Қазіргі қаланың экологиялық проблемалары және халықтың денсаулығына әсер ететін факторлар

Кіріспе

1- Сұрақ Экономикалық тұрғыда дамыған елдерде соңғы онжылдықтарда адамзат денсаулығының жағдайы елеулі дәрежеде өзгерді. Ғылыми-техникалық прогресс жағдайларында өнеркәсіп жедел өсуде. Бұл жағдай өз кезегінің урбанизация үрдісін тудырады. Урбанизация – қалалану – латын сөзі. Ол тұрғындар мен экономикалық өмірдің қалаларда шоғырлануын және сол қалалар саны мен аумағының өсуін білдіреді.
Қазіргі жағдайларда адаманың қоршаған ортамен өзара қатынасының күрделі және жиірек қарама-қарсылық сипаты ерекше мағыналы болып келеді. Қалалар мен қалалық тұрғындар саны өсуі – заңдылық үрдіс. Ол тұрғындар, өндірістік қаражаттар, қоғамдық байлық, өкімет пен мәдениеттің кеңістіктік шоғырлануы болып жатқан қалаларда өндірістік күштерді тиімді дамытуға және кадрлық ресурстарды орынды пайдалануға мүмкіндік береді.
Қалалардың өсуі мен дамуы экологиялық-канализациялау, су өткізу торабы, жылумен қамтамасыз ету; өндірістік және қоғамдық білім беру мен денсаулық сақтау сияқты әлеуметтік – көлік пен байланыс, инфрақұрылымдарының өрістеуіне ықпал етуде.
Қазіргі уақытта еліміздің бірқатар аймақтарында тұрғындар жақсы сапалы ауыз сумен қамтамасыз етілмеген, кейбір қалалардың ауа бассейндерінде денсаулық үшін зиянды заттардың шоғырлануы белгіленген нормативтерден бірнеше есе артады. Сондықтан адамның тіршілік етуіне қолайлы (оптимальды) орта тудыру жөнінде мәселе туындайды.
Қалалық тұрғындар санының, қалалардың, әсіресе ірі қалалардың өсуі адамзат өркениеті дамуының ажырамас бөлігі болып табылады. 20-ғасырда миллион тұрғынды қалалар саны 10 есе өсті. Қазіргі уақытта алып қалалар санына Мехико (28 млн. адам), Шанхай (26 млн. адам), Сан-Паулу (22 млн. адам) және басқалары кіреді. Қалалық тұрғындар саны да күрт өзгерді: 1830 жылы 11 %-дан 1989 жылы 46 %-ға дейін.
Бұрынғы КСРО қарамағында болған біздің Республикада қалалық тұрғындар саны 1926 жылы – 18 %, 1940 жылы – 33,0 %, 1959 жылы – 48 %, 1986 – 66,0 % және 1989 жылы – 51,0 % құрады.
Қазіргі урбанизация – біртұтас алғанда қоғамның жаңа өркениет түріне өтуін сипаттайтын фундаментальдық қоғамдық үрдістердің бірі. Бұл өндіруші күштер (индустриализация мен ғылыми-техникалық прогресс) және өндірістік қатынастар (қоғамдық-экономикалық формациялар) дамуының тарихи заңдылық үрдістері, бұл тұрғындар қайта өндірілуінің жаңа тәртібіне демографиялық өту, аз балалы жанұяға, төмен туушылыққа, тұрғындардың жас шамалық жаңа құрылымына өту.
Осылайша, урбанизацияны қалалардың сандық өсуінің үрдісі емес, көрсеткіштер құрылымы мен урбанизацияның бағалануын қоғамдық санада заңдылықпен өзгеретін, өз дамуында фазасы бар үрдіс ретінде қарау керек.

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Т: Қазіргі қаланың экологиялық проблемалары және халықтың денсаулығына әсер
ететін факторлар
1. Урбанизация түсінігі. Проблеманың қазіргі жағдайы
2. Қазіргі қалалардағы тіршілік ортасының факторлары
3. Автомобиль көлігі
4. Қалалық шу
5. Қазақстан Республикасының бірқатар қалаларындағы экологиялық
факторлардың ерекшеліктері
6. Қалалық орта факторларының Халықтың денсаулығына әсерін зерттеу
7. Қалалардың қоршаған ортасының сапасын бақылау.
1- Сұрақ Экономикалық тұрғыда дамыған елдерде соңғы онжылдықтарда
адамзат денсаулығының жағдайы елеулі дәрежеде өзгерді. Ғылыми-техникалық
прогресс жағдайларында өнеркәсіп жедел өсуде. Бұл жағдай өз кезегінің
урбанизация үрдісін тудырады. Урбанизация – қалалану – латын сөзі. Ол
тұрғындар мен экономикалық өмірдің қалаларда шоғырлануын және сол қалалар
саны мен аумағының өсуін білдіреді.
Қазіргі жағдайларда адаманың қоршаған ортамен өзара қатынасының
күрделі және жиірек қарама-қарсылық сипаты ерекше мағыналы болып келеді.
Қалалар мен қалалық тұрғындар саны өсуі – заңдылық үрдіс. Ол тұрғындар,
өндірістік қаражаттар, қоғамдық байлық, өкімет пен мәдениеттің кеңістіктік
шоғырлануы болып жатқан қалаларда өндірістік күштерді тиімді дамытуға және
кадрлық ресурстарды орынды пайдалануға мүмкіндік береді.
Қалалардың өсуі мен дамуы экологиялық-канализациялау, су өткізу
торабы, жылумен қамтамасыз ету; өндірістік және қоғамдық білім беру мен
денсаулық сақтау сияқты әлеуметтік – көлік пен байланыс,
инфрақұрылымдарының өрістеуіне ықпал етуде.
Қазіргі уақытта еліміздің бірқатар аймақтарында тұрғындар жақсы сапалы
ауыз сумен қамтамасыз етілмеген, кейбір қалалардың ауа бассейндерінде
денсаулық үшін зиянды заттардың шоғырлануы белгіленген нормативтерден
бірнеше есе артады. Сондықтан адамның тіршілік етуіне қолайлы (оптимальды)
орта тудыру жөнінде мәселе туындайды.
Қалалық тұрғындар санының, қалалардың, әсіресе ірі қалалардың өсуі
адамзат өркениеті дамуының ажырамас бөлігі болып табылады. 20-ғасырда
миллион тұрғынды қалалар саны 10 есе өсті. Қазіргі уақытта алып қалалар
санына Мехико (28 млн. адам), Шанхай (26 млн. адам), Сан-Паулу (22 млн.
адам) және басқалары кіреді. Қалалық тұрғындар саны да күрт өзгерді: 1830
жылы 11 %-дан 1989 жылы 46 %-ға дейін.
Бұрынғы КСРО қарамағында болған біздің Республикада қалалық тұрғындар
саны 1926 жылы – 18 %, 1940 жылы – 33,0 %, 1959 жылы – 48 %, 1986 – 66,0 %
және 1989 жылы – 51,0 % құрады.
Қазіргі урбанизация – біртұтас алғанда қоғамның жаңа өркениет түріне
өтуін сипаттайтын фундаментальдық қоғамдық үрдістердің бірі. Бұл өндіруші
күштер (индустриализация мен ғылыми-техникалық прогресс) және өндірістік
қатынастар (қоғамдық-экономикалық формациялар) дамуының тарихи заңдылық
үрдістері, бұл тұрғындар қайта өндірілуінің жаңа тәртібіне демографиялық
өту, аз балалы жанұяға, төмен туушылыққа, тұрғындардың жас шамалық жаңа
құрылымына өту.
Осылайша, урбанизацияны қалалардың сандық өсуінің үрдісі емес,
көрсеткіштер құрылымы мен урбанизацияның бағалануын қоғамдық санада
заңдылықпен өзгеретін, өз дамуында фазасы бар үрдіс ретінде қарау керек.
Барлық жерлердің урбанизациялануына байланысты қалаларда тұрғындардың
шектен тыс орналасуы және қоршаған ортаның ластануы олардың бір қатарында
үрей тудыруда. Қалалар тұрғындарының жақсы сапалы ауыз сумен, тамақпен
қамтамасыз етілуі, қалдықтарды жинау және шығару, қоршаған ортаны, ірі
қалаларда, әсіресе өте ірі қалаларда адам тіршілік ететін ортаны қорғау
бірінші дәрежелі маңызы бар міндет болады.

2- Сұрақ Өткен заманда да, осы кезде де қалаларды салудың анықтаушы
факторы экономикалық мәселелер болған еді. Алайда, гигиенистердің ойынша,
қала тұрғындарының ең шекті саны 500 мыңды құрайды. Соған қарамастан
тұрғындары 1 млн. астам қалалар саны өсуде, сонымен бірге бұл үрдіс сандық
өсумен ғана сипатталмайды. Қалалардың дамуы, тұтас қоғам сияқты, қоршаған
ортаға да, адамның өзіне де антропогендік әрекеттердің күрт көбеюімен бірге
жүреді. Негізінен бұлар өндірістік және көліктік швғарындылар. Қазіргі
техника мен технологиялық үрдістер осы теріс әсерді, іс жүзінде жоя алады,
бірақ осы шараларды іске асыру орасан экономикалық шығындармен байланысты,
оған адамзаттың әзірше мүмкіндігі жоқ.
Урбанизация, тұрғындар мен адам қызметі шоғырланған салыстырмалы шағын
аумақтар ғылыми-техникалық прогресс әсерінен дамиды. Елді мекендер саны
әдетте азаяды, бірақ олардың аумағы ұлғаяды. Урбанизация үрдісінің ерекше
қарқындылығы 20-ғасырдың екінші жартысына келеді. Осылай, 70-жылдар басында
экономикалық дамыған елдерде тұрғындардың жартысынан артығы қалаларда
тұрды. Сонымен бірге өндіргіш күштердің өсуі қала тұрғындарына
амалсыздықтан техногендік әрекеттерін күшейтеді.
Қазіргі 4 миллиард адамның қоршаған ортаға жасаған әрекеті, өзінің
масштабы бойынша тас дәуірінің 40 миллиард адамы жасайтын әрекетіне тең.
Осы жағдайда әрекеттің негізгі күші қлалалардың өз аумақтарына және олардың
өз айналасына түседі.
Тұрғындар өмірі жағдайларын көп жағынан жақсарта отырып, ірі қалалар
табиғи жүйелерді жасандылармен ауыстырып, қоршаған ортаны ластайды, адамға
физикалық, химиялық және техникалық жүктемені көбейтеді. Атмосфера, су
нысандары, топырақ, өсімдіктер, климат та өзгереді. Ғимараттар мен аумақтар
инсоляциясы 15-30 %, ультракүлгін сәулелендіру – 50 %, бұлтты күндер саны
10 % (жазда 30 % және қыста 100 %) жоғарылайды, тұмандар жиілейді. Қала
қаншалықты ірірек болса, соншалық өзгерістер айқын болады.
Урбанизацияның теріс факторлары өзінің табиғаты бойынша физикалық,
химиялық, биологиялық әсер етеді. Жағдайлардың басым көпшілігінде ортаны
ластау көздері қалалардың өзі ішінде болады. Шығарып тастауға болмайтын,
кез келген ірі қалаға тән факторларды ғана қарайық, атап айтқанда –
автомобиль көлігі мен шуыл (физикалық және химиялық факторлар – ауа
температурасы, бір бөлмеде көп адам тұру, ылғалдылық, ультракүлгін
сәулелендіру, көтеретін жүктемелердің жоғары деңгейі).
3- Сұрақ .Қазіргі қалалардың көпшілігінде қоршаған орта ластануының
негізгі көзі автомобиль көлігі болады. Оның шығаратын, адам үшін улылығы
бар газдары 200-ден астам химиялық қосылыстарды құрайды. Бұлар әртүрлі
көмірсутектер, азот тотықтары, альдегидтер, иіс газы (СО) және басқалар.
Қалалар ауасындағы барлық улы заттардың 70 % дейін мөлшері автокөлік
есебіне жатады деп саналады.
Өткен ғасырдың 40 жылдарында автомобильдері өте көп Лос-Анжелес
қаласында (АҚШ) бірінші рет болған фотохимиялық смог туралы баяндалған еді.
Осы құбылыстың түсінігі мынадай. Автомобиль шығаратын газдармен ластанған
ауа күннің ультракүлгін сәулелерінің әрекетімен күрделі фотохимиялық
реакциялар жаңа токсикалық заттар – күшті тотықтырғыштар – фотооксиданттар
пайда болуымен жүреді. Негізінен, бұлар озон, бос радикалдар және адам
денсаулығына зияны тиетін басқа заттар. Олар тыныс органдары мен көзді
қатты тітіркендіреді, өсімдіктерді зақымдайды, резинадан жасалған
бұйымдардың жарылуына, мысалы, автодөңгелек сырты резинасының жарықтары
болады.
Қазіргі қалалардың ауа бассейні көмір қос тотығымен ластанған. Ірі
жолдардың бойында осы заттың шоғырлануы 500 мгм3 жетуі мүмкін (ШРЕК – 3,0
мгм3). Көміртек тотығы қанның гемоглобинін карбоксигемоглобинге
айналдырады, ол ұлпалық тыныс бұзылуының дамуына әкеледі. Автомобильдердің
көшедегі қозғалысын реттеушілердің жұмыс аяғында қанындағы
карбоксигемоглобин мөлшері 3 есе ұлғаяды. Қала көлігінің жүргізушілері,
гараж жұмысшылары осындай әрекетке душар болады. Әрине, қаланың басқа
тұрғындары олардан азырақ әрекетке ұшырайды.
Автокөлік шығаратын газдармен ластанған ауамен тыныс алуы әлсіреген
адамдар мен жүрек – тамыр ауруларымен ауыратындар үшін әсіресе қауіпті.
Қазіргі уақытта автокөлік шығаратын газдарда улы заттар ғана емес,
оған қоса канцерогендік қасиеттері бар заттар байқалған. Мысалы, көміртек
қосылыстарынң тобы, мыс пен көмір тотығынан басқа полициклдік ароматтық
көмірсутектерді құрайды, олардың қатарына 3,4-бенз(а)пирен жатады.
Шығаратын газдарда оның концентрациясы, негізінен жанармай қоспаларының
толық жануына тәуелді және двигатель жұмысында ауа жетіспеушілікте күрт
көбейеді. Сондықтан автомобильдің отындық жүйесін реттеу канцерогендік
көмірсутектердің қарқынды синтезімен қатар жүреді.
Басқа топқа азот тотықтары жатады – олар канцерогендік
нитрозоқосылыстар болады. Соңғы қосылыстардың атмосферада да, организмде де
пайда болу мүмкіндігі аминдер, нитриттер мен нитраттар барында болады.
Көмірсутектерден айырмашылығы, азот тотықтары автомобиль шығарған газдарда
жанар қоспаның толық жануы жоғарылағанда өсе түседі. Осылайша, автомобиль
көлігі двигателінің кез келген жұмыс тәртібінде қоршаған ортаны
канцерогендермен ластайды.
Бірақ, канцерогендік заттардың ең көп шығарылысы, оның үстіне
синтезделген түрінде, және қозғалтқыш жұмысының ауырлаған тәртібінде, оның
бос жүру жұмысында болады. Бұл ерекшелік қала жағдайларына тән. Мысалы,
шығарылған газдардан 3,4-бенз(а)пиреннің ең шекті шоғырлануы тура осы
жағдайда болатындығы байқалған. Әрине жанар отын сапасының да қомақты рөлі
бар.
Нақты және мүмкін болатын канцерогендерден басқа, автокөліктің
жұмсалып шығарылған газдарында, бластомогендік белсенділігі бар басқа
құрамдық заттар да бар, анықтап айтсақ, олар қорғасын мен кадмий.
1921 жылы Дженерал моторс концерні антидетонатор ретінде
тетраэтилқорғасыны бар бензинге этил сұйықтығын қоса бастады, ал осы
күндері – тетраметилқорғасын қосты. Осы препараттарды қолдану қарқындылығы
сондай дәрежеге жетті – осы уақытта бірқатар елдерде автомобиль көлігі
қоршаған ортаны ластаудың негізгі көзіне айналды. Осылай Америка Құрама
Штаттарында автомобильдер адам қызметінің нәтижесінде атмосфераға түсетін
осы элементтің жалпы аумағының 90 % астамын шығарады. Осы шығарындылардың
аумағы жылына 180 мың тоннадан асады. Әлемдік автомобиль паркі қоршаған
ортаға 250 мың тонна қорғасын шығарады. Кадмий жөнінде де осындай жағдай
байқалады.
Автомобильдердің токсикалық және канцерогендік заттар шығаруынаң
дәрежесі, негізінен, олардың техникалық күйіне, жанармай түріне және жұмыс
тәртібіне тәуелді. Двигатель конструкциясының да осы жағынан белгілі маңызы
бар. Осылай дизельдік көлік карбюраторлық машиналармен салыстырғанда
көміртек тотықтары мен көмірсутектерді анағұрлым аз шығарады, бірақ қатты
бөлшектерді азоттар тотықтарын көп шығарады. Сондықтан, профилактикалық
тұрғыдан қарағанда, ең оптимальдық шешім – іштен жанатын қозғалтқышты
көлікті электр көлігіне ауыстыру (трамвайлар, троллейбустар, автокарлар).
Бірақ та, бір қатар себептер бойынша, мәселені осылай қою, әлемдік
автомобильдік парк үнемі өсіп жатқанда әр уақытта іске асатын ақиқат емес.
Табысты іске асып келе жатқан екінші жол, бензинмен салыстырғанда
экологиялық тазарақ отын іздеу. Осындай отын газ болады. Қазіргі уақытта
біздің мемлекетімізде және басқа мемлекеттерде көліктің бір бөлігі
қысымдалған немесе сұйытылған газда жұмыс істейді. Жанармай ретінде әртүрлі
спирттерді қолданудың болашағы бар, мысалы метанол. Сприттер детонация
жасамайды, толығырақ жанады, қозғалтқыштың пайдалы әрекеттік коэффициентін
жоғарылатады. Осы уақытта спирт-бензин қоспасын қолдану ең перспективті, ол
кейбір елдерде іске асқан.
Автомобиль двигательдерінің жағдайына үнемі бақылау орнату және көлік
қозғалысын дұрыс ұйымдастыру қажет, ол мемлекеттік автомобиль инспекциясына
жүктелен. Жоспарлау шешімдерін іске асырудың үлкен мағынасы бар. ТМД
елдерінің бірқатар қалаларында этилденген бензинді қолдануға тыйым
салынған, бірақ бұл тыйым салу жиі орындалмайды. Оның үстіне қалалық ортаға
ауылдық аудандардан келген автокөлік шығарған газдардың қорғасыны түседі
және елді мекендер арасындағы автомобильдің интенсивті қозғалысы әсер
етеді.
1981 жылы Англия үкіметі бензинде қорғасын мөлшерін 0,15 гл дейін
қысқартуға шешім қабылдады, ГФР ЕЭҚ мүшелерінен бірінші ел болып осы
нормативті 1975 жылы енгізді. АҚШ-та 1974 жылы қорғасыны жоқ бензин пайда
болды. Ол арнаулы конструкциялы автомашиналар жасауға әкелді.
Жұмыс істеп шыққан газдарда зиянды заттарды мемлекеттік нормалау
автокөлік шығарындыларымен күресудің тиімді шаралары болады. Мысалы, 1977
жылы ССРО ГОСТ 17.2.2.03-77 бекітілді, ол автомобиль шығарған газдарда
көміртек тотығын реттеді (1,5-2,0 %). Бақылау арнаулы газоанализаторлар
арқылы МАИ органдарымен жүргізіледі. Бірақ та, өкінішке орай, осындай
бақылау жеке автокөліктерге техникалық қарап тексеру кезінде жылына бір рет
қана жүргізіледі, ал қалған уақытта сирек, эпизодтық түрде жүргізіледі.
Қалалық көлік қозғалысын басқарудың автоматтандырылған жүйесін енгізу
де болашақтың жұмысы. Осындай жүйелер көліктің кқшелер қиылысында тоқтауын
20-25 % қысқартады, сонымен бірге ауаның санитарлық күйін жақсартады.
Осылай Алматы қаласында АСУ Зеленая волна жүйесі енгізілді. Бірақ жүйе
тек қана қаланың кейбір орталық магистральдарын қамтыды. Қазіргі уақытта ол
қызмет істемейді.
Қалалық ауа ластануын азайтуда әртүрлі технологиялық шаралардың
белгілі мағынасы бар:
- карбюратор конструкциясын жетілдіру;
- электрондық тұтатқыш қондыру;
- реакторларда жұмыстан шыққан газдарды жандырып бітіру;
- катализдік нейтрализаторларды қолдану;
Теория бойынша, осы құралдар ортаны радикальдық сауықтыруға мүмкіндік
береді, ал іс жүзінде олардың барлығы экономикалық шығындармен байланысты.
Осылай, ең тиімді катализдік нейтрализаторлар асыл металдар – платина мен
палладий негізінде жұмыс істейді, сондықтан оларды қолдану шектелген. Оның
үстіне қорғасын платина – палладий катализаторының уландырушысы, ол
этилденген бензинді қолдануды алып тастайды.
Экологиялық таза транспорт – электромобильдер туралы да соны айтуға
болады. Оны барлық жерде қолдану аккумуляторларды қуаттау үшін көп электр
энергиясы шығынымен ұштасады және батареялар конструкцияларын жетілдіруді
талап етеді. Сондықтан автомобиль транспортының мәселесі тұрғындардың
өсуімен бірге қалалар үшін ең өзекті мәселеге айналуда.
4- Сұрақ . Қалалық шу - өзекті мәселе, ол автомобиль қозғалысымен
және жалпы көлікпен байланысты. Осылайша автомобиль көлігі зиянды химиялық
факторды ғана генерация жасамайды және физикалық (шу) шығарады. Осы екі
фактор қазіргі қаланың тұрғыны организміне қолайсыз әрекетінің басым
бөлігін анықтайды. Соңғы жылдары, атмосфераның химиялық ластануы мен шудың
тіркескен әсеріне арналған ғылыми басымдар көбеюде.
Адам организміне кері әсері бар және оның еңбектенуі мен демалуына
кедергі жасайтын кез келген ұнамсыз немесе жағымсыз дыбыстар әрекеті – шу
деп түсініледі. Дыбыс – есту сезімін тудыруға қабілеті бар, серпінді
ортаның (ауалық, сұйықтық, қаттылық) толқын тәрізді тербелістері. Орта
тығыздығы қаншалықты үлкен болса, дыбыс жылдамдығы соншалықты жоғары.
Серпінді ортаның тербелістері герцте (Гц) көрсетілетін белгілі
жиілікте дыбыстық толқындар жасайды. Адам құлағы 16-дан 20 000 Гц
дыбыстарды қабылдай алады. Ең жақсы қабылданатын дыбыстар 800-6000 Гц
аралығында болады. 400 Гц деңгейі төмен дыбыстар, жас ұлғайған сайын
жоғарғы дыбыстар (20 000-12 000 Гц) әжептәуір нашар қабылданады.
Одан басқа, дыбыстық толқындар тербеліс үрдісіне ауа бөлшектерін
тартады, сонымен бірге атмосфералық қысымнан асатын қысым жасайды. Осы
қосымша қысым дыбыстық деп аталады және ньютон1м2 көрсетіледі. Дыбыстық
толқынның энергиясы болады, ол дыбыс күшін анықтайды, ол Втм2 көрсетіледі.
Дыбыстың көрсетілген барлық өлшемдері (жиілік, жылдамдық, қысым, күш)
объективтік физикалық параметрлер болады. Сонымен бірге дыбыс күші
субъективтік шама, өйткені ол ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.