Бизнес инфрақұрылымы
Жоспар:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
1. Инновациялық инфрақұрылым элементтерін дамыту .
ірі бизнесті дамытудың негізгі құралы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
2. Ірі бизнесті дамытуда барысында кездесетін
тосқауылдар мен проблемалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 8
2.1. Ірі кәсіпорындар кеден процедураларын жүзеге асыру
барысында туындайтын қиындықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2.2. Салық салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
2.3. Техникалық реттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10 2.4.
Ірі мемлекеттік кәсіпорындарды басқару проблемалары ... ... ... ... ... ... 12
3. Ірі бизнесті дамыту құралдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 15 3.1.
Ірі бизнесті дамыту мақсатындағы ведомствоаралық
қарым . қатынастарды жүзеге асыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
3.2. Сыртқы тәуекелдерді басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 17
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 20
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
1. Инновациялық инфрақұрылым элементтерін дамыту .
ірі бизнесті дамытудың негізгі құралы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
2. Ірі бизнесті дамытуда барысында кездесетін
тосқауылдар мен проблемалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 8
2.1. Ірі кәсіпорындар кеден процедураларын жүзеге асыру
барысында туындайтын қиындықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2.2. Салық салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
2.3. Техникалық реттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10 2.4.
Ірі мемлекеттік кәсіпорындарды басқару проблемалары ... ... ... ... ... ... 12
3. Ірі бизнесті дамыту құралдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 15 3.1.
Ірі бизнесті дамыту мақсатындағы ведомствоаралық
қарым . қатынастарды жүзеге асыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
3.2. Сыртқы тәуекелдерді басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 17
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 20
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
Кіріспе
Қазақстандық ірі бизнес ұлттық экономиканың «локомотиві» іспеттес. Ол еңбек өнімділігі бойынша да, тиімділік бойынша да, өсу қарқындары бойынша да көптеген орта және шағын компаниялардан неғұрлым тиімдірек болып табылады. Өзінің ерекшеліктеріне байланысты реформалар өткізілген жылдарда ірі бизнесте негізгі ақша көлемі шоғырланған. Нәтижесінде қазіргі уақытта ірі бизнестің шеңберінде еңбек ақылары жоғары, біліктілігі жоғары менеджерлер қызмет етеді.
Тәуел¬сіз¬ді¬ктің 20 жылынында Қа¬зақстан бірнеше ауыр дағдарысты бас¬тан өткерді. Солардың ең біріншісі және ауыры біз үшін Кеңес одағының ыды-рауы болды. Сол тұста Қазақстан құлаған империяның бір бөлшегі ре¬тін¬де тым ауыр экономикалық жағдайлар¬мен бетпе-бет қалды. Сол тұста біз бұ-рын болмаған өз дербес мемлекеттігі¬мізді қалыптастыру, ішкі және сыртқы сая¬саттың жаңа жүйесін құру, эконо¬ми¬каны жұмыс істеуге мәжбүр ету, оны жекешелендіру, яғни либералды мем¬ле¬кетті, либералды экономиканы қалып-тас¬тыру үшін өте күрделі бес-алты жыл¬ды жұмсадық. Одан енді ес жия¬мыз деген тұста Оңтүстік-Шығыс Азия дағдарысына тап болдық. Сондықтан біз өз дамуымызды 1999 жылдан бас¬тадық. Соңғы 10-13 жылдың аясында ғана қалыпты даму жағдайына түстік. Осы үшін біз өз жетістіктерімізді мақ¬тан тұтамыз. Бұл жылдардың өн бой¬ында шет ел инвесторлары кеңесі ме¬німен бірге болды. Соның арқасында біз 120 миллиард доллардың шетелдік ин-вестицияларын тартып, 150 мил¬лиард доллардың өзіндік, ішкі инвес¬ти-цияларын іске қосты .
Қазіргі таңда әлемдік экономиканың көшбасшыларына айналып, жоғары технологиялар саласы мен инновациялық жүйені дамытудың озық үлгісін көрсете білген бірқатар елдер бар. Бұл елдер шикізатты алу мен оны алғашқы өңдеу үрдісін қамититын индустриалдануға дейінгі, сондай-ақ шикізатты толық өңдей отырып, одан дайын өнім жасауға дейінгі үрдістерді қамтитын индустриалды кезеңдердің барлығынан өтіп, енді жоғары технологиялар мен инновацияларға негізделген постиндустриалды экономиканы жасақтаумен, оның басым бағыттарын жетілдірумен айналысуда. Басқаша айтқанда, олар қосылған құн тізбегін толық қалыптастырып, ғылыми сыйымды, әрі инновациялық сипаты бар өнімдер мен қызметтерді нарыққа ұсынып келеді.
Әлемдік экономиканың алдыңғы қатарлы озық тәжірибелерін игеруге және оны ұтымды пайдалана білуге талпынған мемлекеттер үшін бүгінгі уақыттағы басты мәселе индустриалды-инновациялық экономиканы қалыптастыру болып отыр. Индустриалды-инновациялық экономиканың басты ерекшелігі – ғылыми сыйымды, технологиялық өңделу деңгейі жоғары өнімдерді шығаруға икемді өндірістік және инновациялық инфрақұрылым ның болуы.
Осы тұрғыдан алғанда Қазақстан Республикасында аталған бағыттарда көптеген жұмыстар атқарылып келеді. Атап көрсетер болсақ, 2003 жылы елдің инновациялық-индустриялық дамуын қалыптастыру және экономиканың нақты, түпкі өнім өндіру секторын өркендету әрі әртараптандыру мақсатында «Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясы», 2005 жылы «Қазақстан Республикасының Ұлттық инновациялық жүйесінің қалыптасуы мен дамуының 2005-2015 жылдарға арналған бағдарламасы», ел экономикасының инновациялық белсенділігін көтеру мақсатында 2006 жылы ҚР «Инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау туралы» Заңы қабылданды. Осылардың негізінде 2003 жылдан бастап отандық инновациялық әзірлемелерді қолдау мен оны өндіріске ендіруге, сонымен бірге Қазақстан Республикасын болашағы зор шетелдік технологияларды трансферттеу алаңы ретінде дамытуға бағытталған инфрақұрылым жүйесін құру үрдісі басталып кетті. [1, 25 б.], [2, 25 б.], [3, 25 б.]
Зерттеу тақырыбының өзектілігі – Қазақстандағы ірі бизнестің әлеуметтік – экономикалық дамуының стратегиялық басқарудың тиімді нысандары мен әдістерін іздестіру қажеттілігімен белгіленеді.
Курстық жұмыстың мақсаты – Қазақстан экономикасында ірі бизнестің ролі мен мағынасын анықтау.
Курстық жұмыстың мақсаттарына сәйкес келесі міндеттер белгіленген:
ірі бизнестің даму кезеңдері мен оның теоретикалық аспектілерін қарастыру;
Қазақстанның ірі кәсіпорындары қызметіне талдау жасау;
талдау қорытындылары бойынша қорытындылар әзірлеу.
Қазақстандық ірі бизнес ұлттық экономиканың «локомотиві» іспеттес. Ол еңбек өнімділігі бойынша да, тиімділік бойынша да, өсу қарқындары бойынша да көптеген орта және шағын компаниялардан неғұрлым тиімдірек болып табылады. Өзінің ерекшеліктеріне байланысты реформалар өткізілген жылдарда ірі бизнесте негізгі ақша көлемі шоғырланған. Нәтижесінде қазіргі уақытта ірі бизнестің шеңберінде еңбек ақылары жоғары, біліктілігі жоғары менеджерлер қызмет етеді.
Тәуел¬сіз¬ді¬ктің 20 жылынында Қа¬зақстан бірнеше ауыр дағдарысты бас¬тан өткерді. Солардың ең біріншісі және ауыры біз үшін Кеңес одағының ыды-рауы болды. Сол тұста Қазақстан құлаған империяның бір бөлшегі ре¬тін¬де тым ауыр экономикалық жағдайлар¬мен бетпе-бет қалды. Сол тұста біз бұ-рын болмаған өз дербес мемлекеттігі¬мізді қалыптастыру, ішкі және сыртқы сая¬саттың жаңа жүйесін құру, эконо¬ми¬каны жұмыс істеуге мәжбүр ету, оны жекешелендіру, яғни либералды мем¬ле¬кетті, либералды экономиканы қалып-тас¬тыру үшін өте күрделі бес-алты жыл¬ды жұмсадық. Одан енді ес жия¬мыз деген тұста Оңтүстік-Шығыс Азия дағдарысына тап болдық. Сондықтан біз өз дамуымызды 1999 жылдан бас¬тадық. Соңғы 10-13 жылдың аясында ғана қалыпты даму жағдайына түстік. Осы үшін біз өз жетістіктерімізді мақ¬тан тұтамыз. Бұл жылдардың өн бой¬ында шет ел инвесторлары кеңесі ме¬німен бірге болды. Соның арқасында біз 120 миллиард доллардың шетелдік ин-вестицияларын тартып, 150 мил¬лиард доллардың өзіндік, ішкі инвес¬ти-цияларын іске қосты .
Қазіргі таңда әлемдік экономиканың көшбасшыларына айналып, жоғары технологиялар саласы мен инновациялық жүйені дамытудың озық үлгісін көрсете білген бірқатар елдер бар. Бұл елдер шикізатты алу мен оны алғашқы өңдеу үрдісін қамититын индустриалдануға дейінгі, сондай-ақ шикізатты толық өңдей отырып, одан дайын өнім жасауға дейінгі үрдістерді қамтитын индустриалды кезеңдердің барлығынан өтіп, енді жоғары технологиялар мен инновацияларға негізделген постиндустриалды экономиканы жасақтаумен, оның басым бағыттарын жетілдірумен айналысуда. Басқаша айтқанда, олар қосылған құн тізбегін толық қалыптастырып, ғылыми сыйымды, әрі инновациялық сипаты бар өнімдер мен қызметтерді нарыққа ұсынып келеді.
Әлемдік экономиканың алдыңғы қатарлы озық тәжірибелерін игеруге және оны ұтымды пайдалана білуге талпынған мемлекеттер үшін бүгінгі уақыттағы басты мәселе индустриалды-инновациялық экономиканы қалыптастыру болып отыр. Индустриалды-инновациялық экономиканың басты ерекшелігі – ғылыми сыйымды, технологиялық өңделу деңгейі жоғары өнімдерді шығаруға икемді өндірістік және инновациялық инфрақұрылым ның болуы.
Осы тұрғыдан алғанда Қазақстан Республикасында аталған бағыттарда көптеген жұмыстар атқарылып келеді. Атап көрсетер болсақ, 2003 жылы елдің инновациялық-индустриялық дамуын қалыптастыру және экономиканың нақты, түпкі өнім өндіру секторын өркендету әрі әртараптандыру мақсатында «Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясы», 2005 жылы «Қазақстан Республикасының Ұлттық инновациялық жүйесінің қалыптасуы мен дамуының 2005-2015 жылдарға арналған бағдарламасы», ел экономикасының инновациялық белсенділігін көтеру мақсатында 2006 жылы ҚР «Инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау туралы» Заңы қабылданды. Осылардың негізінде 2003 жылдан бастап отандық инновациялық әзірлемелерді қолдау мен оны өндіріске ендіруге, сонымен бірге Қазақстан Республикасын болашағы зор шетелдік технологияларды трансферттеу алаңы ретінде дамытуға бағытталған инфрақұрылым жүйесін құру үрдісі басталып кетті. [1, 25 б.], [2, 25 б.], [3, 25 б.]
Зерттеу тақырыбының өзектілігі – Қазақстандағы ірі бизнестің әлеуметтік – экономикалық дамуының стратегиялық басқарудың тиімді нысандары мен әдістерін іздестіру қажеттілігімен белгіленеді.
Курстық жұмыстың мақсаты – Қазақстан экономикасында ірі бизнестің ролі мен мағынасын анықтау.
Курстық жұмыстың мақсаттарына сәйкес келесі міндеттер белгіленген:
ірі бизнестің даму кезеңдері мен оның теоретикалық аспектілерін қарастыру;
Қазақстанның ірі кәсіпорындары қызметіне талдау жасау;
талдау қорытындылары бойынша қорытындылар әзірлеу.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы Алматы, 1995ж.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Жалпы бөлім). Алматы, 1995ж.
3. Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы “Қазақстан - 2030”; 1-3 тараулар. Алматы,1997ж.
4. Президенттің Қазақстан халқына жолдауы “2004 жылғы ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары” 2003ж. 4-сәуір.
5. Қазақстан Республикасында кәсіпкерліктің дамуы мен қолдау туралы мемлкеттің 1996-1998 жылғы Бағдарламасы, 10-шілде 1996ж. №1727.
6. “Жеке кәсіпкерлікті қолдау мен қорғау” туралы Қазақстан Республикасының Заңы. № 3 Х11, 4-шілде 1996ж.
7. Әубәкіров Я.. ҚаидиевА., Досқалиева В. және т.б, - Экономика. Оқулық, Алматы: Экономика, 1997ж.
8. Әубәкіров Я., Ескалиев К. Экономикалық теория негіздері. Алматы: Экономика,1996ж.
9. Әубәкіров Я., Нәрібаев К. Ескалиев К.т.б. Экономикалық теория негіздері. Алматы: Экономика, 1998ж.
10. Дорнбуш Р.. Фишер Р.С. “Макроэкономика”. Алматы, КазМБА және білім баспасы, 1997ж.
11. Жатқанбаев Е.Б. Аралас экономика негіздері. Алматы, 1997ж.
12. Жүнісов Б., т.б. Нарықтық экономика негіздері. Алматы. 1996ж.
13. Қожамкулов Т. Саяси экономия негіздері, Алматы,1996ж.
14. Нүрпейсов Ж.К. Экономикалық теория негіздері. Оқу құралы, Ақмола, 1996ж.
15. Мадешев Б. Нарықтық экономика теориясына кіріспе. Алматы. Экономика 1995ж.
16. Бердалиев К.Б. Қазақстан экономикасын басқару А-2001ж.
17. Қазақстанда шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту проблемалары: халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары, Семей, 2001ж.,
18. Бердалиев К.Б., Тұрсынбаева А.А. Менеждмент теориясы мен тәжірибесі, Алматы-2002ж.
19. Битемиров Қ.Т. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қызметтің даму жолдары және құқықтық негіздері, Алматы-1998ж.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы Алматы, 1995ж.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Жалпы бөлім). Алматы, 1995ж.
3. Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы “Қазақстан - 2030”; 1-3 тараулар. Алматы,1997ж.
4. Президенттің Қазақстан халқына жолдауы “2004 жылғы ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары” 2003ж. 4-сәуір.
5. Қазақстан Республикасында кәсіпкерліктің дамуы мен қолдау туралы мемлкеттің 1996-1998 жылғы Бағдарламасы, 10-шілде 1996ж. №1727.
6. “Жеке кәсіпкерлікті қолдау мен қорғау” туралы Қазақстан Республикасының Заңы. № 3 Х11, 4-шілде 1996ж.
7. Әубәкіров Я.. ҚаидиевА., Досқалиева В. және т.б, - Экономика. Оқулық, Алматы: Экономика, 1997ж.
8. Әубәкіров Я., Ескалиев К. Экономикалық теория негіздері. Алматы: Экономика,1996ж.
9. Әубәкіров Я., Нәрібаев К. Ескалиев К.т.б. Экономикалық теория негіздері. Алматы: Экономика, 1998ж.
10. Дорнбуш Р.. Фишер Р.С. “Макроэкономика”. Алматы, КазМБА және білім баспасы, 1997ж.
11. Жатқанбаев Е.Б. Аралас экономика негіздері. Алматы, 1997ж.
12. Жүнісов Б., т.б. Нарықтық экономика негіздері. Алматы. 1996ж.
13. Қожамкулов Т. Саяси экономия негіздері, Алматы,1996ж.
14. Нүрпейсов Ж.К. Экономикалық теория негіздері. Оқу құралы, Ақмола, 1996ж.
15. Мадешев Б. Нарықтық экономика теориясына кіріспе. Алматы. Экономика 1995ж.
16. Бердалиев К.Б. Қазақстан экономикасын басқару А-2001ж.
17. Қазақстанда шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту проблемалары: халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары, Семей, 2001ж.,
18. Бердалиев К.Б., Тұрсынбаева А.А. Менеждмент теориясы мен тәжірибесі, Алматы-2002ж.
19. Битемиров Қ.Т. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қызметтің даму жолдары және құқықтық негіздері, Алматы-1998ж.
Мамандық: Менеджмент
Пәні: Бизнесті басқару
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Бизнес инфрақұрылымы
Орындады: 05топ 4курс студенті
Ғылыми жетекші:
Алматы, 2013ж
Жоспар:
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
1. Инновациялық инфрақұрылым элементтерін дамыту -
ірі бизнесті дамытудың негізгі құралы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
2. Ірі бизнесті дамытуда барысында кездесетін
тосқауылдар мен проблемалар
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2.1. Ірі кәсіпорындар кеден процедураларын жүзеге асыру
барысында туындайтын қиындықтар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 8
2.2. Салық салу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 9
2.3. Техникалық реттеу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 10 2.4. Ірі мемлекеттік кәсіпорындарды басқару проблемалары
... ... ... ... ... ... 12
3. Ірі бизнесті дамыту құралдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
3.1. Ірі бизнесті дамыту мақсатындағы ведомствоаралық
қарым – қатынастарды жүзеге асыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 15
3.2. Сыртқы тәуекелдерді басқару
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 17
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .. 20
Қосымшалар
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ...
... ... ... ... ... ... .. 21
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ...
26
Кіріспе
Қазақстандық ірі бизнес ұлттық экономиканың локомотиві іспеттес. Ол
еңбек өнімділігі бойынша да, тиімділік бойынша да, өсу қарқындары бойынша
да көптеген орта және шағын компаниялардан неғұрлым тиімдірек болып
табылады. Өзінің ерекшеліктеріне байланысты реформалар өткізілген жылдарда
ірі бизнесте негізгі ақша көлемі шоғырланған. Нәтижесінде қазіргі уақытта
ірі бизнестің шеңберінде еңбек ақылары жоғары, біліктілігі жоғары
менеджерлер қызмет етеді.
Тәуелсіздіктің 20 жылынында Қазақстан бірнеше ауыр дағдарысты бастан
өткерді. Солардың ең біріншісі және ауыры біз үшін Кеңес одағының ыдырауы
болды. Сол тұста Қазақстан құлаған империяның бір бөлшегі ретінде тым ауыр
экономикалық жағдайлармен бетпе-бет қалды. Сол тұста біз бұрын болмаған өз
дербес мемлекеттігімізді қалыптастыру, ішкі және сыртқы саясаттың жаңа
жүйесін құру, экономиканы жұмыс істеуге мәжбүр ету, оны жекешелендіру, яғни
либералды мемлекетті, либералды экономиканы қалыптастыру үшін өте күрделі
бес-алты жылды жұмсадық. Одан енді ес жиямыз деген тұста Оңтүстік-Шығыс
Азия дағдарысына тап болдық. Сондықтан біз өз дамуымызды 1999 жылдан
бастадық. Соңғы 10-13 жылдың аясында ғана қалыпты даму жағдайына түстік.
Осы үшін біз өз жетістіктерімізді мақтан тұтамыз. Бұл жылдардың өн бойында
шет ел инвесторлары кеңесі менімен бірге болды. Соның арқасында біз 120
миллиард доллардың шетелдік инвестицияларын тартып, 150 миллиард доллардың
өзіндік, ішкі инвестицияларын іске қосты .
Қазіргі таңда әлемдік экономиканың көшбасшыларына айналып, жоғары
технологиялар саласы мен инновациялық жүйені дамытудың озық үлгісін көрсете
білген бірқатар елдер бар. Бұл елдер шикізатты алу мен оны алғашқы өңдеу
үрдісін қамититын индустриалдануға дейінгі, сондай-ақ шикізатты толық өңдей
отырып, одан дайын өнім жасауға дейінгі үрдістерді қамтитын индустриалды
кезеңдердің барлығынан өтіп, енді жоғары технологиялар мен инновацияларға
негізделген постиндустриалды экономиканы жасақтаумен, оның басым бағыттарын
жетілдірумен айналысуда. Басқаша айтқанда, олар қосылған құн тізбегін толық
қалыптастырып, ғылыми сыйымды, әрі инновациялық сипаты бар өнімдер мен
қызметтерді нарыққа ұсынып келеді.
Әлемдік экономиканың алдыңғы қатарлы озық тәжірибелерін игеруге және
оны ұтымды пайдалана білуге талпынған мемлекеттер үшін бүгінгі уақыттағы
басты мәселе индустриалды-инновациялық экономиканы қалыптастыру болып отыр.
Индустриалды-инновациялық экономиканың басты ерекшелігі – ғылыми сыйымды,
технологиялық өңделу деңгейі жоғары өнімдерді шығаруға икемді өндірістік
және инновациялық инфрақұрылым ның болуы.
Осы тұрғыдан алғанда Қазақстан Республикасында аталған бағыттарда
көптеген жұмыстар атқарылып келеді. Атап көрсетер болсақ, 2003 жылы елдің
инновациялық-индустриялық дамуын қалыптастыру және экономиканың нақты,
түпкі өнім өндіру секторын өркендету әрі әртараптандыру мақсатында
Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015
жылдарға арналған стратегиясы, 2005 жылы Қазақстан Республикасының Ұлттық
инновациялық жүйесінің қалыптасуы мен дамуының 2005-2015 жылдарға арналған
бағдарламасы, ел экономикасының инновациялық белсенділігін көтеру
мақсатында 2006 жылы ҚР Инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау туралы
Заңы қабылданды. Осылардың негізінде 2003 жылдан бастап отандық
инновациялық әзірлемелерді қолдау мен оны өндіріске ендіруге, сонымен бірге
Қазақстан Республикасын болашағы зор шетелдік технологияларды трансферттеу
алаңы ретінде дамытуға бағытталған инфрақұрылым жүйесін құру үрдісі
басталып кетті. [1, 25 б.], [2, 25 б.], [3, 25 б.]
Зерттеу тақырыбының өзектілігі – Қазақстандағы ірі бизнестің
әлеуметтік – экономикалық дамуының стратегиялық басқарудың тиімді нысандары
мен әдістерін іздестіру қажеттілігімен белгіленеді.
Курстық жұмыстың мақсаты – Қазақстан экономикасында ірі бизнестің
ролі мен мағынасын анықтау.
Курстық жұмыстың мақсаттарына сәйкес келесі міндеттер белгіленген:
– ірі бизнестің даму кезеңдері мен оның теоретикалық аспектілерін
қарастыру;
– Қазақстанның ірі кәсіпорындары қызметіне талдау жасау;
– талдау қорытындылары бойынша қорытындылар әзірлеу.
1. Инновациялық инфрақұрылым элементтерін дамыту - ірі бизнесті дамытудың
негізгі құралы
Қазіргі кезде шетелдік тәжірибеге негізделе отыра Қазақстан экономиканы
дамытудың алғышарты - инновациялық инфрақұрылым элементтерін дамыту деп
белгіленген. Осы салаға ірі бизнестің енгізер үлесі мол. Сонымен қатар,
инновациялық инфрақұрылым элементтерін дамыту барысында көптеген орта
бизнес субъектілері өз айналымдарын, несие қаражаты мен ықзмет ету аясын
кеңейтулеріне байланысты біртіндеп ірі бизнес субъектілеріне айналуда.
Сондықтан да қазіргі кезде инновациялық инфрақұрылым элементтерін дамыту -
ірі бизнесті дамытудың негізгі құралына айналуда. Дүние жүзінде жаһандану
үрдісінің күрделенуіне байланысты бәсекеге қабілетті экономиканы
қалыптастыруда әрбір мемлекет өзінің ұлттық инновациялық жүйесі мен
инновациялық инфрақұрылымынын дамытуға басымдық беріп отыр. Өйткені ұлттық
экономикасы қалыптасқан және дамыған елдердің тәжірибелеріне сүйенсек,
олардың жеткен жоғары жетістіктеріне инновациялық инфрақұрылымның оңды әсер
еткенін байқай мыз. Олардың әлемдік нарықтағы үлесі де қомақты. Сондықтан
да, дамыған елдердің қатарына кіруге талпыныс білдіріп отырған Қазақстанның
өзінің мүмкіндіктері мен стратегиялық мақсаттарына сай ұлттық инновациялық
жүйесі мен инфрақұрылымын дамыту өзекті мәселе болып отыр.
Әлемдік экономиканың қарқындап дамуы - адами және интеллектуа лдық
ресурстардың нәтижелі еңбегінің жемісі екені белгілі. Қазіргі заман
талабына сай дамыған елдерде тиімді әзірлемелер жүйесі және түрлі қызмет
сфераларына жаңа технологиялық шешімдерді енгізуге негізделген инновациялық
экономикаға өту үрдісі байқалады. Сонымен бірге, табиғи ресурстардың
молдығын пайдалану маңызды болған дәуір өтіп барады, оның орнына
экономиканың технологиялық тұрғыдан дамуын тездету, үдету мақсатында тиімді
тетіктерді қолдану мүмкіншілігі үлкен мәнге ие болып отыр. Арзан, сапасы
төмен еңбекке негізделген өндіріс кезеңі аяқталуда. Дәл қазіргі қоғам –
адамның интеллектуалдық ресурстарына, оның инновация ларды қабылдауы мен
жүзеге асыру қабілетіне негізделген қоғам болып қалыптасуда.
Өнеркәсібі жан-жақты дамыған елдер индустриялдық әлеуеті қалыптас қан
топқа кіреді. Дәл осы топ құрамына кірудің арнайы ережемен белгілеме ген
шарттары да бар. Солардың қатарына, өнеркәсіптік өнімнің жылдан-жылға
артуы, тек оның көлемінің ғана емес, сапалық және ассортименттік құрамының
да көбейуі, шикізаттық сектордың жалпы экономикадағы үлесінің қысқаруы
сияқты және басқа да көрсеткіштер бойынша нәтижелі болу жатады. Мұның
барлығы да инновациялық инфрақұрылымды қалыптас тыру мәселесіне жете мән
беріп, оны мемлекеттің арнайы стратегиялық мақсаттарының бірі етіп
белгілеуді міндеттейді.
Инновациялық инфрақұрылым - ғылыми идеяның өндірісте қолдау тауып, нақты
өнім, қызмет, жұмыс түрінде көрініс табуына дейінгі барлық кезеңдерді
қамтитын іс-шаралардың жүруіне ыңғайлы жағдай жасайтын, қажетті жұмыстар
мен қызметтерді орындайтын ұйымдар жиынтығынан тұрады.
Инновациялық инфрақұрылымның негізгі міндеті инновациялық өнім
өндірумен (қызмет көрсетумен, жұмыс орындаумен) айналысатын кәсіпорындарға
қолдау көрсету деп топшыласақ, онда инновациялық инфрақұрылымды
қалыптастыру мемлекеттің техникалық, технологиялық, экономикалық, қаржы,
әлеуметтік жағдайын жақсартып қана қоймай, сонымен бірге оның әлемдік
экономикадағы тұғырын көтеруге де, сыртқы нарықтарға шығып, ондағы өзінің
орнын табуға немесе иеленуге де мүмкіндік жасайды деген байламға келуге
болады.
Инновациялық инфрақұрылымның экономикалық маңызы елдің экономикалық
даму стратегиясын айқындаумен, қосылған құны жоғары өнімдер өндірумен,
шағын инновациялық кәсіпкерлікті жандандырумен және басқалармен анықталады.
Бүгінгі таңда Қазақстанда 50-ден астам бизнес-инкубатор қызмет
етуде. Алайда, олардың көбі инновациялық сипаты жоқ, тек кәсіпкерлік ортаға
икемді шағын кәсіпорындарды дайындаумен және оларға қызмет көрсетумен
айналысуда, яғни еліміздегі технологиялық бизнес-инкубаторлар өзінің мақ
сатты жұмыстарымен шұғылдана алмай отыр. ҚР Инновациялық қызметті
мемлекеттік қолдау туралы Заңына сәйкес, олар - инновацияны құру, қорғау
құжаттарын алуға өтінімдерді рәсімдеу және инновациялық жобаны дайындау
үшін жеке және заңды тұлғаларға құқықтық, ұйымдық, ақпараттық және өзге де
қызметтер ұсыну жөніндегі іс-шараны жүзеге асырушы заңды тұлға болып
табылады. [4, 25 б.], [5, 25 б.]
Қазақстандық бизнес-инкубаторлардың қызметінің шағын ғана тәжірибесі
олардың бірқатар ерекшеліктері мен өзекті мәселелері бар екенін көрсетті,
атап айтқанда:
1. Көптеген бизнес-инкубаторлар халықаралық қорлар мен ұйымдар
қолдауымен құрылған;
2. Жеке бизнестің бизнес-инкубаторларды құруға деген ынтасының
жеткіліксіздігі;
3. Жоғары оқу орындары базасындағы инкубаторлардың аз болуы;
4. Технологиялық бизнес-инкубаторларды қалыптастыратын және дамытатын
бірден-бір орта – еліміздегі технопарктердің аздығы;
5. Бизнес-инкубаторлармен көрсетілетін қызметтердің шектеулі болуы;
6. Технологиялық бизнес-инкубаторлардың тиімді дамуына жағдай жасайтын
инновациялық кәсіпкерлік ортасының болмауы;
7. Қаржыландырудың жеткіліксіздігі және осы аталған мәселелерді шешудің
ғылыми негізделген тетіктерінің қалыптаспауы, т.б.
Ұлттық инновациялық қор АҚ қызметінің басты мақсаты елдегі жалпы
инновациялық белсенділікті арттыруға, соның ішінде жоғары технологиялық
және ғылыми сыйымды өндірістерді дамытуға бағытталған. Әйтсе де, бұл қор
Қазақстанның инновациялық әлеуетінің дамуына қажетті деңгейде ықпалы болмай
отыр. [6, 25 б.]
Қазақстанның ұлттық инновациялық инфрақұрылымының қазіргі жағдайы әрине
республиканың экономикалық дамуының өзіндік ерекшелік теріне байланысты.
Олардың қатарына әлемдік нарықтағы көмірсутек шикі затына бағаның күрт
өсуі, қара және түсті металл өнімдеріне деген жоғары сұраныс, осыған
байланысты қаржылық және коммерциялық кәсіпкерліктің қанат жаюы, еліміздегі
табиғи ресурстарды игеруге қатысы бар халықаралық байланыстардың нығайуы
сынды факторларды жатқызуға болады. Әйтсе де, бұл ерекшеліктер әлі де болса
ұлттық экономиканың біржақты дамып отырғанын көрсетеді. Өйткені тек
шикізатқа ғана бағытталған экономиканың белгілі бір кезеңде құлдырау қаупі
жоғары болатыны белгілі. Бұның салдарын қазіргі кезде орын алған әлемдік
қаржы дағдарысынан да байқау қиын емес.
Еліміздің индустрияландыру картасына 294 жоба енгізілген. Олардың жалпы
құны 55 миллиард долларды құрайды. Бұл жобалар талапқа сәйкес жұмыс істеу
үшін оның мониторингі ұйымдастырылатын болады. Үкімет, міне, осы істе
бизнес-қауымдастықтықтың бақылаушы болғандығын қалайды. 2010 жыл
қорытындысында саудаланған өнім көлемі бойынша бірінші орынға
“Теңізшевройл” ЖШС, екінші орынға “ҚазМұнайГаз” АҚ, үшінші орынға ENRC,
төртінші орынға “Қазақмыс”, бесінші орынға “ПетроҚазақстан” АҚ, алтыншы
орынға “Қазақстан темір жолы” АҚ ие болып отыр.
2.Ірі бизнесті дамытуда барысында кездесетін тосқауылдар мен проблемалар
2.1. Ірі кәсіпорындар кеден процедураларын жүзеге асыру барысында
туындайтын қиындықтар.
Барлық кәсіпорындар дерлік қазіргі кезде жүргізіліп отырған кеден
процедураларының (көптеген, қымбат тұратын және уақыт бойынша ұзаққа
созылған) ауыртпалығының саудаға тосқауыл жасап отырғанын атап көрсетті.
Оларға мыналар жатады: кедендік бағалау процедурасының кемелсізідігі; УСҚ
қызметтерінің құнының жоғарылығы; кедендік рәсімдеуді кешіктіріп отырған
немесе оларды пайымдау өз бетімен қолданудың кейбір жағдайларында
қолданатын кедендік таптастыру жүйесі; кедендік декларацияны рәсімдеу мен
қарастыруға байланысты кеден делдалдарының кінәсінен контейнерлердің тұрып
қалуы, кедендік органдардағы бір терезе үлгісіндегі (ТАИС -1 және ТАИС -2
және Web — declarant) электрондық құжат айналымының болмауы жатады. Бұған
кедендік тазалау процедураларын жылдамдатуға арналған қосымша төлемдерді
алу маұсатында кедендік рәсімдеуге арналған қажетті құжаттарды дайындауға
қойылатын аса көтеріңкі талаптарды жатқызуға болады.
Экспортты жылжытудағы тосқауылдарға шығыс бағыттағы жүк артуды жүргізу
үшін Астана қаласындағы ҚазТрансСервис АҚ беретін темір жол, теңіздік
контейнерлер арқылы тауарларды экспортттаудағы тиеуге арналған кодтарды
мемлекет аралық растаудың міндетті процедурасы жатады, егер жүк арту шығыс
бағытында болса, онда оны Астана қаласындағы ҚазТрансСервис АҚ береді, ал
егер жүк арту батыс бағытында болса, онда оны Мәскеу қаласындағы ТИС ЖШҚ
береді. Процедура 2 күннен 10 күнге созылады. Сонымен қатар, өнімді
автокөлікпен арту үшін транспорттық компаниялардың міндетті түрде TIR-
корнеті болуы керек, ал қымбат өнімді арту үшін компанияның қызыл жолақты
TIR-корнеті болуы тиіс, ол тапсырыс берушіні қосымша шығындар шығаруға
мәжбүр етеді. Тауарларды порттарда теңіз контейнерлерімен тиеу 1,5 айға
созылады. Сонша ұзақ күту процесі алыс шетел елдердің сатып алушыларын
алаңдатады, сондықтан олар ынтымақтастыққа соншалықты ынталы емес.
Қазіргі кездегі кедендік процедуралар мен рәсімдеулер шетелдік
мемлекеттерде қабылданған нормалардан асып түсіп жатыр және олар саудаға
тосқауыл жасауда, осы жағдай ДБ Doing Business " соңғы есебінің
мәліметтерімен расталып отыр, ол бойынша 89 күндегі Қазақстанның экспорттық
шығындары (3005, АҚШ долларын құрайды), ал экспорттық операция өткізуге
арналған құжаттардың саны 11 болып отыр. Қазақстан бұл рейтинг бойынша
зерттеліп отырған елдердің тізімінде соңғы 180 орынды иеленіп отыр. ДБ
жасаған Транспорттық Логистиканың т.н. Көрсеткішіне сәйкес (LPI), 150 ел
тізімі арасында Қазақстан 133 орынға ие болып отыр. [7, 25 б.], [8, 25 б.],
[9, 25 б.]
2.2. Салық салу.
Қосымша құн салығын қайтару мәселесі. Экспортты қолдаудың маңызды
бағыттарының біріне, әсіресе биік дәрежелі өңдеуден өткен тауарлардың
біріне, экспорттық қызметтің қайсыбір аспектілеріне қатысты салық салуды
реттеу саласындағы процедуралық мәселелерді шешу жатады. Кез келген
тауардың бәсекеге қабілеттілігінің негізін бағаның төмендігі мен сапаның
жоғарылылығын үйлестіру құрастырып отырғандығы белгілі. Қазақстандық
өңдеуші кәсіпорындардың өнімдеріне деген бағаның жоғары болуына банкілік
несиелердің қымбатшылығы мен коммуналдық және транспорттық қызметтерден
басқа, салық салудың қазіргі жүйесі, әсіресе қосымша құн салығы-де әсер
етіп отыр. Салық салудың қазіргі қосымша құн салығы жүйесі өңдеуші
кәсіпорындардың дамуын тежеп отыр, өңдеуші кәсіпорындардың көлеңкелі
экономикадағы ресми мәлімделетіндермен салыстыруға болатын маңызды
айналымдарын кетіруге ынталандырып отыруы, өндіріс жаңартуға және өнімнің
сапалы жаңа түрлерін өндіруді қамтамасыз етуге арналған айналымдық
қорлардың маңызды бөлігін бұрып әкетуге жетелеп отыр.
Кәсіпорындардың өндіріс қорларының физикалық және моральдық қартаюына
байланысты үдей түсетін т. н. қосымша құнның жағымсыз әсері бар болып отыр.
Физикалық және моралдық тозған жабдықтау жағдайында өнім өңдеуге арналған
әрбір операция көп шығынды талап етеді, ол өнімді қымбаттата түседі және
оның экспортқа шығу мүмкіндігін пайдасыз етеді. Тауарларды қосымша құн
салығы тазалау барлық шетелдік мемлекеттерде олардың бағалық сипат бойынша
бәсекелік қабілетін арттыру мақсатында қолданылып отыр. Қазақстанда
экспорттық операция жүргізудегі қосымша құн салығы қайтаруда кездесетін
барлық қиыншылықтар салдарынан әлемдік нарықтардағы тауарлардың бәсекелік
қабілеті төмендейді. қосымша құн салығы қайтаруды тежеу экспортты
дамытудағы негізгі кедергінің бірі болып табылады, ол кәсіпорындардың
айналымдық қаражатын заңнамада белгіленген кезеңнен асып кететін бір
кезеңге дейін тоқтатып қоюға мәжбүр етіп отыр, ол кәсіпорындар үшін
жағымсыз болып отыр, олар үшін айналымдық қаражаттың болмауы экспортты
тежеп отырған факторлардың бірі болып табылады. Сондай, ақ салықтық
әкімшілік ету сыртқы нарыққа ұсынылып отырған өнім бағасына, сонымен қоса
оның бағалық сипат бойынша төмен болып саналатын бәсекелік қабілетіне-де
әсер етіп отыр. Импортталған тауарларға қосымша құн салығы төлеуді кейінге
қалдыру механизмінің кемелсіздігі, ең алдымен, шағын және орта
кәсіпкерліктің салық төлеушілері үшін биік импорттық кедендік баж
салықтармен қоса отандық кәсіпорындардың бәсекелік қабілетін төмендетіп
отыр. Мысалы, дәрігерлік жабдықтар импорты қосымша құн салығы төлеуден
босатылады, ал олардың қосалқы бөлшектерінің импортына қосымша құн салығы
салынады және импорттық кедендік баж салықтарын төлеу қажет. Ақырында, елде
өнім өндіргенше импорттық өнім сатып алу әлдеқайда пайдалы болып табылатын
мынандай жағдай болып отыр. Импортталған тауарларға қосымша құн
салығын төлемеу мәселесі тек қана салық төлеушінің жабдықтарды сатып алуын
ғана емес, оған қоса қосалқы бөлшектерді-де сатып алуды да ескеру керек, ол
дегеніміз позициялар бойынша салық төлеушінің дебеттік сальдосын
құрастырара алатын қосымша құн салығы төлеуді ескереді, себебі ол
аквтивтерді капитализациялау мен сатып алу шығындарына жатады. Салықтық
және бухгалтерлік есеп ара қатынасында МСФО және НСФО ұғымдарын нақтылап
анықтау мен қолдануда кәсіпорындар мәселелерді кезедестіріп отыр.
Қазақстанда шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері НСФО форматында жұмыс
істеп отырса, ірі кәсіпкерлік субъектілері — МСФО форматында жұмыс жасауда.
Мұндай жағдайда не істеу керек? Егер ірі кәсіпорынның орта кәсіпкерлікке
жататын туындысы МСФО бойынша консолидациялық баланс құрайтын бас
кәсіпкерліктің алдында есеп беретін болса? Сонымен қатар, алдыңғы жылдың
табысына жататын корпоративтік кіріс салығы бойынша аванстық төлемдер
мәселе болып отыр және кәсіпорындардың пікірі бойынша ол төленбеу керек,
кәсіпорынның ақша құралдарын жоспарлауға байланысты ерікті сипатта болуы
керек. Сонымен қатар құжаттар негізінде негізгі құралдарды жөндеуге
арналған шығындарды толық шегеріп тастау тәртібін өзгерту қажет — тауар
өндірушілердің шығындарын кәсіпорынның есептік саясатымен және ішкі
технологиялық есеп-қисаптармен белгіленген нормалар шегінде шегеруіне
рұқсат енгізу керек.
Жекеленген кәсіпорындардың пікірі бойынша, соңғы өнімді өндірушілері
үшін шикізатты арзан бағамен сатып алудың құрылымын жасау қажет болып отыр,
себебі әрбір тауар өндіруші үшін шикізатты аз көлемде стаып алу " біраз
есе қымбатқа түсіп отыр. Бір өнімге деген бағалардың әркелкілігі кімнің
қалаай келісе алу мүмкіндігіне байланысты болып отыр.
2.3. Техникалық реттеу.
Экспорттық рәсімдерді ресімдеу кезінде кәсіпорындарда экспорттағы
дүмбіл өнімдер мен СТ-1 дайын өнімге шығу сертфикатын алуға байланысты
қиындықтар туындайды. Бүгінгі таңдағы қосарланған сертификация (шикі және
дайын өнімге-де) дайын өнім үшін ғана жобаланған мемлекеттік бақылау
техникалық реттеу жүйесінің логикасына сәйкес келмейді. Халықаралық
тәжірибеде, тәртіпке сай қайта өндірілетін өнеркәсіпке арналған өнімге
сертификация жүргізілмейді, өйткені мұндай рәсім сауда ісіне кедергі болып
табылып және дайын өнімнің қымбаттауына алып келеді. Сондықтан қайта
өндейтін өнеркәсібі бар кәсіпорындардың сертификация жүргізбеуі орынды
болар еді, себебі шығарылатын шикізат экспортшы-елдердің рассталған
құжатына ие, ал қайта өндейтін өнеркәсіптік кәсіпорындар дайын өнім шығарар
кезде Қазақстан Республикасында өнімнің шығу сертификатын ресімдейді.
Кейбір кәсіпорындарға әрбір топтама үшін 100 мың тенгеден келгендіктен
сертификация құны кедергі болып табылады. Тауарларға техникалық талаптар
дың айырмашылығы, ең бастысы міндетті талаптардың, саудалық шектеулердің
өзіндік ерекше саласы болып қаралатын және санитарлық және фитосанитар лық
шаралар және сауда мен техникалық тосқауылдар бойынша БСҰ арнайы
келісімімен реттеліп, бағалау сәйкестілігінің ұлттық ерекше тәртібі мен
рәсім дері халықаралық саудада белгілі бір кедергілер тудырады. (саудадағы
техника лық тосқауылдар немесе санитарлық және фитосанитарлық шаралар)
Тәжі рибеде техникалық тосқауылдар шетел нарығына казақстандық тауарлардың
қол жеткізу мүмкіндігін шектейтін маңызды ықпал болып табылады. Кіші және
орта кәсіпорындар сертификатциялауға шығындар жасай алмайды, атап айт
қанда, СМЖ өз-деңгейінде қолдап және ендіруде келтірілген зиян үшін
қаржылық өтем бойынша жауап бере алмайтын және шетелдерде танылмаған
отандық сертификацияланған компаниялардың қызметтеріне жүгіне отырып,
нәтижесінде көптеген пайдалы тапсырыстардан айырылады. Көбінде кәсіпорын
сапа жүйесін тек қана бір себеппен енгізеді, егер-де ол өнімді сатып алудың
міндетті шарты болып табылса ғана. (мынандай жағдайда, егер өнім шетелге
қойылып немесе ішкі нарықтағы тұтынушы басқа елді ірі компаниясы болып
табылса). Тәжірибеге жүйені енгізу іске аспайды не болмаса тиімді жұмыс
істемейді. Көптеген кәсіпорындар, мысалы, азық-түлік саласындағы НАССР
(Ықтимал қатерлерді талдау және маңызды бақылау нүктелері) мен ИСО
(Стандартизация жөніндегі Халықаралық Ұйым) стандарттар арасындағы
айырмашылықты және олардың орындалу қажеттігін дұрыс түсінбейді. Көптеген
кәсіпорындар үшін өнімнің қауіпсіздігі мен сапа жүйесін қолдау және ендіру
бойынша түсіндірмелік пен оқыту семинарлары қажет. Халықаралық заңнамалар
мен ұлттық стандарттардың жүйесін үйлесімдендіріп және жетілдірту
мақсатында кәсіпорындарды халықаралық аккредитацияның қазіргі заманғы
ғаламдық тетіктерімен, халықаралық қызмет пен сауда сертификациясының
технологияларымен және құралдарымен таныстыру қажет, ұлттық жүйе
сертификациясы мен аккредитациясына бірігу мемлекет жағынан үлкен
шығындарды талап етеді, алайда мұнсыз қазақстандық кәсіпорындар
Қазақстанның БСҰ кіру алдында тұрған табалдырықта қатаң бәсекелестік
күресте лайықты бәсекелесе алмайтын болады. Техникалық кедергілермен
байланысты мәселелердің шешімі халықаралық сәйкестендіруді, стандарттар мен
мөлшерлердің үйлесімділігін, жалпы халықаралық мойындалған стандарттар мен
техникалық мөлшерлердің қолданылу тәртібін қоюды қарастыруға міндетті.
Қазақстандық кәсіпорындар шет елдердің аймақтарында патент алу және
тауарлық белгілерді тіркеу кезінде қиындықтармен кездеседі.
2.4. Ірі мемлекеттік кәсіпорындарды басқару проблемалары.
Мемлекеттік кәсіпорындар үшін проблемалардың бірі ол компанияның
ең алдыңғы басқарушыларымен қарым-қатынас мәселесі болып табылады.
Акционерлік қоғам жөніндегі заңнама мен азаматтық заңнама нормалары болса
да, еншілес компанияның жедел қызметіне компания басқарушылары белсенді
жағаласып, көбінде нақты жағдай туралы жан-жақты түсінігі болмай тұрса да,
жедел шешімдерді өздігінен қабылдауға бір мүмкіндікте қалдырмайды
(әкімшілік-директивті басқару әдісі). Нәтижесінде, еншілес кәсіпорынның топ-
менеджменттерінің қызығушылығы төмендеп және жауапкершіліктері жойылады.
Осының салдарынан өндірістің нәтижесі мен қаржы көрсеткіштері және жалпы
алғанда басқару тиімділігі төмендейді (машинақұрылысы кәсіпорыны).
Кәсіпорындардың пікірінше, холдингтер шегінде корпоративті басқару жүйесін
барлық деңгейде ендіру және сенімді басқару тетіктерін белсенді қолдану
мәселені шешуге септігін тигізер еді.
Қазақстан әлемдегі теңіз бекеттерінен алыстатылған елдердің бірі және
көліктік шығындары, сондай-ақ темір жол тасымалдарының құны отандық өнімді
экспорттау кезінде шығындардың айтарлықтай үлесін құрайды, бұл өз кезегінде
бәсекеге қабілеттілік пен оның өсуіне кедергі болып табылады. Мысалы, 2003
жылы РФ аймағы бойынша 1000 км 1 тонна астықты тасымалдау 16,95, АҚШ
долларын құрады, ал мақта мен түк — 28,34, АҚШ долларын. Бұл көрсеткіштер
тиісінше Қазақстан аймағы бойынша аталған тауарларды тасымалдауда 2,8 және
4,6 рет көп тарифті көрсетеді. Экспортшыларға белгілі бір өнімнің түрлері
үшін арнайы вагондар мен темір жол вагондарының тапшылығы, теміржол
вагондарының жоғары құны мәселе тудырады. Бір тәулікке жүздеген вагондарды
қажет ететін ірі кәсіпорындар үшін кеденшілердің штаттық бірілігінің
шектеулігінен және кеден бекеттерінің алшақтығынана вагондардың тұрып қалу
проблемасы бар. Бұл жағдай кәсіпорынның қосымша шығындарына алып келеді
және кәсіпорынның өзінде кедендік ұйымның өкілдігін талап етеді. Бұл сала
қайта құрылым мен мемлекет-тасымалдаушы-жүк жөнелтуші жаңа экономикалық
қатынас үлгісін ендіруді қажет етеді. Біздің көзқарасымыз бойынша,
энергиямен жабдықтауға қатысты мәселелер мынадан туындайды. Елді мекендерге
электр қуатын жеткізу мен тасымалдау жүйесіндегі РЭК-тің монополялық
жағдайы (жеке меншікте) кәсіпорындар үшін өзінің электроэнергиялық
шығындарын басқару мүмкіндіктерінен айырады. Энергиямен жабдықтау
мәселелері шешілер кезде РЭК айналып өту техникалық тұрғыдан мүмкін
еместігімен байланысты, өйткені олар елді мекендерге бөлінген қуаттардың
билеушісі болып табылады. Осыған орай, бұл ұйымдар еш қандай баламасыз
негізде өздерінің жеткізу шарттарын кәсіпорындарға әмірлеу мүмкіндігіне ие.
Көптеген кәсіпорындар үшін Үкіметтің Электр энергетикасы қондырғылары
объектілерiн қайта жаңарту мен кеңейту үшiн қосымша қуаттарды қосу және
шығындарды өтеу ережесі туралы № 1044 Қаулысына сәйкес, қосымша қуатқа
қосылу ең үлкен ауыртпалық болып табылады. Несиелік қорлардың
қымбаттылығына орай кәсіпорындар бір реттік төлем орнына, ай сайынғы
төлемді қалайды.
Диагностикаланған кәсіпорындардың және олардың жалпы санынан сұрау
салынған кәсіпорындардың пайыздық үлесінің кейбір проблемалары:
1. Маркетингтік қызметтің дамымауы және, ақпараттың жоқтығы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Пәні: Бизнесті басқару
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Бизнес инфрақұрылымы
Орындады: 05топ 4курс студенті
Ғылыми жетекші:
Алматы, 2013ж
Жоспар:
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
1. Инновациялық инфрақұрылым элементтерін дамыту -
ірі бизнесті дамытудың негізгі құралы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
2. Ірі бизнесті дамытуда барысында кездесетін
тосқауылдар мен проблемалар
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2.1. Ірі кәсіпорындар кеден процедураларын жүзеге асыру
барысында туындайтын қиындықтар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 8
2.2. Салық салу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 9
2.3. Техникалық реттеу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 10 2.4. Ірі мемлекеттік кәсіпорындарды басқару проблемалары
... ... ... ... ... ... 12
3. Ірі бизнесті дамыту құралдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
3.1. Ірі бизнесті дамыту мақсатындағы ведомствоаралық
қарым – қатынастарды жүзеге асыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 15
3.2. Сыртқы тәуекелдерді басқару
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 17
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .. 20
Қосымшалар
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ...
... ... ... ... ... ... .. 21
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ...
26
Кіріспе
Қазақстандық ірі бизнес ұлттық экономиканың локомотиві іспеттес. Ол
еңбек өнімділігі бойынша да, тиімділік бойынша да, өсу қарқындары бойынша
да көптеген орта және шағын компаниялардан неғұрлым тиімдірек болып
табылады. Өзінің ерекшеліктеріне байланысты реформалар өткізілген жылдарда
ірі бизнесте негізгі ақша көлемі шоғырланған. Нәтижесінде қазіргі уақытта
ірі бизнестің шеңберінде еңбек ақылары жоғары, біліктілігі жоғары
менеджерлер қызмет етеді.
Тәуелсіздіктің 20 жылынында Қазақстан бірнеше ауыр дағдарысты бастан
өткерді. Солардың ең біріншісі және ауыры біз үшін Кеңес одағының ыдырауы
болды. Сол тұста Қазақстан құлаған империяның бір бөлшегі ретінде тым ауыр
экономикалық жағдайлармен бетпе-бет қалды. Сол тұста біз бұрын болмаған өз
дербес мемлекеттігімізді қалыптастыру, ішкі және сыртқы саясаттың жаңа
жүйесін құру, экономиканы жұмыс істеуге мәжбүр ету, оны жекешелендіру, яғни
либералды мемлекетті, либералды экономиканы қалыптастыру үшін өте күрделі
бес-алты жылды жұмсадық. Одан енді ес жиямыз деген тұста Оңтүстік-Шығыс
Азия дағдарысына тап болдық. Сондықтан біз өз дамуымызды 1999 жылдан
бастадық. Соңғы 10-13 жылдың аясында ғана қалыпты даму жағдайына түстік.
Осы үшін біз өз жетістіктерімізді мақтан тұтамыз. Бұл жылдардың өн бойында
шет ел инвесторлары кеңесі менімен бірге болды. Соның арқасында біз 120
миллиард доллардың шетелдік инвестицияларын тартып, 150 миллиард доллардың
өзіндік, ішкі инвестицияларын іске қосты .
Қазіргі таңда әлемдік экономиканың көшбасшыларына айналып, жоғары
технологиялар саласы мен инновациялық жүйені дамытудың озық үлгісін көрсете
білген бірқатар елдер бар. Бұл елдер шикізатты алу мен оны алғашқы өңдеу
үрдісін қамититын индустриалдануға дейінгі, сондай-ақ шикізатты толық өңдей
отырып, одан дайын өнім жасауға дейінгі үрдістерді қамтитын индустриалды
кезеңдердің барлығынан өтіп, енді жоғары технологиялар мен инновацияларға
негізделген постиндустриалды экономиканы жасақтаумен, оның басым бағыттарын
жетілдірумен айналысуда. Басқаша айтқанда, олар қосылған құн тізбегін толық
қалыптастырып, ғылыми сыйымды, әрі инновациялық сипаты бар өнімдер мен
қызметтерді нарыққа ұсынып келеді.
Әлемдік экономиканың алдыңғы қатарлы озық тәжірибелерін игеруге және
оны ұтымды пайдалана білуге талпынған мемлекеттер үшін бүгінгі уақыттағы
басты мәселе индустриалды-инновациялық экономиканы қалыптастыру болып отыр.
Индустриалды-инновациялық экономиканың басты ерекшелігі – ғылыми сыйымды,
технологиялық өңделу деңгейі жоғары өнімдерді шығаруға икемді өндірістік
және инновациялық инфрақұрылым ның болуы.
Осы тұрғыдан алғанда Қазақстан Республикасында аталған бағыттарда
көптеген жұмыстар атқарылып келеді. Атап көрсетер болсақ, 2003 жылы елдің
инновациялық-индустриялық дамуын қалыптастыру және экономиканың нақты,
түпкі өнім өндіру секторын өркендету әрі әртараптандыру мақсатында
Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015
жылдарға арналған стратегиясы, 2005 жылы Қазақстан Республикасының Ұлттық
инновациялық жүйесінің қалыптасуы мен дамуының 2005-2015 жылдарға арналған
бағдарламасы, ел экономикасының инновациялық белсенділігін көтеру
мақсатында 2006 жылы ҚР Инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау туралы
Заңы қабылданды. Осылардың негізінде 2003 жылдан бастап отандық
инновациялық әзірлемелерді қолдау мен оны өндіріске ендіруге, сонымен бірге
Қазақстан Республикасын болашағы зор шетелдік технологияларды трансферттеу
алаңы ретінде дамытуға бағытталған инфрақұрылым жүйесін құру үрдісі
басталып кетті. [1, 25 б.], [2, 25 б.], [3, 25 б.]
Зерттеу тақырыбының өзектілігі – Қазақстандағы ірі бизнестің
әлеуметтік – экономикалық дамуының стратегиялық басқарудың тиімді нысандары
мен әдістерін іздестіру қажеттілігімен белгіленеді.
Курстық жұмыстың мақсаты – Қазақстан экономикасында ірі бизнестің
ролі мен мағынасын анықтау.
Курстық жұмыстың мақсаттарына сәйкес келесі міндеттер белгіленген:
– ірі бизнестің даму кезеңдері мен оның теоретикалық аспектілерін
қарастыру;
– Қазақстанның ірі кәсіпорындары қызметіне талдау жасау;
– талдау қорытындылары бойынша қорытындылар әзірлеу.
1. Инновациялық инфрақұрылым элементтерін дамыту - ірі бизнесті дамытудың
негізгі құралы
Қазіргі кезде шетелдік тәжірибеге негізделе отыра Қазақстан экономиканы
дамытудың алғышарты - инновациялық инфрақұрылым элементтерін дамыту деп
белгіленген. Осы салаға ірі бизнестің енгізер үлесі мол. Сонымен қатар,
инновациялық инфрақұрылым элементтерін дамыту барысында көптеген орта
бизнес субъектілері өз айналымдарын, несие қаражаты мен ықзмет ету аясын
кеңейтулеріне байланысты біртіндеп ірі бизнес субъектілеріне айналуда.
Сондықтан да қазіргі кезде инновациялық инфрақұрылым элементтерін дамыту -
ірі бизнесті дамытудың негізгі құралына айналуда. Дүние жүзінде жаһандану
үрдісінің күрделенуіне байланысты бәсекеге қабілетті экономиканы
қалыптастыруда әрбір мемлекет өзінің ұлттық инновациялық жүйесі мен
инновациялық инфрақұрылымынын дамытуға басымдық беріп отыр. Өйткені ұлттық
экономикасы қалыптасқан және дамыған елдердің тәжірибелеріне сүйенсек,
олардың жеткен жоғары жетістіктеріне инновациялық инфрақұрылымның оңды әсер
еткенін байқай мыз. Олардың әлемдік нарықтағы үлесі де қомақты. Сондықтан
да, дамыған елдердің қатарына кіруге талпыныс білдіріп отырған Қазақстанның
өзінің мүмкіндіктері мен стратегиялық мақсаттарына сай ұлттық инновациялық
жүйесі мен инфрақұрылымын дамыту өзекті мәселе болып отыр.
Әлемдік экономиканың қарқындап дамуы - адами және интеллектуа лдық
ресурстардың нәтижелі еңбегінің жемісі екені белгілі. Қазіргі заман
талабына сай дамыған елдерде тиімді әзірлемелер жүйесі және түрлі қызмет
сфераларына жаңа технологиялық шешімдерді енгізуге негізделген инновациялық
экономикаға өту үрдісі байқалады. Сонымен бірге, табиғи ресурстардың
молдығын пайдалану маңызды болған дәуір өтіп барады, оның орнына
экономиканың технологиялық тұрғыдан дамуын тездету, үдету мақсатында тиімді
тетіктерді қолдану мүмкіншілігі үлкен мәнге ие болып отыр. Арзан, сапасы
төмен еңбекке негізделген өндіріс кезеңі аяқталуда. Дәл қазіргі қоғам –
адамның интеллектуалдық ресурстарына, оның инновация ларды қабылдауы мен
жүзеге асыру қабілетіне негізделген қоғам болып қалыптасуда.
Өнеркәсібі жан-жақты дамыған елдер индустриялдық әлеуеті қалыптас қан
топқа кіреді. Дәл осы топ құрамына кірудің арнайы ережемен белгілеме ген
шарттары да бар. Солардың қатарына, өнеркәсіптік өнімнің жылдан-жылға
артуы, тек оның көлемінің ғана емес, сапалық және ассортименттік құрамының
да көбейуі, шикізаттық сектордың жалпы экономикадағы үлесінің қысқаруы
сияқты және басқа да көрсеткіштер бойынша нәтижелі болу жатады. Мұның
барлығы да инновациялық инфрақұрылымды қалыптас тыру мәселесіне жете мән
беріп, оны мемлекеттің арнайы стратегиялық мақсаттарының бірі етіп
белгілеуді міндеттейді.
Инновациялық инфрақұрылым - ғылыми идеяның өндірісте қолдау тауып, нақты
өнім, қызмет, жұмыс түрінде көрініс табуына дейінгі барлық кезеңдерді
қамтитын іс-шаралардың жүруіне ыңғайлы жағдай жасайтын, қажетті жұмыстар
мен қызметтерді орындайтын ұйымдар жиынтығынан тұрады.
Инновациялық инфрақұрылымның негізгі міндеті инновациялық өнім
өндірумен (қызмет көрсетумен, жұмыс орындаумен) айналысатын кәсіпорындарға
қолдау көрсету деп топшыласақ, онда инновациялық инфрақұрылымды
қалыптастыру мемлекеттің техникалық, технологиялық, экономикалық, қаржы,
әлеуметтік жағдайын жақсартып қана қоймай, сонымен бірге оның әлемдік
экономикадағы тұғырын көтеруге де, сыртқы нарықтарға шығып, ондағы өзінің
орнын табуға немесе иеленуге де мүмкіндік жасайды деген байламға келуге
болады.
Инновациялық инфрақұрылымның экономикалық маңызы елдің экономикалық
даму стратегиясын айқындаумен, қосылған құны жоғары өнімдер өндірумен,
шағын инновациялық кәсіпкерлікті жандандырумен және басқалармен анықталады.
Бүгінгі таңда Қазақстанда 50-ден астам бизнес-инкубатор қызмет
етуде. Алайда, олардың көбі инновациялық сипаты жоқ, тек кәсіпкерлік ортаға
икемді шағын кәсіпорындарды дайындаумен және оларға қызмет көрсетумен
айналысуда, яғни еліміздегі технологиялық бизнес-инкубаторлар өзінің мақ
сатты жұмыстарымен шұғылдана алмай отыр. ҚР Инновациялық қызметті
мемлекеттік қолдау туралы Заңына сәйкес, олар - инновацияны құру, қорғау
құжаттарын алуға өтінімдерді рәсімдеу және инновациялық жобаны дайындау
үшін жеке және заңды тұлғаларға құқықтық, ұйымдық, ақпараттық және өзге де
қызметтер ұсыну жөніндегі іс-шараны жүзеге асырушы заңды тұлға болып
табылады. [4, 25 б.], [5, 25 б.]
Қазақстандық бизнес-инкубаторлардың қызметінің шағын ғана тәжірибесі
олардың бірқатар ерекшеліктері мен өзекті мәселелері бар екенін көрсетті,
атап айтқанда:
1. Көптеген бизнес-инкубаторлар халықаралық қорлар мен ұйымдар
қолдауымен құрылған;
2. Жеке бизнестің бизнес-инкубаторларды құруға деген ынтасының
жеткіліксіздігі;
3. Жоғары оқу орындары базасындағы инкубаторлардың аз болуы;
4. Технологиялық бизнес-инкубаторларды қалыптастыратын және дамытатын
бірден-бір орта – еліміздегі технопарктердің аздығы;
5. Бизнес-инкубаторлармен көрсетілетін қызметтердің шектеулі болуы;
6. Технологиялық бизнес-инкубаторлардың тиімді дамуына жағдай жасайтын
инновациялық кәсіпкерлік ортасының болмауы;
7. Қаржыландырудың жеткіліксіздігі және осы аталған мәселелерді шешудің
ғылыми негізделген тетіктерінің қалыптаспауы, т.б.
Ұлттық инновациялық қор АҚ қызметінің басты мақсаты елдегі жалпы
инновациялық белсенділікті арттыруға, соның ішінде жоғары технологиялық
және ғылыми сыйымды өндірістерді дамытуға бағытталған. Әйтсе де, бұл қор
Қазақстанның инновациялық әлеуетінің дамуына қажетті деңгейде ықпалы болмай
отыр. [6, 25 б.]
Қазақстанның ұлттық инновациялық инфрақұрылымының қазіргі жағдайы әрине
республиканың экономикалық дамуының өзіндік ерекшелік теріне байланысты.
Олардың қатарына әлемдік нарықтағы көмірсутек шикі затына бағаның күрт
өсуі, қара және түсті металл өнімдеріне деген жоғары сұраныс, осыған
байланысты қаржылық және коммерциялық кәсіпкерліктің қанат жаюы, еліміздегі
табиғи ресурстарды игеруге қатысы бар халықаралық байланыстардың нығайуы
сынды факторларды жатқызуға болады. Әйтсе де, бұл ерекшеліктер әлі де болса
ұлттық экономиканың біржақты дамып отырғанын көрсетеді. Өйткені тек
шикізатқа ғана бағытталған экономиканың белгілі бір кезеңде құлдырау қаупі
жоғары болатыны белгілі. Бұның салдарын қазіргі кезде орын алған әлемдік
қаржы дағдарысынан да байқау қиын емес.
Еліміздің индустрияландыру картасына 294 жоба енгізілген. Олардың жалпы
құны 55 миллиард долларды құрайды. Бұл жобалар талапқа сәйкес жұмыс істеу
үшін оның мониторингі ұйымдастырылатын болады. Үкімет, міне, осы істе
бизнес-қауымдастықтықтың бақылаушы болғандығын қалайды. 2010 жыл
қорытындысында саудаланған өнім көлемі бойынша бірінші орынға
“Теңізшевройл” ЖШС, екінші орынға “ҚазМұнайГаз” АҚ, үшінші орынға ENRC,
төртінші орынға “Қазақмыс”, бесінші орынға “ПетроҚазақстан” АҚ, алтыншы
орынға “Қазақстан темір жолы” АҚ ие болып отыр.
2.Ірі бизнесті дамытуда барысында кездесетін тосқауылдар мен проблемалар
2.1. Ірі кәсіпорындар кеден процедураларын жүзеге асыру барысында
туындайтын қиындықтар.
Барлық кәсіпорындар дерлік қазіргі кезде жүргізіліп отырған кеден
процедураларының (көптеген, қымбат тұратын және уақыт бойынша ұзаққа
созылған) ауыртпалығының саудаға тосқауыл жасап отырғанын атап көрсетті.
Оларға мыналар жатады: кедендік бағалау процедурасының кемелсізідігі; УСҚ
қызметтерінің құнының жоғарылығы; кедендік рәсімдеуді кешіктіріп отырған
немесе оларды пайымдау өз бетімен қолданудың кейбір жағдайларында
қолданатын кедендік таптастыру жүйесі; кедендік декларацияны рәсімдеу мен
қарастыруға байланысты кеден делдалдарының кінәсінен контейнерлердің тұрып
қалуы, кедендік органдардағы бір терезе үлгісіндегі (ТАИС -1 және ТАИС -2
және Web — declarant) электрондық құжат айналымының болмауы жатады. Бұған
кедендік тазалау процедураларын жылдамдатуға арналған қосымша төлемдерді
алу маұсатында кедендік рәсімдеуге арналған қажетті құжаттарды дайындауға
қойылатын аса көтеріңкі талаптарды жатқызуға болады.
Экспортты жылжытудағы тосқауылдарға шығыс бағыттағы жүк артуды жүргізу
үшін Астана қаласындағы ҚазТрансСервис АҚ беретін темір жол, теңіздік
контейнерлер арқылы тауарларды экспортттаудағы тиеуге арналған кодтарды
мемлекет аралық растаудың міндетті процедурасы жатады, егер жүк арту шығыс
бағытында болса, онда оны Астана қаласындағы ҚазТрансСервис АҚ береді, ал
егер жүк арту батыс бағытында болса, онда оны Мәскеу қаласындағы ТИС ЖШҚ
береді. Процедура 2 күннен 10 күнге созылады. Сонымен қатар, өнімді
автокөлікпен арту үшін транспорттық компаниялардың міндетті түрде TIR-
корнеті болуы керек, ал қымбат өнімді арту үшін компанияның қызыл жолақты
TIR-корнеті болуы тиіс, ол тапсырыс берушіні қосымша шығындар шығаруға
мәжбүр етеді. Тауарларды порттарда теңіз контейнерлерімен тиеу 1,5 айға
созылады. Сонша ұзақ күту процесі алыс шетел елдердің сатып алушыларын
алаңдатады, сондықтан олар ынтымақтастыққа соншалықты ынталы емес.
Қазіргі кездегі кедендік процедуралар мен рәсімдеулер шетелдік
мемлекеттерде қабылданған нормалардан асып түсіп жатыр және олар саудаға
тосқауыл жасауда, осы жағдай ДБ Doing Business " соңғы есебінің
мәліметтерімен расталып отыр, ол бойынша 89 күндегі Қазақстанның экспорттық
шығындары (3005, АҚШ долларын құрайды), ал экспорттық операция өткізуге
арналған құжаттардың саны 11 болып отыр. Қазақстан бұл рейтинг бойынша
зерттеліп отырған елдердің тізімінде соңғы 180 орынды иеленіп отыр. ДБ
жасаған Транспорттық Логистиканың т.н. Көрсеткішіне сәйкес (LPI), 150 ел
тізімі арасында Қазақстан 133 орынға ие болып отыр. [7, 25 б.], [8, 25 б.],
[9, 25 б.]
2.2. Салық салу.
Қосымша құн салығын қайтару мәселесі. Экспортты қолдаудың маңызды
бағыттарының біріне, әсіресе биік дәрежелі өңдеуден өткен тауарлардың
біріне, экспорттық қызметтің қайсыбір аспектілеріне қатысты салық салуды
реттеу саласындағы процедуралық мәселелерді шешу жатады. Кез келген
тауардың бәсекеге қабілеттілігінің негізін бағаның төмендігі мен сапаның
жоғарылылығын үйлестіру құрастырып отырғандығы белгілі. Қазақстандық
өңдеуші кәсіпорындардың өнімдеріне деген бағаның жоғары болуына банкілік
несиелердің қымбатшылығы мен коммуналдық және транспорттық қызметтерден
басқа, салық салудың қазіргі жүйесі, әсіресе қосымша құн салығы-де әсер
етіп отыр. Салық салудың қазіргі қосымша құн салығы жүйесі өңдеуші
кәсіпорындардың дамуын тежеп отыр, өңдеуші кәсіпорындардың көлеңкелі
экономикадағы ресми мәлімделетіндермен салыстыруға болатын маңызды
айналымдарын кетіруге ынталандырып отыруы, өндіріс жаңартуға және өнімнің
сапалы жаңа түрлерін өндіруді қамтамасыз етуге арналған айналымдық
қорлардың маңызды бөлігін бұрып әкетуге жетелеп отыр.
Кәсіпорындардың өндіріс қорларының физикалық және моральдық қартаюына
байланысты үдей түсетін т. н. қосымша құнның жағымсыз әсері бар болып отыр.
Физикалық және моралдық тозған жабдықтау жағдайында өнім өңдеуге арналған
әрбір операция көп шығынды талап етеді, ол өнімді қымбаттата түседі және
оның экспортқа шығу мүмкіндігін пайдасыз етеді. Тауарларды қосымша құн
салығы тазалау барлық шетелдік мемлекеттерде олардың бағалық сипат бойынша
бәсекелік қабілетін арттыру мақсатында қолданылып отыр. Қазақстанда
экспорттық операция жүргізудегі қосымша құн салығы қайтаруда кездесетін
барлық қиыншылықтар салдарынан әлемдік нарықтардағы тауарлардың бәсекелік
қабілеті төмендейді. қосымша құн салығы қайтаруды тежеу экспортты
дамытудағы негізгі кедергінің бірі болып табылады, ол кәсіпорындардың
айналымдық қаражатын заңнамада белгіленген кезеңнен асып кететін бір
кезеңге дейін тоқтатып қоюға мәжбүр етіп отыр, ол кәсіпорындар үшін
жағымсыз болып отыр, олар үшін айналымдық қаражаттың болмауы экспортты
тежеп отырған факторлардың бірі болып табылады. Сондай, ақ салықтық
әкімшілік ету сыртқы нарыққа ұсынылып отырған өнім бағасына, сонымен қоса
оның бағалық сипат бойынша төмен болып саналатын бәсекелік қабілетіне-де
әсер етіп отыр. Импортталған тауарларға қосымша құн салығы төлеуді кейінге
қалдыру механизмінің кемелсіздігі, ең алдымен, шағын және орта
кәсіпкерліктің салық төлеушілері үшін биік импорттық кедендік баж
салықтармен қоса отандық кәсіпорындардың бәсекелік қабілетін төмендетіп
отыр. Мысалы, дәрігерлік жабдықтар импорты қосымша құн салығы төлеуден
босатылады, ал олардың қосалқы бөлшектерінің импортына қосымша құн салығы
салынады және импорттық кедендік баж салықтарын төлеу қажет. Ақырында, елде
өнім өндіргенше импорттық өнім сатып алу әлдеқайда пайдалы болып табылатын
мынандай жағдай болып отыр. Импортталған тауарларға қосымша құн
салығын төлемеу мәселесі тек қана салық төлеушінің жабдықтарды сатып алуын
ғана емес, оған қоса қосалқы бөлшектерді-де сатып алуды да ескеру керек, ол
дегеніміз позициялар бойынша салық төлеушінің дебеттік сальдосын
құрастырара алатын қосымша құн салығы төлеуді ескереді, себебі ол
аквтивтерді капитализациялау мен сатып алу шығындарына жатады. Салықтық
және бухгалтерлік есеп ара қатынасында МСФО және НСФО ұғымдарын нақтылап
анықтау мен қолдануда кәсіпорындар мәселелерді кезедестіріп отыр.
Қазақстанда шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері НСФО форматында жұмыс
істеп отырса, ірі кәсіпкерлік субъектілері — МСФО форматында жұмыс жасауда.
Мұндай жағдайда не істеу керек? Егер ірі кәсіпорынның орта кәсіпкерлікке
жататын туындысы МСФО бойынша консолидациялық баланс құрайтын бас
кәсіпкерліктің алдында есеп беретін болса? Сонымен қатар, алдыңғы жылдың
табысына жататын корпоративтік кіріс салығы бойынша аванстық төлемдер
мәселе болып отыр және кәсіпорындардың пікірі бойынша ол төленбеу керек,
кәсіпорынның ақша құралдарын жоспарлауға байланысты ерікті сипатта болуы
керек. Сонымен қатар құжаттар негізінде негізгі құралдарды жөндеуге
арналған шығындарды толық шегеріп тастау тәртібін өзгерту қажет — тауар
өндірушілердің шығындарын кәсіпорынның есептік саясатымен және ішкі
технологиялық есеп-қисаптармен белгіленген нормалар шегінде шегеруіне
рұқсат енгізу керек.
Жекеленген кәсіпорындардың пікірі бойынша, соңғы өнімді өндірушілері
үшін шикізатты арзан бағамен сатып алудың құрылымын жасау қажет болып отыр,
себебі әрбір тауар өндіруші үшін шикізатты аз көлемде стаып алу " біраз
есе қымбатқа түсіп отыр. Бір өнімге деген бағалардың әркелкілігі кімнің
қалаай келісе алу мүмкіндігіне байланысты болып отыр.
2.3. Техникалық реттеу.
Экспорттық рәсімдерді ресімдеу кезінде кәсіпорындарда экспорттағы
дүмбіл өнімдер мен СТ-1 дайын өнімге шығу сертфикатын алуға байланысты
қиындықтар туындайды. Бүгінгі таңдағы қосарланған сертификация (шикі және
дайын өнімге-де) дайын өнім үшін ғана жобаланған мемлекеттік бақылау
техникалық реттеу жүйесінің логикасына сәйкес келмейді. Халықаралық
тәжірибеде, тәртіпке сай қайта өндірілетін өнеркәсіпке арналған өнімге
сертификация жүргізілмейді, өйткені мұндай рәсім сауда ісіне кедергі болып
табылып және дайын өнімнің қымбаттауына алып келеді. Сондықтан қайта
өндейтін өнеркәсібі бар кәсіпорындардың сертификация жүргізбеуі орынды
болар еді, себебі шығарылатын шикізат экспортшы-елдердің рассталған
құжатына ие, ал қайта өндейтін өнеркәсіптік кәсіпорындар дайын өнім шығарар
кезде Қазақстан Республикасында өнімнің шығу сертификатын ресімдейді.
Кейбір кәсіпорындарға әрбір топтама үшін 100 мың тенгеден келгендіктен
сертификация құны кедергі болып табылады. Тауарларға техникалық талаптар
дың айырмашылығы, ең бастысы міндетті талаптардың, саудалық шектеулердің
өзіндік ерекше саласы болып қаралатын және санитарлық және фитосанитар лық
шаралар және сауда мен техникалық тосқауылдар бойынша БСҰ арнайы
келісімімен реттеліп, бағалау сәйкестілігінің ұлттық ерекше тәртібі мен
рәсім дері халықаралық саудада белгілі бір кедергілер тудырады. (саудадағы
техника лық тосқауылдар немесе санитарлық және фитосанитарлық шаралар)
Тәжі рибеде техникалық тосқауылдар шетел нарығына казақстандық тауарлардың
қол жеткізу мүмкіндігін шектейтін маңызды ықпал болып табылады. Кіші және
орта кәсіпорындар сертификатциялауға шығындар жасай алмайды, атап айт
қанда, СМЖ өз-деңгейінде қолдап және ендіруде келтірілген зиян үшін
қаржылық өтем бойынша жауап бере алмайтын және шетелдерде танылмаған
отандық сертификацияланған компаниялардың қызметтеріне жүгіне отырып,
нәтижесінде көптеген пайдалы тапсырыстардан айырылады. Көбінде кәсіпорын
сапа жүйесін тек қана бір себеппен енгізеді, егер-де ол өнімді сатып алудың
міндетті шарты болып табылса ғана. (мынандай жағдайда, егер өнім шетелге
қойылып немесе ішкі нарықтағы тұтынушы басқа елді ірі компаниясы болып
табылса). Тәжірибеге жүйені енгізу іске аспайды не болмаса тиімді жұмыс
істемейді. Көптеген кәсіпорындар, мысалы, азық-түлік саласындағы НАССР
(Ықтимал қатерлерді талдау және маңызды бақылау нүктелері) мен ИСО
(Стандартизация жөніндегі Халықаралық Ұйым) стандарттар арасындағы
айырмашылықты және олардың орындалу қажеттігін дұрыс түсінбейді. Көптеген
кәсіпорындар үшін өнімнің қауіпсіздігі мен сапа жүйесін қолдау және ендіру
бойынша түсіндірмелік пен оқыту семинарлары қажет. Халықаралық заңнамалар
мен ұлттық стандарттардың жүйесін үйлесімдендіріп және жетілдірту
мақсатында кәсіпорындарды халықаралық аккредитацияның қазіргі заманғы
ғаламдық тетіктерімен, халықаралық қызмет пен сауда сертификациясының
технологияларымен және құралдарымен таныстыру қажет, ұлттық жүйе
сертификациясы мен аккредитациясына бірігу мемлекет жағынан үлкен
шығындарды талап етеді, алайда мұнсыз қазақстандық кәсіпорындар
Қазақстанның БСҰ кіру алдында тұрған табалдырықта қатаң бәсекелестік
күресте лайықты бәсекелесе алмайтын болады. Техникалық кедергілермен
байланысты мәселелердің шешімі халықаралық сәйкестендіруді, стандарттар мен
мөлшерлердің үйлесімділігін, жалпы халықаралық мойындалған стандарттар мен
техникалық мөлшерлердің қолданылу тәртібін қоюды қарастыруға міндетті.
Қазақстандық кәсіпорындар шет елдердің аймақтарында патент алу және
тауарлық белгілерді тіркеу кезінде қиындықтармен кездеседі.
2.4. Ірі мемлекеттік кәсіпорындарды басқару проблемалары.
Мемлекеттік кәсіпорындар үшін проблемалардың бірі ол компанияның
ең алдыңғы басқарушыларымен қарым-қатынас мәселесі болып табылады.
Акционерлік қоғам жөніндегі заңнама мен азаматтық заңнама нормалары болса
да, еншілес компанияның жедел қызметіне компания басқарушылары белсенді
жағаласып, көбінде нақты жағдай туралы жан-жақты түсінігі болмай тұрса да,
жедел шешімдерді өздігінен қабылдауға бір мүмкіндікте қалдырмайды
(әкімшілік-директивті басқару әдісі). Нәтижесінде, еншілес кәсіпорынның топ-
менеджменттерінің қызығушылығы төмендеп және жауапкершіліктері жойылады.
Осының салдарынан өндірістің нәтижесі мен қаржы көрсеткіштері және жалпы
алғанда басқару тиімділігі төмендейді (машинақұрылысы кәсіпорыны).
Кәсіпорындардың пікірінше, холдингтер шегінде корпоративті басқару жүйесін
барлық деңгейде ендіру және сенімді басқару тетіктерін белсенді қолдану
мәселені шешуге септігін тигізер еді.
Қазақстан әлемдегі теңіз бекеттерінен алыстатылған елдердің бірі және
көліктік шығындары, сондай-ақ темір жол тасымалдарының құны отандық өнімді
экспорттау кезінде шығындардың айтарлықтай үлесін құрайды, бұл өз кезегінде
бәсекеге қабілеттілік пен оның өсуіне кедергі болып табылады. Мысалы, 2003
жылы РФ аймағы бойынша 1000 км 1 тонна астықты тасымалдау 16,95, АҚШ
долларын құрады, ал мақта мен түк — 28,34, АҚШ долларын. Бұл көрсеткіштер
тиісінше Қазақстан аймағы бойынша аталған тауарларды тасымалдауда 2,8 және
4,6 рет көп тарифті көрсетеді. Экспортшыларға белгілі бір өнімнің түрлері
үшін арнайы вагондар мен темір жол вагондарының тапшылығы, теміржол
вагондарының жоғары құны мәселе тудырады. Бір тәулікке жүздеген вагондарды
қажет ететін ірі кәсіпорындар үшін кеденшілердің штаттық бірілігінің
шектеулігінен және кеден бекеттерінің алшақтығынана вагондардың тұрып қалу
проблемасы бар. Бұл жағдай кәсіпорынның қосымша шығындарына алып келеді
және кәсіпорынның өзінде кедендік ұйымның өкілдігін талап етеді. Бұл сала
қайта құрылым мен мемлекет-тасымалдаушы-жүк жөнелтуші жаңа экономикалық
қатынас үлгісін ендіруді қажет етеді. Біздің көзқарасымыз бойынша,
энергиямен жабдықтауға қатысты мәселелер мынадан туындайды. Елді мекендерге
электр қуатын жеткізу мен тасымалдау жүйесіндегі РЭК-тің монополялық
жағдайы (жеке меншікте) кәсіпорындар үшін өзінің электроэнергиялық
шығындарын басқару мүмкіндіктерінен айырады. Энергиямен жабдықтау
мәселелері шешілер кезде РЭК айналып өту техникалық тұрғыдан мүмкін
еместігімен байланысты, өйткені олар елді мекендерге бөлінген қуаттардың
билеушісі болып табылады. Осыған орай, бұл ұйымдар еш қандай баламасыз
негізде өздерінің жеткізу шарттарын кәсіпорындарға әмірлеу мүмкіндігіне ие.
Көптеген кәсіпорындар үшін Үкіметтің Электр энергетикасы қондырғылары
объектілерiн қайта жаңарту мен кеңейту үшiн қосымша қуаттарды қосу және
шығындарды өтеу ережесі туралы № 1044 Қаулысына сәйкес, қосымша қуатқа
қосылу ең үлкен ауыртпалық болып табылады. Несиелік қорлардың
қымбаттылығына орай кәсіпорындар бір реттік төлем орнына, ай сайынғы
төлемді қалайды.
Диагностикаланған кәсіпорындардың және олардың жалпы санынан сұрау
салынған кәсіпорындардың пайыздық үлесінің кейбір проблемалары:
1. Маркетингтік қызметтің дамымауы және, ақпараттың жоқтығы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz