Орман қоры жерлерінің құқықтық режимі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
1.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ОРМАН ҚОРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2. Орман қорының құрамы және ормандардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
2.ОРМАН ҚОРЫ ЖЕРЛЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕЖИМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2.1.Орман қоры жерлерінің құқықтық маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.2.Орман қоры жерлерінің құқықтық режимі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.З Орман заңдарын бұзғаны үшін құқықтық жауапкершіліктің түсінігі және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
1.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ОРМАН ҚОРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2. Орман қорының құрамы және ормандардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
2.ОРМАН ҚОРЫ ЖЕРЛЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕЖИМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2.1.Орман қоры жерлерінің құқықтық маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.2.Орман қоры жерлерінің құқықтық режимі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.З Орман заңдарын бұзғаны үшін құқықтық жауапкершіліктің түсінігі және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Президенті өзінің "Қазақстан-2030" деп аталатын бағдарламасында: "Қазақстан 2030 жылы мөлдір суы және таза ауасы бар, жасыл мемлекет болуы керек",- деп атап көрсетті. Осы міндетті жүзеге асыру үшін 2030 жылға дейінгі республикамыздың орман қорының тұрақты даму Стратегиясы және 1998-2000 ж.ж. арналған жоспар қабылданды. Стратегияның негізгі міндеті еліміздің аумағындағы ормандарды 5,1% арттыру [1].
Бүгінгі күні республикамыздьң 11439,8 мыңға немесе жалпы аумақтың 4,2% ормандар алып жатыр, оньң 50% шөлді далаларды эрозиядан сақтайтын сексеуіл ормандар құрайды [2].
Орман қоры жерінің жалпы көлемі 26216,4 мың га. Табиғи орман алқаптары 12427,8 мың га, ал жасанды орман алқаптары 901,1 мың га. Орманды өңірі Қазақстан аумағының 4,6 % құрайды [3].
Орман қоры өзіне тән табиғи қасиеттеріне байланысты, адамдардың өмірлік мүдделері мен тығыз байланысты экологиялық, экономикалық және мәдени-сауықтыру қызметтерін атқарады.
Ол қолайлы қоршаған ортаны қалыптастыруға белсенді түрде қатысатын табиғи объект.
Орман қорының өсімдік, жануарлар дүниесінің, жер және су ресурстарын бір бүтін табиғи кешен етіп біріктіруі, оның экологиялық қызметінің негізгі сипаттамасы болып табылады.
Орман қоры климатты реттейтін, топырақты эрозиядан, тұзданудан қорғайтын, су қорғаныш, санитарлы-гигиеналық, сауықтыру қызметтерін атқарады, ауаны өндіріс қалдықтарынан тазалайды, өсімдіктердің, жануарлардың, құстар мен әртүрлі жәндіктердің өмір сүретін мекені болып табылады. Планетамыздың фотосинтез өнімінің 40% орман қоры қалыптастырады. Қорғаныш ормандар жел жылдамдығын 35-40% кемітеді, ыстық күні ауа температурасын 6-8 градусқа төмендетіп, оның ылғалдылығын 9-10 есе арттырады, сондай-ақ қорғаныш ормандар қоршаған ортаны құм мен шаңнан сақтайды. Су қорғайтын ормандар өзен, көл, өзендердің су режимін реттейді. Ормандар құрғақшылықпен күресудің анағұрлым тиімді, ал кейбір жағдайда жалғыз мүмкіндік болып табылады.
Орман қорының жағдайының күрт нашарлауына, сондай-ақ кеткен уақыттың қателіктері: табиғат пайдалану саясатының кемшіліктері, шапшаң қарқынды шаруашылық жүргізу, табиғат ресурстарын пайдалануда ғылыми негіздерді ескермеу, себеп болып отыр. Көп жылдар бойы елімізде орман қорының көп нысаналы мақсатына қарамастан, ол ең алдымен ағаш шикізатының негігі қайнар көзі ретінде пайдаланылып келді. Орман қорының экологиялық мақсаты дұрыс бағаланбай, оны бір жақты пайдалану нәтижесінде, орман қорына орны толмас зиян келді.
Бiздiң елiмiздегi ормандар жүйесi негiзiнен, солтүстiк және шығыс аймақтарында шоғырланған орманның бiрнеше типтерi бар. Олар - сексеуiл,
Қазақстан Республикасының Президенті өзінің "Қазақстан-2030" деп аталатын бағдарламасында: "Қазақстан 2030 жылы мөлдір суы және таза ауасы бар, жасыл мемлекет болуы керек",- деп атап көрсетті. Осы міндетті жүзеге асыру үшін 2030 жылға дейінгі республикамыздың орман қорының тұрақты даму Стратегиясы және 1998-2000 ж.ж. арналған жоспар қабылданды. Стратегияның негізгі міндеті еліміздің аумағындағы ормандарды 5,1% арттыру [1].
Бүгінгі күні республикамыздьң 11439,8 мыңға немесе жалпы аумақтың 4,2% ормандар алып жатыр, оньң 50% шөлді далаларды эрозиядан сақтайтын сексеуіл ормандар құрайды [2].
Орман қоры жерінің жалпы көлемі 26216,4 мың га. Табиғи орман алқаптары 12427,8 мың га, ал жасанды орман алқаптары 901,1 мың га. Орманды өңірі Қазақстан аумағының 4,6 % құрайды [3].
Орман қоры өзіне тән табиғи қасиеттеріне байланысты, адамдардың өмірлік мүдделері мен тығыз байланысты экологиялық, экономикалық және мәдени-сауықтыру қызметтерін атқарады.
Ол қолайлы қоршаған ортаны қалыптастыруға белсенді түрде қатысатын табиғи объект.
Орман қорының өсімдік, жануарлар дүниесінің, жер және су ресурстарын бір бүтін табиғи кешен етіп біріктіруі, оның экологиялық қызметінің негізгі сипаттамасы болып табылады.
Орман қоры климатты реттейтін, топырақты эрозиядан, тұзданудан қорғайтын, су қорғаныш, санитарлы-гигиеналық, сауықтыру қызметтерін атқарады, ауаны өндіріс қалдықтарынан тазалайды, өсімдіктердің, жануарлардың, құстар мен әртүрлі жәндіктердің өмір сүретін мекені болып табылады. Планетамыздың фотосинтез өнімінің 40% орман қоры қалыптастырады. Қорғаныш ормандар жел жылдамдығын 35-40% кемітеді, ыстық күні ауа температурасын 6-8 градусқа төмендетіп, оның ылғалдылығын 9-10 есе арттырады, сондай-ақ қорғаныш ормандар қоршаған ортаны құм мен шаңнан сақтайды. Су қорғайтын ормандар өзен, көл, өзендердің су режимін реттейді. Ормандар құрғақшылықпен күресудің анағұрлым тиімді, ал кейбір жағдайда жалғыз мүмкіндік болып табылады.
Орман қорының жағдайының күрт нашарлауына, сондай-ақ кеткен уақыттың қателіктері: табиғат пайдалану саясатының кемшіліктері, шапшаң қарқынды шаруашылық жүргізу, табиғат ресурстарын пайдалануда ғылыми негіздерді ескермеу, себеп болып отыр. Көп жылдар бойы елімізде орман қорының көп нысаналы мақсатына қарамастан, ол ең алдымен ағаш шикізатының негігі қайнар көзі ретінде пайдаланылып келді. Орман қорының экологиялық мақсаты дұрыс бағаланбай, оны бір жақты пайдалану нәтижесінде, орман қорына орны толмас зиян келді.
Бiздiң елiмiздегi ормандар жүйесi негiзiнен, солтүстiк және шығыс аймақтарында шоғырланған орманның бiрнеше типтерi бар. Олар - сексеуiл,
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1. Қазахстан - 2030 - Процветание, безопасность, и улучшение благосостояния всех казахстанцев //Казахстанская правда// 11.10.97 -116с.
2. Пояснительная записка к материалам единовременного гос. учета лесного фонда РК на 1 января 2004 г.
3. «2009-2010ж. Қазақстан ормандары бағдарламасын бекіту туралы»14 мамыр 2009 №542 Қазақстан Республикасы Парламентінің қаулысы Юрист анықтама жүйесі. 2010.
4. ҚР Орман кодексі. 8 шілде 2003 ж. Жеке басылым.Алматы. Юрист. 2010
5. ҚР Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің архивы. 2010.
6. Дембо А.И. «Основные проблемы советского водного законадательсва» Москва, 1962.220 6.
7. Стамқұлов Ә.С. Қазақстан Республикасының экология құқығы. Тараз. 2003. ІІ том. 88-89бет.
8. ҚР Қызыл кітабы туралы ереже, ҚР Министрлер Кабинетінің 2009 ж.13 қыркүйектегі № 1258 қаулысы. Қоршаған ортаны қорғау. Нормативтік актілер жинағы. Алматы. Юрист. 2010. 105-109 бет.
9. Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің 2009 жылғы 19 тамыздағы 918 санды қаулысының "Қазақстан Республикасының биологиялық сан алуандық туралы Конвенцияны мақұлдауы және онда көзделген міндеттемелерді орындауды ұйымдастыру жөніндегі" қаулы Юрист анықтама жүйесі. 2010
10. Сахипов М.С. Правовая охрана лесов. Алма-Ата. Наука. 2004. 86 с.
11. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік тәуелсіздігі туралы заң. 1991ж. 16 желтоқсан. Жеке басылым. Алматы. 2008.
12. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Астана: Елорда, 2009.- 56 б.
13. 1сәуір 2004 жылы 539 санды «Ормандарды сақтау және ормандық аумақтарды көбейту жобасындағы Қазақстан Реслубликасы мен Халықаралық қайта құру жене даму банк ісінің арасындағы грант бөлу ратификациясы туралы» Қазақстан Републикасының заңы қабылданды Юрист анықтама жүйесі 2010
14. Мемлекеттік орман қорының учасклерінде орман және орман өсіруді қорғау және күзету нормативтері мен нормаларын бекіту туралы» 19 қаңтар 2009ж. №53 Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы Юрист анықтама жүйесі 2010.
15. Ормандарда шөп шабу мен мал жаю тәртібі 2008 жылы 14 қазанда Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинетінің "Қазақстан Республикасының орман қоры аумағында шөп шабу мен мал жаю" Ереже // Юрист анықтама жүйесі 2010
16. Қазақстан Республикасының заңы. Қоршаған ортаны қорғау туралы. 15 шілде 2008 // Юрист анықтама жүйесі 2010
17. Асылбеков А.П. Проблемы правового регулирование экологического контроля в РК. з.ғ.к. ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертациясының авторефераты. Алматы, 1998
18. 29. ҚР Экологиялық кодексі. 9 қаңтар 2007 ж. N 212 (соңғы өзгерістер мен толықтырулар 19.03.10 ж жағдайы бойынша енгізілген)
Қазақстан Республикасының Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілері жинағы. 2009, № 4, 51-бап; Қазақстан Республикасының Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілері жинағы, №16, 225-бап. Юрист анықтама жүйесі 2010.
19. Байдельдинов Д.Л. Экологическое законодательство. Алматы. Жеті Жарғы. 2009. - 85 бет.
20. 6 сәуір 2009 жылы 310 санды ҚР Үкіметінің қабылданған Ауыл шаруашылық министрлігінің Орман және аңшаруашылық комитеті туралы Ереже // Юрист анықтама жүйесі 2010
21. Қазақстан Республикасының Үкіметінің 2004 жылы 17 сәуірде бекіткен 118 санды «Мемлекеттік орман кадастрын және мемлекеттік орман мониторингін енгізу ережесін бекіту туралы» Қаулысы
22. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. Юрист анықтама жүйесі 2010
23. 2001 жылы 12 қыркүйектегі 1186 санды «Қоршаған ортаны қорғау туралы заңнаманың бұзылуы салдарынан келтірген залалды өтеудің жекелеген мәселелері» атты Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы// Юрист анықтама жүйесі. 2010.
24. 2004 жылы 18 маусымда 1 санды «Соттармен кейбір экологиялық қылмыстар үшін жауаптылыққа тарту туралы заңдарды қолдану туралы" қаулысы қабылданды // Юрист анықтама жүйесі 2009.
25. «ҚР-да ерекше және сирек кездесетін ландшафтарды қорғау мәселесі туралы» 11 маусым 2004ж. №474 Қазақстан Республикасы Президентінің өкімі// Юрист анықтама жүйесі 2009.
26. Тілешова Г.Ж. Нарықты қатынастар жағдайында Қазақстан Республикасында орман қорын қорғаудың құқықтық негіздері. з.ғ.к. ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертациясының авторефераты. Алматы. 2001. 12 бет
27. «Қазақстан Республикасының 2004-2015ж.ж экологиялық қауіпсіздік концепциясын жүзеге асырудағы 2004-2009 ж.ж іс-шаралардың жоспары туралы» 3 ақпан 2004ж. №131 Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы Юрист анықтама жүйесі 2010.
28. С.Т. Культелеев, Е.Ш.Рахметов Қазақстан Республикасының Экологиялық құқығы Оқулық Алматы, 2008. 245бет
29. ҚР Үкіметінің 2007ж 17 ақпандағы (Мемелекеттік орман кадастрымен ормандардың мемелекеттік мониторингін жүргізу ережелерін бекіту туралы қаулысымен бекітілген) Юрист анықтама жүйесі 2010.
1. Қазахстан - 2030 - Процветание, безопасность, и улучшение благосостояния всех казахстанцев //Казахстанская правда// 11.10.97 -116с.
2. Пояснительная записка к материалам единовременного гос. учета лесного фонда РК на 1 января 2004 г.
3. «2009-2010ж. Қазақстан ормандары бағдарламасын бекіту туралы»14 мамыр 2009 №542 Қазақстан Республикасы Парламентінің қаулысы Юрист анықтама жүйесі. 2010.
4. ҚР Орман кодексі. 8 шілде 2003 ж. Жеке басылым.Алматы. Юрист. 2010
5. ҚР Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің архивы. 2010.
6. Дембо А.И. «Основные проблемы советского водного законадательсва» Москва, 1962.220 6.
7. Стамқұлов Ә.С. Қазақстан Республикасының экология құқығы. Тараз. 2003. ІІ том. 88-89бет.
8. ҚР Қызыл кітабы туралы ереже, ҚР Министрлер Кабинетінің 2009 ж.13 қыркүйектегі № 1258 қаулысы. Қоршаған ортаны қорғау. Нормативтік актілер жинағы. Алматы. Юрист. 2010. 105-109 бет.
9. Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің 2009 жылғы 19 тамыздағы 918 санды қаулысының "Қазақстан Республикасының биологиялық сан алуандық туралы Конвенцияны мақұлдауы және онда көзделген міндеттемелерді орындауды ұйымдастыру жөніндегі" қаулы Юрист анықтама жүйесі. 2010
10. Сахипов М.С. Правовая охрана лесов. Алма-Ата. Наука. 2004. 86 с.
11. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік тәуелсіздігі туралы заң. 1991ж. 16 желтоқсан. Жеке басылым. Алматы. 2008.
12. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Астана: Елорда, 2009.- 56 б.
13. 1сәуір 2004 жылы 539 санды «Ормандарды сақтау және ормандық аумақтарды көбейту жобасындағы Қазақстан Реслубликасы мен Халықаралық қайта құру жене даму банк ісінің арасындағы грант бөлу ратификациясы туралы» Қазақстан Републикасының заңы қабылданды Юрист анықтама жүйесі 2010
14. Мемлекеттік орман қорының учасклерінде орман және орман өсіруді қорғау және күзету нормативтері мен нормаларын бекіту туралы» 19 қаңтар 2009ж. №53 Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы Юрист анықтама жүйесі 2010.
15. Ормандарда шөп шабу мен мал жаю тәртібі 2008 жылы 14 қазанда Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинетінің "Қазақстан Республикасының орман қоры аумағында шөп шабу мен мал жаю" Ереже // Юрист анықтама жүйесі 2010
16. Қазақстан Республикасының заңы. Қоршаған ортаны қорғау туралы. 15 шілде 2008 // Юрист анықтама жүйесі 2010
17. Асылбеков А.П. Проблемы правового регулирование экологического контроля в РК. з.ғ.к. ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертациясының авторефераты. Алматы, 1998
18. 29. ҚР Экологиялық кодексі. 9 қаңтар 2007 ж. N 212 (соңғы өзгерістер мен толықтырулар 19.03.10 ж жағдайы бойынша енгізілген)
Қазақстан Республикасының Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілері жинағы. 2009, № 4, 51-бап; Қазақстан Республикасының Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілері жинағы, №16, 225-бап. Юрист анықтама жүйесі 2010.
19. Байдельдинов Д.Л. Экологическое законодательство. Алматы. Жеті Жарғы. 2009. - 85 бет.
20. 6 сәуір 2009 жылы 310 санды ҚР Үкіметінің қабылданған Ауыл шаруашылық министрлігінің Орман және аңшаруашылық комитеті туралы Ереже // Юрист анықтама жүйесі 2010
21. Қазақстан Республикасының Үкіметінің 2004 жылы 17 сәуірде бекіткен 118 санды «Мемлекеттік орман кадастрын және мемлекеттік орман мониторингін енгізу ережесін бекіту туралы» Қаулысы
22. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. Юрист анықтама жүйесі 2010
23. 2001 жылы 12 қыркүйектегі 1186 санды «Қоршаған ортаны қорғау туралы заңнаманың бұзылуы салдарынан келтірген залалды өтеудің жекелеген мәселелері» атты Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы// Юрист анықтама жүйесі. 2010.
24. 2004 жылы 18 маусымда 1 санды «Соттармен кейбір экологиялық қылмыстар үшін жауаптылыққа тарту туралы заңдарды қолдану туралы" қаулысы қабылданды // Юрист анықтама жүйесі 2009.
25. «ҚР-да ерекше және сирек кездесетін ландшафтарды қорғау мәселесі туралы» 11 маусым 2004ж. №474 Қазақстан Республикасы Президентінің өкімі// Юрист анықтама жүйесі 2009.
26. Тілешова Г.Ж. Нарықты қатынастар жағдайында Қазақстан Республикасында орман қорын қорғаудың құқықтық негіздері. з.ғ.к. ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертациясының авторефераты. Алматы. 2001. 12 бет
27. «Қазақстан Республикасының 2004-2015ж.ж экологиялық қауіпсіздік концепциясын жүзеге асырудағы 2004-2009 ж.ж іс-шаралардың жоспары туралы» 3 ақпан 2004ж. №131 Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы Юрист анықтама жүйесі 2010.
28. С.Т. Культелеев, Е.Ш.Рахметов Қазақстан Республикасының Экологиялық құқығы Оқулық Алматы, 2008. 245бет
29. ҚР Үкіметінің 2007ж 17 ақпандағы (Мемелекеттік орман кадастрымен ормандардың мемелекеттік мониторингін жүргізу ережелерін бекіту туралы қаулысымен бекітілген) Юрист анықтама жүйесі 2010.
Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
1.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ОРМАН ҚОРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.1.Орман қоры жерлерінің түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2. Орман қорының құрамы және ормандардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
2.ОРМАН ҚОРЫ ЖЕРЛЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕЖИМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... 12
2.1.Орман қоры жерлерінің құқықтық маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .12
2.2.Орман қоры жерлерінің құқықтық режимі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..16
2.З Орман заңдарын бұзғаны үшін құқықтық жауапкершіліктің түсінігі және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..27
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Президенті өзінің "Қазақстан-2030" деп аталатын бағдарламасында: "Қазақстан 2030 жылы мөлдір суы және таза ауасы бар, жасыл мемлекет болуы керек",- деп атап көрсетті. Осы міндетті жүзеге асыру үшін 2030 жылға дейінгі республикамыздың орман қорының тұрақты даму Стратегиясы және 1998-2000 ж.ж. арналған жоспар қабылданды. Стратегияның негізгі міндеті еліміздің аумағындағы ормандарды 5,1% арттыру [1].
Бүгінгі күні республикамыздьң 11439,8 мыңға немесе жалпы аумақтың 4,2% ормандар алып жатыр, оньң 50% шөлді далаларды эрозиядан сақтайтын сексеуіл ормандар құрайды [2].
Орман қоры жерінің жалпы көлемі 26216,4 мың га. Табиғи орман алқаптары 12427,8 мың га, ал жасанды орман алқаптары 901,1 мың га. Орманды өңірі Қазақстан аумағының 4,6 % құрайды [3].
Орман қоры өзіне тән табиғи қасиеттеріне байланысты, адамдардың өмірлік мүдделері мен тығыз байланысты экологиялық, экономикалық және мәдени-сауықтыру қызметтерін атқарады.
Ол қолайлы қоршаған ортаны қалыптастыруға белсенді түрде қатысатын табиғи объект.
Орман қорының өсімдік, жануарлар дүниесінің, жер және су ресурстарын бір бүтін табиғи кешен етіп біріктіруі, оның экологиялық қызметінің негізгі сипаттамасы болып табылады.
Орман қоры климатты реттейтін, топырақты эрозиядан, тұзданудан қорғайтын, су қорғаныш, санитарлы-гигиеналық, сауықтыру қызметтерін атқарады, ауаны өндіріс қалдықтарынан тазалайды, өсімдіктердің, жануарлардың, құстар мен әртүрлі жәндіктердің өмір сүретін мекені болып табылады. Планетамыздың фотосинтез өнімінің 40% орман қоры қалыптастырады. Қорғаныш ормандар жел жылдамдығын 35-40% кемітеді, ыстық күні ауа температурасын 6-8 градусқа төмендетіп, оның ылғалдылығын 9-10 есе арттырады, сондай-ақ қорғаныш ормандар қоршаған ортаны құм мен шаңнан сақтайды. Су қорғайтын ормандар өзен, көл, өзендердің су режимін реттейді. Ормандар құрғақшылықпен күресудің анағұрлым тиімді, ал кейбір жағдайда жалғыз мүмкіндік болып табылады.
Орман қорының жағдайының күрт нашарлауына, сондай-ақ кеткен уақыттың қателіктері: табиғат пайдалану саясатының кемшіліктері, шапшаң қарқынды шаруашылық жүргізу, табиғат ресурстарын пайдалануда ғылыми негіздерді ескермеу, себеп болып отыр. Көп жылдар бойы елімізде орман қорының көп нысаналы мақсатына қарамастан, ол ең алдымен ағаш шикізатының негігі қайнар көзі ретінде пайдаланылып келді. Орман қорының экологиялық мақсаты дұрыс бағаланбай, оны бір жақты пайдалану нәтижесінде, орман қорына орны толмас зиян келді.
Бiздiң елiмiздегi ормандар жүйесi негiзiнен, солтүстiк және шығыс аймақтарында шоғырланған орманның бiрнеше типтерi бар. Олар - сексеуiл, қарағай, шырша, самырсын, қайың ормандары, тоғайлар мен бұталар. Орман қоры жер шары бойынша жылдан жылға азая түсуде. Құрлықтың 62 млн. текше километр жерiн өсiмдiктер мен орман алып жатыр. Республикада ормандар аз және олардың жағдайы мәз емес. Оның негiзгi себептерi - адам факторы, өрт, ауа райының өзгеруi мен айнала қоршаған ортаның ластануы. Орманды қорғау бiздiң мiндетiмiз.
Орманның адам мен биосфера үшiн маңызы зор. Орман топырақтағы ылғалды сақтай отырып, су балансын тұрақтандырады. Ылғалды жер өсiмдiк жамылғысы мен жан-жануарлардың көбейе түсуiне ықпал етедi. Орманды алқаптардағы жер асты сулары өзен мен көлдердi қоректендiредi. Орман аң мен құстың мекенi, дәрi дәрмектiң өсiмдiктер мен жемiс-жидектердiң панасы әр қолайлы тiршiлiк ортасы болып табылады.
Ормандардың егiстiк алқаптарын қорғаудағы да рөлi зор. Орманды жерде топырақтың, су және жел эрозиясы болмайды. Ал, ормансыз жердiң топырағы кеуiп, шөлге айналады. Ағаштарды қар тоқтату үшiн де отырғызады. Орманның ауаны тазартатын да қасиетi бар. Мысалы: бiр гектар орман бiр күнде 220-280 кг. көмiр қышқыл газын сiңiрiп, 180 - 200 кг оттек бөлiп шығарады. Яғни ауаның құрамын толықтырып отырады.
Орман сонымен қатар денсаулық сақтау ортасы. Сондықтан курорт пен сауықтыру кешендерi, т.б. демалыс орындарының тек қана орманды жерде салынуы тектен-тек емес. Сирек өсiмдiктердiң қатарына ағаштар да жатады. Оларды кесiп, отап, құрылыс материалы үшiн пайдалануды азайту керек. Қазiрдiң өзiнде Iле шыршасы, самырсын, шетен, ырғау, торанғыл, долана, шырғанақ, емен, т.б. ағаштары қорғауды қажет етiп отыр. Әсiресе орман ағаштарын кесу етек алуда. Орманды қорғаудың ең маңызды бағыты - жасанды жолмен орман қорын көбейту.
Орманды жерге саяхат жасағандағы ең қауiптi нәрсе - өрт. Орманның өрттен басқа да жаулары бар. Олар - орман зиянкестерi, кемiрушiлер, ұсақ жәндiктер, өсiмдiк аурулар паразиттер, санырауқұлақтар мен вирустар. Зиянкестердiң кесiрiнен құрылыс материалдары үшiн дайындалатын ағаштардың 45 пайызы сапасыз болып шығады. Кей жылдары жүздеген гектар ормандағы зиянкестермен үзбей күресуге тура келедi. Олар химиялық және биологиялық күрес жолдарымен жүзеге асады. Химиялық күресте қоршаған орта мен барлық тiрi ағзалар үшiн ұқыптылықты қажет етедi.
1.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ОРМАН ҚОРЫ
1.1.Орман қоры жерлерінің түсінігі
Қазақстан бойынша орман қоры республика жерiнiң 9,7 пайызын құрайды. 1989-2000 жылдардағы цифрларға жүгiнсек, бұл аралықта жылына орта есеппен кем дегенде, 647 орман өртi болып, әрбiр өрттiң зардап шектiрген жерiнiң ауқымы 18,9 гектар болып келедi. Осы екi жыл iшiнде болған орман өртiнен кем дегенде үш жүз мың гектар орман алқаптары бүлiнген. Бүгiнгi күнге Қазақстан бойынша сексеуiл орман қорының көлемi 5,4 млн гектар болып отыр. Кейiнгi он жылда сексеуiл өспе ағаштарының жалпы ауданы 591,2 мың гектарға көбейдi. Бұл негiзiнен сексеуiл ормандары аумағында ағашы кесiлген жерлерде, сексеуiлдiң табиғи ұрықтануына көмектесу шаралары мен табиғи өздiгiнен жетiлу барысында тұрақты тексеру, бақылау. Ормандану дәрежесiнiң төмендеуiне жол бермеу мақсатында, орман қоры жерлерiне сексеуiл тұқымдарын себу арқылы оның көлемiн арттыру iске асады. Сексеуiл ормандарының молаюына Қазақстан Үкiметiнiң 1999 жылғы 29-шы сәуiрдегi сексеуiл ормандарын сақтау туралы қаулысы да әсер етуде, қаулы бойынша 1999-2000 жылдары сексеуiл ормандарын кесуге тыйым салынған. Және осы қаулыға сәйкес Оңтүстiк Қазақстан, Жамбыл, Қызылорда, Алматы облыстарында орман орналастыру жұмыстары жүргiзiлген.
1997-1999 жылдардағы Семей өңiрi мен Павлодардағы, Ертiс жағасындағы болған орман өрттерi салдарынан Ертiс жағасындағы қарағайлы ормандардың 230 мыңнан астам гектары құрып кеттi.
Ғарыштық және жер бетi зерттеулерiнiң нәтижесiнде, бұл ормандардың 40-50 пайызы өрттен, орман зиянкестерiмен аурулары және заңсыз ағаш кесу салдарынан зиян шеккен.
Ендi осы аймақтарда ағаштарды ерекше бағалы ормандар қатарына жатқызуға Үкiмет қаулысы дайындалып жатыр, ол жағдайда орман күзету ерекше режим бойынша жүргiзiледi.
Оған қоса 2001-2005 жылдары Семей өңiрi мен Павлодар облыстарында толық түрде орналастыру жұмыстары жүргiзiлдi. Жоғарыда атап өткендей орман өрттерiнің көбеюiне байланысты ағашты рұқсатсыз кесу де белең алды.
Ормандардың экологиялық жүйе ретіндегі өзіне тән ерекшеліктері бар, біріншіден, адамның әсерінен көп өзгеріске ұшырамаған, табиғи күйде сақталған экожүйелердің бірі.
Екіншіден, бұл жоғары өнімділікпен сипатталатын ағаш, детрит, гумус түрінде зат шоғырланған ең қуатты жүйе.
Үшіншіден, ормандар тірі затқа тән функцияларды ашық көрсететін күшті орта түзуші және ортаны тұрақтандырушы фактор.
Төртіншіден, көптеген жануарлардың мекен ету ортасы.
Бесіншіден, орман - шаруашылықтың көптеген салалары үшін бағалы органикалық өнім мен шикізат көзі болып табылады. Сонымен қатар, орманның санитарлық-гигеналық тынығу, стресс жағдайынан құтылуда, эстетикалық және экологиялық тәрбие берудегі маңызы зор.
Орманды ел арасында тоғай деп те атайды. Орман биологиялық тұрғыдан қарағанда өте күрделі организм. Онда өздерінің өсу заңдылықтары мен ерекшеліктері бар - ағаштар, бұталар, шөптер, аңдар мен құстар, жәндіктер мен микроорганизмдер тіршілік етеді. Орманның негізі - ағаштар мен бұталардан құралады. Бірақ кез келген ағаштар мен бұталар орман бола бермейді. Тек бір-біріне жақын орналасқан, бір-біріне әсер етіп, өсіп тұрған ортасына ықпал жасайтын, соның арқасында өздері де өзгеріп тұратын ағаштар мен бұталар тобы орман болып есептеледі.
Орман пайда болған жерлерде шөптің құрамы өзгеріп, сирейді. Далалық шөптер орман ішінде өсуге бейімделген шөптерге орын береді. Ағаш ішінде түскен жапырақтар, сынған бұтақтар, қабықтар, өсімдік дәндері, өлген жәндіктер мен басқа қалдықтар бірте-бірте көбейе келе қордаға айналып, орман топырағының құнарлуына әсерін тигізеді.
Орман көлеңкелі, көбіне, тымық, жазда салқын, қыста салқын болады. Ағаш ішінің жарықтығы да өзгеше. Оның құрамына, тығыздығына, биіктігіне байланысты жерге жететін жарық мөлшері 5-10 пайыздан 50 пайызға дейін өзгереді. Ағаш жапырақтары көмір қышқылын жұтып, оттегін бөліп шығарады. 1 гектар жердегі орман сағатына 2 кг. дейін көмір қышқылын жұтады. Бұл 200 адамның 1 сағатына бөліп шығаратын көмір қышқыл газына тең.
Денсаулық үшін қарағайлы орманның пайдасы ерекше. Қарағайдың қылқанды жапырақтары мен діңі нерв, тыныс жолы мен өкпе, жүрек пен қантамырларының аурулары сияқты көптеген науқастарға шипалы заттар бөліп шығарады.
Орманды алқаптарда ауру тудыратын микробтар аз болады. Қаланың ауасымен салыстырғанда мұндай бактериялар 300 есеге кем болады. Қылқан жапырақты ормандағы ауаның тазалығы хирургиялық операция бөлмесiндегi тазалықпен бiрдей болады. Орман топырақтың құнарлылығын сақтайды. Жердiң тозуын болдырмайды. Орман су көздерiн қорғау қызметiн де атқарады. Ауылшаруашылық жерлерiн жолдарды құм, шаң басудан қорғайды. Орман халық шаруашылығына қажеттi құнды материал ағаш бередi. Ормандар дәрiлiк, тағамдық, техникалық өсiмдiктер жемiс-жидектер, саңырауқұлақтар өседi. Орман ағаштарынан құнды шырын, шайыр алынады. Қазақстандағы орман қорының жерi 21,2 млн. гектар, оның iшiнде ағашты алқап 9,1 млн. гектарға жетедi. Орманнан жылына 2-2,4 млн метр³ ағаш даярланады. Қазақстан Республикасы жылына шамамен 11 млн метр³ дейiн ағаш өнiмдерiн тұтынушыларға жеткiзедi. Қазақстан ормандары негiзiнен табиғатты қорғау қызметiн атқарады. Қазақстан орман қорына бай емес. Ағаш және ағаш өнiмдерiнiң басым көпшiлiгi шетелдерде (Ресейде) сондықтан елiмiзде орманды қорғау, молайту және тиiмдi пайдалану өте өзектi экологиялық әлеуметтiк-экономикалық мәселелердiң бiрi болып табылады. Орман қорын қорғаудың және тиiмдi пайдаланудың басты мәселесi - оны ұдайы, үдемелi жаңғыртып отыру. Әсiресе құнды ағаштардың қорын молайту. Орман қоры ұзақ мерзiмде қалпына келетiн табиғат ресурсы. Сондықтан орман қорын өсiру, қорғау ұзақ мерзiмдi бағдарламалар мен жоспар жүзеге асырылуы тиiс. Орманда әр жылдық ағаштар өседi. Яғни, ағашты өсiруге, оны қорғауға жұмсалатын шығын мен оның өнiмдерiн пайдалану процестерi үздiксiз қайталанып отырады. Ағашты даярлау, кесу, тасу жұмыстарын ұкыпты жүргiзу керек. Бұл жұмыстар ағаштың өсуiне нұқсан келтiрмеу тиiс. Ағаш кесу жұмыстары, орман ағаштарының құрамына, жасына байланысты белгiленедi.
Ағаш қоры кешендi түрде пайдалану тиiс, яғни тек ағаш даярлау үшiн ғана емес оның басқа да қызметтер мен үлесiмдi пайдаланылуы тиiс. Ағаш қорын кешендi пайдалану деп - ағаштың өзiн ғана емес, басқа бөлiктерiн (бұтақтарын), түбiрiн, қабығын пайдалана бiлу керек. Орман қорын тиiмдi пайдалану қорғау экономикасы орманды өсiру құнын қорғау шығындарының тиiмдiлiгiн талап етедi. Орман қорын бағалау мынандай қажеттiлiктерден туындайды:
Орман қоры ұлттық байлық болып табылады. Орман шаруашылығы материалдық өндiрiстiң жеке саласы.Орман жерiнiң сапасына орналасу аймағына байланысты оның өнiмдерiнiң әр түрлі болуында.Орман шаруашылығының шығындары соның нәтижесiнде алынған өнiмдер арқылы толығымен қайтарылуы тиiс.Орман қорын өсiрудi, қорғауды және тиiмдi пайдалануды экономикалық ынталандыру қажет және орман қорын бүлдiрушiлер және оған зиян келтiрушiлер материалдық жауапкершiлiкке тартылады.
1.2. Орман қорының құрамы және ормандардың түрлері
Қазақстан Республикасы өз егемендігін алғаннан кейін табиғи ресурстарды пайдалану мен қорғау саласындағы қатынастар жаңа әлеуметтік-экономикалық өзгерістер жағдайында дами бастады. Республикамыздың материалдық негізін құрайтын барлық табиғи ресурстарға 1991 жылғы 16 желтоқсандағы "Қазақстан Республикасының Мемлекеттік тәуелсіздігі туралы" заңымен, 1995 жылы 30 тамызда қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясымен мемлекеттік меншік құқығы бекітілді.
2003 жылы 8 шілдеде орман саласындағы қатынастарды реттеу мақсатымен Қазақстан Республикасының Орман кодексі қабылданды.
Кодекстің 6 бабына сәйкес Қазақстан Республикасының аумағындағы барлық орман, сондай-ақ орман өсімдіктері өспеген, бірақ орман шаруашылығының қажеттеріне арналған орман қоры жерлері Қазақстан Республикасының орман қоры құрайды.
Орман кодекстің жаңалығы орман қорын екі топқа бөлу, яғни мемлекеттік және жекеше орман қорларына. Кодексте олардың анықтамасы мен мазмұны көрсетілген.
Мемлекеттік орман қорына мыналар жатады:
1) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлеріндегі (орманды және ағаш өспеген алқаптарды қоса алғанда) табиғи және қолдан өсірілген ормандар;
2) табиғи және қолдан өсірілген ормандар, сондай-ақ мемлекеттік орман қоры жерлеріндегі орман шаруашылығының қажеттері үшін берілген, орман өсімдіктері өспеген жер учаскелері.
3) Халықаралық және республикалық маңызы бар ортақ пайдаланудағы темір жолдар мен автомобиль жолдарының, каналдардың, магистральды құбырлардың және басқа желілік құрылыстардың белдеулеріндегі он метр және одан көбірек, алаңы 0,05 гектардан астам қорғаныштық екпелері жатады.
Жекеше орман қорына Қазақстан Республикасының жер туралы заң актісіне сәйкес орман өсіру үшін нысаналы мақсатта жеке және мемлекеттік емес заңды тұлғаларға жеке меншікке немесе ұзақ мерзімді жер пайдалануға берілген жерлерде, солардың қаражаты есебінен жасалған, ені он метр және одан көбірек, алаңы 0,05 гектардан астам қолдан өсірілген ормандар, агроорман-мелиорациялық екпелер, арнайы мақсаттағы плантациялық екпелер жатады [12].
"Орман қоры" және "орман қорының жері" деген ұғымдар өзара тығыз байланыста, сонымен қатар олардың бір бірінен айырмашылықтары бар. Орман кодексінің 8 бабына сай орман қорының жерлері мемлекеттік және жекеше орман қоры жерлеріне бөлінеді. Мемлекеттік орман қорының жерлеріне табиғи түрде ағаш өскен, мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен қолдан ағаш өсірілген және ағаш өспеген (орманды және ағаш өспеген алқаптар), орман шаруашылығын жүргізетін мемлекеттік ұйымдарға тұрақты жер пайдалануға берілген жерлер жатады. Орман қорына мыналар кірмейді:
1) мемлекеттік орман қорының жерінен тыс орналасқан жекелеген ағаштар және көлемі 0,05 гектардан кем шоқ ағаштар, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердегі бұта өсімдіктер;
2) қала ормандары мен орманды саябақтарды қоспағанда, елді мекендер шекарасы шегіндегі жасыл желектер;
3) үй маңындағы, саяжайлар мен бау-бақша учаскелеріндегі ағаштар мен бұталар кірмейді.
Қазақстан Республикасындағы барлық ормандар қорғалуға жатады. 44 бапқа сай Қазақстан Республикасындағы барлық орман су күзету, егіс-топырақ қорғау, гендік, санитарлы-гигиеналық, сауықтыру және өзге де пайдалы функцияларды атқаратын қорғаныштық орман болып табылады.
Ормандардың атқаратын функцияларының басымдықтарына қарай мемлекеттік орман қоры:
- ерекше қорғалатын орман аумақтары, оның ішінде: биосфералық түрлері мен қорық-сепортерлерді қоса, мемлекеттік табиғи қорықтар ормандары; мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтар ормандары; мемлекеттік табиғи резерваттар ормандары; мемлекеттік табиғи саябақтар ормандары; мемлекеттік қорық аймақтары ормандары; табиғаттың мемлекеттік орман ескерткіштері; орманның гендік резерваттарын қоса, ғылыми маңызы бар орман учаскелері; аса құнды орман алқаптары; жаңғақ кәсіпшілігі аймақтары; орман-жеміс екпелері; аса биік тау ормандары;
- мемлекеттік қорғаныштық орман белдеулері;
- қала ормандары мен орманды саябақтар;
- елді мекендердің және емдеу-сауықтыру мекемелерінің жасыл аймақтары;
- эрозияға қарсы ормандар;
- өзендер, көлдер, су қоймалары мен басқа да су объектілері жағалауларындағы тыйым салынған орман белдеулері;
- халықаралық және республикалық маңызы бар ортақ пайдаланудағы темір жолдар мен автомобиль жолдары, каналдар, магистральдық құбырлар мен басқа да желілік құрылыстардың бөліп берілген белдеулеріндегі қорғаныштық екпелер;
- халықаралық және республикалық маңызы бар ортақ пайдаланудағы темір жолдар мен автомобиль жолдары бойындағы қорғаныштық орманды белдеулер;
- егіс-топырақ қорғаныштық ормандар санаттарына бөлінеді. Халықаралық және республикалық маңызы бар ортақ пайдаланудағы;
- темір жолдар мен автомобиль жолдары бойынша қорғаныштық орманды белдеулерге жұмыс істеп тұрған және салынып жатқан темір жолдарға бөлінген белдеулерге іргелес жатқан, темір жол төсемінен екі жаққа қарай бес жүз метр шегіндегі орман және халықаралық және республикалық маңызы бар ортақ пайдаланудағы автомобиль жолдарына бөлінген белдеулерге іргелес жатқан, жолдың ортасынан екі жаққа қарай екі жүз елу метр шегіндегі орман жатады.
Мемлекеттік орман қоры санаттарында орман пайдалануды шектеудің мынадай режимдері белгіленеді:
- қорық режимі - осы Кодексте айтылған жағдайларды қоспағанда, орман пайдаланудың барлық түрлеріне, оның ішінде ағаштарды кесуге тыйым салынады;
- тапсырыс режимі - басты мақсатта пайдалану үшін ағаш кесуге, шайыр мен ағаш шырындарын, қосалқы сүрек ресурстарын дайындауға, шөп шабу мен мал жаюға тыйым салынады;
- шектеулі шаруашылық қызметінің режимі - басты мақсатта пайдалану үшін ағаш кесуге, шайыр мен ағаш шырындарын, қосалқы сүрек ресурстарын дайындауға тыйым салынады.
Орман қорының әлеуметтік-экологиялық, экономикалық құндылығы, оның қоршаған ортаның сапасын жақсартуға белсенді түрде қатысатын күрделі экологиялық кешен ретіндегі, су корғайтын, қорғаныш, санитарлы-гигиеналық, сауықтыру және басқа да көптеген пайдалы табиғи қасиеттерімен, экономиканың бірқатар салалары үшін негізгі шикізат көзі ретінде атқаратын рөлімен анықталады.
1 сәуір 2004 жылы 539 санды Ормандарды сақтау және ормандық аумақтарды көбейту жобасындағы Қазақстан Республикасы мен Халықаралық қайта құру және даму банк ісінің арасындағы грант бөлу ратификациясы туралы Қазақстан Републикасының заңы қабылданды. Бұл заң және Орман кодексінің 64 бабына сай Қазақстан Республикасында барлық ормандар сақталуға және қорғалуға жатады.
Орман қорын корғау жалпы мемлекеттік міндет және ол жаратылыстану-ғылыми, биологиялық, орман-техникалық, орман-шаруашылық, химиялық, құқықтық және басқа да бірқатар әдістердің жүйесі арқылы іс жүзіне асырылады. Орман қорын қорғауды қамтамасыз етуде құқықтық-ұйымдастырушылық шаралардың әрдайым маңызы ерекше зор [13].
Орман қорын құқықтық қорғау - заңда бекітілген, орман қорын талан - таражға салудан, заңсыз ағаш кесуден, зақымдаудан және басқа орман талаптарын бұзудан, сондай-ақ орман аурулары мен зиянкестерінен қорғайтын, оның ұтымды, сарқылмастай пайдаланылуы мен ұлғайта өсірілуін қамтамасыз ететін экономикалық, әлеуметтік, ұйымдастыру, техникалық және басқа да шаралар жүйесі.
Орман қоры күрделі экологиялық кешен ретінде көптеген ұрпақтарға қызмет етті және қызмет етеді. Сондықтан әрекет етіп отырған орман заңдарында қарастырылған орман қорын қорғау, ең алдымен оны ұтымды, үздіксіз, сарқылмастай пайдалануды қамтамасыз ету дегенді білдіреді. Қазіргі кезде әрекет етіп отырған орман зандарының нормалары осы саладағы қатынастарды реттеуге, орман заң бұзушылықты болдырмауға бағытталған.
Қазақстан Республикасының Орман кодексінде табиғат объектісі және құқықтық қорғау объектісі болып табылатын орман қорын тек қорғау ғана емес, сонымен бірге сақтау мәселелері де бекітілген.
Ормандарды күзету мен сақтаудың негізгі міндеттері мыналар жатады:
1) ормандағы өрттердің алдын алу, оларды дер кезінде байқап, жою жөніндегі іс-шараларды жүргізу;
2) мемлекеттік орман қоры аумағындағы барлық жұмыс істейтін әрі сонда орналасқан ұйымдардың, сондай-ақ орманда болатын жеке тұлғалардың ормандарда өрт қауіпсіздігі ережелері мен санитарлық ережелерді сақтауын қамтамасыз ету;
3) орманды заңсыз ағаш кесуден, зақымдаудан, ұрлаудан және Қазақстан Республикасының орман заңдарын басқадай бұзушылықтан қорғау, сондай-ақ мемлекеттік орман қоры жерлерін күзету;
4) орман пайдаланушылардың сүрікті түбірімен босату ережелерін және орман пайдаланудың басқа да түрлері ережелерін орындауың қамтамасыз ету;
5) орман зиянкестері мен ауруларының ошақтарын дер кезінде анықтау, олардың өсіп-көбеюін болжау және оларға қарсы күресу;
6) биотехникалық іс-шараларды жүргізу;
7) мемлекеттік орман қоры аумағында аң аулау мен балық аулау ережелерін сақтауды камтамасыз ету;
8) мемлекеттік орман қорының күзетілуін, қорғалуын, ормандардың молықтырылуын, ұтымды пайдаланылуын және орман өсіруді қамтамасыз ететін басқа да іс-әрекеттер болып табылады.
Орман қорын ұтымды корғаумен, сақтаумен, ұлғайта өсірумен және тиімді пайдаланумен байланысты қоғамдық қатынастарды тиімді реттеу үшін, орманды басқа ағаш екпелерінен айыру керек. Орманды орман емес ағаш екпелерінен, бірінші параграфта айтылған, оның негізгі үш: экологиялық, аумақтық және есеп-тіркеу белгілері бойынша айырамыз.
Бірақ, Орман кодексінде бірқатар, мысалы қорық аумағында өсетін қорық ормандарының, қала аумағында өсетін қалалық ормандардың аумақтық белгілері ормандардың жалпы белгілеріне қарама-қайшы келеді, себебі, жоғарыда айтып кеткеніміздей, орман Орман қорын құқықтық қорғау, орман заңдарында бекітілген оның қағидалары негізінде жүзеге асырылады.
Орман қорын құқықтық қорғауды қамтамасыз етуде орман қатынастарын реттеуде басшы бастама болып табылатын қағидалар жүйесінің болуы аса маңызды.
Орман заңдарының қағидалары жалпы құқықтық қағидаларынан туындайды және республиканың орман саясатының негізін құрайды, олардың негізінде орман қорын құқықтық қорғау шаралары белгіленеді.
Орман қорын қорғаудың құқықтық қағидалары дегеніміз - орман қоры ресурстарын ұтымды, көпжақты, толық пайдалану кезінде, орман қорын үздіксіз және сарқылмастай пайдалануды, дер кезінде орман қорын жаңартуды, оның өнімділігін арттыруды, сапалық жағдайын жақсартуды қамтамасыз ететін орман қорын қорғаудың бастамалары. Жоғарыда айтылғанды қорыта отырып, орман қорын қорғаудың мынандай негізгі қағидаларын атап көрсетуге болады:
1) ормандардың климаты реттейтін, орта түзетін, егіс-топырақ қорғау, су сақтау және санитарлы-гигиеналық функцияларды орындайтын жалпы мемлекеттік мәнін мойындау;
2) орманды тұрақты дамыту (Қазақстан Республикасының орманды аумақтарын тұрақты ұлғайту);
3) ормандардың, табиғи-қорық қорық объектілерінің, мәдени және тарихи мұраның биологиялық әр алуандығын сақтау;
4) ормандарды көп мақсатқа пайдалану;
5) орман ресурстарын ұтымды, үздіксіз, сарқылмайтындай етіп пайдалану;
6) орман қорын күзету, қорғау, пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсіру саласындағы мемлекеттік реттеу мен бақылау;
7) басты мақсатта пайдалану үшін ағаш кесу мен алынған сүректі қайта өндеуді жүзеге асыру функцияларынан орман пайдалануды реттеу функцияларының ара жігін ажырату;
8) Қазақстан Республикасының орман заңдарын бұзудан келтірілген залалдың орнын толтыру;
9) орман ресурстарын ақылы пайдалану;
10) орман қорының жай-күйі туралы ақпараттың қол жетімділігі;
11) халықтың және қоғамдық бірлестіктердің орман қорын күзетуге және қорғауға қатысу принциптеріне негізделеді.
Мемлекеттік орман қорын санаттарға жатқызу, бір санаттан екінші санатқа ауыстыру, сондай-ақ орман пайдалануға тыйым салынатын немесе ол шектелетін ерекше қорғаныштық учаскелерге бөлінуі мемлекеттік экологиялық сараптаманың оң қорытындысы болған кезде орман орналастыру материалдары және (немесе) арнайы зерттеулер негізінде оның экологиялық және әлеуметтік-экономикалық маңызына қарай жүргізіледі. Мемлекеттік орман қорын санаттарға жатқызуды, сондай-ақ бір санаттан екінші санатқа ауыстыруды Қазақстан Республикасының Үкіметі жүргізеді.
Ерекше қорғалатын учаскелерді басты мақсатта пайдалану үшін ағаш кесу ережелеріне сәйкес орман орналастыру немесе арнайы зерттеулер кезінде бөлінеді [14].
Тиімді орман қорын пайдалануды ұйымдастыру - орман қорын құқықтық қорғауды қамтамасыз етудің маңызы зор жақтарының бірі. Тиімді пайдалану дегеніміз - жоғарыда айтып кеткеніміздей, орман қорын мемлекет бекіткен мақсаттарға сай анағұрлым нысаналы, толық, кешенді пайдалану.
Орман қорын қорғау нормалары орман заңдарын бұзудың алдын-алатын ережелерді бекітумен сипатталады және бұл орман қорын қорғау нормаларының арнайы функциясы болып табылады. Өзінің мазмұнына қарай нормалар қандай да бір әрекеттерді жасауға тыйым салады немесе керісінше, белгілі бір әрекеттерді жасауға міндеттейді.
2.ОРМАН ҚОРЫ ЖЕРЛЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕЖИМІ
2.1.Орман қоры жерлерінің құқықтық маңызы
Мемлекеттiк орман қоры учаскелерiне орман иелену тұрақты жер пайдалану құқығымен туындайды.Мемлекеттiк орман қорының учаскелерi орман иелену құқығымен:
1) мемлекеттiк орман қорын күзету, қорғау, ормандарды молықтыру мен орман өсiру, мемлекеттiк орман қорының кешендi пайдаланылуын ұйымдастыру үшiн орман мекемелерiне және уәкiлеттi органның өзге де мемлекеттiк ұйымдарына;
2) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар қызметiне байланысты мақсаттар үшiн мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтарға, мемлекеттiк табиғи резерваттарға, мемлекеттiк өңiрлiк табиғи саябақтарға, мемлекеттiк ботаникалық бақтарға, мемлекеттiк дендрологиялық саябақтарға (бұдан әрi - заңды тұлға мәртебесi бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар) берiледi.
Орман иелену құқығы жер ресурстарын басқару жөнiндегi орталық уәкiлеттi орган беретiн тұрақты жер пайдалану құқығы актiсiмен куәландырылады.
Жекеше орман иелену құқығы жеке және мемлекеттiк емес заңды тұлғалардың оларға Қазақстан Республикасының жер туралы заң актiсiне сәйкес жеке меншiгiне немесе ұзақ мерзiмдi жер пайдалануға берiлген жерлерiнде туындайды.
Мемлекеттiк орман иеленушiлердiң құқықтары.
Мемлекеттiк орман иеленушiлердiң:
1) Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен мемлекеттiк орман қоры учаскелерiн пайдалану;
2) басты мақсатта пайдалану үшiн ағаш кесудi қоспағанда, осы Koдекстe белгiленген тәртiппен мемлекеттiк орман қоры учаскелерiнде орман пайдалануды жүзеге асыру;
3) аумақтық органдармен келiсе отырып жобалау және техникалық құжаттамаға сәйкес мемлекеттiк орман қоры учаскелерiнде орман шаруашылығын жүргiзу мен орман пайдалануды жүзеге асыру үшiн қажеттi құрылыстар мен ғимараттар салу;
4) өздерi дайындаған өнiмдi өткiзу және алынған табыстарды пайдалану;
5) жеке және заңды тұлғаларға мемлекеттiк орман қоры учаскелерiнде орман пайдалануға арналған ағаш кесу және орман билеттерiн беру құқығы бар.
Жекеше орман иеленушiлердiң құқықтары.
Жекеше орман иеленушiлердiң:
1) Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен өздерiнiң меншiгiндегi немесе ұзақ мерзiмдi жер пайдалануындағы жекеше орман қоры учаскелерiн иелену, пайдалану және оларға билiк ету;
2) өздерiнiң меншiгiндегi немесе ұзақ мерзiмдi жер пайдалануындағы жекеше орман қоры учаскелерiнде орман пайдалануды жүзеге асыру;
3) жобалық және техникалық құжаттамаға сәйкес тиiстi мемлекеттiк органдармен келiсiм бойынша жеке орман қоры учаскелерiнде құрылыстар мен ғимараттар, оның iшiнде орман шаруашылығын жүргiзу және орман пайдалануды жүзеге асыру үшiн қажеттi құрылыстар мен ғимараттар салу;
4) өздерi дайындаған өнiмдi және оны өткiзуден түскен табысты меншiктену құқығы бар.
Мемлекеттiк орман иеленушiлердiң мiндеттерi.
Мемлекеттiк орман иеленушiлер:
1) Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен орман шаруашылығын жүргiзуге;
2) ормандардың молықтырылуын, күзетiлуiн, қорғалуын, санитарлық жай-күйiн жақсартуды және күтiп-бапталуын, олардың өнiмдiлiгiнiң, қорғаныштық және өзге де пайдалы қасиеттерiнiң артуын, орманның көп мақсатқа ұтымды пайдаланылуын ұйымдастыруды, орман орналастыруды, ормандар мен жануарлар дүниесiнiң есебiн жүргiзудi, сондай-ақ мемлекеттiк табиғи-қорық қорлары объектiлерiнiң, мәдени және табиғи мұраның сақталуын қамтамасыз етуге;
3) Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен мемлекеттiк орман қорының ресурстық әлеуетiн пайдалануға;
4) орманның орта құрайтын және ортаны қорғайтын функцияларының сақталуын, сондай-ақ екпелердi, дәрi-дәрмектiк, тағамдық және техникалық шикiзатты дер кезiнде қалпына келтiру жағдайларын қамтамасыз ететiн экологиялық жағынан оңтайлы тәсiлдермен және әдiстермен жұмыс жүргiзуге, осы Кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де заң актiлерiнде көзделген мемлекеттiк орман қорын күзету, қорғау, пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсiру жөнiндегi өзге де талаптарды орындауға;
5) мемлекеттiк орман қоры аумағының өртке қарсы және санитарлық орналастырылуын қамтамасыз етуге, өрт қауiпсiздiгi мен орман пайдалану ережелерi бұзылуының, сондай-ақ Қазақстан Республикасының орман заңдарын басқа да бұзушылықтың алдын алуға, оны дер кезiнде байқап, жолын кесуге, ормандағы өрттердi сөндiру, орман зиянкестерi мен ауруларына қарсы күрес, Қазақстан Республикасының жануарлар дүниесiн қорғау, молайту мен пайдалану және ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңдарын бұзушылыққа қарсы күрес жөнiнде қажеттi шаралар қолдануға;
6) орман пайдаланушылар өртке қарсы күрес iс-шаралары жоспарларын әзiрлеген кезде оларға жәрдем көрсетуге;
6-1) уәкiлеттi орган бекiткен ережелерге сәйкес орманды шолып, тексеру жүргiзуге;
7) Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен ормандағы өрттердi және олардың зардаптарын тiркеудi жүргiзуге міндетті.
Жекеше орман иеленушiлердiң мiндеттерi.
Жекеше орман иеленушiлер:
1) өздерiнiң меншiгiндегi немесе ұзақ мерзiмдi жер пайдалануындағы жекеше орман қоры учаскелерiнде орман шаруашылығы мен орман пайдалануды осы Кодексте және Қазақстан Республикасының басқа да заң актiлерiнде көзделген экологиялық жағынан оңтайлы тәсiлдермен және әдiстермен жүргiзуге;
2) өздерiнiң меншiгiндегi ормандарды күзетудi, қорғауды, ормандардың санитарлық жай-күйiн жақсартуды және оларды күтiп-баптауды қамтамасыз етуге;
3) Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен уәкiлеттi органға орман қорының мемлекеттiк есебiн, мемлекеттiк орман кадастрын жүргiзу үшiн қажеттi материалдарды табыс етуге;
4) өздерiнiң меншiгiндегi немесе ұзақ мерзiмдi жер пайдалануындағы жекеше орман қоры учаскелерiнiң өртке қарсы және санитарлық орналастырылуын қамтамасыз етуге, ормандағы өрттердi сөндiру, орман зиянкестерi мен орман ауруларына қарсы күрес жөнiндегi қажетті шараларды қолдануға;
5) Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен өздерiнiң меншiгiндегi жекеше орман қоры учаскелерiнде ормандағы өрттердi және олардың зардаптарын тiркеудi жүргiзуге мiндеттi.
Орман қорын қорғау актілерін сараптай отырып, орман қоры ресурстарына зиян келтіретін әрекеттерді немесе әрекетсіздіктерді жасауға тыйым салатын нормаларға тоқтала кетейік. Орман кодексінің 27 бабына сай орман қорының жай-күйіне әсер ететін кәсіпорындарды, ғимараттар мен басқа объектілерді орналастыру, жобалау, салу немесе пайдалануға беру кезінде, сондай-ақ жаңа технологиялық процестерді енгізу кезінде орман қорына теріс әсер ететін сарқынды судан, өнеркәсіп және коммуналдық-тұрмыстық шайындылардан, қалдықтардан және қоқыстардан орман қорын сақтауды қамтамасыз ететін шараларды көздеуге, жүзеге асыруға тиіс. Орман қорының жай-күйіне зиянды әсердің алдын алатын құрылғылармен қамтамасыз етілмеген кәсіпорындарды, цехтарды, көлік жолдарын және басқа объектілерді пайдалануға беруге тыйым салынады. Орман кодексінің 48 бабына сай есепті кеспе ағаш шегінен артық мөлшердегі сүрек дайындауға, сондай-ақ өскелең екпелерді кесуге тыйым салынады. Кодекстің 51 бабында қабық және ағаш дайындау мақсатымен өсіп тұрған ағаштарды кесуге тыйым салынған. Бұл нормалар азаматтардың, кәсіпорындар мен ұйымдардың орман қорын пайдалану құқығының пайда болу негіздеріне байланыссыз қолданылады.
Бірқатар орман қорын қорғау нормалары мекемелер мен ұйымдарға және азаматтарға орман қорын және оның өнімдерін пайдалану кезінде белгілі бір заңмен қарастырылған әрекеттерді жасауға рұқсат берумен сипатталады. Мысал ретінде, 19 қантар 2004 жылы 53 санды "Мемлекеттік орман қорының учаскілерінде орман және орман өсіруді қорғау және күзету нормативтері мен нормаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы [15].
Орман кодексінің 37 бабын алуға болады. Онда орман қорын пайдаланушылардың рұқсат етілген құжаттарда көрсетілген көлемде орман пайдалануларын жүзеге асыруға; жол салуға, орман өнімдерін жинау үшін алаң жабдықтауға, өндірістік, шаруашылық және әлеуметтік-тұрмыстық мақсаттағы құрылыстар салуға, сүрек және басқа орман қоры өнімін ұқсату үшін құрылғылар мен жабдықтар орнатуға, олардың орналасу орнын орман иеленушілермен келісе отырып, көлік тұрақтарын жасауға құқықтары бар.
Негізгі орман пайдалану болып табылатын сүрек дайындауды жоспарлау есепті кеспеағаш негізінде жүргізіледі. Есепті кеспеағашты -басты мақсатта пайдалану үшін ағаш кесу тәртібіндегі жыл сайынғы ағаш дайындау нормасын - орман орналастыру кезінде орманды үздіксіз және сарқылмастай пайдалану қағидасына сүйене отырып, орман иелігінің қайсысы бойынша ұзақ мерзімге арнап белгіленеді. Аудан, облыс пен республика бойынша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
1.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ОРМАН ҚОРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.1.Орман қоры жерлерінің түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2. Орман қорының құрамы және ормандардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
2.ОРМАН ҚОРЫ ЖЕРЛЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕЖИМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... 12
2.1.Орман қоры жерлерінің құқықтық маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .12
2.2.Орман қоры жерлерінің құқықтық режимі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..16
2.З Орман заңдарын бұзғаны үшін құқықтық жауапкершіліктің түсінігі және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..27
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Президенті өзінің "Қазақстан-2030" деп аталатын бағдарламасында: "Қазақстан 2030 жылы мөлдір суы және таза ауасы бар, жасыл мемлекет болуы керек",- деп атап көрсетті. Осы міндетті жүзеге асыру үшін 2030 жылға дейінгі республикамыздың орман қорының тұрақты даму Стратегиясы және 1998-2000 ж.ж. арналған жоспар қабылданды. Стратегияның негізгі міндеті еліміздің аумағындағы ормандарды 5,1% арттыру [1].
Бүгінгі күні республикамыздьң 11439,8 мыңға немесе жалпы аумақтың 4,2% ормандар алып жатыр, оньң 50% шөлді далаларды эрозиядан сақтайтын сексеуіл ормандар құрайды [2].
Орман қоры жерінің жалпы көлемі 26216,4 мың га. Табиғи орман алқаптары 12427,8 мың га, ал жасанды орман алқаптары 901,1 мың га. Орманды өңірі Қазақстан аумағының 4,6 % құрайды [3].
Орман қоры өзіне тән табиғи қасиеттеріне байланысты, адамдардың өмірлік мүдделері мен тығыз байланысты экологиялық, экономикалық және мәдени-сауықтыру қызметтерін атқарады.
Ол қолайлы қоршаған ортаны қалыптастыруға белсенді түрде қатысатын табиғи объект.
Орман қорының өсімдік, жануарлар дүниесінің, жер және су ресурстарын бір бүтін табиғи кешен етіп біріктіруі, оның экологиялық қызметінің негізгі сипаттамасы болып табылады.
Орман қоры климатты реттейтін, топырақты эрозиядан, тұзданудан қорғайтын, су қорғаныш, санитарлы-гигиеналық, сауықтыру қызметтерін атқарады, ауаны өндіріс қалдықтарынан тазалайды, өсімдіктердің, жануарлардың, құстар мен әртүрлі жәндіктердің өмір сүретін мекені болып табылады. Планетамыздың фотосинтез өнімінің 40% орман қоры қалыптастырады. Қорғаныш ормандар жел жылдамдығын 35-40% кемітеді, ыстық күні ауа температурасын 6-8 градусқа төмендетіп, оның ылғалдылығын 9-10 есе арттырады, сондай-ақ қорғаныш ормандар қоршаған ортаны құм мен шаңнан сақтайды. Су қорғайтын ормандар өзен, көл, өзендердің су режимін реттейді. Ормандар құрғақшылықпен күресудің анағұрлым тиімді, ал кейбір жағдайда жалғыз мүмкіндік болып табылады.
Орман қорының жағдайының күрт нашарлауына, сондай-ақ кеткен уақыттың қателіктері: табиғат пайдалану саясатының кемшіліктері, шапшаң қарқынды шаруашылық жүргізу, табиғат ресурстарын пайдалануда ғылыми негіздерді ескермеу, себеп болып отыр. Көп жылдар бойы елімізде орман қорының көп нысаналы мақсатына қарамастан, ол ең алдымен ағаш шикізатының негігі қайнар көзі ретінде пайдаланылып келді. Орман қорының экологиялық мақсаты дұрыс бағаланбай, оны бір жақты пайдалану нәтижесінде, орман қорына орны толмас зиян келді.
Бiздiң елiмiздегi ормандар жүйесi негiзiнен, солтүстiк және шығыс аймақтарында шоғырланған орманның бiрнеше типтерi бар. Олар - сексеуiл, қарағай, шырша, самырсын, қайың ормандары, тоғайлар мен бұталар. Орман қоры жер шары бойынша жылдан жылға азая түсуде. Құрлықтың 62 млн. текше километр жерiн өсiмдiктер мен орман алып жатыр. Республикада ормандар аз және олардың жағдайы мәз емес. Оның негiзгi себептерi - адам факторы, өрт, ауа райының өзгеруi мен айнала қоршаған ортаның ластануы. Орманды қорғау бiздiң мiндетiмiз.
Орманның адам мен биосфера үшiн маңызы зор. Орман топырақтағы ылғалды сақтай отырып, су балансын тұрақтандырады. Ылғалды жер өсiмдiк жамылғысы мен жан-жануарлардың көбейе түсуiне ықпал етедi. Орманды алқаптардағы жер асты сулары өзен мен көлдердi қоректендiредi. Орман аң мен құстың мекенi, дәрi дәрмектiң өсiмдiктер мен жемiс-жидектердiң панасы әр қолайлы тiршiлiк ортасы болып табылады.
Ормандардың егiстiк алқаптарын қорғаудағы да рөлi зор. Орманды жерде топырақтың, су және жел эрозиясы болмайды. Ал, ормансыз жердiң топырағы кеуiп, шөлге айналады. Ағаштарды қар тоқтату үшiн де отырғызады. Орманның ауаны тазартатын да қасиетi бар. Мысалы: бiр гектар орман бiр күнде 220-280 кг. көмiр қышқыл газын сiңiрiп, 180 - 200 кг оттек бөлiп шығарады. Яғни ауаның құрамын толықтырып отырады.
Орман сонымен қатар денсаулық сақтау ортасы. Сондықтан курорт пен сауықтыру кешендерi, т.б. демалыс орындарының тек қана орманды жерде салынуы тектен-тек емес. Сирек өсiмдiктердiң қатарына ағаштар да жатады. Оларды кесiп, отап, құрылыс материалы үшiн пайдалануды азайту керек. Қазiрдiң өзiнде Iле шыршасы, самырсын, шетен, ырғау, торанғыл, долана, шырғанақ, емен, т.б. ағаштары қорғауды қажет етiп отыр. Әсiресе орман ағаштарын кесу етек алуда. Орманды қорғаудың ең маңызды бағыты - жасанды жолмен орман қорын көбейту.
Орманды жерге саяхат жасағандағы ең қауiптi нәрсе - өрт. Орманның өрттен басқа да жаулары бар. Олар - орман зиянкестерi, кемiрушiлер, ұсақ жәндiктер, өсiмдiк аурулар паразиттер, санырауқұлақтар мен вирустар. Зиянкестердiң кесiрiнен құрылыс материалдары үшiн дайындалатын ағаштардың 45 пайызы сапасыз болып шығады. Кей жылдары жүздеген гектар ормандағы зиянкестермен үзбей күресуге тура келедi. Олар химиялық және биологиялық күрес жолдарымен жүзеге асады. Химиялық күресте қоршаған орта мен барлық тiрi ағзалар үшiн ұқыптылықты қажет етедi.
1.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ОРМАН ҚОРЫ
1.1.Орман қоры жерлерінің түсінігі
Қазақстан бойынша орман қоры республика жерiнiң 9,7 пайызын құрайды. 1989-2000 жылдардағы цифрларға жүгiнсек, бұл аралықта жылына орта есеппен кем дегенде, 647 орман өртi болып, әрбiр өрттiң зардап шектiрген жерiнiң ауқымы 18,9 гектар болып келедi. Осы екi жыл iшiнде болған орман өртiнен кем дегенде үш жүз мың гектар орман алқаптары бүлiнген. Бүгiнгi күнге Қазақстан бойынша сексеуiл орман қорының көлемi 5,4 млн гектар болып отыр. Кейiнгi он жылда сексеуiл өспе ағаштарының жалпы ауданы 591,2 мың гектарға көбейдi. Бұл негiзiнен сексеуiл ормандары аумағында ағашы кесiлген жерлерде, сексеуiлдiң табиғи ұрықтануына көмектесу шаралары мен табиғи өздiгiнен жетiлу барысында тұрақты тексеру, бақылау. Ормандану дәрежесiнiң төмендеуiне жол бермеу мақсатында, орман қоры жерлерiне сексеуiл тұқымдарын себу арқылы оның көлемiн арттыру iске асады. Сексеуiл ормандарының молаюына Қазақстан Үкiметiнiң 1999 жылғы 29-шы сәуiрдегi сексеуiл ормандарын сақтау туралы қаулысы да әсер етуде, қаулы бойынша 1999-2000 жылдары сексеуiл ормандарын кесуге тыйым салынған. Және осы қаулыға сәйкес Оңтүстiк Қазақстан, Жамбыл, Қызылорда, Алматы облыстарында орман орналастыру жұмыстары жүргiзiлген.
1997-1999 жылдардағы Семей өңiрi мен Павлодардағы, Ертiс жағасындағы болған орман өрттерi салдарынан Ертiс жағасындағы қарағайлы ормандардың 230 мыңнан астам гектары құрып кеттi.
Ғарыштық және жер бетi зерттеулерiнiң нәтижесiнде, бұл ормандардың 40-50 пайызы өрттен, орман зиянкестерiмен аурулары және заңсыз ағаш кесу салдарынан зиян шеккен.
Ендi осы аймақтарда ағаштарды ерекше бағалы ормандар қатарына жатқызуға Үкiмет қаулысы дайындалып жатыр, ол жағдайда орман күзету ерекше режим бойынша жүргiзiледi.
Оған қоса 2001-2005 жылдары Семей өңiрi мен Павлодар облыстарында толық түрде орналастыру жұмыстары жүргiзiлдi. Жоғарыда атап өткендей орман өрттерiнің көбеюiне байланысты ағашты рұқсатсыз кесу де белең алды.
Ормандардың экологиялық жүйе ретіндегі өзіне тән ерекшеліктері бар, біріншіден, адамның әсерінен көп өзгеріске ұшырамаған, табиғи күйде сақталған экожүйелердің бірі.
Екіншіден, бұл жоғары өнімділікпен сипатталатын ағаш, детрит, гумус түрінде зат шоғырланған ең қуатты жүйе.
Үшіншіден, ормандар тірі затқа тән функцияларды ашық көрсететін күшті орта түзуші және ортаны тұрақтандырушы фактор.
Төртіншіден, көптеген жануарлардың мекен ету ортасы.
Бесіншіден, орман - шаруашылықтың көптеген салалары үшін бағалы органикалық өнім мен шикізат көзі болып табылады. Сонымен қатар, орманның санитарлық-гигеналық тынығу, стресс жағдайынан құтылуда, эстетикалық және экологиялық тәрбие берудегі маңызы зор.
Орманды ел арасында тоғай деп те атайды. Орман биологиялық тұрғыдан қарағанда өте күрделі организм. Онда өздерінің өсу заңдылықтары мен ерекшеліктері бар - ағаштар, бұталар, шөптер, аңдар мен құстар, жәндіктер мен микроорганизмдер тіршілік етеді. Орманның негізі - ағаштар мен бұталардан құралады. Бірақ кез келген ағаштар мен бұталар орман бола бермейді. Тек бір-біріне жақын орналасқан, бір-біріне әсер етіп, өсіп тұрған ортасына ықпал жасайтын, соның арқасында өздері де өзгеріп тұратын ағаштар мен бұталар тобы орман болып есептеледі.
Орман пайда болған жерлерде шөптің құрамы өзгеріп, сирейді. Далалық шөптер орман ішінде өсуге бейімделген шөптерге орын береді. Ағаш ішінде түскен жапырақтар, сынған бұтақтар, қабықтар, өсімдік дәндері, өлген жәндіктер мен басқа қалдықтар бірте-бірте көбейе келе қордаға айналып, орман топырағының құнарлуына әсерін тигізеді.
Орман көлеңкелі, көбіне, тымық, жазда салқын, қыста салқын болады. Ағаш ішінің жарықтығы да өзгеше. Оның құрамына, тығыздығына, биіктігіне байланысты жерге жететін жарық мөлшері 5-10 пайыздан 50 пайызға дейін өзгереді. Ағаш жапырақтары көмір қышқылын жұтып, оттегін бөліп шығарады. 1 гектар жердегі орман сағатына 2 кг. дейін көмір қышқылын жұтады. Бұл 200 адамның 1 сағатына бөліп шығаратын көмір қышқыл газына тең.
Денсаулық үшін қарағайлы орманның пайдасы ерекше. Қарағайдың қылқанды жапырақтары мен діңі нерв, тыныс жолы мен өкпе, жүрек пен қантамырларының аурулары сияқты көптеген науқастарға шипалы заттар бөліп шығарады.
Орманды алқаптарда ауру тудыратын микробтар аз болады. Қаланың ауасымен салыстырғанда мұндай бактериялар 300 есеге кем болады. Қылқан жапырақты ормандағы ауаның тазалығы хирургиялық операция бөлмесiндегi тазалықпен бiрдей болады. Орман топырақтың құнарлылығын сақтайды. Жердiң тозуын болдырмайды. Орман су көздерiн қорғау қызметiн де атқарады. Ауылшаруашылық жерлерiн жолдарды құм, шаң басудан қорғайды. Орман халық шаруашылығына қажеттi құнды материал ағаш бередi. Ормандар дәрiлiк, тағамдық, техникалық өсiмдiктер жемiс-жидектер, саңырауқұлақтар өседi. Орман ағаштарынан құнды шырын, шайыр алынады. Қазақстандағы орман қорының жерi 21,2 млн. гектар, оның iшiнде ағашты алқап 9,1 млн. гектарға жетедi. Орманнан жылына 2-2,4 млн метр³ ағаш даярланады. Қазақстан Республикасы жылына шамамен 11 млн метр³ дейiн ағаш өнiмдерiн тұтынушыларға жеткiзедi. Қазақстан ормандары негiзiнен табиғатты қорғау қызметiн атқарады. Қазақстан орман қорына бай емес. Ағаш және ағаш өнiмдерiнiң басым көпшiлiгi шетелдерде (Ресейде) сондықтан елiмiзде орманды қорғау, молайту және тиiмдi пайдалану өте өзектi экологиялық әлеуметтiк-экономикалық мәселелердiң бiрi болып табылады. Орман қорын қорғаудың және тиiмдi пайдаланудың басты мәселесi - оны ұдайы, үдемелi жаңғыртып отыру. Әсiресе құнды ағаштардың қорын молайту. Орман қоры ұзақ мерзiмде қалпына келетiн табиғат ресурсы. Сондықтан орман қорын өсiру, қорғау ұзақ мерзiмдi бағдарламалар мен жоспар жүзеге асырылуы тиiс. Орманда әр жылдық ағаштар өседi. Яғни, ағашты өсiруге, оны қорғауға жұмсалатын шығын мен оның өнiмдерiн пайдалану процестерi үздiксiз қайталанып отырады. Ағашты даярлау, кесу, тасу жұмыстарын ұкыпты жүргiзу керек. Бұл жұмыстар ағаштың өсуiне нұқсан келтiрмеу тиiс. Ағаш кесу жұмыстары, орман ағаштарының құрамына, жасына байланысты белгiленедi.
Ағаш қоры кешендi түрде пайдалану тиiс, яғни тек ағаш даярлау үшiн ғана емес оның басқа да қызметтер мен үлесiмдi пайдаланылуы тиiс. Ағаш қорын кешендi пайдалану деп - ағаштың өзiн ғана емес, басқа бөлiктерiн (бұтақтарын), түбiрiн, қабығын пайдалана бiлу керек. Орман қорын тиiмдi пайдалану қорғау экономикасы орманды өсiру құнын қорғау шығындарының тиiмдiлiгiн талап етедi. Орман қорын бағалау мынандай қажеттiлiктерден туындайды:
Орман қоры ұлттық байлық болып табылады. Орман шаруашылығы материалдық өндiрiстiң жеке саласы.Орман жерiнiң сапасына орналасу аймағына байланысты оның өнiмдерiнiң әр түрлі болуында.Орман шаруашылығының шығындары соның нәтижесiнде алынған өнiмдер арқылы толығымен қайтарылуы тиiс.Орман қорын өсiрудi, қорғауды және тиiмдi пайдалануды экономикалық ынталандыру қажет және орман қорын бүлдiрушiлер және оған зиян келтiрушiлер материалдық жауапкершiлiкке тартылады.
1.2. Орман қорының құрамы және ормандардың түрлері
Қазақстан Республикасы өз егемендігін алғаннан кейін табиғи ресурстарды пайдалану мен қорғау саласындағы қатынастар жаңа әлеуметтік-экономикалық өзгерістер жағдайында дами бастады. Республикамыздың материалдық негізін құрайтын барлық табиғи ресурстарға 1991 жылғы 16 желтоқсандағы "Қазақстан Республикасының Мемлекеттік тәуелсіздігі туралы" заңымен, 1995 жылы 30 тамызда қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясымен мемлекеттік меншік құқығы бекітілді.
2003 жылы 8 шілдеде орман саласындағы қатынастарды реттеу мақсатымен Қазақстан Республикасының Орман кодексі қабылданды.
Кодекстің 6 бабына сәйкес Қазақстан Республикасының аумағындағы барлық орман, сондай-ақ орман өсімдіктері өспеген, бірақ орман шаруашылығының қажеттеріне арналған орман қоры жерлері Қазақстан Республикасының орман қоры құрайды.
Орман кодекстің жаңалығы орман қорын екі топқа бөлу, яғни мемлекеттік және жекеше орман қорларына. Кодексте олардың анықтамасы мен мазмұны көрсетілген.
Мемлекеттік орман қорына мыналар жатады:
1) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлеріндегі (орманды және ағаш өспеген алқаптарды қоса алғанда) табиғи және қолдан өсірілген ормандар;
2) табиғи және қолдан өсірілген ормандар, сондай-ақ мемлекеттік орман қоры жерлеріндегі орман шаруашылығының қажеттері үшін берілген, орман өсімдіктері өспеген жер учаскелері.
3) Халықаралық және республикалық маңызы бар ортақ пайдаланудағы темір жолдар мен автомобиль жолдарының, каналдардың, магистральды құбырлардың және басқа желілік құрылыстардың белдеулеріндегі он метр және одан көбірек, алаңы 0,05 гектардан астам қорғаныштық екпелері жатады.
Жекеше орман қорына Қазақстан Республикасының жер туралы заң актісіне сәйкес орман өсіру үшін нысаналы мақсатта жеке және мемлекеттік емес заңды тұлғаларға жеке меншікке немесе ұзақ мерзімді жер пайдалануға берілген жерлерде, солардың қаражаты есебінен жасалған, ені он метр және одан көбірек, алаңы 0,05 гектардан астам қолдан өсірілген ормандар, агроорман-мелиорациялық екпелер, арнайы мақсаттағы плантациялық екпелер жатады [12].
"Орман қоры" және "орман қорының жері" деген ұғымдар өзара тығыз байланыста, сонымен қатар олардың бір бірінен айырмашылықтары бар. Орман кодексінің 8 бабына сай орман қорының жерлері мемлекеттік және жекеше орман қоры жерлеріне бөлінеді. Мемлекеттік орман қорының жерлеріне табиғи түрде ағаш өскен, мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен қолдан ағаш өсірілген және ағаш өспеген (орманды және ағаш өспеген алқаптар), орман шаруашылығын жүргізетін мемлекеттік ұйымдарға тұрақты жер пайдалануға берілген жерлер жатады. Орман қорына мыналар кірмейді:
1) мемлекеттік орман қорының жерінен тыс орналасқан жекелеген ағаштар және көлемі 0,05 гектардан кем шоқ ағаштар, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердегі бұта өсімдіктер;
2) қала ормандары мен орманды саябақтарды қоспағанда, елді мекендер шекарасы шегіндегі жасыл желектер;
3) үй маңындағы, саяжайлар мен бау-бақша учаскелеріндегі ағаштар мен бұталар кірмейді.
Қазақстан Республикасындағы барлық ормандар қорғалуға жатады. 44 бапқа сай Қазақстан Республикасындағы барлық орман су күзету, егіс-топырақ қорғау, гендік, санитарлы-гигиеналық, сауықтыру және өзге де пайдалы функцияларды атқаратын қорғаныштық орман болып табылады.
Ормандардың атқаратын функцияларының басымдықтарына қарай мемлекеттік орман қоры:
- ерекше қорғалатын орман аумақтары, оның ішінде: биосфералық түрлері мен қорық-сепортерлерді қоса, мемлекеттік табиғи қорықтар ормандары; мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтар ормандары; мемлекеттік табиғи резерваттар ормандары; мемлекеттік табиғи саябақтар ормандары; мемлекеттік қорық аймақтары ормандары; табиғаттың мемлекеттік орман ескерткіштері; орманның гендік резерваттарын қоса, ғылыми маңызы бар орман учаскелері; аса құнды орман алқаптары; жаңғақ кәсіпшілігі аймақтары; орман-жеміс екпелері; аса биік тау ормандары;
- мемлекеттік қорғаныштық орман белдеулері;
- қала ормандары мен орманды саябақтар;
- елді мекендердің және емдеу-сауықтыру мекемелерінің жасыл аймақтары;
- эрозияға қарсы ормандар;
- өзендер, көлдер, су қоймалары мен басқа да су объектілері жағалауларындағы тыйым салынған орман белдеулері;
- халықаралық және республикалық маңызы бар ортақ пайдаланудағы темір жолдар мен автомобиль жолдары, каналдар, магистральдық құбырлар мен басқа да желілік құрылыстардың бөліп берілген белдеулеріндегі қорғаныштық екпелер;
- халықаралық және республикалық маңызы бар ортақ пайдаланудағы темір жолдар мен автомобиль жолдары бойындағы қорғаныштық орманды белдеулер;
- егіс-топырақ қорғаныштық ормандар санаттарына бөлінеді. Халықаралық және республикалық маңызы бар ортақ пайдаланудағы;
- темір жолдар мен автомобиль жолдары бойынша қорғаныштық орманды белдеулерге жұмыс істеп тұрған және салынып жатқан темір жолдарға бөлінген белдеулерге іргелес жатқан, темір жол төсемінен екі жаққа қарай бес жүз метр шегіндегі орман және халықаралық және республикалық маңызы бар ортақ пайдаланудағы автомобиль жолдарына бөлінген белдеулерге іргелес жатқан, жолдың ортасынан екі жаққа қарай екі жүз елу метр шегіндегі орман жатады.
Мемлекеттік орман қоры санаттарында орман пайдалануды шектеудің мынадай режимдері белгіленеді:
- қорық режимі - осы Кодексте айтылған жағдайларды қоспағанда, орман пайдаланудың барлық түрлеріне, оның ішінде ағаштарды кесуге тыйым салынады;
- тапсырыс режимі - басты мақсатта пайдалану үшін ағаш кесуге, шайыр мен ағаш шырындарын, қосалқы сүрек ресурстарын дайындауға, шөп шабу мен мал жаюға тыйым салынады;
- шектеулі шаруашылық қызметінің режимі - басты мақсатта пайдалану үшін ағаш кесуге, шайыр мен ағаш шырындарын, қосалқы сүрек ресурстарын дайындауға тыйым салынады.
Орман қорының әлеуметтік-экологиялық, экономикалық құндылығы, оның қоршаған ортаның сапасын жақсартуға белсенді түрде қатысатын күрделі экологиялық кешен ретіндегі, су корғайтын, қорғаныш, санитарлы-гигиеналық, сауықтыру және басқа да көптеген пайдалы табиғи қасиеттерімен, экономиканың бірқатар салалары үшін негізгі шикізат көзі ретінде атқаратын рөлімен анықталады.
1 сәуір 2004 жылы 539 санды Ормандарды сақтау және ормандық аумақтарды көбейту жобасындағы Қазақстан Республикасы мен Халықаралық қайта құру және даму банк ісінің арасындағы грант бөлу ратификациясы туралы Қазақстан Републикасының заңы қабылданды. Бұл заң және Орман кодексінің 64 бабына сай Қазақстан Республикасында барлық ормандар сақталуға және қорғалуға жатады.
Орман қорын корғау жалпы мемлекеттік міндет және ол жаратылыстану-ғылыми, биологиялық, орман-техникалық, орман-шаруашылық, химиялық, құқықтық және басқа да бірқатар әдістердің жүйесі арқылы іс жүзіне асырылады. Орман қорын қорғауды қамтамасыз етуде құқықтық-ұйымдастырушылық шаралардың әрдайым маңызы ерекше зор [13].
Орман қорын құқықтық қорғау - заңда бекітілген, орман қорын талан - таражға салудан, заңсыз ағаш кесуден, зақымдаудан және басқа орман талаптарын бұзудан, сондай-ақ орман аурулары мен зиянкестерінен қорғайтын, оның ұтымды, сарқылмастай пайдаланылуы мен ұлғайта өсірілуін қамтамасыз ететін экономикалық, әлеуметтік, ұйымдастыру, техникалық және басқа да шаралар жүйесі.
Орман қоры күрделі экологиялық кешен ретінде көптеген ұрпақтарға қызмет етті және қызмет етеді. Сондықтан әрекет етіп отырған орман заңдарында қарастырылған орман қорын қорғау, ең алдымен оны ұтымды, үздіксіз, сарқылмастай пайдалануды қамтамасыз ету дегенді білдіреді. Қазіргі кезде әрекет етіп отырған орман зандарының нормалары осы саладағы қатынастарды реттеуге, орман заң бұзушылықты болдырмауға бағытталған.
Қазақстан Республикасының Орман кодексінде табиғат объектісі және құқықтық қорғау объектісі болып табылатын орман қорын тек қорғау ғана емес, сонымен бірге сақтау мәселелері де бекітілген.
Ормандарды күзету мен сақтаудың негізгі міндеттері мыналар жатады:
1) ормандағы өрттердің алдын алу, оларды дер кезінде байқап, жою жөніндегі іс-шараларды жүргізу;
2) мемлекеттік орман қоры аумағындағы барлық жұмыс істейтін әрі сонда орналасқан ұйымдардың, сондай-ақ орманда болатын жеке тұлғалардың ормандарда өрт қауіпсіздігі ережелері мен санитарлық ережелерді сақтауын қамтамасыз ету;
3) орманды заңсыз ағаш кесуден, зақымдаудан, ұрлаудан және Қазақстан Республикасының орман заңдарын басқадай бұзушылықтан қорғау, сондай-ақ мемлекеттік орман қоры жерлерін күзету;
4) орман пайдаланушылардың сүрікті түбірімен босату ережелерін және орман пайдаланудың басқа да түрлері ережелерін орындауың қамтамасыз ету;
5) орман зиянкестері мен ауруларының ошақтарын дер кезінде анықтау, олардың өсіп-көбеюін болжау және оларға қарсы күресу;
6) биотехникалық іс-шараларды жүргізу;
7) мемлекеттік орман қоры аумағында аң аулау мен балық аулау ережелерін сақтауды камтамасыз ету;
8) мемлекеттік орман қорының күзетілуін, қорғалуын, ормандардың молықтырылуын, ұтымды пайдаланылуын және орман өсіруді қамтамасыз ететін басқа да іс-әрекеттер болып табылады.
Орман қорын ұтымды корғаумен, сақтаумен, ұлғайта өсірумен және тиімді пайдаланумен байланысты қоғамдық қатынастарды тиімді реттеу үшін, орманды басқа ағаш екпелерінен айыру керек. Орманды орман емес ағаш екпелерінен, бірінші параграфта айтылған, оның негізгі үш: экологиялық, аумақтық және есеп-тіркеу белгілері бойынша айырамыз.
Бірақ, Орман кодексінде бірқатар, мысалы қорық аумағында өсетін қорық ормандарының, қала аумағында өсетін қалалық ормандардың аумақтық белгілері ормандардың жалпы белгілеріне қарама-қайшы келеді, себебі, жоғарыда айтып кеткеніміздей, орман Орман қорын құқықтық қорғау, орман заңдарында бекітілген оның қағидалары негізінде жүзеге асырылады.
Орман қорын құқықтық қорғауды қамтамасыз етуде орман қатынастарын реттеуде басшы бастама болып табылатын қағидалар жүйесінің болуы аса маңызды.
Орман заңдарының қағидалары жалпы құқықтық қағидаларынан туындайды және республиканың орман саясатының негізін құрайды, олардың негізінде орман қорын құқықтық қорғау шаралары белгіленеді.
Орман қорын қорғаудың құқықтық қағидалары дегеніміз - орман қоры ресурстарын ұтымды, көпжақты, толық пайдалану кезінде, орман қорын үздіксіз және сарқылмастай пайдалануды, дер кезінде орман қорын жаңартуды, оның өнімділігін арттыруды, сапалық жағдайын жақсартуды қамтамасыз ететін орман қорын қорғаудың бастамалары. Жоғарыда айтылғанды қорыта отырып, орман қорын қорғаудың мынандай негізгі қағидаларын атап көрсетуге болады:
1) ормандардың климаты реттейтін, орта түзетін, егіс-топырақ қорғау, су сақтау және санитарлы-гигиеналық функцияларды орындайтын жалпы мемлекеттік мәнін мойындау;
2) орманды тұрақты дамыту (Қазақстан Республикасының орманды аумақтарын тұрақты ұлғайту);
3) ормандардың, табиғи-қорық қорық объектілерінің, мәдени және тарихи мұраның биологиялық әр алуандығын сақтау;
4) ормандарды көп мақсатқа пайдалану;
5) орман ресурстарын ұтымды, үздіксіз, сарқылмайтындай етіп пайдалану;
6) орман қорын күзету, қорғау, пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсіру саласындағы мемлекеттік реттеу мен бақылау;
7) басты мақсатта пайдалану үшін ағаш кесу мен алынған сүректі қайта өндеуді жүзеге асыру функцияларынан орман пайдалануды реттеу функцияларының ара жігін ажырату;
8) Қазақстан Республикасының орман заңдарын бұзудан келтірілген залалдың орнын толтыру;
9) орман ресурстарын ақылы пайдалану;
10) орман қорының жай-күйі туралы ақпараттың қол жетімділігі;
11) халықтың және қоғамдық бірлестіктердің орман қорын күзетуге және қорғауға қатысу принциптеріне негізделеді.
Мемлекеттік орман қорын санаттарға жатқызу, бір санаттан екінші санатқа ауыстыру, сондай-ақ орман пайдалануға тыйым салынатын немесе ол шектелетін ерекше қорғаныштық учаскелерге бөлінуі мемлекеттік экологиялық сараптаманың оң қорытындысы болған кезде орман орналастыру материалдары және (немесе) арнайы зерттеулер негізінде оның экологиялық және әлеуметтік-экономикалық маңызына қарай жүргізіледі. Мемлекеттік орман қорын санаттарға жатқызуды, сондай-ақ бір санаттан екінші санатқа ауыстыруды Қазақстан Республикасының Үкіметі жүргізеді.
Ерекше қорғалатын учаскелерді басты мақсатта пайдалану үшін ағаш кесу ережелеріне сәйкес орман орналастыру немесе арнайы зерттеулер кезінде бөлінеді [14].
Тиімді орман қорын пайдалануды ұйымдастыру - орман қорын құқықтық қорғауды қамтамасыз етудің маңызы зор жақтарының бірі. Тиімді пайдалану дегеніміз - жоғарыда айтып кеткеніміздей, орман қорын мемлекет бекіткен мақсаттарға сай анағұрлым нысаналы, толық, кешенді пайдалану.
Орман қорын қорғау нормалары орман заңдарын бұзудың алдын-алатын ережелерді бекітумен сипатталады және бұл орман қорын қорғау нормаларының арнайы функциясы болып табылады. Өзінің мазмұнына қарай нормалар қандай да бір әрекеттерді жасауға тыйым салады немесе керісінше, белгілі бір әрекеттерді жасауға міндеттейді.
2.ОРМАН ҚОРЫ ЖЕРЛЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕЖИМІ
2.1.Орман қоры жерлерінің құқықтық маңызы
Мемлекеттiк орман қоры учаскелерiне орман иелену тұрақты жер пайдалану құқығымен туындайды.Мемлекеттiк орман қорының учаскелерi орман иелену құқығымен:
1) мемлекеттiк орман қорын күзету, қорғау, ормандарды молықтыру мен орман өсiру, мемлекеттiк орман қорының кешендi пайдаланылуын ұйымдастыру үшiн орман мекемелерiне және уәкiлеттi органның өзге де мемлекеттiк ұйымдарына;
2) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар қызметiне байланысты мақсаттар үшiн мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтарға, мемлекеттiк табиғи резерваттарға, мемлекеттiк өңiрлiк табиғи саябақтарға, мемлекеттiк ботаникалық бақтарға, мемлекеттiк дендрологиялық саябақтарға (бұдан әрi - заңды тұлға мәртебесi бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар) берiледi.
Орман иелену құқығы жер ресурстарын басқару жөнiндегi орталық уәкiлеттi орган беретiн тұрақты жер пайдалану құқығы актiсiмен куәландырылады.
Жекеше орман иелену құқығы жеке және мемлекеттiк емес заңды тұлғалардың оларға Қазақстан Республикасының жер туралы заң актiсiне сәйкес жеке меншiгiне немесе ұзақ мерзiмдi жер пайдалануға берiлген жерлерiнде туындайды.
Мемлекеттiк орман иеленушiлердiң құқықтары.
Мемлекеттiк орман иеленушiлердiң:
1) Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен мемлекеттiк орман қоры учаскелерiн пайдалану;
2) басты мақсатта пайдалану үшiн ағаш кесудi қоспағанда, осы Koдекстe белгiленген тәртiппен мемлекеттiк орман қоры учаскелерiнде орман пайдалануды жүзеге асыру;
3) аумақтық органдармен келiсе отырып жобалау және техникалық құжаттамаға сәйкес мемлекеттiк орман қоры учаскелерiнде орман шаруашылығын жүргiзу мен орман пайдалануды жүзеге асыру үшiн қажеттi құрылыстар мен ғимараттар салу;
4) өздерi дайындаған өнiмдi өткiзу және алынған табыстарды пайдалану;
5) жеке және заңды тұлғаларға мемлекеттiк орман қоры учаскелерiнде орман пайдалануға арналған ағаш кесу және орман билеттерiн беру құқығы бар.
Жекеше орман иеленушiлердiң құқықтары.
Жекеше орман иеленушiлердiң:
1) Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен өздерiнiң меншiгiндегi немесе ұзақ мерзiмдi жер пайдалануындағы жекеше орман қоры учаскелерiн иелену, пайдалану және оларға билiк ету;
2) өздерiнiң меншiгiндегi немесе ұзақ мерзiмдi жер пайдалануындағы жекеше орман қоры учаскелерiнде орман пайдалануды жүзеге асыру;
3) жобалық және техникалық құжаттамаға сәйкес тиiстi мемлекеттiк органдармен келiсiм бойынша жеке орман қоры учаскелерiнде құрылыстар мен ғимараттар, оның iшiнде орман шаруашылығын жүргiзу және орман пайдалануды жүзеге асыру үшiн қажеттi құрылыстар мен ғимараттар салу;
4) өздерi дайындаған өнiмдi және оны өткiзуден түскен табысты меншiктену құқығы бар.
Мемлекеттiк орман иеленушiлердiң мiндеттерi.
Мемлекеттiк орман иеленушiлер:
1) Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен орман шаруашылығын жүргiзуге;
2) ормандардың молықтырылуын, күзетiлуiн, қорғалуын, санитарлық жай-күйiн жақсартуды және күтiп-бапталуын, олардың өнiмдiлiгiнiң, қорғаныштық және өзге де пайдалы қасиеттерiнiң артуын, орманның көп мақсатқа ұтымды пайдаланылуын ұйымдастыруды, орман орналастыруды, ормандар мен жануарлар дүниесiнiң есебiн жүргiзудi, сондай-ақ мемлекеттiк табиғи-қорық қорлары объектiлерiнiң, мәдени және табиғи мұраның сақталуын қамтамасыз етуге;
3) Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен мемлекеттiк орман қорының ресурстық әлеуетiн пайдалануға;
4) орманның орта құрайтын және ортаны қорғайтын функцияларының сақталуын, сондай-ақ екпелердi, дәрi-дәрмектiк, тағамдық және техникалық шикiзатты дер кезiнде қалпына келтiру жағдайларын қамтамасыз ететiн экологиялық жағынан оңтайлы тәсiлдермен және әдiстермен жұмыс жүргiзуге, осы Кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де заң актiлерiнде көзделген мемлекеттiк орман қорын күзету, қорғау, пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсiру жөнiндегi өзге де талаптарды орындауға;
5) мемлекеттiк орман қоры аумағының өртке қарсы және санитарлық орналастырылуын қамтамасыз етуге, өрт қауiпсiздiгi мен орман пайдалану ережелерi бұзылуының, сондай-ақ Қазақстан Республикасының орман заңдарын басқа да бұзушылықтың алдын алуға, оны дер кезiнде байқап, жолын кесуге, ормандағы өрттердi сөндiру, орман зиянкестерi мен ауруларына қарсы күрес, Қазақстан Республикасының жануарлар дүниесiн қорғау, молайту мен пайдалану және ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңдарын бұзушылыққа қарсы күрес жөнiнде қажеттi шаралар қолдануға;
6) орман пайдаланушылар өртке қарсы күрес iс-шаралары жоспарларын әзiрлеген кезде оларға жәрдем көрсетуге;
6-1) уәкiлеттi орган бекiткен ережелерге сәйкес орманды шолып, тексеру жүргiзуге;
7) Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен ормандағы өрттердi және олардың зардаптарын тiркеудi жүргiзуге міндетті.
Жекеше орман иеленушiлердiң мiндеттерi.
Жекеше орман иеленушiлер:
1) өздерiнiң меншiгiндегi немесе ұзақ мерзiмдi жер пайдалануындағы жекеше орман қоры учаскелерiнде орман шаруашылығы мен орман пайдалануды осы Кодексте және Қазақстан Республикасының басқа да заң актiлерiнде көзделген экологиялық жағынан оңтайлы тәсiлдермен және әдiстермен жүргiзуге;
2) өздерiнiң меншiгiндегi ормандарды күзетудi, қорғауды, ормандардың санитарлық жай-күйiн жақсартуды және оларды күтiп-баптауды қамтамасыз етуге;
3) Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен уәкiлеттi органға орман қорының мемлекеттiк есебiн, мемлекеттiк орман кадастрын жүргiзу үшiн қажеттi материалдарды табыс етуге;
4) өздерiнiң меншiгiндегi немесе ұзақ мерзiмдi жер пайдалануындағы жекеше орман қоры учаскелерiнiң өртке қарсы және санитарлық орналастырылуын қамтамасыз етуге, ормандағы өрттердi сөндiру, орман зиянкестерi мен орман ауруларына қарсы күрес жөнiндегi қажетті шараларды қолдануға;
5) Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен өздерiнiң меншiгiндегi жекеше орман қоры учаскелерiнде ормандағы өрттердi және олардың зардаптарын тiркеудi жүргiзуге мiндеттi.
Орман қорын қорғау актілерін сараптай отырып, орман қоры ресурстарына зиян келтіретін әрекеттерді немесе әрекетсіздіктерді жасауға тыйым салатын нормаларға тоқтала кетейік. Орман кодексінің 27 бабына сай орман қорының жай-күйіне әсер ететін кәсіпорындарды, ғимараттар мен басқа объектілерді орналастыру, жобалау, салу немесе пайдалануға беру кезінде, сондай-ақ жаңа технологиялық процестерді енгізу кезінде орман қорына теріс әсер ететін сарқынды судан, өнеркәсіп және коммуналдық-тұрмыстық шайындылардан, қалдықтардан және қоқыстардан орман қорын сақтауды қамтамасыз ететін шараларды көздеуге, жүзеге асыруға тиіс. Орман қорының жай-күйіне зиянды әсердің алдын алатын құрылғылармен қамтамасыз етілмеген кәсіпорындарды, цехтарды, көлік жолдарын және басқа объектілерді пайдалануға беруге тыйым салынады. Орман кодексінің 48 бабына сай есепті кеспе ағаш шегінен артық мөлшердегі сүрек дайындауға, сондай-ақ өскелең екпелерді кесуге тыйым салынады. Кодекстің 51 бабында қабық және ағаш дайындау мақсатымен өсіп тұрған ағаштарды кесуге тыйым салынған. Бұл нормалар азаматтардың, кәсіпорындар мен ұйымдардың орман қорын пайдалану құқығының пайда болу негіздеріне байланыссыз қолданылады.
Бірқатар орман қорын қорғау нормалары мекемелер мен ұйымдарға және азаматтарға орман қорын және оның өнімдерін пайдалану кезінде белгілі бір заңмен қарастырылған әрекеттерді жасауға рұқсат берумен сипатталады. Мысал ретінде, 19 қантар 2004 жылы 53 санды "Мемлекеттік орман қорының учаскілерінде орман және орман өсіруді қорғау және күзету нормативтері мен нормаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы [15].
Орман кодексінің 37 бабын алуға болады. Онда орман қорын пайдаланушылардың рұқсат етілген құжаттарда көрсетілген көлемде орман пайдалануларын жүзеге асыруға; жол салуға, орман өнімдерін жинау үшін алаң жабдықтауға, өндірістік, шаруашылық және әлеуметтік-тұрмыстық мақсаттағы құрылыстар салуға, сүрек және басқа орман қоры өнімін ұқсату үшін құрылғылар мен жабдықтар орнатуға, олардың орналасу орнын орман иеленушілермен келісе отырып, көлік тұрақтарын жасауға құқықтары бар.
Негізгі орман пайдалану болып табылатын сүрек дайындауды жоспарлау есепті кеспеағаш негізінде жүргізіледі. Есепті кеспеағашты -басты мақсатта пайдалану үшін ағаш кесу тәртібіндегі жыл сайынғы ағаш дайындау нормасын - орман орналастыру кезінде орманды үздіксіз және сарқылмастай пайдалану қағидасына сүйене отырып, орман иелігінің қайсысы бойынша ұзақ мерзімге арнап белгіленеді. Аудан, облыс пен республика бойынша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz