдіру үшін жүйеге келтірілген сөйлеу бірліктерінің тізбегі.
Мәтін лингвистикасының пәні мәтіннің ерекше лингвистикалық категория ретіндегі ішкі қүрылымының зандылықтары мен принциптері болып табылады. Мүның себебі, мәтін ақпарат беру мен алудың қүралы ретінде іс жүзіндегі коммуникативтік бірлік болып танылады. Мәтін лингвистикасының міндеті мәтін қүрамындағы барлық тілдік бірліктердің қызмет етуін баяндау, мәтін элементтерін зерттеу, барлық мәтіндерге төн мәтін құратын зандылықгарды іздеу болып табылады.
Мәтін мағыналық, қүрылымдық және коммуникативтік жағынан аяқгалған және сондықган қарым-қатынастың толық құралы болып қызмет етуге қабілетті бірліктермен істес болады. Ол тілдің негізгі міндеттерінің бірі екені мәлім.
Мәдениетаралық қатынасқа үйрету іс жүзінде әр түрлі мәдениет өкілдері арасындағы қатынасты жүзеге асыруға мүмкіндік беруге бағыталған. Курстың мәдени қарама-қарсы мазмұны студент назарын ана-өзге тілдікті салыстаруға бағыттау тиіс.
студенттердің өзге тілдік мәдениет құблыстары мен феномендері жайлы білім жүйесін дамытып, өзінің және өзге тілдік мәдениеттің құндылықтарын аялай білуге тәрбиелеу;
өзге халыққа тең, оның мәдениетімен тығыз байланысқан стереотиптерді ұғындыру;
тіл және мәдениетінің өзара байланысын түсінуге негізделген қатынастық біліктілікті қалыптастыру;
мәдениетаралық қатынаста жүзеге асыра үйрету.
Курсты аяқтағанда студент мыналарды білуге тиіс:
мәдениетаралық қатынастың негізгі ұғымдарын;
мәдениетаралық қатынас үрдісін зерттеудің неғұрлым тиімді әдістерін;
ана және өзге мәдениеттегі құндылықтар жүйесін;
өзіндік мәдени ұстанымдарыдың мәні мен олардың қмірде кездесетін әр түрлі жағдайлардағы маңызы;
салғастырылатын мәдениеттердің ұқсастықтары мен өзгешелектері;
мәдениеаралық байланыс кезіндегі әр түрлі жағдайларда өзін-өзі бір қалыпты ұстай білудің стратегиялары, мынадай іскерлікке ие болуы тиіс:
өзге мәдениет өкілдерінің жағдайларға байланысты қалыптасқан мінезқұлық ерекшеліктерін сыни тұрғыдан түсіне білу;
тіл мәдени ортада алынған тәжірибенің маңызы мен оның адамның іс-әрекеттеріне тигізер әсерінің дәрежесін ұсыну;
әр түрлі типтер мен жанрлардағы мәтіндердің мазмұнына, өзге мәдениет қауымдастығының өнер туындалары мен бұқара ақпарат құралдарына түсінік бері;
екі мәдениеттің ұқсастықтары мен айырмашылықтарын ажырата білу;
қажетті білімді тілдің өзге тілдік мәдениетті түсіну үшін пайдаланып, ондай білімді иелену стратегиясын меңгеру;
мәдениетаралық қарым-қатынас үрдісінде талдау жүргізіп, өзіндік рефлексия мен өзіндік бақылауды жүзеге асыру. Мәдениетаралық қатысымды (МК) шеттен тыс негіздеу және ұғымның мөлшері 1) мәдениеттер байланысын әлеуметтік философиялық тұрғыдан түсіну - ( Г.В.Гуденаф, А.Уоллес- лингвистика онтологиясындағы когнитивтік әдіс; К.Гриц- семиоитикалық антропология; Е.В.Веснер- мәдени релятивизм); 2) келесі үш функцияны орындаудағы тіл мен мәдениет байланысының кешендік интерпретациясы: қарым- қатынастың әлеуметтік функциясы, заттар, құбылыстар мен байланыстарды репрезентациялаудағы семиотикалық функция; ойды құрастырудағы когнитивтік функция (Р.А Будатов, Г.В.Елизарова)
Бір де бір мәдениет оқшауланған түрде өмір сүрмейді. Өзінің өмір тәртібіне сәйкес ол әрқашан да өзінің бірде өткен тәжірибесіне бірде басқа мәдениеттердің тәжірибесіне бет бұрайды. Басқа мәдениеттердің тәжірибесіне қарау қылығы мәдениеттердің қарым- қатынасы деп аталады. Халықаралық қатынастардың ұлғаюынан және әр түрлі мәдениеттердің қарым-қатынасынан, олардың зерттеулері өздеріне көп назар аударады.
Мәдениетаралық қатысымдық компетенция компоненттерінің құрамы ғылыми педагогикалық әдебиетте пікірталас тудырады. Оның құрамы туралы нақты пікір жоқ, оны анықтайтын әдіс те жоқ. Алайда "мәдениетаралық қатысы" ұғымын түсіндірудегі турлі әдістердін болуына қарамастан,шетел тілін оқыту саласында оны барлық мамандар бірдей түсінеді, ол Ян ван Эк ұсынған пікір, мәдениетаралық қатысымдық компетенцияның теориялық үлгісінің элементтері бар деп көрсетеді. Мәдениетаралық қатынас мәселесінің назары күннен күнге өсіп тұрады.Ұлттық мәдениет, мiнез-құлықтың шағылысулары коммуникацияның арқасында өрнектеледi. Коммуникацияның нақ сол ауызша және ауызша емес таңбалары салт, мәдениеттi, халық және елдiң сипаттарын қаттырақ бiлдiредi.[6.65 б] С. Савиньон пікірінше, мәдениетаралық қатысымдық компетенцияның құрылымына : 1)грамматикалық компитенция, яғни тілдің лексикалық, синтаксистік, фоналогиялық , ерекшеліктерін танып, олармен сөз, сөйлемдер құрастыра алу. Кәсіби қарым-қатыныс адамдардың еңбек әрекеті үрдісінде бірдей мамандыққа ие немесе бірдей дайындықтан өткен субъекттер қатысымының озара біріккен әрекеті формасында анықталады. Қарым-қатынас негізін қатысымдық сипаттағы кәсіби танымдық қажеттілік қалайды, ол қарым-қатынастың мақсатың, яғни кәсіби тұрғыдан маңызды ақпарат алуды анықтайды. Мазмұнды кәсіби тұрғыдан іріктеуге кәсіби тіл мен кәсіби қарым - қатынасқа үйрету "мәнмәтіндік оқыту теориясы" деген анықтамаға ие болды(А.А. Вербицкая, А.М. Смолкин, О.Б. Тарнапольский, Н.К. Стамғалиева, Д.Н. Кулибаева және т.б) Мән мәтіндік оқыту деп дидактиқалық форма, әдіс көмегімен маманның болашақ кәсібі әрекетінің пәндік және әлеуметтік мазмұнын үлгілеуді атайды,ал оның абстактілі білім мен жүйені меңгеруі осы әрекеттің арқауына салынады. Зерттеудiң өзi және аралық мәдениеттi коммуникациялық нормалар байланысының зерттеуі кроссмәдениетті нормалар, этикеттi нормалар, ауызша және ауызша емес аралық мәдениеттi коммуникациялық бiрлiктердiң мiнез-құлығының анық айырмашылығын бередi. Аутмәдениетті нормаларының мiнез-құлықтары шет тiлін және мәдениетін оқып жүргендерге лингвомемлекеттік білімінің және мәдениетаралық компетенцияның құрылу факторының бай қайнар көзі болып табылады. А.Н. Щукиннің пікірінше, қатысымдық әдістің артықшылығы оның оқыту үрдісінде тілге мәдениет арқылы үйрету, ал мәдениетке тіл арқылы үйретуге қадам жасауы. Соның негізінде шеттілдік білім беруді шеттілдік мәдениетті үйрету үрдісі ретінде қарауға мүмкіндік туады. [8.204 б] Мәдениет ұғымының қалыптасуы көп сипатталған. Латын тектi cultio және culteсi сөздер ежелгi Рим құжаттарындағы сөздер өңдеуді бiлдiретiн және ауыл шаруашылығында қолданылатыны белгiлi. Этимологиялық жағынан латын тілде ежелгi colere- етiстiгiнің бастапқы мәні жер өңдеу болған, ал кейін - сыйлау, қадыр тұту деген ұғымға ие болды. Римдiк мемлекеттiк қайраткерлерде мәдениет жаңа мағыналармен ауқаттана кеңи түсті. Келесi ғасырларда топырақтың өңдеуi туралы ғана емес, ақылдың дамытуы, бiлiм және сенiмнiң артуы туралы ендi сөз бола бастады. Пұтқа табынушылық ұлы дiндерiндегi адамның мүмкiндiгiн жанды және қабiлеттiлiкті құдайға махаббат тәрбиесіне ауыстыру деген ойымен сипатталды. Философия және теология мәдениетке кiредi, оны жұтады, онымен жұтылады. Мәдениет ұғымына кейін civils - азаматтық, мемлекеттік латын терминiнен шыққан өркениет (цивилизация) ұғымы қосылады.
Мәдениет ұғым ретінде XVII ғасырының немiс заңгерiмен (1632-1694) Самуэль Пуфендорф арқылы құрылған, ал өркениет (цивилизация) ұғымы XVIII ғасырда бостандыққа, теңдiк және бауырластыққа негiзделген жаңа қоғамның мәдениетiн армандаған француз ағартушылары құрған болатын. Мәдениет термині Ресейде XIX ғасырдың ортасынан тарала бастады. Бұл уақытқа дейiн өркениет термині пайдаланылды. Өркениет ұғымында бүгiн қорытып айтқанда мәдениеттiң тарихи iске асыруы ұғылады.Ғылым қазiргi мәдениеттер терминнiң көп анықтауларының негiзгiлерін атап өтуге мүмкiндiк бередi. Мәдениет бұл - адамның қоршаған ортаны өзгерту қабілетімен байланысып, осы өзгертулер барысында пайда болатын заттардың жасанды әлемі, символдар, адам арасындағы қарым-қатынас адамның тағдыр характеристикасы болып табылады. Адам арқылы жасалынған және оған байланысты болатын барлық заттар мәдениет болып табылады. Коммуникация және қарым-қатынас адам өмiрiнiң ең маңызды бөлiктерi болып табылады, демек, ол дегеніміз мәдениеттiң бiр бөлiгi. Көп зерттеушiлер мәдениетті әңгімелесуге (коммуникация ) жатқызады. Э. Холлдың айтуынша мәдениет бұл коммуникация, ал коммуникация бұл мәдениет.
Адам баласы өз өмір тарихында көптеген тәртіп белгілерін құрастырды. Адам үшін таңбалар және таңбалау жүйелерiмен иеленуі, басқа адамдармен қарым қатынасқа түсу және мәдениетке қосылу деп есептелінеді. Осыған орай пайда болған және қолданылатын бiрнеше таңбалардың түрлерi мыналар:
1. Копия таңбалары - шындықтың әр түрлi құбылыстарын шығаратын көшiрме, бiрақ өздерi шындыққа жатқызылмайды (фотосурет).
2. Нышан таңбалары - зат туралы кейбiр мәлiмет ақпарат жеткізеді (аурудың температурасы).
3. Сигнал таңбалары - келісімде бойынша жинақталған мәлімет туралы ақпарат береді (мектеп қоңырауы).
4. Символ таңбалары - қасиетіне немесе белгісіне сәйкес зат туралы мәлімет береді (мемлекеттік елтаңба).
5. Тiл таңбалар.
Бөлек таңбалар таңбалы жүйеге кірмесе немесе басқа таңбалармен қарым қатынасқа түспесе өзінен өзі қандай да бір мағынаны және құндылықты білдірмейді. Мысалы, сәлем берулердiң таңбалау жүйесi болады: әртүрлі бас ию, қол алысу, сүю, шапалақтау және сол сияқтылар.
Адам қоғамында болатын барлық таңбалар және таңбалы жүйелер қандай да бір мәдениетті, социумды құрайды. Әрбір таңбада өткен ұрпақпен қалдырған қандай да бір мағына бейнеленген. Ол дегеніміз кез келген таңбаның өз формасы мен мазмұны болатынын көрсетеді.
Әртүрлi мәдениеттердiң арақатынастары мәдени антропологияда мәдениет-аралық қарым-қатынас атауын алды, әртүрлі формаларда пайда болатын екi мәдениеттер арасында қарым-қатынасты бiлдiреді. Бұл айырбас саясатта және адамдардың қарым-қатынас арасында, жанұяда, формалды емес қатынаста бола алады.
Коммуникацияның вербалды және вербалды емес деген екi түрi болады.
Вербалды коммуникация адам өмір қызметтiң кез келген облысында басшылық ететiн сипатын алады. Сөз дұрыс қолдану әр бір мамандықта жетiстiкке жетуінің айырылмас бір бөлігі.
Вербалды емес сөйлесу, дене күйі және дене қимылы тілі болып саналады, өзіне сөздерге тіреспейтін адамның өздік айту белгілерін қосады. Психологтар ауызша емес сигналдардың оқуы тиiмдi қарым-қатынастың ең маңызды шарты болып табылғанын санайды. Неліктен вербалды емес сигналдар қарым-қатынаста сондай маңызды болады?
* адам 70% мәлiметтерді (визуалды) көру каналы бойынша қабылдайды;
* вербалды емес сигналдар шын сезiмдерді және әңгiмелесушi ойын түсiнуге мүмкiндiк бередi;
* әңгiмелесушiге деген бiздiң пікіріміз бiрiншi көрініс ықпалымен жиi қалыптасады, ол, өз кезегiнде, вербалды емес факторлар әсерінің нәтижесi болып саналады - жүрiс, бет әлпетi, көзқарас, киiмнiң стилi және тағы басқалар.
Мәдениетаралық коммуникация және конфликт.
Мәдениетаралық коммуникацияның екiншi мiнездемесi конфликт және түсiнбеушілік болып табылады. Мәдениетаралық кездесулер кезінде адамдардың мiнез-құлығы бiздiң күтулерлерге сәйкес келмеуі ықтимал. Бiз мұндай мiнез-құлықты жиi түсiндiрiп беремiз бұл құндылықтар және мораль бiздiң жүйенiң жасырын ниетіміз. Ол бiздiң концепциясын өзгертетін негативтi эмоцияларды шақырады. Бұл конфликт адамдармен ғана емес, (көпшiлiк пайданалатын көлiкпен, почта, сауда, кәсiпкерлiкпен) мәдени жүйенiң басқа өкiлдермен сонымен бiрге адам аралық мәдениеттi қарым-қатынастарда пайда болады.
Конфликт шарасыздығы.
Мәдениет аралық қарым-қатынаста конфликт шарасыздан пайда болады. Интеракцияның қатысушылары мәдениетаралық жағдайларда машықтана алғандай біртекті түрмен сигналдарды қабылдай немесе жібере алмағандықтан, мәдениетаралық қарым-қатынас бізді фрустрацияға немесе шыдам таусылғандығына әкеп соқтыруы мүмкін. Бұндай жағдайларда ашулану өте оңай, сондықтан қосымша күш талап ететiн интеракцияларға сол әсерінен тез қызығушылығын жоғалтуда. Интеракцияның қатысушылары сигналдарды шешуге тырысып жетiстiктерге жетсе де, интерпретация жартылай немесе екi мағыналы немесе қате болуы мүмкін. Бастапқы мағынасын дұрыс емес түсіну қарым - қатынасты одан әрі қиындатады. Бұл конфликт екiұштылыққа мүмкiндiк туғызады. Адам екi ұштылық әсерінен сабырсызданып, фрустрация ұшырауы мүмкін. Белгісіздік деңгейі төмендеген жағдайда бәрібір вербалды және вербалды емес мәдениеттер арасында айырмашылық, сонымен қатар сол мәдениетке тән боатын эмоцияларының айырмашлығының кесірінен конфликт шарассыздан туады. Тиiмдi мәдениетаралық коммуникация бiзге әрдайым оңай берiлмейдi. Конфликтілер және түсiнбеушіліктер шарасыз болады, ал біздің кәдімгі этноцентрлік және стереотипті ойлау түрі, конфликт және қателiктер туралы негативтi құндылық пiкiрлерге жиi бағыттайды. Мұндай пiкiрлермен негативтi эмоциялар жиi байланысады. Бұндай реакциялар интеракцияның конструктивтi қолдануын қиындатады; олар бiзге айырмашылықты бағалап және бiзге ұқсас емес адамдармен қарым-қатынасқа түсуін қиындатады.
Мәдениетаралық коммуникациясында конфликт шарасыз болғандықтан, өз негативтi ашу-қысуын басып үйрену өте маңызды болып табылады. Өз эмоциясын қадағалай алатын адам ең сәтті мәдениетаралық интеракцияларға есік ашып мәдениетаралық конструктивті процессті жеңілдете алады. Бұны істей алмаған адам есiктің сыртында қалады. Демек, эмоциялар, мәдениетаралық табыстың тәжiрибесіне кiлт бола алады.
Тілді мәдениеттен бөлек қарастыру музыкалық аспапты ноталарға қарамай уйрену дегенмен тең.
Қорытындылап айтқанда, әр ұлттың өзінің түске байланысты өзіндік танымы болады. Яғни түске байланысты түрлі ассоцияциялар тізімі қалыптасады. Және де оның әр мәдениетте әр түрлі болатынын да ескерген жөн. Сондықтан да осындай ахуалдар мәдениетаралық байланыс аясында қайдай да бір түсініспеушілік пен коммуникация қиыншылықтарына әкеліп соқпас үшін, сол ұлттың өзіндік мәдениетін, тарихын және жалпы дүниетанымын ескеру қажет. Мысалы, біздер үшін ақ пен қара бинарлық оппозициясы маңызды болса, басқа елдер қараның орнына қызыл, яғни қызыл-ақ (әсіресе, ағылшын мәдениетінде) оппозициясы басым. Мұндай ерекшеліктерді әрқашанда ескеру қажет.
1.2 Мәтін ұғымына жалпы түсінік
Мәтін әр түрлі тұрғыдан зерттеліп, одан дами түсіп, көп аспект түрғысынан қарастырыла бастады. Айта кететін болсақ, пайда болған мәтіндік салалар: "мәтін лингвистикасы" [И.Р.Гальперин, А.И.Новиков және т.б.], "мәтін грамматикасы" [О.И.Москальская, Т.М.Николаева және т.б.] және "мәтін стилистикасы" [В.В.Одинцов, Шпетный К.И. жөне т.б.]. Бұл салалар бірін-бірі озара толықгыратын сипатқа ие болды.
Мәтін үғымына келетін болсақ, оған байланысты әртүрлі аныктамалар беріледі. Мәтін үғымының күрделілігі оның көп мағыналы болуына байланысты терендей түседі.
Лингвистика ғылымының өзінде мәтін әртүрлі түсіндіріледі.
Осы мәселемен шүғылданған ғалымдар мәтін деп бір-бірімен лексикалық, логикалық және грамматикалық байланыстармен тіркескен, бірліктің белгілі бір зандылықгарына сай ұйымдасқан құрылым, яғни ерекше бірліктерден тұратын белгілі бір мақсаты және прагматикалық нүсқауы бар аяқталған тілдік туынды деп түсіндіреді.
Көптеген анықгамалардың ішінде Э.Агриколаның мәтінге берген анықгамасы көңіл аударарлық. Ғалым мәтін деп грамматика ережелеріне сай құрылған, тематикалық түйіннен мәселені линиялық тізбекте өрістететін сойлемдердің мазмүндық жағынан байланысып аяқгалып, белгілі бір төртіппен орналаскан тілдік таңбалық кешенді көрсетеді Басқа сөзбен айтканда, мәтін коммуникацияның нақгы процесінің нәтижесі мен қүралы ретінде, айтылымдардың біріктірілген реті, әлеуметтік адам өрекеттерінің өзгеше түрінің іске асу формалары ретінде карастырылады.
И.Р.Гальпериннің пікірінше, мәтін әдеби тілдің жазбаша варианты негізінде пайда болған және ол дамитын тілдік кұрылым болып танылады. Оның мәтін ретінде ажыратылуы тек осы жазбаша варианты негізінде жүзеге асады деп көрсетеді ғалым. Сонымен, мәтін -- жазба тілдің көрінісі. Жазба тіл көркем шығарма да, ғылыми әдебиет те болуы мүмкін дей келе, ғалым мәтінге мынадай анықгама береді: мәтін жазба құжат түрінде берілген, құжат түріне байланысты әдеби өңделген, тақырыбы бар және лексикалық, грамматикалық, логикалық, стилистикалық байланыстармен тіркескен, ерекше бірліктерден түратын белгілі бір мақсаты жөне прагматикалық нұсқауы бар аяқгалған тілдік туынды.
Біздің зерттеуіміз мәтіндермен тікелей байланысты болғандықган, келесі кезекте ағылшын тіліндегі лингвистикалық әдебиеттерді ,ресейлік, отандық ғылыми әдебиеттермен салыстыра отырып талдауға токталамыз. Шетелдік, ресейлік және отандық ғалымдар мәтін лингвистикасы тұрғысынан мәтінді қүрылымдық және қызметтік жақтарынан алып талдайды. Құрылымдық түрғыдан зерттегенде мәтіннің байланыстылығы мен тұтастығы сиякты негізгі сапаларына көңіл бөлінеді. Нақгы мәтіндерде, яғни тілдік құрылымның коммуникативтік процеске енуі, қүрылым мен функция бір бірлікті күрайды. Олар осылай нақгы коммуникативтік мақсатты көздейді.
Ғалымдардың пікірінше, мәтін функциясы мен оның күрылымы лингвистикалық түрғыдан жеке зерттеледі, бірақ бір-бірінен толығымен бөлек қарастырылмайды. Мәтін лингвистикасының міндеті мәтін функциясы мен оның құрылымының арасындағы байланыстарды көрсету. Мәтін лингвистикасында ағылшын ғалымдары екі негізгі бағытты ажыратады:
1. Мәтін лингвистикасында тілдік жүйеге бағытталған мәтін ұғымы. Бұл бағыт бойынша мәтін сойлемдердің когеренттік реті болып аныкталады, мәтін когеренттігі сөйлемдер арасындағы синтаксистік-семантикалық байланыстарды көрсетеді.
2. Мәтін лингвистикасындағы коммуникацияға бағытталған мәтін үғымы. Мәтіндер әрдайым нақгы коммуникативтік процесте болады, яғни автор мен оқырман немесе сөйлеуші мен тындаушы. Коммуникацияға бағытталған мәтін лингвистикасы мәтіндердің коммуникативтік қызметін зерттейді. Ол (жазушы немесе сөйлеуші) мәтін арқылы реципиентке жеткізетін коммуникативтік байланыстың түрін көрсетеді. Сонымен, шетел ғалымдары мәтін термині когеренттік байланыста болатын тілдік таңбалардың жиынтығын және тұтас бірлік немесе түтастық ретінде коммуникативтік функцияны көрсетеді дейді.
Жоғарыда айтылғандарға корытынды жасай келе, мәтін функциясы жағдаяттық және ақпарат құралдарының мәліметтерімен, мәтін құрылымы грамматикалық, лексикалық, стилистикалық және тематикалық ерекшеліктерімен аныкталады.
Сонымен, мәтінді зерттеушілердің анықгамаларына сүйене отырып, мәтін белгілі бір коммуникативтік міндеті бар сөйлемдер жиынтығы бар деп анықгауға болады.
Бізге мәлім мәтіннің анықтамаларында оның негізгі белгілері болып компоненттерінің арасындағы мағыналық және формальдық байланыстары саналады. Дәл осы қатынастар мәтінділікті қамтамасыз етеді.
Р. Харвег, Г.Изенберг пен В.Шмидттің айтуларынша, мәтін бір-бірімен мөтіндік тіркесулермен байланысқан сөйлемдердің реті. Мәтін үздіксіз есімдіктердің көмегімен қүрылған тілдік бірліктердің реті. Мәтін лингвистикасын зерттеуші ғалымдар мәтіннің параметрлері деп когезияны, когеренттілікті, прагматикалық нұсқауды, ақпараттылықгы, жағдаяттылыкты, мәтіндік
байланыстарды көрсетеді. Ал бірқатар шетел және ресей ғалымдары бүл аталған параметрлерді мәтін категориялары деп танып, мына төмендегілерді көрсетеді: мәтіннің акпараттылығы, интегративтігі, мәтіннің аяқгалуы, бөлшектенетіні, ретроспективтілігі, когезиялық бірігуі, когеренттілігі, ниеттілігі, ақпараттылығы, жағдаятты себептілігі т.б.
Зерттеушілер аталған мәтін категорияларын жеке ғылыми шығармашылық тұрғыдан қарастырады. Мәтін категорияларының белгілері оқырманның мәтінді түсінуіне көп көмегін тигізеді. Ақпаратты жеңілдету үшін оқырманға мәтін бөліктерін жеке көрсету және олардың уақыт, кеңістік, образдық, логикалық байланыстарының сипаттамасын автор анықгап білуі керек. Мәтінге талдау жасай отырып, оның жеке бөліктері бір-бірімен байланысты екенін байқауға болады. Мұндай байланыс формаларын анықтауда когезияны қолданған дүрыс. Когезия логикалық реттілікті, жеке ақпарат, факті, әрекеттердің өзара тәуелділігін қамтамасыз ететін ерекше байланыс түрлері. Ол мәтіннің мағыналық күрылымын реттейді. Континуум (логикалық реттілік) категориясы белгілі жүйелі іс-әрекет, фактілер мен оқиғалардың уақыт пен кеңістікте іске асуын білдіреді. Ретроспекция мен проспекция категорияларына келетін болсақ, олар үздіксіз оқиғалар желісінде үзілісті немесе өткен шақ пен келер шаққа аралық оқиға арқылы "секірісті" білдіреді. Көп мөтіндерде ретроспекция имплицитті түрде беріледі. Ол бұрын кабылданған ақпаратты есте сақгау қабілеттілігіне және оны хабарланып жатқан ақпаратпен байланыстыруға негізделген.
Сонымен бірге проспекция да имплицитті жөне эксплицитті берілген сигналдармен байланыса отырып, оқырманның ықыласын аудартады, мәтінді ары қарай талдауда оның қалай дамитынын алдын ала білуге умтылдырады, оқырманның шығармашылық потенциалын іске жүмылдырады. Бұл аталған категориялар бір-бірімен байланысты және бірін бірі толықгырып отырады. Сонымен, мәтіннің сипатты белгілері болып есептелетін мәтін категориялары, олардың ерекшеліктері окушының мәтінді дүрыс түсінуіне көп көмегін тигізеді.
Екінші шетел тілін оқытуда мәтіннің мағыналық категорияларының ерекшеліктерін ескеру маңызды деп ойлаймыз, себебі аталған категориялар окушылардың мәтін мазмұнын дұрыс және тез түсінуге септігін тигізеді.
Ұзақ уақыт бойы лингвистер сөйлемді ең ірі тілдік бірлік ретінде қарастырып келгені белгілі, бірақ қарым-катынас жеке сөйлемдер арқылы емес, одан да ірі бірліктермен іске асады. Кәзіргі лингвистикада мәтін коммуникативтік бірлік ретінде қарастырылатыны мәлім.
Айтылымдардың қосылуы немесе бірігуі, жиынтығы коммуникация бірлігін құрайды. Мәтінде коммуникация процесі ретінде тілдің коммуникативтік мөні толығымен көрінеді. Қарым-қатынас коммуникативтік бірлік арқылы іске асатынын лингвистер өз еңбектерінде атап көрсетеді
Шетел тілін оқыту өдістемесінде мөтінді Г.В.Колшанский көрсеткен жалпы коммуникативтік лингвистика, мөтін лингвистикасы тұрғысынан қарау маңызды орын алады. Ол мәтінді зерттеуші көптеген ғалымдардың позицияларын жақындастыра түсті. Коммуникативтік түрғыдан мәтін карым-қатынастың танымдық, акпараттық, психологиялық және әлеуметтік жүгін көтеретін белгілі бір ережелерге сай қүрылған жөне ұйымдастырылған коммуникация бірлігі.
Коммуникативтік бірлік ретінде мәтін ең алдымен онда коммуникативтік міндеттің болуымен сипатталады және ол қоғам өмірінің өртүрлі салаларына қызмет ете отырып, өлеуметтік-тілдік құбылыс болып табылады.
Ал Т.М.Дридзенің пікірінше, дыбыстық немесе жазба мәтін коммуникатордың мақсатқа сай тілдік әрекетінің нәтижесі болып табылады. Ақпарат оны тудыратын және ұйымдастыратын коммуникативтік ниетке (интенция), яғни оның мақсатына, бағынышты. Мәтін коммуникативтік ниеттің іске асу нәтижесі ретінде көптеген анықтамаларға ие болды, соның ішінде мына анықгама көңіл аудартады: Мәтінің коммуникативтік ниетті тепе-тең іске асыру үшін шығарманың ой-желісін тілдік құралдар арқылы мазмұнның біршама аяқгалған бірлігі ретінде көрсететін ауызша және
жазба еөздің бөлігі. Сонымен мәтін автордың белгілі прагматикалық бағытын көрсетеді. Мәтінге автордың көзқарасы тұрғысынан тұтастық, мағыналық жағынан аяқталғандық тән. Әрине бұл тұтастық формальды грамматикалық және лексикалық құралдармен қамтамасыз етілетін тілдік туындының құрылымдық мағыналық ұйымдасуында, мәтін бөліктерінің бірігуінде, яғни семантикалық-тематикалық байланыстарда көрінеді.
Мәтіннің коммуникативтік бірлік ретінде қарастырылуы, оның қарым-қатынас процесіндегі маңыздылығын білдіреді. Екінші шетел тілінде окуға үйретудің тиімді әдіс- тәсілдерін анықтау үшін мәтін лингвистикасының бұл мәселелерін, олардың шешілу жолдарын ескеру керек.
Мәтіннің құрылысың, оның мәнді де сипатты ерекшеліктерін анықтау және белгілі кеңістік пен уақыт шеңберінде өмір сүру заңдылықтарын айқындаумен қатар, мәтіннің ішкі бірлігінің сыр-сипатын анықтау да екінші шетел тілінде оқуға үйретуде өте маңызды болып табылады. Мәтін жасайтын тілдік бірліктерге сөз, сөз тіркестері, сөйлем, күрделі синтаксистік тұтастықтар жатады. Олардың арасындағы табиғаты әр алуан болып келетін өзара байланыс та мәтіндегі ойдың дамып, күрделенуіне әсер етеді. Мәтін құрамына енген сөйлемдер өзара ең алдымен, екі жақгы байланысқа түседі, біріншіден, грамматикалық категориялар арқылы байланысып белгілі бір синтаксистік формада тіркессе, екіншіден, өзара қарым-қатынасқа сөйлемдер семантикалық жағынан да байланысады . Мәтін құрылымын зерттеуде оның негізгі параметрлерін, яғни тұтастықгы, қисындылықгы және үздіксіздікті ескеру қажет.
Мәтіннің тұтастық ретінде танылуына ортақ жалпы мәселе, сонымен бірге эксплицитті және имплицитті сөйлемдер мен фразадан үлкенірек тұтастықты байланыстырушы құралдар септігін тигізеді. Мәтін бір-бірімен реттесіп орналасқан жеке сойлемдердің жиынтығы екені мөлім. Осы жеке сөйлемдерді бір-бірімен байланыстырып тіркестіретін, мәтіндегі ақпаратты көрсететін және оған қайта оралуға мүмкіндік беретін, солайша мәтін қисындылығын құруға қатысатын мәтінде "коннектор" деп аталатын элементтер болады. Коннектордың комегімен сойлемдер семантикалық жағынан тіркескен мағыналық бөлік, яғни абзац, фразалық бірлік, текстема құрады. Олардың қисындылығына тематикалық тізбектер себін тигізеді. Коннектор -- мәтіннің екі немесе одан да көп элементінің арасындағы байланысты орнататын элементтер. Ғалымдар мәтінді байланыстыратын коннекторлар кдтарына есімдіктерді де жатқызады.
Есімдіктердің мәтінде атқаратын қызметін зерттеумен көптеген ғалымдар шұғылданды. Соның бірі, Р.Харвегтің пікірінше, есімдіктер мәтінді бекітіп байланыстырудың универсалды құралы болып табылады. Есімдік озін басқа бірліктерден өзгеше етіп түратын белгілі ерекшеліктерімен сипатталады. Ол сонымен бірге мәтін категориясын көрсете алатын құралдардың бірі ретінде қызмет атқара алады, мысалы, континуум, тіркесу, ретроспективтілік, ақпараттылық, интеграция т.б.. П.Биммель сонымен бірге сөйлемді және мәтінді байланыстыратын коннекторлар деп есімдіктермен бірге шылауларды атап өтеді. Олар, мысалы, себеп-салдар сабақтас кұрмалас сөйлемде шектеуді, қарама-қарсылықгы, негіздемені, бірмезгілдікті жөне себеп-салдарды хабарлай алады. Сонымен бірге олар реттілікті және түсіндірме анықгауларды көрсетеді, салалас құрмалас сөйлемді келесі сөйлемге тіркестіреді.
Осы орайда мәтін байланыстырушы коннекторлардың мағынасы мен қызметін жылдамырақ танудың маңыздылығын атап өтуге болады. Олар белгілі бір қажетті төсілмен крлданылса, онда олар мәтінді түсінуге көп көмек тигізе алады.
Коннекторлар көмегімен сөйлемдер семантикалық жағынан тіркескен мағыналық бөлік, яғни абзац, фразадан үлкенірек түтастық, текстема құратын болса, сол мағыналық бөліктердің қисынды болуына тақырыптық сөздер үлкен үлесін қосады. Тақырыптық сөздердің мәтін мазмұнын түсінуге себін тигізетінін атап өткіміз келеді. Мәтіндегі тақырыптық создер мәтін тақырыбымен тығыз байланыста болып, объективтік шындыкты көрсетеді. Сондықтан да тақырыптық сөздерге қарап мәтін мазмұнын және оның тақырыбын анықтауға мүмкіндік бар. Мәтіннің мықты жақтарымен бірге (мәтін тақырыбы, бастапқы және соңғы абзац) тақырыптық сөздер оның маңызды бағыт сілтеушілеріне жатады.
Мәтіннің мықты жақтарының бірі - мәтін тақырыбы. Оның шетел тілінде оку процесінде ең маңызды қызметінің бірі -- болжамдық қызметін ескеру. Тақырып мәтін элементі жөне таңбасы ретінде, мини-мәтін бола түрып мәтінмен тығыз байланыста болады және бір мезгілде мәтін мен оқырман арасындағы дәнекер болып табылады. Сонымен бірге, екінші шетел тілінде окуға үйретуде тақырыптық создердің бағыт сілтеуші қызметін ескеру кджет. Сол сияқгы мәтін лингвистикасы түрғысынан обьективтік-семантикалық байланыстарды анықгаудың маңызы зор, сондықган да екінші шетел тілінде окуға үйретуде мағыналық бөлік, яғни абзац, фразадан үлкенірек тұтастыктың ерекшеліктеріне де баса назар аудару қажет. Шет тілінде оқуға үйретуде мәтіннің мағыналық бөліктерін, яғни фразадан үлкенірек түтастық және абзац ретінде жүйелеу үшін мәтін ішіндегі байланыс, делимитация (жікке бөлу, мүшелеу) принциптерін ескеру қажет.
Мәтіннің мағыналық тұтастығы оның құрылымдық тұтастығымен тығыз байланысты болады. Мәтінді құру кезінде оның бірліктері жеке тізбектерге екі принцип бойынша іріктеледі жөне қиыстырылады:
1. Мәтіннің денотативтік мазмұнын көрсететін
обьективтік-семантикалық байланыстар;
2. Мәтіннің прагматикалык бағытын, коммуникативтік мақсатын көрсететін әлеуметтік-субьективтік байланыстар. Мәтін коммуникативтік бағыт түрғысынан жеткілікті зерттелген. Мәтін субьективтік факторларға тәуелді болғандыктан, оның құрылымы әртүрлі болуы мүмкін. Адам шындықты үздіксіз кдбылдамайды, ол белгілі бір "бөліктерді", "кванттарды" қабылдайды. Мәтін тіл жүйесін іске асырушы бола отырып, қабылданатын ақпараттың кванттары деп анықгап көрсетуге болатын бөліктерге бөлінеді. Мұндай қызмет атқаратын бірлік "фразадан үлкенірек тұтастық" немесе "күрделі синтаксистік тұтастық" деп аталады.
Ғалымдардың пікірінше, фразадан үлкенірек тұтастық немесе күрделі синтаксистік түтастық сөйлемдердің бір мәселе төңірегіне біріге отырып, мәтіннің түтастығын, мағыналық түйінін, қорытылған мазмүнын білдіреді. Л.М.Лосеваның пікірінше, сөйлемнің барлығы бірдей күрделі синтаксистік тұтастық құрамына ене бермейді, олардың кейбіреулері оның қүрамды бөлігі бола алмайды, сол себепті оларды еркін сойлемдер деп атайды. Ол сойлемдер ерекше рол атқарады, себебі фразадан үлкенірек түтастық қүрамына енбей-ақ мүндай сойлемдер мәтіннің алғашқы немесе бастапқы сөйлемі бола отырып, мөтінге кіріспе жасау қызметін аткдрып, соңғы сөйлем мәтіннің аякталғандығын білдіре алады.
Осылайша, мәтін күрделі синтаксистік тұтастықган және еркін сөйлемдерден тұра алады. Күрделі синтаксистік тұтастық қүрамындағы сөйлемдер байланысы мен сөйлем деңгейіндегі байланысында айырмашылықгар бар.
Күрделі синтаксистік тұтастық құрамындағы сөйлемдердің байланысы ең алдымен тілдің коммуникативтік бірліктерінің арасындағы байланыс болыи табылады. Кез-келген дүрыс ұйымдастырылған мәтін мағыналық жөне құрылымдық бірлікті көрсетеді. Сонымен бірге тағы бір ескеретін жәйт, О.И.Москальскаяның айтуынша, фразадан үлкенірек тұтастық пен тұтас тілдік туындының шекарасы сай келеді. Фразадан үлкенірек түтастық қысқа көлемдегі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz