Кәсіпкерлік қызметтегі еңбек ақы төлеуді ұйымдастыру «Доссормұнай» МГӨБ

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 86 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . 6

КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТЕГІ ЕҢБЕК АҚЫ ТӨЛЕУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ. 11Кәсіпкерлік қызмет және еңбек ақы түсінігінің экономикалық мазмұны. . 11Кәсіпорындағы еңбек ақы төлеуді ұйымдастыру процесінің алатын орны. . 20Кәсіпорындағы еңбек ақы төлеу түрлері . . . 32Қазақстан Республикасындағы еңбекті қорғаудың және реттеудің құқықтық-нормалары мен заңдық негіздері. 48

2 «Доссормұнай» МГӨБ-ның ЕҢБЕК АҚЫ ТӨЛЕУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ. …. …53

2. 1 «Доссормұнай» МГӨБ-ның даму тарихы мен шаруашылық - экономикалық жағдайына сипаттама53

2. 2 «Доссормұнай» МГӨБ-ның еңбек ақы төлеу қызметін талдау . . . 65

2. 3 «Доссормұнай» МГӨБ-ның еңбек ақы төлеу қызметін ұйымдастыру процесін жоспарлау мен бағалау . . 72

3 КӘсіпорындағы ЕҢБЕК АҚЫ ТӨЛЕУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ БАҒЫТТАРЫ. . 80

3. 1 Еңбек ақы төлеу мен еңбек шығындарын жобалау әдістерін жетілдіру жолдары . . . 80

3. 2 Еңбек ақы төлеуді ұйымдастыру процесін, тиімділіктерін арттыру мен жетілдіру бағыттары . . . 83

Қорытынды 88

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН Әдебиеттер тізімі 93

Кіріспе

“Еңбекақыны ұйымдасыру” термині кәсіпорынның еңбек ұжымының құрамдас бөліктерін біріктіреді. Персоналға біз өндірістік немесе басқарушылық операцияларды орындайтын және еңбек құрамдарын пайдаланумен, еңбек заттарын өңдеумен айналысатын барлық жұмысшыларды жатқызамыз. Ұйымдастыру теориясында қызметкерлердің еңбекақысын ұйымдастыруда жұмысшының мамандығы немесе лауазымына, басқару деңгейіне, жұмысшылар категориясына тәуелді еңбекақысын ұйымдастыру түрлі жолдар бар. Персонал негізінен өндірістік персонал (жұмысшылар) және басқарушылық персонал (қызметкерлер) болып бөлінеді. Өндірістік персонал өз алдына негізгі және қосалқы болып, ал басқарушылық персонал - басшылар және мамандар болып бөлінеді [1, 2] .

Жалпы менеджмент теориясында, адамдардың қоғамдық өндірісте қатысуын көрсететін терминдердің жеткілікті саны пайдаланылады: еңбек ресурстары, адам ресурстары, адам факторы, ұйымдастырушылық тәртіп, еңбекті ұйымдастыру, персоналды басқару, кадр саясаты, ұжым, команда, әлеуметтік даму, адам қатынастары және т. б. Негізгі обьект ретінде адамды бөле отырып, олар персоналды басқару проблемасының, олардың еңбекақыларын ұйымдастырудың әртүрлі аспектілерін қамти отырып, оларды шешу жолдарын ашады.

Кәсіпорындағы “еңбекақыны ұйымдасыру” мәселесі кіші және ірі фирмалар, коммерциялық немесе коммерциялық емес фирмалар төңірегінде, өнеркәсіптік және қызмет көрсету салаларында маңызы зор. Сондықтан, әрбір кәсіпорында еңбекақыны ұйымдасыруға үлкен мән беріледі. Еңбекақыны ұйымдасыру - адамдармен және олардың кәсіпорын ішіндегі қатынастарымен байланысты болатын экономиканың бір саласы.

Еңбекақыны ұйымдасыру персоналмен жұмыстың бір жүйесі болып табылады. Бұл жүйе кадр саясатын, жұмысшылар еңбегін бағалауды, еңбекақыны ұйымдасыру ұйымдастыруды, оның есептелуін және т. б. қамтиды. Жалпы еңбекақыны ұйымдасыру - ұйымдастыру мақсатына жету үшін қызметшілерді тиімді пайдалануға бағытталған, кәсіпорында жүретін әрекет түрі болып табылады. Еңбекақыны ұйымдасыру жүйесі ретінде еңбек ресурстарының жарығы, персоналдың категориялар бойынша бөлінуі, персоналды басқару концепциясының талдауы, персоналмен жұмыс жүйелерінің өзара байланысын, жалақы төлеу түрін таңдау және т. б. сұрақтарды қамтып отырады.

Персоналдың бағалауы жұмысшының бос немесе жұмсалған жұмыс орнына сәйкестігін анықтау үшін жүзеге асырылады. Бос орынды жұмсау кезінде жұмысшының потенциалын, яғни кәсіби білім мен тәжірибесін, өмірлік және өндірістік тәжірибесін, денсаулық және жұмысқа қабілетін және басқа да ерекшеліктерді анықтау маңызды. Потенциалды бағалау нақты жұмыс орнында адамдардың қабілетін қолдану перспективасы жөнінде ойластыруға мүмкіндік береді. Жұмысшының жұмыс орнына сәйкестігінің талдауы белгілі бір уақыт өткенде қажет және еңбек нәтижелерін ескере отырып, шығармашылық потенциал және жеке салымды бірлесіп бағалау жолымен мүмкін [2, 3] .

Еңбек бұл - адамның өмір сүруі үшін қажетті материалдық игіліктерді алуға бағытталған, қоғамға қажетті процестердің бірі болып табылады.

Әлеуметтік еңбектің тиімділігінің жоғарлауы - жалпылама экономикалық қатынастардың басты міндеттерінің бірі болып саналады. Әсіресе өндірістік процестегі еңбек өнімділігінің жоғарлап өсіп отыруы, жиынтық өнімнің өсуіне, ұлттық табыстың өсуіне, жұмыскерлердің материалдық игіліктерінің өсуіне, экономикалық көрсеткіштердің өсуіне, экономикалық тұрақтылыққа әкеледі.

Өндірістегі еңбек өнімділігінің жоғарлауы - өнімдірілетін өнімнің өсуіне, адамдардың жұмыс орындарының көбеюіне, өндірісегі еңбек шығынарының төмендеуіне әкеле отырып, мынадай көрсеткіштердің, мысалы: пайда, рентабельділіктің жоғарлауымен сипатталады.

Еңбек өнімділігі өндірісте мынадай анықтамалар арқылы анықталады. Мұндай көрсеткіштерге шыққан өнімнің бір адамға шыққандағы көлемі. Ал осы көрсеткішті есептеу үшін натуралды немесе құндық әдістер қолданылады.

Еңбек өнімділігінің жоспарлау кезінде еңбек өнімділігінің жоғарлауы мен өнім мен қызмет түрлері бойынша еңбек сыйымдылығының төмендеп кетуін ескеруіміз керек.

Мұндай көрсеткіштерді ескере отырып, төмендегідей нәтижелердің жоғарлауына мүмкіндіктер туындайды:

а) өндірістегі техникалық деңгейдің жоғарлауы, өндірістік процестің автоматтануы мен механикалануы, өндірістегі жаңа процестердің іске асуы мен өндірістік процестің жетілуі, өндірістік технологияның жақсаруы, еңбектің және т. б.

б) өндірістің басқаруы мен ұйымдастырылуының жақсаруы;

в) еңбекті ұйымдастыру процесінің жақсарылуы

г) табиғат жағдайларын тиімді түрде пайдалана білу, мұнай - газ кенорындарын рационалды пайдалана білу, жақсы емес табиғат жағдайларында техникамен ғылымның соңғы жетістіктерін пайдаланып кенорындарды игеру.

Тағы бір еңбек тиімділігін арттырудың бір жолы болып, оның ұйымдастырылу деңгейін арттыру, өндіріс процесіне сәйкес еңбекті техникалық деңгейде ұйымдастыру есептеледі.

Еңбекті ұйымдастыру бұл - өндірістегі ұйымдастыру жұмыстарының бір бөлігі болып табылады. Еңбекті ұйымдастыру өндірістік процестегі адамдар мен техникаларды біріктіре отырып, рационалды қызметтерді жүзеге асыру.

Еңбектің ұйымдастырудың негізгі мақсаттарының бірі болып, еңбек өнімділігінің жоғарғы деңгейін еңбек экономикасын үнемдеуде барлық түрлері бойынша жүзеге асыру болып табылады. Мысалы: кенорындардың қызметін жүзеге асыра отырып, тірі еңбекті үнемдеу, рационалды емес еңбек шығынын үнемдеу, үстемелік немесе қосымша еңбекті жою, көмекші өндірістегі еңбекшығындарын азайту [4] .

Еңбекті ұйымдастырудың ғылыми негіздері еңбек өнімділігін арттырып қана қоймай, адамдардың еңбекке деген тәрбиесін арттырады, жұмысына деген жауапкершіліктерін арттырады, жұмысшылардың шығармашылық инциативаларын дамыта түседі.

Еңбек мүмкіндіктерін коллективтік ұйым формасында ұйымдастыру еңбек тәртібін орнатуға, еңбек ету жолдарын жете ұйымдастыруға, еңбекті ұйымдастырудағы тиімді іс - шараларды жетілдіруге, жұмыскерлердің жауапкершіліктерін арттыруға, еңбек сапасын арттыруға көмектеседі және дамытады.

Дипломдық жұмыстың тақырыбы «Кәсіпкерлік қызметтегі еңбек ақы төлеуді ұйымдастыру».

Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі болып - «Доссормұнайгаз» МГӨБ - сы табылады.

Жұмыстың мақсаты мұнайгаз өнеркәсібіндегі мекемелердің («Доссормұнайгаз» МГӨБ-сын мысалы ретінде) жалақы төлеу қызметін ұйымдастыру процесін талдау, оның құрылымдық жағдайына экономикалық баға беру болып табылады.

Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, яғни жалпы, негізгі, жетілдіру тарауларынан және қорытындыдан тұрады.

Дипломдық жұмыстың теориялық бөлімшеде еңбекақының мәні мен құрылымы және мекеменің шаруашылық қызметіндегі оның ролі ашылады. Дипломдық жұмыстың тақырыбының өзектілігі болып бүгінгі таңдағы өндірістік кәсіпорындардың көптеп ұйымдастырылуымен танылады. Тақырыптың толық ашылуымен қатар өндірістік кәсіпорындардағы өндірістегі еңбекақыны оның ролі де қарапайым түрде түсіндіріледі.

«Доссормұнайгаз» МГӨБ - сының статистикалық мәліметтері бойынша еңбек ақы есебі алынып, талдаулар жасалды.

Жұмыстың жалпы бөлімінде - «Доссормұнайгаз» МГӨБ - сының өндірістік-шаруашылық қызметіне баға беріледі.

Дипломдық жұмыстың мақсаты - өндірістік кәсіпорында еңбекақыны ұйымдастырудың теориялық негіздері мен «Доссормұнайгаз» МГӨБ-дағы еңбекақының ұйымдастырылу процесін бағалау және талдау мәселелерін ұйымдастыра отырып саралау. Осы мақсаттарға жету үшін бірнеше міндеттер жүктелген болатын:

әдебиеттердің кең базасын қолдану;
пайдаланылған әдебиеттердің авторларының көзқарасын осы дипломдық жұмыстың тақырыбымен ұштастыра отырып, өз көзқарасымды да таныту;
материалдарға байланысты жоспар құру;
әдістемелік маңызын ашу;
ерекше тұрғыдан көзқарасымды білдіру.

КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТЕГІ ЕҢБЕК АҚЫ ТӨЛЕУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІКәсіпкерлік қызмет және еңбек ақы түсінігінің экономикалық мазмұны

Кәсіпорын тұтас өндірістік шаруашылық жүйе бола тұра, оны құраушы бір-бірімен тығыз байланысты элементтерінің жиынтығы ретінде қарастырылады. Мұндай ішкі жүйелердің саны әртүрлі болады.

Ішкі жүйе ретінде техникалық, басқарушылық және адамдық немесе жеке-мәдени жүйелерді бөліп көрсетсе, басқалары кәсіпорынды басқаруды екіге бөліп қарастырады: шаруашылықты басқару және адамдарды басқару.

Шаруашылықты басқаруға шаруашылықты жоспарлау, өндірістік міндеттемелердің қойылымы, орындалатын жұмыстарды өлшеу жүйелерін құру және тапсырмалардың орындалуын қадағалау кіреді. Адамдарды басқаруға еңбек ұжымының барлық мүшелері арасындағы қарым-қатынасты қамтамасыз ету, кадрлық саясат, ақпараттандыру, жұмысшыларды насихаттау және менеджер ретінде басшы жұмысының басқа да мәнді құраушы бөліктері жатқызылады.

Тұрақты жұмыспен қамтылу жағдайларында жұмыс күшін тұтынуға, сонымен қатар қатаң ұйымдық құрылымдардағы негізделген кадрлармен жұмыстың кең таралған тәжірибесінің орнына басқарудың жаңа модельдері келеді, олар мыналарды қарастырады:

білімді кеңейту, квалификацияны жоғарылату, үзіліссіз өзін-өзі жетілдіру үшін жағдайлар жасау;
шаруашылық шешімдерді қабылдауда жұмысшылардың өкілеттілігін кеңейту кезінде насихаттау бағдарламасының "пакетін" қолдану;
фирманың барлық персоналдарына бөлінетін жаңа моральді құндылықтарды қалыптастыру;
"адамдық ресурстарды" бейімді және икемді пайдалану, персоналдардың творчестволық және ұйымдық белсенділігін жоғарлату, гуманизацияланған ұйымдық мәдениетін қалыптастыру.

Сурет 1 - Кадрлық жоспарлаудың мақсаты мен міндеттері

Мұндай көрсеткіштерді ескере отырып, төмендегідей нәтижелердің жоғарлауына мүмкіндіктер туындайды; %:

б) өндірістің басқаруы мен ұйымдастырылуының жақсаруы;

в) еңбекті ұйымдастыру процесінің жақсарылуы

Жұмыс уақытын зерделу кез келген жұмысты орындау үшін кеткен уақыт шығының оңтайлы пайдалунға, еңбек нормаларының деңгейін тағайындауға және үнемдеуді пайдалануға мүмкіндік береді.

Жұмыс уақытының шығынын сыныптау және талдаудың негізгі максаты белгілі нысандарға байланысты. Сыныптау жұмыс уақыты шығының дұрыстығын зертеу мен талдау нәтижелерінің негізгі болып есептеледі. Осының өзі еңбек өнімінің өсу резервтерін және енбек мөлшелерін аңықтауға себептерін тигізеді.

Жұмысқа кеткен уақыт - өндірістік тапсырманы және өндірістік тапсырмаға байланыссыз әр түрлі жұмыстарды орындау үшін кеткен жұмыс күнінің бөлігі.

Жұмыссыз тұрып қалу уақыты - әр түрлі себептермен еңбек процесінің орындалмауы және жұмысшы увқытының босқа кеткен жұмыс кунінің бөлігі.

Үзіліс уақыты - жұмысшығы, қызметкерге демалу және тамақтану үшін жұмыс беруші актілер және шарт бойынша берілетін уақыт.

Енбекті мөлшерлеу жұмыс уақытының шығынын бір ауысымнвң ішінде оңтайлы, пайдалы қолданылуын және уақытың босқа жіберілмеу зерттеп талдайды.

Талдаудың нәтижесінде алынған мәліметтер бойынша техникалық нормаларды дұрыс пайдаланып, жұмыс уақытының босқа шығындалуын болдырмау жлдарын анықтауға мумкіндік береді.

Жалпы жұмыс уақытының шығындары былай топталады:

Жумыс уақытының шығыны;
Машина, құрал-саймандар уақытының шығыны.

Жұмыс уақытының шығының мөлшерлеу олардың нақтылы сыныпталуын талап етеді. Сыныпталу өндірістік процестердін үш элементіне байланысты орындалады. Олар: енбек заты, кызметкерлер, жабдықтар. Сонымен қатар сыныпталу екі құрамынан тұрады: өндірістік процестердің жүзеге асырылуы уақыты және үзіліс уақыты.

Енбек нормаларын белгілеуде жұмыс уақытының шығыны дайындауөқорытындылау, оперативті, жұмыс орнын күту уақыттары болып бөлінеді [5 - 7] .

Дайындау-қорытындылау уақыты (Удк) дегеніміз - өндірістік тапсырманы орындау үшін жұмысқа әзірлік, яғни кұрал-саймандар, шикі зат, болашақ жұмыспен, нұскаулармен, сызбалармен танысу; жұмыс соңында құрал саймандарды және т. б. тапсыру. Бұл уакыт тапсырманың көлеміне байланысты болмайды, жұмыс ауысымы ішінде бір рет немесе бір топ (бір партия) заттарға ғана шығарылады. Дайындау - қорытындылау уақытының үлесі өндірістің түріне байланысты, өйткені, өнделіп жатқан шикі заттардың түрлері өзгерсе, оның үлесі ұлғаяды және еңбекті ұйымдатсыру деңгейіне байланысты. Оның деңгейі жабдықтарды, құралөсаймандарды жөндеу кәсіпорындарында, жеке заттарды өндейтін және уақ сериялы өндірістерде жиі кездеседі. Мысалы, жеке заттарды өндейтін, шағын кәсіпорындарда олардың үлесі 12-15, ірі сериялыда-3-5%, ал жаппай көлемде өндірісте - 1-3% болады.

Оперативтік уақыт (Уоп) дегеніміз - заттардың түрін, нысаның, мөлшерін, қасиетін өзгертуге және соларды орындау үшін көмекші жұмыстарға шығарылған кажетті уақыт.

Оперативті уақыт негізгі (технологиялық) - Ун және көмекші - Ук уақыттардан тұрады.

Негізгі (технологиялық) уақыт еңбек заттарының нысанын, қасиетін, өлшемін, құралымын, қалпын, тұрған орнын өзгертуге кеткен уақыт. Мысалы, жихазды бояу, ағашты бояу, ағашты жону, жыпті орау, метоалды жөндыру, кұю, жүкті орнынан қозғалту және тағы сол сияқты. Көмекші уақыт негізгі (технологиялық) жұмыстардың тоқталмай орындалуын камтамасыз ететін әрекеттерге кеткен уақыт. Мысалы, станоктарды жүргізу - тоқтату, үзілген жіпті жалғау, дайын заттарды алу, аппараттарды басқару және т. б.

Уоп = Ун+Ук

Жұмыс орның күту уақыты (Ужоқ) жұмыс орның тазалауға, күтуге, қурал-саймандарды жөндеуге, аспаптарды, жабдықтарды ауысым бойынша ұкыптап ұстауға кеткен уақыт.

Жұмыс орның күту уақыты келесі түрлерден тұрады:

Технологиялық;
Ұйымдастыру;
Ауысымдық жұмыс орнын күту уақыты.

Технологиялық бір операцияны орындау аралығындығы әрекеттке немесе белгілі жұмысты атқаруға кеткен уақыт. мысалы, кұралдарды айырбастау, қайрау жұмыс орнын қалдықтардан тазалау сияқты.

Ұйымдастыру-жұмыс орнын барлық уақыт ішінде күтуге шығарылған уақыт. Мысалы, жұмыс орнын кажетті кұралдармен камтамасыз ету, столдарды жарамсыз заттардан тазалау, жабдықтарға қажетті ұсақ жөндеу жұмыстарын атқару, құжаттарды, нұскауларды даярлау.

Ауысымдық (сменалық) - егер өндірістік процесс үздіксіз орындалатын болса, ауысымның басында және аяғвнда орындалатын болса, ауысымның басында және аяғында орындалатын болса, ауысымның басында және аяғында орындалатын әрекетке шығарылған уақыт.

Көптеген өнімдірістерде жұмыс орның күту уақыты бөленбеуі де мүмкін, олар дайындау-қорытындылау уақытына қосылады немесе есептеледі (тамақ, көмір, мұнай, ауыр өнеркәсіп тармақтарында) .

Жұмыс уақыты жұмысшының атқарып жатқан жұмысының күрделлілігіне оның сипатына байланысты болады. Сондықтан өндірістік операциялар: қолмен істелінетін жұмыс уақыты, машина қолмен және жабдықтардың жұмысын бақылау уақыты:

дайындау-қорытындылау үақыты-қолымен істелінетің;
негізі - қолмен, машина-қолмен, машинамен, автоматтандырылған жұмыс уақыты;
көмекші-қолмен істелінетін; машина - қолмен, кейде автоматтандырылған жұмыс уақыты болып бөлінеді.

Жұмыс орның күту уақыты да колмен және машина-қолмен істелінетін жұмыс уақыты болады.

Жұмыс уақытының шығынын талдау кезінде қолмен орындалатын жұмыс істеп тұрған кезде қолмен аткарылатын жұмыс уақыты және жабдықтар тоқтап тұрғанда қолмен атқарылатын жұмыс уақыты болып бөлінуі мүмкін. Немесе машина уақытымен жабылатын және жабылмайтын қолмен атқарылатың жабылмайтын-уақыты болады. Еңбекті мөлшерлеуді тек қана машина үақытымен жабылмайтын қолмен атқарылатын жұмыс уақыты есептеледі [7, 9] .

Жабдықтардың, станоктардың жұмысын бақылаға кететін уақыт: активті және пассивті болып юөлінеді. Активті-жұмысшының тек қана технологиялық процестің үздіксіз жүріп тұруын бақылауға кеткен уақыты. Бұл кезде жұмысшы басқа жұмыстармен айналыспауы тиіс. Пассивтіөжұмысшы технологиялық процесті бақылаумен қатар басқа да қосымша жұмыстарды атқаруы мүмкін. Пассивті уақыт көп станокты жұмыстарды атқаруы мұмкін. Пассивті уақыт көп станокты жұмыстарды, автомат желістерінде, аппараттарды басқаруда болады.

Уақыт шығынын зерделген кезде жұмыскерлерді жұмыспен қамту және үзіліс уақыты болып бөлінеді. Жұмыспен қамту уақытының өзі өндірістік тапсырманы орындауға кеткен уақыт және жұмысшының басқа жұмыстармен айналысу уақытынан тұрады. Соңғысына кездейсоқ жұмыстарға және өнімсіз жұмыстарды(жарамсыз заттарды қайта өндеу, материалдар іздеу, құралдарға бару, т. б. ) орындауға шыққан уақыттар жатады.

Үзіліс уақытты (Уү) - демалыс және жеке мүдде үшін уақыт; техникалы-ұйымдастыру үзіліс уақыты; еңбек тәтрібін бұзу уақыты болады. Бұлардың үлесі еңбек тәртібін бұзу (Уетб) - жұмысшының өзіне байланысты.

Соныммен қатар үзіліс уақыты реттелетің және реттелмейтің болуы мұмкін. Реттеллетін үзіліс уақыты уақыт мөлшеріне қосылады, себебі, ол ұйымдастыру-техникалық себептерге байланысты үзіліс уақыттары. Ал реттелмейтің-жабдықтар мен жұмысшының тұрып қалған уақыты, ол өндірістің ұйымдастырылуына және қажетті техникамен, құрал-саймандармен қамтамасыз етілуіне байланысты.

Еңбек нормаларын белгілеу және уақыт шығының талдауда уақыт мөлшерленетін және мөлшерленбейтін болып бөлінеді. Молшерленетін уақыт дайындау-қорытындылау, оперативті, жұмыс орнын күту, демалыс және жеке мүдде, сонымен қатар ұйымдастыру-техникалық себептермен болған реииелетін үзіліс уақыттарынан тұрады. Молшерленбейтін уақытқа өндірістің нашар ұйымдастырылуына, жұмысшының өзіне байланысты, өндіріске қатыссыз тапсырмаларды орындауға кеткен уақыттар кіреді.

Еңбекті мөлшерлеуде жабдықтардың жұмыс уақытын нәтижелі қолдану мен дұрыс сыныптаудың зор ролі бар. Жалпы жабдықтардың уақыты: а) жабдықтардың жұмыс уақыты; ә) жұмыссыз тұрып қалу уақыты болып бөлінеді. Жұмыс уақыты: мөлшерленетін, мөлшерленбейтін болады. Мөлшерленетін жұмыс уақытының құрамына қажетті шыққан жұмыс уақыты қосылады да мөлшерленбейтін уақытқа өнім шығармай бос тұрып қалған уақыт кіреді. (Жабдықтардың сыныпталуы 3-сызбанұсқада келтірілген) .

Жұмыссыз тұрып қалу уақыты немесе жабдықтардың үзіліс уақыты реттелетін және ретелмейтің болып бөлінеді. Реттелетін үзіліс уақытына: көмекші жұмыстарға, даярлау-қорытындылаужұмысына, жұмыс орнын күтуге, жұмысшының демалыс, жеке мүддесіне байланысты уақыттар кіреді. Реттелмейтін жұмыссыз тұрып қалу уақыты: жұмысшыға байланыссыз тұрып қалған уақыт және өндірістің жеткіліксіздігінен, нашар ұйымдастырылғанына байланысты тұрып қалған уақыттан тұрады.

Еңбек процесстерін зерделеу еңбекті ұйымдастыруға және оның мөлшерленуіне зор әсерін тигізеді де әр кәсіпорынның экономикасын жақсартуда маңызды орын алады. Әр түрлі операциялардың элементерінің технологиялық, еңбек, өндірістік процесстердің жұмыс уақытының шығынын зерттеп талдауға болады. Оның бәрі алға қойылған мақсатқа, еңбекті ұйымдастыру нысандарына, өндіріске байланысты. осы жағдайларды ескере отырыпжұмыс ескере отырып жұмыс уақытын зерделеудің дұрыс әдісін тандап алу қажет.

Жұмыс үақыты және жабдықтарды қолдану уақыты тікелей өлшеу әдісі мен мезгілді бақылау әдістерін қолдана отырып зерделеенеді.

Тікелей өлшеу әдісі еңбек процестерің кең зерделеуге және олардың орындалу ұзақтығы, жұмыс элементерінің орындалу дәйектілігі, бақылау кезеңінде нақтылы уақытшығыны туралы мәлеметтер алуға мүмкіндік береді. Жұмыс уақытын тікелей өлшеу жаппай, іріктемей және кезенді өлшеу әдістері арқылы жүргізіледі. Жаппай өлшеу арқылы жұмыс уақытының нақтылы шығындары, уақытың жоғалуы, олардың қөлемі және себептері туралы мәліметтер алуға болады. Бұл әдіс кең таралған, барлық өндірістерде кең қолданылады.

Іріктеме өлшеу әдісі операцияның жеке элементерін зерделеуде, көмекші әрекеттердің уақытын анықтауда, көп станокты жұмыстардың уақытын бақылауда қолданылады. Кезенді өлшеу іріктеме өлшеудің бір түрі. Ол ұсақ әрекеттердің ұзақтығын аңықтау үшін қолданылады.

Жұмыс уақытының шығынына бақылау жүргізе мақатына, мазмұнына, көлеміне байланысты келесі әдістерге бөлінеді: жұмыс уақытының суреттемесі, хронометраж, фотохронометраж.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.