Арнайы психология

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І АРНАЙЫ ПСИХОЛОГИЯ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.1 Арнайы психология пәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Мiнез.құлықтарында ауытқушылығы бар балалардың психологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8

ІІ МҮМКІНДІГІ ШЕКТЕУЛІ БАЛАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2.1 Арнайы психология пәнінің негізгі ғылыми және тәжірибелік қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.2 Сөйлеу тілі бұзылған балалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26

КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейтестілігі. Қазақстан Республикасының егеменді ел болып қазіргі таңдағы даму кезеңі, қоғамның барлық саласындағы қозғайтын істерін қайта құрумен, әлеуметтік-саяси және экономикалық қарым-қатынастардың өзгеруімен сипатталады. Бұл қазiргi кезеңдегi оқушылардың әлеуметтiк жағдайдағы дамуына үлкен өзгерiстер келтiредi, яғни олардың өзiн-өзi бағалауының жеке тұлға болып қалыптасуына әсерiн тигiзедi.
Жалпы дамудың белгілі-бір сатысына жеткен үлкен адамдағы кемістік, психикалық дамуы дұрыс жағдайда өткендіктен ешқандай ауытқуға әкеп соқпайды. Сондықтан, кемістіктің әсерінен психикалық дамуында бұзылуы бар және арнайы оқыту мен тәрбиелеуді қажет ететін балаларды кемтар балаларға жатқызады.
Кемтар балалардың негізгі категорияларына жататындар мынадай топтарды құрайды: есту ақаулықтары бар балалар (кереңдер, саңыраулар, кеш есту қабілетінен айрылғандар); көру ақаулықтары бар балалар (соқырлар, нашар көретіндер); сөйлеу ақаулығы бар балалар (логопаттар); ақыл-ой дамуы кешеуілдеген балалар (ақыл-есі кем балалар, психикалық дамуы тежелген балалар); психофизиологиялық дамуында комплексті ақаулықтары бар балалар (керең, соқыр, мылқау, ақыл-ойы кем немесе соқыр, ақыл-ойы кем керең балалар - слепоглухонемые-орысшасы), тірек қозғалыс аппараты бұзылған балалар.
Кемтар балаларды оқыту мен тәрбиелеу оларды өмірмен араластыру, оларды өндіріске бейімдеу -өте қиын әлеуметтік және педагогикалық мәселе. Кемтар балалар - қиын және әртүрлі мінезді топ болып табылады. Дамудағы әртүрлі ақаулық баланың әлеуметтік қалыптасуына, олардың танымдық мүмкіндіктеріне және еңбек іс-әрекетіне өз әсерін тигізеді. Дефектілер сипатына қарай баланың даму процесінде кейбіреуі толық түзеледі, енді біреулері ыңғайланады.
Баланың дұрыс дамуының қиындығы мен сипатын олармен жасалған педагогикалық жұмыстың әртүрлі формалары анықтайды. Дене және ақыл-ой дамуындағы ақаулық баланың бүкіл танымдық іс-әрекетіне және оның соңғы нәтижесіне әсерін тигізеді. Кемтар баланың білім деңгейі бірден көрініп тұрады.
Ақаулық сипаты арнайы мектеп оқушыларының тәжірибелік іс-әрекетіндегі мүмкіндіктеріне де өз әсерін тигізеді. Арнайы мектептің кейбір оқушылары қажетті білімдерді игерсе, енді біреулері ең қарапайым білімді ғана игере алады және олардың өмірі мен еңбек жолын қосымша көмек арқылы ұйымдастыруды талап етеді.
Кемтар балаға деген қатынас әлемдік тарихта ұзақ эволюцияны бастан кешірді. Қоғамдық дамудың алғашқы сатысында кемтар баланың жағдайы өте ауыр болды. Құл иеленушілік заманында дене дамуында әртүрлі ақаулығы бар балалардың көзін жойып отырды. Орта ғасырда бала дамуының кез-келген ауытқуын қара, дүлей күштің келуі деп қараған. Қорытындысында, кемтар балалар ортадан жекеленіп, тағдыр тәлкегіне салынған.

Пайдаланылған әдебиеттер
1.«Актуальные проблемы диагностики ЗПР» под.ред. К.С.Лебединский М.,1982г.
2. Леонтьев А.Н: «Принципы психического развития ребенка и проблема умственной недостаточности» /Проблемы развития психики/ М., 1972г
3. Психодиагностика и коррекция детей с нарушениями и отклонениями развития. / Сост. и общая редакция В.М. Астапова, Ю.В. Микадзе. - СПб.: Питер, 2002.
4. Столяренко Л.Д. Основы психологии: Учебное пособие. - Ростов н/Д, 1997.
5. Цветкова Л.С. Введение в нейропсихологию и восстановительное обучение. – М.: Московский психолого-социальный институт, 2000.
6. Флерова Ж.М. Логопедия. - М., 2001
7. Т.А.Власова. М.С.Певзнер. О детях с отклонениями в развитии-М.1973.
8. Основы обучения и воспитания аномальных детей (Под. Редак.А.И.Дьячкова-М.,1965
9. Кенжебаева Т.Б. Арнайы психология. Павлодар, - 2011.
10. Основы обучения и воспитания аномальных детей (Под. Редак.А.И.Дьячкова-М.,1965
11.Сабирова Р.Ш. Исследование динамики самосознания личности студентов современного ВУЗа: Автореф.дис. канд. психол. наук. –Алматы, 1998. - 28 с.
12.Пилипчук Л.В. Особенности самосознания личности в раннем юношеском возрасте: Автореф.дис. канд. психол. наук. - Алматы, 1999. - 30 с.
13. Омирбекова С.Ж. Особенности самооценки детей подросткового и раннего юношеского возраста. Автореф. ... канд. психол. наук: 27.10.99. Алматы, 1999, 25с.
14.Макина Л.К. Сравнительная характеристика межличностных отно-шений в группах детей-сирот старших классов (с сохранным и нарушен-ным интеллектом) и подростков с нарушениями интеллекта, проживаю¬щих в семьях. Автореф. ... канд. психол. наук: 29.11.99. Алматы, 1999, 25 с.
15.Рубинштейн С.Л. Основы общей психологий. - М., 1989. - т. 2.-245с.
16.Эльконин Д.Б. Природа детства и его переодизация // Избранные психолгические труды. - М., 1989. 68 с.
17.Мудрик А.В. О воспитании старшеклассников. - М., 1981. - 130 с.
18.Сухомлинский В.А. Сердце отдаю детям. - Киев, 1974. - 22 с.
19.Кон И.С. Психология старшеклассника. - М., 1990. - 50 с.
20.Кон И.С. Психология ранней юности. - М.: - Просвещение, 1989. 90 с.
21.Платонов Г.К. Системе психологии и теория отражения. - М., 1986. 230 -с.
22. Мясищев В.Н. Психология отношений. Избранные психологические труды, /под ред. А.А. Бодалева, М.- Воронеж, 1995, 60с.
23.Платонов Г.К. Сруктура и развитие личности. / отв. ред. А.Д. Глоточкин. - М., Наука. 1986. -236 с.
24.Узнадзе Д.И. Общее учение об установке // Хрестоматие по психологии. М.: Просвещение, 1987. 115 с.

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І АРНАЙЫ ПСИХОЛОГИЯ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.1 Арнайы психология пәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Мiнез-құлықтарында ауытқушылығы бар балалардың психологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8

ІІ МҮМКІНДІГІ ШЕКТЕУЛІ БАЛАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2.1 Арнайы психология пәнінің негізгі ғылыми және тәжірибелік қағидалары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.2 Сөйлеу тілі бұзылған балалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26

КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейтестілігі. Қазақстан Республикасының егеменді ел болып қазіргі таңдағы даму кезеңі, қоғамның барлық саласындағы қозғайтын істерін қайта құрумен, әлеуметтік-саяси және экономикалық қарым-қатынастардың өзгеруімен сипатталады. Бұл қазiргi кезеңдегi оқушылардың әлеуметтiк жағдайдағы дамуына үлкен өзгерiстер келтiредi, яғни олардың өзiн-өзi бағалауының жеке тұлға болып қалыптасуына әсерiн тигiзедi.
Жалпы дамудың белгілі-бір сатысына жеткен үлкен адамдағы кемістік, психикалық дамуы дұрыс жағдайда өткендіктен ешқандай ауытқуға әкеп соқпайды. Сондықтан, кемістіктің әсерінен психикалық дамуында бұзылуы бар және арнайы оқыту мен тәрбиелеуді қажет ететін балаларды кемтар балаларға жатқызады.
Кемтар балалардың негізгі категорияларына жататындар мынадай топтарды құрайды: есту ақаулықтары бар балалар (кереңдер, саңыраулар, кеш есту қабілетінен айрылғандар); көру ақаулықтары бар балалар (соқырлар, нашар көретіндер); сөйлеу ақаулығы бар балалар (логопаттар); ақыл-ой дамуы кешеуілдеген балалар (ақыл-есі кем балалар, психикалық дамуы тежелген балалар); психофизиологиялық дамуында комплексті ақаулықтары бар балалар (керең, соқыр, мылқау, ақыл-ойы кем немесе соқыр, ақыл-ойы кем керең балалар - слепоглухонемые-орысшасы), тірек қозғалыс аппараты бұзылған балалар.
Кемтар балаларды оқыту мен тәрбиелеу оларды өмірмен араластыру, оларды өндіріске бейімдеу -өте қиын әлеуметтік және педагогикалық мәселе. Кемтар балалар - қиын және әртүрлі мінезді топ болып табылады. Дамудағы әртүрлі ақаулық баланың әлеуметтік қалыптасуына, олардың танымдық мүмкіндіктеріне және еңбек іс-әрекетіне өз әсерін тигізеді. Дефектілер сипатына қарай баланың даму процесінде кейбіреуі толық түзеледі, енді біреулері ыңғайланады.
Баланың дұрыс дамуының қиындығы мен сипатын олармен жасалған педагогикалық жұмыстың әртүрлі формалары анықтайды. Дене және ақыл-ой дамуындағы ақаулық баланың бүкіл танымдық іс-әрекетіне және оның соңғы нәтижесіне әсерін тигізеді. Кемтар баланың білім деңгейі бірден көрініп тұрады.
Ақаулық сипаты арнайы мектеп оқушыларының тәжірибелік іс-әрекетіндегі мүмкіндіктеріне де өз әсерін тигізеді. Арнайы мектептің кейбір оқушылары қажетті білімдерді игерсе, енді біреулері ең қарапайым білімді ғана игере алады және олардың өмірі мен еңбек жолын қосымша көмек арқылы ұйымдастыруды талап етеді.
Кемтар балаға деген қатынас әлемдік тарихта ұзақ эволюцияны бастан кешірді. Қоғамдық дамудың алғашқы сатысында кемтар баланың жағдайы өте ауыр болды. Құл иеленушілік заманында дене дамуында әртүрлі ақаулығы бар балалардың көзін жойып отырды. Орта ғасырда бала дамуының кез-келген ауытқуын қара, дүлей күштің келуі деп қараған. Қорытындысында, кемтар балалар ортадан жекеленіп, тағдыр тәлкегіне салынған.
Қоғамдық жетістіктер ғылыми-техникалық прогресс, педагогикалық ойлардың дамуы және тарихтың келесі кезеңдері ортаның кемтар балаға, оны оқыту мен тәрбиелеуге деген көзқарасын өзгертті. Оларды қоғамдық пайдалы жұмысқа үйрету қажеттілігін туындатты.
19-ғасырдың басында естуінде ақаулығы бар және соқырларға арналған алғашқы арнайы мектептер ашылды. Содан кейін ақыл-ойы кем балаларға арналған мектептер де ашыла бастады. Осы кезден бастап кемтар балалардың тәрбиесі мен олардың қоғамдағы орнының жаңа сатысы басталды.
Арнайы оқыту-тәрбиелеу мекемелерін ұйымдастыру жеке және қайырымдылық мекемесінен мемлекеттің кемтар балаларды оқыту және тәрбиелеу жүйесіне дейін дамыды.
Кемтар балалардың дамуы тек теріс белгілермен ғана ерекшеленбейді. БҒл Ұзіндік ерекшеліктері бар кемістіктің дамуын анықтауды талап етеді.
Дамудың кемтарлығы немесе кемістіктің негізінде жүйке жүйесі мен белгілі анализаторлардың бір немесе барлық ағза ісінің белгісіз (атипичное) құрылымы нәтижесінде пайда болған ауытқулар жатады. Ауытқулар жатыр ішінде, туғаннан кейінгі дамуда немесе тұқым қуалаушылық факторлардың нәтижесінде пайда болады. Кемтарлықтың себептеріне байланысты оларды туа біткен және жүре келе пайда болған деп екіге бөледі.
Педагог-дефектологқа ең алдымен бас миының туа біткен аномальды дамуымен, есту ағзасында, тілінде немесе туған кезде және тұрмыста жарақат алғаннан, нейроинфекциялардан пайда болған ауытқулармен жұмыс істеуге тура келеді.
Кемтар баланы оқыту мен тәрбиелеу мәселесі басқа әлеуметтік мәселелердің арасында маңызды орын алады. Кемтар балалар үшін оқыту жоспарлары мен оқыту, тәрбиелеу және еңбекке дайындау бағдарламалары сәйкестендірілген арнайы оқыту-тәрбиелеу мекемелері бар.
Кемтар баланы оқыту және дамыту - бұл мақсатты бағыттағы білік, ептілік, іс-әрекет дағдысын, өмірге және еңбекке маңызды дайындық құралдарын беру және қабылдау процесі. Оқыту барысында білім және тәрбие мақсаттары жүзеге асырылады. Дефектология арнайы дидактика мәселелерімен айналысады (кемтар балаларды оқыту және білім теориясы). Оқу процесінің ұйымдастырылуы, мақсаты, міндеті, мазмұны, қағидалары балалар кемістіктеріне қарай әрбір нақты арнайы оқу орындарына баѓытталып жасалынады. Осыларға байланысты оқыту әдістері, құрал-жабдықтары, оқыту мєселелері шешіледі. Бұл дефектологияның ең неізгі басты проблемасының бірі. Кемтар баланы оқыту жүйесі мен әдісін таңдауда баланың жасы, кемістігінің пайда болған уақыты да есептеледі. Кемтар баланың дамуы дені сау балаға қарағанда көбінесе оқытуға, тєрбиелеуге байланысты әрі тәуелді болады. Сондықтан оқыту процесінің жүрмеуі немесе оның дер кезінде басталмауы кемтар баланың дамуына үлкен зиян келтіреді, оның психикалық функцияларын тежейді.
Біздің елімізде бала кемтарлығын ескерту мен емдеу жұмыстары жүріп жатыр. Кемтарлық мәселесінің жағдайы оның тұрмыстық, дәрігерлік көмектің сапасына, профилактикалық құралдардың дамуына, арнайы емдеу әдістерін қолдануға қоғамдық және отбасылық тәрбиенің жағдайына байланысты дамып отырады.
Біздің оқу-тәрбие істеріміздің түпкі мақсаты мен әлеуметгік сарыны кемтар балалардың қалайда кемістіктерін жою, оларды әр тарапты дамыған қоғамның толық мүшесі етіп даярлау
Зерттеудің мақсаты: Қазіргі кезеңдегі мүмкіндігі шектеулі балалардың өзiн-өзi бағалауы ерекшелiктерiн жан- жақты эксперименттік тұрғыдан зерттеу.
Зерттеу объектісі: Қазіргі кезеңдегі мүмкіндігі шектеулігі бар балалардың өзiн-өзi бағалауы.
Зерттеу пәні. Мүмкіндігі шектеулігі бар балалардың өзін-өзі бағалау ерекшеліктері.
Зерттеу болжамы: Егер мүмкіндігі шектеулі балалармен психокорекциялық әдістерді тиімді қолданса, онда олардың өзін-өзі бағалау деңгейіне оң ықпал етеді.
Зерттеу міндеттері:
- мүмкіндігі шектеулігі бар балаларға байланысты психокоррекциялық бағдарламаларын ұсыну.
- мүмкіндігі шектеулігі мәселесіне теориялық және әдістемелік талдау жасау, сараптау, бақылау
Зерттеу көздері:
- ҚР дарынды балаларды қолдау және дамыту концепциясы;
- мүмкіндігі шектеулі балалардың, өзін-өзі бағалау мәселелеріне арналған Ресей және Отандық ғалымдарының (Б. Г.Ананьев, А.Н. Леонтьев, К.К. Платонов, В.Н. Мясищев, Б.И. Пинский, С.Я. Рубинштейн, К.С. Лебединская, С.Я. Рубинштейн, Ж.И. Намазбаева) ғылыми еңбектері.
Зерттеу әдістері:
- шетелдік және кеңестік психологияда мүмкіндігі шектеулі жасөспірімдердің өзін-өзі бағалау мәселесіне арналған әдебиеттерде талдау жасау негізгі теориялық зерттеулерді талдау; зерттеу жұмысының әдіснамалық негізін анықтау;
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы:
oo мүмкіндігі шектеулі балалардың өзін-өзі бағалау ерекшеліктері бойынша теориялық білім жүйеленді, ауытқушы, өзін-өзі бағалау, түсінігі нақтыланды;
oo мүмкіндігі шектеулігі бар балалардың теориялық аспектілері көрсетілді;
Зерттеудің практикалық мәні: мүмкіндігі шектеулі балалардың өзін-өзі бағалау ерекшеліктері бойынша диагностикалық материалдар ендірілді.
Курстық жұмыстың құрылымы: кіріспе, екі тарау

І Аранайы психология
1.1 Арнайы психология пәні
Дефектология сонымен бірге өзіне кемтар балалардың психологиялық ерекшеліктерін зерттейтін арнайы психологияны қамтиды.
Арнайы психология - психикалық және дене бітімі жағнан кемістігі бар ересек адамдар мен балалардың психикалық даму зандылықтарын және психикалық қызметтерінің өзіндік ерекшеліктерін зерттейтін психология ғылымының дербес саласы.
Адамның кемістігі тек биологиялық тұрғыдан іздестіріліп, оның дене құрылысы мен айналасындағы табиғи нәрселермен қалайша қатынас жасайтындығы зерттеледі. Ал педагогтар ұзақ жылдар бойы тәрбие ісін жандандыру арқылы дене мен ақыл-ой кемістігінің орнын толтыруға болады деген пікірді қолдап келді. Психологиялық жағынан кемістік - әлеуметгік мінез-құлықты өзгертуге ықпал етеді. Тірі организмнің мінез-құлқындағы ерекшеліктер өмірмен байланысты болудың нәтижесі тіршілік ортасына бейімделу жүйесі. Бұл жүйенің өзгеруі әлеуметтік байланыстың қайта құрылуына және оның өзгеруіне әкеліп соғады. Кемтар баланың психологиялық ерекшеліктерінің негізі биологиялық фактор емес, әлеуметтік фактор екендігін көрсетеді.
Кемтар балаларды тәрбиелеу мен оқыту - күрделі әлеуметтік және педагогикалық мәселе. Мұндағы мақсат - осы балаларды мүмкіншіліктері мен қабілеттеріне қарай қоғамдық пайдалы еңбекке дайындау. Іс-әрекет - тұлғаның негізгі әлеуметтік міндеті, сондықтан оны зерттеу және кемтар балаларда іс-әрекетті дамыту олардың әлеуметтік қалыптасуына әсерін тигізеді.
Қазіргі таңдағы кемтар балаларға білім беру мәселесі инклюзивті оқыту жүйесі арқылы жүзеге асыру қолға алынуда. Бұл жүйе АҚШ-та, Европаның дамыған елдерінде, Жапонияда жүзеге асырылуда.
Инклюзивті оқыту - ерекше мұқтаждықтары бар балалардың жалпы білім беретін мектептердегі оқыту үрдісін сипаттауда қолданылады. Инклюзивті оқыту негізінде балалардың қандай да бір дискриминациясын жоққа шығару, барлық адамдарға деген теңдік қатынасты қамтамасыз ету, сонымен бірге оқытудың ерекше қажеттілігі бар балаларға арнайы жағдай қалыптастыру идеологиясы жатыр. Тәжірбие көрсеткеніндей қатаң білім беру жүйесінен балалардың бір бөлігі шығып қалады, өйткені қалыптасқан жүйе мұндай балалардың даралық қажеттілігін қанағаттандыра алмайды. Инклюзивті бағыт мұндай балаларды оқуда жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы өмір сүру мүмкіншілігін қалыптастырады.
Инклюзивті оқыту - барлық балаларға мектепке дейінгі оқу орындарында, мектепте және мектеп өміріне белсене қатысуға мүмкіндік береді. Инклюзивті оқыту - оқушылардың тең құқығын анықтайды және ұжым іс-әрекетіне қатысуға мүмкіндік береді.
Инклюзивті оқыту - адамдармен қарым-қатынасына қажетті қабілеттілікті дамытуға мүмкіндік береді.
Инклюзивті оқытудың негізгі принциптері:
1. Адам құндылығы оның мүмкіндігіне қарай қабілеттілігімен, жеткен жетістіктерімен анықталады.
2. Әрбір адам сезуге және ойлауға қабілетті.
3. Әрбір адам қарым-қатынасқа құқылы.
4. Барлық адам бір-біріне қажет.
5. Білім шынайы қарым-қатынас шеңберінде жүзеге асады.
6. Барлық адамдар құрбы-құрдастарының қолдауы мен достығын қажет етеді.
7. Әрбір оқушы үшін жетістікке жету - өзінің мүмкіндігіне қарай орындай алатын әрекетін жүзеге асыру.
8. Жан- жақтылық адам өмірінің даму аясын кеңейтеді.
Инклюзивті оқыту - барлық балалардың мұқтаждықтарын ескеретін, ерекше қажеттіліктері бар балалардың білім алуын қамтамасыз ететін жалпы білім үрдісінің дамуы. Инклюзивті оқыту балалардың оқу үрдісіндегі қажеттіліктерін қанағаттандырып, оқыту мен сабақ берудің жаңа бағытын өңдеуге талпынады. Егер инклюзивті оқытудың оқыту мен сабақ беруге енгізілген өзгерістері тиімді болса, онда ерекше қажеттіліктері бар балалардың жағдайлары да өзгереді. Инклюзивті оқытуды ашқан мектептерде оқыған балалар адам құқығы туралы білім алуға мүмкіншілік алады, өйткені олар бір-бірімен қарым-қатынас жасауға, танып білуге, қабылдауға үйренеді.
Инклюзивтік білім беру - барлық балаларды жалпы білім үрдісіне толық енгізу және әлеуметтік бейімдеуге, жынысына, шығу тегіне, дініне, жағдайына қарамай, балаларды айыратын кедергілерді жоюға, ата-аналарын белсенділікке шақыруға, баланың түзеу-педагогикалық және әлеуметтік қажеттіліктерін арнайы қолдау, қоршаған ортаның балаларды жас ерекшеліктеріне және білімдік қажеттіліктеріне бейімделуіне жағдай қалыптастыру, яғни, жалпы білім беру сапасы сақталған тиімді оқытуға бағытталған мемлекеттік саясат.
Бүгінде денсаулықты нығайту және мүгедектікке әкеп соғатын патологияларды азайту мәселесінде, ең алдымен балалардың бойындағы ауытқушылықтарды, олардың сәби кезінде уақтылы анықтау бойынша жұмыс күшейтілді. Мысалы, кемтар балалардың үштен бірінің мүгедектігі - туа біткен кемістіктердің әсері болуымен байланысты.
Жыл санап мүмкіндігі шектеулі балаларға деген қоғамның көзқарасы өзгеріп келеді. Бұрынғыдай оларды бақытсыз адам ретінде қарамай, қоғамның белсенді мүшесі және өз тағдырына батыл сеніммен қарайтын адам ретінде қабылдауда. Осы орайда әлеуметтік қызметкерлердің міндеті қоғамдағы мүмкіндігі шектеулі балалардың жанайқайын, яғни ауруының себеп - салдарын анықтап, оның бала ағзасының дамуына қандай бөгеттер жасап отырғандығын анықтау және мүмкіндігі шекеулі балалардың отбасындағы қарым - қатынасын дамытып, дені сау балалар мен аралас - құралас өсуіне жағдай туғызу, қоғам мен жеке адамдардың түсінігіне жарым жан балаларға әркез жәрдем беруге әзірлігін камтамасыз етуге үйрету қажет. Бұл процестің мақсаты мен міндеті жалпы педагогикалық принцптерімен анықталған. Яғни, оларды қоғамдық пайдалы өмірге бейімдеу, азаматтық қасиеттерін қалыптастыру, бұлардың бәрі дефектіге сәйкес деңгейде, соған тән әдістемелермен жеткізілуі тиіс.
1.2 Мiнез-құлықтарында ауытқушылығы бар балалардың психологиясы
Мiнез-құлықтарында ауытқушылығы бар балалардың психологиялық ерекшеліктері бала еркінің дамып жетілмеуі оның өз іс - әрекетін, мінез - құлқын бақылап, басқарып отыруға кедергі болуға, яғни өзінің іс - әрекетіне қойылатын талап пен мінез - құлқын үйлестіре алмайды. Мұндай ерекшеліктер өте жас кезден байқалады. Және оның дегбірсіз қимылы, орынсыз айқайы, ұйқысының нашарлығымен сипатталады. Мұндай балалар төбелескіш, басқа құрбыларымен тату ойнай алмайтын, өркөкірек болады.
Мiнез-құлықтарында ауытқушылығы бар балалардың психикалық даму ерекшеліктерін іздестіріп, оларды әрі қарай өрістету үшін қалыпты дамыған балалардың психикалық даму заңдылықтарымен салыстыра отырып, зерттеу қажеттілігіне аударады.
Баланың жоғары дәрежедегі психологиялық қызмет деңгейінің де түрліше болатындығын ескерту керек. Баланың дамуы мен ойлау қасиеттері оның бүкіл өмір, өткен өмір кезеңдерде қалыптасқан заңдылық сияқты. Алайда бұл қасиеттер баланың бойынан бірден даяр күйінде аңғарылмайды.
Егер баланың бойындағы кемістігін аңғарып қалғандай болсақ, ондай олықылықтары қалайшы толтыруға болады және сол кемістіктерді бұдан былайғы даму кезеңдерін де жоюды жандандырудың әдіс - тәсілдерін іздестіру қажет.
Осы орайда бала кемістігін қарапайым жаттығулар арқылы түзетуге болады.
Ал шетел психологтары бала психологиясы жайындағы көзқарасын терістейді. Өйткені адам психикасының дамуының жалпы заңдарын негізделген табиғи әрі міндетті құбылыс деп түсіндіреді.
Мiнез-құлықтарында ауытқушылығы бар балалардың психологиялық ерекшеліктерінде өзіндік бағалау әлі де болса мінез - құлық мотивінің үстемді түрінде көрінбейді. Бұл балалар өз іс - әрекеттеріне иек артпайды, жасаған кемшіліктерін көре бермейді. Оларды жөндеудің, қайталаудың жолдарын іздестірмейді, өзін басқалармен салыстырмайды [32.172].
Мiнез-құлықтарында ауытқушылығы бар балалардың психологиялық ерекшеліктері үшін жоғары деңгейдегі эмоционалды қозғалыстық тән екенін байқауға болады.
Мiнез-құлықтарында ауытқушылығы бар балалардың қажеттілігінде тежеулер әлсіз, өзінің талаптану, тілек - ықыласы сезіміне деген төзімділігі нашар дамыған, сол себепті көп жағдайларды олар ата - аналарының, мұғалімдердің, үлкендердің қоятын талаптарына қарсы шығып, дау - жанжал тудырып жатады. Бұл жастағы балалардың жеке басының дамуына ерекше көңіл бөлу қажет.
Оларға айқайлау, белдікпен ұру, желкеден ұру сияқты көріністер керек емес. Керісінше жан - жақты көмек, адамдық сезімінің жылылығы шын көңілімен сүю, ұғу қажеттірек [33.127].
Тіпті жай ғана мысалды алып қарайық; егер де гүлді күтсең, суырсаң, жақсы қарасаң онда ол жайқалып өседі. Адамдарға әсемдігін, түсін береді. Ал егер оны қарамасаң, оны күтіп баптамассаң, таптасаң ол сарғайып, солып қалады. Міне бұл өмірдің шындылығы.
Бірақ, осы шындық сырт көзбен бақылап қарасаңыз көп отбасыларда ұмытылып жатады. Немесе бұл туралы олардың ойлағысы келмейді.
Әрине мұндай отбасыда тәрбиеленіп жатқан әр балада тыныштығы мен жайбырақаттығы, әлі қалыптасып үлгермеген психикасы бұзылады, яғни мінез - құлқы бұзылады. Отбасының дұрыс құрылмауы, оның сәтсіз болуы, ондағы жанжал ұрыс- керістер мінез - құлықтағы қиындықтың пайда болуына, оның тәрбиесіне елеулі әсерін тигізеді.
Мiнез-құлықтарында ауытқушылығы бар балалардың психологиялық ерекшеліктерінің пайда болу себептерін Р.Г. Илимешова өз зерттеулерінде 4 топқа бөледі.

1-кесте. Мiнез-құлықтарында ауытқушылығы бар балалардың пайда болу себептері

Отбасы, өскен ортасы

Алған тәрбиесі
Отбасының әлеуметтік тұрмысына байланысты толық емес отбасы, отбасы жағдайы мүлдем нашар, яғни балаға кері әсер етушілік, маскүнемдер.

Жаман қылықтарға, әдеттерге әуестенеді, кекшілдік, ашуланшақ
Бала жағдайы толық жасалған, еш-қандай өмір қиындығын көрмеген.
Балалар өздігінен еш нәрсе істей алмайды. Қарым - қатынаста алаңдау-шылық қасиеттері төмен.

Отбасы мүшелерінің көзқарасы тек қана осы балада, оның қылықтарын үнемі мақтан тұтады, Мектептен тыс ерікті, ешнәрсеге тиым салынбайды. Ата - ана баланың айтқанын орындайды

Өзімшіл, өзіндік бағалауы өте жоғары.
Ата - аналар өте қатал. Баланы шамасынан тыс талаптар қояды
Өзіне сенімсіз, өз пікірін, ойын айта алмайды, қорқақтық алаңдаушылық бар.

Кеңес психологиясында мінез - құлықтың ауытқығаны қоғамдағы құқыққа немесе адамгершілік - өнегелі қалпына қарсылық білдіретін жеке қылықтар және қылықтардың жүйесі деп түсіндіреді [35.75]. Ауытқушылық мінез - құлық алғашқы пайда болуы, балалалық жаста, әсіресе жасөспірім жаста байқалады.
Сонымен мінез - құлық ауытқуы бар жасөспірімдердің мінезі жалпы қоғамдық ережеден, психикалық денсаулық ережесінен, мәдени немесе адамгершіліктік ережесінен ауытқыған тәртіп жүйесін айтады.
Л.Кулагин оқудың сәтсіздігі мен мінез - құлық ауытқуының қайнар бұлағы физикалық және психикалық денсаулық жағдайының әр түрлі ауытқуларының әлеуметтік, педагогикалық тұрғыда қараусыз қалуында. Көп жағдайда мінез- құлықтың ауытқуы туа пайда болған психикалық және физиологиялық кемістіктердің себептерінен ғана емес, сонымен қатар, отбасы мен мектепте дұрыс тәрбие бермегеннің салдарынан болады деп дәріптейді.
Қиын бала атанып, отбасын да, мектепте де қиындық тудырып, ауытқушы мінез - құлықтар, өзара қарым - қатынасы жойылып, өзіне -өзі баға беру шеттен тыс шығып жүрген балалар туралы айтылып та, жазылып та жүр. Әйтсе де, бұл мәселе әлі шешімін тапқан жоқ.
Адам өмірге келген сәттен бастап, үлкен әлеуметтік ортаға тап болады. Оның осы ортада өзін нық, еркін сезінуі үшін көптеген факторлар қажет. Қазіргі қоғамда балаға сырттан әсер етуші жағдайлар оның жаңа қалыптасып келе жатқан тұлғасына әсерін тигізеді. С.Т.Холлдың пікірі бойынша бала толыққанды дамуы үшін, өз халқының сезімдері мен көзқарастарын басынан өткеруі қажет.
Қандай да бір олқылығы бар баланың даму жағдайы, әдетте қолайсыз, жағымсыз болады. Ол баланың дамуына кері әсерін тигізетін тәрбиелеуші шағын әлеуметтік сипаттарынан, тәрбиелеу-оқыту үрдістерінен және солар ықпал еткен тәрбиеленушінің ішкі ұстанымынан құралады.
Баланың дербестенуге ұмтылуы оған қатысты референттік топтардың (бірінші отбасының, одан кейін балалар бақшасындағы және мектептегі құрбыларының ) оның әлеуметтік қалыптарға сай емес жеке дара көріністерін қабылдағысы келмейтіндігімен қақтығысқа түсу [36.136].
Ауытқушы мінез-құлық деп қалыптасқан нормаларға сәйкес емес мінез - құлықты айтамыз. (И.А. Невский). Белгілі әлеуметтанушы И.С. Кон ауытқушы мінез - құлықты психикалық денсаулық, құқық, мәдениет немесе мораль қалыптарының жалпы қабылданған қалыптардан ауытқыған іс -әрекет жүйелері ретінде қарастырады. Ауытқушы мінез - құлықтың концепциясына сәйкес кез - келген ауытқушылық бейімделудің бұзулуына алып келеді.
Ауытқушы мінез - құлық екі үлкен категорияға бөлінеді:
Біріншіден, бұл анық немесе жасырын психопатологияның барлығын білдіретін психикалық денсаулық қалыптарынан ауытқыған мінез - құлық.
Екіншіден, бұл әлеуметтік, мәдени және әсіресе құқықтық қалыптарды бұзатын ассоциалды мінез - құлық.
Мұндай әрекеттер аз болса да олар құқық бұзушылық, ал салмақты болса, әрі жазаланса- қылмыс деп аталады.Бұл жерде делинквенттік (құқыққа қарсы ) және қылмыстық іс - әрекеттер туралы айтылып отыр.
С.А. Беличева ауытқушы мінез - құлықты әлеуметтік ауытқуын былайша жіктейді.
1. Пайдакүнемдік бағытта: құқық бұзушылық, материалдық, қаржылық, дүние - мүліктік пайда табуға ұмтылумен байланысты (ұрлау, тонау, алып - салу, алаяқтық және т.б.) жасаған теріс әрекеттері.
2. Агрессиялық бағытта: адамға қарсы бағытталған әрекеттер (бағыттану,бұзақылық, ұрып - соғу,өлтіру, зорлау)
3.Енжар тип: белсенді өмір сүруден қашуға, азаматтық борыштарын өтеуден қашуға, жеке мәселелерді шешкісі келмеуге ұмтылу (жұмыстан, оқудан бас тарту, кезбелік, маскүнемдік, нашақорлық, өзіне -өзі қол жұмсау)
Мінез - құлықты баланың осы немесе басқа да ахуалының, оның даму тенденциясының күәгері ретіндегі феномен деп қарастыра отырып, біз мінез - құлықтың сырттай ұқсас ерекшеліктері индивид психикасында жүріп жатқан әр түрлі үрдістерден хабар беруі мүмкін екенін естен шығармауымыз керек.
Сондықтан да, жасөспірімнің қандай да бір мінез - құлқының ерекшілігінің ауытқушылық деп жіктемес бұрын, психолог оның ахуалын, тұрақтылығын, оның көріністерінің жиілігін, тұлғалық ерекшеліктерді, мінезді, оқушының жасын және т.б. ескеруі қажет. Тек содан кейін ғана қандай да бір пікір айтуға немесе ықпал ету іс - шараларын тағайындауға болады.
Кейде жасөспірім өзінің мінез - құлқы туралы пікірлердің шырмауына шалынып қалады. Соған сәйкес айдар тағылып, оның қоршаған адамдарымен өзара қарым - қатынас сипаты және ол туралы бағалап пікір айту жүйелері қалыптасады. Керісінше, мінез - құлықтың жағымпаздылығын немесе ыңғайлылығын (қызметшіл, сыншыл емес, назарының мұғалімде болуы, күткен түрде әрекет ету және т.б.) мұғалім жағымды деп бағалап, оны ынталандырады, ал оқушы болса сынып алдында еліктеудің үлгісі ретінде тартылады.
Ауытқушы мінез - құлықтары бар жасөспірімдердің мінез - құлықтық реакция бір рет немесе жүйелі түрде әсер ететін өмірдің жағымсыз жағдайларымен және шарттарымен шақырылады. Соңғы жағдайда нақ осы немесе басқа ахуалға алып келетін мінез - құлықтағы өзгерістер біртіндеп жиналып көрінеді немесе бірден шарт кетеді. Бұған мысал ретінде тойтарыс беруі, қарсы шығуы, кетіп қалуы, аггрессияны келтіре аламыз. Осыдан кейін ауытқушы мінез - құлықтың дамуына алып келетін тұрақты психологиялық комплекстер туындайды [37.231].
Мінез - құлқында ауытқушылғы бар балалардың мінезін, қарым -қатынасын, өзін - өзі бағалау ауытқушылығының алдын алу, оларды психологиялық иммунизациялауды қажет етеді, яғни, әлеуметтік - құзырлы адам болып қалыптасуы үшін мінез - құлықтың, қарым - қатынастың, өзін - өзін бағалауының психогенетикалық дағдыларына, дұрыс таңдау жасай алу біліктерін үйрету [38.22].Бұл мақсаттарды орындау үшін қоғамдық дағдарыстың жағымсыз әсерлерін жоятын және түзейтін әлеуметтік - педагогикалық жағдайларды құруға бағытталған мектеп саясатын шығару қажет.

ІІ Мүмкіндігі шектеулі балалар
2.1 Тірек - қимыл аппараты бұзылған балалар
Балалардың туа біткен және жүре келе пайда болған аурулардың 5\7 проценті тірек қозғалыс аппараттарыньң бұзылулары құрайды.. Тірек қозғалыс аппарат бұзылу функциясы турағанда және журе пайда болуы мүмін. Тірек қозғалысының патологиясының осындай түрлері болады.:
1. Жүрек жүйесінің аурулары. БЦП полиомилит
Тірек қозғалысының түғаннан патологиясы: қисык мойын, сколиоз, аяқтынқисықтығы, артрогрипоз.
Жүре пайда болған және тірек аппаратыньң зақымдалануы, полиартрит, қанның. аурулары т.б.
БЦП ақырғы жолдары өте жиі кездесетін ауру, ол балалар арасынды жүйке жүесының жаратылған ауытқы.
БЦП ерте антогенезде мидың. зақымынан дамыуна пайда болады. Мында мидың жас бөліктеріне әсер етеді - үлкен полушариаларында олар еркіндік козғалыстарының сөлеу және басқа қимылдық қызметімен реттейді. БЦП - да әр-түрлі бұзылуынан көрінеді қозғалыс психикалық және сөйлеуінде БЦП-нің клиникалық сүретінде басында козғалуының бұзылуы барысында психикалық және сезінде бұзылуы анализтарлық жүйесіңің қызметтер, бұзылуы, cipecпe аурулары.
Қимыл қозғалыстарының бұзылуы ауыртпалығы әртүрлі болады кейде олар тұрпайы қозғалыстарыньң бұзылуы, кейде білінбейтін. Психологиялық және сөйлеу ауытқулары қимыл козғалыстардың бұзылуы сияқты әртүрлі болады. Мысалы қимыл қозғалыстардың өте күрделі бұзылуында психологиялық және сөйлеу бұзылуы болмауы мүмкін. Әлде керсінше де болады БЦП-нің себебі әртүрлі болады, қолайсыз факторларының, құрсақта жатқан балаға (пренатальный), жуу барысында (интранатальный),нәресте кезеңінде.
Зиянды факторларға жатады, энфекциялық аурулар, жүкті әйел ауырса (қызылша, вирусты инфекция, токсиплазмоз) жеріктік, физикалық зақым ұрықтьң жарақаты, анасымен ұрықтың. қанның бірлестер резус-фактор бойынша психологиялық жарақат, физикалық фактор дәрімен улануы, экологиялық қолайсыздық. Қәзіргі уақытта дәлелденген құрсақта жатқан ұрыққа 400- ден аса факторлар. Әсер ететіндігі құрсақтары патология мен туған жарақаты 6ipre БЦП -нің жиі кездесетін себебі болады. Туу барысындағы жарақат асфиксиямен сәйкес келеді. Осыдан еткен балаларда бара-бара БЦП болуы мүмін. Нейроинфекциядан да болуы мүмін ол менингит ,энцефалит аурулары және ауыр бастың. зақымдалуыда себеп болуы мүмкін.
Дцп балаларында қимыл қозғалыс қызметтерінің қалыптасуы бұзылған және кіідірістенген. Олар қиыншылықпен және кеш басын ұстай үйренеді .кеш отырады. Тұрады. Қимыл қозғалыс бұзылуы бастыдефект болып, еректі коррекциясыз психологиялық, сөйлеу қызметтеріне қолайсыз әсер әтәді. Осы аурулардың специфика бойынша әртүрлі қимыл қозғалыстардың бұзылуы бірнеше факторларға байланысты.
1. Бұлшық еттерінің тонустың бұзылуы (спастичностъ,ригидность,гипотония, дистония типтері). Бұлшык еттерінің тонусы ол рефлекс деп кейде айталады, адамның өзіндік сезінүінің бұлшық еттерінің жауабы. Бұлшық еттерінің реттелүі жүйке жүйесі арқылы қызметтеледі. БЦП ауруларында жиі бұлшық; еттерінің тонусы көтерінкі болып байқалады- (спастичность). Бұлшық еттері кернелі БЦП балалардың кол-аяқтарын тырысқан. Ригидность- ол бұлшық еттері өте көрнелі, тонусы өте көтеріңкі. Гипотанияда бұлшық еттері ,әлсіз солы. Дистонияда бұлшық еттерінің тонусы ауыспалы мінездемеде.
2.Қозғалуының. шектелүі мүмкінсіздіктігі (парез и паралич) мидың зақымдалуына байланысты кейбір козғалуының болуы және болмауда.
Бас миының қыртыстарының зақымдануы еркінді козғалуының болмауына келтіреді оны паралич дейді. Ал шектелі козғалыстардың аумағын орталық парез дейді.
Еркінді қозғалыстардың шектелүі бұлшық еттерінің темендеүіне байланысты болады. Балаға кейде қолдарын кетеруге қиын болады, алға созуғада, аятарын 6үгүі де қиын болады. Осынын бәрі маңызды қозғалыстардың қызметінің дамуын қиындатады.
3. Зорлық қозғалыстарының болуы.
Көп БЦП формаларына зорлық қозғалыстарды мінездеүін олар гиперкинез және тремор түріде білінеді.
Гиперкинез ол зорлық қозғалыстардың еркіндіксіздігі бұлшық еттерің ауыспалуына байланысты қолайсыз тұрыстар және қозғалуынаң бітелуіне. Зорлық қозғалыстар артикулярдық апараттарында мойынның басты, әр түрлі шеттерінің беліктерін денесінде анықталуы мүмкін. Тремор тілдің қол сауысақтарының дірілдеүі.
4. Тепе-текдіктін, козғалу координациясын бұзылуы (атаксия) отырғанда турғанда жүргенде тұрақсыздық оны денелік атаксия дейді. Ауыр сәтте бала біреудің көмегінсіз отырып тұра алмайды. Тұрақсыз жүрісте бала аяқтарын арасын кең ашып жүреді, теңселіп баска жаққа ауа береді. Манипуляциялық әрекетте бала жазған уақытта, бірдеңені ұстаймын дегенінде қиыншылық көреді
5. Козғалыстың сезінүін бұзылуы (кинестезия).
Мында бузылулар шартты рефлекстердің байланысын қиындатады. Осы рефлестер арқылы өсі дененің қалпы, кеністікте тұруы қалыптасады. Церебр параличпен ауырған балалардың тұру сезімі әлсіреген, кейбіреуінде қимылының беталысы қабылдауы қисық. Қимыл сезімі бұзылуы баланың қозғалыс тәржірбиесін жетілдірмейді координациялық қимылдарды да қалыитасуы бөгейді.
б.(статокинетический рефлекс) Статокинетикалық; шарт дененің тік жүруінің және моториканың қалыптасуына қамтатамасыз етеді. Нәтижесінде бала өз-өзіне еңбек етуде, еңбекте, оқулық операциаларында әдістерінде қиыншылық көреді.
7. Синкенезия. Бірігіп қимылдауы. Мысалы: 6ip затты алу үшін ол 6ip қолын бүгеді, сонымен қатар екінші қолы да бүгіледі.
8. Патологиялық тоникалық шарттарының болуы. Әдеттегі дамуда тоникалық шарттар түғаннан бірінші айларда білінеді. Біраздан кейін ол жойылады да устамдылық рефлекстерге айналады. 3 айында позотониалық рефлестер білінбейді. БЦП ауыткуында тұғаннан шартсыз рефлексінің қозғалыс автоматикасы қалып қою белгіленген соған позатоникалық рефлекстерді жатқызады.
Позотоникалық рефлекстердің патологиялық куштілігі қозғалыс қызметтерінің дамуы бұзылады. Сондықтан да патологиялық жұріс қимыл, деформацияда қалыптасады. БЦП баланың бірінші ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.