Өріс туралы жалпы түсінік
Жоспар:
1.Кіріспе
Өріс туралы жалпы түсінік.
2.Негізгі бөлім
Магнит өрісі және электр өрісі.
Тірі ағзаға магнит және электр өрісінің әсері.
ЭПР және ЯМР спектроскопиялары.
ЭПР және ЯМР құбылыстарын қолдану.
3.Қорытынды
Электромагниттік толқындар мен ЭПР және ЯМР скопияларын қорытындылау.
1.Кіріспе
Өріс туралы жалпы түсінік.
2.Негізгі бөлім
Магнит өрісі және электр өрісі.
Тірі ағзаға магнит және электр өрісінің әсері.
ЭПР және ЯМР спектроскопиялары.
ЭПР және ЯМР құбылыстарын қолдану.
3.Қорытынды
Электромагниттік толқындар мен ЭПР және ЯМР скопияларын қорытындылау.
Физикалық құбылыстар әртүрлі типті болады. Бүкіл әлемдік тартылыс заңына сәйкес бір-біріне тартылыстағы екі планетаны қарастырайық. Планеталар-астрофизиканың, ятни аспан денелері физикасының зерттейтін объектілері. Ал тартылыс? —Бұл да физиканың зерттейтін объектісі; дегенмен де планеталар мен тартылыс -мүлдем бір-бірінен өзгеше объектілер. Егер планеталар-атомдардан, молекулалардан, одан да күрделі қосылыстардан түзілген ірі денелер болса, ал тартылыс-қоршаған кеңістікте таралған денелердің касиеті. Дегенмен де, ол-массасы, тығыздығы бар жоне басқа да сипаттамаларға ие болатын, сонымен қатар гравитон деп аталынатын бөлиектерден құралған материялық, объект, "өріс". Әзірге гравитациялық өріс туралы ақпарат көп емес, есесіне, атомдар мен молекулаларды бүтіндей және де бүкіл тіршілік дүниесін біріктіріп байланыстыратын электромагниттік өріс жайлы деректер мол. Барлығымызға белгілі, жалпы күштік өріс деп берілген күш әсері сезілетін кеңістікті айтамыз. Электромагниттік күштер гравитациялық күштерге қарағанда әлдеқайда күштірек. Электромагниттік күштер кейбір мезеттерде білінбейді, өйткені оларльң әрі тартылыс және әрі тебіліс күштері болып келуінде. Сондықган да система үшін бұл қарама-қарсы күштер бірін-бірі љөте дәл компенсациялап тұрады. Ал гравитациялық күштер тек тартылыс күштері болып табылады. Электромагниттік өрістің "бөлшектері"-фотондар-сәуле шығарушы денеден жарық порциясы немесе радиотолқын (дәлірек айтсақ-өріс энергиясынъң порциясы) ретінде өз еркімен қозғалып жүре алады. Қазіргі кванттық механикаға сай кез-келген бөлшекке толқын немесе толқынның үзілісі сәйкес келеді. Тағы да әрбір бөлшекке өзінің өрісі сәйкестендіріледі. Мұндай мағынада бөлшектер мен өрістің табиғаты бір екенін көруге болады. Алайда екеуі бір-біріне келтірілмейді; кезінде бөлшекті өрістің бөлігі деп көрсетпекші де болған. Қазіргі кезде бұлар корпускулалык, және толқындық аспектілердің бірлігі деп қарастырылады. Өте тереңгі деңгейде қарастырғанда микрообъектілер бөлшектер де, толқындар да емес. Гравитациялық және электромагниттік өзара әсерлесулерден басқа, элементар бөлшектер әлемінде өзара әсерлердің басқа да түрлері кездеседі. Олардың, мысалы, атом бомбаларындағы және ядролық реакторлардағы жүріп жатқан ядролық реакцияларда, сәуле шығарып тұрған жұлдыздардағы термоядролық реакцияларда алатын орны үлкен, мәні зор. Табиғаттағы барлық процестерді жеке бөлшектердің, денелердің және өрістердің өзара әсерлесуінің нәтижесі деп қарастыруға болады. Бүкіләлемдік тартылыс мұның айқьн мысалы. Жоғарыда келтірілген тартылыс заңының классикалық ньютондық тұжырымы тек салыстырмалы әлсіз өрістер үшін орынды. Күшті гравитациялық өрістер үшін және тағы да үлкен жылдамдықтағы қозғалыстар үшін дәлірек сипаттаманы жалпы салыстырмалылық теориясы береді. 1925 жылы А.Эйнштейн біртұтас өріс теориясын құру туралы проблема көтерді. Жоғарғы температураларда әртүрлі өзара әсерлесулерді бір-біріне бере алатын барлық бөлшектер- фотондар және гравитондар, сонымен қатар глюондар (кварктерді байланыстыратын; күшті ядролық өзара әсерлесу) және аралықтағы векторлық бозондар (әлсіз өзара әсерлесу), осылардың барлықтары суперкүштің әсерін жеткізе отырып бірігуі қажет. Атап айтсақ, дәл осындай суперкүш сингулярлық моментте Үлкен Жарылысқа әкелген болуы керек бірақта біртұтас өріс теориясы әлі шешілген жоқ
Пайдаланған әдебиеттер:
Жұбанов М. «Физиканың негізгі заңдары»,1989ж.
«Қазіргі заманғы жаратылыстану концепциялары»
Мансұров З.А. «Химиядағы физикалық зерттеу әдістері»
Жұбанов М. «Физиканың негізгі заңдары»,1989ж.
«Қазіргі заманғы жаратылыстану концепциялары»
Мансұров З.А. «Химиядағы физикалық зерттеу әдістері»
Жоспар:
1.Кіріспе
Өріс туралы жалпы түсінік.
2.Негізгі бөлім
Магнит өрісі және электр өрісі.
Тірі ағзаға магнит және электр өрісінің әсері.
ЭПР және ЯМР спектроскопиялары.
ЭПР және ЯМР құбылыстарын қолдану.
3.Қорытынды
Электромагниттік толқындар мен ЭПР және ЯМР скопияларын қорытындылау.
КІРІСПЕ
Физикалық құбылыстар әртүрлі типті болады. Бүкіл әлемдік тартылыс заңына
сәйкес бір-біріне тартылыстағы екі планетаны қарастырайық. Планеталар-
астрофизиканың, ятни аспан денелері физикасының зерттейтін объектілері. Ал
тартылыс? —Бұл да физиканың зерттейтін объектісі; дегенмен де планеталар
мен тартылыс -мүлдем бір-бірінен өзгеше объектілер. Егер планеталар-
атомдардан, молекулалардан, одан да күрделі қосылыстардан түзілген ірі
денелер болса, ал тартылыс-қоршаған кеңістікте таралған денелердің касиеті.
Дегенмен де, ол-массасы, тығыздығы бар жоне басқа да сипаттамаларға ие
болатын, сонымен қатар гравитон деп аталынатын бөлиектерден құралған
материялық, объект, "өріс". Әзірге гравитациялық өріс туралы ақпарат көп
емес, есесіне, атомдар мен молекулаларды бүтіндей және де бүкіл тіршілік
дүниесін біріктіріп байланыстыратын электромагниттік өріс жайлы деректер
мол. Барлығымызға белгілі, жалпы күштік өріс деп берілген күш әсері
сезілетін кеңістікті айтамыз. Электромагниттік күштер гравитациялық
күштерге қарағанда әлдеқайда күштірек. Электромагниттік күштер кейбір
мезеттерде білінбейді, өйткені оларльң әрі тартылыс және әрі тебіліс
күштері болып келуінде. Сондықган да система үшін бұл қарама-қарсы күштер
бірін-бірі љөте дәл компенсациялап тұрады. Ал гравитациялық күштер тек
тартылыс күштері болып табылады.
Электромагниттік өрістің "бөлшектері"-фотондар-сәуле шығарушы денеден жарық
порциясы немесе радиотолқын (дәлірек айтсақ-өріс энергиясынъң порциясы)
ретінде өз еркімен қозғалып жүре алады. Қазіргі кванттық механикаға сай кез-
келген бөлшекке толқын немесе толқынның үзілісі сәйкес келеді. Тағы да
әрбір бөлшекке өзінің өрісі сәйкестендіріледі. Мұндай мағынада бөлшектер
мен өрістің табиғаты бір екенін көруге болады. Алайда екеуі бір-біріне
келтірілмейді; кезінде бөлшекті өрістің бөлігі деп көрсетпекші де болған.
Қазіргі кезде бұлар корпускулалык, және толқындық аспектілердің бірлігі деп
қарастырылады. Өте тереңгі деңгейде қарастырғанда микрообъектілер бөлшектер
де, толқындар да емес. Гравитациялық және электромагниттік
өзара әсерлесулерден басқа, элементар бөлшектер әлемінде өзара әсерлердің
басқа да түрлері кездеседі. Олардың, мысалы, атом бомбаларындағы және
ядролық реакторлардағы жүріп жатқан ядролық реакцияларда, сәуле шығарып
тұрған жұлдыздардағы термоядролық реакцияларда алатын орны үлкен, мәні зор.
Табиғаттағы барлық процестерді жеке бөлшектердің, денелердің
және өрістердің өзара әсерлесуінің нәтижесі деп қарастыруға болады.
Бүкіләлемдік тартылыс мұның айқьн мысалы. Жоғарыда келтірілген тартылыс
заңының классикалық ньютондық тұжырымы тек салыстырмалы әлсіз өрістер үшін
орынды. Күшті гравитациялық өрістер үшін және тағы да үлкен жылдамдықтағы
қозғалыстар үшін дәлірек сипаттаманы жалпы салыстырмалылық теориясы береді.
1925 жылы А.Эйнштейн
біртұтас өріс теориясын құру туралы проблема көтерді. Жоғарғы
температураларда әртүрлі өзара әсерлесулерді бір-біріне бере алатын барлық
бөлшектер- фотондар және гравитондар, сонымен қатар глюондар (кварктерді
байланыстыратын; күшті ядролық өзара әсерлесу) және аралықтағы векторлық
бозондар (әлсіз өзара әсерлесу), осылардың барлықтары суперкүштің әсерін
жеткізе отырып бірігуі қажет. Атап айтсақ, дәл осындай суперкүш сингулярлық
моментте Үлкен Жарылысқа әкелген болуы керек бірақта біртұтас өріс теориясы
әлі шешілген жоқ
Магнит өрісі
Электр зарядын қоршаған ортада белгілі бір физикалық қасиеттері бар
электростатикалық өріс болатыны сияқты тоқтарды қоршаған ортада да магнит
өрісі деп аталатын өрістің ерекше түрі пайда болады. Егеде
электростатикалық өрістің бар жоғы оған әкелінген зарядталған денеге әсер
етуші күш арқылы білінсе , магнит өрісі осы өріске әкелінген тогы бар
өткізгішке әсер ететін күш арқылы білінеді. Сөйтіп, электрлік және
магниттік құбылыстардың осындай өзара байланысын бірінші рет 1820 жылы Дат
физигі Эрстед (1777-1851) ашқан болатын. Яғни, ағатын ток маңына магнит
стрелкасын қойсақ, онда стрелканың ток бағытына қарай бағытын біршама
өзгерткендігін байқаған. Эрстедтің бұл жаңалығы көптеген физиктерді
қызықтырып, осыдан бастап олар электромагниттік құбылыстарды кеңінен
зерттей бастады. Солардың бірі француз физигі Ампер (1775-1836) болды.
Ампердің болжауынша магнит стрелкасына тек ток қана емес, ток жүріп тұрған
өткізгіште әсер ете алады деді. Сөйтіп, ол мынадай тәжірибе жасады: тұақты
магнит өрісіне тогы бар өткізгішті алып келгенде, онда өткізгішке магнит
тарапынан күш әсер етіп, өткізгіштің қозғалатындығын байқады. Сонымен
магнат стрелкасының тогы бар өткізгіштің маңында бағдарлануы өткізгіштің
формасына, оның орналасуына және токтың шамасы мен бағытына байланыста
болды.
Ток өткен өткізгіштердің өзара әсері, яғни қозғалыстағы электр
зарядтарының арасындағы өзара әсерлерді – магниттік өзара әсерлесулер д.а.
Ток өткен өткізгіштердің бір-біріне әсер ету күштерін магниттік күштер д.а.
Қозғалмай тұрған электр зарядтарын айнала қоршаған кеңістікте
электр өррісі пайда болатыны сияқты, токтың айналасындағы кеңістікте
МАГНИТ ӨРІСІ п.б.
Магнит өрісі – материяның ерекше бір түрі – электрлі зарядталып,
қозғалысқа түскен бөлшектердің өзара әсері сол өріс арқылыжүзеге асырылады.
Магнит өрісінің тәжірибе жүзінде тағайындалған негізгі қасиеттері
мыналар:
1. магнит өрісін электр тогы (қозғалысқа түскен зарядтар)
тудырады;
2. магнит өрісі электр тогына (қозғалысқа түскен зарядтарға)
тигізетін әсерден барып байқалады.
Магнит өрісі, электр өрісі сияқты, бізге тәуелсіз, біздің ол туралы
білуімізге тәуелсіз нақтылы бар екендігі ақиқат.
Магнит өрісіндегі тогы бар тұйықталған контур. Магнит өрісін зерттеу
үшін, еңтәуірі өлшемдері шағын (магнит өрісі елеулі өзгеретіндей ара
қашықтықтармен салыстырғанда) тұйық контур алу. Магнит өрісін тек электр
тогы ғана емес, тұрақты магниттердің де тудыратыны белгілі.
Электр өрісі
Фарадей идеялары. Фарадей идеясы бойынша электр зарядтары бір біоіне
тікелей әсер етпейді. Олардың әрқайсысы өзін қоршаған кеңістікте электр
өрісін туғызады. Бір зарядтың өрісі басқа екінші зарядқа әсер етеді және
керісінше осы екінші заряд өрісі бірінші зарядқа әсер етеді. Зарядтан
қашықтаған сайын өріс әлірей береді.
Электромагниттік өзара әсерлердің таралу жылдамдығы. Фарадейдің
идеяларына сүйене отырып, Максвелл теория жүзінде электромагниттік өзара
әсердің кеңістікте шекті жылдамдықпен таралатынын дәлелдей алды.
Мұны былай түсінуіміз керек: егер А зарядты тұрған орнынан аздап қана
қозғасақ, онда В зарядқ әсер ететін күште өзгереді. Бірақ бұл өзгеріс дәл
сол мезетте емес, сәл уақыттан кейін болады:
T=AB
c
мұндағы АВ- зарядтардың ара қашықтығы, ал с- электромагниттік өзара
әсерлердің таралу жылдамдығы. Яғни, 300 000 км с
Шекті уақыт ішіндегі өзара әсерлесетін денелер аралығындағы
кеңістікте белгілі бір процестің бар болуы, міне осы, алыстан әсер ету
теориясын ажырататын ең бастысы.
Электр өрісінің басты қасиеттері – оның электр зарядтарына белгілі
бір күшпен әсер ететіндігінде. Сол зарядқа әсер етуіне қарай өрістің өзінің
бар жоғын, кеңістікте қалай орналасып таралатындығын анықтайды, оның барлық
сипаттамаларын зерттейді.
Қозғалмайтын зарядтардың электр өрісі электростатикалық өріс д.а. ол
уақытқа байланысты өзгермейді. электростатикалық өрісті те эелектр
зарядтары ғана туғызады. Ол сол зарядтарды қоршаған кеңістікті алып
отырады, зарядтармен тығыз байланыста болады.
Сонымен, электр өрісі – біздің ол түсінігіміз туралы тәуелсіз
өмір сүретін, материяның ерекше бір түрі
Тірі ағзаға электр және магнит өрістерінің әсері.ЯМР және ЭПР
құбылыстарды медициналық зерттеулерде қолдану.
Электрлік зарядталған денелердің қасиеттері адамзатқа қазіргі кезден
2,5 мың жылдай бұрын белгілі болған. Зарядтардьң оң және теріс деп, шартты
түрде, аталынған екі түрлі болатындығы мәлім. Дененің аттас зарядтары бір-
бірінен тебіледі, ал әр аттас зарядтар-тартылады. Олардың өзара әсерлесу
күші Кулон заңымен сипатталады, яғни ол зарядтардың шамаларының
көбейтіндісіне тура пропорционал және олардың өзара арақашықгығыньң
квадратына кері пропорционал болады. Барлык, зарядтар шамасы е~1,6*10 К
кулонга тең минимал элементар зарядқа еселенеді. Дәл осындай заряд теріс
зарядталған электронда болады және де барлық басқа зарядталған элементар
бөлшектерде: оң протондар мен позитрондар да,оң және теріс мезондарда
болады (қос элементар зарядтары болатын кейбір резонан бөлшектерден басқа).
Бірақ та осы күнге дейін электрон зарядының табиғаты және зарядтың
бір таңбасының екіншісінен айырмашылық мәні түсініксіз. Зарядтың
квантталу себебі түсініксіз-не себепті барлық зарядтар элементар зарядқа
еселенген, неге оның шамасы келтірілген мәнге тең. Осының бәрі физиканың
әлі де болса ашылмаған үлкен сырларьньң бірі болып табылады.
Дегенмен де, бір қызығы, зарядталған денелердің қозғалысы,
әсерлесулері толығымен мұқият зерттелінген және алдын-ала болжауға да
болады.
Қозғалмай тұрған электр зарядтары төңірегінде электростатикалық
күштік өріс тудырады. Ал қозғалыстағы электр зарядтары бұған қосымша тағы
да магнит өрісін тудырады. Магнит өрісі және магниттік өзара әсерлесу күші
де терең зерттелген. Біз барлығымыз жер бетінде электромагнитгік өрісте
өмір сүреміз. Жердің электромагнитттік өрісі Күн белсенділігіне тәуелді,
олардың күрт өзгерісі адам денсаулығьна әсер етеді. Электромагниттік
өрістер қазіргі заманғы техникада, әсіресе, радио-және телестанцияларда
тиімді түрде пайдаланылады. Ғалымдар ХІХ-ғасырда механиканьң
қарапайым заңдылықгарьна сүйеніп жылулық құбылыстарды түсіндірді. Дәл
осылай жарық, электр және магнит құбылыстарын да механика заңдарымен
түсіндіруге әрекет жасальнды. Бірақ бұл іс жүзіне аспайтын үміт болатын,
оның үстіне 1860 жылдары бұлардың бәрі Максвеллдің заңдарымен сипатталды.
Бірақ та Максвелл теңдеулері мен Ньютонның механика теңдеулері біріне-бірі
"жуыспай" қойды. Мұндағы ескеретін нәрсе: механика теңдеулері сияқгы
Максвелл теңдеулері де динамикалық сипаттамаға ие болды, яғни зарядталған
бөлшектердің қозғалысына және электромагниттік өрістерге бастапқы шарттар
берілген жағдайларда қалған кез-келген уақыт моментінде болатын оқиғаларды
бірмәнді сипаттап айтуға болады.
Максвелл теңдеулер жүйесінің ерекшелігі-оның электрлік және магниттік
шамаларға қатысты симметриялы еместігі. Теңдеулерге магниттік зарядтарды
енгізгенде ғана симметриялылыққа ие болуы мүмкін. Бұл жөнінде атақты
ағылшын физигі П.Дирак магниттік зарядтардьң да болуы мүмкін деген болжам
айтып, монопольдар (бір полюсты) теориясын ұсынған болатын, бірақ та олар
"табылып" дәлелденген жоқ.
Табиғатта оң және теріс электр зарядтары бар бөлшектер тұрақты түрде
бақыланады, ал бір "таңбалы" (монопольды) магниттік "зарядтар" ешуақытта
жеке әлі кездескен емес. Магниттің екі ұшы әркашан да, әсер ету шамасы
бойынша тендей, екі полюске ие боладьі; ол қанша ұсақ бөлікке бөлінсе де
ұштарында бәрібір екі түрлі полюс қалады. Магниттік монополъдардың тіптен
болмауы да мүмкін.
Қазіргі физика магниттік күштерді электр күштерінің релятивистілік
қасиеттерінің көрінуі деп есептейді. Қозғалмайтын электр заряды барлық
бағыт бойында бірдей күш өрісін туғызады Ал қозғалыстағы зарядтың, оньң
қозғалыс бағытындағы электрлік өзара әсерлесу күші, қозғалмайтын санақ
жүйесінде өлшеулер жүргізгенде, релятивистік эффектілерге байланысты оньң
көлденең бағыттағы мәнінен аз болады; осы көлденең құраушысы магниттік
құраушысы деп аталды да, бұл, шаманың зарядтың қозғалыс жылдамдығымен
(немесе электр тогыньң күшімен) байланысы дұрыс табылды. Сондықтан оны
өзгертудің ешқандай мағьнасы жоқ. Магниттік монопольдар эксперимент жүзінде
ашылмаса да электромагниттік әсерлесудің зандылықтары әрдайым орынды және
процестерді дұрыс сипаттайды.
Магниттік өрістің әсерлесуі әр алуан және өте көп. Электр тоғының,
тұрақты магниттердің, Жердің магнит өрісі-барлығы магнит өрісінің айқын
көріністері болып табылады.
Қозғалыстағы космостық сәулелердің зарядталған бөлшектерінің Жер магнит
өрісіндегі ауытқуына байланысты, сол бөлшектер үшін тосқауылдар-радиациялық
белдеулер- пайда болады. Бұл бөлшектер Жердің радиациялық белдеуінде өзінің
энергиясын жоғалтқанша айнала қозғалады, циркуляция жасайды; яғни олардың
әсері мүлдем төмендеп Жер бетіндегі тірі табиғат сақталады.
Электромагниттік өзара әсерлесуге реал өмірде бақыланатын көптеген күштер
жатады, олар-серпімділік күші,үйкеліс күші, сұйықтардың беттік тартылыс
күші; осылармен заттардың әртүрлі агрегаттық күйлерінің қасиеттері, қатты
денелердің бүтінділігі, химиялық түзілістер, көптеген оптикалық құбылыстар
және т.т. түсіндіріледі.
1831 жылы магнит өрістерін зерттеу арқылы М.Фарадей электромагниттік
индукция заңдарын ашты (1860 жылдары оны Д.Максвелл өзінің атақты
тендеулерімен түсіндерген болатын). Бұл заңдар қазіргі заманғы
электротехниканьң негізін салды: қазір тұрмыстық электр құрал-жабдықтарсыз
өмірімізді көз алдымызға елестету қиын.
Әсіресе заттарға аса күшті магнит өрістерінің тигізетін әсері орасан зор.
Нейтрондық жұлдыздарда ("пульсарларда) магнит өрісінің шамасы атомдар
ішіндегі электрондардың қозғалысынан пайда болатын магнит өрісінен
әлдеқайда жоғары. Асқын күшті сыртқы өрістерде атомның құрылымы толық
өзгереді десек болады. Электрондық кабықшалар өріс бойымен созылып, күш
сызықтарына көлденең бағытта сығылады. Көптеген атомдар өрістің бойымен,
дәлірек айтсақ, оған азғантай болса да бұрышпен полимерлік тізбек құрайды.
Мұндай полимерлік тізбектерді өрістің күш сызықгарының бойымен тығыз
спиральға жинау энергетикалық тиімді де.
Нәтижесінде, өте күшті магнит өрісінің көмегімен құралған полимерден
түзілетін заттың тығыздығы өте жоғары болады. Мәселен, өрістің магнит
индукциясы 100 МТл болғанда темір тығыздығы 2700 гсм3 шамасына жетеді, ал
қалыпты жағдайда оның тығыздығы 7,86 гсм3 тең.
Адам ағзасына физикалық сипаттағы факторлармен әсер ететін электрлі
терапияның негізгі әдістерінің классификациясы
Ағзаға әсер Фактор Фактор Әдістер атауы
ететін негізгі сипатта-мәсерінің
факторлар асы режимі
Үздіксіз Гальванизация, емдік электрлі форез
Бірінші топ: Тұрақты ИмпульстіФарадизация. Электр стимул-дегіш және
контактілі бағыттағы электрлі диагнос-тика. Әртүрлі импульсті
қабаттасқан ток токтар. Электроұйқы.
электродтар
арқылы токпен
әсер ету
Төменгі Үздіксіз Синусоидалық модульдеуші ток.
және ИмпульстіИнтерференциялы ток, кең спектрлі
орташа жиілігі бар ток.
жиілік
тегі
ауыспалы
ток
Жоғары Үздіксіз Диатермия, электрлі хирургия. Жергілікті
жиіліктегИмпульстідарсонвализаци я
і
ауыспалы
ток
Төменгі Үздіксіз Магнитті терапия
жиіліктег
і тұрақтыИмпульсті-
Екінші топ: немесе
контактісіз ауыспалы
қабаттасқан магниттік
электродтарға өріс
өріспен әсер
ету
Индукция Үздіксіз Индуктотермия
ның
магниттікИмпульсті-
құраушы
өрістері
Индукция Үздіксіз -
ның
электромаИмпульстіЖалпы дарсонвализация
гниттік
өрісі
СәулеленуҮздіксіз Микротолқындық және ДЦВ терапия
дің
электромаИмпульсті
гниттік
өрісі
Индукция-Үздіксіз Электр өрісі терапиясы (УЖЖ -терапия)
ның
электрлікИмпульстіИмпульстіУЖЖ-т ерапия
құраушы
өрістері
Тұрақты Үздіксіз Франклинизация (статикалық душ)
электр Аэроионотерапия.
өрісі -
Импульсті
ЭЛЕКТРЛІ ТЕРАПИЯЛЫҚ ҚОНДЫРҒЫЛАР
Гальванизациялауға арналған құрал Гальванизациялауға
– бұл ауыспалы ток торабының арналған аппараттың
түзеткіші, пульсті тегістеуге принципиальді
арналған, шығушы реттегіш электрлік схемасы
потенциометрлі фильтр-мен ... жалғасы
1.Кіріспе
Өріс туралы жалпы түсінік.
2.Негізгі бөлім
Магнит өрісі және электр өрісі.
Тірі ағзаға магнит және электр өрісінің әсері.
ЭПР және ЯМР спектроскопиялары.
ЭПР және ЯМР құбылыстарын қолдану.
3.Қорытынды
Электромагниттік толқындар мен ЭПР және ЯМР скопияларын қорытындылау.
КІРІСПЕ
Физикалық құбылыстар әртүрлі типті болады. Бүкіл әлемдік тартылыс заңына
сәйкес бір-біріне тартылыстағы екі планетаны қарастырайық. Планеталар-
астрофизиканың, ятни аспан денелері физикасының зерттейтін объектілері. Ал
тартылыс? —Бұл да физиканың зерттейтін объектісі; дегенмен де планеталар
мен тартылыс -мүлдем бір-бірінен өзгеше объектілер. Егер планеталар-
атомдардан, молекулалардан, одан да күрделі қосылыстардан түзілген ірі
денелер болса, ал тартылыс-қоршаған кеңістікте таралған денелердің касиеті.
Дегенмен де, ол-массасы, тығыздығы бар жоне басқа да сипаттамаларға ие
болатын, сонымен қатар гравитон деп аталынатын бөлиектерден құралған
материялық, объект, "өріс". Әзірге гравитациялық өріс туралы ақпарат көп
емес, есесіне, атомдар мен молекулаларды бүтіндей және де бүкіл тіршілік
дүниесін біріктіріп байланыстыратын электромагниттік өріс жайлы деректер
мол. Барлығымызға белгілі, жалпы күштік өріс деп берілген күш әсері
сезілетін кеңістікті айтамыз. Электромагниттік күштер гравитациялық
күштерге қарағанда әлдеқайда күштірек. Электромагниттік күштер кейбір
мезеттерде білінбейді, өйткені оларльң әрі тартылыс және әрі тебіліс
күштері болып келуінде. Сондықган да система үшін бұл қарама-қарсы күштер
бірін-бірі љөте дәл компенсациялап тұрады. Ал гравитациялық күштер тек
тартылыс күштері болып табылады.
Электромагниттік өрістің "бөлшектері"-фотондар-сәуле шығарушы денеден жарық
порциясы немесе радиотолқын (дәлірек айтсақ-өріс энергиясынъң порциясы)
ретінде өз еркімен қозғалып жүре алады. Қазіргі кванттық механикаға сай кез-
келген бөлшекке толқын немесе толқынның үзілісі сәйкес келеді. Тағы да
әрбір бөлшекке өзінің өрісі сәйкестендіріледі. Мұндай мағынада бөлшектер
мен өрістің табиғаты бір екенін көруге болады. Алайда екеуі бір-біріне
келтірілмейді; кезінде бөлшекті өрістің бөлігі деп көрсетпекші де болған.
Қазіргі кезде бұлар корпускулалык, және толқындық аспектілердің бірлігі деп
қарастырылады. Өте тереңгі деңгейде қарастырғанда микрообъектілер бөлшектер
де, толқындар да емес. Гравитациялық және электромагниттік
өзара әсерлесулерден басқа, элементар бөлшектер әлемінде өзара әсерлердің
басқа да түрлері кездеседі. Олардың, мысалы, атом бомбаларындағы және
ядролық реакторлардағы жүріп жатқан ядролық реакцияларда, сәуле шығарып
тұрған жұлдыздардағы термоядролық реакцияларда алатын орны үлкен, мәні зор.
Табиғаттағы барлық процестерді жеке бөлшектердің, денелердің
және өрістердің өзара әсерлесуінің нәтижесі деп қарастыруға болады.
Бүкіләлемдік тартылыс мұның айқьн мысалы. Жоғарыда келтірілген тартылыс
заңының классикалық ньютондық тұжырымы тек салыстырмалы әлсіз өрістер үшін
орынды. Күшті гравитациялық өрістер үшін және тағы да үлкен жылдамдықтағы
қозғалыстар үшін дәлірек сипаттаманы жалпы салыстырмалылық теориясы береді.
1925 жылы А.Эйнштейн
біртұтас өріс теориясын құру туралы проблема көтерді. Жоғарғы
температураларда әртүрлі өзара әсерлесулерді бір-біріне бере алатын барлық
бөлшектер- фотондар және гравитондар, сонымен қатар глюондар (кварктерді
байланыстыратын; күшті ядролық өзара әсерлесу) және аралықтағы векторлық
бозондар (әлсіз өзара әсерлесу), осылардың барлықтары суперкүштің әсерін
жеткізе отырып бірігуі қажет. Атап айтсақ, дәл осындай суперкүш сингулярлық
моментте Үлкен Жарылысқа әкелген болуы керек бірақта біртұтас өріс теориясы
әлі шешілген жоқ
Магнит өрісі
Электр зарядын қоршаған ортада белгілі бір физикалық қасиеттері бар
электростатикалық өріс болатыны сияқты тоқтарды қоршаған ортада да магнит
өрісі деп аталатын өрістің ерекше түрі пайда болады. Егеде
электростатикалық өрістің бар жоғы оған әкелінген зарядталған денеге әсер
етуші күш арқылы білінсе , магнит өрісі осы өріске әкелінген тогы бар
өткізгішке әсер ететін күш арқылы білінеді. Сөйтіп, электрлік және
магниттік құбылыстардың осындай өзара байланысын бірінші рет 1820 жылы Дат
физигі Эрстед (1777-1851) ашқан болатын. Яғни, ағатын ток маңына магнит
стрелкасын қойсақ, онда стрелканың ток бағытына қарай бағытын біршама
өзгерткендігін байқаған. Эрстедтің бұл жаңалығы көптеген физиктерді
қызықтырып, осыдан бастап олар электромагниттік құбылыстарды кеңінен
зерттей бастады. Солардың бірі француз физигі Ампер (1775-1836) болды.
Ампердің болжауынша магнит стрелкасына тек ток қана емес, ток жүріп тұрған
өткізгіште әсер ете алады деді. Сөйтіп, ол мынадай тәжірибе жасады: тұақты
магнит өрісіне тогы бар өткізгішті алып келгенде, онда өткізгішке магнит
тарапынан күш әсер етіп, өткізгіштің қозғалатындығын байқады. Сонымен
магнат стрелкасының тогы бар өткізгіштің маңында бағдарлануы өткізгіштің
формасына, оның орналасуына және токтың шамасы мен бағытына байланыста
болды.
Ток өткен өткізгіштердің өзара әсері, яғни қозғалыстағы электр
зарядтарының арасындағы өзара әсерлерді – магниттік өзара әсерлесулер д.а.
Ток өткен өткізгіштердің бір-біріне әсер ету күштерін магниттік күштер д.а.
Қозғалмай тұрған электр зарядтарын айнала қоршаған кеңістікте
электр өррісі пайда болатыны сияқты, токтың айналасындағы кеңістікте
МАГНИТ ӨРІСІ п.б.
Магнит өрісі – материяның ерекше бір түрі – электрлі зарядталып,
қозғалысқа түскен бөлшектердің өзара әсері сол өріс арқылыжүзеге асырылады.
Магнит өрісінің тәжірибе жүзінде тағайындалған негізгі қасиеттері
мыналар:
1. магнит өрісін электр тогы (қозғалысқа түскен зарядтар)
тудырады;
2. магнит өрісі электр тогына (қозғалысқа түскен зарядтарға)
тигізетін әсерден барып байқалады.
Магнит өрісі, электр өрісі сияқты, бізге тәуелсіз, біздің ол туралы
білуімізге тәуелсіз нақтылы бар екендігі ақиқат.
Магнит өрісіндегі тогы бар тұйықталған контур. Магнит өрісін зерттеу
үшін, еңтәуірі өлшемдері шағын (магнит өрісі елеулі өзгеретіндей ара
қашықтықтармен салыстырғанда) тұйық контур алу. Магнит өрісін тек электр
тогы ғана емес, тұрақты магниттердің де тудыратыны белгілі.
Электр өрісі
Фарадей идеялары. Фарадей идеясы бойынша электр зарядтары бір біоіне
тікелей әсер етпейді. Олардың әрқайсысы өзін қоршаған кеңістікте электр
өрісін туғызады. Бір зарядтың өрісі басқа екінші зарядқа әсер етеді және
керісінше осы екінші заряд өрісі бірінші зарядқа әсер етеді. Зарядтан
қашықтаған сайын өріс әлірей береді.
Электромагниттік өзара әсерлердің таралу жылдамдығы. Фарадейдің
идеяларына сүйене отырып, Максвелл теория жүзінде электромагниттік өзара
әсердің кеңістікте шекті жылдамдықпен таралатынын дәлелдей алды.
Мұны былай түсінуіміз керек: егер А зарядты тұрған орнынан аздап қана
қозғасақ, онда В зарядқ әсер ететін күште өзгереді. Бірақ бұл өзгеріс дәл
сол мезетте емес, сәл уақыттан кейін болады:
T=AB
c
мұндағы АВ- зарядтардың ара қашықтығы, ал с- электромагниттік өзара
әсерлердің таралу жылдамдығы. Яғни, 300 000 км с
Шекті уақыт ішіндегі өзара әсерлесетін денелер аралығындағы
кеңістікте белгілі бір процестің бар болуы, міне осы, алыстан әсер ету
теориясын ажырататын ең бастысы.
Электр өрісінің басты қасиеттері – оның электр зарядтарына белгілі
бір күшпен әсер ететіндігінде. Сол зарядқа әсер етуіне қарай өрістің өзінің
бар жоғын, кеңістікте қалай орналасып таралатындығын анықтайды, оның барлық
сипаттамаларын зерттейді.
Қозғалмайтын зарядтардың электр өрісі электростатикалық өріс д.а. ол
уақытқа байланысты өзгермейді. электростатикалық өрісті те эелектр
зарядтары ғана туғызады. Ол сол зарядтарды қоршаған кеңістікті алып
отырады, зарядтармен тығыз байланыста болады.
Сонымен, электр өрісі – біздің ол түсінігіміз туралы тәуелсіз
өмір сүретін, материяның ерекше бір түрі
Тірі ағзаға электр және магнит өрістерінің әсері.ЯМР және ЭПР
құбылыстарды медициналық зерттеулерде қолдану.
Электрлік зарядталған денелердің қасиеттері адамзатқа қазіргі кезден
2,5 мың жылдай бұрын белгілі болған. Зарядтардьң оң және теріс деп, шартты
түрде, аталынған екі түрлі болатындығы мәлім. Дененің аттас зарядтары бір-
бірінен тебіледі, ал әр аттас зарядтар-тартылады. Олардың өзара әсерлесу
күші Кулон заңымен сипатталады, яғни ол зарядтардың шамаларының
көбейтіндісіне тура пропорционал және олардың өзара арақашықгығыньң
квадратына кері пропорционал болады. Барлык, зарядтар шамасы е~1,6*10 К
кулонга тең минимал элементар зарядқа еселенеді. Дәл осындай заряд теріс
зарядталған электронда болады және де барлық басқа зарядталған элементар
бөлшектерде: оң протондар мен позитрондар да,оң және теріс мезондарда
болады (қос элементар зарядтары болатын кейбір резонан бөлшектерден басқа).
Бірақ та осы күнге дейін электрон зарядының табиғаты және зарядтың
бір таңбасының екіншісінен айырмашылық мәні түсініксіз. Зарядтың
квантталу себебі түсініксіз-не себепті барлық зарядтар элементар зарядқа
еселенген, неге оның шамасы келтірілген мәнге тең. Осының бәрі физиканың
әлі де болса ашылмаған үлкен сырларьньң бірі болып табылады.
Дегенмен де, бір қызығы, зарядталған денелердің қозғалысы,
әсерлесулері толығымен мұқият зерттелінген және алдын-ала болжауға да
болады.
Қозғалмай тұрған электр зарядтары төңірегінде электростатикалық
күштік өріс тудырады. Ал қозғалыстағы электр зарядтары бұған қосымша тағы
да магнит өрісін тудырады. Магнит өрісі және магниттік өзара әсерлесу күші
де терең зерттелген. Біз барлығымыз жер бетінде электромагнитгік өрісте
өмір сүреміз. Жердің электромагнитттік өрісі Күн белсенділігіне тәуелді,
олардың күрт өзгерісі адам денсаулығьна әсер етеді. Электромагниттік
өрістер қазіргі заманғы техникада, әсіресе, радио-және телестанцияларда
тиімді түрде пайдаланылады. Ғалымдар ХІХ-ғасырда механиканьң
қарапайым заңдылықгарьна сүйеніп жылулық құбылыстарды түсіндірді. Дәл
осылай жарық, электр және магнит құбылыстарын да механика заңдарымен
түсіндіруге әрекет жасальнды. Бірақ бұл іс жүзіне аспайтын үміт болатын,
оның үстіне 1860 жылдары бұлардың бәрі Максвеллдің заңдарымен сипатталды.
Бірақ та Максвелл теңдеулері мен Ньютонның механика теңдеулері біріне-бірі
"жуыспай" қойды. Мұндағы ескеретін нәрсе: механика теңдеулері сияқгы
Максвелл теңдеулері де динамикалық сипаттамаға ие болды, яғни зарядталған
бөлшектердің қозғалысына және электромагниттік өрістерге бастапқы шарттар
берілген жағдайларда қалған кез-келген уақыт моментінде болатын оқиғаларды
бірмәнді сипаттап айтуға болады.
Максвелл теңдеулер жүйесінің ерекшелігі-оның электрлік және магниттік
шамаларға қатысты симметриялы еместігі. Теңдеулерге магниттік зарядтарды
енгізгенде ғана симметриялылыққа ие болуы мүмкін. Бұл жөнінде атақты
ағылшын физигі П.Дирак магниттік зарядтардьң да болуы мүмкін деген болжам
айтып, монопольдар (бір полюсты) теориясын ұсынған болатын, бірақ та олар
"табылып" дәлелденген жоқ.
Табиғатта оң және теріс электр зарядтары бар бөлшектер тұрақты түрде
бақыланады, ал бір "таңбалы" (монопольды) магниттік "зарядтар" ешуақытта
жеке әлі кездескен емес. Магниттің екі ұшы әркашан да, әсер ету шамасы
бойынша тендей, екі полюске ие боладьі; ол қанша ұсақ бөлікке бөлінсе де
ұштарында бәрібір екі түрлі полюс қалады. Магниттік монополъдардың тіптен
болмауы да мүмкін.
Қазіргі физика магниттік күштерді электр күштерінің релятивистілік
қасиеттерінің көрінуі деп есептейді. Қозғалмайтын электр заряды барлық
бағыт бойында бірдей күш өрісін туғызады Ал қозғалыстағы зарядтың, оньң
қозғалыс бағытындағы электрлік өзара әсерлесу күші, қозғалмайтын санақ
жүйесінде өлшеулер жүргізгенде, релятивистік эффектілерге байланысты оньң
көлденең бағыттағы мәнінен аз болады; осы көлденең құраушысы магниттік
құраушысы деп аталды да, бұл, шаманың зарядтың қозғалыс жылдамдығымен
(немесе электр тогыньң күшімен) байланысы дұрыс табылды. Сондықтан оны
өзгертудің ешқандай мағьнасы жоқ. Магниттік монопольдар эксперимент жүзінде
ашылмаса да электромагниттік әсерлесудің зандылықтары әрдайым орынды және
процестерді дұрыс сипаттайды.
Магниттік өрістің әсерлесуі әр алуан және өте көп. Электр тоғының,
тұрақты магниттердің, Жердің магнит өрісі-барлығы магнит өрісінің айқын
көріністері болып табылады.
Қозғалыстағы космостық сәулелердің зарядталған бөлшектерінің Жер магнит
өрісіндегі ауытқуына байланысты, сол бөлшектер үшін тосқауылдар-радиациялық
белдеулер- пайда болады. Бұл бөлшектер Жердің радиациялық белдеуінде өзінің
энергиясын жоғалтқанша айнала қозғалады, циркуляция жасайды; яғни олардың
әсері мүлдем төмендеп Жер бетіндегі тірі табиғат сақталады.
Электромагниттік өзара әсерлесуге реал өмірде бақыланатын көптеген күштер
жатады, олар-серпімділік күші,үйкеліс күші, сұйықтардың беттік тартылыс
күші; осылармен заттардың әртүрлі агрегаттық күйлерінің қасиеттері, қатты
денелердің бүтінділігі, химиялық түзілістер, көптеген оптикалық құбылыстар
және т.т. түсіндіріледі.
1831 жылы магнит өрістерін зерттеу арқылы М.Фарадей электромагниттік
индукция заңдарын ашты (1860 жылдары оны Д.Максвелл өзінің атақты
тендеулерімен түсіндерген болатын). Бұл заңдар қазіргі заманғы
электротехниканьң негізін салды: қазір тұрмыстық электр құрал-жабдықтарсыз
өмірімізді көз алдымызға елестету қиын.
Әсіресе заттарға аса күшті магнит өрістерінің тигізетін әсері орасан зор.
Нейтрондық жұлдыздарда ("пульсарларда) магнит өрісінің шамасы атомдар
ішіндегі электрондардың қозғалысынан пайда болатын магнит өрісінен
әлдеқайда жоғары. Асқын күшті сыртқы өрістерде атомның құрылымы толық
өзгереді десек болады. Электрондық кабықшалар өріс бойымен созылып, күш
сызықтарына көлденең бағытта сығылады. Көптеген атомдар өрістің бойымен,
дәлірек айтсақ, оған азғантай болса да бұрышпен полимерлік тізбек құрайды.
Мұндай полимерлік тізбектерді өрістің күш сызықгарының бойымен тығыз
спиральға жинау энергетикалық тиімді де.
Нәтижесінде, өте күшті магнит өрісінің көмегімен құралған полимерден
түзілетін заттың тығыздығы өте жоғары болады. Мәселен, өрістің магнит
индукциясы 100 МТл болғанда темір тығыздығы 2700 гсм3 шамасына жетеді, ал
қалыпты жағдайда оның тығыздығы 7,86 гсм3 тең.
Адам ағзасына физикалық сипаттағы факторлармен әсер ететін электрлі
терапияның негізгі әдістерінің классификациясы
Ағзаға әсер Фактор Фактор Әдістер атауы
ететін негізгі сипатта-мәсерінің
факторлар асы режимі
Үздіксіз Гальванизация, емдік электрлі форез
Бірінші топ: Тұрақты ИмпульстіФарадизация. Электр стимул-дегіш және
контактілі бағыттағы электрлі диагнос-тика. Әртүрлі импульсті
қабаттасқан ток токтар. Электроұйқы.
электродтар
арқылы токпен
әсер ету
Төменгі Үздіксіз Синусоидалық модульдеуші ток.
және ИмпульстіИнтерференциялы ток, кең спектрлі
орташа жиілігі бар ток.
жиілік
тегі
ауыспалы
ток
Жоғары Үздіксіз Диатермия, электрлі хирургия. Жергілікті
жиіліктегИмпульстідарсонвализаци я
і
ауыспалы
ток
Төменгі Үздіксіз Магнитті терапия
жиіліктег
і тұрақтыИмпульсті-
Екінші топ: немесе
контактісіз ауыспалы
қабаттасқан магниттік
электродтарға өріс
өріспен әсер
ету
Индукция Үздіксіз Индуктотермия
ның
магниттікИмпульсті-
құраушы
өрістері
Индукция Үздіксіз -
ның
электромаИмпульстіЖалпы дарсонвализация
гниттік
өрісі
СәулеленуҮздіксіз Микротолқындық және ДЦВ терапия
дің
электромаИмпульсті
гниттік
өрісі
Индукция-Үздіксіз Электр өрісі терапиясы (УЖЖ -терапия)
ның
электрлікИмпульстіИмпульстіУЖЖ-т ерапия
құраушы
өрістері
Тұрақты Үздіксіз Франклинизация (статикалық душ)
электр Аэроионотерапия.
өрісі -
Импульсті
ЭЛЕКТРЛІ ТЕРАПИЯЛЫҚ ҚОНДЫРҒЫЛАР
Гальванизациялауға арналған құрал Гальванизациялауға
– бұл ауыспалы ток торабының арналған аппараттың
түзеткіші, пульсті тегістеуге принципиальді
арналған, шығушы реттегіш электрлік схемасы
потенциометрлі фильтр-мен ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz