Биология пәні бойынша есеп шығарудың жолдары

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министірлігі

Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Биология пәні бойынша есеп шығарудың жолдары

Мамандығы: 050113-Биология

Орындады: Д. Н. Мукушева

Жетекші Биология және ОӘ кафедрасының

аға оқытушысы, б. ғ. к. Г. Өнерхан

«Қорғауға жіберілді»

Биология және ОӘ кафедрасының меңгерушісі

б. ғ. к., доцент Ш. Н. Дүрмекбаева

Көкшетау 2012

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . .

1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ . . .

1. 1 Энергетикалық алмасу және фотосинтез

1. 2 Тұқым қуалаушылық және тұқым қуалаушылық заңдары

1. 3 Гендердің өзара әрекеттесуі кезіндегі тұқым қуалау

1. 4 Тұқым қуалаушылықтың хромосомалық теориясы

1. 5 Тіркесу және кроссинговер

1. 6 Популяциялық генетика

1. 7 Молекулалық биология

1. 8 Экология. Қоректік тізбектер

1. 9 Биометрия

2 ЗЕРТТЕУДІҢ ӘДІСТЕРІ МЕН МАТЕРИАЛДАРЫ

2. 1 Гибридологиялық әдіс

2. 2 Математикалық әдіс

2. 3 Биометриялық есептеулер жолдары

3. ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОНЫ ТАЛҚЫЛАУ

3. 1 «Энергетикалық алмасу және фотосинтез» тақырыбы бойынша есептер шығару жолдары

3. 2 «Тұқым қуалаушылық заңдары» тақырыбы бойынша есептер шығару жолдары

3. 3 «Гендердің өзара әрекеттесуі кезіндегі тұқым қуалау» тақырыбы бойынша есептер шығару жолдары

3. 4 «Қан топтарының тұқым қуалауы» тақырыбы бойынша есептер шығару жолдары

3. 5 «Тұқым қуалаушылықтың хромосомалық теориясы» тақырыбы бойынша есептер шығару жолдары

3. 6 «Тіркесу және кроссинговер» тақырыбы бойынша есептер шығару жолдары

3. 7 «Хромосомалардың генетикалық картасын жасау» тақырыбы бойынша есептер шығару жолдары

3. 8 «Популяциялық генетика» тақырыбы бойынша есептер шығару жолдары

3. 9 Молекулалық биология бойынша есептер шығару жолдары

3. 10 Экология. Қоректік тізбектер тақырыптары бойынша есептер шығару жолдары

3. 11 Биометриялық есептеулер жүргізу жолдары

3. 12 Биология пәні бойынша есеп шығара білудің тиімділігі

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ

Зерттеу жұмысының өзектілігі:

Бүкіл дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында қазіргі кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл үрдіс педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіне нақты өзгерістер енгізумен қатар елімізде болып жатқан түрлі бағыттағы білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып саралауды, жастардың шығармышылық әлеуетін дамытуды, мұғалім іс-әрекетін жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді.

Елбасымыз Н. Назарбаевтың «Қазақстан-2030» Қазақстан халқына арналған Жолдауында «Біздің жас мемлекетіміз өсіп, жетіліп, кемелденеді, біздің балаларымыз бен немерелеріміз онымен бірге ер жетеді. Олар қазақ, орыс, ағылшын тілдерін еркін меңгереді, олар бейбіт, абат, жылдам өркендету үстіндегі, күллі әлемге әйгілі әрі сыйлы өз елінің патриоты болады» деп көрсетілгендей, ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күш - білімге тән. Жас мемлекетіміздің болашағы - бүгінгі мектеп оқушылары. Оларға бірдей талап қойып, олардың табиғи қабілеттерін, нақты мүмкіндіктерін анықтап, соған негіздеп оқыту - бүгінгі күннің өзекті мәселесі.

Оқушыларды сөйлеуге, өз ойларын жеткізе білуге, пікір таластыруға тек тестік бақылау кезінде емес, оқыту барысында, күнделікті сабақта, тіпті сабақтан тыс жұмыстарда да (үйірме, факультативтік сабақ, т. б. ) қалыптастырып үйрету қажет. Ұстаздың рөлі тек емтихан алып, баға қоюмен шектелмейді, сабақты бере білу мен оқушыларды еңбекке баулып, тәрбиелеу және пәнге қызығуын арттырумен айқындалады. Ал оқушы білімнің сапасы - мұғалім білімділігі мен біліктілігінің, іскерлігінің айнасы, нарық заңдылығына сүйенсек, кез келген өнімнің сапасын өндіруші емес, оны тұтынушы анықтауы, бағалауы қажет. Сондықтан мұғалімнің берген білімін оның өзі емес, басқалардың бағалағаны жөн.

Қазіргі оқытудың ең маңызды міндеттерінің бірі - жұмысты орташа оқитын оқушыға бағдарлаудан бас тарту да, әр тұлғаның ұтымды дамуына жағдай жасау болып табылады. Білім мен біліктің жиынтығы ғана маңызды емес; ең маңыздысы оқушыларды өздігінен білім алуға, шынайы өмірді қайта құруға, оны белсенді пайдалана білуге үйрету екені белгілі.

Биология пәнінде теориялық білімді меңгерумен қатар есептер шығара білу де маңызды мәселелердің бірі. Себебі көп жағдайда мектеп оқушылары, студенттер биология пәні бойынша теориялық білімдері болғанымен олимпиадаларда, әр түрлі сайыстарда берілетін есептерді шығаруда қиналып жатады. Сондықтан диплом жұмысында биология пәні бойынша есептер шығарудың жолдары қарастырылады.

Зерттеу жұмысының мақсаты: Биология пәні бойынша берілетін есептер және олардың шығарылу жолдарын қарастыру. есеп шығарудың жолдарын көрсету.

Зерттеу жұмысының міндеттері:

Теориялық мәселелерді талдау;
Статистикалық мәліметтерді өңдеу жолдарын үйрену;
Биология салалары бойынша есеп түрлерімен танысу;
Есептерді шығару жолдарын анықтау.

Зерттеу әдістері: гибридологиялық, математикалық, статистикалық және биометриялық әдістер.

Зерттеу материалдары: Зерттеу жұмысында пайдаланылған есептер «Основные вопросы генетики» (Натали В. Ф. ), «Введение в статистическую генетику» (Рокицкий П. Ф. ), «Генетика және селекция негіздері» (Мухамеджанов К. К. ), «Молекулярная генетика» (Стевт Г., Колиндер Р. ), «Биология. Пособие для поступающих в вузы» (С. Г. Мамонтова), «Задания для самостоятельной работы по общей биологии» (Н. В. Мишина), «Задачи и упражнения для самостоятельной работы по общей биологии» (Г. М. Муртазин) оқулықтарынан және оқу-әдістемелік құралдарынан алынды.

Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы: Биология пәнінен есептер шығару жолдары жинақталып, қазақ тілінде алғаш рет беріліп отыр.

Практикалық маңызы : Дипломдық жұмыста берілген есептерді шығару жолдарын мектепте биология пәнінен зертханалық жұмыстарды орындағанда, оқушыларды олимпиадаға дайындағанда қосымша көмекші материал ретінде пайдалануға болады.

1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

1. 1 Энергетикалық алмасу және фотосинтез

Фотосинтездің жарық сатысы фотосинтездік жүйелер құрамындағы пигменттердің жарық квантын (фотон) сіңіруінен басталады. Жоғарыда көрсетілгендей жеке пигменттердің сіңіретін сәулелері спектрдің әр түрлі аймақтарына тура келеді. Бұл ерекшеліктер олардың молекулаларындағы электрондардың орналасу ретіне байланысты.

Пигменттің фотонды сіңіруінен оның молекуласындағы электрондардың орналасуы өзгеріп «ырықтанған» күйге ауысады. Мысалы, қызыл сәуле квантын сіңірген хлорофилл морлекуласы қозған синтглеттік - S күйге көшеді. Энергиясы молырақ көк сәуле кванты сіңгенде электрон одан да жоғары қозған деңгейге (орбиталь) - S көтеріледі. Хлорофилдің қозған - энергетикалық деңгейі жоғарылаған молекуласы бірнеше жолмен бұрынғы қалпына қайтып келеді. Осы күйдегі энергияның біраз бөлігін жылу түрінде бөліп шығарып хлорофилл молекуласы ұзын толқынды жарық квантын сәулелендіруі мүмкін. Бұл құбылыс флуоресценсия деп аталады. Энергияның ендігі бөлігі молекула синглеттік қозған күйден тұрақтылау триплеттік - Т күйге аукысқанда бөлінеді. Осы күйдегі молекула одан да ұзын толқынды жарық квантын сәулелендіріп (фосфоресценсия) негізгі күйіне қайтып келеді.

Ең соңында қозған молекуладағы энергия фотохимиялық реакцияларға жұмсалады.

Осындай өзгерістер фотосинтездік жүйелер құрамындағы барлық пигмент молекулаларына тән деуге болады. Яғни, олардың әрқайсысы өздерінің молекулалық құрылысына байланысты толқын ұзындықтары түрліше сәулелерді сіңіріп, оны соңында реакциялық орталықтағы фотохимиялық реакцияға тікелей қатысатын хлорофилл (Р Р) молекулаларына жеткізеді.

Бірінші және екінші фотосинтездік жүйелердегі энергияның ауысуы жоғарыдан төмен қарай аққан сияқты болады. Оның мәнісі квант энергиясы антенналық пигменттерден реакциялық орталықтағы Р және Р пигменттеріне жеткенше біртіндеп азаяды. Сонымен, жарық жинаушы антенна пигменттері (ЖЖП) реакциялық орталық пигменттеріне қарағанда энергиясы молырақ (қысқа толқынды) фотондар сіңіреді. Сондықтан, қозу энергиясы фотожүйелерде Р және Р пигменттерге жеткесін кері бағытта ауыспайды да, фотохимиялық реакциялар энергияның жұмсалуын ең тиімді жолы болып қалады.

Осы айтылғандарға сәйкес фотожүйелердегі энергия ауысуының мүмкін бірізділігін төмендегіше бейнелеуге болады.

Қозған пигмент молекулаларындағы энергияның І және ІІ фотожүйелердегі Р немесе Р пигменттерге жеткенге дейінгі геометриялық жылжу жолы бағытсыз, кездейсоқ шарлауға ұқсас деп есептеледі. Реакциялық орталықтардың жарық жинаушы молекулалардың арасында орналасуы кездейсоқ болуы мүмкін. Демек, біріншіден, антеннадағы кез келген молекулаға сіңген энергия басқа молекулаларға ауысып, соңында кез келген реакциялық орталыққа енуі мүмкін. Екіншіден, белгілі бір реакциялық орталық антеннадағы молекулалардың белгілі тобынан ғана энергия қабылдап және пигменттік жүйедегі сіңген кез келген квант және тек бір ғана реакциялық орталыққа енуі мүмкін.

Реакциялық орталықтағы фотохимиялық реакция өте жылдам жүзеге асатын болуы керек. Ондай болмаса, қозған синглеттік күйдегі Р және Р өз энергиясын флуоресценцияға шығындар еді. Шынынды фотосинтездеуші бактерияларда фотохимиялық реакция шамамен 6·10 секундке, яғни флуоресценция мезгілінен бірнеше рет жылдамырақ іске асады екен. Ендеше, реакция осындай жылдамдықпен өтуі үшін пигменттердің әрқайсысы Р (немесе Р) тилакоид мембранасында өз энергиясын беретін тотығу-тотықсыздану жүйесімен қатар орналасуы қажет. Сондай-ақ, тотыққан Р (немесе Р) пигментке электрон беретін тотығу-тотықсыздану жүйесі онымен қатарласып, жақын орналасуы керек.

Қозған Р және Р пигменттерінен бөлінген электрондардың әсерінен феофитин және А деп белгіленетін белокты жүйелердің тотықсыздануымен жарық қажет ететін реакциялары аяқталады. Басқа реакциялардың барлығы, соңын ішінде НАТО және АТФ-тың пайда болуы да жарықты қажет етпейді.

Дегенмен, фотосинтездің жарықты қажет ететін (жарық сатысы) реакциялары өте күшті тотықсыздандырғыш НАДФН-тың және макроэргті АТФ-тың синтезделуімен аяқталады деуге болады. НАДФ-тың НАДФН-қа айналуына (тотықсыздануына) қажетті электрондар су молекуласынан бөлінеді.

1. 2 Тұқым қуалаушылық және тұқым қуалаушылық заңдары

Тұқым қуалаушылықтың заңдылықтарын зерттеудің ғылыми негізін Грегор Мендель қалады. Грегор Мендель 1822 жылы Гинчица шағын қыстағында, кедей отбасында дүниеге келді. 1843 жылы Чехословакияның Брно қаласындағы Августин монастырында тындаушы болып орналасты. Мендель оны бітіріп, діни атақ алғаннан кейін Вена университетіне түсіп, екі жыл жаратылыстану және математиканы оқып-үйренді. Оның бұл алған білімі бұршақ өсімдігіне жүргізген тәжірибелер нәтижесінде тұқым қуалау заңдылықтарын ашуға үлкен ықпалынтигізді . Ол 1856 жылы монастырьға айтып келді, өмірінің сонына дейін монах қызметін атқарды.

Г. Мендель Венада оқып жүрген кезде-ақ өсімдіктерді будандастырумен шұғылданып, түрлі будандық ұрпақ типтерінің статистикалық арақатынасына назар аударып, есептеулер жүргізген.

Меңдельдін бұл еңбектері 1856 жылы жазда басталған ғылыми зерттеу жұмыстарына негіз болды. Ол өз тәжірибелерінде қолайлы объекті ретінде бұршақты (Pisum sativum) алды. Себебі басқа бұршақтың мынадай айрықша қасиеттері бар: 1) бірнеше белгілері бойынша бір-бірінен айрықша қасиеттері бар; 2) өсіруге қолайлы; 3) гүліндегі жыныс мүшелері күлте жапырақтарымен толық қалқаланып тұратындықтан, өсімдік өздігінен тозанданады. Сондықтан әр сорт өзінше таза дамып-жетілетіндіктен, белгілері ұрпақтан-ұрпаққа өзгеріссіз беріледі; 4) бұл өсімдіктің сорттарын қолдан тозандыру арқылы өсімтал будандар алуға болады.

Міне, сондықтан Мендель бұршақтың 34 сортынан белгілері айқын ажыратылады 22 сортты таңдап алып, өз тәжірибелеріне пайдаланды. Ол өсімдіктің негізгі жеті белгісіне көңіл аударды: сабағының ұзындығы, тұқымның пішіні мен түсі, жемістерінің пішіні мен түсі, гүлдерінің түсі мен орналасуы. Мендель тәжірибелерінің келесі біп ерекшелігі - белгілерінің тұқым қуалауын зерттеуде гибридологиялық әдісті қолдану арқылы дәл және тиянақты нәтиже алуына болды. Бұл әдістін негізгі жағдайлары мыналар: 1) будандастыру үшін бір-бірінен жұп белгілері бойынша айқын ажыратылатын бір түрдін даралары алынады; 2) зерттелетін белгілер тұрақты, яғни бірнеше ұрпақ бойы қайталанып отырады; 3) әр ұрпақтағы алынған будандарға жеке талдау жасалып, нақтылы сандық есептеулер жүргізіледі.

Мендель өзінің тәжірибелерін 8 жыл бойы (1856-1864) Брно қаласындағы Августит монастырының бағында жүргізілді. Ол қз зерттеулерінің нәтижесі туралы 1865 жылы 8 ақпанда сол Брно қаласындағы Табиғат зерттеушілер қоғамының кеңесінде баяндады. Соның негізінде «Өсімдік будандарымен жүргізілген тәжірибелер» атты еңбегін жариялады.

Қандай да болсын белгі - қасиеттерінде тұқым қуалайтын өзгешеліктері бар организмдерді будандастырғанда, гибридті формалар алынады. Біл ғана жұп белгілерінде айырмашылығы бар ата-аналық формалар будандастырылса моногибридті, екі жұп белгісі болса дигибридті , ал белгілердің саны көп болса полигибридті будандастыру деп атайды.

Моногибридті будандастыру. Тұқым қуалаушылықты зерттегенде, Мендель ең қарапайым моногибридті будандастырудан бастап, әрі қарай біртіндеп күрделендіре түскен. Мендельдің ұсынысы бойынша гендер латын әріптермен белгіленді. Бір аллельді жұптың гендерін бірдей әріппен, яғни доминантты (басым) генді үлкен әріппен, рецессивті (басылыңқы) генді кіші әріппен белгілеу ұсынылған. Олай болса, доминантты қасиет көрсететін бұршақтың гүлінің қызыл түсі мен тұқымының сары түсін - А, рецессивті - гүлдің ақ түсі мен тұқымының жасыл түсін - а деп, тұқымның доминантты тегіс пішіні - В, рецессивті кедір-бұдырлы пішінін - b деп белгілейді. Ата-аналық формалар Р әріпімен белгіленеді (латынша «parents» - ата-ана) . Аналықты белгісімен, аталықты белгісімен, будандастыруды х, ұрпақтарын Ғ әрпімен ( латынша « Filius» - ұрпақ), гаметаларды Г, ал бірінші, екінші және үшінші ұрпақтарын F ₁ F ₂ F ₃ және т. б. деп белгілейді.

Бірінші ұрпақтың біркелкі болу. Мендельдің бірінші заңы. Ата-аналары бір-бірінен бір жұп белгі бойынша ажыратылатын дараларды будандастыруды моногибридті деп айтады. Мендель өз тәжірибелерінің бірінде бұршақтың тұқымдары сары және жасыл түсті екі сортын алып будандастырған. Сонда бірінші ұррпақтан алынған будандардың барлығы сары тұкымды болып, жасыл түс көрінбеген ( 98-сурет) .

Дәл осындай нәтиже бұршақтың қызыл гүлді және ақ гүлді формаларын алып будандастырғанда да көрініс берді. Яғни, қызыл гүлді және ақ гүлді бұршақты будандастырғанда, бірінші будандық ұрпақтың барлығы қызыл гүлді болып, ақ түс байқалмады. Осы зерттеулердің нәтижесінде, Мендельдің бірінші заңы- бірінші будандық ұрпақтың белгілерінің біркелкі болу заңы қалыптасты. Мұны бірінші ұрпақ будандарының біркелкілік заңы немесе толық доминанттылық заңы деп те атайды.

Бірінші ұрпақта басымдық қасиет көрсетіп, бірден жарыққа шығатын белгіні доминанты, көрінбей қалған белгіні рецессивті деп атайды. Қарама-қарсы ( альтернативті) белгілерді анықтайтын жұп гендер аллельді гендер деп аталады. Мысалы, тұқымның сары түсі мен жасыл түсін, гүлдің қызыл түсі мен ақ түсін анықтайтын гендерді аллельді дейді. Сонымен зиготада әр уақытта ата-аналарынан қабылдаған екі аллель(ген) бар деп есептен, кез келген белгі бойынша оның генотиптік формуласын екі әріппен белгілейді. Генотип деп ата-аналардан алытатын гендердің толық жиынтығын айтады. Генотипіне қарай организм гомозиготалы не гетерозиготалы болыу мүмкін. Гомозиготалы деп тек бірыңғай доминанты(АА) немесе рецессивті (аа) аллельдерден тұратын организмді айтады. Гетерозиготалы организм керісінше, әр түрлі аллельдерден тұрады(Аа) . Организмге тән ішкі және сыртқы белгілердің жиынтығын фенотип деп атайды. Мысалы, тұқымның түсі, пішіні, сабақтың биіктігі, көздің қара немесе көк болыу және т. б. пайдалана отырып, сызбанұсқа түрінде былай көрсетуге болады.

Бұршақ тұқымының сары түсін - « А», жасыл түсін «а» деп белгілейік. Бірінші ұрпақтағы (Ғ ₁ ) барлық даралары біркелкі: генотипі бойынша гетерозиготалы, фенотипі боынша бәрі сары тұқымды болып шығады. Осыдан келіп біркелкілік ережесін былай тұжырымдайды.

Бір- бірінен айқын бір жұп белгі арқылы ажыратылатын гомозиготалы дараларды будандастырса, бірінші ұрпақта генотипті де, фенотипі де біркелкі будандар алынады. Мұны бірінші ұрпақ будандарының біркелкілік заңы деп атайды.

Белгілердің ажырау заңы. Мендель бұл тәжірибені одан әрі жалғастырып, бірінші ұрпақтағы будандарды өздігінен тозаңдандырғанда- екінші ұрпақта сары тұкымды да, жасыл тұқымды да даралар алынған. Екінші ұрпақта ата-аналарының екеуіне де тән белгілердің көрініс беру заңдылылығын ажырау заңы деп атайды. Белгілердің ажырау кездейсоқ болмай, белгілі бір сандық арақатынаста жүреді. Атап айтқанда, екінші ұрпақта алынған барлық өсімдіктердің 34 - і сары тұқымды, 14-і жасыл тұқымды болып шығады. Олай болса, фенотипі жағынан доминнанты және рецессивті белгілердің сандық арақатынасы 3:1 -ге тең болып өзгереді.

Бұдан екінші ұрпақтағы даралардың бір бөлігі, яғни 25-і генотипі жағынын доминаннты белгі бойынша гомозиготалы(АА), екі бөлігі - 50-і гетерозиготалы (Аа) және бір бөлігі - 25 -і рецессивті белгі бойынша гомозиготалы (аа) екенін оңай түсініге болады. Осы айтылғандарды қорыта келе, ажырау заңын былай тұжырымдайды:

Бірінші ұрпақтағы алынған гибритерді өзара будандастырған жағдайда, екінші ұрпақта (F ₂ ) белгілердің ажырау жүреді. Ажырау арақатынасы фенотипі бойынша 3:1, ал генотипі бойынша 1:2:1- ге тең болады, бұл арақатынастар жоғарыдағы сызбанұсқада бейнелген.

Моногибридті будандастырудың цитологиялық негіздері.

Гаметалар тазалығы ережесі. Бірінші буында алынатын будандардың біркелкі болуы мен екінші буын, ұрпақтарында белгілердің ажырау құбылысты түсіндіру үшін, Мендель гамета тазалығы болжамын ұсыныды. Оның мәні- организмнің кез келген белгі- қасиетінің дамыун тұқым қуалау факторы, яғни ген анықтайды. Мысалы, раушангүлдің қызыл гүлділері мен ақ гүлділердін алып будандастырғанда, бірінші будандық ұрпақтың барлығы қызыл гүлді өсімдіктің доминантты «А» гені бар гаметасы мен ақ гүлдінің рецессивті «а» гені бар гаметаларының қосылуының нәтижесі болып есептеледі. Сондықтан олардың генотипінде гүлдің қызыл түсін де, ақ түсін де анықтайтын гендер болады. Бірақ қызыл түстің гені доминанты болғандықтан, бірінші ұрпақтың барлығы да қызыл гүлді болады. Сонда олардың фенотипі бірдей болғанымен, генотипінде екі түрлі ген болғаны. Ал ондай будан организмнен гамета түзілгенде, оған тек бір ғана доминантты «А» гені немесе рецессивті «а» гені беріледі. Бұл жағдайда будан организмнің гаметасында аллельді (жұп) гендер бір-бірімен араласып кетпей, таза күйіне сақталады. Мұны гамета тазалығы дейді.

Әрине, Мендель будан организмнен гамета тұзілу кезінде, геннің туралу процесін жасушаның ңақты бір материалдық құрылымдарымен және жасушаның бөліну мехнизмімен байланыстыра алмады.

Алайда. Г. Мендель хромасомалық теория қалыптаспай тұрып-ақ, мейоздық болінудің механизмі мен гендердің әрекеттері туралы күні бұрын дұрыс болжам жасап, гамета тазалығы туралы ережесін ұсынды

Моногибридті будандастырудың цитологиялық негіздері. Мендельдің әлемге әйгілі тұқым қуалау заңдалықтарды 1865 жылы жарияланғанымен, сол кезде толық қолдау таппай, 1990 жылға дейін белгісіз болып қалды. Өз тәжірибелері негізінде дұрыс нәтеже алғанымен бірінші ұрпақтағы будандардың біркелкі болыу және екінші ұрпақта белгілердің ажырау себептері, гаметалар тазалығының механизмдері Мендельге белгісіз болды. Себебі ол кезде жасуша туралы мәліметтер жеткілісіз еді. Атап айтқанда, жасушаның тұқым қуалау ақпараты, митозды бөліну, мейоз, гаметалардың түзілуі мен ұрықтаныу, т. б. Ал қазір цитология ғылыми жан-жақты зерттеулер нәтижесінде, орасан зор табыстарға жетті. Сондықтан Мендель заңдарына цитологиялық тұрғындан негіздеме беруге толық мүмкіндік бар.

Организмнің кез келген дене жасущаларында хромосомалардың диплоидті жиынтығы бар екенін еске түсірейік. Бұршақтың хромосомалар саны -14, яғни 7 жұп. Алуан түрлі белгілерді анықтайтын аллельді гендер түрлі жұп хромосомлардың бірдей үлескелерінде орналасқан. Мысалы, тұқымның түсін анықтайтын аллельді гендері бар бір ғана жұп хромосоманы алайық. Оның әр сыңардында: А- тұқымның сары түсін анықтайтын доминантты және а - жасыл түстің рецессивті гендері болады. Мейозды бөлінудің нәтижесінде пайда болған бұл сыңар хромосомалар қайтадан жұптасып, ондағы гендер де аллельді жұп құрайды.

Ендеше, Мендель доминантты және рецессивті белгі бойынша гомозиготалы даралар будандасқанда, гендерді әри түрлі гаметалардың қосылуына бірінші ұрпақта біркелкі гетерозиготалы будандар (Аа) алынған. Бұл будандардан екі түрлі гендерді бар ұксас хромосомалар мейозды бөліну кезінде екі гамемаға ажырап кетеді. Осындай екі түрлі, бірінде- доминаннты, ал екіншісінде рецессивті гені бар гаметалардың қосылуына байналысты келесі ұрпақта (F ₂ ) ажырау жүрген. Ажыраудың арақатынасы 1АА:2Аа:1аа сипатта болатыны сондықтан.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.