Қазіргі халықаралық саяси қатнастардың геосаяси талдауы және дүниежұзлік глобальды мәселелер

Кіріспе

Қандай да болмасын елде жұретін саяси ұрдістер әлемдік саясатпен тығыз байланысты болады, себебі ешбір ел әлемде жалғыз емес. Әрбір мемлекет өзінің ішкі саясатымен бірге өздеріне тән сыртқы саясатын жүргүзуге тырысады және оның ерекше бағыттарын қалыптастырады. Сонымен бірге бұл ұғымдар қазіргі таңда өте жие қолданалады және саяси ғылымның өзекті тақырыптары болып есептеледі. Бұл тақырыпта кездесетін, мағына жағынан жақын үш ұғым бар. Олар – сыртқы саясат, халықаралық, әлемдік саясат, халдықаралық қатынастар.
Сыртқы саясатқа жеке мемлекеттердің дүниежүзілік дәрежеде жүргізген іс-әрекеттері жатады. Халықаралық саясатқа мемлекеттік не таптық мүдделерді жүзеге асыруға бағытталған мемлекеттер, жеке адамдар және т.б., арасындағы саяси қатынастар кіреді. Оны тағы әлемдік саясат деп атайды. Халықаралық қатынастар деп халықтар, мемлекеттер, мемлекеттік жүйелер арасындағы дүниежүзілік деңгейде жүргізілген саяси, экономикалық, құқықтық, дипломатиялық, әскери, мәдени байланыстар және оларды іске асырушы әлеуметтік, экономикалық, саяси күштер мен ұйымдардың өзара қатынастардың жиынтығын айтады.
Бұл айырмашылықтар, біріншіден, халықаралық қатынастарға қатысушылардың, оларды іске асырушылардың (субъектілердің көбеюіне байланысты). Мысалы, сыртқы саясатты жеке мемлекеттер жүргізеді. Ал халықаралық саясатқа мемлекеттік ұйымдарымен қатар саяси партиялар мен қозғалыстар әлеуметтік топтар мен жеке адамдар және т.б. мемлекеттік емес ұйымдар қатысуы мүмкін. Екіншіден, халықаралық қатынастарда сыртқы және халықаралық саясаттардың негізгі, түпкі бастамасы, принциптері қаланады. Бұл саясаттар арқылы нақтыланады және жүзеге асырылады.

Пайданылған әдебиеттер:
1. Назарбаев Н.А. Бейбітшілік кіндігі. - А., 2000
2. Токаев К.К. Дипломатия Казахстана - А., 2000
3. Иватов Л. ҚР сыртқы саясаты ауқымындағы ұлттық мемлекеттік мүдделері// Саясат 1999 №5
4. Есім Ғ. Глобализм және егемендік //Саясат 1998 №8
5. Азия елдеріндегі дағдарыс: себептері мен салдары //Ақиқат 1999 №8
7. Қантарбекова А. Ұлтаралық қатынастарды зерттеу бағыттары// Саясат, 2003, №4

Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:
Кіріспе

I. ҚАЗІРГІ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ САЯСИ ҚАТНАСТАРДЫҢ ГЕОСАЯСИ ТАЛДАУЫ ЖӘНЕ
ДҮНИЕЖҰЗЛІК ГЛОБАЛЬДЫ МӘСЕЛЕЛЕР.

II. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҚАЗІРГІ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ҚАТЫНАСТАР ЖҮЙЕСІНДЕ
ЕГЕМЕНДІ МЕМЛЕКЕТ РЕТІНДЕ.

III. ҚАРУСЫЗДАНУ МЕН ЯДРОЛЫҚ ҚАРУДЫ ТАРАТПАУ

IV. ҚАЗАҚСТАННЫҢ АЗИЯ МЕМЛЕКЕТТЕРІМЕНЫНТЫМАҚТАСТЫҒЫ
1. ҚЫТАЙ
2. ЖАПОНИЯ

Қорытынды
Пайданылған әдебиеттер

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі
Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды Мемлкеттік Университеті

Тарих факультеті
Археология, Этнология және Отан тарихы кафедрасы

РЕФЕРАТ
Тақырыбы: Сыртқы саясат және қазіргі халықаралық қатынастар

Тексерген: Амрина.М.С.
Орындаған: Аменов.А.С.

Қарағанды 2010

Кіріспе

Қандай да болмасын елде жұретін саяси ұрдістер әлемдік саясатпен тығыз
байланысты болады, себебі ешбір ел әлемде жалғыз емес. Әрбір мемлекет
өзінің ішкі саясатымен бірге өздеріне тән сыртқы саясатын жүргүзуге
тырысады және оның ерекше бағыттарын қалыптастырады. Сонымен бірге бұл
ұғымдар қазіргі таңда өте жие қолданалады және саяси ғылымның өзекті
тақырыптары болып есептеледі. Бұл тақырыпта кездесетін, мағына жағынан
жақын үш ұғым бар. Олар – сыртқы саясат, халықаралық, әлемдік саясат,
халдықаралық қатынастар.
Сыртқы саясатқа жеке мемлекеттердің дүниежүзілік дәрежеде жүргізген іс-
әрекеттері жатады. Халықаралық саясатқа мемлекеттік не таптық мүдделерді
жүзеге асыруға бағытталған мемлекеттер, жеке адамдар және т.б., арасындағы
саяси қатынастар кіреді. Оны тағы әлемдік саясат деп атайды. Халықаралық
қатынастар деп халықтар, мемлекеттер, мемлекеттік жүйелер арасындағы
дүниежүзілік деңгейде жүргізілген саяси, экономикалық, құқықтық,
дипломатиялық, әскери, мәдени байланыстар және оларды іске асырушы
әлеуметтік, экономикалық, саяси күштер мен ұйымдардың өзара қатынастардың
жиынтығын айтады.
Бұл айырмашылықтар, біріншіден, халықаралық қатынастарға
қатысушылардың, оларды іске асырушылардың (субъектілердің көбеюіне
байланысты). Мысалы, сыртқы саясатты жеке мемлекеттер жүргізеді. Ал
халықаралық саясатқа мемлекеттік ұйымдарымен қатар саяси партиялар мен
қозғалыстар әлеуметтік топтар мен жеке адамдар және т.б. мемлекеттік емес
ұйымдар қатысуы мүмкін. Екіншіден, халықаралық қатынастарда сыртқы және
халықаралық саясаттардың негізгі, түпкі бастамасы, принциптері қаланады.
Бұл саясаттар арқылы нақтыланады және жүзеге асырылады.

ҚАЗІРГІ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ САЯСИ ҚАТНАСТАРДЫҢ ГЕОСАЯСИ ТАЛДАУЫ ЖӘНЕ ДҮНИЕЖҰЗЛІК
ГЛОБАЛЬДЫ МӘСЕЛЕЛЕР.

ХСҚ-тың анализінде әлемдік қауымдастықтың геосаясаттық ажыратуы өте
маңызды.Геополитиканы елдердің географиялық жағдайын немесе басқа физикалық-
экономикалық жағрапиялық факторларын зерттейтін ғылым ретінде түсіну керек
дейді. Әлемнің геополитикалық конфигурациясы трансформацияға ұшыры, кейін
80-ші жылдары кезекті планетамызда геополитикалық трансформация
қайталанады.
Ұлы Отан соғысынан кейін бүкіл әлемдік қоғамның геополитикалық бөлінуі
қалыптасады, әлем үш үлкен елдер тобына бөлінеді, оларды әлемдер деп атады.
Өйткені орналасқан территориясы өте үлкен және кіретін елдер саны бойыншада
өте үлкен. Оларды бір-бірінен айыру үшін реттік сан бойынша белгілейді.
Олар бірінші, екінші, үшінші әлемдер.
Батыс Европа, Солтүстік Америка, Жапония, Австрия мемлекеттер; бірінші
әлем қалыптастырды. Бұл мемлекеттерде демократиялық басқару жүйесі және
нарықтық экономикасы болды. Олар өте дамыған елдердің тобын құрды, олар
теніздің геостратегиялық өлкеге жатады. Олар Атлантикалық мұхиттің екі
жағасын және Солтүстікті сосын Тыныш Мұхит жағасында бақылады. Бұл
мемлекеттер теңіз коммуникациясын бақылайды және бұл өлкеде әлем
саудалыстығын көбісі орналасқан.
Қытай КСРО, Шығыс Европа елдері кейбір Онтүстік-Шығыс Азия мемлекеттері
және Куба – екінші әлемді құрды. Бұл мемлекеттерде коммунистік партия болды
және орталықтанған жоспарлау экономикаы болды. Бұл мемлекеттер құрған
жолды континентальды державаларға жатты, олар Европа кеңістігінде Орталық
Европадан Тыныш мұхитқа дейін орналасқан. 1 мен 2-ші әлемдердің бір-біріне
қарсы тұрды. Әлемдік тарихқа холодная война деген атаумен кірді.
3 әлемге дамушы елдер кірді, олар: Азия, Африка, Латын Америка елдері.
Олар негізінен шикізат шығарушы және арзан жұмыс күшімен өндірілген өнімді
пайдаланушы мемлекеттер болды.
Қазіргі байланыста кейбір саясаттанушылар 3 әлем деген терминнің өзін
тек санау нөмірі ретінде санаған жоқ. Олар үшінші сословиямен онология
жүргізген ХСҚ-ғы глобальдық жүйесіндегі екі үлкен держава болды. Бұл КСРО
және АҚШ 80-ші жылдардың аяғында 90 жылдың басында екінші әлемнің ыдырауы
басталды.
Кейбір осы топтың болған елдері (ГДР, Чехия, Венгрия, Польша) жай-жай 1
әлемге көше бастады, басқалары (Румыния, Украина, Қазақстан т.б.) - өздерін
дамушы елміз деп жариялады.
Байқаушы өзгерістерді 3-әлемде көріп отыр. Одан жаңа ундустриалдық елдер
бөлінді (Оңтүстік Корея, Сингапур, Тайвань) және тағы басқа. Олар өзінің
экономикалық жеңгеймен дамыған елдерге толды.
(3-әлемдегі) өз дамыған елдер (кейбір Орталық Африка және Азия елдері) 4-
әлемге жататын болды.
Көптеген геополитик бағалауы бойынша үшінші мыңжылдықтың басында әлемдік
қауымдастық көпполярлық болады дейді. Яғни көпорталық күштері бар дегені.
Бұндай орталық күштерге АҚШ-ты Біріккен Европаны, сосын Қытай және Японияны
апарады. Болашақта орталық күшіне Үндістанды жатқызады. Ол келесі
жүзжылдықтың демократиялық сипаты болады дейді.
Болған Кеңес Одағының елдеріде бір жаңа әлемнің орталығы бола алады.
Бірақ бүгінгі дағдарысты жеңсе деген және тұрақты даму жолына тұру шарты
Көп саясаттанушылар болашақта әр елдерде жалпы адамдық проблемалардың
тізімін, реестрлеін тырысады.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҚАЗІРГІ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ҚАТЫНАСТАР ЖҮЙЕСІНДЕ ЕГЕМЕНДІ
МЕМЛЕКЕТ РЕТІНДЕ

Бүрынғы Одақ кезінде Қазақстанның Сыртқы істер министрлігі негізінен
протоколдық кызметпен шектеліп, сыртқы саясат мәселелерін ол үшін орталық
шешетін. Казақстан Республикасы егеменді ел болып, өзінің тәуелсіздігін
алғаннан кейін өзінің сыртқы саясатын үлтгық-мемлекеттік мүддесіне сай
жүргізе бастады. Ол дүниежүзілік қауымдастыққа дербес субъект ретінде
белсене кірісуде. Мұның жарқын дәлелі — Казақстан Республикасының Біріккен
Ұлттар Ұйымының толық құкылы мүшесі болуы. Еліміздің Хельсинки келісіміне
қосылуы, СШҚ-І Шартына, Лиссабон хатгамасына қол коюы және Яд-ролык қаруды
таратпау туралы шартқа енуі оның халықаралык. беделін ны-ғайтып,
егемендігін, қауіпсіздігін және шекарала-рының мызғымастығын баянды етті.
Бүған АҚШ-пен "Демократиялық серіктестік туралы хартияға" кол қоюы, НАТО-
ның "Бейбітшілік мүддесіндегі серіктестік" бағдарламасына қосылу, АҚШ,
Ресей, Үлыбритания, Франция және Қытай сияқты ядролы державалардың
Қазақстанға берген кауіпсіздік кепілдіктері жәрдемдесті.
Республиканың негізгі әлемдік валюта қаржы үйымдарына — Халыкаралык,
валюта қорына, Бүкіл дүниежүзілік банкіге, Еуропалык, қайта қүру және даму
банкісіне енуінің маңызы зор. Сондай-ақ Еуропалык. одакпен серіктестік және
ынтымақтас-тық туралы келісімге қол қойды. Еліміз Азияның он елін
біріктіретін Экономикалыкынтымақтастықүйымында белсенді түрде жүмыс
істеуде.
Республика тиісті халықаралық институттармен, бірінші кезекте ЮНЕСКО-
мен қайырымдылық және мәдени салаларда тығыз байланыс жасап отыр. Оның
айғағы — үлы Абайдың 150 жылдык. мерейтойы көптеген елдерде ЮНЕСКО-ның
демеуімен аталып өтуі.
Елімізді қазір дүние жүзінің 120 мемлекеті таныды, олардың 105-імен
дипломатиялык қатынастар орнатылды. Шетел- дерде 29 елшілік ашылып,
Алматыда 40 елшілік пеy миссия, халыкаралық жоне ұлттық ұйымдардың 16
өкілдіп жұмыс істейді.
Қазақстанның сыртқы саясатының негізінде өзінінің кауіпсіздігін,
егемендігі мен территориялык,тұтастығын қамта-масыз ететін, мемлекетіміздің
дүниежүзілік қауымдастыкка енуіне, республика ішіндегі реформаларды жүзеге
асыруға, оның тиімді және өсіңкі экономика, түрақты демократиялық
институттар жасауға, барлық республика халкының кұкықы мен бостандықтарын
қорғауга колайлы жағдайлар жасау мүдделері жатыр. Ол өзінің қауіпсіздігін
қамтамасыз етуде әскери құралдарды емес, парасатты, салмақты дипломатияға
сүйене отырып, саяси құралдарды пайдалануды мақсат етіп отыр. Ол
халықаралық байланыстарынын негізінде таяу және алыс шетелдердін бәрімен
өзара тиімді саяси, әлеуметтік-экономикалық, мәдени қатынастарды орнатуға
ұмтылуда.
Біздің елімізбен дәйекті байланыстарды дамытуға бірталай мемлекеттер
ыкылас білдіруде. Оған себеп болатын ең алды-мен, өткен тақырыпта
айтылғандай, қыруар қазба байлықтары-мыз. Тұтас алғанда жыл сайын
Қазақстанда 1,5 млрд. тоннадан астам пайдалы қазбалар игеріледі.
Республикамыз астық өнімдерімен өзін-өзі қамтамасыз етіп кдна қоймай, біраз
бөлегін әлемдік нарыққа экспортқа шығаруға мүмкіншілігі бар. ТМД елдерінің
қой шаруашылығының 25%-і казақ даласында өсіріледі. Мүныңбәрі шетеддерді
қызыктырмай қоймайды. Оған қоса республикамыздың демократияландыруға,
экономиканы нарықтық жолмен реформалауға алған бағыты да себеп болуда.
Сонымен катар бүрынғы Кеңес империясының ыдырауының нәтижесінде мүлдем жаңа
географиялық саяси жағдай пайда болды. Қазіргі Қазақстан жері Еуропаны Азия-
Тынык, мұхит аймағымен байланыстыратын сыртқы саяси жән стратегиялык тиімді
кеңістікті алып жатыр. Бұл байланыстырушы буын мүмкіндігі де
Республикамызға септігін тигізуге тиіс.
Біздің географиялық жағдайымыздың тиімсіз де жері бар. Ол ашык, теңізге
тікелей шығу мүмкіндігінің жоқтығы, каты-нас жолдарынан қашықта
орналасуымыз. Мүның бәрі халык,-аралық экономикалық байланыстарға
катынасуымызды киын-дата түседі және сыртқы саясатты құруға да әсерін
тигізуде. Сондықтан көршілес мемлекеттермен, оның ішінде ең алды-мен
Ресеймен өзара қатынастардың болуының мәні зор. Бұл ел, біріншіден,
Батыспен қатынас жолының қақпасы болып түр.
Екіншідеп, республикамывда тұратын орыстардың саны көп. Үшіншіден,
Ресейде де бірталай қазақтар тұрады. Төртіншіден, Петр Біріншідеи бастап
Ресей Қазақстанға Азия елдерінің кілті мен кақпасы ретінде караған. Екі
елдің арақатынасы дүрыс бол-са, ел де тыныш болады. Сондықтан 1992 жылгы 25
мамырда Н. Ә. Назарбаеп псп Б. Н. Ельцин Қазақстан Республикасы мсн Ресей
Федерациясы арасындағы Достық, ынтымактастық және өзара көмек туралы шартқа
кол қойды. Онда мемлекеттік егемендік пен аумақтық түтастыкты өзара
құрметтеу, даулы мәселелерді бейбіт жолмен реттеу және күш қолданбау, ішкі
істерге араласпау және т.б. карастырылды. "Байқоңыр" ғарыш айлағын
пайдаланудың реті туралы" келісімге қол қойды. Ресей Федерациясы "Байқоңыр"
кешенін пайдаланғаны үшін Қазақстан Республикасына жылына 115 мың АҚШ
доллары көлемінде жалға алу ақысын төлеп отырады. Ол 20 жылға жа-лға
берілді, екі жак. өзара келіскенде жалға алу мерзімі содан кейінгі 10 жылға
үзартылады. Екі ел арасында әскери-саяси, мәдени-гуманитарлык салаларда
шарттарға кол койылды. 1998 жылдың 12 қазанында Ресей Федерациясымен
Қазақстан және Ресей арасындағы шекараны делимитациялау туралы хатгамаға
қол қойылды. Мұның бәрі екі ел арасындағы қарым-катынастың өрбіп келе
жатканын көрсетеді.
Қазақстанның Қытай Халық Республикасымен сауда-эко-номикалық, ғылыми-
техникалық және мәдени ынтымақтастық-та, шекара бойындағы аудандарда еркін
сауда аймақтарын ашу мәселелері жөнінде айтарлықтай жылжу бар. Қытай
Қазақстан-ға карсы ядролық қаруды қолданбауға, күш жұмсамауға немесе күшпен
қорқытпауға, егемендік пен аумақтық тұтастықты кұрметтеуге міндеттенді. Өз
кезегінде, Қазакстан К.ХР-дың аумақтык. түтастығына катысты осындай
міндеттемелерді мой-нына алды. 1994 жылғы сәуір айында Алматыда Казақстан
мен КХР арасындағы мемлекеттік шекараның өтуі туралы Шартқа қол қойылды.
Бұл құжаттың маңызы өте зор екендігі айтпаса да түсінікті. 1997 ж. батыс
Қазақстаннан батыс К,ытайғы және Иранға мүнай қүбырын тарту туралы
келісімге қол қойылды. 2010 ж. карай Қытай бізден жыл сайын 200—210 млн.
тонна мұнай сатып алмак.
Өмір бойы көршілес болып, шаруашылығымыз, мәдениетіміз тығыз
байланысып, араласқан Орта Азия елдерімен біздің ортак мүдделеріміз көп.
Әлбетте, олармен ізгі катынастарға ал-дыңғы қатарлы орын берілді. Тегі бір,
тарихы тамырлас, рухани бауырлас Түркиямен екі арада өзара тиімді
экономикалык ынтымақтастықты дамытуға, мәдени байлықтармен алмасуға деген
екі жақты ұмтылыс бар. Сол сияқты Иран елімен де дос-тык, ынтымақтастық
қатынастар дамып, бекіп келеді. Екі ел Каспий теңізін Қазақстанды Солтүстік
Иранмен және Парсы шығанағымен байланыстыратын көлік артериясына айналдыру
туралы уағдаласты.
Біз Азия құрлығында өмір сүріп отырмыз. Мүндағы елдердің экономикалық
коғамдық қүрылымы сан алуан. Сондықтан бұл аймақ үшін өзара тиімді іс-қимыл
және сенім мен қауіпсіздікті сақтаудың маңызы зор. Аймақ мемлекеттерінің
экономикалык, экологиялық және т.б. бірлесе отыра шешетін ортақ мәселелері
бар. Соның бәрін ескере отырып, республикамыздың Прези-денті Н. Ә.
Назарбаев Еуропадағы кауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі кеңес сиякты
Азия аймағында да қауіпсіздік пен ынтымактастықтың құрылымдарын құру
идеясын БҰҰ Ассамблеясынын, 47-сессиясында, Брюссельде НАТО елшілерімен
кездесу кезінде және т.б. жоғары мәжілістерде ұсынды.
Таяу Шығыс аймағындағы негізгі мемлекеттер Египет, Си-рия, Сауд Арабиясы,
Оман және Израильмен саяси және іскер байланыстар орнатылуда. Сондай-ақ
Батыс Еуропа мен Солтүстік Американың белді, жетекші елдерімен де жан-жақ-
ты ынтымақтастықты одан әрі дамыту көзделіп отыр.
Қазіргі жағдайда қай ел болмасын нарықтық жүйенің орта-лығы болып
отырган, дүниежүзілік саяси істерде рөлдері ора-сан зор Америка Қүрама
Штаттары, Батыс Еуропа және Жапо-ниямен байланыстарды бекітіп, іс-
қимылдарды үйлестірудін орны ерекше екендігі айтпаса да түсінікті.
Дегенмеи, бүл карым-катынастарбіздіңтүпкілікті мүдделерімізге нұқсан
келтірмегені жөн.
Бұрынғы Кеңестер Одағының ыдырауына, Ресейдің ортак ақша, экономика
аумағынан ығыстыруына байланысты Орта Азия елдері өздерімен тамырлас Орта
және Таяу Шығыс мұсыл-ман елдерімен қарым-қатынастарын кеңейтуде. Ал мүны
кейбіреулер пантюркизм, панисламизм кайтадан бас көтеріп келе жатыр деп
байбалам салмақ. Бұл дұрыстыкқа жатпайды. Себебі, бүрынғы коммунистік
идеяның үстемдік етіп түрған кезінде Шыгыс мәдениеті шеттетіліп, олармен
жөнді байланыс болмады. Енді ол құрсаудан қүгылған сок ислам мәдениетініц
рухани негіздеріне деген халыктардың табиғи үмтылыстарын түсінуге болады.
Оның үстіне, ислам дүниесі зор ресурстардың иесі екендігін, оның
халықаралық саясатта өзіндік орны бар екендігін де ескеру керек. Қазакстан
болса бүл бауырлас ел-дермен қатынасын халықаралык, қүқықтық жалпыға бірдей
ережелердің негізінде өзара тиімді, еліміздің экономикасы мен бүкіл
халкының әл-ауқатын көтеру түрғысында қүрады.
Республиканың сыртқы саясатына экономикалық байланыстарды нығайтып,
дамыту да кіреді. Бүгінде республикада 200-ге жуык, шетел фирмаларының,
банкілерінің, өзге үйымдарынын өкілдері бар. Кдзақстан қазір әлемнің 80-нен
астам еліне өнімдер шығарады. Тауар айналымының Қытайға 22%-і Герма-нияға —
13,6, Ұлыбританияға — 11,6, Швейцарияға — 11, Нидер-ландыға — 4,7,
Австрияға — 2,5%-і келеді. Елімізде 2000-нан астам бірлескен кәсіпорындар
тіркелген. Біздің серіктестеріміздің ішінде дүние жүзіне белгілі "Шеврон",
"Эльф Акитан", "Бритши Гэз", "Мобил", "Токсако", "Амоко", "Аджип" мұнай,
газ өндіретін компаниялары және басқалары бар. Мұндай байланыстар алдағы
уақытта да арта түспек.
Сыртқы саясат экология мен айналадағы ортаны қорғау мәселелерімен де
астасып жатыр. Бүл орайда, алдыңғы қатарда Қазакстанның екі касіреті түр.
Біріншісі — тартылып бара жаткан Арал теңізі. Оның бассейнінін шөлге
айналуы аймақтағы экологияның күрт нашарлауына әкеліп соғып отыр. 150 млн.
тонна түзды шаң-тозаң аспанға көтерілуде. Ол айналасында түратын 3
миллионнан астам адамның денсаулығы мен эконо-микасына теріс зардаптарын
тигізуде. Бүл қасірет казір сол адам-дарға ғана зардаптарын тигізсе, ертең
ол талай-талай миллион-даган адамдарға қайғы болып шығуы мүмкін. Сондықтан
бүл өңірді дүниежүзілік көлемдегі экологиялық апат аймағы деп түсініп, оган
шұғыл әрі көлемді халықаралык, көмек көрсетпесе болмайды.
Екікші экологиялық қасіретіміз — Семейдегі ядролык, полигон. Мұнда
1949—1963 жылдары атом және сутегі бомбала-рының жарылыстары жер беті мен
атмосферада өткізілген. 1963—1983 жылдары жер астында жүргізілген. Онда
өткізілген 752 жарылыстың 26-сы атмосферада, 78-і жер бетінде, қалғаны жер
астында жүргізілді. Ал олардың қуаты Хиросима мен Нагасакидегі касіреттің
көзі болған қондырғылардың куатынан жүздеген есе көп. Жарылыс зардаитарынан
жарты миллионнан астам адам жапа шекті.
Республикадағы "Невада-Семей" қозғалысының мұрындык болып, үкіметтің
шешімімен аталған ажал көзі жабылды. Бірақ артында талай жылдарға жетерлік
уланған орта қалды, генети-калык заң бойынша ұрпақтан-ұрпаққа кетерлік
жүздеген мың аурулар қалды. Осы аймақты сауықтыру, жапа шеккендерді емдеу,
дүниеге келген сәбилерді кауіпсіздендіру үшін орасан зор қаржы керек. Оны
аяғынан жаңа түра бастаған жас мемлекетіміз жалғыз өзі шеше алмайды. Сыртқы
саясатымыз оны да ескереді.
Сыртқы саясатпен тікелей байланысты әскери саясат. Бүл саладағы негізгі
мақсат— Қазақстан жерінің тұтастығы мен тәуелсіздігін корғай алатын, соған
сай жарақталған, шағын да икемді армияны ұстау. Республика стратегиялык,
шабуыл қаруын кыскдртуды жақтайды, жаппай кырып-жоятын карудың баска
түрлеріне тыйым салуға бағытгалған бастамаларды дұрыс деп табады.
Қазақстаннын, қазіргі сырткы саясатының негізгі мақсаттары мен
принциптеріне мыналар жатады:
— мемлекеттік мүддені қорғау;
— елімізде экономикалык, реформаларды жалғастыру, демократиялық
институттарды күшейту үшін сыртқы жағдайды барынша қамтамасыз ету;
— әлемдегі барлык елдермен теңқұқықты және серіктестік катынастарды
дамыту;
— ғаламдық және аймақтык, интеграциялык, процеетерге бел-сене катысу;
— халықаралық ұйымдармен ынтымақтастықты терендету.

Қарусыздану мен ядролық қаруды таратпау

Қазақстан – дүниежүзілік қауымдастықта болып жатқан саяси процесстерге
белсене араласып, көптеген елдермен тұрақты саяси және экономикалық
байланыстар жүргізіп отырған ел. Ол халықаралық ұйымдарға толық мүше.
Қазақстан өзінің геосаясатын жүзеге асыру үшін бірін-бірі толықтырып
отыратын экономикалық, демографиялық, әлеуметтік және әскери саясат ұсынып
отыр.
Қазақстан Еурозия материгінің орталығында орналасқан геосаяси орны,
күрделі этностық құрамы, экономикасында ашық нарықтық жүйе құруға ұмтылысы
бейбіт түрде сырқы саясат жүргізуді талап етті. Егемендік алған Қазақстан
мемдекеті БҰҰ 1992 жылы 2 наурызда мүше болып кірді. Қазақстанның
тәуелсіздігін 120 мемлекет мойындап, 100-ден аса елдермен мәмілегерлік
қарым-қатынас орнады. Қазір елімізде 60-қа жуық мемлекет өз елшіліктерін
ашты.
Қазақстан нарықтық экономикаға сәйкес өзінің экономикалық күш-қуатын
ныңайту мақсатында дүниежүзі елдерімен ғылыми-техникалық, сауда-
экономикалық қарым-қатынасын жақсартуда барлық шараларды жасауда.
Тәуелсіздік алған жылдан бастап, халықаралық ұйымдарға мүше болып кіріп,
қарым-қатынасы кеңейе түсуде.
Қазақстан Республикасы 1991 ж. 16 желтоқсанда тәуелсіздік алғаннан
кейін айқын сыртқы саясат жүргізе бастады. Тек осы кезден бастап қана
Қазақстан әлемдік аренаға халықаралық құқықтың толық қанды субьектісі
ретінде шықты. 1991 ж. соңына дейінгі екі апта ішінде Қазақстан
тәуелсіздігін 18 мемлекет танып үлгерді, солардың ішінде Түркия, АҚШ, Қытай
Германия, Пәкістан бар. Бұрынғы одақтық республикалар бір-бірінің
дербестігін мойындады. Қазақстан отарлық езгіден құтылып, әлемдік
қауымдастықтың тең құқықты мүшесі болды.
Қазақстан Еуропа мен Азия-Тынық мұхит аймағын біріктіретін стратегиялық
маңызды кеңістікті алып жатыр. Сондықтан бұл факторды пайдаланып, жаңа
ғасырға басқа елдермен ынтымақтастық пен достық жағдайында өтудің маңызы
өте зор болды.
КСРО ыдырағаннан кейін орын алған геоеаяси қалыптасудың әлжуаздығы,
ықпалдасудың әлсіздігі және Орталық Азия елдері арасындағы мүмкіндіктің
төмен болғандығы бұл кеңістікте тұрақтылыққа ұмтылған геосаяси қозғалыс
туғызған аймақтық әскери-саяси құрылымдар (ҰҚК мен ШБҰ) құруға алып келді.
Орталық Азия әлемдік державалардың стратегиялық мүдделерінің түйісу
орнына айналды. АҚШ-тың мақсаткерлік геосаяси іс-қимылдардың арқасында
аймаққа келуіне мүмкіндіктің ашылуы геосаяси құрылымының өзгеруіне әрі
қарай әсер етпей қала алмады. Бұл аймаққа АҚШ-тың антитеррористік коалиция
шеңберінде қадам басуы, кездейсоқтықтан гөрі заңдылыққа көбірек ұқсайды.
Осыған айғақ ретінде АҚШ мүдделері үшін аймақтардың маңызын атап
көрсететін, белгілі американдық саясаткер З.Бжезинскийдің төмендегі сөздері
мысал бола алады: Геосаясат аймақтық пайымдаудан ғаламдық сипат алу
үстінде, бұл бүкіл Еуроазиялық құрлықтан үстем болу-ғаламдық тұрғыдан
жетекшілік ету үшін негіз қызметін атқарады. Қазіргі уақытта Құрама Штаттар
халықаралық ауқымда жетекшілік етуде, бүл орайда оның билігі Еуроазиялық
құрлықтың үш перифериялық аймағына тікелей жүреді, осы позиция тұрғысынан
ол әлгі аймақтардың ішкі аудандарына орналасқан мемлекеттерге өзінің қуатты
ықпалын жүзеге асырады .6
Осы заманғы түсініктегі геосаясат-негізінен ұлттық қауіпсіздікті
қамтамасыз ету тұрғысында халықаралық қатынастардағы және сыртқы саясаттағы
қисынға байланысты.
Осы мәселеде профессор Чжень Кунь Фудың геосаясаттағы айқындауы
қызығушылық туғызады, ол былай деп жазды: Геосаяси тұрғыдан ойлау-
өркениеттің гүлденуімен бірге туындады және географиялық аумақ пен жұтаң
ресурстарға бақылау жасау жолында ғаламдық жарыс тұрғысында дамып отырды.
Оның анықтамасы геосаясатты батыс және қытай өркениеттері қоғамдарымен
салғастыруымен қызық. Сондай-ақ геосаясатты айқындау, оның әдістемесі мен
мақсаттары бір елмен екінші елді қатар алып қарағанда айырмашылығымен
айрықша көзге түседі. Геосаясатқа қазіргі уақытта Халықаралық Валюта Қоры,
Дүниежүзілік Банк және БҰҰ сияқты көп ұлтты әрі мемлекеттен жоғары тұрган
көптеген заңды тұлгалар тартылған деген қорытындысымен еріксіз келісесіз.
Қазақстанның ішкі саяси тұрақтылығы барлық негізгі бағыттардағы сыртқы
саясаттың ұғынықтылығына, ашықтығына және болжап білуге болатындығына
байланысты, мұндай сыртқы саясат мемлекет ретінде оның әлемдік
қоғамдастықтағы позициясын нығайтады. Қазақстан халықаралық қатынастарда
негізгі алатын қағидаттарды, БҰҰ Жарғысын, сыртқы саяси істерде парасатты
ойды жэне сындарлы бағытты берік ұстанады, ал ішкі істерде-азаматтық
татулық, тұрақтылық қоғамдық құрылысты демократияландыру және адам қүқығын
сақтау саясатына адал.
Мемлекеттіміздің ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етуде терроризмге
қарсы түру басым бағыттардың бірі болып саналады.
Қазақстан барлық түрлері мен көріністеріндегі терроризмді қатаң
айыптайды және бұл құбылыспен күресте әлемдік қауымдастықтың ұжымдық күш
салысуын қолдайды.
Қазақстан БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі Қарарларының талаптарын бұлжытпай
орындайды және жыл сайын БҰҰ Контртеррористік Комитетіне атқарылған жұмыс
жөнінде Ұлттық баяндама дайындайды. Қазақстанның Халықаралық
контртеррористік коалиция құру және оның қызметіне белсенді қатысу туралы
ұсынысы қолдау тапты.
Қазақстан терроризммен күрес туралы барлық 13 халықаралық әмбебап
конвенцияларға қосылды. Олар төмендегідей:
Азаматтық авиация қауіпсіздігіне қарсы бағытталған заңсыз әрекеттермен
күрес туралы конвенция (Монреаль, 1971 ж. 23 қыркүйек, қосылу мерзімі –
1994 ж.);
Азаматтық авиация қауіпсіздігіне қарсы бағытталған заңсыз әрекеттермен
күрес туралы конвенцияны толықтыратын, Халықаралық азаматтық авиацияға
қызмет көрсететін әуежайлардағы заңсыз зорлық әрекеттермен күрес туралы
хаттама (Монреаль, 1971 ж. 23 қыркүйек, 1988ж. 24 ақпанда жетілдірілген,
қосылу мерзімі – 1994 ж.);
Әуе кемелерін заңсыз басып алумен күрес туралы конвенция (Гаага, 1990 ж.
16желтоқсан, қосылу мерзімі – 1994 ж);
Әуе кемелерінің бортында жасалатын қылмыс пен басқа да бірқатар әрекеттер
туралы конвенция (Токио, 1963 ж. 14 қыркүйек, қосылу мерзімі – 1994 ж.);
Пластикалық жарылғыш заттарды, оларды табу мақсатында таңбалау туралы
конвенция (Монреаль, 1991 ж. 1 наурыз, қосылу мерзімі – 1994 ж.);
Халықаралық қорғаудағы тұлғаларға, соның ішінде дипломатиялық агенттерге
қарсы қылмыстың алдын алу және жазалау туралы конвенция (Нью-Йорк, 1973 ж.
14 желтоқсан, қосылу мерзімі – 1996 ж.);
Адамдарды кепілдікке басып алумен күрес туралы халықаралық конвенция (Нью-
Йорк, 1979 ж. 18 желтоқсан, қосылу мерзімі – 1996 ж.);
Бомбалық терроризммен күрес туралы халықаралық конвенция (Нью-Йорк, 1998 ж.
12 қаңтар, қосылу мерзімі – 2002 ж.);
Терроризмді қаржыландырумен күрес туралы халықаралық конвенция (Нью-Йрок,
2000 ж. 10 қаңтар, қосылу мерзімі – 2002 ж.);
Теңіз кеме қатынастарының қауіпсіздігіне қарсы бағытталған заңсыз
әрекеттермен күрес туралы конвенция (Рим, 1988 ж. 10 наурыз, қосылу мерзімі
– 2003 ж.);
Континентальдық шельфте орналасқан стационарлық платформа қауіпсіздігіне
қарсы бағытталған заңсыз әрекеттермен күрес туралы хаттама (Рим, 1988 ж. 10
наурыз, қосылу мерзімі – 2003 ж.);
Ядролық материалды физикалық қорғау туралы конвенция (Вена, 1980 ж. 3
наурыз, қосылу мерзімі – 2004 ж.);
Ядролық терроризм әрекеттерімен күрес туралы конвенция (Нью-Йорк, 2005 ж.
14 қыркүйек, қосылу мерзімі – 2005 ж.).
БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.