Еңбекақының теориялық негіздемесі және аудиті



Мазмұны

Кіріспе 6

1 Еңбекақының теориялық негіздемесі және аудиті 8
1.1 Еңбекақының мазмұны, нысандары мен жүйелері 8
1.2 Еңбекақы есебінің мақсаты және оның аудитінің негізгі кезеңдері 14
1.3 Еңбекақы есебінің халықаралық қаржылық есепнама стандарты 20

2 ҚР ҚМ Салық комитеті Павлодар облысы бойынша Салық департаментінің Павлодар қаласы бойынша Салық басқармасының мысалында еңбекақы есеп. қисабының есебі 23
2.1 Ұйым сипаттамасы мен еңбекақы саласындағы есептік саясаты 23
2.2 Еңбекақы есебі операцияларының құжатты рәсімделуі 28
2.3 Еңбекақы төлемі есебін ұйымдастыру 31

3 Еңбекақы аудиті 37
3.1 Ішкі бақылау жүйесін бағалау және аудит бағдарламаларын құру 37
3.2 Мәні бойынша аудиторлық процедуралар 39

Қорытынды 43

Қолданылған әдебиеттер тізімі 45

А Қосымшасы Қаржылық есептілік 47
Ә Қосымшасы Анықтамалық материал 49
Б Қосымшасы Графикалық бөлім 53
Кіріспе


Нарықтық экономикалық жағдайда мемлекеттің экономикалық әлеуметтік дамуындағы өзгерістер еңбек саясатына өзінің әсерін тигізеді. Яғни оның құрылымы мен жүргізілу есебінде байқаймыз. Еңбекақы төлемі- заңдылық нормалық тәртіпке сәйкес жұмысшымен көрсетілген қызметке төленетін сыйақы болып табылады. Қазіргі таңда еңбекақы және еңбек есебінің ұйымдық есеп жүйесініндегі орны ерекше зор. Алынған дипломдық жоба тақырыбының кәсіпорындағы алатын орны бөлек және қазіргі кезге өте өзекті проблемала болып саналады. Яғни экномикалық дағдарыс өінің ізін жалақы есебіне де қалдырып кетті, басқаша айтқанда дағдарыспен туындаған еңбек проблемалары ол: жұмыс орнымен қамтамасыз ету, жалақы сомасын уақытында төлеу, жұмыс орнын қысқартпау және т.б. проблемалар еңбек есебі опреацияларының жұмысын қиындата түсті. Осы жағдайларға байланысты көбейіп кеткен заң бұзушылық жағдайлары белең орын алып бара жатыр. Берілген дипломдық жоба тақырыбының мақсаты белгілі бір обьект мысалында жоғарыда аталған проблемаларды жою, яғни қателіктерді табуып мемлекеттік мекеме ұйымындағы еңбекақы есебінің ұйымдасуын ашып көрсету болып табылады. . Қойылған мақсаттарды орныдау барысында төмендегі келесі іс-шараларды орындауымыз қажет:
 қызметкерлермен еңбекақы есебінің теориялық аспектісін зерттеу;
 мемлекеттік мекемедегі ҚР ҚМ Салық басқармасының Павлодар қаласы бойынша салық басқармасының еңбекақы есебінің ерекшеліктерін қарастыру;
 жұмысшылардың жеке құрамының ұйымдық жүйесін зерттеу;
 заң бұзушылық жағдайларға шаралар қодану;
 жұмысшылармен еспайырысу есебін еңбекақы есебін бақылау методикасын ашып аудиторлық талдама жасау болып табылады;
 еңбекақы есебінің аудиторлық тесерісін жүргізу.
Еңбек уақыты есебі. Еңбекақы төлемі есептелуіне негізделген мәліметтер бухгалтерия бөліміне уақытында және еңбекақы аударымдарын жүргізу үшін де уақытында өткізілуі тиіс.
Еңбек және еңбек ақы есебінің негізгі мақcаты:
 өндірілетін өнімдер мен істелетін жұмысқа кеткен еңбек пен оған төленетін еңбекақы мөлшерін анықтау;
 еңбек өніміділігінің өсімін бақылау;
 жұмсалған еңбектің саны мен сапасын бақылау;
 жұмысшылармен қызметкерлерге еңбекақы төлеу үшін еңбекақы қорынан, қоғамдық тұтыну қорынан және тағы басқа қорлардан бөлінетін қаржыларды бақылау;
 жұмысшы және қызметкерлермен уақытылы дұрыс есеп айырысу;
 өндіріске жедел басшылық жасау үшін тиісті мәліметтер алу;
 еңбек және еңбекақы жайлы статистикалық және бухгалетрлік
Қолданылған әдебиеттердің тізімі


1 Назарова В. Л. Бухгалтерлік есеп корреспонденциясы / Оқу құралы. – Алматы : Экономика, 2002. - 128б
2 Радостовец В. К. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп / Өңделіп және толықтырылып 3-ші басылым. – Алматы : Қазақстан аудит орталығы, 2002. - 484б
3 Сейдахметова Т. А. Қазіргі уақыттағы бухгалтерлік есеп /
Т. А Сейдахметова бірінші басылым. – Алматы : Қаржы қаражат, 2005. – 245б
4 Ғабдуллин Т. Ғ. Қазіргі уақыттағы бухгалтерлік есеп / Өңделіп және толықтырылып 3-ші басылым. – Алматы : Қазақстан-аудит орталығы, 2002. – 123 б.
5 Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік есеп теориясы / Ә. Әбдіманапов бірінші басылым. – Алматы : Евразия, 2002. – 46 б.
6 Ғабдуллин Т. Ғ. Бухгалтерлік есептің салалық ерекшелігі /
Т. Ғ. Ғабдуллин бірінші басылым. – Алматы : Ғылым, 2004. – 214 б.
7 Радостовец В. В. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есепті көптеген салаларда қолдану / Алматы : Ғылым, 2002. – 321 б.
8 Бухгалтер бюллетені. – 2005. – № 22 – 32 б.
9 В. И. Скала, Н. В. Скала, А. И. Белкин Реформа бухгалтерского учета / Алматы : ИД «LEM», 2000. – 128 б.
10 Баймұханова С. Б. Бухгалтерлік есеп / Алматы : ИздатМаркет, 2005. – 69 б.
11 Абленов С. Е. аудит неіздері / Алматы : Атамұра, 2006. – 236 б.
12 ҚР Еңбек кодексі – Алматы : 2008 жылғы.
13 ҚР Салық кодексі (I и II бөлімі ) – Алматы : Атамұра, 2008 жыл.
14 Адамчук В. В Еңбек экономикасы / М. : учебно- методическое пособие/ институт труда России, 1999 жыл.
15 Бабченко Т. Н. Қаржы және статистика/ М. : ИНФА-М, 2002 жыл.
16 Рендухов И. М., Врублевский Н. Д Еңбекақы төлем есебі./ М. :ИНФА-М, 2001 ж. – 114 б.
17 Самойлов И. В. еңбекақы төлемінің бухгалтерлік есебі // Главбух. – 2002. - № 14. – 42 б.
18 Сейдахметова Т. А. Қазіргі уақыттағы бухгалтерлік есеп /
Т. А. Сейдахметова бірінші басылым. – Алматы : Қаржы қаражат, 2005. – 245 б.
19 Ғабдуллин Т. Ғ. Қазіргі уақыттағы бухгалтерлік есеп / Өңделіп және толықтырылып 3-ші басылым. – Алматы : Қазақстан-аудит орталығы, 2002. – 123 б.
20 Бухгалтер бюллетені № 22, 2005. – 32 б.
21 В. И. Скала, Н. В. Скала, А. И. Белкин Реформа бухгалтерского учета / Алматы : ИД «LEM», 2000. – 128 б.
22 Баймұханова С. Б. Бухгалтерлік есеп / Алматы : ИздатМаркет, 2005. – 69 б.
23 МСФО 19 «еңбекақы есебі».
24 ҚР Еңбек Коедексі- Алматы :Атмұра, 2007 жылғы.

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі:  Дипломдық жұмыс
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 43 бет
Таңдаулыға:   
Мазмұны

Кіріспе 6
1 Еңбекақының теориялық негіздемесі және аудиті 8
1.1 Еңбекақының мазмұны, нысандары мен жүйелері 8
1.2 Еңбекақы есебінің мақсаты және оның аудитінің негізгі кезеңдері 14
1.3 Еңбекақы есебінің халықаралық қаржылық есепнама стандарты 20
2 ҚР ҚМ Салық комитеті Павлодар облысы бойынша Салық 23
департаментінің Павлодар қаласы бойынша Салық басқармасының
мысалында еңбекақы есеп- қисабының есебі
2.1 Ұйым сипаттамасы мен еңбекақы саласындағы есептік саясаты 23
2.2 Еңбекақы есебі операцияларының құжатты рәсімделуі 28
2.3 Еңбекақы төлемі есебін ұйымдастыру 31
3 Еңбекақы аудиті 37
3.1 Ішкі бақылау жүйесін бағалау және аудит бағдарламаларын құру 37
3.2 Мәні бойынша аудиторлық процедуралар 39
Қорытынды 43
Қолданылған әдебиеттер тізімі 45
А Қосымшасы Қаржылық есептілік 47
Ә Қосымшасы Анықтамалық материал 49
Б Қосымшасы Графикалық бөлім 53



Кіріспе

Нарықтық экономикалық жағдайда мемлекеттің экономикалық әлеуметтік
дамуындағы өзгерістер еңбек саясатына өзінің әсерін тигізеді. Яғни оның
құрылымы мен жүргізілу есебінде байқаймыз. Еңбекақы төлемі- заңдылық
нормалық тәртіпке сәйкес жұмысшымен көрсетілген қызметке төленетін сыйақы
болып табылады. Қазіргі таңда еңбекақы және еңбек есебінің ұйымдық есеп
жүйесініндегі орны ерекше зор. Алынған дипломдық жоба тақырыбының
кәсіпорындағы алатын орны бөлек және қазіргі кезге өте өзекті проблемала
болып саналады. Яғни экномикалық дағдарыс өінің ізін жалақы есебіне де
қалдырып кетті, басқаша айтқанда дағдарыспен туындаған еңбек проблемалары
ол: жұмыс орнымен қамтамасыз ету, жалақы сомасын уақытында төлеу, жұмыс
орнын қысқартпау және т.б. проблемалар еңбек есебі опреацияларының жұмысын
қиындата түсті. Осы жағдайларға байланысты көбейіп кеткен заң бұзушылық
жағдайлары белең орын алып бара жатыр. Берілген дипломдық жоба тақырыбының
мақсаты белгілі бір обьект мысалында жоғарыда аталған проблемаларды жою,
яғни қателіктерді табуып мемлекеттік мекеме ұйымындағы еңбекақы есебінің
ұйымдасуын ашып көрсету болып табылады. . Қойылған мақсаттарды орныдау
барысында төмендегі келесі іс-шараларды орындауымыз қажет:
– қызметкерлермен еңбекақы есебінің теориялық аспектісін зерттеу;
– мемлекеттік мекемедегі ҚР ҚМ Салық басқармасының Павлодар қаласы
бойынша салық басқармасының еңбекақы есебінің ерекшеліктерін
қарастыру;
– жұмысшылардың жеке құрамының ұйымдық жүйесін зерттеу;
– заң бұзушылық жағдайларға шаралар қодану;
– жұмысшылармен еспайырысу есебін еңбекақы есебін бақылау методикасын
ашып аудиторлық талдама жасау болып табылады;
– еңбекақы есебінің аудиторлық тесерісін жүргізу.
Еңбек уақыты есебі. Еңбекақы төлемі есептелуіне негізделген
мәліметтер бухгалтерия бөліміне уақытында және еңбекақы аударымдарын
жүргізу үшін де уақытында өткізілуі тиіс.
Еңбек және еңбек ақы есебінің негізгі мақcаты:
– өндірілетін өнімдер мен істелетін жұмысқа кеткен еңбек пен оған
төленетін еңбекақы мөлшерін анықтау;
– еңбек өніміділігінің өсімін бақылау;
– жұмсалған еңбектің саны мен сапасын бақылау;
– жұмысшылармен қызметкерлерге еңбекақы төлеу үшін еңбекақы қорынан,
қоғамдық тұтыну қорынан және тағы басқа қорлардан бөлінетін
қаржыларды бақылау;
– жұмысшы және қызметкерлермен уақытылы дұрыс есеп айырысу;
– өндіріске жедел басшылық жасау үшін тиісті мәліметтер алу;
– еңбек және еңбекақы жайлы статистикалық және бухгалетрлік
қорытынды есеп беру.
Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігінің Павлодар қаласы Салық
Басқармасы мәтін бойынша келесіде Салық басқармасы салық және тағы басқа
міндетті төлемдердің бюджетке толық мөлшерде түсуін; міндетті зейнетақы
және алеуметтік төлемдердің сақтандыру қорына толық мөлшерде түсуін
қамтамасыз етеді. Басқарма заңды тұлға түрінде қабылданып, регион аралық,
облыстық, қалалық салық басқармаларынан тұратын территориялық салық
органдарынан тұрады. ҚР Конституциясымен бекітілген заңнамалар ішінде іс-
шаралар жүргізеді. Басқарма заңды тұлға түрінде тіркеліп , мекеме атына
жеке дара мемлекеттік тілдегі мекеме атымен соғылған штамппен мөрге
тиесілі . Басқарма өз атынан азаматтық- құқықтық қатынастарғатүсуге құқылы.
Негізгі устав басқарма құжатының құрамдамасы болып табылады. Басқарма
мемелекет атынан қаржыландырылады
Аталған мақсаттар төменде көрстілген ұйымда еңбекақы есебін мен
аудитрлік сараптама жұмысын жүргізуде ұйымдастрыған. Зерттелгелі отырған
еңбекақы есебінің обьектісі болып ҚР ҚМ Салық басқармасының павлодар қаласы
бойынша Салық басқармасы болып табылады.

1 Еңбек ақының теориялық негіздемесі және аудиті

1. Еңбекақының мазмұны, нысандары мен жүйелері

Еңбек ақының төленуі, өзімен бірге қызметкермен жұмыс берушінің
арасындағы еңбек өнімін бөлу механизмін көрсетеді.Еңбек өнімін бөлу келесі
кезеңдермен сипатталады:
– біріншіден- өнімділіктің жартсы өндіріс үрдісінде жұмысшымен
берілген еңбек өнімділігімен бөлінеді. Бұл жұмысшының еңбек
құштарлығын арттыруға қолайлы жағдай туғызады;
– екіншіден - бірдей еңбек уақытының үнемделуіне қарамастан жоғары
квалификациялық еңбек көбірек төленеді төменгі квалификациялы
еңбекпен салыстырғанда сондықтан бұл жұмысшылардың кәсіби дәрежесін
жетілдіріп толықтыруына құлшыныс тудырады;
– үшіншіден - ауыр және зиянды шарттарда еңбек әдеттегі еңбекпен
салыстырғанда көбірек мөлшерлерде төленіп мадақталады.
Жұмысшылардың еңбек ақысының төленуі, еңбек келісім-шартымен
жүргізіледі.
Еңбек заңына сәйкес төлеу сонымен қатар өтем ақылық және
ынталандырушы еңбек ақы ұғымын қосады. Ынталандырушы төлемдерге:
сыйлықтар , үстеу жатады . Өтем ақылар жұмысшыға оның еңбек міндеттерін
атқару салдарынан туындаған шығындарды өтеуге бағытталған.
Қызметкердің мамандылық дәрежесін анықтау мақсатында еңбек ақы төлеу
тариф жүйесі қолданылады , тариф- қызметкердің мамандылық дәрежесімен
жалақы сомасының арасында тәуелділікті орнатады, яғни жалақы.
Еңбек негізгі және қосымша ақы төлемі болып айырып танады .
Негізгі еңбекақы- жұмысшылармен қызметкерлердің нақтылы жұмыста болған
уақытына, яғни олардың істеген жұмысына, атқарған қызметіне төленеді.
Негізгі еңбекақы мына төмендегі аталғандар жатады:
– мерзімді және кесімді еңбекақы;
– сыйлықтар мен сыйақылар;
– үстеме сыйлықтар.
Қосымша еңбекақы- еңбек заңына сәйкес шарттарда қаралып белгіленген,
жұмысшылар мен қызметкерердің жұмыс істемеген, қызмет атқармаған уақытына
төленетін төлемдер жатады. Бұндай төлемдер қатарына:
– жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек демалысы үшін төленетін
төлемдер;
– жұмысшылар мен қызметкерлердің мемлекеттік, қоғамдық жұмыстарды
атқарған үшін төленетін төлем;
– жас сәбилі аналарға берілітін демалысқа, баланы тағамдандыру үшін
берілетін үзілістерге төленетін төлемдер;
– жас өспірімдердің қысқартылған жұмыс уақытына төленетін төлемдер;
– жұмысшылармен қызметкерлердің кінәсіз жұмыстың тоқтап қалған
уақытына төленетін төлемдер;
– тегін көрсетілген немесе тегін берілетін қызметтер мен заттың
құны;
– жоғары немесе арнаулы оқу орындарында және басқада мамандығын
көтеру курсына жіберілген уақытына байланысты жұмысшылар мен
қызметкерлерге төленетін төлемдер;
– әскери жиындарға қатысқаны үшін, сондай- ақ демалыс немесе мейрам
күндері кезекшілік атқаратын адамдарға төленетін төлемдер және тағы
басқалар.
Мерзімді еңбекақылар жұмысшылармен қызметкерлердің жұмыс істеген
уақытына, сағаттық немесе күндік еңбекақы мөлшері ойынша өнім өндіргені
немесе өндірмегеніне байланысты емес, яғни оның жұмыста болған уақытына
төленеді.
Мерзімді еңбекақы:
-жай мерзімді;
-мерзімді сыйлықтық.
Жай мерзімді жүйесі бойынша - жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы
жұмыс істеген уақытына тарифте немесе штатта көрсетілген мөлшері бойынша
төленеді.
Мерзімді сыйлықтық- жұмысшылармен қызметкерлерге олардың тарифтік
немесе штатта көрсетілген тұрақты еңбекақысына қоысмша олардың өндірген
өнімдерінің көлеміне, санына, сапасына, және тағы басқа көрсеткіштердің
өсуіне қарай сыйлық беру болып табылады.
Кесімді еңбекақы- жұмысшалармен қызметкерлердің еңбек
өнімділігін өсіруге, өнімді өндіруге кеткен еңбек уақытын қысқартуға
ынталандыру мақсатында қолданады. Еңбекақы есептеудің және төлеудің
келісімді түрін қоданғанда жұмысшылармнен қызметкерерге тиісті еңбекақы,
олардың өндірген өнімінің көлемін немесе санын тариф бойынша белгіленген
кесімді бағаға көбейту арқылы табылады. Кесімді баға белгіленген жұмыс
уақытында өндірілуге тиісті өнім көлемі мен сапасына негізделіп
белгіленеді. Уақыт мөлшері бір жұмысты орындауға керекті, яғни қажет
болатын, адам сағат, адам күн өлшемінде көрсетілген уақыт болып табылады.
Кесімді еңбекақының мынадай жүйелері бар:
- тікелей кесімді;
- кесімді сыйлықты;
- үдемелі кесімді;
- аккордты;
- жанама кесімді.
Жұмысшылармен қызметкерлерге еңбекақыны есептеудің тікелей
кесімді жүйесі бойынша бір жұмысшының немесе бір бригаданың өндірген
өнімінің, істеген жұмысының бәрі тек қана белгіленген еңбек бағасымен
есептелінеді.
Кәсіпорындарда жұмысшылармен қызметкерлерге кесімді еңбекақыны
есептеудің үдемелі кесімді жүйесі бойынша төлем өнім өндіруге белгілі бір
мөлшерден артық көлемде өндірген өнімдері үшін қосымша сыйақы ретінде
төленеді.
Үдемелі кесімді жүйе бойынша төлем - өнім өндіруге белгілі бір
мөлшерден артық көлемде өндірген өнімдері үшін қосымша сыйақы ретінде
төленеді. Бұл жүйе көп жағдай қиын да-күрделі де, ауыр болып санадатын
операциялар мен жұмыстарды орындағандары үшін және еңбек өнімділігін
белгілі бір дәрежеден артық орындау қиынға түсетін өндіріс орындарында
қолданылады. Жалпы бұл жүйе келген ұймдарда қолдана бермейді.
Аккордтық жүйесі - ұйымдарда жұмысшылар мен қызметкерлерге
еңбекақы төлеуде қолданылады. Кесімді еңбекақының бұл жүйесі жоғары сапалы
өндірген өнімнің және орындаған жұмыстың санына, көлеміне қарай алыдын ала
келісімді баға қоюды қажет етеді. Сондай- ақ бұл жүйе бойынша еңбекақы
төлеу үшін алдын ала атқарылатын жұмыстың көлемі мен сапасын анықталуы
тиіс. Кесімді еңбекақының аккордытқ жүйесі бойынша жұмысшылар мен
қызметкерлерге еңбекақы есептеу көбіне құрылыс салушы ұйымдарда, жөндеу
жұмысымен айналасатын ұйымдарда және жүктерді тиеп түсірумен айналысатын
өнеркәсіп орындарында қолданылады.
Жанама кесімді бойынша қосымша еңбекақы шаруашылықтың негізгі
жұмысшылары мен қызметкерлеріне емес, оларға қызмет ететін көмекші
өндірістің жұмысшыларына төленеді. Яғни бұл жүйе бойынша еңбекақы ұйымдағы
станоктардың, жабдықтардың және тағы басқа да құралдардың тоқтамай жұмыс
істеп, белгіленген мөлшерден артық өнім өндіргені үшін слесарьларға,
операторларға және жөндейтін және оларды жұмысқа дайындайтын басқада
жұмысшыларға төленеді.
Қосымша еңбек ақы есебі.
Мейрам күнінің алдындағы қысқартылған жұмыс уақытына еңбекақы
есептеу және оны төлеу. Халық шаруашылығы салаларындағы ұйымда мейрам
күнінің алдындағы жұмыс күні бір сағатқа қысқыртылады. Бұл күні жұмыс
істеген жұмысшы қызметкердің еңбекақылары былай төленеді. Ұйымдарда
еңбкақының кесімді түрі белгіленген жұмысшылармен қазметкерлерге өндіріп
шығарған өнімдері мен детальдарының, сондай- ақ атқарған қызметінің санымен
көлеміне байланысты белгіленген мөлшерде ғана еңбекақы есептелінеді. Ал
кәсіпорындарда еңбек ақының мерзімді түрі бойынша еңбекақы есептелініп
төленіп жүрген жұмысшылар мен қызметкерлерге бұл, яғни қысқартылған жұмыс
күні үшін толық жұмыс күніне белгіленген мөлшердегідей еңбекақы төленуі
тиіс.
Жасөспірімдерге еңбекақы төлеу.
Кәсіпорындарда аптасына алты күн жұмыс күні, бір күн демалыс күні
болып белгіленген жағдайда осы ұйымда жұмыс істейтін 16-18 жас аралығындағы
жасөспірімдерге белгіленген жұмыс күнінің ұзақтығы алы сағаттан, 15-16 жас
аралығындағы жасөспірімдерге 4 сағаттан аспауы керек. Егер кәсіпорын
аптасына 5 күн жұмыс істеп 2 күн демалатын жағдайында жұмыс күнінің
ұзақтығы 16-18 жас арасындағы жасөспірімдер үшін 7 сағатта, 15-16 жас 5
сағаттан апауы тиіс.
Жас сәбилі аналардың демалуы және баланы тамақтандыруы үшін берілетін
үзіліс уақытына төленетін төлем. Еліміздегі заңға кәсіпорындар мен
ұйымдарда жұмыыс істейтін және қызмет атқаратын жұмысшылар мен
қызметкерлердің арасындағы бір жасқа толмаған жас сәбилі аналарға демалуы
және жас сәбиді тамақтандыруы үшін жұмыс уақытының барысында ұзақтығы 30
минуттан кем болмайтын үзіліс беріледі. Демалуға және сәбиді
тамақтандыруға берілген уақыт үшін еңбекақы төленеді.
Түнгі уақытты істеген немесе атқарған жұмыстар үшін төленетін
төлем. Кәсіпорындарда кешкі сағат 22.00- ден ертеңгі, яғни таңғы 6.00.
сағатқа дейін істеуге белгіленген жұмыс уақыты түнгі уақытта істелген жұмыс
уақыты болып саналады.
Орташа еңбекақыны есептеу тәртібі.
Ұйымдарда жұмысшылар мен қызметкерлерге төленетін кейбір төлемдердің
мөлшері олардың өткен уақыттағы алған еңбекақысының орташа мөлшеріне
байланысты есептелінеді. Орташа еңбекақының сомасына байланысты
есептелінетін мұндай төлемдерге мыналар жатады:
– мемлекеттік және қоғамдық міндеттерді атқарған уақыты үшін
төленетін төлем;
– қызметтік іссапарда болған уақыты үшін;
– жас сәбилі аналарға демалу және тамақтандыру үшін;
– жас өспірімдердің қысқартылатын еңбек уақытына төленеді;
– амалсыз жұмысқа шықпаған жағдайда;
– -жұмысшалр мен қызметкерлерге еңбек демалысы немесе
пайдаланбаған еңбек демалысы үшін төленетін;
– зейнетақы, табыс салығы және жылдық жұмыс нәтижесі бойынша
сыйақы есептеу және таға басқалары.
Біреудің орнына жұмыс істегені үшін төленетін еңбекақы.
Біреудің орнына уақытша атқарған қызмет деп өндіріс қажетін
немесе басқару міндетіне сәйкес уақытша жұмыста жоқ адамның орнына оның
қызметін атқару жатады. Уақытша жұмыста жоқ адамның жұмысын немесе
қызметін атқаруды басқа жұмысшыға немесе қызметкерге жүктеу үшін кәсіпорын
әкімшілігінің бұйрығы шығарылуы тиіс. Егер уақытша жұмыста жоқ адамның
орнына тағайындалған қызметкер уақытша жұмыста жоқ адамның штатта
қарастырылған орынбасары болып табылса немесе уақытша оның орнына жұмысты
атқару мерзімі 12 күннен артық уақытқа созылмаса, онда бұл жағдайда
біреудің орнына уақытша қызметті атқарғаны үшін ешқандай қосымша еңбекақы
төленбейді. Егер уақытша жұмыста жоқ адамның орнына атқарған жұмысша штатта
қарастырылған орынбасары болып табылса және жұмысты атқару мерзімі 12
күннен артық уақытқа созылса, онда уақытша біреудің қызметін атқарушы
қызметкерлерге төлем төленеді. Бос орындағы қызмет пен міндетті атқарушы
етіп тағайындау уақытша біреудің қызметін атқару емес ол жұмысшылармен
қызметкерлердің басқа жұмысқа ауысуы болып есептелінеді де, ол жұмысшыға
немесе қызметкерге міндетін атқарып жүрген, яғни бос жұмыс орнының
қызметіне белгіленген еңбекақы мөлшерінде төлем төленеді.
Жұмысшылармен қызметкерлердің қан тапсырған күніне, яғни
донорлық міндетті аиқарған күніне төленетін төлем.
Кәсіпорындарда жұмысшылармен қызметкерлердің қан тапсырған, яғни
донорлық қызмет атқарған күні жұмыстан босатылуға тиіс. Қан тапсырған
жұмысшылар мен қызметкерлердің қалауа бойынша оларға бұл күннен басқа тағы
қосымша күн беріледі. жұмысшылармен қызметкерлер бұл күнді, яғни демалуға
тиісті күннің кезекті еңбек демалысына да қосып алуына болады. Қан
тапсырғаны үшін жұмысшылармен қызметкерлердің жұмыста болмғанына, бұл 2
күніне орташа еңбекақы мөлшерінде төленеді.
Жұмасшылармен қызметкерлерге жұмыстың тоқтап қалған уақытына
төленетін төлем. Ұйымдардың жұмысшылармен қызметкерлерге олардың кінәсінен
жұмыстың тоқтап қалған уақытына еңбекақы төленбейді. Егер жұмыстың тоқтап
қалуына жұмысшылармен қызметкерлердің ешқандай кінәсі немесе жазығы
болмаса, еңбекақы мөлшерінің 50 % мөлшерінде төленеді. Жұмыстың тоқтап
қалуына байланысты кәсіпорын жұмысшыарымен қызметкерлері уақытша басқа
жұмысқа ауыстырылуы мүмкін. Егер жұмыстың тоқтап қалған уақытында
жұмысшылармен қызметкерлер кәсіпорын әкімшілігі ұсынған басқа жұмысты
орындаудан бас тартса онда ешқандай еңбекақы төленбейді.
Өнім өндіру барысында кездесетін ақау үшін төленетін төлем. Ақау
деп өнім өндіру барысында сапасы жағынан белгіленген стандартқа сәйкес
келмейтін немесе арнаулы мақсатқа сол дайындалған күйінде тікелей
пайдалануға жарамсыз болып, тек қана түзеткеннен кейін немесе шығын
шығарылған жағдайда ғана пайдалынатын бұйымдарды, тауарларды айтады.
өндірілген өнімдер, орындалған жұмыстар ұйымдағы жұмысшылардың кінәсынан
толығымен жарамсыз болып табылса, онда бұл өнімді өндіргені, жұмысты
орныдағаны үшін жұмысшылармен қызметкерлерге еңбекақы төленбейді. Егер
өндірілген өнімдер немесе дайындалған бұйымдар жартылай жарамсыз болып
табылса, ол кезде өнімді өндірген жұмысшыларға төленетін төлем мөлшерін,
кәсіпорынның әкімшілігі өнімнің жарамдылық пайызына байланысты анықтап
белгілейді. Мұндай жағдайда төленетін еңбекақы мөлшері тариф бойынша осы
өнімді өндірк үшін белгіленен еңбекақының 50 % -нан аспауы тиіс. Бұл
төленетін төлем осы жұмысқа мөлшерленген уақытқа ғана есептелініп
төленеді. Кәсіпорындарда жұмысшлардың салақтығынан болған бұзылған
өнімдердің, заттардың құны олардың еңбекақыларынан ұсталуы тиіс. Бірақ бұл
ұсталуға тиісті соманың мөлшері сол жұмысшының орташа еңбекақысынң 23
мөлшерінен аспауы тиіс.ал материалдарды. өнімдерді әдейі қастандықпен
бұзған жағдайда келтірілген зиянның самасы заңда қаралған мөлшерде
жұмысшының еңбекақысынан ұсталады. Егер кәсіпорында өндірілеген өнімдер
жұмысшылармен қызметкерердің кінәсінсіз толық ақау қатарына жатқызылатын
болса, онда бұндай өнімдер үшін ол өнімді өндіріп шығарған, дайындаған
жұмысшылар мен қызметкерлерге мөлшерлеме бойынша белгіленген еңбекақысының
23 мөлшерінде еңбекақы төленеді. өндіріліп шығарғын өнімдердің,
дайындалған бұйымдардың ақау болуы ол өнімдерді өндіру үшін пайдаланылған
материалдардың материалдардың сапасының нашарлығынан немесе олардың
жарамсыздығының есебінен болса немесе жұмысшылармен қызметкерлердің
кінәсінсіз боған ақау өнімді немесе жұмысты ұйымның техникалық бақылау
органдары қабылдағаннан кейін белгілі болса, онда ол өнімдерді өндіріп
шығарған, дайындаған жұмысшылармен қызметкерлерге еңбекақы толық тарифтік,
яғни жарамды өнімдерге төленетін мөлшерде төленеді.
Жұмысшылармен қызметкерлердің мерзімінен тыс уақытта орындаған
жұмыстарына, атқаратын қызметтеріне төленетін төлем. Халық шаруашылық
салаларында нақтылы жұмыс уақыты белгіленген кәсіпорындарда жұмысшылармен
қызметкерлердің бекітілген уақытынан өзге уақытта істеген жұмыстары болып
табылады. Мерзімнен тыс уақытта істелетін жұмысқа бір жасқа толмаған
баласы бар аналар, жүкті әйелдердің қатысуы болмайды. Ал бір жаспен 8 жас
аралығында балалары бар аналар мұдай уақыттағы жұмыстарға тек қана
өздерінің келісімімен қатыстырылады. Жұмысшылар мен қызметкерлердің
мерзімінен тыс уақытта жұмыс істеген еңбегі тек қана ақшалай түрде
төленеді. Кәсіпорындарда еңбекақының мерзімді түрі белгіленген
жұмысшылармен қызметкерлерге мерзімнен тыс уақытта істеген жұмыстың алғашқы
2 сағатына өзіне белгіленген тарифтік еңбекақының 1,5 есе мөлшерінде
еңбекақы есептелініп, төленеді. Ұйымда кесімді еңбекақы алатын жұмысшылар
мен қызметкерлер мерзімінен тыс уақытта істеген жұмысшыларының алғашқы екі
сағатына сол уақытта атқарған жұмысына тиісті еңбекақының 50 пайызына, ал
одан кейінгі сағаттарға 100 пайыздық мөлшерінде қосымша еңбекақы алады.
Жұмысшылармен қызметкерлердің жұмысқа амалсыздан шықпай қалған
уақытта еңбекақы төлеу тәртібі. Кәсіпорындарда жұмыстан заңсыз босатылып,
бұрыңғы жұмысқа қайта орнасқан жұмысшылармен мен қызметкерлерге сот
органдарының шешімімен жұмыстан босатылған күннен бастап үш айға дейінгі
жұмысқа шықпай уақытына орташа еңбекақы мөлшерінде төлем төленеді. Басқа
жұмысқа келісімсіз ауыстырылып кейінен бұрыңғы жұмысына қайта келтірілегн
жұмысшылар мен қызметкерлерге бұрыңғы еңбекақысымен басқа жұмысқа ауысқанда
төмен дәрежелі жұмысты атқарғаны үшін алған еңбекақысының арасындағы айырма
сомасы төленеді. Бірақ мұндай төлемдердің төленетін уақыты үш ай мерзімінен
аспауы тиіс.
Ұйымдардағы жұмысшылармен қызметкерлердің еңбеккпе уақытша
жарамсыздығына және сырқаттанған жанұя мүшелерінің күтімі үшін оларға
берілетін уақытқа жәрдемақы төлеу. Азаматтардың еңбекке уақытша
жарамсыздығы туралы заң негізінде 14 жасқа толмаған сырқат баланы күту
үшін еңбекке жарамсыздық парақшасы оны күтімге алу қажет болатын уақытқа
дейін беріледі, алайда оның ұзақтығы 10 күнтізбелік күннен аспауы тиіс.
Егер бала 10 күннен аса күтімді қажет етсе онда күтім жасаған адамға
уақытша жарамсыздық анықтамасы беріледі. 3 жасқа толмаған ауырған баланың
ата-анасының біреуіне немесе күткен адамға еңбекке уақытша жарамсыздық
парақшасы бойынша баланың ауырған күндерінің бәріне жәрдемақы
тағайындалады. Кәсіпорныдарда еңбекке уақытша жарамсыздыққа жәрдемақы мына
жағдайда төленбейді:
– өзіне берілген және басқа да міндеттерді атқарудан бас тартып
өз денсаулығына зиян келтірген, сондай- ақ өтірік ауырған
жұмысшылармен қызметкерлерге. Егер осындай жағдай бойынша бұрын
жәрдемақы төленіп қойған болса онда сот шешімімен жәрдемақы
қайтарылуы тиіс;
– еңбекке уақытша жарамсыздығы жұмысшылар мен қызметкерлердің
ішімдік ішіп мас болуы салдарынан болса;
– еңбекке уақытша жарамсызыдғы қылмыс істеу салдарынан болған
жағдайдағы зақымданудан болса;
– өз бетінше емделген жұмысшы қызметкерлерге.
Кәсіпорындарда жұмысшылармен қызметкерлердің кезекті еңбек демалысына
немесе пайдаланбаған демалысына төлем төлеу үшін, сол демалысқа барар
алдындағы 12 айдың еңбекақысының қосындысын 12- ге бөліп орташа жұмыс
ақысын табамыз. Бұл табылған соманы әр жылдың жұмыс күндерінің санын
(мейрам күндерінен басқа) 12 бөлу арқылы табылатын коэффициентке бөлу
арқылы еңбек демалысының бір күніне тиісті төлем сомасының мөлшерін
анықтаймыз.
Еңбекақы ұсталынатын және шегерілетін сомалар есебі. Жұмысшылар мен
қызметкерлердің еңбекақысынан кәсіпорынның бухгалтериясы арқылы ұсталуға
болатын ұсталымдарға мыналар жатады:
– жинақталатын зейнетақы қорныа аударылатын сома (10 %
мөлшерінде);
– жеке табыс салығы;
– заң органдарының үкім қағазы бойынша ұсталатын ұсталымдар
(алимент, айыппұл және тағы да басқалар);
– несиеге сатып алған тауарларды, заттар үшін жұмысшылар мен
қызметкерлердің міндеттемесі бойынша сомалар
– жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақысы есебінен берілген
аванс пен артық төленген төлемдер сомасы;
Еңбекақыдан ұсталымдар. Заңдылық нормалыһарға сәйкес жұмысшының
еңбекақысынан жұмыс беруші: міндетті зейнетақы сомаларын, жеке табыс
салығы, тапсырыс қағаздары, аванстық төлемдер.
Жеке табыс салығы. Еңбекақы жұмысшының материалды және
әлеуметтік түрде алынған табыстары Салық кодексінің 145 б. Сәйкес
белгіленген тарифтермен жеке табыс салығы ұсталынып отыруы тиіс. Жеке табыс
салығы ай сайын төленеді. Жұмысшының салық кезеңінің аяғына дейін жетпей
жұмыстан босатылу жағдайында отқарған еңбек кезеңіне жеке табыс салығының
қайта есептелуі жүргізіліп жұмысшыға табыстарымен табыс салығының анықтама
қағазы беріледі.

1.2 Еңбекақы есебінің мақсаты және оның аудитінің негізгі кезеңдері

Еңбек және еңбек ақы есебінің негізгі мақcаты:
– өндірілетін өнімдер мен істелетін жұмысқа кеткен еңбек пен оған
төленетін еңбекақы мөлшерін анықтау;
– еңбек өніміділігінің өсімін бақылау;
– жұмсалған еңбектің саны мен сапасын бақылау;
– жұмысшылармен қызметкерлерге еңбекақы төлеу үшін еңбекақы
қорынан, қоғамдық тұтыну қорынан және тағы басқа қорлардан
бөлінетін қаржыларды бақылау;
– жұмысшы және қызметкерлермен уақытылы дұрыс есеп айырысу;
– өндіріске жедел басшылық жасау үшін тиісті мәліметтер алу;
– еңбек және еңбекақы жайлы статистикалық және бухгалетрлік
қорытынды есеп беру.
Сонымен қатар еңбекақы мен еңбек есебін ұйымдастыруды одан әрі
жетілдіру үшін мынадай жағдайлар қажет:
– еңбектің өнімділігі мен орындалған жұмыстың көлемін ұлғайтуға
ынталандыратын еңбекақының тиімді түрлерін кеңінен қолдану;
– еңбек пен өндірісті басқарудағы ғылыми жолмен басқарудың типтелген
прогрестік құрылымын қолдану;
– еңбекақы төлеудің сыыйлық беру жүйесімен басқа да түрлерін
жұмыстағы жетістіктермен тығыз байланыстра отырып дұрыс қолдану;
– еңбек пен еңбекақы есептеуде осы күнгі талаптарға сай есептеу мен
ұйымдастыру техникаларын қолдану, алғашқы есеп жүйесін жетілдіру
мен жеңілдету.
Аудит - бұл тәуелсіз экспертиза және шаруашылық субьектінің қаржы
есепнамасының талдамасы. Ішкі бақылау тексерісі мен бухгалтерлік
есептің заңды нормаларға сәйкес жүргізілуіне талдама, кеңестік қызмет
көрсету обьектісі.
Аудитор мамандығы өзінің маманды міндеттерін жоғарғы дәрежеде
өткізуді қалайды. Осы мақсатты іске асыру жолында 1995 жылдың 21 шілдесінде
аудитірлік этика кодексі қабылданды. Этика кодексі аудиторлардың өзін
әдепті, мамандылық дәрежесіне сәйкес ұстауын қадағалайды.
Аудитттің негізгі кезеңдері келесіден тұрады:
Бастапқы кезең.
Клиент таңдауы мен аудиттік тексеріс жүргізу жайлы шешімдер қабылдау:
а) аудиторға келіп түскен шақыру-хаты негізінде аудитор клиент
бизнесін зерттеумен айналысады. Бұл оның аудиторлық тексеріс жұмысын құруға
көмек береді. Сонымен қатар клиенттің бизнес саласын және өзінің шартарын
дайындау мақсатында клиент бизнесін зерттейді. Бизнесті зерттеуде келесі
сатылармен жүргізіледі:
1) эк.субьект жайлы жалпы ақпарат;
2) тексеруге жататын ұйым қызметінің бағыттары;
3) аудит тексерісінің мақсаттары;
4) алдынала аудит тексерісінің көлемімен күрделілігін зерттеу бағалаау;
5) өткен жылғы аудиторлық тексеріс нәтижелерімен танысу;
6) салық басқармасымен, банктермен , қызмет серіктестіктерімен
қатынастарын анықтау;
7) алдынала бухгалтерлік есеп құрылымымен есепнама құрылымын танысу;
8) клиенттің бизнесін зерттеу нәтижесінде аудитордың өзінің
мүмкіншіліктерін, яғни клиент алдында өзіне алынған тексеріс жөнінде
міндеттемелерді анықтау.
Клиент алдында міндеттеме-хатын толтыру- ХАС 210 Аудит текесерістерін
өткізу шарттары сәйкес аудитор тексеріс өткізуге байланысты орнатылған
мерзім, тексеріс көлемі, жұмыс ақысы және т.б. аудиторлық тексеріске
байланысты аудитор жағынан талаптар қойады. Егер аудитор өз
мүмкіншіліктерін бағалай отырып, аудит өткізу саласн анықтай отырып және
аудиторлық тексерістің мүмкін екендігін анықтаса клиент атына міндеттеме-
хатын жібереді. Міндеттеме хатында орнатылған талаптар мен міндеттемелер
келісім- шарт орнатуға негіз болып табылады.
Аудиттік тексеріс жүргізуге келісім-шарт орнату- міндеттеме-
хаттарымен алмасқан соң аудиторлық тексеріс өткізуге келісім шарт
орнатылады. Келісім шарт аудитормен клиент арасындағы қарым- қатынастарды
реттейтін заңды құжат болып есептелінеді. Келісім шарт келесі бөлімдерден
тұрады:
– келесем- шарт заты;
– көрсетілген қызмет көлемі;
– екі жақ міндеттемелері мен жауапкершіліктері, құқықтары мен
тексеріс өткізу мерзімі;
– еңбек төлеу шартымен көлемі;
– тағы басқа шарттар.
Аудиторлық бағдарлама және жоспарлау. ХАС 300 Жоспарлау сәйкес,
жоспарлаудың негізгі мақсаты- тиімді аудиторлық тексеру өткізу. Жоспарлау
жұмысы аудиторға нақты проблемалармен тексерісті уақытында тапсыруына
көмектеседі.
Сондай- ақ бұл аудит ассистентері арасында тексеріс жұмыстарын
рационалды бөлу және басқа аудиторлармен атқарылып жатқан жұмыстарын
қадағалауға мүмкіншілік туғызады. сондықтан аудиторға әр тексеріске жоспар
құруы тиіс, оның мақсаты:
– аудиторлық процедуралар көлемін анықтау;
– тексеріс өткізу ұсталымдарын бағалау;
– аудит тексерісінің сапасын орнату.
Жоспарлау үрдісін келесі кезеңдермен сипаттаса болады:
– алдынала жоспарлау;
– клиент жайлы жалпы ақпараттар жинау;
– аудиторлық қатерлермен мәнділікті бағалау,
– ішкі бақылау жүйесін бағалау;
– жалпы жоспар мен аудит бағдарламасын құру.
Алдынала жоспарлау келесіден тұрады:
– клиентті таңдау мен аудиторлық тексерісті орындау шешеімдері;
– аудиторлық тексерісті өткізуге персоналды таңдау;
– аудит ткесерісін өткізуге келісім құру.
Клиент жайлы жалпы ақпараттар жинау - ХАС 310 бизнес білімі
сәйкес аудитордың бизнес саласында білімі болуы тиіс.
Аудитор жалпы клиенттің бизнес саласымен оның қызметін білуітиіс.
Бизнес білімі аудитордың ой пікірінің қалыптасуына негіз болады, және
келесі проблемаларды анықтауға көмектеседі:
қатерлерді анықтап проблемаларды анықтауға;
тиімді жоспарлап аудит тексерісін жүргізу;
уадиторлық дәлелдерді бағалау.
Аудиторлық қатерлермен мәнділікті бағалау. Мәнділікті бағалау келесі
кезеңдерден тұрады:
мәнділікті бағалау;
мәнділік жайлы алдынала ой-пікір;
есепнама элементтері бойынша мәнділіктің алдынала ой-пікірі;
есепнемедағы жалпы қателіктерін анықтау;
жалпы бағаламаны мәнділіктің алдыңғы ой- пікірлерімен ссалыстыру.
МСА 400 қатерлермен ішкі бақылауды бағалау сәйкес аудитор аудит
тексерісін өткізу алдында қатерлерді бағалауы тиіс.
Аудитрлық қатер- бұл аудиторлық тексеріс өткен соң және дұрыс қортынды
берілгенінен соң қаржылық есепнамадағы қателіктердің болу мүмкіндігін
аудит бағалап өз мойынына алады.
Аудиторлық қатерелер:
ажырамас қатер (ІR)- бұл ішкі бақылау жүйесінің болмауы жағдайында қаржалық
есепнамаға қателіктердің төнуі;
ішкі бақылау қатері (СR)- бұл ішкі бақылау жүйесінің болуы мүмкін
қатерлерді анықтамайды ;
анықталмайтын қатер (DR)- бұл аудитордың тексеріс процедураларын жүргізу
барысында қателердің таппауы.
Максималды қатер мөлшерлемесі 10 %. Келесі формуламен анықталады

AR=IR(CR(DR
(1.1)

DR = AR (IR(CR)
(1.2)

IR=AR (DR(CR)
(1.3)

CR=AR( (IR(DR)
(1.4)

Ішкі бақылау жүйесін бағалау. Ішкі бақылауды анықтау тәсілдері 3
кестеде көрсетілген.
Жалпы жоспар мен аудит бағдарламасын құру. Алдынала жоспарлау
процессінде алынған мәліметтер негізінде аудитор жалпы жоспардың құруымен
және оның негізінде тексеру бағдарламасын дайындауға кіріседі. Аудит ХАС
300 жоспарлау сәйкес бағдарламны құжатты рәсімдеп құруы тиіс.

1. Кесте – Ішкі бақылауды анықтайтын тәсілдер

Ішкі бақылауды анықтайтын тәсілдер Ақпарат көзі
Алдыңғы аудит материалдарын зерттеу Аудитордың жұмыс құжаттары
Клиентпен дайындаған жүйенің құжатты Есептік саясат, жұмыс есепшот планы,
рәсімденуі ұйымдық схема; басқармалық нұсқаулар.
Клиент қызметшілерін сұрау Ішкі бақылауды бағалау қағазы
Операцияны бақылау Блок-схемалар

Баағдарлама сонымен қатар тексерісті бақылау құралы болып табылады.
Онда әр бөлім бойынша мақсаттар көрсетіледі. Аудит бағдарламасы келісні
атқарады:
аудитор ассистентері үшін нұсқаулар;
аудитор тобының тексеріс жұмысының сапасын бақылау;
аудиторлық процедураларды жазу.
Аудиторлық дәлелдеме. Удиторлық тексеріс нәтижесінде алынған
дәлелдемелер тексерістің қорытынды кезеңінде уадитормен өткізілген
тексеріс дәлелеі ретінде саналады. Олар құжат немесе құжат көшірмесі
түрінде көрінеді. Аудит дәлелдемелері кәсіпорынның өзінен және 3 жақ тан
алынуы мүмкін, атап айтсақ: банктік қызмет, салық және қаржы
басқарламаларымен қатынастарын зерттеу, есепшот фактуралары және т.б.
Әкімшілікпен берілетін мәліметтерге келесіні жатқызамыз:
алғашқы құжаттар, статистикалық есепнама, жарғы құжаттары, қаржы
есепнамасы, есеп регисторлары;
таладма нәтижелері, ауысша сауалдама, инвентаризация нәтижесі.
Дәлелдеме алу процессі келесі кезеңдерге бөлуімізг болады:
мақсат таңдауы;
дәлелдемелерді жинау және сараптау;
дәлелдерді бағалау.
Сенімді дәлелдемелер алу мақсатында аудиторлық процедуралар
жүргізіледі, келесі түрмен жүргізіледі:
ішкі бақылау жүйесі жайлы дәлел жинау процедуралары;
бақылау тестілері;
-мәнділік бойынша тестік тексерістер: аналитикалық процедуралар, шаруашылық
операцияларды тестілеу.
Аталған процедуралардың нәтижесінде қорытындыға негіз болатын ой-
пікірдің қалыптасуы жүреді. Аталған процедуралардың нәтижесінде: ой-
түйіндемеден бас тарту мүмкін немесе түсіндірмесіз ой- пікір түйіндеуі
мүмкін. ХАС 500 Аудиторлық дәлелдеме сәйкес аудитор қаржылық есептің
бекітімін растауын анықтау мақсатында мәні бойынша жүргізліген процедуралар
негізіндегі алынған дәлелдемелермен бақылау тестілері процедураларының
дәлелдерінің сәйкестігімен толықытығын тексерсеруі тиіс. Келесідей
категориялардан тұрады:
бар болуы - яғни баланста көрсетілген капиталмен міндеттемелердің есептік
кезеңге сәйкес бар болуын растайды;
құқықтармен міндеттер - баланста көрсетілген активтердің шынында
кәсіпорынға тиесілі екенін растау;
сәйкестік - өткізілген шаруашлылық операциялармен оқиғалардың экономикалық
субьекке қатынасының боуын растайды;
толықтық - қаржылық есептегі мүлік, міндеттемелермен капитал толық, түгел
көрсетілеген;
бағалау - бухгалтерлік есепті реттейтін нормалар сәйкестігіне бухгалтерлік
баланс элементтерін тексеру;
өлшем (нақтылық) - бас кітаппен есептік регистордағы бөлімдерге баланс
элементтерінің сәйкестігі;
берілу мен айқындай - белгелі есепшот мәліметері типтік жоспарға сәйкес
келеді, қаржылық құжаттарда топтастырылған.
Дәлелдеме алу тәсілдері:
бақылау;
растау;
сауалдама;
инвентаризация;
құжаттарды тексеру;
қайтасанау;
сканерлеу;
арнайы тексеріс.
Аудиторлық қорытындыны дайындау. ХАС 700 Аудиторлық есепнама
қаржылық есеп бойынша сәйкес аудиторлық есеп келесі элементтерден тұруға
сәйкес:
тақырыпша;
жолдама;
кіріспе бөлімі;
негізгі бөлім;
аудиторлық есеп қорытындысы;
мерзімі.
Аудиторлық есеп 3 бөлінеді:
мінсіз аудиторлық есеп- яғни егер тексеріс жүргізу нәтижесінде алыңғын
ақпараттар қойылған талаптарға сәйкес нақты, дрыс келсе бұндай жағдайда
мінсіз есеп қорытындыс беріледі;
шартты аудиторлық есеп қорытындыс- яғни аудиторлық тексеріс сараптамасында
үлкен емес қателіктер туындау жағдайында ескеріліп беріледі;
жағымсыз аудиторлық есеп- бұл егер аудиторлық тексеріс нәтижесінде қаржылық
есепнаманың нақты және толық, дұрыс ақпаратын көрсетпеу жағдайында;
аудиторлық қорытындыдан бас тарту- егер аудиторлық тексеріс кезінде
аудиторға басқарма әкімшілігенен ақпараттар толық көлемде берілмесе, және
аудиторлық келісім шарттағы талаптарды бұзу жағдайында аудитор қорытынды
есеп беруден бас тартады.

1.3 Еңбекақы есебінің халықаралық қаржылық есепнама стандарты

19 ХҚЕС сәйкес жұмысшыларға сыйақылардың 5 санатын анықтайды:
қысқы мерзімді сыйақылар, жалақы, жыл сайынғы кезекті еңбек демалысын
төлеу, уақытша жарамсыздық демалысын төлеу, ақшалай емес түрде сыйақылар
(медицинлық көмек, тұрғын үй мен көлік транспортымен қамтамасыз ету);
еңбек кезеңінің аяқталғанына еңбекақы төлемдері (зейнетақы, өмірді
сақтандыру, еңбек кезеңінің медициналық көмектер);
тағы басқа ұзақ мерзімді сыйақылар, жұмысқа жарамсызыдқ бойынша пособиелер,
кезекті еңбек демалысы;
демалыс пособиелері.
ХҚЕС ұйымның жұмысшыларға өзінін қызметтерін келесі сыйақылардың
орнына берудегі қысқа мерзімді сыйақыларды мойындауды талап етеді.
ХҚЕС келесі иерминдер қолданылады:
Жұмысшыларға сыйақы- ұйыммен берілетін сыйақының барлық формалары мен
төлемдер жұмысшымен көрсетілеген қызметтің орнына сәйкес беріледі.
Жұмысшыларға қысқа мерзімді сыйақылар- жұмысшыларға төлемдер, 12 айлық
мерзім ішінде төленетін төлем.
Ұйым қысқа мерзімді сыйақыларға төленетін болашақ шығындарды төленетін
кезекті демалыс түрінде мойындауы тиіс.
Егер жұмысшы ұйымға кезең ішінде қызмет көрсетсе, зейнетақы қорына
аударылуға тиісті салымдарды ұйым мойындауы тиіс мына қызметтердің
орнына:
міндеттеме түрінде;
шығыс түрінде.
Ұйым өзінің зейнетақы қорына аударымдар міндеттемелерінің дисконтты
сомасын анықта мақсатында болжамалы шартты бірлік тәсілін қолдану тиіс.
Болжамалы шартты бірлік тәсілі (немесе жинақталған сыйақының қызмет
кезеңіне пропорционалды бөліндісі)әр бір қызмет мерзімінің кезеңін-қосымша
зейнетақыға құқығы ретінде қарастырады.
Ағымдағы қызметтедің сомасымен міндеттердің дисконтты сомасын анықтау
мақсатында ұйым сыйақыны қызмет мерзімене бөлу арқылы формуламен табуы
тиіс. Ал егер қызметкердің жұмыс мерзімінің аяғында бастапқы кезңдермен
салыстырғанда жоғары сыйақыларға алып келсе, ұйым сыйақыларды біріңғай
негізде:
қызметкер сыйақы құқығына алғаш рет ие болған уақытынан бастап;
сыйақларды алу құқығы болашақтағы қызметке тәуелсіз уақытынан бастап бөлуі
тиіс.
Жұмысшыларға сыйақыны міндеттеме түрінде мойындау сомасы:
есептік кезеңге анықталған міндеттемелердің дисконттық сомасының таза
мөлшеріне тең болуы тиіс;
міндеттемелерді орындауға бағытталған есептік кезеңге анықталған зейнетақы
активтрінің әділ сомасы шегеріледі.
Басқада ұзақ мерзімді сыйақыларға қатысты төменде көрсетілген
статьялардың таза сома мөлшерін шығыс немесе табыс түрінде мойындауы тиіс:
ағымдағы қызметтер сомасы;
пайыздық шығындар;
жоспар активінің болашақтағы табыстары;
дереу мойындалуға тиісті өткен уақыттағы қызметтер сомасы.
Жұмыстан босатылу пособиелерін ұйым міндеттеме мен шығыс түрінде
мойындайды, егер формальды міндеттемеге ие болу жағдайында:
зейнетақы жасына жетке қызметкерлерді жұмыстан босату;
жұмысшыға өз еркімен жұмыстан босатылу ұсыны берілгеннен кейін.
Егер жұмыстан босату пособиелері есептік кезеңнен бастап 12 айлық
мерзімнен кейін төленетін болса, ол сома дисконтталынуы тиіс.
Жоспар активтері өзіне келесіні қосады:
жұмысшыларға ұзақ мерзімді сыйлықтар активтері;
сақтау полистері,
Жұмысшыларға ұзақ мерзімді сыйлықтар активтері бұл:
есептелуші компаниядан заңды түрде жекеленген , жұмысшыларға сыйлықтар
төлеу және қаржыландыруын жүргізетін тұлғаға тиесілі.
тек қаржыландырумен сыйлықтар төлеу мақсатында қолданады, басқа да несие
төлемдерін төлеуге қолданбайды және есеп беруші компанияға қайтып
қайтарылмайды, тек келесі жағдайда қайтарылуы мүмкін:
қорда қалған активтер есеп беруші компанияның жұмысшылар алдындағы еңбек
сыйлықтарын төлеуге және тағы басқа міндеттерін орындауға жеткілікті;
есеп беруші компанияға активтер жұмысшыларға төленіп қойған сыйлықтарға
өтем ақы.
Сақтау полистері бұл есеп беруші компаниямен байланысы жоқ,
сақтандырушымен шығарылған сақтандыру полисі;
Әділ құн - бір бірінен тәуелсіз, өз еріктерімен белгіленген сомаға
активті ауыстыру құны болады.
Актив жоспарына табыс - зейнетақы активінен түскен пайыздық табыстар,
дивиденттер және тағы басқа табыстар.
Актуарды табыстар мен шығындар өздеріне келесіні қосады:
корретерлеу;
актуарды жорамалда өзгертулер нәтижесі.
Кезекті еңбек демалыстарын компания қысқа мерзімді сыйлықтар дың
болашақтағы шығындары түрінде келесідей мойындауы тиіс:
жинақтаушы еңбек демалысы төлемдері;
жинақтаушы емес еңбек демалыстары төлемдері.
Міндеттемелер қосымша төлем мөлшерлемелерімен бағалануы тиіс.
Компания жұмысшыларға жұмысшының орнында болмауын әр келкі
себептерімен төлеуі мүмкін:
кезекті еңбек демалысы;
уақытша жұмысқа жарамсыздық салдарынан;
балаға к.тім жасау себебіне байланысты.
Төленетін демалыстар келесі категорияға:
жинақтаушы;
жинақтаушы еме.
Жинақтаушы демалыстар- ағымдағы кезеңде толық өтелмеген жағдайда,
болашақ кезеңге ауыстырылып төленуі мүмкін. Жинақтаушы төленетін демалыстар-
компенсацияланушы немесе компенсацияланбайтын болып табылады.
Комапания жинақтаушы демалыс төлемдеріне кететін болашақтағы шығындар
қосымша сама түрінде бағалануы тиіс.
Болашақта төленетін сыйлықты төлеуге кететін шығындарды компания
келесідей мойындауы тиіс:
өткен оқиғалармен туындаған төлемдер;
міндеттеме нақты бағалануы мүмкін.

2 ҚР ҚМ Салық комитеті Павлодар облысы бойынша Салық департаментінің
Павлодар қаласы бойынша Салық басқармасының мысалында еңбекақы есеп-
қисабының есебі

2.1 Ұйым сипаттамасы мен еңбекақы саласындағы есептік саясаты

Каз ССР Министрлігінің № 112 бұйрығымен 16.03.1990 ж. Мемлекеттік
Салық Басқармасы құрылды.
Басқарманың қайта құрылуы ҚР заңнамасына сәйкес жүргізіледі. Мемлекет
басшысының бұйрығымен 09. 07.1991 жылы Басты Салқ Басқармасы құрыды.
Облыстық басқарма облыстық қаржы басқармасынан жеке құрымға 09.07.1991
жылы бөлініп шықты.
01.01.2009 жылға штаттық жұмысшылар саны 559 адамды құрады, оның
ішінде қала басқармасы- 254 адамды құрды.
Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігінің Павлодар қаласы Салық
Басқармасы мәтін бойынша келесіде Салық басқармасы салық және тағы басқа
міндетті төлемдердің бюджетке толық мөлшерде түсуін; міндетті зейнетақы
және алеуметтік төлемдердің сақтандыру қорына толық мөлшерде түсуін
қамтамасыз етеді. Басқарма заңды тұлға түрінде қабылданып, регион аралық,
облыстық, қалалық салық басқармаларынан тұратын территориялық салық
органдарынан тұрады. ҚР Конституциясымен бекітілген заңнамалар ішінде іс-
шаралар жүргізеді. Басқарма заңды тұлға түрінде тіркеліп , мекеме атына
жеке дара мемлекеттік тілдегі мекеме атымен соғылған штамппен мөрге
тиесілі . Басқарма өз атынан азаматтық- құқықтық қатынастарғатүсуге құқылы.
Негізгі устав басқарма құжатының құрамдамасы болып табылады. Басқарма
мемелекет атынан қаржыландырылады.
ҚР Қаржы министрлігінің құзіреті деңгейінде салық басқармасы келесі
функцияларды іске асырады:
салық төлемдерінің толық көлемде түсуін;
заңнаманың жүргізілуін қамтамасыз ету;
салықытық жане салықтық емес төлемедердің талдамасын бақылау, мемлекеттік
бюджеттің ағымдағы табыстарын жоспарлауда таладама жасау және т.б болып
табылады.
Басқарма құзіреті:
– басқарма мүлігі- мемлекет атына тіркеліп , негізгі қор
айналымындағы құралдар мне қосымша мүліктерге ие. олардың сомасы
басқарма балансында көрсетілген;
– басқармаға өз еркімен мүліктерді жекешелендіріп немесе басқаша
түрмен пайдалануға тыйым салынады;
– басқармаға қр заңнамасымен бекітілген жағдайда мүлікпен
белгіленген көлеммен тыс жағдайларда пайдалануға қықық беріледі.
Басқарма жұмысының құрылымы:
– басқарма тура міндетті түрде қр қаржы министрлігінің салық
басқармасына тәуелді;
– басқарма бастығын қр қаржы министрлігінің салық бастқармасының
төрайымымен тағайындалады, басқарма бастығы 3 орынбасарға ие.
– басқарма бастығы басқармаға тиесілі жұмыстың атқарылуына және
басқарма жмысын ұйымдастырып басқарады;
– басқарма бастығы жұмысшалырдың құзіретімен міндеттерін
анықтайды;
– басқарма бастығының болмауы жағдайында оның орынбасары уақытша
басқарма бастығының міндеттерін атқарады.
Салық Басқармасы орталықтандырылған бухгалтерия бөліміне ие.
Бухгалтерия бөлімі 5 адамнан тұрады. Мекеме мекен-жайы: Қазақстан
Республика Павлодар қаласы,Победа көшесі 67.
Бөлім міндеттері:
– бухгалтерлік және салық есеп бойынша нормативтік актіоерге сәйкес
бухгалтерлік және салық есебін іске айырысу ;
– негізгі құрал жабдықтарды және тауар материалдық қорларды, ақшаның
сақталуын және оларды дұрыс пайдалануын қамтамасыз ету жөніндегі
қаржы опреацияларын бақылауды іске асыру;
– баскқарманың қаржы және салықтық есебін құру бухгалтерлік және
салықтық есебін жүргізуді бақылауды іске асыру.
Жалпы бөлім басқармасының неізгі міндеті болып: салық төлемшілрінен
түскен түрлі төлемақылардың (штраф, квартылдық салық төлемдері, т,б,қосымша
табыстар) уақытында төленуін қадағалап отыру болып табылады. Сонымен қатар
басқарма ішіндегі қосымша жұмасытар, инвентаризациялық жұмыстар, негізгі
құралдарды есептеу. Табыс пен шығыс есебін құру. Ақша айналымының есебін
жүргізу
Бөлім құзіреті.
Бөлімнің міндетін орындау кезінде:
– материалдық- жауапты тұлғаны тағайындауға,босатуға, ауыстыру
келісім береді;
– бөлім басшыларына, ал қажет жағдайда және кәсіпорындар
басшыларына сұраныс салады, қаражаттар тиімділгін жоғарлату,
меншілікті сақтауды күшейту, бухгалтерлік есепті және бақылауды
дұрыс ұйымдастыруды қамтамасыз ету шараларын қабылдайды;
– бөлім құзіретіне жататын мәселелер басшы мәжілісіне
қарастырылатын материалдар ұсынылады;
– бухгалетрлік және салықтық есептеуді ұйымдастыруды және әдіснаманы
жақсарту жөнінде белгіленген тәртіпке қосымша енгізу, бухгалтерлік
қызметкерлерін толықтыру жөніндегі шараларды жүзеге асырады.
Функциялары:
– бастапқы құжаттар дерегі негізінде бух.есептіжәне есеп беруді
ұйымдастыру және жүзеге асыру;
– жұмысақыны, іссапар шығынын және басқа да опреацияларды есептеуді
ұйымдастыру;
– салықты есептеуді, бюджеттегі басқада міндетті төлемақыларды және
зейнетақы қорына аударуды, салықтық есеп жасауды ұйымдастыру;
– негізгі құрал- жабдықтарды, тауар- материалдық қорлары мен
инвентарды есепке алуды ұйымдастыру;
– банк шотын пайдалану тәсілімен ақша аударуды іске асыру;
– қаржылық, салықтық және статистикалық есеп беруді жасау және
оларды тиісті ұйымдарға ұсыну;
– ақшалай қаражаттарға тауар- материалдық қорларға, негізгі
қорларға, есеп айырысуға және төлем міндеттеріне түгендеу жүргізу
кезінде белгіленген тәртіпті сақтау;
– белгіленген мерзімде дебиторлық және кредиторлық берешекті өтеуді
өндіріп алу, төлеу тәртібін сақтау;
– жетіспеушілікті, дебиторлық берешекті және басқа да ысыраптарды
бух. баланстан заңды түрде есептен шығару;
– лауазымды тұлға бухгалтерлік есепте пайдаланған бастапқы
құжаттарды әзірлеуде белгіленген тәртіпті сақтау;
– бух. құжаттрадың сақталуын қамтамасыз ету, мұрағатқа блгіленген
тәртіппен оларды ресімдеу және тапсыру.
Бөлім қызметін ұйымдастыру.
Бөлімді бас бухгалтердің орынбасары- бөлім бастығы басқарады
Бөлімнің құрылымы және штаттық саны бөлімнің жалпы ережесімен және
салық басқармасының жергілікті актілерімен белгіленген тәртіпте
бекітіледі.
Бас бухгалтердің орынбасарын- бухгалтерлік есептеу бөлімнің бастығын
және бухгалтерлік есептеу бөлімінің мамандарын лауазымға тағайындау және
лауазымнан босату Қазақстан Республикасының бекітілген заңнамасымен және
Салық басқармасының жергілікті аактісімне іске асырылады.
Бөлім бастығы өз міндеттерін жүеге асыру кезіндегі ережелер:

– бөлім қызметіне басшылық жүргізеді, бөлім қызметкерлерінің
араларында міндеттерді бөледі;
– бөлім қызметін жетілдіру жөніндегі ұсынысты қарастыруға бөлім
бастығына ұсынады;
– өз құзіреті шегінде құжаттарға қол қойып және ресімдейді;
– бөлімге жұмысқа қабылдау, ауыстыру және жұмыстан бостау,
демалыстар беру, қызметкерлерді жұмысқа қабылдау туралы бөлім
бастығына ұсынады;
– бөлім қызметкері еңбек қорғау, өрт және электр қауіпсіздігі, ішкі
еңбек тәртібі туралы талаптарды сақтау үшін бақылауды іске
асырады;
– бас бухгалтердің орынбасары- бухгалтерлік есептеу бөлімінің
бастығы жоқ кезінде( демалыс,сырқаттану, іссапар және басқа да
себептермен) оның міндеттерін атқарады.
Есептік саясат.
Қызметкерлерге сыйақы беру келесі тәсілмен жүргізіледі:
– қызметкерлерге қысқа мерзімді сыйақы;
– еңбек жұмысының аяқталу барысында тиесілі сыйақы;
– басқада ұзақ мерзімді сыйаылар;
– жұмыс орнын жоғалтумен бйланысты компенсациялық төлемдер;
Жалақымен сеспайырысу келесі тәсілмен жүргізіледі - уақытты- сыйақылы.
Бухгалтерлік есепті ұйымдастырып жүргізу жауапты адам - бөлімнің бас
бухгалтері.
Инвентаризациялау - жыл сайын жүргізіледі.
Қаржыландыру - Павлодар облысы Қаржы басқармасымен жүргізіледі.
Жұмысшыларға сыйақылар - атқарылған қызметке төленеді.
Қысқа мерзімді сыйақылар - атқарылған қызметке 12 айлық мерзім ішінде
төленеді.
Басқада ұзақ мерзімді сыйақылар:
– еңбек қызметінің соңына еңбекақы сыйақылары:
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Еңбекақы түрлері мен мағнасы
Өнірістік жұмысшылардың еңбекақысы
МЗЖ есептеуде кірістерді анықтау
Еңбекақы төлеу элементтері
Еңбекақы төлеу формалары
Еңбекақы формалары мен жүйелері
Еңбекақы есебі мен экономикалық көрсеткіштері және Бұлақ-Астық шаруашылығына кеткен шығын есебін талдау
Қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысу аудиттің құжаттары мен аудит жүргізу көздері
Еңбектің экономикалық мәні және ұйымның экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы
ЕҢБЕКАҚЫ ЕСЕБІНІҢ АУДИТІ
Пәндер