Негізгі-құралдардың-есебін-ұйымдастыру-және-оны-талдау
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
1. Негізгі құралдар бухгалтерлік есептің объектісі ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1. Негізгі құралдардың мәні мен ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2. Ұйымның техника.экономикалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.3. Ұйымның экономикалық саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2. Халықаралық стандарттарға көшудегі негізгі құралдарды есепке алуды
ұйымдастыру ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2.1. Халықаралық стандарттаудың мәні, маңызы және ерекшеліктері
2.2. Негізгі құралдардың есебін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
2.3. Негізгі құралдар, оларды жіктеу және бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
2.4. Негізгі құралдар қозғалысының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
2.5. Негізгі құралдардың амортизациясы мен тозу есебі ... ... ... ... ... ... ...41
2.6. Негізгі құралдарға кейін жұмсалатын күрделі шығындар ... ... ... ... .47
2.7. Негізгі құралдарды түгендеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
3. Негізгі құралдарды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
3.1. Негізгі құралдардың құрамын және қамтамасыз етілуін талдау ... ... ..56
3.2. Негізгі құралдардың тиімді пайдалануын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ...66
3.3. Қор қайтарымы мен рентабельділігінің, өндірілген өнімнің өсу резервтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..76
Қорытындылар мен ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...80
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .82
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
1. Негізгі құралдар бухгалтерлік есептің объектісі ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1. Негізгі құралдардың мәні мен ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2. Ұйымның техника.экономикалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.3. Ұйымның экономикалық саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2. Халықаралық стандарттарға көшудегі негізгі құралдарды есепке алуды
ұйымдастыру ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2.1. Халықаралық стандарттаудың мәні, маңызы және ерекшеліктері
2.2. Негізгі құралдардың есебін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
2.3. Негізгі құралдар, оларды жіктеу және бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
2.4. Негізгі құралдар қозғалысының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
2.5. Негізгі құралдардың амортизациясы мен тозу есебі ... ... ... ... ... ... ...41
2.6. Негізгі құралдарға кейін жұмсалатын күрделі шығындар ... ... ... ... .47
2.7. Негізгі құралдарды түгендеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
3. Негізгі құралдарды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
3.1. Негізгі құралдардың құрамын және қамтамасыз етілуін талдау ... ... ..56
3.2. Негізгі құралдардың тиімді пайдалануын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ...66
3.3. Қор қайтарымы мен рентабельділігінің, өндірілген өнімнің өсу резервтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..76
Қорытындылар мен ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...80
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .82
Кіріспе
Қазақстан Республикасы кәсіпорындары «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» заңына сәйкес 2007 жылдың 28 ақпаннан бастап қаржылық есеп берулердің халықаралық стандарттарына көшті.
Сондықтан да бүгінгі таңда Қазақстан Республикғасы қаржылық есеп берулерінің бухгалтерлік есеп жүйелерін халықаралық стандарттарға көшіру ең көкейтесті проблема болып табылады. Бұл бағытта елімізде үлкен жұмыстар атқарылып жатыр.
ҚЕХС –ке көшу Қазақстан Республикасы үшін аса маңызды, өйткені ол елдің әлемдік ақпарат кеңістігіне шығуын қамтамасыз етеді, халықаралық капитал рыногымен уақытылы қарым-қатынас жасауға (байланысқа шығуға), шетелдік инвестицияны тартуға мүмкіндік тудырады.
Нарықтық экономика жағдайында бухгалтерлік есептің рөлі мен мәні артуда.
Бухгалтерлік есеп экономикалық білім жүйесіндегі негізгі пәндердің бірі, әрі ол шаруашылық жүргізуші кез-келген субъект қызметінде жетекші орын алады. Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шаруашылық субъектінің қызметінің іс-әрекеттері сипатталып, оның табысы мен шығыны есепке алынады, қаржылық жағдайы ашып көрсетіледі, негізгі құралдарды тиімді пайдалануын, негізгі құралдардың есебін және тозуын есептейді.
Бухгалтерлік есеп ауқымында алған терең теориялық білімі арқылы экономикалық талдау мен негізгі құралдардың есебін жүргіземіз, ол Қазақстан Республикасының азаматтық құқықтары және заңнамаларды есепке ала отырып, әр түрлі экономикалық шешімдер қабылдап, ұйымның келешектегі қызметін жоспарлай білуі тиіс.
Ұйымның шаруашылық іс-әрекетін белгілеу бойынша пайдалану мақсатымен алынған негізгі құралдар құрамына көрсетіледі.
Қазақстан Республикасы кәсіпорындары «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» заңына сәйкес 2007 жылдың 28 ақпаннан бастап қаржылық есеп берулердің халықаралық стандарттарына көшті.
Сондықтан да бүгінгі таңда Қазақстан Республикғасы қаржылық есеп берулерінің бухгалтерлік есеп жүйелерін халықаралық стандарттарға көшіру ең көкейтесті проблема болып табылады. Бұл бағытта елімізде үлкен жұмыстар атқарылып жатыр.
ҚЕХС –ке көшу Қазақстан Республикасы үшін аса маңызды, өйткені ол елдің әлемдік ақпарат кеңістігіне шығуын қамтамасыз етеді, халықаралық капитал рыногымен уақытылы қарым-қатынас жасауға (байланысқа шығуға), шетелдік инвестицияны тартуға мүмкіндік тудырады.
Нарықтық экономика жағдайында бухгалтерлік есептің рөлі мен мәні артуда.
Бухгалтерлік есеп экономикалық білім жүйесіндегі негізгі пәндердің бірі, әрі ол шаруашылық жүргізуші кез-келген субъект қызметінде жетекші орын алады. Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шаруашылық субъектінің қызметінің іс-әрекеттері сипатталып, оның табысы мен шығыны есепке алынады, қаржылық жағдайы ашып көрсетіледі, негізгі құралдарды тиімді пайдалануын, негізгі құралдардың есебін және тозуын есептейді.
Бухгалтерлік есеп ауқымында алған терең теориялық білімі арқылы экономикалық талдау мен негізгі құралдардың есебін жүргіземіз, ол Қазақстан Республикасының азаматтық құқықтары және заңнамаларды есепке ала отырып, әр түрлі экономикалық шешімдер қабылдап, ұйымның келешектегі қызметін жоспарлай білуі тиіс.
Ұйымның шаруашылық іс-әрекетін белгілеу бойынша пайдалану мақсатымен алынған негізгі құралдар құрамына көрсетіледі.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1 ҚР Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы 2007 жылғы 28 ақпандағы №234-III Заңы
2 ҚР 20.11.1998 жылғы №304-1 «Аудиторлық қызмет туралы» Заңы (15.01.01 жылғы өзгерістерімен толықтыруларымен қоса)
3 ҚР ҚМ «Есептілікті дайындау және ұсынудың тұжырымдамалық негіздемесін бекіту туралы» 29.10.2002 жылғы № 542 бұйрығы.
4 Бухгалтерлік есеп стандарттары
5 ХҚЕС бойынша шоттар жоспары. Қаржылық есептіліктің нысандары ҚР Қаржы министрінің 2005 жылғы 22 желтоқсан № 426 бұйрығы
6 Андросов А.М., Викулова Е.В., Бухгалтерский учет. – М.: Андросов, 2001г.
7 Артеменко В.Г., Белленир М.В. Финансовый анализ. – М.: Издательство «ДИС», НГАЭиУ, 2001.
8 Аудит / под ред. В.И. Подольского. – М.:ЮНИТИ,2001
9 Ержанов М.С. Теория и практика аудита. – Алматы: Галым, 1994.
10 Ефимова О.В. Как анализировать финансовое положение предприятия (практическое пособие) – Бизнес – школа, 2001.
11 Ковалева О.В., Константинова Ю.П. Аудит. Организация аудиторской деятельности. Методика проведения аудиторской проверки.- М.: ПРИОР, 2000.
12 Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии. Алматы: Центраудит – Казахстан, 2002
13 Библиотека бухгалтера и предпринимателя №4 (153) апрель 2003 год «Исчисление среднего заработка для оплаты отпускных».
14 Бюллетень бухгалтера № 47 ноябрь 2006 статья «Первые шаги в мир МСФО».
15 Кеулимжаев К.К. Корреспонденция счетов хозяйственных операций по генеральному плану счетов бухгалтерского учета финансово-хозяйственной деятельности субъектов, Алматы, БИКО, 2000г.
16 Кеулимжаев К.К. "Финансовый учет на предприятии" Алматы, Экономика 2003
17 Кеулімжаев Қ.К. «Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері» Оқулық. Алматы Экономика 2006
18 Радастовец В.К., Даулетбеков А.Д. «Бухгалтерский учет на предприятии» – Алматы, 1994г.
19 Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии: Издание 2-ое дополненное и переработанное - Алматы: Центраудит- Казахстан., 2002г.
20 Радостовец В.К., Даулетбеков А.Д., Тайгашинова К.Т. «Финансовый учет на предприятии», г.Алматы, 1999г.
21 Радостовец В.В., Шмидт О.И. «Теория и отраслевые особенности бухгалтерского учета» г. Алматы. Независимая аудиторская компания «Цент аудит - Казахстан», 2000.
22 Радостовец В.К. «Финансовый и управленческий учет» – г.Алматы: НАК «Центраудит», 1997г.
23 Савин А.А., Сотникова Л.В.; Под ред. проф. В.И. Подольского – Н: Аудит, ЮНИТИ, 1997г.
24 Сатубалдин С.С. «Азиатский кризис: причины и уроки» – г. Алматы 2000г.
25 Сейдахметова Ф.С. Бухгалтерская отчетность, ее виды и назначение. Изд. «LEM» 2001, 46с.
26 Система бухгалтерского учета в РК, 2002г. Тулешова Г.К., монография
27 Дюсембаев К.Ш. «Анализ финансового положения предприятий. «Экономика». 1998. – 294с.
28 Дюсембаев К.Ш. «Аудит и анализ в системе управления» – г. Алматы, 1998г.
29 Ержанов М.С., Ержанова А.М. Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция счетов (с 1 января 2003 г.) Алматы, 2003. Аудиторская фирма «Ержанова и К».
1 ҚР Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы 2007 жылғы 28 ақпандағы №234-III Заңы
2 ҚР 20.11.1998 жылғы №304-1 «Аудиторлық қызмет туралы» Заңы (15.01.01 жылғы өзгерістерімен толықтыруларымен қоса)
3 ҚР ҚМ «Есептілікті дайындау және ұсынудың тұжырымдамалық негіздемесін бекіту туралы» 29.10.2002 жылғы № 542 бұйрығы.
4 Бухгалтерлік есеп стандарттары
5 ХҚЕС бойынша шоттар жоспары. Қаржылық есептіліктің нысандары ҚР Қаржы министрінің 2005 жылғы 22 желтоқсан № 426 бұйрығы
6 Андросов А.М., Викулова Е.В., Бухгалтерский учет. – М.: Андросов, 2001г.
7 Артеменко В.Г., Белленир М.В. Финансовый анализ. – М.: Издательство «ДИС», НГАЭиУ, 2001.
8 Аудит / под ред. В.И. Подольского. – М.:ЮНИТИ,2001
9 Ержанов М.С. Теория и практика аудита. – Алматы: Галым, 1994.
10 Ефимова О.В. Как анализировать финансовое положение предприятия (практическое пособие) – Бизнес – школа, 2001.
11 Ковалева О.В., Константинова Ю.П. Аудит. Организация аудиторской деятельности. Методика проведения аудиторской проверки.- М.: ПРИОР, 2000.
12 Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии. Алматы: Центраудит – Казахстан, 2002
13 Библиотека бухгалтера и предпринимателя №4 (153) апрель 2003 год «Исчисление среднего заработка для оплаты отпускных».
14 Бюллетень бухгалтера № 47 ноябрь 2006 статья «Первые шаги в мир МСФО».
15 Кеулимжаев К.К. Корреспонденция счетов хозяйственных операций по генеральному плану счетов бухгалтерского учета финансово-хозяйственной деятельности субъектов, Алматы, БИКО, 2000г.
16 Кеулимжаев К.К. "Финансовый учет на предприятии" Алматы, Экономика 2003
17 Кеулімжаев Қ.К. «Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері» Оқулық. Алматы Экономика 2006
18 Радастовец В.К., Даулетбеков А.Д. «Бухгалтерский учет на предприятии» – Алматы, 1994г.
19 Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии: Издание 2-ое дополненное и переработанное - Алматы: Центраудит- Казахстан., 2002г.
20 Радостовец В.К., Даулетбеков А.Д., Тайгашинова К.Т. «Финансовый учет на предприятии», г.Алматы, 1999г.
21 Радостовец В.В., Шмидт О.И. «Теория и отраслевые особенности бухгалтерского учета» г. Алматы. Независимая аудиторская компания «Цент аудит - Казахстан», 2000.
22 Радостовец В.К. «Финансовый и управленческий учет» – г.Алматы: НАК «Центраудит», 1997г.
23 Савин А.А., Сотникова Л.В.; Под ред. проф. В.И. Подольского – Н: Аудит, ЮНИТИ, 1997г.
24 Сатубалдин С.С. «Азиатский кризис: причины и уроки» – г. Алматы 2000г.
25 Сейдахметова Ф.С. Бухгалтерская отчетность, ее виды и назначение. Изд. «LEM» 2001, 46с.
26 Система бухгалтерского учета в РК, 2002г. Тулешова Г.К., монография
27 Дюсембаев К.Ш. «Анализ финансового положения предприятий. «Экономика». 1998. – 294с.
28 Дюсембаев К.Ш. «Аудит и анализ в системе управления» – г. Алматы, 1998г.
29 Ержанов М.С., Ержанова А.М. Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция счетов (с 1 января 2003 г.) Алматы, 2003. Аудиторская фирма «Ержанова и К».
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... 3
1. Негізгі құралдар бухгалтерлік есептің
объектісі ... ... ... ... ... ... .. ... ... 5
1.1. Негізгі құралдардың мәні мен
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 5
1.2. Ұйымның техника-экономикалық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.3. Ұйымның экономикалық
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2. Халықаралық стандарттарға көшудегі негізгі құралдарды есепке алуды
ұйымдастыру
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..19
2.1. Халықаралық стандарттаудың мәні, маңызы және ерекшеліктері
2.2. Негізгі құралдардың есебін
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
2.3. Негізгі құралдар, оларды жіктеу және
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
2.4. Негізгі құралдар қозғалысының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .31
2.5. Негізгі құралдардың амортизациясы мен тозу
есебі ... ... ... ... ... ... ...41
2.6. Негізгі құралдарға кейін жұмсалатын күрделі
шығындар ... ... ... ... .47
2.7. Негізгі құралдарды
түгендеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
3. Негізгі құралдарды
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 56
3.1. Негізгі құралдардың құрамын және қамтамасыз етілуін
талдау ... ... ..56
3.2. Негізгі құралдардың тиімді пайдалануын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ..66
3.3. Қор қайтарымы мен рентабельділігінің, өндірілген өнімнің
өсу
резервтері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .76
Қорытындылар мен
ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 80
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...82
Кіріспе
Қазақстан Республикасы кәсіпорындары Бухгалтерлік есеп және қаржылық
есептілік туралы заңына сәйкес 2007 жылдың 28 ақпаннан бастап қаржылық
есеп берулердің халықаралық стандарттарына көшті.
Сондықтан да бүгінгі таңда Қазақстан Республикғасы қаржылық есеп
берулерінің бухгалтерлік есеп жүйелерін халықаралық стандарттарға көшіру
ең көкейтесті проблема болып табылады. Бұл бағытта елімізде үлкен
жұмыстар атқарылып жатыр.
ҚЕХС –ке көшу Қазақстан Республикасы үшін аса маңызды, өйткені ол
елдің әлемдік ақпарат кеңістігіне шығуын қамтамасыз етеді, халықаралық
капитал рыногымен уақытылы қарым-қатынас жасауға (байланысқа шығуға),
шетелдік инвестицияны тартуға мүмкіндік тудырады.
Нарықтық экономика жағдайында бухгалтерлік есептің рөлі мен мәні
артуда.
Бухгалтерлік есеп экономикалық білім жүйесіндегі негізгі пәндердің
бірі, әрі ол шаруашылық жүргізуші кез-келген субъект қызметінде жетекші
орын алады. Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шаруашылық
субъектінің қызметінің іс-әрекеттері сипатталып, оның табысы мен шығыны
есепке алынады, қаржылық жағдайы ашып көрсетіледі, негізгі құралдарды
тиімді пайдалануын, негізгі құралдардың есебін және тозуын есептейді.
Бухгалтерлік есеп ауқымында алған терең теориялық білімі арқылы
экономикалық талдау мен негізгі құралдардың есебін жүргіземіз, ол
Қазақстан Республикасының азаматтық құқықтары және заңнамаларды есепке
ала отырып, әр түрлі экономикалық шешімдер қабылдап, ұйымның келешектегі
қызметін жоспарлай білуі тиіс.
Ұйымның шаруашылық іс-әрекетін белгілеу бойынша пайдалану мақсатымен
алынған негізгі құралдар құрамына көрсетіледі.
Негізгі құралдар есебі Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп
жөніндегі қаулысымен бекітілген 2-ҰҚЕС-ның 16 - Негізгі құралдар есебі
бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес іске асырылады.
Мақсаттық белгілеуіне және орындалатын іс-қызмет аясына байланысты,
сонымен қатар Қазақстан Республикасы Ұлттық бухгалтерлік есеп бойынша
қаулысымен бекітілген қаржы-шаруашылық қызметтің бухгалтерлік есебі
шоттарының Бас жоспарына сәйкес негізгі құралдар топтар бойынша мақсатты
белгілеу мен орындалатын іс-қызмет аясына байланысты жіктеледі.
Диплом жұмысының мақсаты: ұйымда негізгі құралдардың құрылымын,
өзгерісін және жағдайын, олардың есебін білуге ерекше көңіл бөлінеді.
Себебі, бұлар қоғамның ұзақ мерзімді активінің үлес салмағының көп
бөлігін алады.
Негізгі құралдар кез-келген өндірістің маңызды факторларының бірі
болып табылады. Олардың жағдайы мен тиімді пайдалануы қоғамның шаруашылық
қызметінің нәтижелеріне тікелей әсер етеді.
Осы мақсатқа байланысты мынадай міндеттер қойылады:
• Негізгі құралдарды жіктеп бағалау;
• Негізгі құралдар қозғалысының есебін жүргізу;
• Негізгі құралдардың амортизациясын есептеу;
• Негізгі құралдарды түгендеу;
• Негізгі құралдардың құрамы мен қамтамасыз етілуін талдау;
• Негізгі құралдардың тиімді пайдалануын талдау;
Алға қойылған міндеттерді шешу үшін "САК - комбинат Продоформление"
Ашық Акционерлік Қоғамы 2005-2007 жылдардағы есеп мәліметтері, сондай – ақ
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп саласындағы нормативтік –
құқықтық ақпараттары, арнайы әдебиеттер пайдаланылды.
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, үш тараудан және қорытындылар
мен ұсыныстардан тұрады.
1 Негізгі құралдар бухгалтерлік есептің объектісі
1.1 Негізгі құралдардың мәні мен ерекшеліктері
Қазіргі кезде кез-келген ұйымдарды алып қарасақ та олардың
бухгалтерлік есеп барысында негізгі құралдардың алатын орны, олардың
мөлшері ұлғаюда. Сондықтан да негізгі құралдар бухгалтерлік есептің
объектісі ретіндегі алатын орны зор. Негізгі құралдардың есебін
ұйымдастыруда оларды бағалауда кездесетін көптеген мәселелер туындайды.
Өйткені олар тікелей өндіріске немесе басқа да салаларда пайдаланылу
барысында алатын орны үлкен. Сондай-ақ олардың амортизациялық аударымдарын
дұрыс есептеу мен есептік әдістерін таңдау барысында олардың әр түрі
өзіндік құнның мөлшерін өзгеріске ұшыратады.
Негізгі құралдар дегеніміз - өндірісте ұзақ уақыт бойы яғни бір
жылдан артық уақыт бойы пайдаланылатын, өзінің бастапқы заттай нысанын
(пішінін, түрін) сақтай отырып, құнын шығарылған өнімге, орындалған жұмысқа
көрсетілген қызметке біртіндеп бөліп-бөліп есептелген амортизациялық
аударым мөлшерінде ауыстыратын еңбек құралдарын, яғни материалдық
активтерді айтамыз. Негізгі құралдарға ұйымның қозғалмайтын мүлік, жер
учаскелері, үйлер мен ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар мен
жабдықтар, өлшеуіш және реттеуіш аспаптары, есептеуіш машиналар мен
техникалары және олардың бағдарламалық құралдары, көлік тасымалдау
құралдары, аспаптар, өндірістік және шаруашылық құрал-саймандары, өнім және
жұмыс малдары, көп жылдық көшеттер, шаруашылықтың ішкі жолы тағы да
басқаларын жатқызамыз. Көлемінің үлкен-кішілігіне, бағасының азды-
көптілігіне (арзанды-қымбаттылығына) қарамастан пайдалану мерзімі бір
жылдан аспайтын өндіріс құралдары негізгі құралдардың қатарына жатпайды.
Сонымен қатар негізгі құралдардың құрамына ұйымның қоймаларындағы дайын
бұйымдар (тауарлар) болып саналатын жабдықтар мен машиналар, күрделі
құрылыс құрамында есептелетін монтаждауды (құрастыруды, орнатуды) қажет
ететін жабдықтар, жасалып, салынып біткен бірақ әлі пайдаланылуға берілмей
тұрған машиналар мен жабдықтар сондай-ақ құрылыс-монтаж жұмысының өзіндік
құнының құрамында қаралған қосымша шығындардың есебінен салынған титулдық
тізімге кірмеген ғимараттар мен тетіктер , сонымен бірге жас малдар, яғни
мал төлдері де жатпайды. Негізгі құралдардың бухгалтерлік есептегі мәнін
ашып қарау үшін олардың бағалануын, пайдалану және шығындарын зерттеу
керек. Жалпы алғанда барлық негізгі құралдар өздерінің өндіріске қатысуына
қарай өндірістік және өндірістік емес болып екіге үлкен топқа бөлінеді.
Негізгі құралдарды халық шаруашылығының салаларына қарай топтастырған кезде
олардың қатысуымен шығарылған өнімдердің немесе орындалған жұмыстар мен
қызметтердің шаруашылықтың қай түріне жататындығы негізге алынады. Егер
ұйымдағы негізгі құралдардың барлығы тек қана ұйымның негізгі
шаруашылығының түріне ғана қызмет жасайтын болса, онда бұл ұйымдағы негізгі
құралдардың барлығы түгелімен сол ұйымның атқаратын қызметі саласындағы
топқа жатады. Негізгі құралдардың бүгінгі таңдағы болсын бұрынғы болсын
шаруашылықта алатын орны ерекше. Қай салада да болмасын қолданыстарында
негізгі құралдар болады. Сондықтан да олардың пайдаланылуын және де оларға
амортизация есептеуде бухгалтерлік мамандарға қойылатын талаптар
жоғарылауда.
Халық шаруашылығының алдына қойған міндеттерін табысты шешуде оның
басты буындары – экономиканың нақты секторындағы ұйымдарды басқаруды
жетілдірудің маңызы зор. Негізгі құралдар ұлттық байлықтың бір бөлігі,
еліміздің экономикасын дамытудың материалды техникалық базасы болып
табылады. Сондықтан да, өндіріс тиімділігін әрі қарай арттыру негізгі
құралдарды тиімді пайдаланумен тығыз байланысты. Қоғамдық өндірістің
тиімділігі едәуір дәрежеде негізгі құралдардың ұтымды пайдаланылуына
байланысты.
Экономиканың нарықтық жолмен даму барысында ұйым қызметінің қаржылық
мәселелері күшейе түсуде. Осыған сәйкес ұйым басшылығының ерекше көңілі
бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуына мән беріліп отыр. Әсіресе, елімізде
халықаралық стандартқа сәйкес жаңа бухгалтерлік есеп стандартының енгізілуі
ел экономикасының дамуына оң әсерін тигізуде. Бұл еліміздің қазіргі даму
кезеңінде, оның шетел инвесторларымен қарым-қатынастарының нығаю кезеңінде
маңызды болып саналады.
Бүгінгі таңдағы ауқымды өзгерістер кезеңі қоғам өмірінің барлық
саласын жан-жақты қамтуда. Сол себепті қалыптасқан құрылымды мүлдем
жаңартып, экономикалық-әлеуметтік және рухани дамуға жол ашатын
демократиялық қоғам құруға сай экономикамызды нарықтық қатынастарға
көшірді. Осы негізде әлеуметтік, күрделі мәселелерді шешу – бүгінгі күннің
басты талаптарының бірі болып саналады. Әсіресе, соңғы жылдары экономика
ілімінде түбірлі өзгерістер орын алуда. Мұның өзі қоғамдық және өндірістік
қатынастарда болып жатқан жаңа құбылыстар мен процестерге тікелей
байланысты. Сонымен қатар Қазақстан Республикасының нарықтық қатынасқа өту
барысында нарықтық қатынас заңдарына сәйкес өнімді өндіруге кеткен
шығындарды анықтау өте маңызды орын алады. Себебі, қандай болмасын
өнеркәсіп өзі шығарған өнімдерінің өзіндік құнын анықтап, яғни кеткен
шығындарын біле отырып, оны нарыққа шығаруға тырысады. Ол өнімнің сапалы
және бағасы жағынан арзан, яғни сұранысқа деген талабына сай келетіндей
қылып жасауға ұмтылады. Сондықтан мұндағы шығындардың есебін жүргізудегі
негізгі көрсеткіштердің бірі бұл – негізгі құралдардың амортизациясы және
де ол бүгінгі таңда бухгалтерлік есептің басқару жүйесінде басты
орындардың бірін алып отыр.
Негізгі құралдар бухгалтерлік есептің объектісі ретінде қаралатын ең
негізгі көрсеткіштердің біріне жатқызылады. Сондықтан да бухгалтерлік
есептегі оның мәні мен ерекшелігі өте зор.
1.2 Ұйымның техника-экономикалық сипаттамасы
"САК - комбинат Продоформление" Ашық Акционерлік Қоғамы 1994 жылы 31-
ші мамырда шаруашылық жүргізуші субъект ретінде тіркелген.
Акционерлік Қоғамның жарғысы 1994 жылдың 27-ші мамырында мемлекеттік
мүлікті басқару жөніндегі Алматы қалалық территориялық комитетінің №
56552 Қаулысымен бекітілген. Алматы қаласының Әділет басқармасы 1997 жылдың
17-ші қыркүйегінде бекіткен қайта тіркеу жөніндегі №13360-1910-АО
күәлігінің негізінде "Комбинат продоформление" Акционерлік Қоғамы "САК -
комбинат Продоформление" Акционерлік Қоғамына ауыстырылған. Акционерлік
Қоғам заңды тұлға болып табылады және ол өз қызметін Қазақстан
Республикасының заңдарымен өзінің жарғысына сәйкес жүргізеді.
Акционерлік Қоғамның қаржылық және өндірістік қызметі шаруашылық-
даралық негізінде жүзеге асады. Акционерлік қоғамның өзінің жеке (дара)
балансы, банктерде есеп айрысу және өзге де шоттары, орысша және қазақша
аталуы жазылған мөрі бар. Акционерлік қоғамның қызметінің мақсаты - пайда
тауып, оны Акционерлердің мүддесінде, өндірісті дамытуға, кәсіпорын
үжымының және қоғамға қарайтын ұйымдардың әлеуметтік жағдайын жақсартуға
пайдалану. Қоғам этикеткалық орамдық, кітаптық, газеттік-журналдық,
бланкілік, жарнамалық және өзге де полиграфиялық өнім өндіріп өткізумен,
көтерме және жеке саудамен, кәсіпорындарға, ұйымдарға, жеке тұлғаларға
қызмет көрсетумен және Қазақстан Республикасының заңдарымен тиім салынбаған
қызмет түрімен айналысады. Акционерлік қоғамның қатысушылары "Financial
Management Group" жауапкершілігі шектеулі серіктестігі жарғылық қордың 90%-
і, "САК - комбинат Продоформление" акционерлік қоғамының жұмысшылар ұжымы
-- жарғылық қордың - 10%-іне ие. Акционерлік қоғамның барлық
қатысушылары акционерлік қоғамнан алған акцияларының құнын өтегеннен
кейін акционерлік қоғамның Жарғысына сәйкес құқтар мен міндеттерге ие
болады. Нарықты қатынастық экономикага көшу барысында бухгалтерлік есеп
және аудит қызметінің алатын орны және қажеттілігі артуда.
"САК комбинат Продоформление" Ашық Акционерлік қоғамының бухгалтерлік
есебінде Қазақстан Республикасының мемлекеттік комитеті жасаған типтік,
арнайыландырылған типтік және типтік унифициалданған құжаттар қолданылады.
Кәсіпорындағы есеп толығымен компьютерлендірілген. Машинограммалардың
көпшілігі журнал-ордерлік қағида бойынша құрылған.
Акционерлік қоғам тауарлық материалдық қорлар есебіне оперативтік-
бухгалтерлік әдіс қолданады. Өндіріске кеткен шығындар есебі нормативтік
әдіс бойынша жүргізіледі.Қаржы шаруашылық қызмет туралы есеп беру Қазақстан
Республикасының бухгалтерлік есеп стандартының №3 стандартында
қарастырылған "САК - комбинат Продоформление" Акционерлік Қоғамының қаржы
шаруашылық қызметін талдап көрстеу үшін оның негізгі "қаржы шаруашылық
қызметінің көрсеткіштері" кестесін келтіреміз. Мұндағы коэфициенттер
келесідей есептелінеді:
1. Актив айнылымдылығы = негізгі құралдардың орташа жылдық құны
өнімді өткізуден түскен табыс
2. Қор сиымдылығы = негізгі құралдардың орташа жылдық құны
өнімді өткізуден түскен табыс
3. Қор қайтарымдылығы = өнімді өткізуден түскен табыс
негізгі құралдардың орташа
жылдық құны
4. Сату рентабельділігі = Таза табыс өнімді өткізуден түскен табыс
5. Активтердің рентабельділігі = Таза табыс активтердің жалпы орташа
қүны * 100 %
№1-кесте
"САК" — комбинат "Продоформление" АҚ-ның қаржы шаруашылық қызметінің
негізгі көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер 2006 жыл 2007 жыл Ауытқулар
сомасы %
1 Өткізуден (сатудан) 299862,2 382993311 + 37999469 -
түскен табыс (мың.тг)
2 Өнімнің өзіндік құны 291463,4 371550290 + 36863566 -
(мың.тг)
3 Жалпы табыс (мың.тг) 8398,8 11443021 + 11434623 -
4 Кезеңдік шығындар 43795,8 58680207 + 58636412 -
(мың.тг)
5 Салық салынғанға 23667, 1 -47237186 -47260853 -
дейінгі табыс (мың.тг)
6 Таза табыс (мың.тг) 23667,1 -47237186 -47260851 -
7 Негізгі құралдардың 134 1081 + 947 8,067
орташа жылдық құны
(мың.тг)
8 Еңбек өнімділігі45 3125 + 3080 69,44
(мың.тг)
9 Қор қайтарымдылығы 0,14 0,23 0,09 1,64
(мың.тг)
10Қор сиымдылығы 0,30 0,001 0,699 11,09
(мың.тг)
11Активтердің 0,19 0,098
айналымдылығы (рет)
12Сату табыстылығы 0,0006 0,004 0,0034 6,4
(рентабелділігі), %
13Активтердің 0,0004 0,005 0,0046 12,5
пайдалылыры
(рентабелділігі), %
Мұндағы көрсеткіштер қаржы шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп
беруден және баланстан алынды. Есептеулерге келсек, онда олар жоғарыда
көрсетілген формулалар арқылы есептелінеді. Кестеден көріп отырганымыздай
2007 жылы ұйымда қызмет көрсету, сату көлемі біршама көбейгенімен табыстық
мөлшері жоқ. Сату көлемі ұлғайып, соған қарай өнімнің өзіндік құны да
жоғарылаған. Яғни 2006 жылы 291463,4 тг. болса, 2007 жылы 371550290 тг.
болған.
2007 жылы сатудан түскен табыс 382993311 тг. болып, өнімнің өзіндік
құны 371550290 болған. Ал, кезеңдік шығындар мөлшері тым көбейіп, яғни
58680207 тг. соған байланысты ұйым банкроттыққа ұшыраудың аз алдында тұр.
Өйткені кезең шығындары мен өнімнің өзіндік құны тым жогарылаған. Мұнда
кестеде көріп отырғанымыздай активтер дейңгейі жоғарылағанымен, сондай-ақ
табыс табу деңгейі де жоғары, бірақ соған қарай шырындар мөлшері де көп.
Сондықтан ұйым корпоративтік табыс салығын төлемейді. Өйткені салық
салынғанға дейінгі табыс мөлшері (-47237186 тг.). Жалпы ұйымның қаржы-
шаруашылық қызметі туралы есептемеде 2006 жылы сатудан түскен табыстың
мөлшері 382993311 тг. болса 2004 жылы 299862,2 тг. яғни ауытқу сомасы ( +
37999469 тг.) болды. Мұнда көріп отырранымыздай өткен жылмен салыстырранда
сату мөлшері ( + 37999469 тг.) жоғарылаған. Ал, өнімнің өзіндік құны ( +
36863566 тг.) көбейді. Енді, менің ойымша ұйымның банкроттыққа ұшырау
себебі негізсіз шығындардың көбеюінен болып отыр. ЯҒНИ, мұнда әсіресе кезең
шырындарының үлесі артып отыр.
Ұйымның есепті жылғы, яғни 2006 жылғы бухгалтерлік балансынан көріп
отырғанымыздай міндеттемелер бойынша қарыздар өтелмеген. Және де өткен
жылға қарағанда керісінше жоғарылаған. Мысалы, салықтар бойынша қарыз
сомасы 2005 жылы 3491636 тг. болса, 2006 жылы 12766806 тг. жоғарылаған.
Бөлінбеген пайда 2006 жылы (-48424407 тг.) ал, 2007 жылы
(-93598568 тг.) құраган. Ал, кез-келген шаруашылықтың тиімділігінің артуы,
едәуір дәрежеде активтердің ұйымды пайдаланылуына байланысты болып келеді.
¥йым қаражаты оның ішкі және сыртқы (дебиторлық қарыз, бағалы қағаздарды
сатып алу) қажеттіліктеріне пайдаланылуы мүмкін. Сондай-ақ осы ұйымның
төлем қабілеттілігінің төмендегенін де атап өтуге болады. Төлем
қабілеттілігі дегеніміз - бұл ұйым өзінің шұғыл міндеттемелері бойынша дер
кезінде төлем жасау мүмкіншілігін айтады. Яғни, ұйымның төлем қабілеті бұл
белгіленген мерзімде төлемді және міндеттемелерін өз қаржысымен өтеу
дегенді білдіреді. Енді, осы ұйымның табысының болмауын сипаттайтын болсақ,
мұнда әсіресе есеп айырысу шотында ақша қаражатының азаюы, яғни 2006 жылы
79448 тг. , 2007 жылы 25273 тг. болғандығын көруге болады. Сондай-ақ төлемі
өтіп кеткен төлемдердің бар екендігін және қаржылық, инвестициялық, тиімді
баға саясатының жоқтығы, төлем дәрменсіздігін аңғартады. Ол үшін, яғни
ұйымның қызметін тұрақтандыру үшін кредиторлық "мезгіл дефицитін" кеміту
қажет және айналым қаржыларының айналымдылығын арттыру арқылы ұйымның
іскерлік белсенділігің де арттыруға болады.
1.3 Ұйымның экономикалық саясаты
Экономиканың қай саласында болмасын, әсіресе нақты сектордағы
ұйымдарда есеп саясаты әдетте міндетті түрде болады. Яғни ұйымның ең
негізгі ақпарат көзі болып табылады. Біз одан ұйымның табыс көзін,
қызметін, есебінің жүргізілу әдістерін тағы да басқа әрекеттерімен
танысуымызға болады.
“САК - комбинат Продоформление” ААҚ-ың есеп саясаты 14-тараудан
тұрады. Онда 1-тарау, ұйымның жалпы сипаттамасы келтірілген. Оны біз
дипломдық жұмыстың 1.2. Ұйымның техника-экономикалық сипаттамасы бөлімінде
жазып өткенбіз. Яғни онда ұйымның аталуы, тіркелген жері, ашылған және
бекітілген уақыты көрсетіледі және де заңды аталуы, қызмет түрі, өндіретін
өнім түрі, өнім атаулары жазылған. Сондай-ақ Акционерлік Қоғамның
қатысушылары, олардың үлестері, құқықтары мен міндеттері келтірілген.
2-тарау ұйымның есеп саясатының жалпы ережелері жазылады.
3-тарау Қаржылық инвестициялар. Мұнда Акционерлік Қоғамның
инвестициялары туралы мәлімет алуға болады. АҚ тиісті заңдылықтарға сәйкес
жарғылық капиталға үлестерін акция ретінде салады. Сондай-ақ Акционерлік
Қоғам акция, облигация және басқа да құнды қағаздарды алады және табыс табу
мақсатында оларды қор биржаларында қайта сатады. Басқа ақша-қаржыларын
қоғам депозиттік шоттарда сақтайды.
4-тарау. Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау (жұмыстың, қызметтің)
және өндірістік шығындар есебі.
АҚ өндірістің цехтық құрылымдарына ие. Әр цехта өндірістік шығындар
қойылған номенклатура бойынша негізгі және қосымша өндіріс, жалпы
өндірістік шығындар баптары бойынша есептеледі. Өндірістік шығындардың
жиынтық есебі №10 журнал-ордерде және машинограммада да жүргізіледі. Бұл
құжатта өндірістік шығындар экономикалық элементтері бойынша жазылады. Ал
шығығындар және өнім өндіру есебінің аналитикалық есебі өнімнің әр түріне
ашылған карточкаларда жүргізіледі. Аяқталмаған өндіріс есебіне әр айдың
соңында инвентаризация жүргізіліп отырады. Инвентаризациялау мәліметтері
өндірілген өнімнің өзіндік құнын анықтауда да әсерін тигізеді. Жалпы
өндірістік шығындар ай сайын өндірістік есеп шоттарында есептеліп, бөліп
таратылады. Яғни, Типтік шоттар жоспарының 8-бөлімінде есепке алынады.
Яғни 8000 - “Негізгі өндіріс” бөлімше шоттары (8000-8040), 8020 - “Өзіндік
өндірістің жартылай фабрикаттары” бөлімше шоттары (8020-8040), 8030 –
“Көмекші өндіріс” бөлімше шоттары (8030-8040), 8040 – “Үстеме шығындар”
бөлімше шоттары (8040-8040), өнімнің өзіндік құнына енбейтін жалпы өндіріс
шығындары ай сайын 7200 – “Жалпы және әкімшілік шығындар” бөлімше шотында
есептеледі. Өндірісте болған ақауы бар өнімдер және жөндеуге келмейтін
ақаулардың құны 8010 – “Негізгі өндіріс” шотында бөліп есептелінеді.
Шығындар есебі барлық өндірісте нормативтік әдіс бойынша есептеледі.
Норманың өзгеруі яғни ауытқулар сомасы жедел анықталып отырады.
1 – бөлімде өнімді өндіру және оны сату қарастырылған.
Өндірістегі дайын өнім есебі 1320 – “Дайын өнім” шотында есепке
алынады. Онда өнім нақты өзіндік құны бойынша есептеледі. Дайын өнімнің
бухгалтериядағы және қоймадағы есебі жедел-бухгалтерлік (сальдолық) әдіспен
жүргізіледі. Өнімді жөнелту және сату бойынша коммерциялық шығындар 7100 –
“Тауарды (жұмыс, қызмет) сату бойынша шығындар” – шотында есепке алынады.
Және де бұл кезең шығындары есепті кезеңнің соңында 5410 – “Жиынтық табыс”
шотымен есептен шығарылады. Негізгі құралдарды сату және есептен шығару
сондай-ақ материалдық емес активтерді сату және есептен шығару 7410 –
“Материалдық емес активтерді сату бойынша шығындар”, 7420 – “Негізгі
құралдарды сату бойынша шығындар” шоттарында есепке алынады. Тауарлар есебі
1330 –“Тауарлар” шотында кіріс етілген құны бойынша есептеледі. Дайын
өнімді, тауарларды сату қолма-қол немесе қолма-қолсыз есеп айырысу жолымен
жүргізіледі. Кейбір жағдайларда бартерлік жолмен жүргізіледі.
6-тарауда негізгі құралдар мен материалдыќ емес активтердің есеп
саясаты ашып көрсетілген. Онда негізгі құралдардың есебі олардың
инвентарлық жазбаларында есептеліп, инвентарлық тізім жасалынады. Кәсіпорын
негізгі құралдардың қозғалысы үшін алғашқы типтік құжат жүргізеді. Негізгі
құралдардың инвентаризациялау жылына 1 рет (1 желтоқсан), ал қозғалмайтын
мүлік үшін 3 жылда – 1 рет жүргізіледі. Бухгалтерияда негізгі құралдар
бастапқы құнымен инвентарлық карточкаларда жүргізіледі. Амортизацияны
есептеу қойылған нормаларға байланысты есептелінеді. Амортизациялық
есептеудің жедел әдісттері қолданылмайды. АҚ салық заңдылығына сәйкес
негізгі құралдардың салық есебін жүргізеді және технологияның құрал-
жабдықтармен негізгі құралдарды жөндеуді бөледі. МЕА сатып алу құнымен
бағаланса, интеллектуалды меншік, егер кәсіпорынның өзінде тәжірибелі түрде
пайда болса, онда тәуелсіз аудитордың қорытындысымен бағаланады. МЕА-дің
амортизациясы олардың нормативті мерзіміне байланысты есептелінеді.
7- тарау. Ақша-қаражат салымдарының есеп саясаты.
ҒТП-ң жаңа құралдарын алу үшін, АҚ ұзақ мерзімде несиелер мен қаржылық
инвестицияларды тартуды көздеп отыр. Инвестициялар есебі Типтік шоттар
кестесінің 3000 – “Несиелер” деп аталатын бөлімше шотында есептелінеді.
8-тарау. тауарлы-материалдық құндылықтардың есеп саясаты жазылған.
Тауарлы-материалдық құндылықтардың есебі қоймаларда карточкалармен (№М-17)
және машинограммаларда жүргізіледі. Бухгалтериядағы есеп жедел есепті
бухгалтерлік әдіс қолданады (сальдолық). (Сандық есепті бухгалтерия
жүргізбейді.)
Тауарлы-материалдық құныдылықтар келесідей ретпен бағаланады:
- құрылуға құрылғылар - әр бірлігінің құнымен;
- материалдар мен шикізаттар – орташа өзіндік құнымен;
- сатып алынған жартылай фабрикаттар – алғашқы сатып алынған өзіндік
құнымен (ФИФО әдісі);
- мұнай өнімдері мен тығыз-отын – соңғы сатып алынған өзіндік құнымен
(ЛИФО әдісі);
- тауарлы-материалдық құндылықтардың барлық түрінің есебінде де типтік
құжаттар қолданылады.
Өндіріске жіберу қатаң нормаланады: есептен шығару тікелей өндіріс
шығындарына бағытталады. Тауарлы-материалдық құндылықтарды инвентарлау мен
қайта бағалау қойылған реттен жүргізіледі.
9- тарау. Ақша қаражатының есеп саясаты.
АҚ өзіне қызмет ететін банкте есеп айырысу, валюталық және басқадай
шоттарға ие болады. 1010 –“Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол
ақша” -шотында кәсіпорынның ақша қаражатының қозғалысы есептеледі.
1020 –“Ұлттық валюта түріндегі ағымдағы, корреспонденттік шоттардағы
ақшалар”- шотында есеп жүргізеді.
10- тарау. Есептеудің есеп саясаты.
АҚ өз қызметінде есепті жүргізуді жалпыға бірдей қатаң белгіленген
нормативті актілерге жалпымемлекеттік есеп саясатына сүйенеді. АҚ өзінің
барлық бюджеттік және бюджеттік емес есептеулерін 63 – бюджетпен есеп
айырысу шотында жүргізіледі.
11-тарау. Қаржылық нәтижелерді талдау пайданы, қорларды, заимдардың
есеп саясаты.
Алынған табысты белгілі бағыттарға байланысты ораналастыруға акционерлердің
жалпы жиналысы шешеді. Арнайы қорлардың қаражаттарын шығындау, сол ұйымның
т±жырымдалѓан жүйесімен сәйкес жүзеге асырылады. Мұндағы ең маңызды,
басыңқы бағыт – табысты салымдарға салу және өндірісті дамыту. Банктен
кредит алу мен заимдар алу тек қана АҚ-ң кеңесімен жүзеге асырылады.
Мақсатты қаржыландыру көздері алынбайды.
12 –тарау. Салық салу мен салық есебінің есеп саясатын жүргізу.
АҚ өз қызметінің барысында қаржылық және өндірістік есептің Қазаќстан
Республкасыныњ Салық Кодексінде берілген талаптарға сай келуі керек. АҚ
табыстар мен шығындардың барлық түрлеріне салық жүйесінің есеп
регистрлеріне сүйене отырып ұйымдастырады. АҚ бухгалтерлік есеп пен салық
есебінде есептеу әдісін қолданады.
13- тарау. Есепті жалпы ұйымдастыру, есепші қызметкерлердің мамандығын
жоғарылату мен дайындаудың есеп саясаты.
Өз бухгалтерлік есебінде АҚ Қазаќстан Республикасыныњ мемлекеттік
комитетінің жасаған типтік мамандырылған және типтік жекеленген құжаттарды
қолданады. Кәсіпорындардағы есеп жүргізу – компьютерленген. Көптеген
машинограммалар журнал-ордер принципімен жасалған. АҚ тауарлы-
материалдық құндылықтарды есептейтін жедел-бухгалтерлік әдісті қолданады.
Өндіріске кететін шығындар есебі нормативті әдіске сәйкес жүргізіледі.
Бухгалтер-ма-мандардың квалифи-кациясын көтеру 3 жылда – 1 рет өтеді,
немесе өндірістік қажеттілік туса, не болмаса қысқа мерзімді семинарларды
ұйымдастыру арқылы болады.
14- тарау. Ішкі және сыртқы бақылауды қамтамасыз ету есеп саясаты.
Өтіп жатқан шаруашылық операцияларға алдын-ала жүргізілетін ішкі бақылау –
бас бухгалтермен бухгалтерия аппаратына беріледі. Келесі ішкі бақылауды
ревизиялық комиссия жүргізеді, ал Бақылау Кеңесімен тығыз байланыста
болады. Сыртқы аудит “К-AUDIT” ЖШС аудиторлық қызмет көрсетуші компаниямен
келісім-шарт арқылы жүзеге асырылады. Аудиторлар 7 жылдай АҚ-ң ревизиялық
комиссиясымен жұмыс істейді. Ішкі және сыртқы бақылауды жүргізу жоспары осы
АҚ-ң тұжырымдамасымен болады. АҚ-ң есеп саясаты 4 данадан тұрады, олардың
әрқайсысы бір-біріне тең. Бірінші дана – аудандық салық инспекциясы үшін;
Екінші дана – кәсіпорынға қызмет етуші үшін; Үшінші дана –
“Financial Management Group” ЖШС құрылтайшысы үшін; Төртінші дана - “САК”
АҚ – “Продоформление” комбинаты үшін. Кез келген кәсіпорынның нарықтық
жағдайдағы ең маңызды мақсаты - өз жұмысындары қаржылық тұрақтылықты
қамтамасыз ету. Бұл мақсатқа жетудің күрделі жолы, бүран қосылатын, тек
пайда тауып қана қоймай, сонымен қатар, пайда табуды тұрақтандыру, ал бұған
жету оңай мәселе емес. Кәсіпорын егер де өзінің жұмысында белгілі бір
принциптерге сүйенсе және қажетті бернесін орындаса, алдына қойран
мақсатына жетеді. Осыған орай кәсіпорындардың негзгі міндеттеріне
жататындар:
- жоғары сапалы өнімдер өндіру, оларды жүйелі түрде жаңалау және қолда бар
өндірістік мүмкіншіліктеріне, сүраныстарына сай қызмет көрсету;
- өзара алмасушыларын ескере отырып, өндірістік ресурстарды ұқыпты
пайдалану;
- кәсіпорынның бет алысының стратегиясы мен тактикасын әзірлеу және
жағдайлардың өзгеруіне байланысты оларды өзгертіп отыру;
- ғылыми-техникалық жетістіктер мен озық тәжірибені, еңбекті ұйымдастыру
және басқаларды өндіріске кеңінен енгізу;
- өздерінің қызметкерлеріне жағдай жасау, олардың сыныптамаларының өсуін
және еңбектерінің үлкен маңыздылығы, олардың тіршілік деңгейлерін арттыру,
еңбек ұжымдарында қолайлы саяси-психологиялық ахуалды жақсарту;
- кәсіпорынның шығарған өнімінің бәсекеге жарамдылығын қамтамасыз
ету, кәсіпорынның жақсы атағын қолдау;
- баға саясатын икемді жүргізу және басқа да функцияларды іске асыру.
Қорыта айтқанда, ең маңыздысы, кәсіпорындардың барлық функциялары
межелеген стратегияны іске асыруға және алдарына қойған мақсаттарына жетуге
бағытталғаны жөн. Қайбір кәсіпорын болмасын өзінен-өзі тіршілік ете
алмайды, ол жалпы экономикамен тікелей байланысты, бірінші жарынан -
өндіріс факторы рыногы, екінші жағынан - өткізу рыногы арқылы. Сондықтан да
кәсіпорын экономикасы жеке кәсіпорындардың басқа шаруашылық құрылымдарымен
қатынасатын рынокпен зерделеуте тиіс. Сонымен ол шаруашылық процесін жалпы
және де жеке кәсіпорынның мүддесі ретінде көзқарасты қарайды. Кәсіпорын
экономикасы микро және макроэкономикамен тығыз байланысты. Микроэкономика
бұл сала, кәсіпорындар, отбасылар, яғни жекелеген экономикалық құбылыстарды
қамтитын экономикалық ғылымның бір бөлігі. Осы салалардағы тауарлар және
қаржы рыноктарын, банкілерді, түрлі фирмалар мен кәсіпорындарды, тағы
басқаларды қамтиды. Ал макроэкономика әр елдің ұлттық экономикасы.
Акционерлік қоғамның қызметінің мақсаты пайда тауып оны Акционерлердің
мүддесіде, өндірісті дамытута, кәсіпорын коллетивінің және қоғамға қарайтын
ұйымдардың әлеуметтік жагдайын жақсартута пайдалану. Қоғам этикеткалық
орамдық, кітаптық, газеттік-журналдық, бланкілік, жарнамалық және өзге де
полиграфиялық өнім өндіріп өткізумен, көтерме және жеке саудамен,
кәсіпорындарга, ұйымдарға, жеке тұлаларға қызмет көрсетумен және Қазақстан
Республикасының заңдарымен тиім салынбаған қызмет түрімен айналысады.
2 Халықаралық стандарттарға көшудегі негізгі құралдарды есепке алуды
ұйымдастыру ерекшеліктері
2.1 Халықаралық стандарттаудың мәні, маңызы және ерекшеліктері
Стандарттар деген сөз ағылшын тілінен аударғанда норма, үлгі деген
мағынан береді. Бухгалтерлік есепте стандарттар деген түсінікті екі
көзқараста қарастыруға болады. Біріншіден, ол – белгіленген қызметті
реттеуші принциптер мен ережелер, екіншіден, әр түрлі принциптер мен
ережелерді бекітетін нормативтік құжаттар. Бұл жағдайда есепті жүргізудің
құжатпен ресімделген ережелерінің кешені (нормалар, үлгілер) белгіленген
терминологияға, әдістерге, белгіленген деректі көрсету кезінде шаруашылық
операциялардың мәнісіне сәйкес келуі тиіс.
Есепті стандарттау термині дегеніміз есепті жүргізу мақсатында
субъектілер қызметін реттеу мақсатында заңнамамен бекітілген
процедуралардың жиынтығын қолдану.
Халықаралық бухгалтерлік стандарттардың пайда болуы ең алдымен
мынандай объективтік алғышарттармен байланысқан:
1) интеграция, әлемдік экономиканың өзара тәуелділігі, өзара
байланыстылығы, және қаржылық әрі инвестициялық нарықтардың жан-жақты
қажеттілігі;
2) трансұлттық корпорациялардың , интеграцияланған бірлескен
кәсіпорындардың , корпорациялардың кеңеюі және әр түрлі елдердің
капиталдарының өзара кірігуі;
3) әлемдік өндіргіш күштердің жаппай, жаһандық және интернационалдық
деңгейге дейін дамуы;
4) жетекші елдердің валюталарының еркін конвертациялануы, сонымен бірге
ортақ еуропалық валюталардың енгізілуі;
5) әлеуметтік, экономикалық, қаржылық салаларда ұлтаралық
бағдарламаларды жүзеге асыруда және экономикалық үрдістерді басқаруда
біріздендіру және стандарттау сияқты ортақ тәсілдемелердің қажеттілігі;
6) ұлттық қағидалар мен ережелер шеңберінде қалудың мүмкінсіздігі;
7) халықаралық ережелерге немесе серіктес елдің ұлттық нормаларымен
сәйкес есептілікті жүргізу үшін едәуір қаржыларды жұмсамай-ақ дұрыс
шешімдерді қабылдау үшін салыстырмалы, түсінікті ақпаратты иелену тілегі.
ҚЕХС-ның айырықша ерекшелігі есептік мәселелерді шешуге қатысты
тәсілдемелердің көп варианттылығы. Мұның мысалы ретінде негізгі құралдардың
амортизациясын (тозуын) есептеудің, запастардың, инвестициялардың есебін
жүргізудің балама әдістерін пайдалану мүмкіндігі қарастырылады. Көптеген
себептерге байланысты ҚЕХС әр түрлі елдерде, әсіресе АҚШ-тағы есепті енгізу
тәжірибесінің ықпалында тұрады.
Айтылғанға байланысты, халықаралық стандарттар кәсіпорындардың іс
жүзінде барлық аспектілерін регламенттей отырып, оның әрекет етуінің
жеткілікті кең салаларын қамти алмайды. Сондықтан да ҚЕХС-ын зерттей
отырып, оларды қолдану кәсіпорынға өте кең қолданылатын жалпы қабылданған
нұсқаларын таңдауына мүмкіндік береді.
ҚЕХС-ын сәйкес қалыптасатын есептік және есептілік ақпараттың
артықшылықтары мен кемшіліктері бар, оларды біз төмендегі 1-кестеде
топтастырдық.
1-кесте - ҚЕХС –ның артықшылықтары мен кемшіліктері
Артықшылықтары Кемшіліктері
Капиталдың халықаралық нарықтарына Стандарттың жалпылама сипаттары;
тартуға арналған мүмкіндіктерін Есеп әдістерінің жеткілікті үлкен
кеңейту; көлемдегі алуан түрлілігі
Негізделген шешімдерді пайдаланушыныңНақты жағдайларға қатысты нақты
қабылдауына көмектесетін ақпараттың түсіндірулердің жоқтығы;
пайдалылығы және қарастырылатын әр түрлі елдердің даму
көлемнің регламенттелуі; деңгейлеріндегі айырмашылықтар;
Уақыт пен басқа шығындарды, соның экономиканың ұлттық ерекшеліктерін
ішінде материалдық шығындарды және дәстүрлерін ескеретін ережелер
қысқарту; мен реттің болмауы;
Жауапкершілікті көтеру және ұлттық есеп жүйесіне ҚЕХС-ын
республика экономикасының тұрақты бейімдеу қажеттілігі және жекелеген
өсуіне арналған есептің ақиқаттылығы жағдайларда жұмыстың үлкен көлемде
мен маңыздылығын арттыруға қабілетті болуы;
бухгалтерлердің білімдерін, бухгалтерлердің білімдері мен
машықтарын және өкілеттіктерін машықтарының жеткіліксіздігі,
кеңейту; сондай-ақ оқытудың жүйелі түрдегі
Ақпараттың ашықтығы, қажеттілігі;
тәуекелдіктердітөмендету және аударудың дұрыс болмауына байланысты
сенімділікті арттыру арқылы басқа кейбір терминологияны түсінудің
елдермен ынтымақтастықты дамыту; қиындығы;
Сапалы салыстырмалы қаржылық жекелеген пәндер бойынша
ақпаратты қалыптастыру негізінде әр нормативтік-құқықтық жүйенің
түрлі елдер экономикаларының бірігуі;сәйкессіздігі.
Экономикалық интеграцияны жақындату
және есеп пен есептілікті үйлестіру.
Сәйкесінше, мынаны айтуға болады, яғни ақпараттық базаның негізі
ретіндегі ҚЕХС-ын бухгалтерлік есептің отандық жүйесіне енгізудің мақсаты –
есептіліктің ұлттық айырмашылықтарын азайту және әр түрлі пайдаланушылар
шешімдерді қабылдау үшін ақпараттың сенімділігін қамтамасыз ету.
Есептік жүйені стандарттау – бұл әр түрлі елдердегі есеп жүйесін
зерттеу, жіктеу және топтастыру және де есеп пен есептілікті жетілдіру
бойынша ұсыныстарды әзірлеу.Бұл жағдайда әрбір елде есептің өзіндік ұлттық
жүйесі қабылданған, ол белгіленген дәрежеде жалпы қағидаларға бағытталған.
2.2 Халықаралық стандарттарға сәйкес негізгі құралдарды
жіктеу және бағалау
Есеп саясатының бұл бөлімінде шаруашылық субъектісін материалдық
активтерді негізгі құралдарға апаруға критерилерін анықтап алу керек.
Негізгі құралдардың есебі, бухгалтерлік есептің маңызды да күрделі
бөлімдерінің бірі болып табылады және ол халықаралық қаржылық есептіліктің
16 Негізгі құралдар стандартымен реттеледі. 16 ХҚЕС қолданылатын
келесідей негізгі құралдар өндірістік қызметте қолданылса да 16 ХҚЕС
бойынша есебі жүргізілмейді: орманды жерлер және басқа табиғатты
пайдалануды қалпына келтіруші басқа да объектілері, минералды қазбалар мен
басқа да осыған ұқсас орны толтырылмайтын табиғи ресурстар, оларды іздеу
және өндіру (16 ХҚЕС 2.б).
16 Негізгі құралдар ХҚЕС сәйкес, негізгі құралдарға, бір мерзімнен
артық уақыт ішінде компания өндіріс немесе тауарлармен қызметтерді жеткізу
үшін, басқа компанияларға жалға беру үшін немесе әкімшілік мақсатта
қолданатын активтер жатады. Ол үшін активтерді негізгі құрал ретінде
бухгалтердің тануы жеткіліксіз.
Негізгі құрал тану дегеніміз, оларды бухгалтерлік баланс қосу үшін
есепке қабылдауды білдіреді.
Негізгі құралдардың объект актив ретінде тану бір мезгілде екі шартты
орындауды білдіреді (16 ХҚЕС 7.б).
Неізгі құралдар – материалдық активтер олар:
А) компания немесе тауарлы – материалдық қорларды жабдықтау және қызмет
атқару үшін, басқа компанияларға жалға беру үшін немесе әкімшілік мақсаттар
үшін қолданылатын;
Ә) әрбір кезеңнен астам уақыт ішінде қолданылуды болжайды.
Негізгі қаражаттың объектілері үшін пайдалы қолдану мерзімі
белгіленеді, бұл:
А) компания активтік пайдалану болжанып, күтілетін (есептік) кезең;
Ә) компания активті пайдаланып, жасауды көздейтін бұйымның саны.
Басқаша айтсақ, негізгі құралдарды пайдаланудың экономикалық пайдасын алу
болжанатын кезең.
Негізгі құралдардың объектісі актив ретінде мынандай жағдайларда пайда
алады деп сендіруге болатын болса:
А) компания активке байланысты болашақ экономикалық пайда алады деп
сендіруге болатын болса;
Ә) активтің өзіндік құны сенімді бағаланса.
Негізгі құралдар дегеніміз – ұзақ уақыт бойы (бір жылдан астам)
материалды өндіріс саласында да, өндірістік емес салада да еңбек құралы
ретінде іс - әрекет ететін материалдық активтер ұлттық комиссиясы.
2-ҰҚЕС-ның 16 - Негізгі құралдар бөлімінде негізгі құралдарға
келесідей анықтама беріледі:
Негізгі құралдар – бұл:
1) өндірісте қолдануға немесе әкімшілік мақсаттар үшін немесе басқа
тұлғаларға жалға өткізу үшін тауарларды және қызмет көрсетулерді
жеткізуге арналған;
2) күтілетіндей, бір жылдан артық қолданылатын материалдық активтер.
Ұсынылған анықтамалардан үш негізгі белгі айырықшаланады:
1) материалдық нысанының болуы;
2) кәсіпорынның қалыпты қызмет процесінде мақсатты сипатының қолданылуы
(сату үшін арналмаған);
3) қолданылуының ұзақ мерзімі (кем дегенде бір айналымнан артық).
2-ҰҚЕС - ның 1 - параграфы 3 – тармағы 1 – тармақшасына сәйкес актив –
бұл өткен оқиғалар нәтижесінде болашақ пайда алу күтілетін ұйымдармен
немесе жеке кәсіпкерлермен бақыланатын ресурс.
Осылайша, ұлттық стандарттар принциптеріне сәйкес кәсіпорын активтермен
байланысты болашақ экономикалық пайда алатынын жоғары деңгейдегі
ықтималдылығын бекітуге болатын жағдайда негізгі құралдардың объектісі
актив ретінде танылады.
Халықаралық стандарттарға ұқсастық бойынша, болашақ экономикалық пайда
алу ұйымның:
1) активке байланысты игілік алатынына;
2) өз мойнына сәйкесінше тәуекелдерді алатынына қатысты анықтылығын
білдіреді.
Егер актив экономикалық пайда әкелмейтін болса, онда оны сатып алуға
кеткен шығындар есепті кезең шығыстарына есептен шығарылады.
Халықаралық стандарттарда және 2-ҰҚЕС – нда активті қолданудан болашақ
экономикалық пайда алу міндеттеленеді, сондықтан 6 – Негізгі құралдардың
есебі ҚБЕС бойынша негізгі құралдар объектілерін тану принциптері бойынша
негізгі айырмашылық болып осы жағдай табылады.
Материалдық активтерді негізгі құралдар деп танитын тұста бағалауға
бірыңғай қарау қажетті шарт болып табылады. 6 Негізгі құралдар есебі
БЕС мен 16 Негізгі құралдар ҚЕБХС – на сәйкес негізгі құралдар мыналар
бойынша бағаланады:
• Бастапқы құн немесе өзіндік құнмен – активті немесе ғимаратты алуға
сол сәтінде берілген, басқа өтелген әділ бағаның немесе төленген
ақшалай қаражаттың немесе оның баламасының сомасы;
• Ағымдағы құнмен белгілі бір күнде қолданыста жүрген нарықтық баға
бойынша негізгі қаражаттық құны;
• Өткізу құнымен (әділ бағаның) – мәмілеге дайын және жақсы хабардар
тәуелсіз тараптар арасында жасалған операциялар кезінде активті
ауыстыруға болатын сома;
• Жойылу құны – шыққан шығынды тастап пайдаланылған мерзім соңында
субъект актив алатын деп үміттенетін таза сома немесе сынған
қалдықтардың қосалқы бөлшектерінің көзделетін бағасы;
• Амортизациялық құнмен – жойылу құнын алып тастағандағы өзіндік құнның
орнына есеп беруде көрсетілген басқа сома мен активтің өзіндік құны;
• Баланстық құнмен – жинақталған тозу және баға түсуден жинақталған
залал сомасын алып тастағанда бухгалтер баланста актив мойындалатын
сома. Баға түсуден болатын залал – активтің баланстық құны оның орнын
толтыратын құннан артқан сома.
Негізгі құралдарды бастапқы құнына келтіру мақсатымен шаруашылық
жүргізуші субъект басшылығы кейбір кезде іс жүзіндегі бағаларға сәйкес.
Бухгалтерлік есепте қайта бағалау сомасы негізгі құралдардың 2- ҰҚЕС-ның
16 - Негізгі құралдар бөлімшесінің тиісті баланстық шоты бойынша
тікелей бастапқы құнын арттырады және қатар бір мезгілде 5320 Негізгі
құралдарды қайта бағалаудан болатын қосымша төленбеген капитал 54
бөлікшенің баланстық шоты бойынша көрсетілді.
Осы қатынас хатқа сәйкес, жазу мерзімі аса көп емес, сондай – ақ
едәуір тозу дәрежесі бар негізгі құрал объектілерінің бастапқы
индекстерін белгілегенде негізгі құралдардың қызмет ету мерзіміне
байланысты индексті көшендету әдістемесі қолданылады. Бухгалтерлік есеп
мәліметтері бойынша тозу дәрежесі бар негізгі құрылғылардың құнын
ұлғайтушы алынған бастапқы индекстері 1 графасынан 30% - кем, 31-50%
тозу дәрежесі 2 графадан, 51- ден 64% - іне дейінгі тозу дәрежесі 3
графадан, 65- тен 79% - ке дейінгі тозу дәрежесі – 4 графадан, 80- нен
жоғары тозу дәрежесі 5 графадан.
2.3 Негізгі құралдар, оларды жіктеу және бағалау
Неізгі құралдар – материалдық активтер олар:
А) компания немесе тауарлы – материалдық қорларды жабдықтау және қызмет
атқару үшін, басқа компанияларға жалға беру үшін немесе әкімшілік мақсаттар
үшін қолданылатын;
Ә) әрбір кезеңнен астам уақыт ішінде қолданылуды болжайды.
Негізгі қаражаттың объектілері үшін пайдалы қолдану мерзімі
белгіленеді, бұл:
А) компания активтік пайдалану болжанып, күтілетін (есептік) кезең;
Ә) компания активті пайдаланып, жасауды көздейтін бұйымның саны.
Басқаша айтсақ, негізгі құралдарды пайдаланудың экономикалық пайдасын алу
болжанатын кезең.
Негізгі құралдардың объектісі актив ретінде мынандай жағдайларда пайда
алады деп сендіруге болатын болса:
А) компания активке байланысты болашақ экономикалық пайда алады деп
сендіруге болатын болса;
Ә) активтің өзіндік құны сенімді бағаланса.
Негізгі құралдар дегеніміз – ұзақ уақыт бойы (бір жылдан астам)
материалды өндіріс саласында да, өндірістік емес салада да еңбек құралы
ретінде іс - әрекет ететін материалдық активтер ұлттық комиссиясы.
Негізгі құралдар есебі Қазақстан Республикасының бухгалтер есеп
жөніндегі 1996 ж. 13 қарашадағы Қаулысымен бекітілген 2-ҰҚЕС-ның 16 -
Негізгі құралдар есебі бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес іске
асырылады.
Мақсаттық белгілеуіне және орындалатын іс – қызмет аясына байланысты,
сонымен қатар Қазақстан Республикасы Ұлттық бухгалтерлік есеп бойынша 1996
ж. 18 қарашадағы № 6 қаулысымен бекітілген қаржы – шаруашылық қызметтің
бухгалтерлік есебі шоттарының Бас жоспарына сәйкес негізгі құрамдар
мынандай топтар бойынша мақсатты белгілеу мен орындалатын іс – қызмет
аясына байланысты жіктеледі.
1. Жер – субъектінің меншік құқығымен алынған жерінің саны мен бағасы.
2. Үйлер – еңбек етуге, тұруға, халыққа әлеуметтік – мәдени қызмет
көрсету және материалдық қорларды сақтауға жағдай жасау үшін
белгіленген архитектуралық – құрылыс объектілері. Әрбір жеке тұрған үй
түгендеу объектісі болып саналады.
3. Ғимараттар – еңбекке керек – жарақтардың емес (зат скважиналар,
көпірлер және т.б.) өзгеруіне байланысты емес міндетті іс – қызмет
аясын атқару жолымен өндіріс процесін жүзеге асыруға арналған
инженерлік – құрылыстық объектілер.
4. Машиналар мен жабдықтар - әрбір машина егер ол басқа мүліктік
объектінің бөлігі болмаса, құрамындағы тетік, құрал – аспаптармен,
қоршаулармен, тірек – тұғырымен мүліктік объект болып табылады.
Негізгі құралдардың бұл тобы 5 топшадан тұрады:
• Күш қуатты машиналар мен жабдықтар – жылу және электр қуатын
өндіретін машина – генераторлар; әр түрлі энергияны механикалық,
яғни қозғалыс энергиясына айналдыратын машина – двигательдер
(тракторлар және өзі жүретін шассилер, бу двигательдері, трубиналар,
электр двигательдері және т.б.);
• Жұмыс машиналары мен жабдықтары – еңбек өнімін жасау процесінде
керек – жараққа механикалық, термиялық және химиялық әсер ету үшін
арналған машиналар, аппараттар мен жабдықтар (токарлық – винт,
бұранда жасайтын станоктар, ағаш тілетін рамалар, насостар,
электромоторлар, экскаваторлар, грейдерлер (жол құрылысына
пайдаланылатын машиналар және т.б.);
• Өлшеуіш және реттегіш құрал – аспаптар (приборлар, құрылғылар мен
керек – жарақтар, лабороториялық жабдықтар) - өндірістік процестерді
өлшеу, реттеу үшін құрал – аспаптар, құрылғылар мен керек – жарақтар
(дозаторлар, амперметрлар, микроскоптар, су өлшеуіштер және
басқалары);
• Есептегіш техника – процестерді түзету мен автоматтандыруға арналған
машиналар, құрылғы, керек – жарақтар, құрал – аспаптар (компьютерлер
мен басқа есептегіш техника);
• Басқа да машиналар мен жабдықтар – машиналар, аппараттар және басқа
жабдық (телефон станцияларының, радио тораптарының жабдықтары, өрт
сөндіру машиналары).
5. Табыстау қондырғылары – электр, механикалық және жылу энергиясы
(электр беру желісі, тұрба құбыры) қондырғылары.
6. Көлік құралдары – адамдарды, жүктерді тасуға арналған (теміржол, су,
әуе автомобиль ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... 3
1. Негізгі құралдар бухгалтерлік есептің
объектісі ... ... ... ... ... ... .. ... ... 5
1.1. Негізгі құралдардың мәні мен
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 5
1.2. Ұйымның техника-экономикалық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.3. Ұйымның экономикалық
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2. Халықаралық стандарттарға көшудегі негізгі құралдарды есепке алуды
ұйымдастыру
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..19
2.1. Халықаралық стандарттаудың мәні, маңызы және ерекшеліктері
2.2. Негізгі құралдардың есебін
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
2.3. Негізгі құралдар, оларды жіктеу және
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
2.4. Негізгі құралдар қозғалысының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .31
2.5. Негізгі құралдардың амортизациясы мен тозу
есебі ... ... ... ... ... ... ...41
2.6. Негізгі құралдарға кейін жұмсалатын күрделі
шығындар ... ... ... ... .47
2.7. Негізгі құралдарды
түгендеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
3. Негізгі құралдарды
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 56
3.1. Негізгі құралдардың құрамын және қамтамасыз етілуін
талдау ... ... ..56
3.2. Негізгі құралдардың тиімді пайдалануын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ..66
3.3. Қор қайтарымы мен рентабельділігінің, өндірілген өнімнің
өсу
резервтері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .76
Қорытындылар мен
ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 80
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...82
Кіріспе
Қазақстан Республикасы кәсіпорындары Бухгалтерлік есеп және қаржылық
есептілік туралы заңына сәйкес 2007 жылдың 28 ақпаннан бастап қаржылық
есеп берулердің халықаралық стандарттарына көшті.
Сондықтан да бүгінгі таңда Қазақстан Республикғасы қаржылық есеп
берулерінің бухгалтерлік есеп жүйелерін халықаралық стандарттарға көшіру
ең көкейтесті проблема болып табылады. Бұл бағытта елімізде үлкен
жұмыстар атқарылып жатыр.
ҚЕХС –ке көшу Қазақстан Республикасы үшін аса маңызды, өйткені ол
елдің әлемдік ақпарат кеңістігіне шығуын қамтамасыз етеді, халықаралық
капитал рыногымен уақытылы қарым-қатынас жасауға (байланысқа шығуға),
шетелдік инвестицияны тартуға мүмкіндік тудырады.
Нарықтық экономика жағдайында бухгалтерлік есептің рөлі мен мәні
артуда.
Бухгалтерлік есеп экономикалық білім жүйесіндегі негізгі пәндердің
бірі, әрі ол шаруашылық жүргізуші кез-келген субъект қызметінде жетекші
орын алады. Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шаруашылық
субъектінің қызметінің іс-әрекеттері сипатталып, оның табысы мен шығыны
есепке алынады, қаржылық жағдайы ашып көрсетіледі, негізгі құралдарды
тиімді пайдалануын, негізгі құралдардың есебін және тозуын есептейді.
Бухгалтерлік есеп ауқымында алған терең теориялық білімі арқылы
экономикалық талдау мен негізгі құралдардың есебін жүргіземіз, ол
Қазақстан Республикасының азаматтық құқықтары және заңнамаларды есепке
ала отырып, әр түрлі экономикалық шешімдер қабылдап, ұйымның келешектегі
қызметін жоспарлай білуі тиіс.
Ұйымның шаруашылық іс-әрекетін белгілеу бойынша пайдалану мақсатымен
алынған негізгі құралдар құрамына көрсетіледі.
Негізгі құралдар есебі Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп
жөніндегі қаулысымен бекітілген 2-ҰҚЕС-ның 16 - Негізгі құралдар есебі
бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес іске асырылады.
Мақсаттық белгілеуіне және орындалатын іс-қызмет аясына байланысты,
сонымен қатар Қазақстан Республикасы Ұлттық бухгалтерлік есеп бойынша
қаулысымен бекітілген қаржы-шаруашылық қызметтің бухгалтерлік есебі
шоттарының Бас жоспарына сәйкес негізгі құралдар топтар бойынша мақсатты
белгілеу мен орындалатын іс-қызмет аясына байланысты жіктеледі.
Диплом жұмысының мақсаты: ұйымда негізгі құралдардың құрылымын,
өзгерісін және жағдайын, олардың есебін білуге ерекше көңіл бөлінеді.
Себебі, бұлар қоғамның ұзақ мерзімді активінің үлес салмағының көп
бөлігін алады.
Негізгі құралдар кез-келген өндірістің маңызды факторларының бірі
болып табылады. Олардың жағдайы мен тиімді пайдалануы қоғамның шаруашылық
қызметінің нәтижелеріне тікелей әсер етеді.
Осы мақсатқа байланысты мынадай міндеттер қойылады:
• Негізгі құралдарды жіктеп бағалау;
• Негізгі құралдар қозғалысының есебін жүргізу;
• Негізгі құралдардың амортизациясын есептеу;
• Негізгі құралдарды түгендеу;
• Негізгі құралдардың құрамы мен қамтамасыз етілуін талдау;
• Негізгі құралдардың тиімді пайдалануын талдау;
Алға қойылған міндеттерді шешу үшін "САК - комбинат Продоформление"
Ашық Акционерлік Қоғамы 2005-2007 жылдардағы есеп мәліметтері, сондай – ақ
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп саласындағы нормативтік –
құқықтық ақпараттары, арнайы әдебиеттер пайдаланылды.
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, үш тараудан және қорытындылар
мен ұсыныстардан тұрады.
1 Негізгі құралдар бухгалтерлік есептің объектісі
1.1 Негізгі құралдардың мәні мен ерекшеліктері
Қазіргі кезде кез-келген ұйымдарды алып қарасақ та олардың
бухгалтерлік есеп барысында негізгі құралдардың алатын орны, олардың
мөлшері ұлғаюда. Сондықтан да негізгі құралдар бухгалтерлік есептің
объектісі ретіндегі алатын орны зор. Негізгі құралдардың есебін
ұйымдастыруда оларды бағалауда кездесетін көптеген мәселелер туындайды.
Өйткені олар тікелей өндіріске немесе басқа да салаларда пайдаланылу
барысында алатын орны үлкен. Сондай-ақ олардың амортизациялық аударымдарын
дұрыс есептеу мен есептік әдістерін таңдау барысында олардың әр түрі
өзіндік құнның мөлшерін өзгеріске ұшыратады.
Негізгі құралдар дегеніміз - өндірісте ұзақ уақыт бойы яғни бір
жылдан артық уақыт бойы пайдаланылатын, өзінің бастапқы заттай нысанын
(пішінін, түрін) сақтай отырып, құнын шығарылған өнімге, орындалған жұмысқа
көрсетілген қызметке біртіндеп бөліп-бөліп есептелген амортизациялық
аударым мөлшерінде ауыстыратын еңбек құралдарын, яғни материалдық
активтерді айтамыз. Негізгі құралдарға ұйымның қозғалмайтын мүлік, жер
учаскелері, үйлер мен ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар мен
жабдықтар, өлшеуіш және реттеуіш аспаптары, есептеуіш машиналар мен
техникалары және олардың бағдарламалық құралдары, көлік тасымалдау
құралдары, аспаптар, өндірістік және шаруашылық құрал-саймандары, өнім және
жұмыс малдары, көп жылдық көшеттер, шаруашылықтың ішкі жолы тағы да
басқаларын жатқызамыз. Көлемінің үлкен-кішілігіне, бағасының азды-
көптілігіне (арзанды-қымбаттылығына) қарамастан пайдалану мерзімі бір
жылдан аспайтын өндіріс құралдары негізгі құралдардың қатарына жатпайды.
Сонымен қатар негізгі құралдардың құрамына ұйымның қоймаларындағы дайын
бұйымдар (тауарлар) болып саналатын жабдықтар мен машиналар, күрделі
құрылыс құрамында есептелетін монтаждауды (құрастыруды, орнатуды) қажет
ететін жабдықтар, жасалып, салынып біткен бірақ әлі пайдаланылуға берілмей
тұрған машиналар мен жабдықтар сондай-ақ құрылыс-монтаж жұмысының өзіндік
құнының құрамында қаралған қосымша шығындардың есебінен салынған титулдық
тізімге кірмеген ғимараттар мен тетіктер , сонымен бірге жас малдар, яғни
мал төлдері де жатпайды. Негізгі құралдардың бухгалтерлік есептегі мәнін
ашып қарау үшін олардың бағалануын, пайдалану және шығындарын зерттеу
керек. Жалпы алғанда барлық негізгі құралдар өздерінің өндіріске қатысуына
қарай өндірістік және өндірістік емес болып екіге үлкен топқа бөлінеді.
Негізгі құралдарды халық шаруашылығының салаларына қарай топтастырған кезде
олардың қатысуымен шығарылған өнімдердің немесе орындалған жұмыстар мен
қызметтердің шаруашылықтың қай түріне жататындығы негізге алынады. Егер
ұйымдағы негізгі құралдардың барлығы тек қана ұйымның негізгі
шаруашылығының түріне ғана қызмет жасайтын болса, онда бұл ұйымдағы негізгі
құралдардың барлығы түгелімен сол ұйымның атқаратын қызметі саласындағы
топқа жатады. Негізгі құралдардың бүгінгі таңдағы болсын бұрынғы болсын
шаруашылықта алатын орны ерекше. Қай салада да болмасын қолданыстарында
негізгі құралдар болады. Сондықтан да олардың пайдаланылуын және де оларға
амортизация есептеуде бухгалтерлік мамандарға қойылатын талаптар
жоғарылауда.
Халық шаруашылығының алдына қойған міндеттерін табысты шешуде оның
басты буындары – экономиканың нақты секторындағы ұйымдарды басқаруды
жетілдірудің маңызы зор. Негізгі құралдар ұлттық байлықтың бір бөлігі,
еліміздің экономикасын дамытудың материалды техникалық базасы болып
табылады. Сондықтан да, өндіріс тиімділігін әрі қарай арттыру негізгі
құралдарды тиімді пайдаланумен тығыз байланысты. Қоғамдық өндірістің
тиімділігі едәуір дәрежеде негізгі құралдардың ұтымды пайдаланылуына
байланысты.
Экономиканың нарықтық жолмен даму барысында ұйым қызметінің қаржылық
мәселелері күшейе түсуде. Осыған сәйкес ұйым басшылығының ерекше көңілі
бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуына мән беріліп отыр. Әсіресе, елімізде
халықаралық стандартқа сәйкес жаңа бухгалтерлік есеп стандартының енгізілуі
ел экономикасының дамуына оң әсерін тигізуде. Бұл еліміздің қазіргі даму
кезеңінде, оның шетел инвесторларымен қарым-қатынастарының нығаю кезеңінде
маңызды болып саналады.
Бүгінгі таңдағы ауқымды өзгерістер кезеңі қоғам өмірінің барлық
саласын жан-жақты қамтуда. Сол себепті қалыптасқан құрылымды мүлдем
жаңартып, экономикалық-әлеуметтік және рухани дамуға жол ашатын
демократиялық қоғам құруға сай экономикамызды нарықтық қатынастарға
көшірді. Осы негізде әлеуметтік, күрделі мәселелерді шешу – бүгінгі күннің
басты талаптарының бірі болып саналады. Әсіресе, соңғы жылдары экономика
ілімінде түбірлі өзгерістер орын алуда. Мұның өзі қоғамдық және өндірістік
қатынастарда болып жатқан жаңа құбылыстар мен процестерге тікелей
байланысты. Сонымен қатар Қазақстан Республикасының нарықтық қатынасқа өту
барысында нарықтық қатынас заңдарына сәйкес өнімді өндіруге кеткен
шығындарды анықтау өте маңызды орын алады. Себебі, қандай болмасын
өнеркәсіп өзі шығарған өнімдерінің өзіндік құнын анықтап, яғни кеткен
шығындарын біле отырып, оны нарыққа шығаруға тырысады. Ол өнімнің сапалы
және бағасы жағынан арзан, яғни сұранысқа деген талабына сай келетіндей
қылып жасауға ұмтылады. Сондықтан мұндағы шығындардың есебін жүргізудегі
негізгі көрсеткіштердің бірі бұл – негізгі құралдардың амортизациясы және
де ол бүгінгі таңда бухгалтерлік есептің басқару жүйесінде басты
орындардың бірін алып отыр.
Негізгі құралдар бухгалтерлік есептің объектісі ретінде қаралатын ең
негізгі көрсеткіштердің біріне жатқызылады. Сондықтан да бухгалтерлік
есептегі оның мәні мен ерекшелігі өте зор.
1.2 Ұйымның техника-экономикалық сипаттамасы
"САК - комбинат Продоформление" Ашық Акционерлік Қоғамы 1994 жылы 31-
ші мамырда шаруашылық жүргізуші субъект ретінде тіркелген.
Акционерлік Қоғамның жарғысы 1994 жылдың 27-ші мамырында мемлекеттік
мүлікті басқару жөніндегі Алматы қалалық территориялық комитетінің №
56552 Қаулысымен бекітілген. Алматы қаласының Әділет басқармасы 1997 жылдың
17-ші қыркүйегінде бекіткен қайта тіркеу жөніндегі №13360-1910-АО
күәлігінің негізінде "Комбинат продоформление" Акционерлік Қоғамы "САК -
комбинат Продоформление" Акционерлік Қоғамына ауыстырылған. Акционерлік
Қоғам заңды тұлға болып табылады және ол өз қызметін Қазақстан
Республикасының заңдарымен өзінің жарғысына сәйкес жүргізеді.
Акционерлік Қоғамның қаржылық және өндірістік қызметі шаруашылық-
даралық негізінде жүзеге асады. Акционерлік қоғамның өзінің жеке (дара)
балансы, банктерде есеп айрысу және өзге де шоттары, орысша және қазақша
аталуы жазылған мөрі бар. Акционерлік қоғамның қызметінің мақсаты - пайда
тауып, оны Акционерлердің мүддесінде, өндірісті дамытуға, кәсіпорын
үжымының және қоғамға қарайтын ұйымдардың әлеуметтік жағдайын жақсартуға
пайдалану. Қоғам этикеткалық орамдық, кітаптық, газеттік-журналдық,
бланкілік, жарнамалық және өзге де полиграфиялық өнім өндіріп өткізумен,
көтерме және жеке саудамен, кәсіпорындарға, ұйымдарға, жеке тұлғаларға
қызмет көрсетумен және Қазақстан Республикасының заңдарымен тиім салынбаған
қызмет түрімен айналысады. Акционерлік қоғамның қатысушылары "Financial
Management Group" жауапкершілігі шектеулі серіктестігі жарғылық қордың 90%-
і, "САК - комбинат Продоформление" акционерлік қоғамының жұмысшылар ұжымы
-- жарғылық қордың - 10%-іне ие. Акционерлік қоғамның барлық
қатысушылары акционерлік қоғамнан алған акцияларының құнын өтегеннен
кейін акционерлік қоғамның Жарғысына сәйкес құқтар мен міндеттерге ие
болады. Нарықты қатынастық экономикага көшу барысында бухгалтерлік есеп
және аудит қызметінің алатын орны және қажеттілігі артуда.
"САК комбинат Продоформление" Ашық Акционерлік қоғамының бухгалтерлік
есебінде Қазақстан Республикасының мемлекеттік комитеті жасаған типтік,
арнайыландырылған типтік және типтік унифициалданған құжаттар қолданылады.
Кәсіпорындағы есеп толығымен компьютерлендірілген. Машинограммалардың
көпшілігі журнал-ордерлік қағида бойынша құрылған.
Акционерлік қоғам тауарлық материалдық қорлар есебіне оперативтік-
бухгалтерлік әдіс қолданады. Өндіріске кеткен шығындар есебі нормативтік
әдіс бойынша жүргізіледі.Қаржы шаруашылық қызмет туралы есеп беру Қазақстан
Республикасының бухгалтерлік есеп стандартының №3 стандартында
қарастырылған "САК - комбинат Продоформление" Акционерлік Қоғамының қаржы
шаруашылық қызметін талдап көрстеу үшін оның негізгі "қаржы шаруашылық
қызметінің көрсеткіштері" кестесін келтіреміз. Мұндағы коэфициенттер
келесідей есептелінеді:
1. Актив айнылымдылығы = негізгі құралдардың орташа жылдық құны
өнімді өткізуден түскен табыс
2. Қор сиымдылығы = негізгі құралдардың орташа жылдық құны
өнімді өткізуден түскен табыс
3. Қор қайтарымдылығы = өнімді өткізуден түскен табыс
негізгі құралдардың орташа
жылдық құны
4. Сату рентабельділігі = Таза табыс өнімді өткізуден түскен табыс
5. Активтердің рентабельділігі = Таза табыс активтердің жалпы орташа
қүны * 100 %
№1-кесте
"САК" — комбинат "Продоформление" АҚ-ның қаржы шаруашылық қызметінің
негізгі көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер 2006 жыл 2007 жыл Ауытқулар
сомасы %
1 Өткізуден (сатудан) 299862,2 382993311 + 37999469 -
түскен табыс (мың.тг)
2 Өнімнің өзіндік құны 291463,4 371550290 + 36863566 -
(мың.тг)
3 Жалпы табыс (мың.тг) 8398,8 11443021 + 11434623 -
4 Кезеңдік шығындар 43795,8 58680207 + 58636412 -
(мың.тг)
5 Салық салынғанға 23667, 1 -47237186 -47260853 -
дейінгі табыс (мың.тг)
6 Таза табыс (мың.тг) 23667,1 -47237186 -47260851 -
7 Негізгі құралдардың 134 1081 + 947 8,067
орташа жылдық құны
(мың.тг)
8 Еңбек өнімділігі45 3125 + 3080 69,44
(мың.тг)
9 Қор қайтарымдылығы 0,14 0,23 0,09 1,64
(мың.тг)
10Қор сиымдылығы 0,30 0,001 0,699 11,09
(мың.тг)
11Активтердің 0,19 0,098
айналымдылығы (рет)
12Сату табыстылығы 0,0006 0,004 0,0034 6,4
(рентабелділігі), %
13Активтердің 0,0004 0,005 0,0046 12,5
пайдалылыры
(рентабелділігі), %
Мұндағы көрсеткіштер қаржы шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп
беруден және баланстан алынды. Есептеулерге келсек, онда олар жоғарыда
көрсетілген формулалар арқылы есептелінеді. Кестеден көріп отырганымыздай
2007 жылы ұйымда қызмет көрсету, сату көлемі біршама көбейгенімен табыстық
мөлшері жоқ. Сату көлемі ұлғайып, соған қарай өнімнің өзіндік құны да
жоғарылаған. Яғни 2006 жылы 291463,4 тг. болса, 2007 жылы 371550290 тг.
болған.
2007 жылы сатудан түскен табыс 382993311 тг. болып, өнімнің өзіндік
құны 371550290 болған. Ал, кезеңдік шығындар мөлшері тым көбейіп, яғни
58680207 тг. соған байланысты ұйым банкроттыққа ұшыраудың аз алдында тұр.
Өйткені кезең шығындары мен өнімнің өзіндік құны тым жогарылаған. Мұнда
кестеде көріп отырғанымыздай активтер дейңгейі жоғарылағанымен, сондай-ақ
табыс табу деңгейі де жоғары, бірақ соған қарай шырындар мөлшері де көп.
Сондықтан ұйым корпоративтік табыс салығын төлемейді. Өйткені салық
салынғанға дейінгі табыс мөлшері (-47237186 тг.). Жалпы ұйымның қаржы-
шаруашылық қызметі туралы есептемеде 2006 жылы сатудан түскен табыстың
мөлшері 382993311 тг. болса 2004 жылы 299862,2 тг. яғни ауытқу сомасы ( +
37999469 тг.) болды. Мұнда көріп отырранымыздай өткен жылмен салыстырранда
сату мөлшері ( + 37999469 тг.) жоғарылаған. Ал, өнімнің өзіндік құны ( +
36863566 тг.) көбейді. Енді, менің ойымша ұйымның банкроттыққа ұшырау
себебі негізсіз шығындардың көбеюінен болып отыр. ЯҒНИ, мұнда әсіресе кезең
шырындарының үлесі артып отыр.
Ұйымның есепті жылғы, яғни 2006 жылғы бухгалтерлік балансынан көріп
отырғанымыздай міндеттемелер бойынша қарыздар өтелмеген. Және де өткен
жылға қарағанда керісінше жоғарылаған. Мысалы, салықтар бойынша қарыз
сомасы 2005 жылы 3491636 тг. болса, 2006 жылы 12766806 тг. жоғарылаған.
Бөлінбеген пайда 2006 жылы (-48424407 тг.) ал, 2007 жылы
(-93598568 тг.) құраган. Ал, кез-келген шаруашылықтың тиімділігінің артуы,
едәуір дәрежеде активтердің ұйымды пайдаланылуына байланысты болып келеді.
¥йым қаражаты оның ішкі және сыртқы (дебиторлық қарыз, бағалы қағаздарды
сатып алу) қажеттіліктеріне пайдаланылуы мүмкін. Сондай-ақ осы ұйымның
төлем қабілеттілігінің төмендегенін де атап өтуге болады. Төлем
қабілеттілігі дегеніміз - бұл ұйым өзінің шұғыл міндеттемелері бойынша дер
кезінде төлем жасау мүмкіншілігін айтады. Яғни, ұйымның төлем қабілеті бұл
белгіленген мерзімде төлемді және міндеттемелерін өз қаржысымен өтеу
дегенді білдіреді. Енді, осы ұйымның табысының болмауын сипаттайтын болсақ,
мұнда әсіресе есеп айырысу шотында ақша қаражатының азаюы, яғни 2006 жылы
79448 тг. , 2007 жылы 25273 тг. болғандығын көруге болады. Сондай-ақ төлемі
өтіп кеткен төлемдердің бар екендігін және қаржылық, инвестициялық, тиімді
баға саясатының жоқтығы, төлем дәрменсіздігін аңғартады. Ол үшін, яғни
ұйымның қызметін тұрақтандыру үшін кредиторлық "мезгіл дефицитін" кеміту
қажет және айналым қаржыларының айналымдылығын арттыру арқылы ұйымның
іскерлік белсенділігің де арттыруға болады.
1.3 Ұйымның экономикалық саясаты
Экономиканың қай саласында болмасын, әсіресе нақты сектордағы
ұйымдарда есеп саясаты әдетте міндетті түрде болады. Яғни ұйымның ең
негізгі ақпарат көзі болып табылады. Біз одан ұйымның табыс көзін,
қызметін, есебінің жүргізілу әдістерін тағы да басқа әрекеттерімен
танысуымызға болады.
“САК - комбинат Продоформление” ААҚ-ың есеп саясаты 14-тараудан
тұрады. Онда 1-тарау, ұйымның жалпы сипаттамасы келтірілген. Оны біз
дипломдық жұмыстың 1.2. Ұйымның техника-экономикалық сипаттамасы бөлімінде
жазып өткенбіз. Яғни онда ұйымның аталуы, тіркелген жері, ашылған және
бекітілген уақыты көрсетіледі және де заңды аталуы, қызмет түрі, өндіретін
өнім түрі, өнім атаулары жазылған. Сондай-ақ Акционерлік Қоғамның
қатысушылары, олардың үлестері, құқықтары мен міндеттері келтірілген.
2-тарау ұйымның есеп саясатының жалпы ережелері жазылады.
3-тарау Қаржылық инвестициялар. Мұнда Акционерлік Қоғамның
инвестициялары туралы мәлімет алуға болады. АҚ тиісті заңдылықтарға сәйкес
жарғылық капиталға үлестерін акция ретінде салады. Сондай-ақ Акционерлік
Қоғам акция, облигация және басқа да құнды қағаздарды алады және табыс табу
мақсатында оларды қор биржаларында қайта сатады. Басқа ақша-қаржыларын
қоғам депозиттік шоттарда сақтайды.
4-тарау. Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау (жұмыстың, қызметтің)
және өндірістік шығындар есебі.
АҚ өндірістің цехтық құрылымдарына ие. Әр цехта өндірістік шығындар
қойылған номенклатура бойынша негізгі және қосымша өндіріс, жалпы
өндірістік шығындар баптары бойынша есептеледі. Өндірістік шығындардың
жиынтық есебі №10 журнал-ордерде және машинограммада да жүргізіледі. Бұл
құжатта өндірістік шығындар экономикалық элементтері бойынша жазылады. Ал
шығығындар және өнім өндіру есебінің аналитикалық есебі өнімнің әр түріне
ашылған карточкаларда жүргізіледі. Аяқталмаған өндіріс есебіне әр айдың
соңында инвентаризация жүргізіліп отырады. Инвентаризациялау мәліметтері
өндірілген өнімнің өзіндік құнын анықтауда да әсерін тигізеді. Жалпы
өндірістік шығындар ай сайын өндірістік есеп шоттарында есептеліп, бөліп
таратылады. Яғни, Типтік шоттар жоспарының 8-бөлімінде есепке алынады.
Яғни 8000 - “Негізгі өндіріс” бөлімше шоттары (8000-8040), 8020 - “Өзіндік
өндірістің жартылай фабрикаттары” бөлімше шоттары (8020-8040), 8030 –
“Көмекші өндіріс” бөлімше шоттары (8030-8040), 8040 – “Үстеме шығындар”
бөлімше шоттары (8040-8040), өнімнің өзіндік құнына енбейтін жалпы өндіріс
шығындары ай сайын 7200 – “Жалпы және әкімшілік шығындар” бөлімше шотында
есептеледі. Өндірісте болған ақауы бар өнімдер және жөндеуге келмейтін
ақаулардың құны 8010 – “Негізгі өндіріс” шотында бөліп есептелінеді.
Шығындар есебі барлық өндірісте нормативтік әдіс бойынша есептеледі.
Норманың өзгеруі яғни ауытқулар сомасы жедел анықталып отырады.
1 – бөлімде өнімді өндіру және оны сату қарастырылған.
Өндірістегі дайын өнім есебі 1320 – “Дайын өнім” шотында есепке
алынады. Онда өнім нақты өзіндік құны бойынша есептеледі. Дайын өнімнің
бухгалтериядағы және қоймадағы есебі жедел-бухгалтерлік (сальдолық) әдіспен
жүргізіледі. Өнімді жөнелту және сату бойынша коммерциялық шығындар 7100 –
“Тауарды (жұмыс, қызмет) сату бойынша шығындар” – шотында есепке алынады.
Және де бұл кезең шығындары есепті кезеңнің соңында 5410 – “Жиынтық табыс”
шотымен есептен шығарылады. Негізгі құралдарды сату және есептен шығару
сондай-ақ материалдық емес активтерді сату және есептен шығару 7410 –
“Материалдық емес активтерді сату бойынша шығындар”, 7420 – “Негізгі
құралдарды сату бойынша шығындар” шоттарында есепке алынады. Тауарлар есебі
1330 –“Тауарлар” шотында кіріс етілген құны бойынша есептеледі. Дайын
өнімді, тауарларды сату қолма-қол немесе қолма-қолсыз есеп айырысу жолымен
жүргізіледі. Кейбір жағдайларда бартерлік жолмен жүргізіледі.
6-тарауда негізгі құралдар мен материалдыќ емес активтердің есеп
саясаты ашып көрсетілген. Онда негізгі құралдардың есебі олардың
инвентарлық жазбаларында есептеліп, инвентарлық тізім жасалынады. Кәсіпорын
негізгі құралдардың қозғалысы үшін алғашқы типтік құжат жүргізеді. Негізгі
құралдардың инвентаризациялау жылына 1 рет (1 желтоқсан), ал қозғалмайтын
мүлік үшін 3 жылда – 1 рет жүргізіледі. Бухгалтерияда негізгі құралдар
бастапқы құнымен инвентарлық карточкаларда жүргізіледі. Амортизацияны
есептеу қойылған нормаларға байланысты есептелінеді. Амортизациялық
есептеудің жедел әдісттері қолданылмайды. АҚ салық заңдылығына сәйкес
негізгі құралдардың салық есебін жүргізеді және технологияның құрал-
жабдықтармен негізгі құралдарды жөндеуді бөледі. МЕА сатып алу құнымен
бағаланса, интеллектуалды меншік, егер кәсіпорынның өзінде тәжірибелі түрде
пайда болса, онда тәуелсіз аудитордың қорытындысымен бағаланады. МЕА-дің
амортизациясы олардың нормативті мерзіміне байланысты есептелінеді.
7- тарау. Ақша-қаражат салымдарының есеп саясаты.
ҒТП-ң жаңа құралдарын алу үшін, АҚ ұзақ мерзімде несиелер мен қаржылық
инвестицияларды тартуды көздеп отыр. Инвестициялар есебі Типтік шоттар
кестесінің 3000 – “Несиелер” деп аталатын бөлімше шотында есептелінеді.
8-тарау. тауарлы-материалдық құндылықтардың есеп саясаты жазылған.
Тауарлы-материалдық құндылықтардың есебі қоймаларда карточкалармен (№М-17)
және машинограммаларда жүргізіледі. Бухгалтериядағы есеп жедел есепті
бухгалтерлік әдіс қолданады (сальдолық). (Сандық есепті бухгалтерия
жүргізбейді.)
Тауарлы-материалдық құныдылықтар келесідей ретпен бағаланады:
- құрылуға құрылғылар - әр бірлігінің құнымен;
- материалдар мен шикізаттар – орташа өзіндік құнымен;
- сатып алынған жартылай фабрикаттар – алғашқы сатып алынған өзіндік
құнымен (ФИФО әдісі);
- мұнай өнімдері мен тығыз-отын – соңғы сатып алынған өзіндік құнымен
(ЛИФО әдісі);
- тауарлы-материалдық құндылықтардың барлық түрінің есебінде де типтік
құжаттар қолданылады.
Өндіріске жіберу қатаң нормаланады: есептен шығару тікелей өндіріс
шығындарына бағытталады. Тауарлы-материалдық құндылықтарды инвентарлау мен
қайта бағалау қойылған реттен жүргізіледі.
9- тарау. Ақша қаражатының есеп саясаты.
АҚ өзіне қызмет ететін банкте есеп айырысу, валюталық және басқадай
шоттарға ие болады. 1010 –“Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол
ақша” -шотында кәсіпорынның ақша қаражатының қозғалысы есептеледі.
1020 –“Ұлттық валюта түріндегі ағымдағы, корреспонденттік шоттардағы
ақшалар”- шотында есеп жүргізеді.
10- тарау. Есептеудің есеп саясаты.
АҚ өз қызметінде есепті жүргізуді жалпыға бірдей қатаң белгіленген
нормативті актілерге жалпымемлекеттік есеп саясатына сүйенеді. АҚ өзінің
барлық бюджеттік және бюджеттік емес есептеулерін 63 – бюджетпен есеп
айырысу шотында жүргізіледі.
11-тарау. Қаржылық нәтижелерді талдау пайданы, қорларды, заимдардың
есеп саясаты.
Алынған табысты белгілі бағыттарға байланысты ораналастыруға акционерлердің
жалпы жиналысы шешеді. Арнайы қорлардың қаражаттарын шығындау, сол ұйымның
т±жырымдалѓан жүйесімен сәйкес жүзеге асырылады. Мұндағы ең маңызды,
басыңқы бағыт – табысты салымдарға салу және өндірісті дамыту. Банктен
кредит алу мен заимдар алу тек қана АҚ-ң кеңесімен жүзеге асырылады.
Мақсатты қаржыландыру көздері алынбайды.
12 –тарау. Салық салу мен салық есебінің есеп саясатын жүргізу.
АҚ өз қызметінің барысында қаржылық және өндірістік есептің Қазаќстан
Республкасыныњ Салық Кодексінде берілген талаптарға сай келуі керек. АҚ
табыстар мен шығындардың барлық түрлеріне салық жүйесінің есеп
регистрлеріне сүйене отырып ұйымдастырады. АҚ бухгалтерлік есеп пен салық
есебінде есептеу әдісін қолданады.
13- тарау. Есепті жалпы ұйымдастыру, есепші қызметкерлердің мамандығын
жоғарылату мен дайындаудың есеп саясаты.
Өз бухгалтерлік есебінде АҚ Қазаќстан Республикасыныњ мемлекеттік
комитетінің жасаған типтік мамандырылған және типтік жекеленген құжаттарды
қолданады. Кәсіпорындардағы есеп жүргізу – компьютерленген. Көптеген
машинограммалар журнал-ордер принципімен жасалған. АҚ тауарлы-
материалдық құндылықтарды есептейтін жедел-бухгалтерлік әдісті қолданады.
Өндіріске кететін шығындар есебі нормативті әдіске сәйкес жүргізіледі.
Бухгалтер-ма-мандардың квалифи-кациясын көтеру 3 жылда – 1 рет өтеді,
немесе өндірістік қажеттілік туса, не болмаса қысқа мерзімді семинарларды
ұйымдастыру арқылы болады.
14- тарау. Ішкі және сыртқы бақылауды қамтамасыз ету есеп саясаты.
Өтіп жатқан шаруашылық операцияларға алдын-ала жүргізілетін ішкі бақылау –
бас бухгалтермен бухгалтерия аппаратына беріледі. Келесі ішкі бақылауды
ревизиялық комиссия жүргізеді, ал Бақылау Кеңесімен тығыз байланыста
болады. Сыртқы аудит “К-AUDIT” ЖШС аудиторлық қызмет көрсетуші компаниямен
келісім-шарт арқылы жүзеге асырылады. Аудиторлар 7 жылдай АҚ-ң ревизиялық
комиссиясымен жұмыс істейді. Ішкі және сыртқы бақылауды жүргізу жоспары осы
АҚ-ң тұжырымдамасымен болады. АҚ-ң есеп саясаты 4 данадан тұрады, олардың
әрқайсысы бір-біріне тең. Бірінші дана – аудандық салық инспекциясы үшін;
Екінші дана – кәсіпорынға қызмет етуші үшін; Үшінші дана –
“Financial Management Group” ЖШС құрылтайшысы үшін; Төртінші дана - “САК”
АҚ – “Продоформление” комбинаты үшін. Кез келген кәсіпорынның нарықтық
жағдайдағы ең маңызды мақсаты - өз жұмысындары қаржылық тұрақтылықты
қамтамасыз ету. Бұл мақсатқа жетудің күрделі жолы, бүран қосылатын, тек
пайда тауып қана қоймай, сонымен қатар, пайда табуды тұрақтандыру, ал бұған
жету оңай мәселе емес. Кәсіпорын егер де өзінің жұмысында белгілі бір
принциптерге сүйенсе және қажетті бернесін орындаса, алдына қойран
мақсатына жетеді. Осыған орай кәсіпорындардың негзгі міндеттеріне
жататындар:
- жоғары сапалы өнімдер өндіру, оларды жүйелі түрде жаңалау және қолда бар
өндірістік мүмкіншіліктеріне, сүраныстарына сай қызмет көрсету;
- өзара алмасушыларын ескере отырып, өндірістік ресурстарды ұқыпты
пайдалану;
- кәсіпорынның бет алысының стратегиясы мен тактикасын әзірлеу және
жағдайлардың өзгеруіне байланысты оларды өзгертіп отыру;
- ғылыми-техникалық жетістіктер мен озық тәжірибені, еңбекті ұйымдастыру
және басқаларды өндіріске кеңінен енгізу;
- өздерінің қызметкерлеріне жағдай жасау, олардың сыныптамаларының өсуін
және еңбектерінің үлкен маңыздылығы, олардың тіршілік деңгейлерін арттыру,
еңбек ұжымдарында қолайлы саяси-психологиялық ахуалды жақсарту;
- кәсіпорынның шығарған өнімінің бәсекеге жарамдылығын қамтамасыз
ету, кәсіпорынның жақсы атағын қолдау;
- баға саясатын икемді жүргізу және басқа да функцияларды іске асыру.
Қорыта айтқанда, ең маңыздысы, кәсіпорындардың барлық функциялары
межелеген стратегияны іске асыруға және алдарына қойған мақсаттарына жетуге
бағытталғаны жөн. Қайбір кәсіпорын болмасын өзінен-өзі тіршілік ете
алмайды, ол жалпы экономикамен тікелей байланысты, бірінші жарынан -
өндіріс факторы рыногы, екінші жағынан - өткізу рыногы арқылы. Сондықтан да
кәсіпорын экономикасы жеке кәсіпорындардың басқа шаруашылық құрылымдарымен
қатынасатын рынокпен зерделеуте тиіс. Сонымен ол шаруашылық процесін жалпы
және де жеке кәсіпорынның мүддесі ретінде көзқарасты қарайды. Кәсіпорын
экономикасы микро және макроэкономикамен тығыз байланысты. Микроэкономика
бұл сала, кәсіпорындар, отбасылар, яғни жекелеген экономикалық құбылыстарды
қамтитын экономикалық ғылымның бір бөлігі. Осы салалардағы тауарлар және
қаржы рыноктарын, банкілерді, түрлі фирмалар мен кәсіпорындарды, тағы
басқаларды қамтиды. Ал макроэкономика әр елдің ұлттық экономикасы.
Акционерлік қоғамның қызметінің мақсаты пайда тауып оны Акционерлердің
мүддесіде, өндірісті дамытута, кәсіпорын коллетивінің және қоғамға қарайтын
ұйымдардың әлеуметтік жагдайын жақсартута пайдалану. Қоғам этикеткалық
орамдық, кітаптық, газеттік-журналдық, бланкілік, жарнамалық және өзге де
полиграфиялық өнім өндіріп өткізумен, көтерме және жеке саудамен,
кәсіпорындарга, ұйымдарға, жеке тұлаларға қызмет көрсетумен және Қазақстан
Республикасының заңдарымен тиім салынбаған қызмет түрімен айналысады.
2 Халықаралық стандарттарға көшудегі негізгі құралдарды есепке алуды
ұйымдастыру ерекшеліктері
2.1 Халықаралық стандарттаудың мәні, маңызы және ерекшеліктері
Стандарттар деген сөз ағылшын тілінен аударғанда норма, үлгі деген
мағынан береді. Бухгалтерлік есепте стандарттар деген түсінікті екі
көзқараста қарастыруға болады. Біріншіден, ол – белгіленген қызметті
реттеуші принциптер мен ережелер, екіншіден, әр түрлі принциптер мен
ережелерді бекітетін нормативтік құжаттар. Бұл жағдайда есепті жүргізудің
құжатпен ресімделген ережелерінің кешені (нормалар, үлгілер) белгіленген
терминологияға, әдістерге, белгіленген деректі көрсету кезінде шаруашылық
операциялардың мәнісіне сәйкес келуі тиіс.
Есепті стандарттау термині дегеніміз есепті жүргізу мақсатында
субъектілер қызметін реттеу мақсатында заңнамамен бекітілген
процедуралардың жиынтығын қолдану.
Халықаралық бухгалтерлік стандарттардың пайда болуы ең алдымен
мынандай объективтік алғышарттармен байланысқан:
1) интеграция, әлемдік экономиканың өзара тәуелділігі, өзара
байланыстылығы, және қаржылық әрі инвестициялық нарықтардың жан-жақты
қажеттілігі;
2) трансұлттық корпорациялардың , интеграцияланған бірлескен
кәсіпорындардың , корпорациялардың кеңеюі және әр түрлі елдердің
капиталдарының өзара кірігуі;
3) әлемдік өндіргіш күштердің жаппай, жаһандық және интернационалдық
деңгейге дейін дамуы;
4) жетекші елдердің валюталарының еркін конвертациялануы, сонымен бірге
ортақ еуропалық валюталардың енгізілуі;
5) әлеуметтік, экономикалық, қаржылық салаларда ұлтаралық
бағдарламаларды жүзеге асыруда және экономикалық үрдістерді басқаруда
біріздендіру және стандарттау сияқты ортақ тәсілдемелердің қажеттілігі;
6) ұлттық қағидалар мен ережелер шеңберінде қалудың мүмкінсіздігі;
7) халықаралық ережелерге немесе серіктес елдің ұлттық нормаларымен
сәйкес есептілікті жүргізу үшін едәуір қаржыларды жұмсамай-ақ дұрыс
шешімдерді қабылдау үшін салыстырмалы, түсінікті ақпаратты иелену тілегі.
ҚЕХС-ның айырықша ерекшелігі есептік мәселелерді шешуге қатысты
тәсілдемелердің көп варианттылығы. Мұның мысалы ретінде негізгі құралдардың
амортизациясын (тозуын) есептеудің, запастардың, инвестициялардың есебін
жүргізудің балама әдістерін пайдалану мүмкіндігі қарастырылады. Көптеген
себептерге байланысты ҚЕХС әр түрлі елдерде, әсіресе АҚШ-тағы есепті енгізу
тәжірибесінің ықпалында тұрады.
Айтылғанға байланысты, халықаралық стандарттар кәсіпорындардың іс
жүзінде барлық аспектілерін регламенттей отырып, оның әрекет етуінің
жеткілікті кең салаларын қамти алмайды. Сондықтан да ҚЕХС-ын зерттей
отырып, оларды қолдану кәсіпорынға өте кең қолданылатын жалпы қабылданған
нұсқаларын таңдауына мүмкіндік береді.
ҚЕХС-ын сәйкес қалыптасатын есептік және есептілік ақпараттың
артықшылықтары мен кемшіліктері бар, оларды біз төмендегі 1-кестеде
топтастырдық.
1-кесте - ҚЕХС –ның артықшылықтары мен кемшіліктері
Артықшылықтары Кемшіліктері
Капиталдың халықаралық нарықтарына Стандарттың жалпылама сипаттары;
тартуға арналған мүмкіндіктерін Есеп әдістерінің жеткілікті үлкен
кеңейту; көлемдегі алуан түрлілігі
Негізделген шешімдерді пайдаланушыныңНақты жағдайларға қатысты нақты
қабылдауына көмектесетін ақпараттың түсіндірулердің жоқтығы;
пайдалылығы және қарастырылатын әр түрлі елдердің даму
көлемнің регламенттелуі; деңгейлеріндегі айырмашылықтар;
Уақыт пен басқа шығындарды, соның экономиканың ұлттық ерекшеліктерін
ішінде материалдық шығындарды және дәстүрлерін ескеретін ережелер
қысқарту; мен реттің болмауы;
Жауапкершілікті көтеру және ұлттық есеп жүйесіне ҚЕХС-ын
республика экономикасының тұрақты бейімдеу қажеттілігі және жекелеген
өсуіне арналған есептің ақиқаттылығы жағдайларда жұмыстың үлкен көлемде
мен маңыздылығын арттыруға қабілетті болуы;
бухгалтерлердің білімдерін, бухгалтерлердің білімдері мен
машықтарын және өкілеттіктерін машықтарының жеткіліксіздігі,
кеңейту; сондай-ақ оқытудың жүйелі түрдегі
Ақпараттың ашықтығы, қажеттілігі;
тәуекелдіктердітөмендету және аударудың дұрыс болмауына байланысты
сенімділікті арттыру арқылы басқа кейбір терминологияны түсінудің
елдермен ынтымақтастықты дамыту; қиындығы;
Сапалы салыстырмалы қаржылық жекелеген пәндер бойынша
ақпаратты қалыптастыру негізінде әр нормативтік-құқықтық жүйенің
түрлі елдер экономикаларының бірігуі;сәйкессіздігі.
Экономикалық интеграцияны жақындату
және есеп пен есептілікті үйлестіру.
Сәйкесінше, мынаны айтуға болады, яғни ақпараттық базаның негізі
ретіндегі ҚЕХС-ын бухгалтерлік есептің отандық жүйесіне енгізудің мақсаты –
есептіліктің ұлттық айырмашылықтарын азайту және әр түрлі пайдаланушылар
шешімдерді қабылдау үшін ақпараттың сенімділігін қамтамасыз ету.
Есептік жүйені стандарттау – бұл әр түрлі елдердегі есеп жүйесін
зерттеу, жіктеу және топтастыру және де есеп пен есептілікті жетілдіру
бойынша ұсыныстарды әзірлеу.Бұл жағдайда әрбір елде есептің өзіндік ұлттық
жүйесі қабылданған, ол белгіленген дәрежеде жалпы қағидаларға бағытталған.
2.2 Халықаралық стандарттарға сәйкес негізгі құралдарды
жіктеу және бағалау
Есеп саясатының бұл бөлімінде шаруашылық субъектісін материалдық
активтерді негізгі құралдарға апаруға критерилерін анықтап алу керек.
Негізгі құралдардың есебі, бухгалтерлік есептің маңызды да күрделі
бөлімдерінің бірі болып табылады және ол халықаралық қаржылық есептіліктің
16 Негізгі құралдар стандартымен реттеледі. 16 ХҚЕС қолданылатын
келесідей негізгі құралдар өндірістік қызметте қолданылса да 16 ХҚЕС
бойынша есебі жүргізілмейді: орманды жерлер және басқа табиғатты
пайдалануды қалпына келтіруші басқа да объектілері, минералды қазбалар мен
басқа да осыған ұқсас орны толтырылмайтын табиғи ресурстар, оларды іздеу
және өндіру (16 ХҚЕС 2.б).
16 Негізгі құралдар ХҚЕС сәйкес, негізгі құралдарға, бір мерзімнен
артық уақыт ішінде компания өндіріс немесе тауарлармен қызметтерді жеткізу
үшін, басқа компанияларға жалға беру үшін немесе әкімшілік мақсатта
қолданатын активтер жатады. Ол үшін активтерді негізгі құрал ретінде
бухгалтердің тануы жеткіліксіз.
Негізгі құрал тану дегеніміз, оларды бухгалтерлік баланс қосу үшін
есепке қабылдауды білдіреді.
Негізгі құралдардың объект актив ретінде тану бір мезгілде екі шартты
орындауды білдіреді (16 ХҚЕС 7.б).
Неізгі құралдар – материалдық активтер олар:
А) компания немесе тауарлы – материалдық қорларды жабдықтау және қызмет
атқару үшін, басқа компанияларға жалға беру үшін немесе әкімшілік мақсаттар
үшін қолданылатын;
Ә) әрбір кезеңнен астам уақыт ішінде қолданылуды болжайды.
Негізгі қаражаттың объектілері үшін пайдалы қолдану мерзімі
белгіленеді, бұл:
А) компания активтік пайдалану болжанып, күтілетін (есептік) кезең;
Ә) компания активті пайдаланып, жасауды көздейтін бұйымның саны.
Басқаша айтсақ, негізгі құралдарды пайдаланудың экономикалық пайдасын алу
болжанатын кезең.
Негізгі құралдардың объектісі актив ретінде мынандай жағдайларда пайда
алады деп сендіруге болатын болса:
А) компания активке байланысты болашақ экономикалық пайда алады деп
сендіруге болатын болса;
Ә) активтің өзіндік құны сенімді бағаланса.
Негізгі құралдар дегеніміз – ұзақ уақыт бойы (бір жылдан астам)
материалды өндіріс саласында да, өндірістік емес салада да еңбек құралы
ретінде іс - әрекет ететін материалдық активтер ұлттық комиссиясы.
2-ҰҚЕС-ның 16 - Негізгі құралдар бөлімінде негізгі құралдарға
келесідей анықтама беріледі:
Негізгі құралдар – бұл:
1) өндірісте қолдануға немесе әкімшілік мақсаттар үшін немесе басқа
тұлғаларға жалға өткізу үшін тауарларды және қызмет көрсетулерді
жеткізуге арналған;
2) күтілетіндей, бір жылдан артық қолданылатын материалдық активтер.
Ұсынылған анықтамалардан үш негізгі белгі айырықшаланады:
1) материалдық нысанының болуы;
2) кәсіпорынның қалыпты қызмет процесінде мақсатты сипатының қолданылуы
(сату үшін арналмаған);
3) қолданылуының ұзақ мерзімі (кем дегенде бір айналымнан артық).
2-ҰҚЕС - ның 1 - параграфы 3 – тармағы 1 – тармақшасына сәйкес актив –
бұл өткен оқиғалар нәтижесінде болашақ пайда алу күтілетін ұйымдармен
немесе жеке кәсіпкерлермен бақыланатын ресурс.
Осылайша, ұлттық стандарттар принциптеріне сәйкес кәсіпорын активтермен
байланысты болашақ экономикалық пайда алатынын жоғары деңгейдегі
ықтималдылығын бекітуге болатын жағдайда негізгі құралдардың объектісі
актив ретінде танылады.
Халықаралық стандарттарға ұқсастық бойынша, болашақ экономикалық пайда
алу ұйымның:
1) активке байланысты игілік алатынына;
2) өз мойнына сәйкесінше тәуекелдерді алатынына қатысты анықтылығын
білдіреді.
Егер актив экономикалық пайда әкелмейтін болса, онда оны сатып алуға
кеткен шығындар есепті кезең шығыстарына есептен шығарылады.
Халықаралық стандарттарда және 2-ҰҚЕС – нда активті қолданудан болашақ
экономикалық пайда алу міндеттеленеді, сондықтан 6 – Негізгі құралдардың
есебі ҚБЕС бойынша негізгі құралдар объектілерін тану принциптері бойынша
негізгі айырмашылық болып осы жағдай табылады.
Материалдық активтерді негізгі құралдар деп танитын тұста бағалауға
бірыңғай қарау қажетті шарт болып табылады. 6 Негізгі құралдар есебі
БЕС мен 16 Негізгі құралдар ҚЕБХС – на сәйкес негізгі құралдар мыналар
бойынша бағаланады:
• Бастапқы құн немесе өзіндік құнмен – активті немесе ғимаратты алуға
сол сәтінде берілген, басқа өтелген әділ бағаның немесе төленген
ақшалай қаражаттың немесе оның баламасының сомасы;
• Ағымдағы құнмен белгілі бір күнде қолданыста жүрген нарықтық баға
бойынша негізгі қаражаттық құны;
• Өткізу құнымен (әділ бағаның) – мәмілеге дайын және жақсы хабардар
тәуелсіз тараптар арасында жасалған операциялар кезінде активті
ауыстыруға болатын сома;
• Жойылу құны – шыққан шығынды тастап пайдаланылған мерзім соңында
субъект актив алатын деп үміттенетін таза сома немесе сынған
қалдықтардың қосалқы бөлшектерінің көзделетін бағасы;
• Амортизациялық құнмен – жойылу құнын алып тастағандағы өзіндік құнның
орнына есеп беруде көрсетілген басқа сома мен активтің өзіндік құны;
• Баланстық құнмен – жинақталған тозу және баға түсуден жинақталған
залал сомасын алып тастағанда бухгалтер баланста актив мойындалатын
сома. Баға түсуден болатын залал – активтің баланстық құны оның орнын
толтыратын құннан артқан сома.
Негізгі құралдарды бастапқы құнына келтіру мақсатымен шаруашылық
жүргізуші субъект басшылығы кейбір кезде іс жүзіндегі бағаларға сәйкес.
Бухгалтерлік есепте қайта бағалау сомасы негізгі құралдардың 2- ҰҚЕС-ның
16 - Негізгі құралдар бөлімшесінің тиісті баланстық шоты бойынша
тікелей бастапқы құнын арттырады және қатар бір мезгілде 5320 Негізгі
құралдарды қайта бағалаудан болатын қосымша төленбеген капитал 54
бөлікшенің баланстық шоты бойынша көрсетілді.
Осы қатынас хатқа сәйкес, жазу мерзімі аса көп емес, сондай – ақ
едәуір тозу дәрежесі бар негізгі құрал объектілерінің бастапқы
индекстерін белгілегенде негізгі құралдардың қызмет ету мерзіміне
байланысты индексті көшендету әдістемесі қолданылады. Бухгалтерлік есеп
мәліметтері бойынша тозу дәрежесі бар негізгі құрылғылардың құнын
ұлғайтушы алынған бастапқы индекстері 1 графасынан 30% - кем, 31-50%
тозу дәрежесі 2 графадан, 51- ден 64% - іне дейінгі тозу дәрежесі 3
графадан, 65- тен 79% - ке дейінгі тозу дәрежесі – 4 графадан, 80- нен
жоғары тозу дәрежесі 5 графадан.
2.3 Негізгі құралдар, оларды жіктеу және бағалау
Неізгі құралдар – материалдық активтер олар:
А) компания немесе тауарлы – материалдық қорларды жабдықтау және қызмет
атқару үшін, басқа компанияларға жалға беру үшін немесе әкімшілік мақсаттар
үшін қолданылатын;
Ә) әрбір кезеңнен астам уақыт ішінде қолданылуды болжайды.
Негізгі қаражаттың объектілері үшін пайдалы қолдану мерзімі
белгіленеді, бұл:
А) компания активтік пайдалану болжанып, күтілетін (есептік) кезең;
Ә) компания активті пайдаланып, жасауды көздейтін бұйымның саны.
Басқаша айтсақ, негізгі құралдарды пайдаланудың экономикалық пайдасын алу
болжанатын кезең.
Негізгі құралдардың объектісі актив ретінде мынандай жағдайларда пайда
алады деп сендіруге болатын болса:
А) компания активке байланысты болашақ экономикалық пайда алады деп
сендіруге болатын болса;
Ә) активтің өзіндік құны сенімді бағаланса.
Негізгі құралдар дегеніміз – ұзақ уақыт бойы (бір жылдан астам)
материалды өндіріс саласында да, өндірістік емес салада да еңбек құралы
ретінде іс - әрекет ететін материалдық активтер ұлттық комиссиясы.
Негізгі құралдар есебі Қазақстан Республикасының бухгалтер есеп
жөніндегі 1996 ж. 13 қарашадағы Қаулысымен бекітілген 2-ҰҚЕС-ның 16 -
Негізгі құралдар есебі бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес іске
асырылады.
Мақсаттық белгілеуіне және орындалатын іс – қызмет аясына байланысты,
сонымен қатар Қазақстан Республикасы Ұлттық бухгалтерлік есеп бойынша 1996
ж. 18 қарашадағы № 6 қаулысымен бекітілген қаржы – шаруашылық қызметтің
бухгалтерлік есебі шоттарының Бас жоспарына сәйкес негізгі құрамдар
мынандай топтар бойынша мақсатты белгілеу мен орындалатын іс – қызмет
аясына байланысты жіктеледі.
1. Жер – субъектінің меншік құқығымен алынған жерінің саны мен бағасы.
2. Үйлер – еңбек етуге, тұруға, халыққа әлеуметтік – мәдени қызмет
көрсету және материалдық қорларды сақтауға жағдай жасау үшін
белгіленген архитектуралық – құрылыс объектілері. Әрбір жеке тұрған үй
түгендеу объектісі болып саналады.
3. Ғимараттар – еңбекке керек – жарақтардың емес (зат скважиналар,
көпірлер және т.б.) өзгеруіне байланысты емес міндетті іс – қызмет
аясын атқару жолымен өндіріс процесін жүзеге асыруға арналған
инженерлік – құрылыстық объектілер.
4. Машиналар мен жабдықтар - әрбір машина егер ол басқа мүліктік
объектінің бөлігі болмаса, құрамындағы тетік, құрал – аспаптармен,
қоршаулармен, тірек – тұғырымен мүліктік объект болып табылады.
Негізгі құралдардың бұл тобы 5 топшадан тұрады:
• Күш қуатты машиналар мен жабдықтар – жылу және электр қуатын
өндіретін машина – генераторлар; әр түрлі энергияны механикалық,
яғни қозғалыс энергиясына айналдыратын машина – двигательдер
(тракторлар және өзі жүретін шассилер, бу двигательдері, трубиналар,
электр двигательдері және т.б.);
• Жұмыс машиналары мен жабдықтары – еңбек өнімін жасау процесінде
керек – жараққа механикалық, термиялық және химиялық әсер ету үшін
арналған машиналар, аппараттар мен жабдықтар (токарлық – винт,
бұранда жасайтын станоктар, ағаш тілетін рамалар, насостар,
электромоторлар, экскаваторлар, грейдерлер (жол құрылысына
пайдаланылатын машиналар және т.б.);
• Өлшеуіш және реттегіш құрал – аспаптар (приборлар, құрылғылар мен
керек – жарақтар, лабороториялық жабдықтар) - өндірістік процестерді
өлшеу, реттеу үшін құрал – аспаптар, құрылғылар мен керек – жарақтар
(дозаторлар, амперметрлар, микроскоптар, су өлшеуіштер және
басқалары);
• Есептегіш техника – процестерді түзету мен автоматтандыруға арналған
машиналар, құрылғы, керек – жарақтар, құрал – аспаптар (компьютерлер
мен басқа есептегіш техника);
• Басқа да машиналар мен жабдықтар – машиналар, аппараттар және басқа
жабдық (телефон станцияларының, радио тораптарының жабдықтары, өрт
сөндіру машиналары).
5. Табыстау қондырғылары – электр, механикалық және жылу энергиясы
(электр беру желісі, тұрба құбыры) қондырғылары.
6. Көлік құралдары – адамдарды, жүктерді тасуға арналған (теміржол, су,
әуе автомобиль ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz