Бухгалтерияның құрылымы және шаруашылық субъекісінің есебін ұйымдастыру
«Локомотив сервис орталығы» Акционерлік Қоғамы Салық төлеуші болып Астана қаласы, Сары-Арқа ауданы бойынша салық басқармасында 2004 жылдың 18 қарашасында салық төлеуші болып тіркеліп келесідей салық төлеуші нөмірі берілген: 620 300 249 754, № 0004226 сериясы 62001. Акционерлік Қоғамының кеңесінің төрағасы Сарсембаев Қазыбек Жұмашұлы болып табылады, ал «Астана локомотив сервис орталығы» филиалының басшысы болып Лесбаев Мухтар Намиханович табылады. Филиалдын жеке балансы болады. Филиал өз қызметин ұйымдастыру және жүргізу үшін заңнамада бекітілген тәртіппен банктерде ағымдағы шоттар ашады. Филиалдың Қоғамның атауы мен өзінің атауы жазылған мөрі, мөртанбалары және тауарлық белгісі бар бланктері болады.
Қоғамның басты мақсаты – негізгі қызметі бойынша локомативтерге 2-ші Техникалық қызмет көрсету барысында табыс табу. Басқарушы және барлық қаржылық – шаруашылықтарды басқарумен Қоғамның сенімді басшылары болып табылады.
Локомотив сервис орталығы» акционерлік қоғамының «Астана локомотив сервис орталығы» филиалы «Локомотив сервис орталығы» акционерлік қоғамының құрылымдық бөлімшесі.
Филиал Қазакстан Республикасының 2003 жылғы 13 мамырдан №415-ІІ Заңына, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 6 ақпандағы №145 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының темір жол көлігін қайта құрылымдаудың 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламасына, «Қазақстан темір жолы» ұлттық компаниясы» акционерлік қоғамы Басқармасының шешіміне (2004 жылғы 15 қыркүектегі №10 хаттама) және «Қазақстан темір жолы» ұлттық компаниясы» акционерлік қоғамы Президентінің 2004жылғы 17
Қоғамның басты мақсаты – негізгі қызметі бойынша локомативтерге 2-ші Техникалық қызмет көрсету барысында табыс табу. Басқарушы және барлық қаржылық – шаруашылықтарды басқарумен Қоғамның сенімді басшылары болып табылады.
Локомотив сервис орталығы» акционерлік қоғамының «Астана локомотив сервис орталығы» филиалы «Локомотив сервис орталығы» акционерлік қоғамының құрылымдық бөлімшесі.
Филиал Қазакстан Республикасының 2003 жылғы 13 мамырдан №415-ІІ Заңына, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 6 ақпандағы №145 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының темір жол көлігін қайта құрылымдаудың 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламасына, «Қазақстан темір жолы» ұлттық компаниясы» акционерлік қоғамы Басқармасының шешіміне (2004 жылғы 15 қыркүектегі №10 хаттама) және «Қазақстан темір жолы» ұлттық компаниясы» акционерлік қоғамы Президентінің 2004жылғы 17
Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Іс-тәжірибеден есеп беру
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Іс-тәжірибеден есеп беру
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:
1. Бухгалтерияның құрылымы және шаруашылық субъекісінің
есебін ұйымдастыру.
а) Кәсіпорынның құрылымымен және бухгалтерияның құрылымымен,
бухгалтерлердің міндеттерімен танысу.
Мен 23 ақпан мен 3 мамыр аралығында өндірістік тәжірибеден
Локомотив сервис орталығы Акционерлік Қоғамының Астана локомотив сервис
орталығы филиалында өттім. Мекеме Қазақстан Республикасының Астана қаласы
бойынша Әділет Министрлігінде 2004 жылдың 01 қарашада тіркелген
(Мемлекеттік тіркеу бойынша куәлік 17532-1901-АҚ). Акционерлік қоғамның
шаруашылық қызметі Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексімен,
Қазақстан Республикасының 2004 жылдың 13 мамырда қабылданған Акционерлік
коғамдар туралы заңымен және басқа да нормативті құқықтық актілермен
реттелінеді. Акционерлік коғам заңды тулға ретінде өз қызметін Қазақстан
Республикасының заңдарымен және Жарғыға бағынып атқаруда. Филиал Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес және Қоғамның директорлар кеңесі
шешімінің (2004 жылғы 12 қарашадағы отырыстың № 1 хаттамасы) негізінде
құрылды. Қоғамның филиалының мекен – жайы: Астана қаласы, Котовский кошесі
1 үй.
Локомотив сервис орталығы Акционерлік Қоғамы Салық төлеуші болып
Астана қаласы, Сары-Арқа ауданы бойынша салық басқармасында 2004 жылдың 18
қарашасында салық төлеуші болып тіркеліп келесідей салық төлеуші нөмірі
берілген: 620 300 249 754, № 0004226 сериясы 62001.
Акционерлік Қоғамының кеңесінің төрағасы Сарсембаев
Қазыбек Жұмашұлы болып табылады, ал Астана локомотив сервис орталығы
филиалының басшысы болып Лесбаев Мухтар Намиханович табылады. Филиалдын
жеке балансы болады. Филиал өз қызметин ұйымдастыру және жүргізу үшін
заңнамада бекітілген тәртіппен банктерде ағымдағы шоттар ашады. Филиалдың
Қоғамның атауы мен өзінің атауы жазылған мөрі, мөртанбалары және тауарлық
белгісі бар бланктері болады.
Қоғамның басты мақсаты – негізгі қызметі бойынша локомативтерге 2-
ші Техникалық қызмет көрсету барысында табыс табу. Басқарушы және барлық
қаржылық – шаруашылықтарды басқарумен Қоғамның сенімді басшылары болып
табылады.
Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының Астана локомотив
сервис орталығы филиалы Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының
құрылымдық бөлімшесі.
Филиал Қазакстан Республикасының 2003 жылғы 13 мамырдан №415-ІІ
Заңына, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 6 ақпандағы №145
қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының темір жол көлігін қайта
құрылымдаудың 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламасына, Қазақстан темір
жолы ұлттық компаниясы акционерлік қоғамы Басқармасының шешіміне (2004
жылғы 15 қыркүектегі №10 хаттама) және Қазақстан темір жолы ұлттық
компаниясы акционерлік қоғамы Президентінің 2004жылғы 17 қыркүектегі №485-
Ц бұйрығына сәйкес Локомотив акционерлік қоғамын одан Қоғамды бөліп
шығару (2004 жылғы 1 қарашадағы №17532-1901-АҚ заңды тұлғаның мемлекеттік
тіркелуі туралы куәлік) нысанында қайта ұйымдастыру жолымен құралған.
Қоғам бөлу теңгеріміне сәйкес Локомотив акционерлік қоғамының (2003
жылғы 14 қазандағы №14689-1901-АҚ заңды тұлғаның мемлекеттік тіркелуі
туралы куәлік) құқықтары мен міндеттелерінің құқықтық мирасқоры болып
табылады.
Қоғам Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша заңды тұлға болып
табылады және өз қызметін Қазақстан Республикасының Заңына және Қазақстан
Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актіліріне, сондай-ақ
Жарғысына сәйкес жүзеге асырады.
Қоғамның органдары:
- Жоғарғы орган – Акционер
- Басқарма органы – Директорлар Кеңесі
- Атқарушы органы – Президент.
Қоғамның қаржылық және өндірістік қызметі шаруашылық дербестік
негізінде жүзеге асырылады. Қоғамның дербес теңгерімі, банктік, соның
ішінде валюталық шоттары, толық фирмалық атауы мемлекеттік және орыс
тілдерінде жазылған мөрі бар.
Қоғамның қызметінің негізгі мақсаты іске асыру үшін Қоғам мынадай
қызмет түрлетін жүзеге асырады:
1) локомотивтердің пайдалануда техникалық түзу күйде және тұрақты жұмыс
істеуін қамтамасыз ету жөнінде қызметтер көрсету;
2) локомотивтік тартым қызметін көрсету;
3) локомотив бригадаларының демалыс ұйымдастыру жөніндегі қызмет көрсету;
4) локомотивтерге жанар-жағар май материалдарын құю;
5) локомотивтерді маймен, сумен, құммен жарақтандыру;
6) темір жол жылдымалы құрамың жөндеуді және техникалық қызмет көрсетуді
жүзеге асыру;
7) темір жол жылжымалы құрамның жабдықтарын жөндеуді жүзеге асыру;
8) темір жол жылжымалы құрамның қос доңғалақтарын куәландыру жөнінде
қызметтер көрсету, қос доңғалақтарды жөндеуді және техникалық қызмет
көрсетуді жүзеге асыру;
9) темір жол жылжымалы құрамын қысқы (жазғы) кезеңде жұмыс істеуге дайындау
бойынша қызметтер көрсету;
10) локомотивтік радиостанцияларды, АЛСН қауіпсіздік аспаптарын, машинистің
қырығылығын бақылау құрылғыларын құрастыру, жөндеу және қызмет көрсету
бойынша қызметтер көрсету;
11) маркетингтік қызмет;
12) сыртқы экономикалық қызмет;
13) Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған өзге де
қызметтер.
Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен алынуы қажет
лицензияның немесе өзге түрдегі рұқсаттың бар болуын талап ететін қызмет
түрлері тиісті лицензиялар немесе өзге түрдегі рұқсаттар алынғыннан кейін
ғана жүзеге асырылады.
Бұл кәсіпорын жылжымалы құрамның қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз ету
үшін оның бөліктерінің ақауы бар жерлерін жөндеумен және тағы басқа іс-
әрекеттерді жасаумен айналысатындықтан, темір жолдағы арнайы техникалық
қауіпсіздік ережелеріне көп көңіл бөлінеді.
Мен Астана локомотив сервис орталығы филиалының құрылымымымен
таныстым. Оның сызбасын 1-қосымшадан көруге болады. Сызбадан көріп
отырғанымыздай, кәсіпорында кадрлар бөлімі, есептеу бөлімі, жоспарлау-
экономикалық бөлім, тех. бөлімдері бар, ал заңгер мен директор орынбасары
жеке болып келеді.
Кәсіпорынның мындай өндірстік-шаруашылық бөлімшелері бар:
o Астана қаласында:
• Орталық қойма
• Шаруашылық бөлімі
• Локомотв бригадаларының демалыс үйі (ЛБДҮ) Астана
• Құм кептіру шаруашылығы (ҚКШ) Астана
• Әкімшілік-шаруашылық цех (ӘШЦ) Астана
• Локомотивтеді техникалық күту пункті (ЛТКП) Астана
o Атбасарда:
• ЛБДҮ Атбасар
• ҚКШ Атбасар
o Есілде:
• ЛБДҮ Есіл
o Арқалықта:
• ЛБДҮ Арқалық.
Нарық жағдайында кәсіпорынның өміршеңдігінің кепілі мен жай-күйінің
орнықтылығының негізі оның қаржы тұрақтылығы болып табылады. Ол ақша
қаражатын еркін орын алмастыра отырып қолданып, тиімді пайдалану жолымен
өнімді өндіру мен сатудың үздіксіз процесін қамтамасыз ете алатын өзінің
қаржы ресурстары жағдайын көрсетеді. Нарықтық экокномика ресурстың барлық
материалдық, еңбек және қаржылық түрлерін ұтымды пайдалануды көздейді, олар
кәсіпкерлік іс - әрекеттің күтілетін нәтижесін қамтамасыз етуі тиіс.
Еліміздегі акционерлік қоғамдарының бухгалтерлік есеп жүйесін сенімді
жүргізу үшін жоғары дәрежеде даярланған кәсіби мамандар қажет. Нарықтық
экономиканың талаптарына сай сапасы жағынан жақсы даярланған бухгалтерлерге
деген сұраныс күннен күнге артып келеді. Қаржылық сипаттағы тиімді
экономикалық шешімдер қабылдау бухгалтерлік есеп жүйесінде жазылып
тіркелген, жинақталған ақпараттар негізінде іске асырылатындығына сай
міндет пен қызмет атқарушы қаржыгерлер мен бухгалтерлер тағы да басқа
жауапты адамдар сапалы және саналы жасалған бухгалтерлік есеп жүйесіндегі
көрсеткіштерді зерттеп зерделей білуі керек.
Есеп беру жөніндегі жұмыстарды мүлтіксіз ұйымдастыру ісінде есепші
қызметкерлердің міндеттерін өзара дұрыс бөлудің және есеп жұмыстарының
кестесін белгілеудің маңызы зор. Берілетің есеп тиісті жиынтық
құжаттарында, саралау парақтарында және белгіленген көлемдерде есептік
тізімдемесінде жинақталады.
Бухгалтерия жұмысын атқаруға лауазымдық міндеттер туралы Жарғыға сәйкес
реттеледі. Филиалдада Бас бухгалтердің басқаруымен бухгалтерлік қызмет
ұйымдастырылған.
Теміржол кәсіпорындарының басқа кәсіпорындардан негізгі айырмашылығы –
тек теміржолдың көптеген салалары бойынша, яғни теміржол шаруашылығының
барлық жағынан қалыпты жұмысын қамтамасыз ететін жұмыстармен айналысуында.
Сонымен қатар бухгалтерия бөлімінің құрылымдық күрделілігімен және
бухгалтерлік есепті жүргізуде программа АБУ Фаворит жүйесін қолдануымен
ерекшеленеді. Фаворит жүйесі тек теміржол көлігі кәсіпорындарында
қолданылатын есепті барынша ыңғайлы және толық, қалыпты жүргізуге арналған
автоматтандырылған жүйе.
Бухгалтерлік есептің автоматтандырылған жүйесі теміржол көлігінде төрт
ірі бөлімге бөлінеді:
1. Еңбек және еңбекақы есебі
2. Тауарлы-материалдық қорлар есебі
3. Негізгі құралдар есебі
4. Қорытынды аналитикалық және синтетикалық есеп.
Астана локомотив сервис орталығы кәсіпорнының бухгалтерия бөлімінде 5
бухгалтер жұмыс істейді. Кәсіпорын бухгалтериясының құрылымы және
лауазымдары бойынша атқаратын қызметтері (Қосымша №1).
Жалпы кәсіпорында бухгалтерлік есептің негізгі 3 міндеті белгілі:
1) Бухгалтерлік есеп шаруашылық процестер мен қаржылық нәтижелер туралы
толық әрі сенімді ақпарат тұжырымдау үшін қажет, ал ол өз кезегінде
операторлық басқару үшін керек. Сондай-ақ бұл ақпараттарды ішкі және
сыртқы ақпараттық пайдаланушылар (кәсіпорынның ішкі қызметкерлері,
менеджерлер, сонымен қатар сыртқы серіктестіктер, несие берушілер,
инвесторлар, салық, қаржы органдары, өзге де мүдделі тұлғалар)
пайдалана алады.
2) Ақпаратты мүлікке және оның қозғалысына бақылау жасау үшін, тауарлы-
материалдық қорлар (ТМҚ), еңбек және қаржы ресурстарын бекітілген
норма мен сметаға сәйкес мақсаткерлікпен пайдалануға бақылауды
қамтамасыз ету үшін қажет.
3) Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметіндегі теріс құбылыстардың дер
кезінде алдын алуға, ішкі мүмкіндіктерді іздестіруге әрі топтастыруға
қажет.
Ал кәсіпорынның бухгалтериядағы мамандар мен бас бухгалтердің міндеттері
келесідей:
▪ Бухгалтерлік есептегі мүліктік, міндеттемелер мен шаруашылық
операциялардың есебін жүргізуді орындау. Мысалы, компьютерлік
техникаға байланысты негізгі құралдар есебі, тауарлы-материалдық
қорлардың есебі, өнім өндіруге кеткен шығындар есебі, сонымен қатар
жеткізушілер мен сатып алушылармен есеп айырысу, қызмет көрсетумен
байланысты есеп айырысу және т.б операцияларды орындау.
▪ Қызмет көрсету бойынша алғашқы құжаттарды қабылдау бақылау жасау
және оларды есептілік айналымға дайындау.
▪ Кәсіпорын жұмысшылары мен қызметкерлеріне еңбекақы есептеу, салық
және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеу, заңға
сәйкес жұмысшылардың еңбекақысынан аударымдарды аудару.
▪ Кредиторларды, инвесторларды, аудиторларды және басқа да
бухгалтерлік есептілікті пайдаланушыларды есептің сәйкес бағыттары
(аймақтары) бойынша нақты әрі сенімді бухгалтерлік ақпараттармен
қамтамасыз ету. Мұндай есептің сәйкес бағыттарына – материалдық
есептілік, тауар қалдықтары, график, ай соңына және келесі айға
кредиттік және шаруашылық келісімдердің есебі және т.б жатады.
▪ Бухгалтерлік құжаттардың сақталуын бақылау, оларды белгіленген
ретпен топтастырып архивке жіберу.
▪ Ақша қаражаттарына және тауарлы-материалдық құндылықтарға түгендеу
жүргізуге қатысу.
▪ Бухгалтерия бөлімінде бухгалтерлер белгілі бір бухгалтер болмаған
жағдайда сол бухгалтердің атқаратын жұмысын жасауы тиіс. Сондықтан
бухгалтерия бөлімі тұтас топ болып табылады.
Бас бухгалтерден өзге, есептеу бөлімінде 4 бухгалтер бар: жетекші
бухгалтер, еңбекақы бойынша бухгалтер, кірістер бойынша бухгалтер және
бухгалтер-материалист (1-қосымша).
Бухгалтерлік есепті жүргізуді ұйымдастыруды, қаржылық есептілікті
жасауды және ұсынуды, есеп саясатын қалыптастыруды қамтамасыз ететін бас
бухгалтер болып табылады (2-қосымша).
Материалдар бойынша бухгалтердің міндеттеріне тауарлы-материалды
құдылықтар бойынша есептеулер, кірісі мен шығысы есебі, қойма бойынша
есептеулер, теміржол мамандарына берілетін арнайы киімнің есебі және
материалдар бойынша өзге есепеулер кіреді.
Еңбекақы есебі бойынша бухгалтердің міндеттеріне еңбекақы есептеу және
оны аудару, еңбек демалысы ақысын есептеу, еңбекке жарамсыздық қағазы
бойынша еңбекақы есептеу, еңбекақыдан ұстау мен шегерімдер ұстау,
әлеуметтік сақтандыру мен әлеуметтік сақтандыруды есептеу және өзге
міндеттер кіреді.
Кірістер бойынша бухгалтердің міндеттеріне субъектінің негізгі
табыстары мен шығыстарының есебін есептеу, салықтар бойынша есептер жәе
өзге де міндеттер кіреді.
Жетекші бухгалтер міндеттеріне өзге бухгалтерлердің қызметтері мен
жұмыстарын бақылау, негізгі құралдар есебі және өзге де міндеттер кіреді.
Есеп беру жөніндегі жұмыстарды мүлтіксіз ұйымдастыру ісінде есепші
қызметкерлердің міндеттерін өзара дұрыс бөлу маңызды болып табылады.
Кәсіпорында бухгалтерлік есеп жеке дара бөлім ретінде бөлек
жүргізіледі. Мүлік, шаруашылық есеп операциялары Фаворит
Автоматтандырылған бухгалтерлік есеп (АБЕ) компьютерлік бағдарламасы
негізінде теңге және тиын есебінде жүргізіледі. Бұл бағдарлама 1997 жылы
арнайы Теміржол саласы үшін Қарағандыда әзірленген.
Бухгалтерияның жағдайы Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп
және қаржылық есептілік туралы Заңы, Қаржылық есептің халықаралық
стандарттары, әдістемелік ұсыныстар мен Қоғамның Есеп Саясаты негізінде
реттеледі.
Филиалдың барлық шаруашылық операциялары ақтаулы алғашқы құжаттар
арқылы бухгалтерлік есеп жүргізіледі. Шаруашылық операция фактілерін
құжаттау үшін Қазақстан Республикасының Қаржы Министірлігінің № 185 23.05.
2007 жылы қабылданған бастапқы құжаттар формалары және Фаворит
бағдарламасында қолданатын құжаттар қолданылады.
Бухгалтерлік есеп регистрлері оның ішінде: шаруашылық операцияларды
жүргізу ведомостары, активтердің, міндеттемелердің және меншікті капитал
Фаворитбағдарламасының форматында қарастырылған және сол құжаттар
негізінде серіктестіктің бухгалтерлік есебі жүргізіледі.
б)Кәсіпорынның есеп саясатымен танысу.
Нарықтық экономикаға көшу барысында барлық кәсіпорындар мен заңды
тұлғаларда қаржылық есеп беру – заңды тұлғаның негізгі де, қажетті де
қаржылық жағдайының көзі болып табылады. Ол кәсіпорынның өндірістік,
қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешімді қабылдау үшін негіз
бола отырып, тұтынуды таратуды, айналысты және басқа да өндіріс процесін
көрсетіп береді.
Қаржылық есеп берудің мақсаты өз пайдаланушыларына заңды тұлғаның
қаржылық жағдайы туралы сенімді, мәнді және пайдалы ақпараттарды беру болып
табылады. Қаржылық есеп берудің пайдалану-шылардың қатарына потенциалды
инвесторлар, кредиторлар, жабдықтау-шылар, сатып алушылар, еңбеккерлер,
сондай-ақ мемлекеттік органдар, т.б. кіреді.
Есеп беруге қойылатын негізгі талаптар: кәсіпорын қызметінің
нәтижесін анық және объективті көрсету, барлық көрсеткіштерді бір-бірімен
қатаң үйлестіру, бухгалтерлік есеп пен жедел-статистикалық есеп берудің
үйлесімділігін сақтау, әдістемелік және басқа да ережелерді сақтау болып
табылады.
Астана локомотив сервис орталығы филиалында Бухгалтерлік есеп жеке
дара бөлім ретінде Есептеу бөлімінде бөлек жүргізіледі. Бухгалтерияның
жағдайы Есеп саясатымен реттеледі. Астана локомотив сервис орталығы
филиалының Есеп саясаты ЛСО Акционерлік қоғамының Есеп саясаты болып
табылады. Ал осы аталған Акционерлік қоғамның 15 филиалы бар. Оның ішінде
біздің Астана филиалы да бар.
Локомотив Сервис Орталығы АҚ-ның Қазақстан бойынша мынадай
филиалдары бар:
1) Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының филиалы -
Тобыл локомотив сервис орталығы ;
2) Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының филиалы -
Көкшетау локомотив сервис орталығы;
3Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының филиалы -
Екібастұз локомотив сервис орталығы;
4) Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының филиалы -
Астана локомотив сервис орталығы;
5) Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының филиалы -
Қарағанды локомотив сервис орталығы;
6) Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының филиалы -
Семей локомотив сервис орталығы;
7) Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының филиалы -
Ақтоғай локомотив сервис орталығы;
8) Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының филиалы -
Алматы локомотив сервис орталығы;
9) Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының филиалы - Шу
локомотив сервис орталығы;
10Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының филиалы - Арыс
локомотив сервис орталығы;
11) Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының филиалы -
Қазалы локомотив сервис орталығы;
12) Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының филиалы -
Қандыағаш локомотив сервис орталығы;
13) Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының филиалы -
Атырау локомотив сервис орталығы;
14Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының филиалы -
Маңғыстау локомотив сервис орталығы;
15) Мак-Экибастуз ЖШС – жарғылық капиталында жүз пайыздық қатысу.
Барлық филиалдардың өндірістік, қаржылық және тағы басқа шаруашылықтары мен
атқаратын қызметтері Локомотив сервис орталығы АҚ-ның есеп саясатына
негізделеді.
Есеп саясаты – бухгалтерлік есепті жүргізу Қазақстан Республикасының
заңнамасының талаптарына сәйкес ұйымның бухгалтер есепті жүргізу мен
қаржылық есеп беруді жасау үшін қабылдаған принциптері, негіздер, шарттар,
ережелер мен практика.
Кәсіпорынның есеп саясаты кәсіпорын басшысының бұйрығымен күнтізбелік жыл
басталғанға дейін ресімделуге тиіс. Жыл ішінде есеп саясатында өзгерістер
болмайды. Республиканың Заңнамалар мен бухгалтерлік есепті реттеудің
нормативті реттеуінде өзгерістер болған жағдайда, меншік иелері ауысып
немесе қайта құрылғанда есеп саясатына өзгерістер енгізілуі мүмкін. Оларды
есепті жыл басталғанға дейін басшының бұйрығымен ресімделуі және кейінгі
жылдың 1 қаңтарына дейін қолданылады.
Қазіргі жағдайларда бухгалтерлік есепті реттеу тек негізгі нормативті
ұйғарыммен ғана атқарылады. Есеп жүргізудің жалпы ережелері орталықтанып,
белгіленеді; оларды нақтылау мен орындау тетігі әрбір кәсіпорында жасалады
және есеп саясатында көрсетіледі.
Осылайша бүгінде Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есебінің дамуына
кейбір кедергілер кездесіп отырған жоқ. Бірақ жинақталған тәжірибе мен
дәстүрлі ескере отырып, оның кәсіпорындарда қалыптасуы мен дамуына
объективті алғышарттар пісіп-жетілді.
Локомотив сервис орталығы Акционерлік қоғамының Есеп саясаты 2007
жылдың 28 қаңтарындағы № 234-III Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік
есеп және қаржылық есептілік туралы Заңы, Қаржылық есептіікті дайындау мен
көрсетудің Концепциясы, Қаржылық есептің халықаралық стандарттары (бұдан
әрі - ҚЕХС), оның ішінде қаржылық есептің халықаралық стандарттары – ҚЕХС
(IFRS), Бухгалтерлік есептің халықаралық стандарттары – БЕХС (IAS) және
оған Интерпретациялар, сонымен қоса бухгалтерлік есепті реттеу бойынша
уәкілетті орган әзірлеген ҚЕХС-ны қолдану бойынша әдістемелік
нұсқаулықтардың негізінде әзірленген. Қоғамның Есеп саясатының қағидалары
барлық оның құрылымдық бөлімшелеріне және олардың еншілес ұйымдарына
қатысты. Бұл есеп саясаты Қоғамның есебіне және есептілігіне 2008 жылдың 1
қаңтардан бастап қолданылады.
Бухгалтерлік есептің барлық жүйесі келесі принциптерден тұрады: құжаттау,
инвентар жүргізу, шоттардың топтастырылуы, екі жақты жазу, баланс және
есептілік.
Бухгалтерлік есептің жүру жолы:
1) Алғашқы құжаттардың барлығы ведомстволардағы операциялардан, журнал
ордерлер, тіркемелер және т.б. арқылы жиналады.
2) Есеп жүйесіндегі жазулар жұмыс жоспарының шоттар классификациясымен
сәйкес келуі және бас кітапта көрсетіледі.
Есеп саясаты мынадай қағидаларды қамтиды:
1. Есептеу – қоғамның кірістері мен шығыстары олардың келіп түсуіне немесе
туындауына қарай танылады және бухгалтерлік есепте көрсетіледі.
2. Үздіксіздік – яғни объектілер үздіксіз әрекет ететін, болашақта да жұмыс
жасайтын болып саналады. Оның таратылуына немесе қызмет көлемін едәуір
қысқартуға ешқандай ниеті де, мұқтаждығы да жоқ деп болжамдалады.
3. Түсініктілік принципі – қаржы есептемелеріндегі барлық ақпараттар
пайдаланушыларға түсінікті болуға тиіс.
4. Маңыздылық. Пайдаланушылар негізделген басқару шешімдерін қабылдауы және
кәсіпорынның шаруашылық қызметін бағалауы үшін қаржылық ақпараттар
маңызды болуы керек.
5. Мәнділік. Ақпарат мәнді болуға тиіс. Егер біз қаржылық есептемеде қандай
да бір мәліметтерді жіберіп алсақ немесе дұрыс ұсынбасақ, онда бұл
ақпараттарды пайдаланушылардың экономикалық шешіміне әсер етуі мүмкін.
6. Растық. Ақпаратта қателік немесе жалғандық жоқ юолса, ол рас болып
табылады және оған пайдаланушылар сене алады.
7. Бейтараптық. Қаржылық ақпарат тәуелсіз болуға тиіс.
8. Сақтық., яғни активтер мен кірістер артық бағаланбас үшін, ал міндеттеме
немесе шығын белгісіздік жағдайында кем бағаланбас үшін шешім қабылдаған
кезде қауіпсіздік жағдайын сақтау, абайлау.
9. Толассыздық. Растықты қамтамасыз ету үшін есепті кезеңдегі ақпарат
толығымен аяқталмаған болуы тиіс.
10. Салыстырмалылық. Қаржылық ақпарат бұрынғы есеп кезеңдердегі ақпаратпен
салыстырмалы болуға тиіс.
11. Дәйектілік. Субъекті таңдап алған есеп саясаты мен әдістері,
объектілер бір есепті кезеңнен келесі есептік кезеңге дәйекті түрде
қолдануы керек. Егер біз бір есеп саясатын таңдап алып, келесі жылы басқа
есеп саясатын таңдайтын болсақ, онда мұндай жағдайда түсіндірме жазулар
болуға тиіс, біз оларды негіздеуге тиіспіз.
12. Күмәнсіз және риясыз ұсынба. Қаржылық есептеме оны пайдаланушылардың
қаржы жағдайы, қаржы шаруашылық қызметінің нәтижесі, ақша қаражаттарының
қозғалысы туралы күмәнсіз және риясыз көзқарас туғызуы керек.
2. Қаражаттар және есептесу есебі.
а) Ағымдағы банктік және валюталық шот ашу тәртібі және қолма-қол ақшасыз
есеп айырысу есебі.
Ақша қаражаттары және оның эквиваленттері, есеп айырысу шотынан және
қысқа мерзімді депозитерден құрайды.
Ақша қаражаты және оның эквиваленттеріне кіреді:
- ұллық валютадағы кассадағы ақша
- есеп айырысу шотындағы ұлттық валютадағы ақша
- валюталық шоттағы ақша
- депозиттегі ұлттық валютадағы ақша
- депозиттегі шетел валютасындағы ақша
- басқа ақша қаражаттары және олардың эквиваленттері
“Кассадағы қолма – қол ақша”, “Теңгедегі есеп айырысу шотындағы
ақша”, “Валюталық шоттағы ақша қаражаты”, “Қаржылық инвестициялар”,
“Жолдағы ақша қаражаты”, “Арнайы шоттағы ақша қаражаттары” баланстың “Ақша
қаражаттары және оның эквиваленті” бөлімінде көрініс табады.
Үш жылға дейінгі депозиттер де жоғарыда айтылған бөлімде көрсетіледі.
Кесім шарттарға немесе басқа да заңды күштерге байланысты жұмсалады,
шектелген ақша қаражаттары баланста бөлек көрсетіледі.
Кәсіпорынды барлық уақытта әр түрлі көздерден келіп түсетін
капиталдар жиынтығы ретінде қарастыруға болады. Оларға: инвесторлардан,
кредиторлардан келіп түскен ақша қаражаттары, сондай-ақ фирма әрекеттері
негізінде алынған кірістер жатады. Бұл қаражаттар түрлі мақсаттарда
қолданылады: негізгі құралдарды алу, тауарлық запастарды құру, дебиторлық
қарыздарды қалыптастыру және де өзгелер.
Ақша ағымдарын басқару үшін маңызды қаржылық құжат болып кассадағы және
банк шоттарындағы ақша қаражаттарының қозғалысының жоспары, яғни төлем
балансы табылады. Ол басқарушыға операциондық және инвестициялық әрекетті
оперативтік қаржыландыруды қамтамасыз етуге, мемлекет пен серіктестердің
алдындағы міндеттемелерді орындауға, төлем қабілеттілігінде және
кәсіпорынның активтерінің өтімділігіндегі өзгерістерді қадағалауға
мүмкіндік береді.
Ақша қаражаттарының келiп түсуi мен шығысқа шығуы бойынша барлық
операцияларды кассир кассалық кiтапқа жазады. Кассалық кiтап беттерi
номерленiп, жiппен байланып, мөрмен басылуы тиiс.
Ондағы беттер саны кәсiпорын басшысы мен бас бухгалтердiң қолдарымен
расталуы тиiс. Жұмыс күнiнiң соңында кассир кассалық кiтапқа күн бойы орын
алған операциялардың қорытындысын санап, келесi күнге кассадағы ақшалардың
қалдығын шығарады. Кассалық кiтаптағы жазбаларды бiр уақытта көшiрмелi
қағаз арқылы екi бетке түсiредi. Кiтаптың бiр бетi жыртпалы болады, оны
кассалық операциялар бойынша есеп беру ретiнде барлық кiрiс және шығыс
құжаттарымен бiрге күн соңында бухгалтерияға тапсырады.
Ақша қаражаттар аудитi кезiнде банктiк операцияларының тексерiлуiне көп
көңiл бөлу қажет.
Iске асып жатқан заңға сәйкес кәсiпорындар өз ақша қаражаттарын банктiң
қызмет көрсету мекемелерiнде сақтауға мiндеттi.
Ақша қаражаттарды есеп айырысу, ағымдағы, валюталық және басқа да
шоттарда сақтаудан, қысқа, ұзақ мерзiмдi несие алудан, оларды өтеу мен
қайта рәсiмдеуден, шоттардағы болып қалған қате жазбалар бойынша банкке
деген претензиялардан банк мекемелерiмен есеп айырысу қарым-қатынастары
туады. Банк мекемелерi арқылы кәсiпорындар арасындағы есеп айырысулар қолма-
қолсыз нысанында жүзеге асады.
Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша есебі.
Уақытша бос ақшаларды және қолма-қолсыз ақшаларды сақтау үшін,
кәсіпорындар өзінің қалаған банкіден есеп айырысу шотын аша алады.
Есеп айырысу шоты мына құжаттар арқылы ашылады:
- шот ашу туралы өтініш;
- қолдары және мөр(печать) таңбасы қойылған карточка;
- салық органынан субъектінің салық есебін жүргізетінін дәлелдейтін
анықтама;
- мемлекеттік тіркемеден өткені туралы куәліктің көшірмесін;
- жарғысының және келісімінің көшірмесі.
Банкте валюталық шот ашу үшін мынадай негізгі құжаттар қажет болады:
- Банкте шот ашуға өтініш;
- Жарғы (нотариалды куәләндырылған көшірмесі);
- Мемлекеттік тіркеуде тұрғанын куәландыратын куәлік (түпнұсқасы,
көшірмесі);
- Салық органынан берілген салық төлеуші екенін растайтын куәлік
(түпнұсқасы мен көшірмесі);
- Статистикалық карточка (түпнұсқасы, көшірмесі);
- Толық тұлға екенін растайтын құжат;
- Тұлғаның жеке куәлігі (түпнұсқасы, көшірмесі);
- Қол үлгілері мен мөрі қойылған құжат (3 дана), (нотариалды куәлік +
кейін ашылатын қосымша шоттардың әрбірінен 1 дана).
Банк ақшаны қабылдау, беру және аударуды келесі құжаттардың негізінде
орындайды:
- кассадағы қолма-қол ақшаны есеп айырысу шотына аудару;
- әр түрлі мақсаттарға кассадан алынған чек;
- басқа субъектілер мен есеп айырысқанда төлем тапсырмасы толтырылады;
- субъекті сатып алушыдан жіберілген тауардың құнын, орындалған жұмыстың,
қызметтің құнын талап ету үшін төлем-талап тапсырмасы толтырылады.
Субъектінің шотындағы барлық төлемдер күнтезбе кезегі бойынша, банкке
түскен есеп айырысу құжаттары бойынша жүзеге асырылады. Банктің төлемге
қабілетсіз деп хабарлаған міндеттемелер бойынша төлем кезегін банк басшысы
анықтайды.
Банк белгілі бір уақытта немесе күн сайын шот иесіне есеп айырысу шотында
болып жатқан операцияларды қосымша құжаттар арқылы, енгізі және шығару
негізінде пайда болған операцияларды хабарлайды.
1030 Есеп айырысу шотындағы ақша қаражаттары шоты бойынша шаруашылық
операциялары:
Есеп айырысу шотынан чек бойынша қолма-қол ақша алынды – Дт 1010 – Кт
1030.
Бюджетке салықтар есептелінді – Дт 3110,3130,3140 – Кт 1030.
Дебиторлық қарыздар өтелінді – Дт 1030 – Кт 1240,1250.
Кассир кассадағы ақшаларға толық материалды жауапкершілікті өз мойнына
алады және күннің соңына қарай кассаға келіп түскен ақшаларды санап
тексереді
б) Касса операцияларының есебі
Астана локомотив сервис орталығы филиалында жұмыс істеушілер саны
азғантай және штатында кассиры жоқ. Сол себепті оның міндеттерін ұйым
басшысының жазбаша өкімі бойынша бас бухгалтер орындайды.
Ал касса бухгалтерінің міндеттері мынадай:
➢ Кассадағы ақша қаражаттарының кірістелуін, шығысталуын және есебін
олардың сақталуын қамтамасыз ететін міндетті ереже бойынша бақыланып
жүргізілуін орындау.
➢ Кассадан төленетін барлық төлемдерді тек кәсіпорынның директоры
немесе бас бухгалтердің рұқсатымен төлеу. Мысалы: еңбекақы төлеу, іс-
сапар шығындары, шаруашылық шығындар және т.б.
➢ Аванстық есеп беру бойынша шығысталған ақша қаражаттарын кірістеу.
➢ Қолма-қол ақша қаражаттарын кірістеу және төлеу үшін банктік
құжаттарды рәсімдеу, банкте ақша қаражаттарын қабылдау және төлеу.
➢ Еншілес ұйымдар, жеке тұлғалармен кәсіпорынның тауар өткізу, қызмет
көрсету есебін, яғни өзара есеп айырысуларды рәсімдеу.
➢ Кассалық кітапты жүргізу және касса бойынша бухгалтерлік проводка
операцияларын жүргізу.
➢ Белгіленген тәртіппен кассадағы барлық құжаттарды рәсімдеу және
оларды топтастырып тігу.
➢ Банкке төлемдерді, хаттарды сонымен қатар келіп түспеген төлемдерге
жасау.
➢ Көрсетілген қызметтерден, орындалған жұмыстардан және өткізілген
өнімдерден келіп түскен қолма-қол төлемдерді фискальды чектерге
айналдыру. Қолма-қол ақшаның есеп кітабын жүргізу.
➢ Кассалық есеп беруді құру.
➢ Кассадағы ақша қаражаттарына мерзімімен түгендеу жүргізіп отыру.
➢ Кассирге кассада осы кәсіпорынға жатпайтын қолма-қол ақшалар мен
басқа да құндылықтарды сақтауына тыйым салынады.
Кәсіпорынның қолма-қол ақша қаражаттарының есебін дұрыс құру үшін бірнеше
шарттарды басшылыққа алу қажет:
1. Кассаның арнайы орны болуы тиіс.
Касса – бұл қолма-қол ақшаны кірістеуге, шығыстауға және уақытша сақтауға
арналған арнайы жабдықталған және қорғалған орын.
Кассада ақшалар мен құндылықтарды сақтауға арналған сейф (металл шкаф)
болуы тиіс.
2. Кассирдің толық материалдық жауапкершілігі. Мұндай жауапкершілік
туралы келісімшарт кассир мен кәсіпорын арасында пайда болады.
3. Кассаға кіру шектеулілігі.
4. Ақша қаражаттарын тасымалдау кезінде олардың сақталуын қамтамасыз ету.
5. Кассалық құжаттарға қол қоюға құқығы бар тұлғаларды анықтау.
6. Кассалық алғашқы құжаттарының тәртібінің сақталуы.
7. Кассалық құжаттардың ішіндегі ең негізгі алғашқы құжаттар мыналар:
1) Кіріс кассалық ордер – кәсіпорын кассасына ақша қаражаттарының келіп
түскенін растайтын құжат. Бұл құжат бас бухгалтер мен кассирдің
қолдарымен рәсімделеді.
2) Шығыс кассалық ордер – кәсіпорын кассасынан ақша қаражаттарының шығыс
етілгенін растайтын құжат. Бұл құжат кәсіпорынның ақша қаражатын
реттеуші басқарушының, бас бухгалтердің, кассирдің және ақша қаражатын
алған тұлғаның қолдары қойылады.
Кассалық алғашқы құжаттарыныңкелесідей жалпыға ортақ белгіленген
тәртіптері бар.
Кіріс кассалық ордер:
1) Кассирмен емес, жеке бухгалтермен шығарылады және бірмезгілде кіріс,
шығыс кассалық ордерлер тіркелетін тіркеу журналында кезекпен
тәртіптік номерімен тіркеледі.
2) Бас бухгалтердің қолы қойылады және кәсіпорын кассасына жіберіледі.
3) Ақша кірістелгеннен соң, кіріс кассалық ордері мен квитанцияға
кассирдің қолы қойылып, кәсіпорын мөрі басылады, квитанцияға ТӨЛЕНДІ
деген штамп басылады.
4) Квитанция кіріс кассалық ордеріне мөмен, штамппен және барлық
қолдардың үлгілерімен кассирден беріледі. .
Кіріс кассалық ордерінің вип үшін мынадай негіздемелер болуы мүмкін:
Операция Негіздеме
Банктен шаруашылық қажеттіліктерге, Чектік кітапшадан чек
командировкаға, еңбекақы төлеуге
ақша қаражаты түскен кезде
Қолма-қол ақшаның келіп түсуі Фискальды чек
Пайдаланылмаған есептілік сомманың
қайтарылуы
Жарғылық капиталға енгізу Жарғыдан вип
Кәсіпорын немесе жеке тұлғалардан Екіжақты несиелік келісімшарт
алынған қолма-қол несие
Қайтарымсыз көмек ретінде түскен Ақша қаражаты түскені туралы өтініш
ақша қаражаты – хат (басқарушы визасымен)
Түгендеу нәтижесі бойынша Түгендеу нәтижесінің актісі және
жетіспеушілікті жою үшін құралдар жиналыс протоколынан анықтама
алынды (енгізілді) (выписка)
Қырылыстағы және т.б жұмысшылардан Жұмысшымен арадағы келісімшарт,
келіп түскен ссудалардың қайтарылуы жиналыс протоколының анықтамасы
(выписка)
Қолма-қол жалдау ақысының келіп Екіжақты жалдау келісімшарты
түсуі
Аванстың келіп түсуі: Келісімшарт
Тауарлы-материалдық қорларды
жеткізуден
Жұмыстар жасау мен қызмет
көрсетулерден
Кассаны түгендеу кезіндегі Түгендеу нәтижесінің актісі
артықшылықтардың кірістелуі
Шығыс кассалық ордер:
1) Кассирмен емес, жеке бухгалтермен шығарылады және бірмезгілде кіріс,
шығыс кассалық ордерлер тіркелетін тіркеу журналында кезекпен тәртіптік
номерімен тіркеледі.
2) Бас бухгалтердің қолы қойылады және кәсіпорын кассасына жіберіледі.
3) Кассадан ақшаны алған тұлғаның аты-жөні толтырылады.
4) Ақша-қаражаттарын берген кассирдің қолы қойылып, АЛЫНДЫ штампы
қойылады.
Шығыс кассалық ордерінің анықтамасына келесідей анықтамалар жазылуы мүмкін:
операция Негіздеме
Жұмысшыларға еңбекақының, еңбек Есепті-төлемдік, төлемдік тізімдеме
демалысының, сыйақының және т.б (ведомость)
төленуі
Банкке анықтама берілді: Банк квитанциясы, өткізу тізімдемесі
Өзіндік
Инкассация арқылы
Шаруашылық қажеттіліктерге, Бұйрық немесе бастыққа визамен
іс-сапарға есептесу сомасынан сомма өтініш
шығару (беру)
8. Фискальды жады бар бақылау-кассалық машинасының болуы керек. Бақылау-
кассалық машинаның болуы кассада кәсіпорын сатып алушылардан тауар
өткізу, жұмыс атқару және қызмет көрсету үшін қолма-қол ақшаларды
қабылдауда міндетті шарт болып табылады.
Кассадан еңбекақы, сыйақы, аванс төленген жағдайда төлемдік тізімдеме
жасалынады. (Қосымша №7). Төлемдік тізімдеменің басты бетінде ақша шығаруға
жазылған рұқсат қойылады, директор мен бас бухгалтердің қолы қойылып,
мерзімі мен жалпы соммасы сөзбен жазылып көрсетіледі.
Қолма-қол ақшалар есебінің кітабы, қолма-қол ақша қаражаттарын түгендеудің
актісі құжаттары - кассаға ақша қаражаттарының келіп түсуі, шығыс етілуі
операциялары тіркеледі, сонымен қатар кассадағы ақша қорын есептеуде, яғни
түгендеуде пайдаланылады.
Кәсіпорынның қолма-қол ақша қаражаттары көрінісінің сызбасы:
Бухгалтерия
Кіріс және шығыс кассалық ордерлерді тіркеу журналы
ККО
ШКО
Касса
Кассалық кітап
Кассир есебі
Бухгалтерия
Шаруашылық операциялардың журналы
Журнал ордер №1 Журнал ордер №1-ге
ведомость
Кассалық операциялардың есебі Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің
27.07.1993 жылғы кассалық операциялар туралы уақытша тәртібімен
жүргізіледі. Кассаға ақшалар әр түрлі шоттар бойынша түседі және кіріс
касса ордерімен, ал ақшаның шығуы шығыс касса ордерімен толтырылады.
Ордерлер тіркеме журналына тіркеледі, ал оларға номер жазылады және
күннің соңына сальдо енгізіледі. Кассалық есепті құру міндетті болып
табылады. Әр айдың соңында касса бойынша айлық есеп құрылады.
Ақша қаражаттарының инвентарлық тексеруі.
Кассадағы инвентарлық тексеруді жүргізу кассадағы тұрған барлық ақша
қаражаттарын, бағалы қағаздарын, ақшалай құжаттарының, актіде көрсетілген
бланк есептіліктердің аты, номері, сериясы, номиналды құны және қымбат
бағалы заттарды тексеру, толық қайта санауды жүргізу, актіде жетіспеушілік
немесе артықшылық көрсетіледі.
Есеп айырысу шотындағы ақша қаражаттарының инвентарлық тексеруді жүргізуі
бухгалтерияның шотындағы қалдық соманы банк берген құжаттағы сомамен
салыстыру арқылы жүргізіледі.
Есеп айырысу шотындағы аудит операциясы кәсіпорында қанша есеп айырысу
шоты бар екенін, аналитикалық және синтетикалық шоттардағы есептің дұрыс
жүргізілуіне тексеру жұргізіледі.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп
БЕС №4 талабы бойынша есеп құрастырылады. Есепті құрудың керектігі
кәсіпорынға есепті жылы ақша қаражаттарының келіп түсуі және де оның
операциялық, инвестициялық және субъектінің қаржы шаруашылық қызметі туралы
ақпараттарды алу.
Операциялық қызмет. Кәсіпорынның операциялық қызметінің қозғалысы тікелей
әдісті қолдануын көрсетеді. Ол ақшаның түсімдерінің және төлемдердің
негізгі мөлшерін ашуға және де олардың қай қызмет түріне жататындығын
анықтау деп ойлайды.
Ақша қаражаттарының қозғалысын ашу барысында операциялар қозғалысының
өсімін ашады, ақша қаражаттарының енуі және түсуімен байланысты, сондықтан
корреспондеттік шот бойынша ақша қаражаттарының операциясы ақша
операциялары емес.
Инвестициялық қызмет ұзақ мерзімді активтерді алу және сату, қаржылық
инвестицияларды сату.
Қаржылық қызмет – меншікті капитал және қарыз қаражатының мөлшері және
құрамының өзгеруі кәсіпорын қызметінің нәтижесі болып табылады.
Мысалы. Кассаны түгендеу барысында 150 тенге артық шықты . Мұндай
жағдайда кассалық кіріс ордері жазылып , мына жазулар бойынша ресімделетін
субъект қызметінің нәтижесіне кірістеледі ( жатқызылады ) :
1010” Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма - қол ақшалар” шот дебеті
6280 “Негізгі емес қызметтен алынған басқадай табыс” шот кредиті 150
теңге. Егер кассаны түгендеу кезінде 5 000 тенге кем шықса , мұндай
жағдайда :
- анықталған кем сомаға кассалық шығыс ордері жазылады :
1260 “Бүлінген құндылық шығыны , кем шығу” шот дебеті
1010 “Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма - қол ақшалар” шот кредиті
5 000 теңге - кассирдің мойнына ақшы
салу ;
1250 “Материалдық зиянның орнын толтыру бойынша есеп айырысу” шот дебеті
1260 “Бүлінген құндылық шығыны , кем шығу” шот кредиті
5 000 теңге - кассирмен кем шығуды жабу (кассалық кіріс ордері жазылады) :
1010 “Кассалық ұлттық валюта түріндегі қолма - қол ақшалар” шот дебеті 1250
“Материалдық зиянның орнын толтыру бойынша есеп айырысу” шот кредиті 5
000 теңге.
в) Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі.
Заңды тұлғалардан тауар өткізгені, қызмет көрсеткені үшін аванстық отчет
құру керек. Оның құрамына келесідей алғашқы құжаттар кіреді:
- Шот-фактура
- Накладнойлар
- Тауарлық чек
- Кіріс кассалық ордеріне квитанция
- Фискальды чек.
Ал тауарды жеке кәсіпкерден сатып алған кезде мынадай алғашқы құжаттар
тізімі керек болады:
- Шот-фактура
- Накладной
- Тауарлық чек
- Фискальды чек
- Сатушының патент көшірмесі және кәсіпкерлік жүргізу туралы куәлігі.
Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі бойынша шоттар
корреспонденциясы.
№ Операция мазмұны дебет Кредит
1. Кассадан есеп беруші тұлғаларға ақша аударылды 1252 1010
2. Іс-сапар шығындары әкімшілік шығындарға апарылды 7210 1250
3. Іс-сапар шығындары тауар өткізу, қызмет көрсету 7110 1250
бойынша шығындарға апарылды
4. Негізгі жұмысшының іс-сапар шығындары өндіріс 8048 1250
шығындарына апарылды
5. Есеп беруші тұлғалар арқылы материал келіп түсті 1310 1250
6. Қызметкерлер арқылы ГСМ т.б отын алынды 1312 1250
7. Қызметкерлер арқылы жартылай фабрикаттар, 1311 1250
конструкторлар алынды
8. Қызметкерлерден ыдыс және ыдыстық заттар алынды 1313 1252
9. Қызметкерлерден резерв бөліктер алынды 1314 1252
10.Қызметкерлерден құрылыс материалдары алынды 1317 1252
11.Қызметкерлер арқылы қайта сату үшін тауар сатып 1330 1252
алынды
12.Қызметкерлер арқылы басқа да тауарлар алынды 1330 1252
13.Есеп беруші тұлғалармен түрлі материалдық емес 2730 1252
активтердің құны төленді
14.Жер телімінің құны есеп беруші тұлғалардан төленді2411 1252
15.Есеп беруші тұлғалар арқылы негізгі құралдардың әр2412-24171252
түрлі түрлері кірістелді
16.Есеп беруші тұлғалардан аяқталмаған құрылыс 2930 1252
бойынша шығындар құны төленді
17.Тауар өткізу, қызмет көрсету, жұмыс атқаруға 1420 1252
байланысты ҚҚС соммасы зачетқа алынды
18.Есеп беруші тұлғалардың ақшасымен жеткізушілер мен3310 1252
мердігерлердің алдындағы берешек өтелді
19.Кәсіпорын қызметкерлерінің соммасынан ТМҚ түрлерін1610 1252
жеткізетін жеткізушілерге аванс берілді
20.Есеп беруші тұлғалардың соммасынан жұмыстар мен 1610 1252
қызмет түрлерін көрсеткен жеткізушілерге аванс
берілді
21.Қызметкерлерден кассаға жұмсалмаған ақша 1010 1252
қаражаттары қайтарылды
22.Материалды тұлға есептеспеген соммалар сол 3350 1252
тұлғаның еңбекақысынан ұсталды
Іс-сапар шығындарының есебі.
Жұмысшылардың іс-сапар мерзімін директор бекітеді, бірақ жол жүру уақытын
қоспағанда, 40 күннен аспауы керек.
Іс-сапарға жіберудегі негіздеме – директормен бекітілген бұйрық болып
табылады. Бұйрықта іс-сапарға жіберілуші жұмыскердің аты-жөні, негіздемесі,
кәсіпорын атауы, мақсаты және іс-сапар мерзімі көрсетіледі. Бұйрық үлгісі.
(Қосымша ).
Бұйрықтың негіздемесіне бухгалтерияда іс-сапар шығындары алдын-ала
есептеліп, яғни калькуляциясы жүргізіліп көрсетіледі. Мұнда бухгалтер бару,
келу билетінің құнын, іс-сапары бағытталған қаласындағы қонақ үйде тұру
құнын, іс-сапар мерзімінің күндік мөлшерін есептейді. (93 бап)
Күндік мөлшер 6 айлық есептік көрсеткіштен (АЕК) аспауы керек.
Алдын-ала бухгалтермен есептелінген іс-сапар шығындарының соммасын
кәсіпорын басшысы бекітеді. (Іс-сапар шығындарының сметасы. (Қосымша ).
Кәсіпорын басшысымен бекітілген смета шығыс кассалық ордеріне қыстырылып,
іс-сапарға жіберілуші тұлғаға алдын-ала есептелген соммамен бірге беріледі.
Кассадан есеп беруші тұлғаларға берілген ақша қаражаты мынадай шоттар
корреспонденциясымен көрсетіледі: Дт 1252 – Кт 1010.
Іс-сапарға жіберілу алдында жұмысшыға іс-сапар куәлігі беріледі. Куәліктің
2 жағы да толтырылып, 1-бетінде жұмысшы кәсіпорыннан іс-сапарға жіберілді
деген бұрыштама соғылады.
Іс-сапарға жіберілген жұмысшы іс-сапарға бағытталған кәсіпорынға келгенін
және сол кәсіпорынна кеткенін білдіретін бұрыштама соқтыруы керек.
Іс-сапарға шыққан және қайта оралған мерзімдері кәсіпорынның арнайы
журналында тіркеледі. Іс-сапар куәлігі (Қосымша ).
Жұмысшы іс-сапарға жіберілу алдында мынадай құжаттармен рәсімделеді:
Іс-сапардан оралған қызметкерлер бухгалтерияға аванстық отчетты (есеп)
көрсетеді. (Қосымша №).
Аванстық отчет – бұл қызметкер іс-сапарда болған уақытында барлық нақты
кеткен шығындарын көрсететін құжат. Барлық нақты кеткен шығындар
құжаттармен рәсімделуі керек.
Аванстық отчетқа келесідей алғашқы құжаттар тіркелуі мүмкін:
- Авиабилеттер (егер әуе көлігі қажет болғанда)
- Теміржол билеттері
- Басқа да жолақы құжаттары
- Қонақ үйден берілген квитанция
- Тұрғын жерінен берілген шот-фактура
- Іс-сапар куәлігі
Аванстық отчеттың деректемелері:
- Кәсіпорын атауы;
- Жұмысшының аты-жөні, лауазымы, жұмыс бөлімі
- Аванстық отчеттың жасалу номірі және күні
- Іс-сапар шығындары
- Кассадан алған ақша қаражаттарының мөлшері
- Нақты кеткен шығындар
- Жұмсалмаған ақша қаражаттарының соммасы (қалдығы)
Іс-сапар бойынша ҚҚС-сыз кеткен шығындарының соммасы мынадай шоттарға
жатқызылуы мүмкін:
1. 7210 – Әкімшілік шығыстар
2. 7110 – Тауар өткізу, қызмет көрсету бойынша шығындар
3. 8048 – Басқа да үстеме шығындар.
Қалған қалдық сомма кассаға аударылады. Ал құжатсыз кеткен шығындар соммасы
жұмысшынығ еңбекақысынан ұсталынады: Дт – 7210; Кт – 3350.
3. Негізгі құралдар мен материалдық емес активтер
есебі
а) Негізгі құралдар есебі
№6 БЕС бойынша Негізгі құралдардың есебі негізгі құралдар ұзақ мерзімге
(бір жылдан астам) қызмет ететін құнына тәуелсіз материалды активтерді
ұсынады. Бухгалтерлік есепте негізгі құралдар уақытында келген бастапқы
құнымен, оған қоса барлық нақты негізгі құралды кірістіруге және алуға
кеткен шығындар, оның ішінде сатып алу кезінде төленген қайтарымсыз
салықтар және алымдар (мысалы, ғимараттарды және жеңіл автокөліктерді сатып
алған кездегі төленген ҚҚС, мемлекеттік баж, сатып алу келісім шартын
құрған кезде төленген төлемдер және т.б.).
Негізгі құралдар қолданылған күннен бастап, өзіндік құнын толық шығынға
жатқызғанға дейін, ай сайын амортизация аударылып отырады.
Басшылардың шешімімен негізгі құралдарға қайта бағалау жұргізіледі.
Басшылар қайта бағалаудың әр бір объектіге керектігін және қайта бағалау
күнін белгілейді.
Баланс бойынша типтік шоттар жоспарының 12 бөлімінде бастапқы құнның
қайта бағалаудан өскен сомасы өседі және ол 5420 Негізгі құралдарды қайта
бағалаудан алынатын төленбеген қосымша капитал шотында көрсетіледі.
Негізгі құралдардың объектісінің бастапқы құнының өсуі капиталды ремонт
жүргізілген кезде, нормативтік қызмет ету мерзімінің өсуі кезінде немесе
өндірістік күштердің әсерінен болады.
Негізгі құралдар түскен кезде қабылдау-жіберу актісі толтырылады, оған
техникалық құжат(паспорт) тігіледі.
Материалды емес активтердің жарамды қолдану мерзімін кәсіпорынның өзі
белгілейді. Осылай бұл жылдық амортизациялық аударымдар МЕА жарамды
қолдану мерзіміне және бастапқы құнына байланысты.
Заңды тұлға өзінің ақша, қаржы әрекеттерінің мазмұн, мағынасын екі түрлі
әдіспен анықтайды:
1. Тікелей әдіс – онда ақша қаржысының іс -әрекеті кіріс- шығыс
құжаты негізінде көрсетіледі.
2. Қосалқы немесе жанама әдіс – ақша қаржысының құбылысы инвестициялық
кәсіпкерлік әсеріне байланысты және қаржы кәсіпкерлігі іс-әрекетінің
әсерінен табыстылықты реттейді.
Негізгі құралдар қозғалысының аудиті. Негізгі құралдардың
кәсіпорынға түсу жолдары:
• Жабдықтаушылардан төлем арқылы алу;
• Қайтарымсыз түсу;
• Жалданған негізгі құралдар құны тәртібімен;
• Бірге қызмет істеу туралы келісім – шарт бойынша негізгі
құралдардың қайтарылуы.
Негізгі құралдардың түсуі негізгі құралдардың түсуі - жіберілуі
актісімен берілген объектіге деген техникалық құжаттармен бірге
толтырылады.
Кәсіпорында негізгі құралдардың есептен шығу себептері:
• Объектінің тозу нәтежесінде және кездейсоқ жағдайларға
байланысты істен шығуы;
• Қайта құру, жетілдіру нәтежесінде істен шығу;
• Негізгі құралдарды басқа ұйымдарға беру.
Негізгі құралдардың жарамсыздығын анықтау үшін кәсіпорында арнайы
комиссия құрылады. Объектілердің істен шығуын комиссия орын басқарушымен
бекітіледі, ал бухгалтер карточкада объектінің есеп шығу күні мен акт
номерін қойы.
Негізгі құралдардың қолдану орындарында(цехтар мен бөлімдерде) негізгі
құралдардың хаттамалық тізімі (Негізгі құралдардың формасы) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
есебін ұйымдастыру.
а) Кәсіпорынның құрылымымен және бухгалтерияның құрылымымен,
бухгалтерлердің міндеттерімен танысу.
Мен 23 ақпан мен 3 мамыр аралығында өндірістік тәжірибеден
Локомотив сервис орталығы Акционерлік Қоғамының Астана локомотив сервис
орталығы филиалында өттім. Мекеме Қазақстан Республикасының Астана қаласы
бойынша Әділет Министрлігінде 2004 жылдың 01 қарашада тіркелген
(Мемлекеттік тіркеу бойынша куәлік 17532-1901-АҚ). Акционерлік қоғамның
шаруашылық қызметі Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексімен,
Қазақстан Республикасының 2004 жылдың 13 мамырда қабылданған Акционерлік
коғамдар туралы заңымен және басқа да нормативті құқықтық актілермен
реттелінеді. Акционерлік коғам заңды тулға ретінде өз қызметін Қазақстан
Республикасының заңдарымен және Жарғыға бағынып атқаруда. Филиал Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес және Қоғамның директорлар кеңесі
шешімінің (2004 жылғы 12 қарашадағы отырыстың № 1 хаттамасы) негізінде
құрылды. Қоғамның филиалының мекен – жайы: Астана қаласы, Котовский кошесі
1 үй.
Локомотив сервис орталығы Акционерлік Қоғамы Салық төлеуші болып
Астана қаласы, Сары-Арқа ауданы бойынша салық басқармасында 2004 жылдың 18
қарашасында салық төлеуші болып тіркеліп келесідей салық төлеуші нөмірі
берілген: 620 300 249 754, № 0004226 сериясы 62001.
Акционерлік Қоғамының кеңесінің төрағасы Сарсембаев
Қазыбек Жұмашұлы болып табылады, ал Астана локомотив сервис орталығы
филиалының басшысы болып Лесбаев Мухтар Намиханович табылады. Филиалдын
жеке балансы болады. Филиал өз қызметин ұйымдастыру және жүргізу үшін
заңнамада бекітілген тәртіппен банктерде ағымдағы шоттар ашады. Филиалдың
Қоғамның атауы мен өзінің атауы жазылған мөрі, мөртанбалары және тауарлық
белгісі бар бланктері болады.
Қоғамның басты мақсаты – негізгі қызметі бойынша локомативтерге 2-
ші Техникалық қызмет көрсету барысында табыс табу. Басқарушы және барлық
қаржылық – шаруашылықтарды басқарумен Қоғамның сенімді басшылары болып
табылады.
Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының Астана локомотив
сервис орталығы филиалы Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының
құрылымдық бөлімшесі.
Филиал Қазакстан Республикасының 2003 жылғы 13 мамырдан №415-ІІ
Заңына, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 6 ақпандағы №145
қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының темір жол көлігін қайта
құрылымдаудың 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламасына, Қазақстан темір
жолы ұлттық компаниясы акционерлік қоғамы Басқармасының шешіміне (2004
жылғы 15 қыркүектегі №10 хаттама) және Қазақстан темір жолы ұлттық
компаниясы акционерлік қоғамы Президентінің 2004жылғы 17 қыркүектегі №485-
Ц бұйрығына сәйкес Локомотив акционерлік қоғамын одан Қоғамды бөліп
шығару (2004 жылғы 1 қарашадағы №17532-1901-АҚ заңды тұлғаның мемлекеттік
тіркелуі туралы куәлік) нысанында қайта ұйымдастыру жолымен құралған.
Қоғам бөлу теңгеріміне сәйкес Локомотив акционерлік қоғамының (2003
жылғы 14 қазандағы №14689-1901-АҚ заңды тұлғаның мемлекеттік тіркелуі
туралы куәлік) құқықтары мен міндеттелерінің құқықтық мирасқоры болып
табылады.
Қоғам Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша заңды тұлға болып
табылады және өз қызметін Қазақстан Республикасының Заңына және Қазақстан
Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актіліріне, сондай-ақ
Жарғысына сәйкес жүзеге асырады.
Қоғамның органдары:
- Жоғарғы орган – Акционер
- Басқарма органы – Директорлар Кеңесі
- Атқарушы органы – Президент.
Қоғамның қаржылық және өндірістік қызметі шаруашылық дербестік
негізінде жүзеге асырылады. Қоғамның дербес теңгерімі, банктік, соның
ішінде валюталық шоттары, толық фирмалық атауы мемлекеттік және орыс
тілдерінде жазылған мөрі бар.
Қоғамның қызметінің негізгі мақсаты іске асыру үшін Қоғам мынадай
қызмет түрлетін жүзеге асырады:
1) локомотивтердің пайдалануда техникалық түзу күйде және тұрақты жұмыс
істеуін қамтамасыз ету жөнінде қызметтер көрсету;
2) локомотивтік тартым қызметін көрсету;
3) локомотив бригадаларының демалыс ұйымдастыру жөніндегі қызмет көрсету;
4) локомотивтерге жанар-жағар май материалдарын құю;
5) локомотивтерді маймен, сумен, құммен жарақтандыру;
6) темір жол жылдымалы құрамың жөндеуді және техникалық қызмет көрсетуді
жүзеге асыру;
7) темір жол жылжымалы құрамның жабдықтарын жөндеуді жүзеге асыру;
8) темір жол жылжымалы құрамның қос доңғалақтарын куәландыру жөнінде
қызметтер көрсету, қос доңғалақтарды жөндеуді және техникалық қызмет
көрсетуді жүзеге асыру;
9) темір жол жылжымалы құрамын қысқы (жазғы) кезеңде жұмыс істеуге дайындау
бойынша қызметтер көрсету;
10) локомотивтік радиостанцияларды, АЛСН қауіпсіздік аспаптарын, машинистің
қырығылығын бақылау құрылғыларын құрастыру, жөндеу және қызмет көрсету
бойынша қызметтер көрсету;
11) маркетингтік қызмет;
12) сыртқы экономикалық қызмет;
13) Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған өзге де
қызметтер.
Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен алынуы қажет
лицензияның немесе өзге түрдегі рұқсаттың бар болуын талап ететін қызмет
түрлері тиісті лицензиялар немесе өзге түрдегі рұқсаттар алынғыннан кейін
ғана жүзеге асырылады.
Бұл кәсіпорын жылжымалы құрамның қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз ету
үшін оның бөліктерінің ақауы бар жерлерін жөндеумен және тағы басқа іс-
әрекеттерді жасаумен айналысатындықтан, темір жолдағы арнайы техникалық
қауіпсіздік ережелеріне көп көңіл бөлінеді.
Мен Астана локомотив сервис орталығы филиалының құрылымымымен
таныстым. Оның сызбасын 1-қосымшадан көруге болады. Сызбадан көріп
отырғанымыздай, кәсіпорында кадрлар бөлімі, есептеу бөлімі, жоспарлау-
экономикалық бөлім, тех. бөлімдері бар, ал заңгер мен директор орынбасары
жеке болып келеді.
Кәсіпорынның мындай өндірстік-шаруашылық бөлімшелері бар:
o Астана қаласында:
• Орталық қойма
• Шаруашылық бөлімі
• Локомотв бригадаларының демалыс үйі (ЛБДҮ) Астана
• Құм кептіру шаруашылығы (ҚКШ) Астана
• Әкімшілік-шаруашылық цех (ӘШЦ) Астана
• Локомотивтеді техникалық күту пункті (ЛТКП) Астана
o Атбасарда:
• ЛБДҮ Атбасар
• ҚКШ Атбасар
o Есілде:
• ЛБДҮ Есіл
o Арқалықта:
• ЛБДҮ Арқалық.
Нарық жағдайында кәсіпорынның өміршеңдігінің кепілі мен жай-күйінің
орнықтылығының негізі оның қаржы тұрақтылығы болып табылады. Ол ақша
қаражатын еркін орын алмастыра отырып қолданып, тиімді пайдалану жолымен
өнімді өндіру мен сатудың үздіксіз процесін қамтамасыз ете алатын өзінің
қаржы ресурстары жағдайын көрсетеді. Нарықтық экокномика ресурстың барлық
материалдық, еңбек және қаржылық түрлерін ұтымды пайдалануды көздейді, олар
кәсіпкерлік іс - әрекеттің күтілетін нәтижесін қамтамасыз етуі тиіс.
Еліміздегі акционерлік қоғамдарының бухгалтерлік есеп жүйесін сенімді
жүргізу үшін жоғары дәрежеде даярланған кәсіби мамандар қажет. Нарықтық
экономиканың талаптарына сай сапасы жағынан жақсы даярланған бухгалтерлерге
деген сұраныс күннен күнге артып келеді. Қаржылық сипаттағы тиімді
экономикалық шешімдер қабылдау бухгалтерлік есеп жүйесінде жазылып
тіркелген, жинақталған ақпараттар негізінде іске асырылатындығына сай
міндет пен қызмет атқарушы қаржыгерлер мен бухгалтерлер тағы да басқа
жауапты адамдар сапалы және саналы жасалған бухгалтерлік есеп жүйесіндегі
көрсеткіштерді зерттеп зерделей білуі керек.
Есеп беру жөніндегі жұмыстарды мүлтіксіз ұйымдастыру ісінде есепші
қызметкерлердің міндеттерін өзара дұрыс бөлудің және есеп жұмыстарының
кестесін белгілеудің маңызы зор. Берілетің есеп тиісті жиынтық
құжаттарында, саралау парақтарында және белгіленген көлемдерде есептік
тізімдемесінде жинақталады.
Бухгалтерия жұмысын атқаруға лауазымдық міндеттер туралы Жарғыға сәйкес
реттеледі. Филиалдада Бас бухгалтердің басқаруымен бухгалтерлік қызмет
ұйымдастырылған.
Теміржол кәсіпорындарының басқа кәсіпорындардан негізгі айырмашылығы –
тек теміржолдың көптеген салалары бойынша, яғни теміржол шаруашылығының
барлық жағынан қалыпты жұмысын қамтамасыз ететін жұмыстармен айналысуында.
Сонымен қатар бухгалтерия бөлімінің құрылымдық күрделілігімен және
бухгалтерлік есепті жүргізуде программа АБУ Фаворит жүйесін қолдануымен
ерекшеленеді. Фаворит жүйесі тек теміржол көлігі кәсіпорындарында
қолданылатын есепті барынша ыңғайлы және толық, қалыпты жүргізуге арналған
автоматтандырылған жүйе.
Бухгалтерлік есептің автоматтандырылған жүйесі теміржол көлігінде төрт
ірі бөлімге бөлінеді:
1. Еңбек және еңбекақы есебі
2. Тауарлы-материалдық қорлар есебі
3. Негізгі құралдар есебі
4. Қорытынды аналитикалық және синтетикалық есеп.
Астана локомотив сервис орталығы кәсіпорнының бухгалтерия бөлімінде 5
бухгалтер жұмыс істейді. Кәсіпорын бухгалтериясының құрылымы және
лауазымдары бойынша атқаратын қызметтері (Қосымша №1).
Жалпы кәсіпорында бухгалтерлік есептің негізгі 3 міндеті белгілі:
1) Бухгалтерлік есеп шаруашылық процестер мен қаржылық нәтижелер туралы
толық әрі сенімді ақпарат тұжырымдау үшін қажет, ал ол өз кезегінде
операторлық басқару үшін керек. Сондай-ақ бұл ақпараттарды ішкі және
сыртқы ақпараттық пайдаланушылар (кәсіпорынның ішкі қызметкерлері,
менеджерлер, сонымен қатар сыртқы серіктестіктер, несие берушілер,
инвесторлар, салық, қаржы органдары, өзге де мүдделі тұлғалар)
пайдалана алады.
2) Ақпаратты мүлікке және оның қозғалысына бақылау жасау үшін, тауарлы-
материалдық қорлар (ТМҚ), еңбек және қаржы ресурстарын бекітілген
норма мен сметаға сәйкес мақсаткерлікпен пайдалануға бақылауды
қамтамасыз ету үшін қажет.
3) Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметіндегі теріс құбылыстардың дер
кезінде алдын алуға, ішкі мүмкіндіктерді іздестіруге әрі топтастыруға
қажет.
Ал кәсіпорынның бухгалтериядағы мамандар мен бас бухгалтердің міндеттері
келесідей:
▪ Бухгалтерлік есептегі мүліктік, міндеттемелер мен шаруашылық
операциялардың есебін жүргізуді орындау. Мысалы, компьютерлік
техникаға байланысты негізгі құралдар есебі, тауарлы-материалдық
қорлардың есебі, өнім өндіруге кеткен шығындар есебі, сонымен қатар
жеткізушілер мен сатып алушылармен есеп айырысу, қызмет көрсетумен
байланысты есеп айырысу және т.б операцияларды орындау.
▪ Қызмет көрсету бойынша алғашқы құжаттарды қабылдау бақылау жасау
және оларды есептілік айналымға дайындау.
▪ Кәсіпорын жұмысшылары мен қызметкерлеріне еңбекақы есептеу, салық
және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеу, заңға
сәйкес жұмысшылардың еңбекақысынан аударымдарды аудару.
▪ Кредиторларды, инвесторларды, аудиторларды және басқа да
бухгалтерлік есептілікті пайдаланушыларды есептің сәйкес бағыттары
(аймақтары) бойынша нақты әрі сенімді бухгалтерлік ақпараттармен
қамтамасыз ету. Мұндай есептің сәйкес бағыттарына – материалдық
есептілік, тауар қалдықтары, график, ай соңына және келесі айға
кредиттік және шаруашылық келісімдердің есебі және т.б жатады.
▪ Бухгалтерлік құжаттардың сақталуын бақылау, оларды белгіленген
ретпен топтастырып архивке жіберу.
▪ Ақша қаражаттарына және тауарлы-материалдық құндылықтарға түгендеу
жүргізуге қатысу.
▪ Бухгалтерия бөлімінде бухгалтерлер белгілі бір бухгалтер болмаған
жағдайда сол бухгалтердің атқаратын жұмысын жасауы тиіс. Сондықтан
бухгалтерия бөлімі тұтас топ болып табылады.
Бас бухгалтерден өзге, есептеу бөлімінде 4 бухгалтер бар: жетекші
бухгалтер, еңбекақы бойынша бухгалтер, кірістер бойынша бухгалтер және
бухгалтер-материалист (1-қосымша).
Бухгалтерлік есепті жүргізуді ұйымдастыруды, қаржылық есептілікті
жасауды және ұсынуды, есеп саясатын қалыптастыруды қамтамасыз ететін бас
бухгалтер болып табылады (2-қосымша).
Материалдар бойынша бухгалтердің міндеттеріне тауарлы-материалды
құдылықтар бойынша есептеулер, кірісі мен шығысы есебі, қойма бойынша
есептеулер, теміржол мамандарына берілетін арнайы киімнің есебі және
материалдар бойынша өзге есепеулер кіреді.
Еңбекақы есебі бойынша бухгалтердің міндеттеріне еңбекақы есептеу және
оны аудару, еңбек демалысы ақысын есептеу, еңбекке жарамсыздық қағазы
бойынша еңбекақы есептеу, еңбекақыдан ұстау мен шегерімдер ұстау,
әлеуметтік сақтандыру мен әлеуметтік сақтандыруды есептеу және өзге
міндеттер кіреді.
Кірістер бойынша бухгалтердің міндеттеріне субъектінің негізгі
табыстары мен шығыстарының есебін есептеу, салықтар бойынша есептер жәе
өзге де міндеттер кіреді.
Жетекші бухгалтер міндеттеріне өзге бухгалтерлердің қызметтері мен
жұмыстарын бақылау, негізгі құралдар есебі және өзге де міндеттер кіреді.
Есеп беру жөніндегі жұмыстарды мүлтіксіз ұйымдастыру ісінде есепші
қызметкерлердің міндеттерін өзара дұрыс бөлу маңызды болып табылады.
Кәсіпорында бухгалтерлік есеп жеке дара бөлім ретінде бөлек
жүргізіледі. Мүлік, шаруашылық есеп операциялары Фаворит
Автоматтандырылған бухгалтерлік есеп (АБЕ) компьютерлік бағдарламасы
негізінде теңге және тиын есебінде жүргізіледі. Бұл бағдарлама 1997 жылы
арнайы Теміржол саласы үшін Қарағандыда әзірленген.
Бухгалтерияның жағдайы Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп
және қаржылық есептілік туралы Заңы, Қаржылық есептің халықаралық
стандарттары, әдістемелік ұсыныстар мен Қоғамның Есеп Саясаты негізінде
реттеледі.
Филиалдың барлық шаруашылық операциялары ақтаулы алғашқы құжаттар
арқылы бухгалтерлік есеп жүргізіледі. Шаруашылық операция фактілерін
құжаттау үшін Қазақстан Республикасының Қаржы Министірлігінің № 185 23.05.
2007 жылы қабылданған бастапқы құжаттар формалары және Фаворит
бағдарламасында қолданатын құжаттар қолданылады.
Бухгалтерлік есеп регистрлері оның ішінде: шаруашылық операцияларды
жүргізу ведомостары, активтердің, міндеттемелердің және меншікті капитал
Фаворитбағдарламасының форматында қарастырылған және сол құжаттар
негізінде серіктестіктің бухгалтерлік есебі жүргізіледі.
б)Кәсіпорынның есеп саясатымен танысу.
Нарықтық экономикаға көшу барысында барлық кәсіпорындар мен заңды
тұлғаларда қаржылық есеп беру – заңды тұлғаның негізгі де, қажетті де
қаржылық жағдайының көзі болып табылады. Ол кәсіпорынның өндірістік,
қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешімді қабылдау үшін негіз
бола отырып, тұтынуды таратуды, айналысты және басқа да өндіріс процесін
көрсетіп береді.
Қаржылық есеп берудің мақсаты өз пайдаланушыларына заңды тұлғаның
қаржылық жағдайы туралы сенімді, мәнді және пайдалы ақпараттарды беру болып
табылады. Қаржылық есеп берудің пайдалану-шылардың қатарына потенциалды
инвесторлар, кредиторлар, жабдықтау-шылар, сатып алушылар, еңбеккерлер,
сондай-ақ мемлекеттік органдар, т.б. кіреді.
Есеп беруге қойылатын негізгі талаптар: кәсіпорын қызметінің
нәтижесін анық және объективті көрсету, барлық көрсеткіштерді бір-бірімен
қатаң үйлестіру, бухгалтерлік есеп пен жедел-статистикалық есеп берудің
үйлесімділігін сақтау, әдістемелік және басқа да ережелерді сақтау болып
табылады.
Астана локомотив сервис орталығы филиалында Бухгалтерлік есеп жеке
дара бөлім ретінде Есептеу бөлімінде бөлек жүргізіледі. Бухгалтерияның
жағдайы Есеп саясатымен реттеледі. Астана локомотив сервис орталығы
филиалының Есеп саясаты ЛСО Акционерлік қоғамының Есеп саясаты болып
табылады. Ал осы аталған Акционерлік қоғамның 15 филиалы бар. Оның ішінде
біздің Астана филиалы да бар.
Локомотив Сервис Орталығы АҚ-ның Қазақстан бойынша мынадай
филиалдары бар:
1) Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының филиалы -
Тобыл локомотив сервис орталығы ;
2) Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының филиалы -
Көкшетау локомотив сервис орталығы;
3Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының филиалы -
Екібастұз локомотив сервис орталығы;
4) Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының филиалы -
Астана локомотив сервис орталығы;
5) Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының филиалы -
Қарағанды локомотив сервис орталығы;
6) Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының филиалы -
Семей локомотив сервис орталығы;
7) Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының филиалы -
Ақтоғай локомотив сервис орталығы;
8) Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының филиалы -
Алматы локомотив сервис орталығы;
9) Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының филиалы - Шу
локомотив сервис орталығы;
10Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының филиалы - Арыс
локомотив сервис орталығы;
11) Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының филиалы -
Қазалы локомотив сервис орталығы;
12) Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының филиалы -
Қандыағаш локомотив сервис орталығы;
13) Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының филиалы -
Атырау локомотив сервис орталығы;
14Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамының филиалы -
Маңғыстау локомотив сервис орталығы;
15) Мак-Экибастуз ЖШС – жарғылық капиталында жүз пайыздық қатысу.
Барлық филиалдардың өндірістік, қаржылық және тағы басқа шаруашылықтары мен
атқаратын қызметтері Локомотив сервис орталығы АҚ-ның есеп саясатына
негізделеді.
Есеп саясаты – бухгалтерлік есепті жүргізу Қазақстан Республикасының
заңнамасының талаптарына сәйкес ұйымның бухгалтер есепті жүргізу мен
қаржылық есеп беруді жасау үшін қабылдаған принциптері, негіздер, шарттар,
ережелер мен практика.
Кәсіпорынның есеп саясаты кәсіпорын басшысының бұйрығымен күнтізбелік жыл
басталғанға дейін ресімделуге тиіс. Жыл ішінде есеп саясатында өзгерістер
болмайды. Республиканың Заңнамалар мен бухгалтерлік есепті реттеудің
нормативті реттеуінде өзгерістер болған жағдайда, меншік иелері ауысып
немесе қайта құрылғанда есеп саясатына өзгерістер енгізілуі мүмкін. Оларды
есепті жыл басталғанға дейін басшының бұйрығымен ресімделуі және кейінгі
жылдың 1 қаңтарына дейін қолданылады.
Қазіргі жағдайларда бухгалтерлік есепті реттеу тек негізгі нормативті
ұйғарыммен ғана атқарылады. Есеп жүргізудің жалпы ережелері орталықтанып,
белгіленеді; оларды нақтылау мен орындау тетігі әрбір кәсіпорында жасалады
және есеп саясатында көрсетіледі.
Осылайша бүгінде Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есебінің дамуына
кейбір кедергілер кездесіп отырған жоқ. Бірақ жинақталған тәжірибе мен
дәстүрлі ескере отырып, оның кәсіпорындарда қалыптасуы мен дамуына
объективті алғышарттар пісіп-жетілді.
Локомотив сервис орталығы Акционерлік қоғамының Есеп саясаты 2007
жылдың 28 қаңтарындағы № 234-III Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік
есеп және қаржылық есептілік туралы Заңы, Қаржылық есептіікті дайындау мен
көрсетудің Концепциясы, Қаржылық есептің халықаралық стандарттары (бұдан
әрі - ҚЕХС), оның ішінде қаржылық есептің халықаралық стандарттары – ҚЕХС
(IFRS), Бухгалтерлік есептің халықаралық стандарттары – БЕХС (IAS) және
оған Интерпретациялар, сонымен қоса бухгалтерлік есепті реттеу бойынша
уәкілетті орган әзірлеген ҚЕХС-ны қолдану бойынша әдістемелік
нұсқаулықтардың негізінде әзірленген. Қоғамның Есеп саясатының қағидалары
барлық оның құрылымдық бөлімшелеріне және олардың еншілес ұйымдарына
қатысты. Бұл есеп саясаты Қоғамның есебіне және есептілігіне 2008 жылдың 1
қаңтардан бастап қолданылады.
Бухгалтерлік есептің барлық жүйесі келесі принциптерден тұрады: құжаттау,
инвентар жүргізу, шоттардың топтастырылуы, екі жақты жазу, баланс және
есептілік.
Бухгалтерлік есептің жүру жолы:
1) Алғашқы құжаттардың барлығы ведомстволардағы операциялардан, журнал
ордерлер, тіркемелер және т.б. арқылы жиналады.
2) Есеп жүйесіндегі жазулар жұмыс жоспарының шоттар классификациясымен
сәйкес келуі және бас кітапта көрсетіледі.
Есеп саясаты мынадай қағидаларды қамтиды:
1. Есептеу – қоғамның кірістері мен шығыстары олардың келіп түсуіне немесе
туындауына қарай танылады және бухгалтерлік есепте көрсетіледі.
2. Үздіксіздік – яғни объектілер үздіксіз әрекет ететін, болашақта да жұмыс
жасайтын болып саналады. Оның таратылуына немесе қызмет көлемін едәуір
қысқартуға ешқандай ниеті де, мұқтаждығы да жоқ деп болжамдалады.
3. Түсініктілік принципі – қаржы есептемелеріндегі барлық ақпараттар
пайдаланушыларға түсінікті болуға тиіс.
4. Маңыздылық. Пайдаланушылар негізделген басқару шешімдерін қабылдауы және
кәсіпорынның шаруашылық қызметін бағалауы үшін қаржылық ақпараттар
маңызды болуы керек.
5. Мәнділік. Ақпарат мәнді болуға тиіс. Егер біз қаржылық есептемеде қандай
да бір мәліметтерді жіберіп алсақ немесе дұрыс ұсынбасақ, онда бұл
ақпараттарды пайдаланушылардың экономикалық шешіміне әсер етуі мүмкін.
6. Растық. Ақпаратта қателік немесе жалғандық жоқ юолса, ол рас болып
табылады және оған пайдаланушылар сене алады.
7. Бейтараптық. Қаржылық ақпарат тәуелсіз болуға тиіс.
8. Сақтық., яғни активтер мен кірістер артық бағаланбас үшін, ал міндеттеме
немесе шығын белгісіздік жағдайында кем бағаланбас үшін шешім қабылдаған
кезде қауіпсіздік жағдайын сақтау, абайлау.
9. Толассыздық. Растықты қамтамасыз ету үшін есепті кезеңдегі ақпарат
толығымен аяқталмаған болуы тиіс.
10. Салыстырмалылық. Қаржылық ақпарат бұрынғы есеп кезеңдердегі ақпаратпен
салыстырмалы болуға тиіс.
11. Дәйектілік. Субъекті таңдап алған есеп саясаты мен әдістері,
объектілер бір есепті кезеңнен келесі есептік кезеңге дәйекті түрде
қолдануы керек. Егер біз бір есеп саясатын таңдап алып, келесі жылы басқа
есеп саясатын таңдайтын болсақ, онда мұндай жағдайда түсіндірме жазулар
болуға тиіс, біз оларды негіздеуге тиіспіз.
12. Күмәнсіз және риясыз ұсынба. Қаржылық есептеме оны пайдаланушылардың
қаржы жағдайы, қаржы шаруашылық қызметінің нәтижесі, ақша қаражаттарының
қозғалысы туралы күмәнсіз және риясыз көзқарас туғызуы керек.
2. Қаражаттар және есептесу есебі.
а) Ағымдағы банктік және валюталық шот ашу тәртібі және қолма-қол ақшасыз
есеп айырысу есебі.
Ақша қаражаттары және оның эквиваленттері, есеп айырысу шотынан және
қысқа мерзімді депозитерден құрайды.
Ақша қаражаты және оның эквиваленттеріне кіреді:
- ұллық валютадағы кассадағы ақша
- есеп айырысу шотындағы ұлттық валютадағы ақша
- валюталық шоттағы ақша
- депозиттегі ұлттық валютадағы ақша
- депозиттегі шетел валютасындағы ақша
- басқа ақша қаражаттары және олардың эквиваленттері
“Кассадағы қолма – қол ақша”, “Теңгедегі есеп айырысу шотындағы
ақша”, “Валюталық шоттағы ақша қаражаты”, “Қаржылық инвестициялар”,
“Жолдағы ақша қаражаты”, “Арнайы шоттағы ақша қаражаттары” баланстың “Ақша
қаражаттары және оның эквиваленті” бөлімінде көрініс табады.
Үш жылға дейінгі депозиттер де жоғарыда айтылған бөлімде көрсетіледі.
Кесім шарттарға немесе басқа да заңды күштерге байланысты жұмсалады,
шектелген ақша қаражаттары баланста бөлек көрсетіледі.
Кәсіпорынды барлық уақытта әр түрлі көздерден келіп түсетін
капиталдар жиынтығы ретінде қарастыруға болады. Оларға: инвесторлардан,
кредиторлардан келіп түскен ақша қаражаттары, сондай-ақ фирма әрекеттері
негізінде алынған кірістер жатады. Бұл қаражаттар түрлі мақсаттарда
қолданылады: негізгі құралдарды алу, тауарлық запастарды құру, дебиторлық
қарыздарды қалыптастыру және де өзгелер.
Ақша ағымдарын басқару үшін маңызды қаржылық құжат болып кассадағы және
банк шоттарындағы ақша қаражаттарының қозғалысының жоспары, яғни төлем
балансы табылады. Ол басқарушыға операциондық және инвестициялық әрекетті
оперативтік қаржыландыруды қамтамасыз етуге, мемлекет пен серіктестердің
алдындағы міндеттемелерді орындауға, төлем қабілеттілігінде және
кәсіпорынның активтерінің өтімділігіндегі өзгерістерді қадағалауға
мүмкіндік береді.
Ақша қаражаттарының келiп түсуi мен шығысқа шығуы бойынша барлық
операцияларды кассир кассалық кiтапқа жазады. Кассалық кiтап беттерi
номерленiп, жiппен байланып, мөрмен басылуы тиiс.
Ондағы беттер саны кәсiпорын басшысы мен бас бухгалтердiң қолдарымен
расталуы тиiс. Жұмыс күнiнiң соңында кассир кассалық кiтапқа күн бойы орын
алған операциялардың қорытындысын санап, келесi күнге кассадағы ақшалардың
қалдығын шығарады. Кассалық кiтаптағы жазбаларды бiр уақытта көшiрмелi
қағаз арқылы екi бетке түсiредi. Кiтаптың бiр бетi жыртпалы болады, оны
кассалық операциялар бойынша есеп беру ретiнде барлық кiрiс және шығыс
құжаттарымен бiрге күн соңында бухгалтерияға тапсырады.
Ақша қаражаттар аудитi кезiнде банктiк операцияларының тексерiлуiне көп
көңiл бөлу қажет.
Iске асып жатқан заңға сәйкес кәсiпорындар өз ақша қаражаттарын банктiң
қызмет көрсету мекемелерiнде сақтауға мiндеттi.
Ақша қаражаттарды есеп айырысу, ағымдағы, валюталық және басқа да
шоттарда сақтаудан, қысқа, ұзақ мерзiмдi несие алудан, оларды өтеу мен
қайта рәсiмдеуден, шоттардағы болып қалған қате жазбалар бойынша банкке
деген претензиялардан банк мекемелерiмен есеп айырысу қарым-қатынастары
туады. Банк мекемелерi арқылы кәсiпорындар арасындағы есеп айырысулар қолма-
қолсыз нысанында жүзеге асады.
Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша есебі.
Уақытша бос ақшаларды және қолма-қолсыз ақшаларды сақтау үшін,
кәсіпорындар өзінің қалаған банкіден есеп айырысу шотын аша алады.
Есеп айырысу шоты мына құжаттар арқылы ашылады:
- шот ашу туралы өтініш;
- қолдары және мөр(печать) таңбасы қойылған карточка;
- салық органынан субъектінің салық есебін жүргізетінін дәлелдейтін
анықтама;
- мемлекеттік тіркемеден өткені туралы куәліктің көшірмесін;
- жарғысының және келісімінің көшірмесі.
Банкте валюталық шот ашу үшін мынадай негізгі құжаттар қажет болады:
- Банкте шот ашуға өтініш;
- Жарғы (нотариалды куәләндырылған көшірмесі);
- Мемлекеттік тіркеуде тұрғанын куәландыратын куәлік (түпнұсқасы,
көшірмесі);
- Салық органынан берілген салық төлеуші екенін растайтын куәлік
(түпнұсқасы мен көшірмесі);
- Статистикалық карточка (түпнұсқасы, көшірмесі);
- Толық тұлға екенін растайтын құжат;
- Тұлғаның жеке куәлігі (түпнұсқасы, көшірмесі);
- Қол үлгілері мен мөрі қойылған құжат (3 дана), (нотариалды куәлік +
кейін ашылатын қосымша шоттардың әрбірінен 1 дана).
Банк ақшаны қабылдау, беру және аударуды келесі құжаттардың негізінде
орындайды:
- кассадағы қолма-қол ақшаны есеп айырысу шотына аудару;
- әр түрлі мақсаттарға кассадан алынған чек;
- басқа субъектілер мен есеп айырысқанда төлем тапсырмасы толтырылады;
- субъекті сатып алушыдан жіберілген тауардың құнын, орындалған жұмыстың,
қызметтің құнын талап ету үшін төлем-талап тапсырмасы толтырылады.
Субъектінің шотындағы барлық төлемдер күнтезбе кезегі бойынша, банкке
түскен есеп айырысу құжаттары бойынша жүзеге асырылады. Банктің төлемге
қабілетсіз деп хабарлаған міндеттемелер бойынша төлем кезегін банк басшысы
анықтайды.
Банк белгілі бір уақытта немесе күн сайын шот иесіне есеп айырысу шотында
болып жатқан операцияларды қосымша құжаттар арқылы, енгізі және шығару
негізінде пайда болған операцияларды хабарлайды.
1030 Есеп айырысу шотындағы ақша қаражаттары шоты бойынша шаруашылық
операциялары:
Есеп айырысу шотынан чек бойынша қолма-қол ақша алынды – Дт 1010 – Кт
1030.
Бюджетке салықтар есептелінді – Дт 3110,3130,3140 – Кт 1030.
Дебиторлық қарыздар өтелінді – Дт 1030 – Кт 1240,1250.
Кассир кассадағы ақшаларға толық материалды жауапкершілікті өз мойнына
алады және күннің соңына қарай кассаға келіп түскен ақшаларды санап
тексереді
б) Касса операцияларының есебі
Астана локомотив сервис орталығы филиалында жұмыс істеушілер саны
азғантай және штатында кассиры жоқ. Сол себепті оның міндеттерін ұйым
басшысының жазбаша өкімі бойынша бас бухгалтер орындайды.
Ал касса бухгалтерінің міндеттері мынадай:
➢ Кассадағы ақша қаражаттарының кірістелуін, шығысталуын және есебін
олардың сақталуын қамтамасыз ететін міндетті ереже бойынша бақыланып
жүргізілуін орындау.
➢ Кассадан төленетін барлық төлемдерді тек кәсіпорынның директоры
немесе бас бухгалтердің рұқсатымен төлеу. Мысалы: еңбекақы төлеу, іс-
сапар шығындары, шаруашылық шығындар және т.б.
➢ Аванстық есеп беру бойынша шығысталған ақша қаражаттарын кірістеу.
➢ Қолма-қол ақша қаражаттарын кірістеу және төлеу үшін банктік
құжаттарды рәсімдеу, банкте ақша қаражаттарын қабылдау және төлеу.
➢ Еншілес ұйымдар, жеке тұлғалармен кәсіпорынның тауар өткізу, қызмет
көрсету есебін, яғни өзара есеп айырысуларды рәсімдеу.
➢ Кассалық кітапты жүргізу және касса бойынша бухгалтерлік проводка
операцияларын жүргізу.
➢ Белгіленген тәртіппен кассадағы барлық құжаттарды рәсімдеу және
оларды топтастырып тігу.
➢ Банкке төлемдерді, хаттарды сонымен қатар келіп түспеген төлемдерге
жасау.
➢ Көрсетілген қызметтерден, орындалған жұмыстардан және өткізілген
өнімдерден келіп түскен қолма-қол төлемдерді фискальды чектерге
айналдыру. Қолма-қол ақшаның есеп кітабын жүргізу.
➢ Кассалық есеп беруді құру.
➢ Кассадағы ақша қаражаттарына мерзімімен түгендеу жүргізіп отыру.
➢ Кассирге кассада осы кәсіпорынға жатпайтын қолма-қол ақшалар мен
басқа да құндылықтарды сақтауына тыйым салынады.
Кәсіпорынның қолма-қол ақша қаражаттарының есебін дұрыс құру үшін бірнеше
шарттарды басшылыққа алу қажет:
1. Кассаның арнайы орны болуы тиіс.
Касса – бұл қолма-қол ақшаны кірістеуге, шығыстауға және уақытша сақтауға
арналған арнайы жабдықталған және қорғалған орын.
Кассада ақшалар мен құндылықтарды сақтауға арналған сейф (металл шкаф)
болуы тиіс.
2. Кассирдің толық материалдық жауапкершілігі. Мұндай жауапкершілік
туралы келісімшарт кассир мен кәсіпорын арасында пайда болады.
3. Кассаға кіру шектеулілігі.
4. Ақша қаражаттарын тасымалдау кезінде олардың сақталуын қамтамасыз ету.
5. Кассалық құжаттарға қол қоюға құқығы бар тұлғаларды анықтау.
6. Кассалық алғашқы құжаттарының тәртібінің сақталуы.
7. Кассалық құжаттардың ішіндегі ең негізгі алғашқы құжаттар мыналар:
1) Кіріс кассалық ордер – кәсіпорын кассасына ақша қаражаттарының келіп
түскенін растайтын құжат. Бұл құжат бас бухгалтер мен кассирдің
қолдарымен рәсімделеді.
2) Шығыс кассалық ордер – кәсіпорын кассасынан ақша қаражаттарының шығыс
етілгенін растайтын құжат. Бұл құжат кәсіпорынның ақша қаражатын
реттеуші басқарушының, бас бухгалтердің, кассирдің және ақша қаражатын
алған тұлғаның қолдары қойылады.
Кассалық алғашқы құжаттарыныңкелесідей жалпыға ортақ белгіленген
тәртіптері бар.
Кіріс кассалық ордер:
1) Кассирмен емес, жеке бухгалтермен шығарылады және бірмезгілде кіріс,
шығыс кассалық ордерлер тіркелетін тіркеу журналында кезекпен
тәртіптік номерімен тіркеледі.
2) Бас бухгалтердің қолы қойылады және кәсіпорын кассасына жіберіледі.
3) Ақша кірістелгеннен соң, кіріс кассалық ордері мен квитанцияға
кассирдің қолы қойылып, кәсіпорын мөрі басылады, квитанцияға ТӨЛЕНДІ
деген штамп басылады.
4) Квитанция кіріс кассалық ордеріне мөмен, штамппен және барлық
қолдардың үлгілерімен кассирден беріледі. .
Кіріс кассалық ордерінің вип үшін мынадай негіздемелер болуы мүмкін:
Операция Негіздеме
Банктен шаруашылық қажеттіліктерге, Чектік кітапшадан чек
командировкаға, еңбекақы төлеуге
ақша қаражаты түскен кезде
Қолма-қол ақшаның келіп түсуі Фискальды чек
Пайдаланылмаған есептілік сомманың
қайтарылуы
Жарғылық капиталға енгізу Жарғыдан вип
Кәсіпорын немесе жеке тұлғалардан Екіжақты несиелік келісімшарт
алынған қолма-қол несие
Қайтарымсыз көмек ретінде түскен Ақша қаражаты түскені туралы өтініш
ақша қаражаты – хат (басқарушы визасымен)
Түгендеу нәтижесі бойынша Түгендеу нәтижесінің актісі және
жетіспеушілікті жою үшін құралдар жиналыс протоколынан анықтама
алынды (енгізілді) (выписка)
Қырылыстағы және т.б жұмысшылардан Жұмысшымен арадағы келісімшарт,
келіп түскен ссудалардың қайтарылуы жиналыс протоколының анықтамасы
(выписка)
Қолма-қол жалдау ақысының келіп Екіжақты жалдау келісімшарты
түсуі
Аванстың келіп түсуі: Келісімшарт
Тауарлы-материалдық қорларды
жеткізуден
Жұмыстар жасау мен қызмет
көрсетулерден
Кассаны түгендеу кезіндегі Түгендеу нәтижесінің актісі
артықшылықтардың кірістелуі
Шығыс кассалық ордер:
1) Кассирмен емес, жеке бухгалтермен шығарылады және бірмезгілде кіріс,
шығыс кассалық ордерлер тіркелетін тіркеу журналында кезекпен тәртіптік
номерімен тіркеледі.
2) Бас бухгалтердің қолы қойылады және кәсіпорын кассасына жіберіледі.
3) Кассадан ақшаны алған тұлғаның аты-жөні толтырылады.
4) Ақша-қаражаттарын берген кассирдің қолы қойылып, АЛЫНДЫ штампы
қойылады.
Шығыс кассалық ордерінің анықтамасына келесідей анықтамалар жазылуы мүмкін:
операция Негіздеме
Жұмысшыларға еңбекақының, еңбек Есепті-төлемдік, төлемдік тізімдеме
демалысының, сыйақының және т.б (ведомость)
төленуі
Банкке анықтама берілді: Банк квитанциясы, өткізу тізімдемесі
Өзіндік
Инкассация арқылы
Шаруашылық қажеттіліктерге, Бұйрық немесе бастыққа визамен
іс-сапарға есептесу сомасынан сомма өтініш
шығару (беру)
8. Фискальды жады бар бақылау-кассалық машинасының болуы керек. Бақылау-
кассалық машинаның болуы кассада кәсіпорын сатып алушылардан тауар
өткізу, жұмыс атқару және қызмет көрсету үшін қолма-қол ақшаларды
қабылдауда міндетті шарт болып табылады.
Кассадан еңбекақы, сыйақы, аванс төленген жағдайда төлемдік тізімдеме
жасалынады. (Қосымша №7). Төлемдік тізімдеменің басты бетінде ақша шығаруға
жазылған рұқсат қойылады, директор мен бас бухгалтердің қолы қойылып,
мерзімі мен жалпы соммасы сөзбен жазылып көрсетіледі.
Қолма-қол ақшалар есебінің кітабы, қолма-қол ақша қаражаттарын түгендеудің
актісі құжаттары - кассаға ақша қаражаттарының келіп түсуі, шығыс етілуі
операциялары тіркеледі, сонымен қатар кассадағы ақша қорын есептеуде, яғни
түгендеуде пайдаланылады.
Кәсіпорынның қолма-қол ақша қаражаттары көрінісінің сызбасы:
Бухгалтерия
Кіріс және шығыс кассалық ордерлерді тіркеу журналы
ККО
ШКО
Касса
Кассалық кітап
Кассир есебі
Бухгалтерия
Шаруашылық операциялардың журналы
Журнал ордер №1 Журнал ордер №1-ге
ведомость
Кассалық операциялардың есебі Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің
27.07.1993 жылғы кассалық операциялар туралы уақытша тәртібімен
жүргізіледі. Кассаға ақшалар әр түрлі шоттар бойынша түседі және кіріс
касса ордерімен, ал ақшаның шығуы шығыс касса ордерімен толтырылады.
Ордерлер тіркеме журналына тіркеледі, ал оларға номер жазылады және
күннің соңына сальдо енгізіледі. Кассалық есепті құру міндетті болып
табылады. Әр айдың соңында касса бойынша айлық есеп құрылады.
Ақша қаражаттарының инвентарлық тексеруі.
Кассадағы инвентарлық тексеруді жүргізу кассадағы тұрған барлық ақша
қаражаттарын, бағалы қағаздарын, ақшалай құжаттарының, актіде көрсетілген
бланк есептіліктердің аты, номері, сериясы, номиналды құны және қымбат
бағалы заттарды тексеру, толық қайта санауды жүргізу, актіде жетіспеушілік
немесе артықшылық көрсетіледі.
Есеп айырысу шотындағы ақша қаражаттарының инвентарлық тексеруді жүргізуі
бухгалтерияның шотындағы қалдық соманы банк берген құжаттағы сомамен
салыстыру арқылы жүргізіледі.
Есеп айырысу шотындағы аудит операциясы кәсіпорында қанша есеп айырысу
шоты бар екенін, аналитикалық және синтетикалық шоттардағы есептің дұрыс
жүргізілуіне тексеру жұргізіледі.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп
БЕС №4 талабы бойынша есеп құрастырылады. Есепті құрудың керектігі
кәсіпорынға есепті жылы ақша қаражаттарының келіп түсуі және де оның
операциялық, инвестициялық және субъектінің қаржы шаруашылық қызметі туралы
ақпараттарды алу.
Операциялық қызмет. Кәсіпорынның операциялық қызметінің қозғалысы тікелей
әдісті қолдануын көрсетеді. Ол ақшаның түсімдерінің және төлемдердің
негізгі мөлшерін ашуға және де олардың қай қызмет түріне жататындығын
анықтау деп ойлайды.
Ақша қаражаттарының қозғалысын ашу барысында операциялар қозғалысының
өсімін ашады, ақша қаражаттарының енуі және түсуімен байланысты, сондықтан
корреспондеттік шот бойынша ақша қаражаттарының операциясы ақша
операциялары емес.
Инвестициялық қызмет ұзақ мерзімді активтерді алу және сату, қаржылық
инвестицияларды сату.
Қаржылық қызмет – меншікті капитал және қарыз қаражатының мөлшері және
құрамының өзгеруі кәсіпорын қызметінің нәтижесі болып табылады.
Мысалы. Кассаны түгендеу барысында 150 тенге артық шықты . Мұндай
жағдайда кассалық кіріс ордері жазылып , мына жазулар бойынша ресімделетін
субъект қызметінің нәтижесіне кірістеледі ( жатқызылады ) :
1010” Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма - қол ақшалар” шот дебеті
6280 “Негізгі емес қызметтен алынған басқадай табыс” шот кредиті 150
теңге. Егер кассаны түгендеу кезінде 5 000 тенге кем шықса , мұндай
жағдайда :
- анықталған кем сомаға кассалық шығыс ордері жазылады :
1260 “Бүлінген құндылық шығыны , кем шығу” шот дебеті
1010 “Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма - қол ақшалар” шот кредиті
5 000 теңге - кассирдің мойнына ақшы
салу ;
1250 “Материалдық зиянның орнын толтыру бойынша есеп айырысу” шот дебеті
1260 “Бүлінген құндылық шығыны , кем шығу” шот кредиті
5 000 теңге - кассирмен кем шығуды жабу (кассалық кіріс ордері жазылады) :
1010 “Кассалық ұлттық валюта түріндегі қолма - қол ақшалар” шот дебеті 1250
“Материалдық зиянның орнын толтыру бойынша есеп айырысу” шот кредиті 5
000 теңге.
в) Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі.
Заңды тұлғалардан тауар өткізгені, қызмет көрсеткені үшін аванстық отчет
құру керек. Оның құрамына келесідей алғашқы құжаттар кіреді:
- Шот-фактура
- Накладнойлар
- Тауарлық чек
- Кіріс кассалық ордеріне квитанция
- Фискальды чек.
Ал тауарды жеке кәсіпкерден сатып алған кезде мынадай алғашқы құжаттар
тізімі керек болады:
- Шот-фактура
- Накладной
- Тауарлық чек
- Фискальды чек
- Сатушының патент көшірмесі және кәсіпкерлік жүргізу туралы куәлігі.
Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі бойынша шоттар
корреспонденциясы.
№ Операция мазмұны дебет Кредит
1. Кассадан есеп беруші тұлғаларға ақша аударылды 1252 1010
2. Іс-сапар шығындары әкімшілік шығындарға апарылды 7210 1250
3. Іс-сапар шығындары тауар өткізу, қызмет көрсету 7110 1250
бойынша шығындарға апарылды
4. Негізгі жұмысшының іс-сапар шығындары өндіріс 8048 1250
шығындарына апарылды
5. Есеп беруші тұлғалар арқылы материал келіп түсті 1310 1250
6. Қызметкерлер арқылы ГСМ т.б отын алынды 1312 1250
7. Қызметкерлер арқылы жартылай фабрикаттар, 1311 1250
конструкторлар алынды
8. Қызметкерлерден ыдыс және ыдыстық заттар алынды 1313 1252
9. Қызметкерлерден резерв бөліктер алынды 1314 1252
10.Қызметкерлерден құрылыс материалдары алынды 1317 1252
11.Қызметкерлер арқылы қайта сату үшін тауар сатып 1330 1252
алынды
12.Қызметкерлер арқылы басқа да тауарлар алынды 1330 1252
13.Есеп беруші тұлғалармен түрлі материалдық емес 2730 1252
активтердің құны төленді
14.Жер телімінің құны есеп беруші тұлғалардан төленді2411 1252
15.Есеп беруші тұлғалар арқылы негізгі құралдардың әр2412-24171252
түрлі түрлері кірістелді
16.Есеп беруші тұлғалардан аяқталмаған құрылыс 2930 1252
бойынша шығындар құны төленді
17.Тауар өткізу, қызмет көрсету, жұмыс атқаруға 1420 1252
байланысты ҚҚС соммасы зачетқа алынды
18.Есеп беруші тұлғалардың ақшасымен жеткізушілер мен3310 1252
мердігерлердің алдындағы берешек өтелді
19.Кәсіпорын қызметкерлерінің соммасынан ТМҚ түрлерін1610 1252
жеткізетін жеткізушілерге аванс берілді
20.Есеп беруші тұлғалардың соммасынан жұмыстар мен 1610 1252
қызмет түрлерін көрсеткен жеткізушілерге аванс
берілді
21.Қызметкерлерден кассаға жұмсалмаған ақша 1010 1252
қаражаттары қайтарылды
22.Материалды тұлға есептеспеген соммалар сол 3350 1252
тұлғаның еңбекақысынан ұсталды
Іс-сапар шығындарының есебі.
Жұмысшылардың іс-сапар мерзімін директор бекітеді, бірақ жол жүру уақытын
қоспағанда, 40 күннен аспауы керек.
Іс-сапарға жіберудегі негіздеме – директормен бекітілген бұйрық болып
табылады. Бұйрықта іс-сапарға жіберілуші жұмыскердің аты-жөні, негіздемесі,
кәсіпорын атауы, мақсаты және іс-сапар мерзімі көрсетіледі. Бұйрық үлгісі.
(Қосымша ).
Бұйрықтың негіздемесіне бухгалтерияда іс-сапар шығындары алдын-ала
есептеліп, яғни калькуляциясы жүргізіліп көрсетіледі. Мұнда бухгалтер бару,
келу билетінің құнын, іс-сапары бағытталған қаласындағы қонақ үйде тұру
құнын, іс-сапар мерзімінің күндік мөлшерін есептейді. (93 бап)
Күндік мөлшер 6 айлық есептік көрсеткіштен (АЕК) аспауы керек.
Алдын-ала бухгалтермен есептелінген іс-сапар шығындарының соммасын
кәсіпорын басшысы бекітеді. (Іс-сапар шығындарының сметасы. (Қосымша ).
Кәсіпорын басшысымен бекітілген смета шығыс кассалық ордеріне қыстырылып,
іс-сапарға жіберілуші тұлғаға алдын-ала есептелген соммамен бірге беріледі.
Кассадан есеп беруші тұлғаларға берілген ақша қаражаты мынадай шоттар
корреспонденциясымен көрсетіледі: Дт 1252 – Кт 1010.
Іс-сапарға жіберілу алдында жұмысшыға іс-сапар куәлігі беріледі. Куәліктің
2 жағы да толтырылып, 1-бетінде жұмысшы кәсіпорыннан іс-сапарға жіберілді
деген бұрыштама соғылады.
Іс-сапарға жіберілген жұмысшы іс-сапарға бағытталған кәсіпорынға келгенін
және сол кәсіпорынна кеткенін білдіретін бұрыштама соқтыруы керек.
Іс-сапарға шыққан және қайта оралған мерзімдері кәсіпорынның арнайы
журналында тіркеледі. Іс-сапар куәлігі (Қосымша ).
Жұмысшы іс-сапарға жіберілу алдында мынадай құжаттармен рәсімделеді:
Іс-сапардан оралған қызметкерлер бухгалтерияға аванстық отчетты (есеп)
көрсетеді. (Қосымша №).
Аванстық отчет – бұл қызметкер іс-сапарда болған уақытында барлық нақты
кеткен шығындарын көрсететін құжат. Барлық нақты кеткен шығындар
құжаттармен рәсімделуі керек.
Аванстық отчетқа келесідей алғашқы құжаттар тіркелуі мүмкін:
- Авиабилеттер (егер әуе көлігі қажет болғанда)
- Теміржол билеттері
- Басқа да жолақы құжаттары
- Қонақ үйден берілген квитанция
- Тұрғын жерінен берілген шот-фактура
- Іс-сапар куәлігі
Аванстық отчеттың деректемелері:
- Кәсіпорын атауы;
- Жұмысшының аты-жөні, лауазымы, жұмыс бөлімі
- Аванстық отчеттың жасалу номірі және күні
- Іс-сапар шығындары
- Кассадан алған ақша қаражаттарының мөлшері
- Нақты кеткен шығындар
- Жұмсалмаған ақша қаражаттарының соммасы (қалдығы)
Іс-сапар бойынша ҚҚС-сыз кеткен шығындарының соммасы мынадай шоттарға
жатқызылуы мүмкін:
1. 7210 – Әкімшілік шығыстар
2. 7110 – Тауар өткізу, қызмет көрсету бойынша шығындар
3. 8048 – Басқа да үстеме шығындар.
Қалған қалдық сомма кассаға аударылады. Ал құжатсыз кеткен шығындар соммасы
жұмысшынығ еңбекақысынан ұсталынады: Дт – 7210; Кт – 3350.
3. Негізгі құралдар мен материалдық емес активтер
есебі
а) Негізгі құралдар есебі
№6 БЕС бойынша Негізгі құралдардың есебі негізгі құралдар ұзақ мерзімге
(бір жылдан астам) қызмет ететін құнына тәуелсіз материалды активтерді
ұсынады. Бухгалтерлік есепте негізгі құралдар уақытында келген бастапқы
құнымен, оған қоса барлық нақты негізгі құралды кірістіруге және алуға
кеткен шығындар, оның ішінде сатып алу кезінде төленген қайтарымсыз
салықтар және алымдар (мысалы, ғимараттарды және жеңіл автокөліктерді сатып
алған кездегі төленген ҚҚС, мемлекеттік баж, сатып алу келісім шартын
құрған кезде төленген төлемдер және т.б.).
Негізгі құралдар қолданылған күннен бастап, өзіндік құнын толық шығынға
жатқызғанға дейін, ай сайын амортизация аударылып отырады.
Басшылардың шешімімен негізгі құралдарға қайта бағалау жұргізіледі.
Басшылар қайта бағалаудың әр бір объектіге керектігін және қайта бағалау
күнін белгілейді.
Баланс бойынша типтік шоттар жоспарының 12 бөлімінде бастапқы құнның
қайта бағалаудан өскен сомасы өседі және ол 5420 Негізгі құралдарды қайта
бағалаудан алынатын төленбеген қосымша капитал шотында көрсетіледі.
Негізгі құралдардың объектісінің бастапқы құнының өсуі капиталды ремонт
жүргізілген кезде, нормативтік қызмет ету мерзімінің өсуі кезінде немесе
өндірістік күштердің әсерінен болады.
Негізгі құралдар түскен кезде қабылдау-жіберу актісі толтырылады, оған
техникалық құжат(паспорт) тігіледі.
Материалды емес активтердің жарамды қолдану мерзімін кәсіпорынның өзі
белгілейді. Осылай бұл жылдық амортизациялық аударымдар МЕА жарамды
қолдану мерзіміне және бастапқы құнына байланысты.
Заңды тұлға өзінің ақша, қаржы әрекеттерінің мазмұн, мағынасын екі түрлі
әдіспен анықтайды:
1. Тікелей әдіс – онда ақша қаржысының іс -әрекеті кіріс- шығыс
құжаты негізінде көрсетіледі.
2. Қосалқы немесе жанама әдіс – ақша қаржысының құбылысы инвестициялық
кәсіпкерлік әсеріне байланысты және қаржы кәсіпкерлігі іс-әрекетінің
әсерінен табыстылықты реттейді.
Негізгі құралдар қозғалысының аудиті. Негізгі құралдардың
кәсіпорынға түсу жолдары:
• Жабдықтаушылардан төлем арқылы алу;
• Қайтарымсыз түсу;
• Жалданған негізгі құралдар құны тәртібімен;
• Бірге қызмет істеу туралы келісім – шарт бойынша негізгі
құралдардың қайтарылуы.
Негізгі құралдардың түсуі негізгі құралдардың түсуі - жіберілуі
актісімен берілген объектіге деген техникалық құжаттармен бірге
толтырылады.
Кәсіпорында негізгі құралдардың есептен шығу себептері:
• Объектінің тозу нәтежесінде және кездейсоқ жағдайларға
байланысты істен шығуы;
• Қайта құру, жетілдіру нәтежесінде істен шығу;
• Негізгі құралдарды басқа ұйымдарға беру.
Негізгі құралдардың жарамсыздығын анықтау үшін кәсіпорында арнайы
комиссия құрылады. Объектілердің істен шығуын комиссия орын басқарушымен
бекітіледі, ал бухгалтер карточкада объектінің есеп шығу күні мен акт
номерін қойы.
Негізгі құралдардың қолдану орындарында(цехтар мен бөлімдерде) негізгі
құралдардың хаттамалық тізімі (Негізгі құралдардың формасы) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz