Кәсіпорынның инвестициялық қызметінің есебі және талдауы
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1 Кәсіпорының инвестициялық қызметін ұйымдастырудың негізгі теориялық әдістері
1.1 Инвестицияның ұғымы, түрлері және жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
1.2 Инвестицияны қаржыландыру көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
1.3 Қазақстан Республикасы инвестициялық қызметті реттеудің құқықтық.нормалары және Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясат ... ... ... 11
2 Кәсіпорынның инвестициялық қызметінің есебі
3. Кәсіпорындағы инвестициялық қызметінің талдануы
3.1 Инвестициялық жобаны талдаудың әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .53
3.2 Инвестициялық талдаудағы.таза келтірілген құнның критерийлері (NРV) және өтеушілік, рентабельділік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
3.3 Инвестициялық тиімділікті талдау және қаржылық коэфиценттер ... ... ... ...58
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .64
Пайдаланған әдебиеттер көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..66
Тіркеме.1 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..68
Тіркеме.2 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..69
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1 Кәсіпорының инвестициялық қызметін ұйымдастырудың негізгі теориялық әдістері
1.1 Инвестицияның ұғымы, түрлері және жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
1.2 Инвестицияны қаржыландыру көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
1.3 Қазақстан Республикасы инвестициялық қызметті реттеудің құқықтық.нормалары және Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясат ... ... ... 11
2 Кәсіпорынның инвестициялық қызметінің есебі
3. Кәсіпорындағы инвестициялық қызметінің талдануы
3.1 Инвестициялық жобаны талдаудың әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .53
3.2 Инвестициялық талдаудағы.таза келтірілген құнның критерийлері (NРV) және өтеушілік, рентабельділік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
3.3 Инвестициялық тиімділікті талдау және қаржылық коэфиценттер ... ... ... ...58
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .64
Пайдаланған әдебиеттер көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..66
Тіркеме.1 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..68
Тіркеме.2 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..69
КІРІСПЕ
Нарықтық экономиканың дамуы шаруашылық жүргізуші субъектілерден бір жағынан олардың бәсеке қабілеттілігін арттыруды, ал екінші жағынан динамикалық құбылмалы экономикалық орта жағдайында олардың қалыптасуының беріктілігін талап етеді. Қоғамның және жеке шаруашылық субъектілерінің дамуы ұлттық мүлік, сәйкесінше пайданың өсуін қамтамасыз ететін материалдық құңдылықтардың өндірісін өсіруге негізделеді. Осы өсімді қамтамасыз ететін бірден бір негізгі құрал болып инвестициялық қызмет табылады.
Инвестициялық қызмет ақша қаржыларын, мақсатты қаржы салымдарын, басқа да құнды қағаздарды, технологя, машиналарды, қондырғыларды, жабдықтарды, лицензияларды айтады.
Инвестициялық іс-әрекет субъектілері болып инвесторлар, тапсырыс берушілер, жұмыс орындаушылар, инвестициялық іс-әрекет объектілерін пайдаланушылар, жабдықтаушылар, банктер, делдалдық қызмет көрсететін ұйымдар, т.б. табылады.
Инвестициялаудың маңызды салаларына өнеркәсіптік өндіріс кешендері, ауылшаруашылық және отын-энергетикалық кешендері жатады. Бұлардың ішінде жоғары үлеске ие болып отырғаны өндірістік кешендер, өйткені шетел күрделі қаржы салымдарының басым бөлігі осы бағытта жұмсалады.
Елдің инвестициялық қызметі оның жалпы шаруашылық қызметінің ажырамас бөлігі болып табылады. Қазіргі кездегі өндіріс үшін ұдайы өсіп отыратын капитал сыйымдылығы мен ұзақ уақытқа созылатын факторлардың өсуі тән. Ел экономикасындағы салалар тиімді қызмет етіп, өнім сапасын арттырып, бәсекелестік қызметін жоғарлатып, нарықтағы өз позицияларын қайтару үшін капиталды тиімді салуы қажет. Сондықтан, республикамыздың экономикасына инвестициялар тартылып, инвестициялық стратегиялар талданып және әрдайым жетілдіріп отыруы қажет, сонда ғана ол жоғарыда айтылған мақсаттарға жете алады.
Инвестициялық жобаларды қорғау тәжірибесі өндірісті ұлғайтудың экологиялық мәселелерін қоғам өткір кабылдайтындығын көрсетті. Осы орайда экологиялық мәселелер кәсіпорындағы жаңарудың салдары емес, керісінше, әрекет етуші өндірістің қанағаттанарлықсыз жағдайының нәтижесі екендігіне мысалдар көп. Сондықтан, жаңаруларға қойылатын қатаң талаптар инвестицияның ғылыми ауқымдылығын, табиғатты қорғау комплексіне күрделі қаржыны керек етеді.
Инвестицияның тиімділігін анықтаудың мәні өте зор. Себебі, кәсіпорынның құлдыраған өндірісін жандандыру үшін немесе әрекет етуші өндірістік процесті әрмен қарай дамыту үшін ғылым мен техниканың соңғы жетістіктеріне сай жаңалық еңгізу аса қажет, яғни күрделі жобалар жасауға тура келеді. Сондықтан, нарық жағдайында ұтылмас үшін кәсіпорын сол жобаның тиімді не тиімсіз екенін өздігінше болжайды.
Тиімділікті тәжірибе жүзінде анықтау үшін сандық көрсеткіштер жүйесі мен түрлі формулалар қолданылады. Осы салыстырмалы тиімділік пен жалпы экономикалық тиімділікті, сондай-ақ қаржылық тиімділікті айта кетуге болады.
Нарықтық экономикадағы инвестиция табыс табумен немесе қандай да бір тиімділікке қол жеткізумен байланысты кез келген қаражат салымы. Инвестиция – бұл алға қойылған нәтижеге жету үшін жұмсалатын ресурс.
Бухгалтерия инвестициялық қызметің тиімді жақтарымен кірісінің есебін жүргізеді.
Нарықтық экономиканың дамуы шаруашылық жүргізуші субъектілерден бір жағынан олардың бәсеке қабілеттілігін арттыруды, ал екінші жағынан динамикалық құбылмалы экономикалық орта жағдайында олардың қалыптасуының беріктілігін талап етеді. Қоғамның және жеке шаруашылық субъектілерінің дамуы ұлттық мүлік, сәйкесінше пайданың өсуін қамтамасыз ететін материалдық құңдылықтардың өндірісін өсіруге негізделеді. Осы өсімді қамтамасыз ететін бірден бір негізгі құрал болып инвестициялық қызмет табылады.
Инвестициялық қызмет ақша қаржыларын, мақсатты қаржы салымдарын, басқа да құнды қағаздарды, технологя, машиналарды, қондырғыларды, жабдықтарды, лицензияларды айтады.
Инвестициялық іс-әрекет субъектілері болып инвесторлар, тапсырыс берушілер, жұмыс орындаушылар, инвестициялық іс-әрекет объектілерін пайдаланушылар, жабдықтаушылар, банктер, делдалдық қызмет көрсететін ұйымдар, т.б. табылады.
Инвестициялаудың маңызды салаларына өнеркәсіптік өндіріс кешендері, ауылшаруашылық және отын-энергетикалық кешендері жатады. Бұлардың ішінде жоғары үлеске ие болып отырғаны өндірістік кешендер, өйткені шетел күрделі қаржы салымдарының басым бөлігі осы бағытта жұмсалады.
Елдің инвестициялық қызметі оның жалпы шаруашылық қызметінің ажырамас бөлігі болып табылады. Қазіргі кездегі өндіріс үшін ұдайы өсіп отыратын капитал сыйымдылығы мен ұзақ уақытқа созылатын факторлардың өсуі тән. Ел экономикасындағы салалар тиімді қызмет етіп, өнім сапасын арттырып, бәсекелестік қызметін жоғарлатып, нарықтағы өз позицияларын қайтару үшін капиталды тиімді салуы қажет. Сондықтан, республикамыздың экономикасына инвестициялар тартылып, инвестициялық стратегиялар талданып және әрдайым жетілдіріп отыруы қажет, сонда ғана ол жоғарыда айтылған мақсаттарға жете алады.
Инвестициялық жобаларды қорғау тәжірибесі өндірісті ұлғайтудың экологиялық мәселелерін қоғам өткір кабылдайтындығын көрсетті. Осы орайда экологиялық мәселелер кәсіпорындағы жаңарудың салдары емес, керісінше, әрекет етуші өндірістің қанағаттанарлықсыз жағдайының нәтижесі екендігіне мысалдар көп. Сондықтан, жаңаруларға қойылатын қатаң талаптар инвестицияның ғылыми ауқымдылығын, табиғатты қорғау комплексіне күрделі қаржыны керек етеді.
Инвестицияның тиімділігін анықтаудың мәні өте зор. Себебі, кәсіпорынның құлдыраған өндірісін жандандыру үшін немесе әрекет етуші өндірістік процесті әрмен қарай дамыту үшін ғылым мен техниканың соңғы жетістіктеріне сай жаңалық еңгізу аса қажет, яғни күрделі жобалар жасауға тура келеді. Сондықтан, нарық жағдайында ұтылмас үшін кәсіпорын сол жобаның тиімді не тиімсіз екенін өздігінше болжайды.
Тиімділікті тәжірибе жүзінде анықтау үшін сандық көрсеткіштер жүйесі мен түрлі формулалар қолданылады. Осы салыстырмалы тиімділік пен жалпы экономикалық тиімділікті, сондай-ақ қаржылық тиімділікті айта кетуге болады.
Нарықтық экономикадағы инвестиция табыс табумен немесе қандай да бір тиімділікке қол жеткізумен байланысты кез келген қаражат салымы. Инвестиция – бұл алға қойылған нәтижеге жету үшін жұмсалатын ресурс.
Бухгалтерия инвестициялық қызметің тиімді жақтарымен кірісінің есебін жүргізеді.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Қазақстан Республикасының заңы. Шетелдік инвестициялар туралы.Толықтырулар мен өзгертулер енгізілген
2. Бухгалтерлік есеп саясаты 26 желтоқсан 1995ж .24 маусым 2002ж өзгертулер енгізілді
3. Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігі. Бухгалтерлік есеп әдістемесі және аудит Департаменті. Бухгалтерлік есептің стандарттары мен әдістемелік ұсынылымы.- Алматы «LEM» баспасы 2003ж
4. Шаруашылық жүргізуші субектілердің бухгалтерлік есепті жүргізудің типтік шоттар жоспары.
5. «Доссормұнайгаз» МГӨБ-ң паспорты
6. Донцова Л. В., Никифорова Н. А. Анализ бухгалтерской отчетности. - М.: Издательство "Дело и Сервис", 1998 — 224 с.
7. Сатубалдин С. С. Учет затрат на проюводство в промышленности США. - М.: Финансы, 1980. - 141 с.
8. Тасмағанбетов Т.А., Әбленов Д.О. Бизнестегі есеп пен талдау: Оку кұралы. Жалпы ред. басқарған Тасмағанбетов Т.А. — Алматы: "Доуір", 2002. — 416.
- 2-е изд., доп. - М: Финансы и статистика, 2000. — 206.
9. Тасмаганбетов Т. А. және баскалар. Каржы есебі: Оку кұралы./ Жалпы ред. баскарған Тасмаганбетов Т. А. — Алматы: Дэуір, 1998. 480 бет.
10. Тасмаганбетов Т. А., Әбленов Д.О. және басқалар. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп (оку кұралы)/ Жалпы ред. баскарған Тасмаганбетов Т. А. - Алматы: Экономика, 1997. - 184 бет.
11. Тасмаганбетов Т. А. және басқалар. Бухгалтерлік есеп (әдістемелік ұсыныстар). — Алматы: КазМБА, 1994. - 132 бет.
12. Тасмаганбетов Т. А. и др. "Роль учета и анализа в системе финансового мененджмента": В Сборнике науч. тр. ППС ИЭФ. КазАТК, — Алматы, 2000. —
13. Радостовец В. К. Финансовый и управленический учет на предприятии. — Алматы: НАК "Центраудит", 1997. - 576 с.
14. И.В. Сергеев, И.И. Веретенникова "Организация и финансирование инвестиций". Изд. "Финансы и статистика".Москва, 2001.
15. Д. М. Мадиярова "Стратегия формирования внешноэкономической политики". Изд. "Экономика" Алматы, 2000.
16. Д. М. Мадиярова "Сыртқы экономикалық саясат және экономикалық қауіпсіздік". Изд. "Экономика" Алматы 2000 ж..
17. Горбунов Э. Инвестициялық іс-әрекетті ынталандыру // Экономист, 2000. №
18 .Коломина М.Е. Инвестициялық тәукелділіктің мәні және оның өлшемі // Финансы, 2000.
1. Қазақстан Республикасының заңы. Шетелдік инвестициялар туралы.Толықтырулар мен өзгертулер енгізілген
2. Бухгалтерлік есеп саясаты 26 желтоқсан 1995ж .24 маусым 2002ж өзгертулер енгізілді
3. Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігі. Бухгалтерлік есеп әдістемесі және аудит Департаменті. Бухгалтерлік есептің стандарттары мен әдістемелік ұсынылымы.- Алматы «LEM» баспасы 2003ж
4. Шаруашылық жүргізуші субектілердің бухгалтерлік есепті жүргізудің типтік шоттар жоспары.
5. «Доссормұнайгаз» МГӨБ-ң паспорты
6. Донцова Л. В., Никифорова Н. А. Анализ бухгалтерской отчетности. - М.: Издательство "Дело и Сервис", 1998 — 224 с.
7. Сатубалдин С. С. Учет затрат на проюводство в промышленности США. - М.: Финансы, 1980. - 141 с.
8. Тасмағанбетов Т.А., Әбленов Д.О. Бизнестегі есеп пен талдау: Оку кұралы. Жалпы ред. басқарған Тасмағанбетов Т.А. — Алматы: "Доуір", 2002. — 416.
- 2-е изд., доп. - М: Финансы и статистика, 2000. — 206.
9. Тасмаганбетов Т. А. және баскалар. Каржы есебі: Оку кұралы./ Жалпы ред. баскарған Тасмаганбетов Т. А. — Алматы: Дэуір, 1998. 480 бет.
10. Тасмаганбетов Т. А., Әбленов Д.О. және басқалар. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп (оку кұралы)/ Жалпы ред. баскарған Тасмаганбетов Т. А. - Алматы: Экономика, 1997. - 184 бет.
11. Тасмаганбетов Т. А. және басқалар. Бухгалтерлік есеп (әдістемелік ұсыныстар). — Алматы: КазМБА, 1994. - 132 бет.
12. Тасмаганбетов Т. А. и др. "Роль учета и анализа в системе финансового мененджмента": В Сборнике науч. тр. ППС ИЭФ. КазАТК, — Алматы, 2000. —
13. Радостовец В. К. Финансовый и управленический учет на предприятии. — Алматы: НАК "Центраудит", 1997. - 576 с.
14. И.В. Сергеев, И.И. Веретенникова "Организация и финансирование инвестиций". Изд. "Финансы и статистика".Москва, 2001.
15. Д. М. Мадиярова "Стратегия формирования внешноэкономической политики". Изд. "Экономика" Алматы, 2000.
16. Д. М. Мадиярова "Сыртқы экономикалық саясат және экономикалық қауіпсіздік". Изд. "Экономика" Алматы 2000 ж..
17. Горбунов Э. Инвестициялық іс-әрекетті ынталандыру // Экономист, 2000. №
18 .Коломина М.Е. Инвестициялық тәукелділіктің мәні және оның өлшемі // Финансы, 2000.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1 Кәсіпорының инвестициялық қызметін ұйымдастырудың негізгі теориялық
әдістері
1.1 Инвестицияның ұғымы, түрлері және
жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
1.2 Инвестицияны қаржыландыру көздері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
1.3 Қазақстан Республикасы инвестициялық қызметті реттеудің құқықтық-
нормалары және Қазақстан Республикасындағы инвестициялық
саясат ... ... ... 11
2 Кәсіпорынның инвестициялық қызметінің есебі
3. Кәсіпорындағы инвестициялық қызметінің талдануы
3.1 Инвестициялық жобаны талдаудың
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
3.2 Инвестициялық талдаудағы-таза келтірілген құнның критерийлері (NРV)
және өтеушілік,
рентабельділік ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 55
3.3 Инвестициялық тиімділікті талдау және қаржылық
коэфиценттер ... ... ... ...58
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..64
Пайдаланған әдебиеттер
көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .66
Тіркеме-
1 ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
Тіркеме-
2 ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
КІРІСПЕ
Нарықтық экономиканың дамуы шаруашылық жүргізуші субъектілерден бір
жағынан олардың бәсеке қабілеттілігін арттыруды, ал екінші жағынан
динамикалық құбылмалы экономикалық орта жағдайында олардың қалыптасуының
беріктілігін талап етеді. Қоғамның және жеке шаруашылық субъектілерінің
дамуы ұлттық мүлік, сәйкесінше пайданың өсуін қамтамасыз ететін материалдық
құңдылықтардың өндірісін өсіруге негізделеді. Осы өсімді қамтамасыз ететін
бірден бір негізгі құрал болып инвестициялық қызмет табылады.
Инвестициялық қызмет ақша қаржыларын, мақсатты қаржы салымдарын, басқа
да құнды қағаздарды, технологя, машиналарды, қондырғыларды, жабдықтарды,
лицензияларды айтады.
Инвестициялық іс-әрекет субъектілері болып инвесторлар, тапсырыс
берушілер, жұмыс орындаушылар, инвестициялық іс-әрекет объектілерін
пайдаланушылар, жабдықтаушылар, банктер, делдалдық қызмет көрсететін
ұйымдар, т.б. табылады.
Инвестициялаудың маңызды салаларына өнеркәсіптік өндіріс кешендері,
ауылшаруашылық және отын-энергетикалық кешендері жатады. Бұлардың ішінде
жоғары үлеске ие болып отырғаны өндірістік кешендер, өйткені шетел күрделі
қаржы салымдарының басым бөлігі осы бағытта жұмсалады.
Елдің инвестициялық қызметі оның жалпы шаруашылық қызметінің ажырамас
бөлігі болып табылады. Қазіргі кездегі өндіріс үшін ұдайы өсіп отыратын
капитал сыйымдылығы мен ұзақ уақытқа созылатын факторлардың өсуі тән. Ел
экономикасындағы салалар тиімді қызмет етіп, өнім сапасын арттырып,
бәсекелестік қызметін жоғарлатып, нарықтағы өз позицияларын қайтару үшін
капиталды тиімді салуы қажет. Сондықтан, республикамыздың экономикасына
инвестициялар тартылып, инвестициялық стратегиялар талданып және әрдайым
жетілдіріп отыруы қажет, сонда ғана ол жоғарыда айтылған мақсаттарға жете
алады.
Инвестициялық жобаларды қорғау тәжірибесі өндірісті ұлғайтудың
экологиялық мәселелерін қоғам өткір кабылдайтындығын көрсетті. Осы орайда
экологиялық мәселелер кәсіпорындағы жаңарудың салдары емес, керісінше,
әрекет етуші өндірістің қанағаттанарлықсыз жағдайының нәтижесі екендігіне
мысалдар көп. Сондықтан, жаңаруларға қойылатын қатаң талаптар инвестицияның
ғылыми ауқымдылығын, табиғатты қорғау комплексіне күрделі қаржыны керек
етеді.
Инвестицияның тиімділігін анықтаудың мәні өте зор. Себебі,
кәсіпорынның құлдыраған өндірісін жандандыру үшін немесе әрекет етуші
өндірістік процесті әрмен қарай дамыту үшін ғылым мен техниканың соңғы
жетістіктеріне сай жаңалық еңгізу аса қажет, яғни күрделі жобалар жасауға
тура келеді. Сондықтан, нарық жағдайында ұтылмас үшін кәсіпорын сол
жобаның тиімді не тиімсіз екенін өздігінше болжайды.
Тиімділікті тәжірибе жүзінде анықтау үшін сандық көрсеткіштер жүйесі мен
түрлі формулалар қолданылады. Осы салыстырмалы тиімділік пен жалпы
экономикалық тиімділікті, сондай-ақ қаржылық тиімділікті айта кетуге
болады.
Нарықтық экономикадағы инвестиция табыс табумен немесе қандай да бір
тиімділікке қол жеткізумен байланысты кез келген қаражат салымы. Инвестиция
– бұл алға қойылған нәтижеге жету үшін жұмсалатын ресурс.
Бухгалтерия инвестициялық қызметің тиімді жақтарымен кірісінің есебін
жүргізеді.
Осылайша инвестиция мәні инвестиция қызметінің екі жағын біріктіреді:
ресурстар шығыны және нәтиже. Кез келген ресурстар шығыны, яғни
инвестициялар ешқандай нәтижеге жеткізбесе, онда ол пайдасыз болады.
Ел экономикасына инвестициялық іс-әрекетті инвестицияларды жүзеге
асыру бойынша практикалық іс-қимыл жиынтығы, инвестициялық іс-әрекет қаржы
ресурстарымен шаруашылық ішіндегі резервтер арқылы, сондай-ақ
инвесторлардың қарызға алынған және тартылған қаржы құралдары жүзеге
асырылады.
1993 жылдан бастап кәзіргі күнге дейін елімізге тікелей келген
инвестициялар көлемі шамамен 40 миллиард долларды құрайды. Оның ішінде 2001
жыллан ел экономикасына жыл сайын 4-4,5 миллиард доллардан салынса, өткен
2004 жылы 8,4 миллиард доллар шетелдік тікелей инвестиция тартылды.Біздің
инвестициялық саясатымыздың арқасында 2002 жылы Мудис және 2004 жылы
Фитч халықаралық рейтинг агенттіктері Қазақстанға ТМД елдері арасында
бірінші болып инвестициялық класс рейтингін берді.
2000 жылы Бүкіләлемдік Банк Қазақстанды инвестиция салуға неғұрлым
қолайлы Фитч халықаралық рейтинг агенттігінің сарапшылары Қазақстаннның
экономикасы мен мемлекеттік қаржылары мұнай секторының қысымына және әлем
рыноктарындағы мұнай бағасының өзгеруіне төтеп беретіндей неғұрлым қолайлы
жағдайда тұрғанын атап көрсетті.
Салыстырмалы түрде алғанда, қысқа мерзім ішінде Шетелдік инвесторлар
кеңесі беделді, тұрақты түрде жұмыс істейтін институтқа айналды, деп атап
көрсетті Нұрсұлтан Әбішұлы.
Қазақстанның соңғы бес жылдағы жиынтық ІЖӨ-нің өсуі 50 пайыздан асып
түсті.
2004 жылы ішкі жалпы өнім 9,4 пайызға артты. 2004 жылдың қортындылары
бойынша негізгі капиталға салынған инвестициялар көлемі он миллиардтық
межеден асып, 1 триллион 530миллиард тенгені құрады. Бұл 1998 жылдағыдан 6
есе дерлік, ал 1993 жылғы көрсеткіштен 200 есе көп.
Соңғы уаққыттары деп атап көрсеттіМемлекет басшысы, өңдеуші сектордағы
инвестициялық қызмет жандана түсуде. Егер 1998 жылғы өңдеуші өнеркәсіптегі
негізгі капиталға салынған инвестициялар 44 миллиард тенге болса, 2004 жылы
ол 150 миллиард теңгеге дейін көтерілді.
Қазақстан ТМД елдері ішінде бірінші болып экономикалық үрдістерді
принципті түрдегі жаңа жүйесі- Ұлттық инновациялық жүйені қалыптастыруға
кірісті. Өткен жыл бойына инновациялық инфрақұрылым негізінен қалау жөнінде
шаралар қабылданды. Жүргізілген зерттеулердің Қазақстандық, өңірлік және
әлемдік рыноктарда өсу әулеттеріне ие 23 сала іріктелінірп алынды. Бұл
міндетті жүзеге асыру шетелдік және отандық инвесторлармен акрадағы
әріптестік ынтымақтастық арқылы қам тамасыз етілетін болады.
Қазақстан әлеументтік –экономикалық дамуында жақсы нәтижелерге қол
жеткізіп келеді. Дегенмен бұл әлі жеткіліксіз. Еліміздің алдында әлі қыруар
іс тұр.
1 КӘСІПОРЫНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ ТЕОРИЯЛЫҚ
ӘДІСТЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасы инвестициялық қызметті реттеудің
құқықтық-нормалары
Осы Заң шетелдік инвестицияларды Қазақстан Республикасының
экономикасына тартудың басты құқықтық және экономикалық негіздерін
белгілейді, шетелдік инвестицияларды қорғаудың мемлекеттік кепілдіктерін
бекітеді, оларды жүзеге асырудың ұйымдық нысандарын, шетелдік инвеститорлар
қатысатын дауларды шешу тәртібін белгілейді.
1-тарау. Жалпы ережелер:
1-бап. Негізгі терминдер мен ұғымдар.
Осы Заңдағы:
Инвестициялар-мүліктік қазыналардың және оларға құқықтардың,
сондай-ақ пайда (кіріс) келтіру мақсатында инвеститорлар кәсіпкерлік қызмет
объектілеріне салатын интеллектуалдық меншікке құқықтардың барлық түрлері.
Инвестицияларға байланысты қызмет:
- бірлескен және шетелдік кәсіпорындарды, сондай-ақ шетелдік заңды
тұлғалар филиалдарын құру, бақылау, олардың жұмыс істеуі, ұсталуы және
таратылуы;
- шарттарды жасасу мен орындау;
- интеллектуалдық меншік құқығын қоса алғанда, алуан түрлі мүлікті
сатып алу, пайдалану және оларға билік ету;
- акцияларды, облигациялар мен басқа да бағалы қағаздарды сатып алу,
шығару және сату;
- жерді және өзге де табиғи ресурстарды сатып алу, кепілге салу,
оларды иесіздендіру және пайдалану құқықтарын қолданудың басқа да
нысандары;
- басқа да мүлік құқықтарын алу;
- заемдар, несиелер, нысаналы банк және қаржы салымдарын беру;
- инвестицияларға байланысты, Қазақстан Республикасының заңдарында
тыйым салынбаған өзге де қызмет.
Шетелдік инвестициялар-шетелдік инвестор жасаған
инвестициялар.
Шетелдік инвестор:
- шетелдік заңды тұлғалар;
- шетелдік азаматтар, азаматтығы жоқ тұлғалар, шет елде тұрақты
тұрғылықты жері бар Қазақстан Республикасының азаматтар, бұл орайда олар
шаруашылық қызматті жүргізу үшін азаматтығын алған немесе тұрақты
тұрғылықты жері орналасқан елде тіркелген болуы керек;
- шет мемлекеттер;
- халықарлық ұйымдар.
Ұлттық инвестор- Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын жеке
тұрға және (немесе) Қазақстан Республикасында инвестицияны жүзеге асыратын
Қазақстан Республикасының заңды тұлғасы
Шетелдік заңды тұлға-шет мемлекеттің заңдарына сәйкес құрылған
заңды тұлға (компания, фирма, кәсіпорын, ұйым, қауымдастық және т.б.).
Қазақстан Республикасының заңды тұлғасы- Қазақстан Республикасының
заңдарына сәйкес Қазақстан Республикасы аумағында құрылған заңды тұлға
(соның ішінде шетел қатысатын кәсіпорын).
Шетел қатысатын кәсіпорын- Қазақстан Республикасының заңдарына
сәйкес Қазақстан Республикасы аумағында құрылған және шетелдік кәсіпорын
немесе бірлескен кәсіпорын нысанында іс-қимыл жасайтын заңды тұлға.
Шетелдік кәсіпорын- Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
Қазақстан Республикасы аумағында құрылған, толығымен шетелдік инвесторға
тиесілі шетел қатысатын кәсіпорын.
Бірлескен кәсіпорын- Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
Қазақстан Республикасы аумағында құрылған, мүлкінің (акциялардың, үлестің)
бір бөлігі шетелдік инвесторға тиесілі шетел қатысатын кәсіпорын.
Кірістер-пайданы, дивиденттерді, кәсіпорынды басқарғаны, техникалық
қызмет көрсеткені үшін сыйақыны және заңды жолмен тапқан басқа да кез-
келген табыстарды қоса алғанда, ақшалай немесезаттай нысандағы
инвестицияларды жүзеге асыру нәтижесінде алынған қаражат.
2-бап. Шетелдік инвестициялардың объектілері
Шетелдік инвестицияларда Қазақстан Республикасының заң құжаттарында
осындай инвесторларға тыйым салынбаған кез-келген объектілерге және қызмет
түрлеріне салынуы мүмкін.
3-бап. Заңның қолданылу аясы
1. Қазақстан Республикасындағы шетелдік инвестицияларға байланысты
қатынастар осы Заңмен, сондай-ақ Қазақстан Республикасының басқа да
заңдарымен реттеледі.
2. Заемдар, несиелер, нысаналы банк және қаржы салықтарын беруге
байланысты, сондай-ақ шетелдегі ұлттық инвесторлардың инвестицияларына
байланысты қатынастар арнаулы заңдармен реттеледі.
Егер еркін экономикалық аймақтар туралы заң құжаттарында өзгеше
көзделмесе, еркін экономикалық аймақтарда шетелдік инвестицияларды жүзеге
асыруға осы Заңның қалыптары қолданады.
3. Егер Қазақстан Республикасының халықаралық шартында осы Заңда
белгіленгендегіден өзгеше ережелер белгіленсе, халықаралық шарттың
ережелері қолданылады.
2-тарау. Шетелдік инвестицияларға берілетін кепілдіктер
4-Бап. Шектелдік инвестицияның құқықтық рижимі
1.Шетелдік инвестициялардың кез-келген нысандары мен соларға
байланысты, Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген заңдарында тыйым
салынбаған қызмет осындай жағдайда Қазақстан Республикасы жеке тұлғаларының
немесе заңды тұлғаларының, не өзге де кез-келген шетелдік жеке тұлғалар мен
заңды тұлғалардың инвестицияларына қаншалықты қолайлы жағынан кем түспейтін
жағдайларда жүзеге асырылады.
2. Бұл режим:
а) басқа мемлекеттердің жеке және заңды тұлғаларына осы
мемлекеттермен, не халықаралық конвенцияларға сол мемлекеттермен бірлесе
отырып қатысу арқылы жасалған халықаралық шарттарға сәйкес Қазақстан
Республикасы беретін артықшылықтарға;
б) арнаулы заңдармен реттелетін мемлекеттік меншікті жекешелендіруге
шетелдік инвесторлардың қатысуына;
в) Қазақстан Республикасының заң құжаттарында тікелей көзделген өзге
де жағдайларда қолданылмайды.
3. Ұлттық инвесторлар жөнінде Қазақстан Республикасының заңдарында
белгіленген шектеулер мен жауапкершілік, егер заңдарда өзгеше көзделмесе,
шетелдік инвесторға да қолданылады
4. Экономика мен әлеументтік саланың басымдық берілген салаларында
шетелдік инвестициалар үшін Қазақстан Республикасы заңдарында қосымша
жеңілдіктер белгіленуі мүмкін
5. Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету қажеттілігін негізге ала отырып,
Қазақстан Республикасының заң құжаттарында шетелдік инвесторлардың
қызметіне қойылатын немесе тыйым салынатын аумақтар белгіленуі мүмкін.
10-бап. Кірістерді пайдалану кепілдіктері
1. Инвестролар өз қызметінен алған кірістерді өз қалауы бойынша
Қазақстан Республикасының заңдарында тиым салынбаған басқа да мақсаттар
үшін пайдалануға құқылы.
2. Инвесторлар кірістері мен басқа да қаражаттарын сақтау және
пайдалану үшін Қазақстан Республикасының банкілері туралы және валюталық
реттеу туралы заңдарына сәйкес Қазақстан Республикасының аумағындағы
банкілерде ұлттық және шетелдік валютамен есепшот ашуға құқылы.
11-бап. Жеке валюта қаражатын пайдалану кепілдіктері
1. Инвесторлар валюта операцияларын осы Заңда белгіленген
ерекшеліктерді ескере отырып, Қазақстан Республикасының валюталық реттеу
туралы заңдарына сәйкес жүргізіледі.
2. Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген рәсімдерге сәйкес
салықтар мен басқа да міндетті төлемдер төленген жағдайда, шетелдік
инвестицияларға байланысты Қазақстан Республикасына және одан шетелдік
валютамен ақша аударымдарының бәрі еркін және кідергісіз жүзеге асырылады.
Мұндай аударымдарға, атап айтқанда, мыналар енгізіледі:
а) кірістер
б) келтірілген зиян үшін алынған өтемдер мен төлемдер
в) өз мүлкін сатудан алынған қаражат
д) басқа да көздерден заңды түрде алынған қаражат
Шетелдік инвестор шарттасушылармен есеп айырысуды, резидент емес және
резидент қызметкерлерге жалақы төлеуді, Қазақстан Республикасында валютаны
қайта инвестициялауды шетелдік валютамен жүргізуге құқылы.
Шетелдік инвестор Қазақстан Республикасы аумағында өзіне тиесілі ұлттық
валютаны еркін жұмсауға құқылы
19-бап. Шетелдік заңды тұлғалардың филиалдары мен өкілдіктері және
олардың қызметі
Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде орналасқан шетелдік заңды
тұлғаның филиалы оның Қазақстан Республикасында орналасқан және тіркелген,
осы заңды тұлға міндеттерінің бәрін немесе бір бөлігін атқаратын оқшау
бөлімшесі болып табылады.
2. Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде орналасқан шетелдік
заңды тұлғаның өкілдігі оның Қазақстан Республикасында орналасқан және
тіркелген, шетелдік заңды тұлғаның мүдделерін қорғайтын және оған өкілдік
ететін оның атынан мәлеметтер мен өзге де құқықтық іс-әрекеттер жасайтын
оқшау бөлшемесі болып табылады.
3. Филиалдар мен өкілдіктер заңды тұлғалар болмайды. Оларға өздерін
құрған шетелдік тұлға мүлік бөледі және олар осы заңды тұлға бекіткен ереже
негізінде іс-қимыл жасайды.
4. Филиалдар мен өкілдіктердің басшыларын шетелдік заңды тұлға
дайындайды және олар өздеріне берілген сенімхат негізінде іс-қимыл жасайды.
23-бап. Бухгалтерлік есеп және есеп беру
1. Инвестор Қазақстан Республикасында қолданылып жүрген ережелер
бойынша, ал құрылтай құжаттарында көзделген жағдайларда, сондай-ақ шетелдік
инвестициялар шыққан елде қолданылып жүрген, не халықаралық тәжірибеде
қабылданған ережелер бойынша да бухгалтерлік есеп жүргізеді
және есеп береді.
2. Салықтар Қазақстан Республикасы аумағында қолданылып жүрген
ережелерде көзделген тәртіп бойынша есетеледі.
3. Инвестор жылдық бухгатерлік балансты, пайда мен зиян туралы
есепті және аудиторлық ұйымның қорытындысын Қазақстан Республикасының
заңдарында белгіленген мерзімде есеп беру құжаттамасын табыс ету үшін салық
және статистика органдарына жібереді [1].
Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясат:
Инвестициялық саясаттың әлеуметттік-экономикалық салдарын ескере
отырып, Қазақстан экономиканың қаржылық тұрақтануы сатысына ену кезеңінде
қатаң әдістерді қолдана бастады, бұл әдістер төмендегі бағыттарды
қамтиды:
Үкіметттік несиелер мен кепілдемелерді шектеу (өйткені үкіметтік
несие алдын-ала ақы төлеуді; кепілдемелерді ұсынуды және белгілі салалардың
пайызымен қайтарылуын талап етеді). Мұндай жағдайда елге келіп жатқан шетел
инвесторларын көбейтуге арналған мүмкіндіктер кеңейіп жатыр.
Капиталды таратудың мұндай формасының басымдылығы әртүрлі түсіндіріледі:
• Тікелей шетел инвесторлары донордың ұзақ мерзімдік мүдделерінің жүзеге
асуына мүмкіндік береді;
• Донордың өндірістік процесті басқаруға қатысу мүмкіндігі болуы тиіс;
• Елеулі көлемде қаржылық ресурстардың ағылып келуін қамтамасыз етеді, ол
сыртқы қарыздардың төлену проблемасына әсер етпейді;
• Тікелей шетел инвестициялары іскерлік және шаруашылық белсенділікті
қамтамасыз ете отырып, өндірістік және ғылыми-техникалық ынтымақтастықтың
әр түрлі формаларының кең түрде таралуына ықпал етеді. Мұның барлығы
үкіметтің орта мерзімдік инвестициялық бағдарламасын қабылдау және жүзеге
асыру үшін бағыт-бағдар беруге мүмкіндік жасады. Объектілерді салу және
сатып алумен қатар шетел капиталын салу бағыттарына мыналар жатады:
• Біріккен және төл кәсіпорындарды құру;
• Шетел компанияларының басқаруына объектілерді беру;
• Акционерлеу жолы арқылы кәсіпорындарды жекешелендіру процесіне
донорлардың қатысуын кеңейту;
• Банктік мекемелерді инвестициялау.
Қолданылатын бағыттар сипатында елеулі өзгерістер болуда, яғни біріккен
кәсіпорындарды делдалдық өткізу және сатып алу қызметі салалрында емес,
өндірістік, банктік, құрылыстық қызметте, аграрлық секторда ұлғаюы.
2000 жылы қызмет етіп жатқан біріккен кәсіпрындардың жалпы саны
5388, ал шетел инвесторларының басқаруына берілген кәсіпорындар саны 500-
ден астам болды.
Қазақстан Республикасы экономикасына тартылатын айнылам
капиталының ұлғаюы жеке жобалар бойынша жекешелендіру процесінде көрініс
тапты.
Оның өрістеуі белгілі мөлшерде төлем төлемеу дағдарысы сияқты
түйінді мәселені жеңілдетті, өндірістердің іскерлік белсенділігін
көтеруге және озық технологияларға өту процесін жеделдетуге мүмкіндік
береді.
Дегенмен, бірқатар жағымсыздықтар да кездеседі, олар
республиканың экономикалық қауіпсіздігіне әсер ететін қателердің пайда
болуына ықпал жасайды. Олар мыналар:
• Бұрынғысынша донор үшін өте тартымды болып табылатын мұнай-газ саласы,
қара және түсті металлургия, ақырғы нәтижесінде олар халық
шаруашылығындағы жекелеген салалардың дамуындағы алшақтықтың ұлғаюына
ықпал етеді.
• Шетел инвестицияларын осылайша орналастыру шетел инвесторларының (темекі,
кондитерлік, маргарин өндірісі және т.б.) қызмет етуін монополиялық
тұрғыда бекітілуіне ықпал етті.
• Шетелдік тікелей инвестицияларын құрылымында үлкен үлесті – несиелер,
займдар, ссудалар алып жатыр. Оларды негізгі инвестор кәсіпорыннан,
филиалдар мен еншілес компаниялар алады. Мұндай фирмааралық инвестициялау
қиындап бара жатыр. Соның салдарынан фирмааралық қарыздар қалыптасуда
және ұсынудың қатаң жағдайлары кезінде коммерциялық несиелеу кеңейтілуде.
• Фирмааралық несиелерді қолдану, сонымен бірге бас компаниядан қаржылану
көп жағдайда инвестициялаудың –өзінің көлеміне тең емес пайданың ауысуына
әкеліп соғады. Мысалы, әлемдік тәжірибедегі шынайы салым жоспарланған
инвестициялар саласының 20 пайызынан асқан жоқ, ал пайданы қайта
инвестициялаудың бұдан кейінгі процесі
бухгалтерлік және басқа да әдістерсіз қаржылардың негізсіз ағылып кетуіне
әкеліп соғады.
• Ел экономикасындағы өңдеуші емес, шикізат салаларын инвестициялау теріс
жағдайларға әкеліп соғады, оладың ішінде ерекше орынды дивиденттер алады,
олар саланың экспорттық көлемінің елеулі бөлігін құрайды. Бұл жағдайда
кеден арқылы шетелге өнімнің едәуір көлемінің өтуі кезінде экспорттық
валюталық түсім пропоционалды дәрежеде өспейді.
• Шетелдік инвестициялаудың басқа формаларымен салыстырғанда, тікелей
инвестициялар ағымын қатаң түрде реттеу өте ауыр, нәтижесінде ол төлем
балансы жағдайына белгілі дәрежеде әсер етеді.
Бүкіл әлемдік тәжірибедегідей, Қазақстан Республикасына тікелей шетел
инвестицияларын тарту ұзақ мерзімдік болашақты айқындай алмайды. Тәжірибеде
көптеген донорлар міндеттемелер шеңберін орындауға қабілетсіз болып келеді,
тиісінше ол төлем балансына, жұмыскерлердің әлеуметтік тұрақсыздығы
жағдайына әсер етеді. Қазақстандағы объектілер басқаруға өте тиімді
жағдайлар беріледі.
Экономикалық жағдайдың ауырлығы халық шаруашылығының бірқатар
салаларын, ең алдымен қор қүрайтын салалар үшін аман қалудың қиын
жағдайларын туғызды. Экономикалық түрғыда аман қалу үшін жазба өнеркәсібі
саласы аз шығынды болғандықтан, ішкі де, сыртқы да инвестицияларды тарту
үшін өте басымды болды.
КСРО кезінде де көрініс тапқан техника мен қүрал-жабдықтарды
қолданылудың жоғары мерзімі, инвестициялык сүраныс қысымы-ның нәтижесінде
негізгі қорлардың бұзылуы күшейді, ал негізгі қордың моральдық емес, табиғи
тозуы 40% шегінде өзгеріп отырды. Кәсіпорындардың өзіндік қаржылары
инвестицияға деген сүраныс-ты 25-40% деңгейінде қанағаттандыра алды.
Елдегі қаржылық, несиелік жүйелер мен оның институттарының дүрыс
қалыптасуы шетелдік капиталдың жаппай өктемдік жүргізуі үіпін қолайлы
жағдайлар жасады.
Мемлекеттік меншікті жекешелендіру процесстерінің кезеңдері іс
жүзінде меншік формаларының үдайы өндіріс процесстеріне әсер ете алмайды.
Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатын дамытушы елдер
тәжірибесімен салыстыра отырып, Аргентина саясатымен белгілі бір
ортақтықтың бар екендігін атап өтуге болады. Өйткені Қазақстанда
жүргізілген 4 кезең төмендегідей нәтижелерге әкелді:
• реформалаудың бірінші кезеңі - инвестициялық жекешелендіру
қорының
(ИЖҚ) қалыптасуына және капиталдың үкімет кепілдемесі арқылы
тартылатындығына жағдай жасады.
• екінші кезең жекешелендіру процестерінің белсенді жүруін және
акциялардың мемлекеттік пакеттерінің 80%-ке дейіні
шетелдік
инвесторларға сатылуын қамтамасыз етті, осы уақытта төлемдердің
төлебеуі және отандық тауар өндірушілердің банкротқа үшырау
проблемалары қат-қабат жүріп отырды.
• Үшінші кезең жекешелендіру процессінде республикалық нарықта
шетел банктердің ролін "тереңірек" өтті; нәтижесінде
инвестициялык
саясаттың аргентиналық қателіктері болған, атап айтқанда: аз
шығынды
әдіс өңдеу, ғылыми технологиялар салаларының туындауына жағдай
жасамай, керісінше дәстүрлі салалар экспортын кеңейту
қүралдарының
дамуына жағдай жасады.
1. 2 Инвестицияның ұғымы, түрлері және жіктелуі
Инвестициялар деп өнеркәсіптің, құрылыстың, ауыл шаруашылығының және
экономиканың басқа да салаларының кәсіпорындарына капитал түрінде салынып,
жұмсалатын шығындардың жиынтығын айтамыз. Инвестициялық қызметтің мақсаты
түпкі нәтижесінде кәсіпкерліктен табыс немесе процент алу болып табылады.
Инвестицияның көзі болып жаңадан қалыптасқан (құрылған) күн немесе
таза табыстың жинақталған бөлігі саналады. Кәсіпкерлер (кәсіпорындар) оны
өзінің табысының (таратылған) қаражаттарының есебінен жұмылдырады. Негізгі
капиталды жаңартуға арналған инвестиция көзі болып кәсіпорынның меншігінде
қалған табысы саналады. Бағалы қағаздардың көп түрлілігі инвестицияны
жіктеудің көптеген критерийлерін алдын ала айқындайды.
Қаржылық инвестиция өзінің пайдалану мерзіміне қарай, қысқа және ұзақ
мерзімді болып бөлінеді.
Инвестиция өзінің арналымы немесе алынған мақсаты бойынша: қаржылық
және нақты болып бөлінеді.
Нақты инвестициялар - бұл кәсіпорынның негізгі капиталын және
материалдық-өндірістік қорын өсіруге салынатын салымдар.
Қаржылық инвестициялар — бұл субъектінің табыс алу мақсатында
пайдаланатын активі (мысалға, пайыздар, роялтилер, дивидендтер және жалға
ақысы), инвестицияланған капиталдың өсуі немесе алынатын басқа да олжалар
(мысалға, коммерциялық мәміленің нәтижесі). Сондай-ақ, қаржылық
инвестицияға пайдаланбай тұрған жылжымайтын мүліктер де жатады. Қаржылық
инвестицияның бір түрі болып бағалы (құнды) қағаздар да саналады. Барлық
бағалы (құнды) қағаздар екі топқа бөлінеді - ақшалай және күрделі
(капиталды) болып, ақшалай бағалы қағаздарды алған кезде ақшалай қарыздарды
алғандағыдай етіп рәсімделеді. Бұл борыштық бағалы қағаздар. Оларға:
вексельдер, депозиттер және жинақ сертификаттар және т.б. жатады. Осы
бағалы қағаздар бойынша табыс бір мөртелік сипатқа ие болады және олар
өзінің номиналдық (атаулы) құнынан төмен бағаға сатып алудың есебінен
қалыптасады. Ақшалай бағалы қағаздар, әдетте, қысқа мерзімге (бір жылдан
аспайтын уақытқа) беріледі.
Капиталды бағалы қағаздар кәсіпорынды дамыту үшін, оның кагшталын
(қорын) кұрастыру немесе ұлғайту мақсатында шығарылады.
Бағалы қағаздар құқығы бойынша кімге жататындығы туралы белгілерін
куәландыру үшін олар былайша бөлінеді:
- бағалы қағазды ұсынушыға — құқықтарын орындау үшін, бірақ олардың иелерін
теңестіруді (идентификациялауды) талап етпейді, ұстаушылардың, атына тіркеу
жасалынбайды. Ұсынушы бағалы қағазды куәландыратын құқығын басқа адамға
қарапайым жолымен қолына береді.
- атаулы бағалы қағаздар — белгілі бір адамның атына жазылады. Бағалы
қағаздарда куәландырылған құқықтары ондағы қойылған талапты жеңілдету үшін
белгіленген тәртіппен басқа тұлғаға беріледі. Атаулы бағалы қағаздар
бойынша құқық беретін адам соған сәйкес келетін талаптардың орындалуы емес,
ондағы тиесілі талаптың занды еместігіне жауап береді.
— ордерлік бағалы қағаз — ол ең алғашында иемденушінің атына немесе оның
бұйрығы бойынша жазылады. Бұл онда көрсетілген құқықтар қағазға түсірілген
тәртіпке байланысты ауыспалылығын сақтайтындай етіп — индоссаментке жазып
береді. Индоссамент өзінде құқықтың болғанына ғана емес, сонымен бірге,
оның жүзеге асуына да жауап береді. Бағалы қағаздардан алынатын табысқа
қатысты оларды борыштық және инвестициялық етіп бөлуге болады.
Борыштық бағалы қағаздар пайыздарды (проценттерді) төлеуді және
негізгі қарыздың негізгі сомасын графикке сәйкес жабуды эмитент өз
міңдетіне алады. Бұл кімнің эмитенті екендігіне қарамастан, оған барлық
облигациялар, векселдер жатады [7,8].
Инвестициялық бағалы қағаздар эмитент активтерінің бір бөлігін
иемденуге құқық береді, оларға эмитенттердің барлық типтеріндегі акциялары
тұтастай жатады.
Бағалы қағаздар эмитенттік сипаты бойынша: мемлекеттік (Үкіметпен
Ұлттық Банктің борышкерлік міндеттемелері), муниципалдық (жергілікті атқару
органдарының борышкерлік міндеттемелері) және корпоративтік (шаруашылық
жүргізуші субъектілердің жарғылық капиталын қалыптастыру немесе қаржылық-
шаруашылық қызметін жүргізу үшін қажет қаражатты тарту мақсатымен
қолданыстағы заңға сәйкес шығарылатын) болып бөлінеді.
Мәмілеге байланысты шығарылатын бағалы қағаздар: фондылық (акциялар,
облигациялар) және саудалық (коммерциялық векселдер, чектер, коносаменттер,
кепілдік міндеттемелер, т.б.) болып бөлінді.
Фондылық бағалы қағаздар көптеп шығарылуымен (эмиссиясымен)
ерекшеленеді және олар қор биржаларында айналысқа түседі.
Саудалык, бағалы қағаздар коммерциялық бағытқа ие: олар негізінен
сауда операциялары бойынша есеп айырысуға және тауарларды орын алмастыру
процесіне қызмет көрсетуге арналған.
Нарықтағы айналыс ерекшеліктеріне байлаңысты бағалы қағаздарды
нарықтық (айналыстағы) және нарықтық емес (айналыстағы емес) етіп бөлу
мүмкін.
Нарықта болатын бағалы қағаздар биржалық немесе биржалық емес айналым
шеңберінде нарықта екінші рет еркін сатылуы және сатып алынуы мүмкін. Олар
сатылғаннан кейін эмитентке мерзімнен бұрын ұсынылмайды.
Нарықтық емес бағалы қағаздар бір қолдан екінші қолға еркін кеше
алмайды, яғни екінші рет айналысқа түспейді. Бұндай бағалы қағаздар
қатарына оларды шығару кезінде сатылмайды деген шарт қойылса, онда оларды
тек эмитенттің өзі ғана сатып алады. Сондай-ақ айналысы шектеулі бағалы
қағаздар да бөлініп көрсетілуі мүмкін. Мысалға, жабық АҚ акциялары сатып
алу және сату мәміле бойынша шектелген акциялардың қатарына жатады [6].
Бағалы қағаздар әрекет ететін орыны бойынша ақша нарығының бағалы
қағаздары және капиталдық бағалы қағаздары болып бөлінеді.
Ақша нарығы дегеніміз — қысқа мерзімді бағалы кағаздардың алынуы мен
сатылуын керсетеді және ол қаржылық нарықтың бір бөлігі. Қысқа мерзімді
бағалы қағаздардың әрекет ету мерзімі — бір күннен бастап бір жылға дейін
болуы мүмкін. Айналыстағы бағалы қағаздар, әдетте, төменгі төлем
тәуекелімен қатар жүреді, өйткені қарыз берушілердің төлем қабілеттілігі
жоғары болса ғана шығарылады. Ақша нарығының бағалы қағаздарына: қазыналық
векселдер, депозиттік сертификаттар, коммерциялық қағаздар жатады [3,4.]
Бағалы қағаздар нарықтық капиталдар ретінде бір жылдан астам мерзімге
ұсынылады. Бұл борышкерлік, сондай-ақ инвестициялық бағалы қағаздар болуы
мүмкін.
Бағалы қағаздардың атқаратын ролі бойынша: негізгі (акциялар мен
облигациялар), көмекші (чектер, векселдер, сертификаттар, т.б.) және
негізгі бағалы қағаздардың алыну мен сатылу құқығын куаландыратын шартты
бағалы қағаздар болып бөлінеді (варранттар, опциондар, қаржылық фьчерстер;
сатып алу құқығының артықшылығы).
Бағалы қағаздарды өздерінің алдына қойған міндеті мен мақсатына сәйкес
басқа да белгілері бойынша (құжатты және құжатсыз, кері қайтарылатын және
қайтарылмайтын, тұрақты деңгейде және әр түрлі деңгейде табыс әкелетін)
жіктелуі мүмкін.
Инвестор бағалы қағаздар нарығында жұмыс істей жүріп салымдарды
тараптандырудың (диверсификациялаудың) принципін ұстануы тиіс: инвестор
қаржылық активтердің өр түрлісін алуға ұмтылуы керек; Бұл салымдардың
тәуекелділігін азайту үшін қажет. Мысалы, инвестор өзінің, барлық ақшаларын
бір компанияның акцияларына салды делік. Бұл жағдайда ол акция курсының
нарықтық ауытқуына толық тәуелді болады. Егер кәсіпорын қаражаттары бірнеше
компаниялардың акцияларына салынатын болса, онда инвестордың табысы
неғұрлым аз ауытқитын біршама компаниялардың акциясына тәуелді болады. Егер
инвестор әр тараптандыру (диверсификациялау) принципін ұстанатын болса,
онда ол инвестициялық (фондылық) портфел деп аталатын бағалы қағаздардың
жиынтығымен байланысты болады.
Қоржындық (портфелдік) инвестициялаудың объектілері ретінде әртүрлі
бағалы қағаздар: акциялар, облигациялар, бағалы кағаздардың шартты түрлері
әрекет етеді. Қоржынның бір бөлігі ақша түрінде ұсынылуы мүмкін. Қоржындағы
қағаздардың көлемі де әр түрлі болады. Қоржындық инвестициялау өзінің
құрамына тәуелді, ол табыс немесе залал әкелуі мүмкін және тап сондай
тәуекелділіктің де сол және басқа да деңгейіне ие. Қоржынға енетін бағалы
қағаздардың тізбесін де, көлемін де инвестор өзгерте алады [9,15].
Қоржынды құрастыру кезінде инвестор келесі факторларды есепке алуы
тиіс: тәуекелділікті, табыс дәрежесін, орындалу мерзімін, бағалы қағаздар
типін.
Инвестор инвестициялық мақсатына тәуелді белгілі бір типтерді
қалыптастырады. Келесі типтерін бөліп көрсету қабылданған: бірінші тип —
өсім қоржыны, екінші тип — табыс қоржыны.
Коржынның бірінші типінің мақсаты өсімді көбіне дивидентгер мен
проценттер алу есебінен емес, бағалы қагаздардың бағамдық (курстык)
өсімінің есебінен алу болып табылады. Бүл негізгі салымның басым бөлігін
акция құрайды. Күтілетін капитал өсімімен және тәуекелділіктің ара
қатынасына байланысты қоржындық өсімнің ортасынан, тағы да басқа қоржынның
түрлерін, атап айтқанда: агрессивті, консервативті және орташа өсімін бөліп
керсетуге болады. Агрессивті өсім қоржындары капиталдың максималды өсіміне
бағытталады. Бұл қоржын үлкен тәуекелділікпен байланысты екенін көрсетеді,
бірақ эмитент-кәсіпорындардың қолайлы дамуы кезінде ол үлкен табыс әкелуі
мүмкін. Қоржынның бұл құрылымы, әдетте, тез өсетін жас компаниялардың
акдияларымен көрсетілуі мүмкін. Консерватік қоржынның есімі негізінен ірі,
жақсы белгілі және тұрақты компаниялардың акциясынан тұрады, бұндай
қоржынның тәуекелділігі де аса үлкен болмайды. Қоржынның орташа өсімінде
агрессивті қоржынға да, консервативті қоржынға да тән инвестициялық
қасиетгері болады. Оның құрамына сенімді кәсіпорындармен қоса даму
үстіңдегі жас кәсіпорындардың да акциялары енеді. Мұндай қоржын жеткілікті
жоғары табысқа және тәуекелдің орташа деңгейін ұстауына қолайлы жағдай
туғазады.
Қоржындардың екінші типі дивидентермен проценттер есебінен табыс алу
болып табылады. Қоржынның бұл типі тәуекел кезіңде алдын ала жоспарланған
табыстың деңгейін қамтамасыз етеді және онда тәуекелділіктің деңгейі нольге
тең болады. Қоржындардың аталған типін инвестициялау объектілері ретінде
сенімділігі жоғары бағалы қағаздар алынады. Оның құрамына енетін қорлардың
инструменттеріне байланысты олар: конверттелетін, нарықтық ақшалай және
облигациялар болып бөлінеді. Конверттелетін (айырбасталынатын) қоржындар;
айрықша акциялардан және облигацияларынан тұрады, Мұндай қоржын оны
құрайтын бағалы қағаздардаң есебінен нарық коньюктурасы мүмкіңдік беретін
болса, онда оларға жай акциялардың өзі де, қосымша табыс әкелуі мүмкін,
басқаша жағдайда, қоржьн инвестициясы тек тәуекелділік төмен болған кезінде
ғана табыспен қамтамасыз етіледі.
Ақша нарығының қоржыңдары (портфелі) капиталды толық сақтау мақсатынан
тұрады, Оның құрамына ақшалай қаражат пен тез сатылатын активтер кіреді,
Егер де ұлттық валюта өзінің төмендеу бағамын көрсетсе, онда ол шетелдік
валютаға айырбасталуы мүмкін, сөйтіп, еадынғаи капитал нольдік тәуекелділік
кезінде өз өсімін сақтайды, Облигациялар қоржындары облигациялардың
есебінен қалыптасады және нолдік тәуекелділік кезінде орташа табыс келеді.
Қоржындардың өсуіне қоржынға енген құрылымдардың денгейі мен бағамдары
әсер етеді. Табыс қоржыңдары тұрақты құрамға және құрылымға ие.
Қоржын қызмет етуінің уақытқа байланысты мерзімі шектелген және
мерзімі шектелмеген болып бөлінеді.
Мерзімі шектелген қоржын тек табыс табуға талпыныс жасап қана қоймай,
алдын-ала уақыты белгіленген кезеңнің шегінде табыс табуды қөздейді. Ал
мерзімі шектелмеген қоржынның уақыты шектеліп белгіленбейді.
Мүмкіндігінше толықтырылатын, қайтарып алынатын және тұрақты қоржындар
ажыратылып көрсетіледі. Толықтырылатын қоржындар, бастапқы салынған ақша
қаражаттарының есебінен емес, сыртқы қаражат көздерінің, есебінен өсуі
(толықтырылуы) мүмкін. Қайтарып алынатын қоржындар бастапқы салынған
қаражаттардың бір бөлігін қайтарып алуға жол береді. Тұрақты қоржындарда
бастапқы салынған қаражаттар қоржынның барлық кезең бойына тұрақты көлемін
сақтайды [10].
Инвестиция — экономиканы дамудың тұрақты және жоғарғы қарқынын
қалыптастыруды, ғылыми-техникалық прогресстің жетістіктерін енгізуді,
инфрақұрылымды дамытуды көздейтін басты фактор.
Инвестицияны дамытуда кәсіпорындарды қаржыландыратын және ұзақ мерзімге
несие беретін мамандандырылған инвестициялық банктер мен акционерлік
қоғамдардың акцияларынан құрылған инвестицияық корлар ерекше роль атқарады.
Сөйтіп, қорлар экономиканың неғұрлым пайдалы салалары мен кәсіпорындарына
капиталдың құйылуына жағдай жасайды.
Қаржылық инвестициялар инвесторлар үшін ішкі және сыртқы
инвестициялар жағдайында белгілі бір тәуекелділікпен байланысты болатынын
ескерген жен. Бұл тәуекелділік басшылардың біліктілігімен және олардың епті
әрекеттерімен, есеп пен бақылау жұмысын ұйымдастыруымен, валютаның бағамдық
пайыз мелшерлемесінің өзгерістерімен, орта мерзімді және қысқа мерзімді
несиелерді тартудың қиындылықтарымен және т.б. осы сияқты мәселелерімен
байланысты болып.келеді. Сонымен қатар, табиғат зіл залаларымен және саяси
теуекелділіктерімен байланысты болатынын ескерген абзал. Қаржылық
инвестициялар техникалық-экономикалық есептеулер жасалған соң және сол
инвестицияланатын объектіні қажетті зерделеуден өткізгеннен кейін барып,
жүзеге асырылады. Осы жағдайда ғана нарықтық қарым-қатынастар жағдайындағы
тәуекелділіктер төмендеуі мүмкін.
Инвестициялаудың болашақ жағдайын анықтау мүмкін болмағандықтан,
капиталдың кез келген инвестициясына тәуекелділік тән.
Инвестициялау объектісі бойынша тәуекелділіктің бірнеше түрі бар.
Нарықтық тәуекелділік өнімге сұраныс пен ұсыныстың козғалысына және
өндіріс факторларының бағасына байланысты капиталды жоғалту мүмкіндігімен
анықталады.
Бизнес-тәуекелділік инвестиіцияның экономикалық тиімділігін, соның
ішінде инвестициялық кезең ұзақтылығын бағалаудың ақиқаттылығымен
бейнеленеді.
Қаржылық тәуекелділік инвестициялық кезең мен коммерциялық өткізу
кезеңінде активтердің кұнсыздануы мен ақша қабілетінің көрсеткіштерінің
төмендеуімен байланысты.
Инвестицияның тиімділігін арттыру жолдары:
а) күрделі қаржы салымдарының арқасында болған өзгерістер
жаңаруларға негіздеп, ал жаңарудың өзі ғылым мен техниканың
соңғы жетістіктерімен байланыстыру;
б) негізгі қүралдардың активті бөлігінің үлесі жоғарылап,
технологиялық құрылымда прогресстің болуын қамтамасыз ету;
в) құрылыстың технологиясы ресурс үнемдеуші түрге жеткізу;
г) инвестициялау кезеңінде каржылық ағымды тиімді ету және
қаржы салған уақыттан бастап өндіріс қуатын толық игергенге дейінгі
мерзімді барынша қысқарту;
д) инвестициялау объектісі бойынша маркетингті үзіліссіз жүргізу және
керек уақытында өнімді өткізу дайындығына түзетулер енгізу, ал өткізу ісі
инвестициялаудың соңғы сатыларында параллельді жүзеге асады [11].
Мемлекет инвестициялык қызметті реттейді, тұтас - инвестициялық
саясатты жасап, оны жүргізеді, ал министрліктер мен ведомстволар арқылы
мемлекеттік (бюджеттік) инвестицияларды басқарады. Оның қарауында арнайы
реттеуіштер жеткілікті: салықтық жеңілдіктер; территорияны, саланы басты
өндірісті дамытуға субсидиялар мен субвенциялар; мемлекеттік стандарттар
мен нормалар; шетелдік инвесторларды қоса алғанда инвестордың құқығын
кепілдендіру және қорғау.
Өндіріске инвестиция келтіру мәселесін шешуші кәсіпорын, алдымен,
өзінің даму сипатын анықтап алғанды жөн көреді. Бұл шара бірқатар
көрсеткіштерді талдау нәтижесінде ғана жүзеге асады, атап айтқанда:
• өнім шығару;
• өндірістік шығындар;
• еңбек өнімділігі;
• қор сыйымдылығы;
• қор қайтарымдылығы, т.б.
3. Инвестициялық қызметтің объектілері келесі:
1. жаңадан қалыптасқан және модернизацияланатын негізгі қорлар және айналым
қорлары;
2. құнды қағаздар;
3. мақсатты қаржы салымдары;
4. ғылымиөтехникалық өнім және жеке меншіктің басқа да объекттері;
5. мүліктік құқ және ақыл-ой меншіктік құқ.
Жалпы жағдайда инвестиция ақша құралы, банктік салымдар, пай, акциялар
және т.б. бағалы қағаздар, технологиялар, машиналар, құрал-жабдықтар,
лицензиялар, тауар белгілері, несиелер, басқа да мүлік және мүліктік
құқықтар және т.б. табыс алуға ұмтылатын қызметтер объектісіне салынатын
интеллектуалды құндылықтар.
Инвестициялық саясаттың әлеуметттік-экономикалық салдарын ескере
отырып, Қазақстан экономиканың қаржылық тұрақтануы сатысына ену кезеңінде
қатаң әдістерді қолдана бастады, бұл әдістер төмендегі бағыттарды
қамтиды:
Үкіметттік несиелер мен кепілдемелерді шектеу (өйткені үкіметтік
несие алдын-ала ақы төлеуді; кепілдемелерді ұсынуды және белгілі
салалардың пайызымен қайтарылуын талап етеді).
Мұндай жағдайда елге келіп жатқан шетел инвесторларын көбейтуге
арналған мүмкіндіктер кеңейіп жатыр. Капиталды таратудың мұндай
формасының басымдылығы әртүрлі түсіндіріледі:
Тікелей шетел инвесторлары донордың ұзақ мерзімдік мүдделерінің
жүзеге асуына мүмкіндік береді;
Донордың өндірістік процесті басқаруға қатысу мүмкіндігі болуы тиіс;
Елеулі көлемде қаржылық ресурстардың ағылып келуін қамтамасыз етеді,
ол сыртқы қарыздардың төлену проблемасына әсер етпейді;
Тікелей шетел инвестициялары іскерлік және шаруашылық белсенділікті
қамтамасыз ете отырып, өндірістік және ғылыми-техникалық ынтымақтастықтың
әр түрлі формаларының кең түрде таралуына ықпал етеді.
Қазақстан Республикасының, зандары экономиканың барлық саласын
инвестициялық тұрғысынан қолдауға бағытталған. Республикада инвестициялық
жобаларды жүзеге асырудың тиімділігіне бағытталған жеңілдіктер мен
преференциялар әзірленіп жасалған.
Түптеп келгенде, инвестициялардың мақсаты- жаңа технологияларды,
алдыңғы қатарлы техниканы және ноу-хауды енгізу; ішкі нарықты жоғары
сапалы, тауарлармен толтыру жөне қолайлы қызмет көрсету; отандық тауар
өндірушілерді мемлекеттік қолдау және ынталандыру; экспортқа бағытталған
және импортты алмастырушы өндірістерді дамыту, Қазақстан Республикасының
шикізат көздерін тиімді және кешенді пайдалану; қазіргі заманғы менеджмент
пенн маркетинггің әдістерін енгізу, жаңа жұмыс орындарын кұру; жергілікті
мамандардың үздіксіз оқу жүйесін енгізу, олардың біліктілік деңгейін
көтеру; өндірістің жедел дамуын қамтамасыз ету; қоршаған табиғат ортасын
жақсарту болып табылады.
Қазақстан Республикасының экономикасын көтеруде және оны одан әрі
дамытуда шетелдік инвесторлардың атқарар ролі зор. Шетелдік инвестицияларға
табыс алу мақсатында кәсіпкерлік қызметтің объектілеріне инвесторлар салып
отырған мүліктік құндылықтар және оған қоса олардын, құқықтары, яғни
интеллектуалдық меншік құқығы да кіреді.
Шетелдік инвестициялар Қазақстан Республикасының занды тұлғаларының
жарлық капиталына қатыса отырып, ондағы қабылданатын шешімдерге өз
үлестерін және құқықтарын қорғауына болады.
Шетелдік инвесторлар заңға қайшы келмейтін кез келген қызметпен, атап
айтқанда: бірлескен кәсіпорындарды құруға және олардын, шетелдік
филиалдарын ашуға, мүліктік құқын сатып алуға, қарыз, несие беруге т.б.
қызметтермен шұғылдануына болады.
Шетелдік инвесторлар өздерінің қызметінен алған табысын өз қалаулары
бойынша пайдалануға құқылы, Қазақстан аймағында қайта қаржыландыру үшін,
тауарлар алуға және басқада мақсаттар үшін, яғни Қазақстан Республикасының
зандарында тыйым салынбаған кез келген қызметпен айналысуына болады.
Шетел инвестициялары дүниежүзілік экономика интернационализациясында
және экономиканы бөліп қарастырғанда өте маңызды роль атқарады. Тікелей
шетел инвестициялары халықаралық саудадан жоғары дамып келеді [11,12]
Негізгі инвесторлар трансұлттық компаниялар. Олар дүниежүзілік
экономиканы интернационализациялау процессінде орталық орын алды және
мемлекеттер арасындағы шаруашылық байланыстарды күшейту механизмін
қалыптастырды.
Шетел инвесторлары үшін түсінікті және прогрессивті қүқықтық базаны
қүру оларды біздің елге тартудың негізі болып табылады. Шетел
инвестициялары отандық экономиканы дамытуға ықпал ету керек. Ол үшін шетел
инвестициялары ең алдымен өнеркәсіптің және халық шаруашылығының нақты
салаларына бағытталу керек: машина қүрылысы және металл өңдеу, химия және
мүнаи химия, жеңіл және азық-түлік өнеркәсіптеріне, аграрлық секторға.
1.3 Инвестицияларды қаржыландыру көздері
Капиталды инвестициялау барысында кәсіпорынның қаржылық жағдайына
бақылау жасауына негізгі объектілері болып мыналар табылады:
• барлық қызмет түрлерінен түсетін таза ақшалай табыс;
• капитал құрылымы (меншік және тартылған капиталдар арасындағы
қатынас);
• кәсіпорынның нарықтық құны (бағасы);
• қайтарылу мерзімі бойынша ұзақ және қысқа мерзімді міндеттемелердің
құрылымы;
• активтердің құрамы мен құрылымы;
• арадағы эксплуатациялық шығының құрамы және оны төмендету
мүмкіндіктері;
• жоғары тәуелділікті қызметтегі қаржылай операциялардың
концентрациялану деңгейі;
• дебиторлық және инвестициялық менеджментті енгізудің тиімділігі.
Нақты инвестициялық қаржыны басқаруда күрделі қаржы салудың
ерекшеліктері ескерілуі тиіс. Олар:
1. Оларды жүзеге асыру, материалдық және ақшалай шығындармен байланысты.
2. Күрделі қаржы салымының қайтарылуы болашақта бірнеше жыл ішінде алынуы
тиіс.
3. Күрделі қаржы салымының нәтижесін болжауда міндетті түрде тәуекел мен
белгісіздік элементтері болады.
4. Күрделі қаржы салымы ретінде қолданылатын инвесторлар өндірістік
қуаттың кеңеюін жаңа жабдықтарды сатып алу немесе басқадай капиталды
сатып алу шығынды қарастырады. Инвестициялық қоржынды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1 Кәсіпорының инвестициялық қызметін ұйымдастырудың негізгі теориялық
әдістері
1.1 Инвестицияның ұғымы, түрлері және
жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
1.2 Инвестицияны қаржыландыру көздері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
1.3 Қазақстан Республикасы инвестициялық қызметті реттеудің құқықтық-
нормалары және Қазақстан Республикасындағы инвестициялық
саясат ... ... ... 11
2 Кәсіпорынның инвестициялық қызметінің есебі
3. Кәсіпорындағы инвестициялық қызметінің талдануы
3.1 Инвестициялық жобаны талдаудың
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
3.2 Инвестициялық талдаудағы-таза келтірілген құнның критерийлері (NРV)
және өтеушілік,
рентабельділік ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 55
3.3 Инвестициялық тиімділікті талдау және қаржылық
коэфиценттер ... ... ... ...58
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..64
Пайдаланған әдебиеттер
көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .66
Тіркеме-
1 ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
Тіркеме-
2 ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
КІРІСПЕ
Нарықтық экономиканың дамуы шаруашылық жүргізуші субъектілерден бір
жағынан олардың бәсеке қабілеттілігін арттыруды, ал екінші жағынан
динамикалық құбылмалы экономикалық орта жағдайында олардың қалыптасуының
беріктілігін талап етеді. Қоғамның және жеке шаруашылық субъектілерінің
дамуы ұлттық мүлік, сәйкесінше пайданың өсуін қамтамасыз ететін материалдық
құңдылықтардың өндірісін өсіруге негізделеді. Осы өсімді қамтамасыз ететін
бірден бір негізгі құрал болып инвестициялық қызмет табылады.
Инвестициялық қызмет ақша қаржыларын, мақсатты қаржы салымдарын, басқа
да құнды қағаздарды, технологя, машиналарды, қондырғыларды, жабдықтарды,
лицензияларды айтады.
Инвестициялық іс-әрекет субъектілері болып инвесторлар, тапсырыс
берушілер, жұмыс орындаушылар, инвестициялық іс-әрекет объектілерін
пайдаланушылар, жабдықтаушылар, банктер, делдалдық қызмет көрсететін
ұйымдар, т.б. табылады.
Инвестициялаудың маңызды салаларына өнеркәсіптік өндіріс кешендері,
ауылшаруашылық және отын-энергетикалық кешендері жатады. Бұлардың ішінде
жоғары үлеске ие болып отырғаны өндірістік кешендер, өйткені шетел күрделі
қаржы салымдарының басым бөлігі осы бағытта жұмсалады.
Елдің инвестициялық қызметі оның жалпы шаруашылық қызметінің ажырамас
бөлігі болып табылады. Қазіргі кездегі өндіріс үшін ұдайы өсіп отыратын
капитал сыйымдылығы мен ұзақ уақытқа созылатын факторлардың өсуі тән. Ел
экономикасындағы салалар тиімді қызмет етіп, өнім сапасын арттырып,
бәсекелестік қызметін жоғарлатып, нарықтағы өз позицияларын қайтару үшін
капиталды тиімді салуы қажет. Сондықтан, республикамыздың экономикасына
инвестициялар тартылып, инвестициялық стратегиялар талданып және әрдайым
жетілдіріп отыруы қажет, сонда ғана ол жоғарыда айтылған мақсаттарға жете
алады.
Инвестициялық жобаларды қорғау тәжірибесі өндірісті ұлғайтудың
экологиялық мәселелерін қоғам өткір кабылдайтындығын көрсетті. Осы орайда
экологиялық мәселелер кәсіпорындағы жаңарудың салдары емес, керісінше,
әрекет етуші өндірістің қанағаттанарлықсыз жағдайының нәтижесі екендігіне
мысалдар көп. Сондықтан, жаңаруларға қойылатын қатаң талаптар инвестицияның
ғылыми ауқымдылығын, табиғатты қорғау комплексіне күрделі қаржыны керек
етеді.
Инвестицияның тиімділігін анықтаудың мәні өте зор. Себебі,
кәсіпорынның құлдыраған өндірісін жандандыру үшін немесе әрекет етуші
өндірістік процесті әрмен қарай дамыту үшін ғылым мен техниканың соңғы
жетістіктеріне сай жаңалық еңгізу аса қажет, яғни күрделі жобалар жасауға
тура келеді. Сондықтан, нарық жағдайында ұтылмас үшін кәсіпорын сол
жобаның тиімді не тиімсіз екенін өздігінше болжайды.
Тиімділікті тәжірибе жүзінде анықтау үшін сандық көрсеткіштер жүйесі мен
түрлі формулалар қолданылады. Осы салыстырмалы тиімділік пен жалпы
экономикалық тиімділікті, сондай-ақ қаржылық тиімділікті айта кетуге
болады.
Нарықтық экономикадағы инвестиция табыс табумен немесе қандай да бір
тиімділікке қол жеткізумен байланысты кез келген қаражат салымы. Инвестиция
– бұл алға қойылған нәтижеге жету үшін жұмсалатын ресурс.
Бухгалтерия инвестициялық қызметің тиімді жақтарымен кірісінің есебін
жүргізеді.
Осылайша инвестиция мәні инвестиция қызметінің екі жағын біріктіреді:
ресурстар шығыны және нәтиже. Кез келген ресурстар шығыны, яғни
инвестициялар ешқандай нәтижеге жеткізбесе, онда ол пайдасыз болады.
Ел экономикасына инвестициялық іс-әрекетті инвестицияларды жүзеге
асыру бойынша практикалық іс-қимыл жиынтығы, инвестициялық іс-әрекет қаржы
ресурстарымен шаруашылық ішіндегі резервтер арқылы, сондай-ақ
инвесторлардың қарызға алынған және тартылған қаржы құралдары жүзеге
асырылады.
1993 жылдан бастап кәзіргі күнге дейін елімізге тікелей келген
инвестициялар көлемі шамамен 40 миллиард долларды құрайды. Оның ішінде 2001
жыллан ел экономикасына жыл сайын 4-4,5 миллиард доллардан салынса, өткен
2004 жылы 8,4 миллиард доллар шетелдік тікелей инвестиция тартылды.Біздің
инвестициялық саясатымыздың арқасында 2002 жылы Мудис және 2004 жылы
Фитч халықаралық рейтинг агенттіктері Қазақстанға ТМД елдері арасында
бірінші болып инвестициялық класс рейтингін берді.
2000 жылы Бүкіләлемдік Банк Қазақстанды инвестиция салуға неғұрлым
қолайлы Фитч халықаралық рейтинг агенттігінің сарапшылары Қазақстаннның
экономикасы мен мемлекеттік қаржылары мұнай секторының қысымына және әлем
рыноктарындағы мұнай бағасының өзгеруіне төтеп беретіндей неғұрлым қолайлы
жағдайда тұрғанын атап көрсетті.
Салыстырмалы түрде алғанда, қысқа мерзім ішінде Шетелдік инвесторлар
кеңесі беделді, тұрақты түрде жұмыс істейтін институтқа айналды, деп атап
көрсетті Нұрсұлтан Әбішұлы.
Қазақстанның соңғы бес жылдағы жиынтық ІЖӨ-нің өсуі 50 пайыздан асып
түсті.
2004 жылы ішкі жалпы өнім 9,4 пайызға артты. 2004 жылдың қортындылары
бойынша негізгі капиталға салынған инвестициялар көлемі он миллиардтық
межеден асып, 1 триллион 530миллиард тенгені құрады. Бұл 1998 жылдағыдан 6
есе дерлік, ал 1993 жылғы көрсеткіштен 200 есе көп.
Соңғы уаққыттары деп атап көрсеттіМемлекет басшысы, өңдеуші сектордағы
инвестициялық қызмет жандана түсуде. Егер 1998 жылғы өңдеуші өнеркәсіптегі
негізгі капиталға салынған инвестициялар 44 миллиард тенге болса, 2004 жылы
ол 150 миллиард теңгеге дейін көтерілді.
Қазақстан ТМД елдері ішінде бірінші болып экономикалық үрдістерді
принципті түрдегі жаңа жүйесі- Ұлттық инновациялық жүйені қалыптастыруға
кірісті. Өткен жыл бойына инновациялық инфрақұрылым негізінен қалау жөнінде
шаралар қабылданды. Жүргізілген зерттеулердің Қазақстандық, өңірлік және
әлемдік рыноктарда өсу әулеттеріне ие 23 сала іріктелінірп алынды. Бұл
міндетті жүзеге асыру шетелдік және отандық инвесторлармен акрадағы
әріптестік ынтымақтастық арқылы қам тамасыз етілетін болады.
Қазақстан әлеументтік –экономикалық дамуында жақсы нәтижелерге қол
жеткізіп келеді. Дегенмен бұл әлі жеткіліксіз. Еліміздің алдында әлі қыруар
іс тұр.
1 КӘСІПОРЫНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ ТЕОРИЯЛЫҚ
ӘДІСТЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасы инвестициялық қызметті реттеудің
құқықтық-нормалары
Осы Заң шетелдік инвестицияларды Қазақстан Республикасының
экономикасына тартудың басты құқықтық және экономикалық негіздерін
белгілейді, шетелдік инвестицияларды қорғаудың мемлекеттік кепілдіктерін
бекітеді, оларды жүзеге асырудың ұйымдық нысандарын, шетелдік инвеститорлар
қатысатын дауларды шешу тәртібін белгілейді.
1-тарау. Жалпы ережелер:
1-бап. Негізгі терминдер мен ұғымдар.
Осы Заңдағы:
Инвестициялар-мүліктік қазыналардың және оларға құқықтардың,
сондай-ақ пайда (кіріс) келтіру мақсатында инвеститорлар кәсіпкерлік қызмет
объектілеріне салатын интеллектуалдық меншікке құқықтардың барлық түрлері.
Инвестицияларға байланысты қызмет:
- бірлескен және шетелдік кәсіпорындарды, сондай-ақ шетелдік заңды
тұлғалар филиалдарын құру, бақылау, олардың жұмыс істеуі, ұсталуы және
таратылуы;
- шарттарды жасасу мен орындау;
- интеллектуалдық меншік құқығын қоса алғанда, алуан түрлі мүлікті
сатып алу, пайдалану және оларға билік ету;
- акцияларды, облигациялар мен басқа да бағалы қағаздарды сатып алу,
шығару және сату;
- жерді және өзге де табиғи ресурстарды сатып алу, кепілге салу,
оларды иесіздендіру және пайдалану құқықтарын қолданудың басқа да
нысандары;
- басқа да мүлік құқықтарын алу;
- заемдар, несиелер, нысаналы банк және қаржы салымдарын беру;
- инвестицияларға байланысты, Қазақстан Республикасының заңдарында
тыйым салынбаған өзге де қызмет.
Шетелдік инвестициялар-шетелдік инвестор жасаған
инвестициялар.
Шетелдік инвестор:
- шетелдік заңды тұлғалар;
- шетелдік азаматтар, азаматтығы жоқ тұлғалар, шет елде тұрақты
тұрғылықты жері бар Қазақстан Республикасының азаматтар, бұл орайда олар
шаруашылық қызматті жүргізу үшін азаматтығын алған немесе тұрақты
тұрғылықты жері орналасқан елде тіркелген болуы керек;
- шет мемлекеттер;
- халықарлық ұйымдар.
Ұлттық инвестор- Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын жеке
тұрға және (немесе) Қазақстан Республикасында инвестицияны жүзеге асыратын
Қазақстан Республикасының заңды тұлғасы
Шетелдік заңды тұлға-шет мемлекеттің заңдарына сәйкес құрылған
заңды тұлға (компания, фирма, кәсіпорын, ұйым, қауымдастық және т.б.).
Қазақстан Республикасының заңды тұлғасы- Қазақстан Республикасының
заңдарына сәйкес Қазақстан Республикасы аумағында құрылған заңды тұлға
(соның ішінде шетел қатысатын кәсіпорын).
Шетел қатысатын кәсіпорын- Қазақстан Республикасының заңдарына
сәйкес Қазақстан Республикасы аумағында құрылған және шетелдік кәсіпорын
немесе бірлескен кәсіпорын нысанында іс-қимыл жасайтын заңды тұлға.
Шетелдік кәсіпорын- Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
Қазақстан Республикасы аумағында құрылған, толығымен шетелдік инвесторға
тиесілі шетел қатысатын кәсіпорын.
Бірлескен кәсіпорын- Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
Қазақстан Республикасы аумағында құрылған, мүлкінің (акциялардың, үлестің)
бір бөлігі шетелдік инвесторға тиесілі шетел қатысатын кәсіпорын.
Кірістер-пайданы, дивиденттерді, кәсіпорынды басқарғаны, техникалық
қызмет көрсеткені үшін сыйақыны және заңды жолмен тапқан басқа да кез-
келген табыстарды қоса алғанда, ақшалай немесезаттай нысандағы
инвестицияларды жүзеге асыру нәтижесінде алынған қаражат.
2-бап. Шетелдік инвестициялардың объектілері
Шетелдік инвестицияларда Қазақстан Республикасының заң құжаттарында
осындай инвесторларға тыйым салынбаған кез-келген объектілерге және қызмет
түрлеріне салынуы мүмкін.
3-бап. Заңның қолданылу аясы
1. Қазақстан Республикасындағы шетелдік инвестицияларға байланысты
қатынастар осы Заңмен, сондай-ақ Қазақстан Республикасының басқа да
заңдарымен реттеледі.
2. Заемдар, несиелер, нысаналы банк және қаржы салықтарын беруге
байланысты, сондай-ақ шетелдегі ұлттық инвесторлардың инвестицияларына
байланысты қатынастар арнаулы заңдармен реттеледі.
Егер еркін экономикалық аймақтар туралы заң құжаттарында өзгеше
көзделмесе, еркін экономикалық аймақтарда шетелдік инвестицияларды жүзеге
асыруға осы Заңның қалыптары қолданады.
3. Егер Қазақстан Республикасының халықаралық шартында осы Заңда
белгіленгендегіден өзгеше ережелер белгіленсе, халықаралық шарттың
ережелері қолданылады.
2-тарау. Шетелдік инвестицияларға берілетін кепілдіктер
4-Бап. Шектелдік инвестицияның құқықтық рижимі
1.Шетелдік инвестициялардың кез-келген нысандары мен соларға
байланысты, Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген заңдарында тыйым
салынбаған қызмет осындай жағдайда Қазақстан Республикасы жеке тұлғаларының
немесе заңды тұлғаларының, не өзге де кез-келген шетелдік жеке тұлғалар мен
заңды тұлғалардың инвестицияларына қаншалықты қолайлы жағынан кем түспейтін
жағдайларда жүзеге асырылады.
2. Бұл режим:
а) басқа мемлекеттердің жеке және заңды тұлғаларына осы
мемлекеттермен, не халықаралық конвенцияларға сол мемлекеттермен бірлесе
отырып қатысу арқылы жасалған халықаралық шарттарға сәйкес Қазақстан
Республикасы беретін артықшылықтарға;
б) арнаулы заңдармен реттелетін мемлекеттік меншікті жекешелендіруге
шетелдік инвесторлардың қатысуына;
в) Қазақстан Республикасының заң құжаттарында тікелей көзделген өзге
де жағдайларда қолданылмайды.
3. Ұлттық инвесторлар жөнінде Қазақстан Республикасының заңдарында
белгіленген шектеулер мен жауапкершілік, егер заңдарда өзгеше көзделмесе,
шетелдік инвесторға да қолданылады
4. Экономика мен әлеументтік саланың басымдық берілген салаларында
шетелдік инвестициалар үшін Қазақстан Республикасы заңдарында қосымша
жеңілдіктер белгіленуі мүмкін
5. Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету қажеттілігін негізге ала отырып,
Қазақстан Республикасының заң құжаттарында шетелдік инвесторлардың
қызметіне қойылатын немесе тыйым салынатын аумақтар белгіленуі мүмкін.
10-бап. Кірістерді пайдалану кепілдіктері
1. Инвестролар өз қызметінен алған кірістерді өз қалауы бойынша
Қазақстан Республикасының заңдарында тиым салынбаған басқа да мақсаттар
үшін пайдалануға құқылы.
2. Инвесторлар кірістері мен басқа да қаражаттарын сақтау және
пайдалану үшін Қазақстан Республикасының банкілері туралы және валюталық
реттеу туралы заңдарына сәйкес Қазақстан Республикасының аумағындағы
банкілерде ұлттық және шетелдік валютамен есепшот ашуға құқылы.
11-бап. Жеке валюта қаражатын пайдалану кепілдіктері
1. Инвесторлар валюта операцияларын осы Заңда белгіленген
ерекшеліктерді ескере отырып, Қазақстан Республикасының валюталық реттеу
туралы заңдарына сәйкес жүргізіледі.
2. Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген рәсімдерге сәйкес
салықтар мен басқа да міндетті төлемдер төленген жағдайда, шетелдік
инвестицияларға байланысты Қазақстан Республикасына және одан шетелдік
валютамен ақша аударымдарының бәрі еркін және кідергісіз жүзеге асырылады.
Мұндай аударымдарға, атап айтқанда, мыналар енгізіледі:
а) кірістер
б) келтірілген зиян үшін алынған өтемдер мен төлемдер
в) өз мүлкін сатудан алынған қаражат
д) басқа да көздерден заңды түрде алынған қаражат
Шетелдік инвестор шарттасушылармен есеп айырысуды, резидент емес және
резидент қызметкерлерге жалақы төлеуді, Қазақстан Республикасында валютаны
қайта инвестициялауды шетелдік валютамен жүргізуге құқылы.
Шетелдік инвестор Қазақстан Республикасы аумағында өзіне тиесілі ұлттық
валютаны еркін жұмсауға құқылы
19-бап. Шетелдік заңды тұлғалардың филиалдары мен өкілдіктері және
олардың қызметі
Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде орналасқан шетелдік заңды
тұлғаның филиалы оның Қазақстан Республикасында орналасқан және тіркелген,
осы заңды тұлға міндеттерінің бәрін немесе бір бөлігін атқаратын оқшау
бөлімшесі болып табылады.
2. Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде орналасқан шетелдік
заңды тұлғаның өкілдігі оның Қазақстан Республикасында орналасқан және
тіркелген, шетелдік заңды тұлғаның мүдделерін қорғайтын және оған өкілдік
ететін оның атынан мәлеметтер мен өзге де құқықтық іс-әрекеттер жасайтын
оқшау бөлшемесі болып табылады.
3. Филиалдар мен өкілдіктер заңды тұлғалар болмайды. Оларға өздерін
құрған шетелдік тұлға мүлік бөледі және олар осы заңды тұлға бекіткен ереже
негізінде іс-қимыл жасайды.
4. Филиалдар мен өкілдіктердің басшыларын шетелдік заңды тұлға
дайындайды және олар өздеріне берілген сенімхат негізінде іс-қимыл жасайды.
23-бап. Бухгалтерлік есеп және есеп беру
1. Инвестор Қазақстан Республикасында қолданылып жүрген ережелер
бойынша, ал құрылтай құжаттарында көзделген жағдайларда, сондай-ақ шетелдік
инвестициялар шыққан елде қолданылып жүрген, не халықаралық тәжірибеде
қабылданған ережелер бойынша да бухгалтерлік есеп жүргізеді
және есеп береді.
2. Салықтар Қазақстан Республикасы аумағында қолданылып жүрген
ережелерде көзделген тәртіп бойынша есетеледі.
3. Инвестор жылдық бухгатерлік балансты, пайда мен зиян туралы
есепті және аудиторлық ұйымның қорытындысын Қазақстан Республикасының
заңдарында белгіленген мерзімде есеп беру құжаттамасын табыс ету үшін салық
және статистика органдарына жібереді [1].
Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясат:
Инвестициялық саясаттың әлеуметттік-экономикалық салдарын ескере
отырып, Қазақстан экономиканың қаржылық тұрақтануы сатысына ену кезеңінде
қатаң әдістерді қолдана бастады, бұл әдістер төмендегі бағыттарды
қамтиды:
Үкіметттік несиелер мен кепілдемелерді шектеу (өйткені үкіметтік
несие алдын-ала ақы төлеуді; кепілдемелерді ұсынуды және белгілі салалардың
пайызымен қайтарылуын талап етеді). Мұндай жағдайда елге келіп жатқан шетел
инвесторларын көбейтуге арналған мүмкіндіктер кеңейіп жатыр.
Капиталды таратудың мұндай формасының басымдылығы әртүрлі түсіндіріледі:
• Тікелей шетел инвесторлары донордың ұзақ мерзімдік мүдделерінің жүзеге
асуына мүмкіндік береді;
• Донордың өндірістік процесті басқаруға қатысу мүмкіндігі болуы тиіс;
• Елеулі көлемде қаржылық ресурстардың ағылып келуін қамтамасыз етеді, ол
сыртқы қарыздардың төлену проблемасына әсер етпейді;
• Тікелей шетел инвестициялары іскерлік және шаруашылық белсенділікті
қамтамасыз ете отырып, өндірістік және ғылыми-техникалық ынтымақтастықтың
әр түрлі формаларының кең түрде таралуына ықпал етеді. Мұның барлығы
үкіметтің орта мерзімдік инвестициялық бағдарламасын қабылдау және жүзеге
асыру үшін бағыт-бағдар беруге мүмкіндік жасады. Объектілерді салу және
сатып алумен қатар шетел капиталын салу бағыттарына мыналар жатады:
• Біріккен және төл кәсіпорындарды құру;
• Шетел компанияларының басқаруына объектілерді беру;
• Акционерлеу жолы арқылы кәсіпорындарды жекешелендіру процесіне
донорлардың қатысуын кеңейту;
• Банктік мекемелерді инвестициялау.
Қолданылатын бағыттар сипатында елеулі өзгерістер болуда, яғни біріккен
кәсіпорындарды делдалдық өткізу және сатып алу қызметі салалрында емес,
өндірістік, банктік, құрылыстық қызметте, аграрлық секторда ұлғаюы.
2000 жылы қызмет етіп жатқан біріккен кәсіпрындардың жалпы саны
5388, ал шетел инвесторларының басқаруына берілген кәсіпорындар саны 500-
ден астам болды.
Қазақстан Республикасы экономикасына тартылатын айнылам
капиталының ұлғаюы жеке жобалар бойынша жекешелендіру процесінде көрініс
тапты.
Оның өрістеуі белгілі мөлшерде төлем төлемеу дағдарысы сияқты
түйінді мәселені жеңілдетті, өндірістердің іскерлік белсенділігін
көтеруге және озық технологияларға өту процесін жеделдетуге мүмкіндік
береді.
Дегенмен, бірқатар жағымсыздықтар да кездеседі, олар
республиканың экономикалық қауіпсіздігіне әсер ететін қателердің пайда
болуына ықпал жасайды. Олар мыналар:
• Бұрынғысынша донор үшін өте тартымды болып табылатын мұнай-газ саласы,
қара және түсті металлургия, ақырғы нәтижесінде олар халық
шаруашылығындағы жекелеген салалардың дамуындағы алшақтықтың ұлғаюына
ықпал етеді.
• Шетел инвестицияларын осылайша орналастыру шетел инвесторларының (темекі,
кондитерлік, маргарин өндірісі және т.б.) қызмет етуін монополиялық
тұрғыда бекітілуіне ықпал етті.
• Шетелдік тікелей инвестицияларын құрылымында үлкен үлесті – несиелер,
займдар, ссудалар алып жатыр. Оларды негізгі инвестор кәсіпорыннан,
филиалдар мен еншілес компаниялар алады. Мұндай фирмааралық инвестициялау
қиындап бара жатыр. Соның салдарынан фирмааралық қарыздар қалыптасуда
және ұсынудың қатаң жағдайлары кезінде коммерциялық несиелеу кеңейтілуде.
• Фирмааралық несиелерді қолдану, сонымен бірге бас компаниядан қаржылану
көп жағдайда инвестициялаудың –өзінің көлеміне тең емес пайданың ауысуына
әкеліп соғады. Мысалы, әлемдік тәжірибедегі шынайы салым жоспарланған
инвестициялар саласының 20 пайызынан асқан жоқ, ал пайданы қайта
инвестициялаудың бұдан кейінгі процесі
бухгалтерлік және басқа да әдістерсіз қаржылардың негізсіз ағылып кетуіне
әкеліп соғады.
• Ел экономикасындағы өңдеуші емес, шикізат салаларын инвестициялау теріс
жағдайларға әкеліп соғады, оладың ішінде ерекше орынды дивиденттер алады,
олар саланың экспорттық көлемінің елеулі бөлігін құрайды. Бұл жағдайда
кеден арқылы шетелге өнімнің едәуір көлемінің өтуі кезінде экспорттық
валюталық түсім пропоционалды дәрежеде өспейді.
• Шетелдік инвестициялаудың басқа формаларымен салыстырғанда, тікелей
инвестициялар ағымын қатаң түрде реттеу өте ауыр, нәтижесінде ол төлем
балансы жағдайына белгілі дәрежеде әсер етеді.
Бүкіл әлемдік тәжірибедегідей, Қазақстан Республикасына тікелей шетел
инвестицияларын тарту ұзақ мерзімдік болашақты айқындай алмайды. Тәжірибеде
көптеген донорлар міндеттемелер шеңберін орындауға қабілетсіз болып келеді,
тиісінше ол төлем балансына, жұмыскерлердің әлеуметтік тұрақсыздығы
жағдайына әсер етеді. Қазақстандағы объектілер басқаруға өте тиімді
жағдайлар беріледі.
Экономикалық жағдайдың ауырлығы халық шаруашылығының бірқатар
салаларын, ең алдымен қор қүрайтын салалар үшін аман қалудың қиын
жағдайларын туғызды. Экономикалық түрғыда аман қалу үшін жазба өнеркәсібі
саласы аз шығынды болғандықтан, ішкі де, сыртқы да инвестицияларды тарту
үшін өте басымды болды.
КСРО кезінде де көрініс тапқан техника мен қүрал-жабдықтарды
қолданылудың жоғары мерзімі, инвестициялык сүраныс қысымы-ның нәтижесінде
негізгі қорлардың бұзылуы күшейді, ал негізгі қордың моральдық емес, табиғи
тозуы 40% шегінде өзгеріп отырды. Кәсіпорындардың өзіндік қаржылары
инвестицияға деген сүраныс-ты 25-40% деңгейінде қанағаттандыра алды.
Елдегі қаржылық, несиелік жүйелер мен оның институттарының дүрыс
қалыптасуы шетелдік капиталдың жаппай өктемдік жүргізуі үіпін қолайлы
жағдайлар жасады.
Мемлекеттік меншікті жекешелендіру процесстерінің кезеңдері іс
жүзінде меншік формаларының үдайы өндіріс процесстеріне әсер ете алмайды.
Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатын дамытушы елдер
тәжірибесімен салыстыра отырып, Аргентина саясатымен белгілі бір
ортақтықтың бар екендігін атап өтуге болады. Өйткені Қазақстанда
жүргізілген 4 кезең төмендегідей нәтижелерге әкелді:
• реформалаудың бірінші кезеңі - инвестициялық жекешелендіру
қорының
(ИЖҚ) қалыптасуына және капиталдың үкімет кепілдемесі арқылы
тартылатындығына жағдай жасады.
• екінші кезең жекешелендіру процестерінің белсенді жүруін және
акциялардың мемлекеттік пакеттерінің 80%-ке дейіні
шетелдік
инвесторларға сатылуын қамтамасыз етті, осы уақытта төлемдердің
төлебеуі және отандық тауар өндірушілердің банкротқа үшырау
проблемалары қат-қабат жүріп отырды.
• Үшінші кезең жекешелендіру процессінде республикалық нарықта
шетел банктердің ролін "тереңірек" өтті; нәтижесінде
инвестициялык
саясаттың аргентиналық қателіктері болған, атап айтқанда: аз
шығынды
әдіс өңдеу, ғылыми технологиялар салаларының туындауына жағдай
жасамай, керісінше дәстүрлі салалар экспортын кеңейту
қүралдарының
дамуына жағдай жасады.
1. 2 Инвестицияның ұғымы, түрлері және жіктелуі
Инвестициялар деп өнеркәсіптің, құрылыстың, ауыл шаруашылығының және
экономиканың басқа да салаларының кәсіпорындарына капитал түрінде салынып,
жұмсалатын шығындардың жиынтығын айтамыз. Инвестициялық қызметтің мақсаты
түпкі нәтижесінде кәсіпкерліктен табыс немесе процент алу болып табылады.
Инвестицияның көзі болып жаңадан қалыптасқан (құрылған) күн немесе
таза табыстың жинақталған бөлігі саналады. Кәсіпкерлер (кәсіпорындар) оны
өзінің табысының (таратылған) қаражаттарының есебінен жұмылдырады. Негізгі
капиталды жаңартуға арналған инвестиция көзі болып кәсіпорынның меншігінде
қалған табысы саналады. Бағалы қағаздардың көп түрлілігі инвестицияны
жіктеудің көптеген критерийлерін алдын ала айқындайды.
Қаржылық инвестиция өзінің пайдалану мерзіміне қарай, қысқа және ұзақ
мерзімді болып бөлінеді.
Инвестиция өзінің арналымы немесе алынған мақсаты бойынша: қаржылық
және нақты болып бөлінеді.
Нақты инвестициялар - бұл кәсіпорынның негізгі капиталын және
материалдық-өндірістік қорын өсіруге салынатын салымдар.
Қаржылық инвестициялар — бұл субъектінің табыс алу мақсатында
пайдаланатын активі (мысалға, пайыздар, роялтилер, дивидендтер және жалға
ақысы), инвестицияланған капиталдың өсуі немесе алынатын басқа да олжалар
(мысалға, коммерциялық мәміленің нәтижесі). Сондай-ақ, қаржылық
инвестицияға пайдаланбай тұрған жылжымайтын мүліктер де жатады. Қаржылық
инвестицияның бір түрі болып бағалы (құнды) қағаздар да саналады. Барлық
бағалы (құнды) қағаздар екі топқа бөлінеді - ақшалай және күрделі
(капиталды) болып, ақшалай бағалы қағаздарды алған кезде ақшалай қарыздарды
алғандағыдай етіп рәсімделеді. Бұл борыштық бағалы қағаздар. Оларға:
вексельдер, депозиттер және жинақ сертификаттар және т.б. жатады. Осы
бағалы қағаздар бойынша табыс бір мөртелік сипатқа ие болады және олар
өзінің номиналдық (атаулы) құнынан төмен бағаға сатып алудың есебінен
қалыптасады. Ақшалай бағалы қағаздар, әдетте, қысқа мерзімге (бір жылдан
аспайтын уақытқа) беріледі.
Капиталды бағалы қағаздар кәсіпорынды дамыту үшін, оның кагшталын
(қорын) кұрастыру немесе ұлғайту мақсатында шығарылады.
Бағалы қағаздар құқығы бойынша кімге жататындығы туралы белгілерін
куәландыру үшін олар былайша бөлінеді:
- бағалы қағазды ұсынушыға — құқықтарын орындау үшін, бірақ олардың иелерін
теңестіруді (идентификациялауды) талап етпейді, ұстаушылардың, атына тіркеу
жасалынбайды. Ұсынушы бағалы қағазды куәландыратын құқығын басқа адамға
қарапайым жолымен қолына береді.
- атаулы бағалы қағаздар — белгілі бір адамның атына жазылады. Бағалы
қағаздарда куәландырылған құқықтары ондағы қойылған талапты жеңілдету үшін
белгіленген тәртіппен басқа тұлғаға беріледі. Атаулы бағалы қағаздар
бойынша құқық беретін адам соған сәйкес келетін талаптардың орындалуы емес,
ондағы тиесілі талаптың занды еместігіне жауап береді.
— ордерлік бағалы қағаз — ол ең алғашында иемденушінің атына немесе оның
бұйрығы бойынша жазылады. Бұл онда көрсетілген құқықтар қағазға түсірілген
тәртіпке байланысты ауыспалылығын сақтайтындай етіп — индоссаментке жазып
береді. Индоссамент өзінде құқықтың болғанына ғана емес, сонымен бірге,
оның жүзеге асуына да жауап береді. Бағалы қағаздардан алынатын табысқа
қатысты оларды борыштық және инвестициялық етіп бөлуге болады.
Борыштық бағалы қағаздар пайыздарды (проценттерді) төлеуді және
негізгі қарыздың негізгі сомасын графикке сәйкес жабуды эмитент өз
міңдетіне алады. Бұл кімнің эмитенті екендігіне қарамастан, оған барлық
облигациялар, векселдер жатады [7,8].
Инвестициялық бағалы қағаздар эмитент активтерінің бір бөлігін
иемденуге құқық береді, оларға эмитенттердің барлық типтеріндегі акциялары
тұтастай жатады.
Бағалы қағаздар эмитенттік сипаты бойынша: мемлекеттік (Үкіметпен
Ұлттық Банктің борышкерлік міндеттемелері), муниципалдық (жергілікті атқару
органдарының борышкерлік міндеттемелері) және корпоративтік (шаруашылық
жүргізуші субъектілердің жарғылық капиталын қалыптастыру немесе қаржылық-
шаруашылық қызметін жүргізу үшін қажет қаражатты тарту мақсатымен
қолданыстағы заңға сәйкес шығарылатын) болып бөлінеді.
Мәмілеге байланысты шығарылатын бағалы қағаздар: фондылық (акциялар,
облигациялар) және саудалық (коммерциялық векселдер, чектер, коносаменттер,
кепілдік міндеттемелер, т.б.) болып бөлінді.
Фондылық бағалы қағаздар көптеп шығарылуымен (эмиссиясымен)
ерекшеленеді және олар қор биржаларында айналысқа түседі.
Саудалык, бағалы қағаздар коммерциялық бағытқа ие: олар негізінен
сауда операциялары бойынша есеп айырысуға және тауарларды орын алмастыру
процесіне қызмет көрсетуге арналған.
Нарықтағы айналыс ерекшеліктеріне байлаңысты бағалы қағаздарды
нарықтық (айналыстағы) және нарықтық емес (айналыстағы емес) етіп бөлу
мүмкін.
Нарықта болатын бағалы қағаздар биржалық немесе биржалық емес айналым
шеңберінде нарықта екінші рет еркін сатылуы және сатып алынуы мүмкін. Олар
сатылғаннан кейін эмитентке мерзімнен бұрын ұсынылмайды.
Нарықтық емес бағалы қағаздар бір қолдан екінші қолға еркін кеше
алмайды, яғни екінші рет айналысқа түспейді. Бұндай бағалы қағаздар
қатарына оларды шығару кезінде сатылмайды деген шарт қойылса, онда оларды
тек эмитенттің өзі ғана сатып алады. Сондай-ақ айналысы шектеулі бағалы
қағаздар да бөлініп көрсетілуі мүмкін. Мысалға, жабық АҚ акциялары сатып
алу және сату мәміле бойынша шектелген акциялардың қатарына жатады [6].
Бағалы қағаздар әрекет ететін орыны бойынша ақша нарығының бағалы
қағаздары және капиталдық бағалы қағаздары болып бөлінеді.
Ақша нарығы дегеніміз — қысқа мерзімді бағалы кағаздардың алынуы мен
сатылуын керсетеді және ол қаржылық нарықтың бір бөлігі. Қысқа мерзімді
бағалы қағаздардың әрекет ету мерзімі — бір күннен бастап бір жылға дейін
болуы мүмкін. Айналыстағы бағалы қағаздар, әдетте, төменгі төлем
тәуекелімен қатар жүреді, өйткені қарыз берушілердің төлем қабілеттілігі
жоғары болса ғана шығарылады. Ақша нарығының бағалы қағаздарына: қазыналық
векселдер, депозиттік сертификаттар, коммерциялық қағаздар жатады [3,4.]
Бағалы қағаздар нарықтық капиталдар ретінде бір жылдан астам мерзімге
ұсынылады. Бұл борышкерлік, сондай-ақ инвестициялық бағалы қағаздар болуы
мүмкін.
Бағалы қағаздардың атқаратын ролі бойынша: негізгі (акциялар мен
облигациялар), көмекші (чектер, векселдер, сертификаттар, т.б.) және
негізгі бағалы қағаздардың алыну мен сатылу құқығын куаландыратын шартты
бағалы қағаздар болып бөлінеді (варранттар, опциондар, қаржылық фьчерстер;
сатып алу құқығының артықшылығы).
Бағалы қағаздарды өздерінің алдына қойған міндеті мен мақсатына сәйкес
басқа да белгілері бойынша (құжатты және құжатсыз, кері қайтарылатын және
қайтарылмайтын, тұрақты деңгейде және әр түрлі деңгейде табыс әкелетін)
жіктелуі мүмкін.
Инвестор бағалы қағаздар нарығында жұмыс істей жүріп салымдарды
тараптандырудың (диверсификациялаудың) принципін ұстануы тиіс: инвестор
қаржылық активтердің өр түрлісін алуға ұмтылуы керек; Бұл салымдардың
тәуекелділігін азайту үшін қажет. Мысалы, инвестор өзінің, барлық ақшаларын
бір компанияның акцияларына салды делік. Бұл жағдайда ол акция курсының
нарықтық ауытқуына толық тәуелді болады. Егер кәсіпорын қаражаттары бірнеше
компаниялардың акцияларына салынатын болса, онда инвестордың табысы
неғұрлым аз ауытқитын біршама компаниялардың акциясына тәуелді болады. Егер
инвестор әр тараптандыру (диверсификациялау) принципін ұстанатын болса,
онда ол инвестициялық (фондылық) портфел деп аталатын бағалы қағаздардың
жиынтығымен байланысты болады.
Қоржындық (портфелдік) инвестициялаудың объектілері ретінде әртүрлі
бағалы қағаздар: акциялар, облигациялар, бағалы кағаздардың шартты түрлері
әрекет етеді. Қоржынның бір бөлігі ақша түрінде ұсынылуы мүмкін. Қоржындағы
қағаздардың көлемі де әр түрлі болады. Қоржындық инвестициялау өзінің
құрамына тәуелді, ол табыс немесе залал әкелуі мүмкін және тап сондай
тәуекелділіктің де сол және басқа да деңгейіне ие. Қоржынға енетін бағалы
қағаздардың тізбесін де, көлемін де инвестор өзгерте алады [9,15].
Қоржынды құрастыру кезінде инвестор келесі факторларды есепке алуы
тиіс: тәуекелділікті, табыс дәрежесін, орындалу мерзімін, бағалы қағаздар
типін.
Инвестор инвестициялық мақсатына тәуелді белгілі бір типтерді
қалыптастырады. Келесі типтерін бөліп көрсету қабылданған: бірінші тип —
өсім қоржыны, екінші тип — табыс қоржыны.
Коржынның бірінші типінің мақсаты өсімді көбіне дивидентгер мен
проценттер алу есебінен емес, бағалы қагаздардың бағамдық (курстык)
өсімінің есебінен алу болып табылады. Бүл негізгі салымның басым бөлігін
акция құрайды. Күтілетін капитал өсімімен және тәуекелділіктің ара
қатынасына байланысты қоржындық өсімнің ортасынан, тағы да басқа қоржынның
түрлерін, атап айтқанда: агрессивті, консервативті және орташа өсімін бөліп
керсетуге болады. Агрессивті өсім қоржындары капиталдың максималды өсіміне
бағытталады. Бұл қоржын үлкен тәуекелділікпен байланысты екенін көрсетеді,
бірақ эмитент-кәсіпорындардың қолайлы дамуы кезінде ол үлкен табыс әкелуі
мүмкін. Қоржынның бұл құрылымы, әдетте, тез өсетін жас компаниялардың
акдияларымен көрсетілуі мүмкін. Консерватік қоржынның есімі негізінен ірі,
жақсы белгілі және тұрақты компаниялардың акциясынан тұрады, бұндай
қоржынның тәуекелділігі де аса үлкен болмайды. Қоржынның орташа өсімінде
агрессивті қоржынға да, консервативті қоржынға да тән инвестициялық
қасиетгері болады. Оның құрамына сенімді кәсіпорындармен қоса даму
үстіңдегі жас кәсіпорындардың да акциялары енеді. Мұндай қоржын жеткілікті
жоғары табысқа және тәуекелдің орташа деңгейін ұстауына қолайлы жағдай
туғазады.
Қоржындардың екінші типі дивидентермен проценттер есебінен табыс алу
болып табылады. Қоржынның бұл типі тәуекел кезіңде алдын ала жоспарланған
табыстың деңгейін қамтамасыз етеді және онда тәуекелділіктің деңгейі нольге
тең болады. Қоржындардың аталған типін инвестициялау объектілері ретінде
сенімділігі жоғары бағалы қағаздар алынады. Оның құрамына енетін қорлардың
инструменттеріне байланысты олар: конверттелетін, нарықтық ақшалай және
облигациялар болып бөлінеді. Конверттелетін (айырбасталынатын) қоржындар;
айрықша акциялардан және облигацияларынан тұрады, Мұндай қоржын оны
құрайтын бағалы қағаздардаң есебінен нарық коньюктурасы мүмкіңдік беретін
болса, онда оларға жай акциялардың өзі де, қосымша табыс әкелуі мүмкін,
басқаша жағдайда, қоржьн инвестициясы тек тәуекелділік төмен болған кезінде
ғана табыспен қамтамасыз етіледі.
Ақша нарығының қоржыңдары (портфелі) капиталды толық сақтау мақсатынан
тұрады, Оның құрамына ақшалай қаражат пен тез сатылатын активтер кіреді,
Егер де ұлттық валюта өзінің төмендеу бағамын көрсетсе, онда ол шетелдік
валютаға айырбасталуы мүмкін, сөйтіп, еадынғаи капитал нольдік тәуекелділік
кезінде өз өсімін сақтайды, Облигациялар қоржындары облигациялардың
есебінен қалыптасады және нолдік тәуекелділік кезінде орташа табыс келеді.
Қоржындардың өсуіне қоржынға енген құрылымдардың денгейі мен бағамдары
әсер етеді. Табыс қоржыңдары тұрақты құрамға және құрылымға ие.
Қоржын қызмет етуінің уақытқа байланысты мерзімі шектелген және
мерзімі шектелмеген болып бөлінеді.
Мерзімі шектелген қоржын тек табыс табуға талпыныс жасап қана қоймай,
алдын-ала уақыты белгіленген кезеңнің шегінде табыс табуды қөздейді. Ал
мерзімі шектелмеген қоржынның уақыты шектеліп белгіленбейді.
Мүмкіндігінше толықтырылатын, қайтарып алынатын және тұрақты қоржындар
ажыратылып көрсетіледі. Толықтырылатын қоржындар, бастапқы салынған ақша
қаражаттарының есебінен емес, сыртқы қаражат көздерінің, есебінен өсуі
(толықтырылуы) мүмкін. Қайтарып алынатын қоржындар бастапқы салынған
қаражаттардың бір бөлігін қайтарып алуға жол береді. Тұрақты қоржындарда
бастапқы салынған қаражаттар қоржынның барлық кезең бойына тұрақты көлемін
сақтайды [10].
Инвестиция — экономиканы дамудың тұрақты және жоғарғы қарқынын
қалыптастыруды, ғылыми-техникалық прогресстің жетістіктерін енгізуді,
инфрақұрылымды дамытуды көздейтін басты фактор.
Инвестицияны дамытуда кәсіпорындарды қаржыландыратын және ұзақ мерзімге
несие беретін мамандандырылған инвестициялық банктер мен акционерлік
қоғамдардың акцияларынан құрылған инвестицияық корлар ерекше роль атқарады.
Сөйтіп, қорлар экономиканың неғұрлым пайдалы салалары мен кәсіпорындарына
капиталдың құйылуына жағдай жасайды.
Қаржылық инвестициялар инвесторлар үшін ішкі және сыртқы
инвестициялар жағдайында белгілі бір тәуекелділікпен байланысты болатынын
ескерген жен. Бұл тәуекелділік басшылардың біліктілігімен және олардың епті
әрекеттерімен, есеп пен бақылау жұмысын ұйымдастыруымен, валютаның бағамдық
пайыз мелшерлемесінің өзгерістерімен, орта мерзімді және қысқа мерзімді
несиелерді тартудың қиындылықтарымен және т.б. осы сияқты мәселелерімен
байланысты болып.келеді. Сонымен қатар, табиғат зіл залаларымен және саяси
теуекелділіктерімен байланысты болатынын ескерген абзал. Қаржылық
инвестициялар техникалық-экономикалық есептеулер жасалған соң және сол
инвестицияланатын объектіні қажетті зерделеуден өткізгеннен кейін барып,
жүзеге асырылады. Осы жағдайда ғана нарықтық қарым-қатынастар жағдайындағы
тәуекелділіктер төмендеуі мүмкін.
Инвестициялаудың болашақ жағдайын анықтау мүмкін болмағандықтан,
капиталдың кез келген инвестициясына тәуекелділік тән.
Инвестициялау объектісі бойынша тәуекелділіктің бірнеше түрі бар.
Нарықтық тәуекелділік өнімге сұраныс пен ұсыныстың козғалысына және
өндіріс факторларының бағасына байланысты капиталды жоғалту мүмкіндігімен
анықталады.
Бизнес-тәуекелділік инвестиіцияның экономикалық тиімділігін, соның
ішінде инвестициялық кезең ұзақтылығын бағалаудың ақиқаттылығымен
бейнеленеді.
Қаржылық тәуекелділік инвестициялық кезең мен коммерциялық өткізу
кезеңінде активтердің кұнсыздануы мен ақша қабілетінің көрсеткіштерінің
төмендеуімен байланысты.
Инвестицияның тиімділігін арттыру жолдары:
а) күрделі қаржы салымдарының арқасында болған өзгерістер
жаңаруларға негіздеп, ал жаңарудың өзі ғылым мен техниканың
соңғы жетістіктерімен байланыстыру;
б) негізгі қүралдардың активті бөлігінің үлесі жоғарылап,
технологиялық құрылымда прогресстің болуын қамтамасыз ету;
в) құрылыстың технологиясы ресурс үнемдеуші түрге жеткізу;
г) инвестициялау кезеңінде каржылық ағымды тиімді ету және
қаржы салған уақыттан бастап өндіріс қуатын толық игергенге дейінгі
мерзімді барынша қысқарту;
д) инвестициялау объектісі бойынша маркетингті үзіліссіз жүргізу және
керек уақытында өнімді өткізу дайындығына түзетулер енгізу, ал өткізу ісі
инвестициялаудың соңғы сатыларында параллельді жүзеге асады [11].
Мемлекет инвестициялык қызметті реттейді, тұтас - инвестициялық
саясатты жасап, оны жүргізеді, ал министрліктер мен ведомстволар арқылы
мемлекеттік (бюджеттік) инвестицияларды басқарады. Оның қарауында арнайы
реттеуіштер жеткілікті: салықтық жеңілдіктер; территорияны, саланы басты
өндірісті дамытуға субсидиялар мен субвенциялар; мемлекеттік стандарттар
мен нормалар; шетелдік инвесторларды қоса алғанда инвестордың құқығын
кепілдендіру және қорғау.
Өндіріске инвестиция келтіру мәселесін шешуші кәсіпорын, алдымен,
өзінің даму сипатын анықтап алғанды жөн көреді. Бұл шара бірқатар
көрсеткіштерді талдау нәтижесінде ғана жүзеге асады, атап айтқанда:
• өнім шығару;
• өндірістік шығындар;
• еңбек өнімділігі;
• қор сыйымдылығы;
• қор қайтарымдылығы, т.б.
3. Инвестициялық қызметтің объектілері келесі:
1. жаңадан қалыптасқан және модернизацияланатын негізгі қорлар және айналым
қорлары;
2. құнды қағаздар;
3. мақсатты қаржы салымдары;
4. ғылымиөтехникалық өнім және жеке меншіктің басқа да объекттері;
5. мүліктік құқ және ақыл-ой меншіктік құқ.
Жалпы жағдайда инвестиция ақша құралы, банктік салымдар, пай, акциялар
және т.б. бағалы қағаздар, технологиялар, машиналар, құрал-жабдықтар,
лицензиялар, тауар белгілері, несиелер, басқа да мүлік және мүліктік
құқықтар және т.б. табыс алуға ұмтылатын қызметтер объектісіне салынатын
интеллектуалды құндылықтар.
Инвестициялық саясаттың әлеуметттік-экономикалық салдарын ескере
отырып, Қазақстан экономиканың қаржылық тұрақтануы сатысына ену кезеңінде
қатаң әдістерді қолдана бастады, бұл әдістер төмендегі бағыттарды
қамтиды:
Үкіметттік несиелер мен кепілдемелерді шектеу (өйткені үкіметтік
несие алдын-ала ақы төлеуді; кепілдемелерді ұсынуды және белгілі
салалардың пайызымен қайтарылуын талап етеді).
Мұндай жағдайда елге келіп жатқан шетел инвесторларын көбейтуге
арналған мүмкіндіктер кеңейіп жатыр. Капиталды таратудың мұндай
формасының басымдылығы әртүрлі түсіндіріледі:
Тікелей шетел инвесторлары донордың ұзақ мерзімдік мүдделерінің
жүзеге асуына мүмкіндік береді;
Донордың өндірістік процесті басқаруға қатысу мүмкіндігі болуы тиіс;
Елеулі көлемде қаржылық ресурстардың ағылып келуін қамтамасыз етеді,
ол сыртқы қарыздардың төлену проблемасына әсер етпейді;
Тікелей шетел инвестициялары іскерлік және шаруашылық белсенділікті
қамтамасыз ете отырып, өндірістік және ғылыми-техникалық ынтымақтастықтың
әр түрлі формаларының кең түрде таралуына ықпал етеді.
Қазақстан Республикасының, зандары экономиканың барлық саласын
инвестициялық тұрғысынан қолдауға бағытталған. Республикада инвестициялық
жобаларды жүзеге асырудың тиімділігіне бағытталған жеңілдіктер мен
преференциялар әзірленіп жасалған.
Түптеп келгенде, инвестициялардың мақсаты- жаңа технологияларды,
алдыңғы қатарлы техниканы және ноу-хауды енгізу; ішкі нарықты жоғары
сапалы, тауарлармен толтыру жөне қолайлы қызмет көрсету; отандық тауар
өндірушілерді мемлекеттік қолдау және ынталандыру; экспортқа бағытталған
және импортты алмастырушы өндірістерді дамыту, Қазақстан Республикасының
шикізат көздерін тиімді және кешенді пайдалану; қазіргі заманғы менеджмент
пенн маркетинггің әдістерін енгізу, жаңа жұмыс орындарын кұру; жергілікті
мамандардың үздіксіз оқу жүйесін енгізу, олардың біліктілік деңгейін
көтеру; өндірістің жедел дамуын қамтамасыз ету; қоршаған табиғат ортасын
жақсарту болып табылады.
Қазақстан Республикасының экономикасын көтеруде және оны одан әрі
дамытуда шетелдік инвесторлардың атқарар ролі зор. Шетелдік инвестицияларға
табыс алу мақсатында кәсіпкерлік қызметтің объектілеріне инвесторлар салып
отырған мүліктік құндылықтар және оған қоса олардын, құқықтары, яғни
интеллектуалдық меншік құқығы да кіреді.
Шетелдік инвестициялар Қазақстан Республикасының занды тұлғаларының
жарлық капиталына қатыса отырып, ондағы қабылданатын шешімдерге өз
үлестерін және құқықтарын қорғауына болады.
Шетелдік инвесторлар заңға қайшы келмейтін кез келген қызметпен, атап
айтқанда: бірлескен кәсіпорындарды құруға және олардын, шетелдік
филиалдарын ашуға, мүліктік құқын сатып алуға, қарыз, несие беруге т.б.
қызметтермен шұғылдануына болады.
Шетелдік инвесторлар өздерінің қызметінен алған табысын өз қалаулары
бойынша пайдалануға құқылы, Қазақстан аймағында қайта қаржыландыру үшін,
тауарлар алуға және басқада мақсаттар үшін, яғни Қазақстан Республикасының
зандарында тыйым салынбаған кез келген қызметпен айналысуына болады.
Шетел инвестициялары дүниежүзілік экономика интернационализациясында
және экономиканы бөліп қарастырғанда өте маңызды роль атқарады. Тікелей
шетел инвестициялары халықаралық саудадан жоғары дамып келеді [11,12]
Негізгі инвесторлар трансұлттық компаниялар. Олар дүниежүзілік
экономиканы интернационализациялау процессінде орталық орын алды және
мемлекеттер арасындағы шаруашылық байланыстарды күшейту механизмін
қалыптастырды.
Шетел инвесторлары үшін түсінікті және прогрессивті қүқықтық базаны
қүру оларды біздің елге тартудың негізі болып табылады. Шетел
инвестициялары отандық экономиканы дамытуға ықпал ету керек. Ол үшін шетел
инвестициялары ең алдымен өнеркәсіптің және халық шаруашылығының нақты
салаларына бағытталу керек: машина қүрылысы және металл өңдеу, химия және
мүнаи химия, жеңіл және азық-түлік өнеркәсіптеріне, аграрлық секторға.
1.3 Инвестицияларды қаржыландыру көздері
Капиталды инвестициялау барысында кәсіпорынның қаржылық жағдайына
бақылау жасауына негізгі объектілері болып мыналар табылады:
• барлық қызмет түрлерінен түсетін таза ақшалай табыс;
• капитал құрылымы (меншік және тартылған капиталдар арасындағы
қатынас);
• кәсіпорынның нарықтық құны (бағасы);
• қайтарылу мерзімі бойынша ұзақ және қысқа мерзімді міндеттемелердің
құрылымы;
• активтердің құрамы мен құрылымы;
• арадағы эксплуатациялық шығының құрамы және оны төмендету
мүмкіндіктері;
• жоғары тәуелділікті қызметтегі қаржылай операциялардың
концентрациялану деңгейі;
• дебиторлық және инвестициялық менеджментті енгізудің тиімділігі.
Нақты инвестициялық қаржыны басқаруда күрделі қаржы салудың
ерекшеліктері ескерілуі тиіс. Олар:
1. Оларды жүзеге асыру, материалдық және ақшалай шығындармен байланысты.
2. Күрделі қаржы салымының қайтарылуы болашақта бірнеше жыл ішінде алынуы
тиіс.
3. Күрделі қаржы салымының нәтижесін болжауда міндетті түрде тәуекел мен
белгісіздік элементтері болады.
4. Күрделі қаржы салымы ретінде қолданылатын инвесторлар өндірістік
қуаттың кеңеюін жаңа жабдықтарды сатып алу немесе басқадай капиталды
сатып алу шығынды қарастырады. Инвестициялық қоржынды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz