Топырақтың эпидемиологиялық маңызы

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Топырақтың эпидемиологиялық маңызы

Топырақ - көптеген қарапайымдылардың, жануарлардың, микроорганизмдердің, соның ішінде бактериялардың, көгеретін саңырауқұлақтардың, вирустардың тіршілік ететін ортасы.

Топырақта тұрғылықты немесе уақытша тіршілік ететін микроорганизмдер:

а) жануарлар мен адамға зияндық жасамайтын сапрофиттер;

б) патогендік микроорганизмдер.

Топырақтағы патогендік бактериялар мынадай жұқпалы аурулар тудырады: сібірлік жара (қарасан), газдық гангорена, тырысқақ, ботулизм. Жұқпалы ауруды адам топырақты өңдеуде, ауылшаруашылық өнімдерін жинауда, құрылыс жұмыстарында, мал жайылымдарында, жер суаруда (тырысқақ таяқшасы, газдық гангрена, сібір жарасы қоздырғыштары) немесе көкөніске, жемістерге, балыққа, саңырауқұлақтарға микробтар түскенде жұқтырады (ботулизм таяқшасы) .

Жануарлар мен адамның қауіпті жұқпалы ауруларының қатарына сібір жарасы кіреді. Сібір жарасының қоздырғышы - сібір жарасының таяқшасы, ол ауру малдың шығаратын зәр, тезегімен бірге түсіп, спора жасайды және сол күйінде жылдар бойы, әсіресе қызғылт және қаратопырақты жерлерде сақталады. Осы таяқшалармен ластанған шөпті жануарлар жеп, сібір жарасын жұқтырады. Адам сібір жарасын ауру немесе өлген жануарларды ұстағанда, не ауру жұққан мал өнімдері мен шикізаттарын (ет, жүн, тері) ұстағанда және тікелей топырақпен жұмыс істегенде жұқтырады.

Адам ұлпалары жарақаттанса онда топырақпен ластанған газдық гангрена қоздырғышы адам денесіне кіреді. Топырақта жиі кездесетіндер А Перфрингенс тектес клостридий болады. Осы микробтар жараланған жерге түсіп, токсин өндіреді, ол ұлпалардың ісінуіне және өлуіне ұшыратады.

Ботулизмді жұқтырту тағам өнімдерін үйде сүрлеп дайындау алараларымен тығыз байланысты болады: балық тұздағанда не қақтағанда, консервіленген саңырауқұлақтар, көкөністер мен жемістер дайындауда болады. Ботулинус таяқшасы тудыратын токсин анаэробтық жағдайларда барлық басқа бактериалдық токсиндер мен химиялық уларға қарағанда адам организміне аса күшті әсер етеді.

Актиномицеттер, терінің үстіңгі қабатында және терең микоздар, сондай-ақ туберкулез, алапес, дифтерия микробактерияларын тудырады - топыраққа түскенде әжептәуір қауіп туғызады: топырақта туберкулез таяқшалары 15 айға дейін, дифтериялық таяқшалар 2-3 аптаға дейін тіршілік қабілетігін сақтайды.

Адам организміне түскен глисттер-паразиттер-гельминттерден болатын аурулар - гельминтоздардың таралуында топырақтың алатын рөлі аса үлкен болады. Кейбір гельминттердің даму кезеңдерінің бірі (жұмыртқалар жетілуі) топырақта өтеді. Гельминттармен ластанған топырақта өскен көкөніс, жеміс-жидектерді, ластанған суды қолданғанда адам органгизміне гельминттердің жетілген жұмыртқалары түседі. Гельминттер жұмыртқалары (шошқа, өгіз цепеньдері) топырақтан ірі қара мал мен шошқалар азығына түсуі мүмкін. Жеткіліксіз термиялық өңдеуден өткен сиыр, шошқа етін қолданғанда, адам гельминттерді жұқтыруы мүмкін.

Топырақты тіршілік ететін уақытша тіршілік ететін микроорганизмдердің үлкен тобын ішек жұқпалы ауруларының (іш сүзегі, паратифтер, дизентерия, холера), бруцеллездің, туляремияның, обаның қоздырғыштары құрайды. Олар топыраққа белгілі жағдайда түседі (ауру жануарлар мен адамдар шығарындыларымен, жуынды сулармен) . Топырақ олар үшін қолайлы орта деп те айтуға болмайды. Алайда, олардың кейбіреулері, әсіресе іш сүзегі, паратифтер. және тырысқақ қоздырғыштары ластанған топырақта ұзақ уақыт яғни бірнеше тәуліктен 5 айға дейін тіршілік қабілетін сақтайды.

Энтеровирустар - полиомиелиттің және кейбір ішек ауруларының қоздырғыштары топырақта 25 тен 170 күнге дейін сақталады. Әдетте адам ішек жұқпалы ауруларын ластанған көкөністер арқылы, әсіресе шаруашылық мақсатындағы жуынды сулармен егістерді суарғанда жұқтырады.

Ластаушы заттардың жылжуы (миграциясы) мен айналымы

Топырақтың химиялық заттармен ластану дәрежесін және оның адам денсаулығына әсерін зерттеу үшін ластаушы заттардың жылжу жолдары мен айналымын білу керек. Топырақ - ластаушы заттардың негізгі депоненті болып саналады. Ластаушылар орын алмастырып жылжу - бұл ластаушы заттардың бір табиғи ортадан екіншісіне тасымалдануы.

Ластаушы заттардың атмосферадан су бетіне шөгуі.
Ластаушы заттардың атмосферадан топыраққа шөгуі.
Ластаушы заттардың атмосферадан жасыл ағаштарға шөгуі.
Судан атмосфераға буланып ұшу (мұнай өнімдері, сынап қосылыстары) .
Ластаушы заттардың судан топыраққа тасымалдануы (сүзілуі, "өзінөзі тазарту", ластаушы заттардың су қоймасының су түбіне шөгуі) .
Жер үсті суларынан биотаға ауысу (жер үстіндегі, судағы, жер астындағы өсімдіктер, жануарлар әлемі, микроорганизмдер) .
Ластаушы заттардың топырақтан атмосфераға тасымалдануы(топырақтың желмен ұшуы, булану, шаң тасымалдануы) .
Ластаушы заттардың топырақтан қар ерігенде, жаңбырларда шайылуы.
Топырақтың, қар жамылғысының терең қабатына сіңуі.
Ластаушы заттардың тамыр жүйесіне, өсімдіктерге, түбірлік дақылдарға, өсімдік сабағына, топырақтарға, масаққа қонуы.
Ластаушы заттардың су биотасынан суға немесе топыраққа биота қырылуынан кейін түсуі.
Тағамдық тізбектер бойынша жылжуы: топырақ-өсімдік-адам, топырақ-өсімдік-жануарлар-адам, топырақ-балық-адам және әрі қарай.

Топырақ ластануының адамға тигізер қауіптілігін анықтау үшін мыналарды білу қажет.

Ластау көздері (өнеркәсіп, автокөлік және т. б. ) .
Ластаушы заттардың организмге түсуінің мүмкін жолдары, атап айтқанда ластаушы заттар көшіп қойған кезде зияндылық көрсеткіштері анықталады:

Транслокациялық - бұл ластаушы заттардың топырақтан тамыр жүйесі арқылы өсімдіктерге тасымалдануы.

Сумиграциялық - ластаушы заттардың топырақтан суға көшуі, бұл кезде химиялық заттарда шоғырлануы ШРЕКтен аспауы керек.

Ауалық - миграциялық - химиялық заттардың ауаға таралуы.

Жалпы санитарлық - микробиоценозға әсері және топырақтың өзінөзі тазарту үрдістері.

Ластау көздерін табу мақсатында топырақты үнемі зертханалық бақылауға алған жөн. Зертханалық бақылауға мыналар кіреді:

топырақтың, өсімдіктің үлгілерін дұрыс таңдап алу
химиялық заттардың жинақталу және адамға алмасуының жолдарын зерттеу:

а) өсімдіктен алынатын тағамдар

б) жануарлардан алынатын тағамдар

в) мал биоортасы және адам биоортасы

Топырақтан, өсімдіктерден сынама алу және жануарлармен адамдардан биологиялық материал алу былайша жүргізіледі:

Ластану көзінен әртүрлі қашықтықта (өнеркәсіптік санитар қорғау аймағы - 1км дейін және 1, 3, 5, 10, 15км және одан да көп) .
4, 8 немесе 16 румбтар бойынша.
Желдің үнемі соғатын бағыттары ескеріледі (желдер табиғаты) .

Гигиеналық аудандастыру және топырақ ластануының қауіптілік дәрежесін бағалау

Аудандастырудың гигиеналық тұрғысынан келгенде және топырақтың әртүрлі заттармен ластану қауіптілігінің дәрежесін бағалау - топырақтың араласатын орталарына (су, ауа), тағамдық өнімдеріне және солар арқылы адамға тудыруы мүмкін қолайсыз әсерінің деңгейі арқылы анықталады. Топырақтың зиянды заттармен ластану қауіптілігінің дәрежесін гигиеналық бағалаудың негізгі күретамыры гигиеналық нормативтер және гигиеналық нормативтер болмағанда топырақтағы заттардың фондық (кларктық) шоғырланулары.

Топырақтың химиялық заттармен ластану қауіптілігін бағалауда мыналарды ескеру керек:

Қауіптілік коэффициентінің мағынасы неғұрлым үлкен болса және 1 асса, топырақ ластануының қауіптілігі сонша жоғары болады, яғни
Бақыланатын заттардың қауіптілік сыныбы неғұрлым жоғары болса, топырақ ластануының қауңптілігі соншалық жоғары болады;
Топырақтың кез келген улы затпен ластануының қауіптілігін бағалау топырақ буферлігін ескеру арқылы жүргізіледі (ортаның рН химиялық заттардың қозғалмалығы, олардың бір-бірімен араластын орталарға әрекеті және өсімдіктерге баратын жолдардың ашықтығы) .

Сондықтан, К _қ бірдей шамада болғанда қара корда құрамы аз және механикалық құрамы жұмсақтау, қышқылдылық мәні рН<7-ге тең топырақтар үшін ластану қауіптілігі үлкенірек болады. Химиялық заттардың көп мөлшерде шоғырлануы ластанған атмосфералық ауаның жерге жақын қабатымен араласып жататын топырақтың жоғарғы қабатында жиі кездеседі. Сондықтан топырақтың жоғарғы қабатында жинақталатын химиялық элементтер және басқа зиянды заттар тобы ластану көзі ретіндегі өндірістер шығарындыларының бар екендігін көрсетеді.

Топырақтардағы фондық (кларктық) заттар мөлшері олардың техногендік әрекеттің ластану ошақтарынан алыс қашықтықтағы табиғи немесе аномальдық жер бөліктеріндегі мөлшерін сипаттайды. Аномальдық деңгейін немесе топырақтағы зиянды заттардың антропогендік жүктемесін сандық бағалау үшін мына формула бойынша есептелетін шоғырлану коэффициентін (К _с ) анықтайды:

К _с =С _і / C _op ,

онда С _і - зерттелетін нысанда элементтің шоғырлануы, ал C _op - оның фондық құрамы .

Халықтың денсаулығына индикаторлар ретінде жанама түрде қолайсыз әсер ететін топырақтардағы зиянды заттар кешенінің антропогендік ластану деңгейін бағалау мына жиынтық көрсеткіш (Z _c ) бойынша жүргізіледі. Топырақ ластануының жиынтық көрсеткіші зиянды заттар шоғырлары коэффициенттерінің қосындысына тең және мынадай формулада көрсетіледіі:

Z _c =ΣΚ _c - (n - 1),

мұнда n - қосылатын заттар саны.

Топыраққа антропогендік жүктеменің геохимиялық кешендік көрсеткіштері таратылуын талдау селитебтік және ауылшаруашылықтық аумақтардағы топырақтың ластануының кеңістік құрылымын береді.

Қоршаған ортаның антропогендік әрекетіне душар болған аумақтарды гигиеналық аудандастыру және топырақтар ластануының қауіптілік дәрежесін Z _c көрсеткіші бойынша бағалау, қалалардың ауа бассейндерінің металдармен, басқа да ең көп жайылған ингредиенттермен (шаң, көмір қос тотығы, азот тотықтары, күкірт ангидриді) дифференттік ластануын көрсетеді және бағалау шкаласы бойынша жүргізіледі (1 кесте) .

1 кесте . Ластанудың жиынтық көрсеткіші бойынша (Z _c ) топырақ ластануы

қауіптілігі болжамды бағалау шкаласы

Топырақтың ластану категориясы: Топырақтың ластану категориясы

Шамасы,Zc:

Шамасы,

Z _c

Ластану ошақтарындағы халық денсаулығыкөрсеткіштерінің өзгеруі:

Ластану ошақтарындағы халық денсаулығы

көрсеткіштерінің өзгеруі

Топырақтың ластану категориясы:

Реттелген

Орташа қауіпті

Қауіпті

Аса қауіпті

Шамасы,Zc:

16 аз

16-32

32-128

128 астам

Ластану ошақтарындағы халық денсаулығыкөрсеткіштерінің өзгеруі:

Балалар аурушаңдығының ең төменгі деңгейлері және функционалдық ауытқулардың ең тқменгі жиілігі.

Жалпы аурушаңдылықтың көбеюі.

Жалпы аурушаңдылықтың, жиі ауыратын балалар санының, созылмалы аурулары бар балалардың, жүрек-тамыр жүйесінің функционалдық күйінің өзгеруінің көбеюі.

Балалардың аурушаңдылығының көбеюі, әйелдердің ұрпақ әкелу функциясының бұзылуы, жүктілік токсикозының көбеюі, уақытынан бұрын туушылықтың көбеюі, өлі туудың, жаңа туғандар гипотрофиясының көбеюі.

Гигиеналық аудандастыру және елді мекендердің топырақтарының, сондай-ақ ауылшаруашылық дақылдарын өсіру үшін пайдаланылатын топырақтардың ластану қауіптілігінің деңгейін бағалау үшін транслокациялық зияндылық коэффициенті қолданылады. Бұл көрсеткіш транслокациялық коэффициент (К _тр ) немесе жинақтау коэффициенті деп аталады. Ол өсімдіктегі элементтер (металдар, радионуклидтер, пестицидтер және т. б. ) шоғырлануының олардың топырақтағы шоғырлануына қатынасы арқылы анықталады.

Ауылшаруашылық дақылдарын өсіруге мүмкіндіктің болу-болмауы топырақтың химиялық заттармен ластану қаупін бағалау шкаласы бойынша анықталады (2 кесте) .

Елді мекендердің топырақтарының ластану деңгейлерін бағалау және аудандастыру мынадай қағидаттар бойынша анықталады:

Химиялық заттармен ластанған топырақтың эпидемиологиялық мәнділігімен.
Атмосфералық ауаның жерге шектесетін қабатының екінші ластану көзі ретіндегі және оның адамға тікелей әрекет етуі болғанда ластанған топырақтың рөлі.
Атмосфералық ауаны ластаушы орта ретіндегі топырақтың ластану дәрежесінің маңыздылығы.

2 кесте. Химиялық заттарменластанған ауылшаруашылығына арналған топырақтарды бағалаудың нақты схемасы

Топырақ ластануының категориясы: Топырақ ластануының категориясы

Ластану сипаттамасы: Ластану сипаттамасы

Аумақты пайдалану мүмкіндіктері: Аумақты пайдалану мүмкіндіктері

Ұсынылатын шаралар: Ұсынылатын шаралар

Топырақ ластануының категориясы:

Жол беретін

Орташа қауіпті

Жоғары қауіпті

Төтенше қауіпті

Ластану сипаттамасы:

Топырақтағы химиялық заттар мөлшері фоннан артық, бірақ жиынтық ШРЕК-тен артық емес.

Топырақтағы химия заттар құрамы олардың лимиттеуші жалпы-санитарлық жылжушы-сулық және жылжушы-ауалық зияндылық көрсеткіштерінде ШРЕК-тен асады, бірақ транслокациялық көрсеткіші бойынша төмен.

Топырақтағы химиялық заттар мөлшері лимиттеуші транслокациялық зияндылық көрсеткішінде ШРЕК-тен артық.

Химиялық заттардың құрамы топырақтағы ШРЕК-тің барлық зияндылық көрсеткіштерінен асып түседі.

Аумақты пайдалану мүмкіндіктері:

Кез келген дақыл үшін қолдануға болады.

Ауылшаруашылық дақылдар сапасын бақылау жағдайында барлық дақылдарды қолдануға болады.

Техникалық дақылдар егуге пайдаланылады. Өсімдіктердегі заттардың шоғырлануын ескеру арқылы ауылшаруашылық дақылдарын себуге шектеп қана пайдалану.

Техникалық дақылдар өсімдіктер себуге немесе оларды ауылшаруашылығына, ағаш-қорғау алқаптары үшін қолданбау.

Ұсынылатын шаралар:

Топырақ ластанушы көздерінің әсер ету деңгейінің төмендеуі. Өсімдіктер үшін улы заттар түсуін азайту бойынша шараларды іске асыру (известтеу) органикалық тыңайтқыштарды сіңіру.

1 категориядағыға ұқсас шаралар. Лимиттеуші жылжушы-ауалық көрсеткіштер болғанда осы заттардың мөлшеріне ауылшаруашылық жұмысшыларының тыныс алу жолдарына және жергілікті су көздеріне бақылау жүргізіледі.

1. 1-категорияда көрсетілген шаралардан басқа өсімдіктерде - тағам өнімдеріндегі, азық-түліктегі улы заттардың мөлшеріне міндетті түрде бақылау орнату.

2. Азық-түлікьік өнімдерді өсіру қажеттілігі туған кезде, оларды таза топырақта өсірілген өнімдермен араластыру. Өсімдік - қоспаларды ескере отырып, малға арналған жасыл шөпті шектеу.

Ластану деңгейін төмендету бойынша шаралар қолдану және улы заттарды топырақта ұстап қалу. А/ш жұмысшыларының тыныс алу жолдарына улы заттардың түсуіне және жергілікті су көздерінің суына бақылау орнату.

Елді мекендердегі топырақтың эпидемиологиялық қауіпсіздігін мынандай жағдайға байланысты ескеру қажет. Химиялық жүктеменің көбеюі салдарынан топырақ ластануының эпидемиялық қаупі де арта түседі. Мәселен, химиялық заттармен ластанған топырақта, топырақ микробиоценоздарының (патогендік ішеу микрофлорасының антагонистері) азаюының және оның биологиялық белсенділігінің төмендеуінің фонында патогендік энтеробактериялар мен геогельминттер табылуы жиі байқалады.

Бұл олардың топырақтың химиялық ластануына, табиғи топырақтың микробиоценоздар өнімдерінен гөрі төзімдірек екендігін көрсетеді. Елді мекендер топырағының эпидемиялық қауіптілік деңгейін бағалау, патогендік энтеробактериялар мен энтеровирустар ықтимал табылуы негізінде өңделіп жасалған бағалау шкаласы (схема) бойынша жүргізіледі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.