Кәсіпорынға арналған қойма есебінің автоматтандырылған жұмыс орнын әзірлеу
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 6
1 Қойылған мәселенің қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 10
1.1 Қойылған мәселенің қазіргі жағдайы бойынша әдебиетке шолу ... ... .. 10
1.2 Ақпараттық жүйені жасау қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 12
1.2.1 Ақпараттық жүйелердің тапсырмалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 13
1.2.2 Ақпараттық жүйені құруға қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... 17
1.3 Ақпараттық жүйенің ресурстарына қойылатын талаптар ... ... ... ... ... .. 18
1.4 Ақпараттық қамтамаларға қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 19
1.4.1 Ақпараттық жүйелердің классификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
1.4.2 Ақпараттық программалық жүйелердің спецификациясы ... ... ... 21
2 Есептің қойылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 22
2.1 «Қойма есебінің» ақпараттық жүйесін құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.1.1 Қойма процессін жобалау және бақылаудағы автоматтандырылған
ақпараттық жүйе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 24
2.2 Қолданушы интерфейсі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.3 Құру ортасын таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 30
2.3.1 Мәліметтер базасын қолдану және жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
2.3.2 Мәліметтер базасымен жұмыс істеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
2.3.4 Мәліметтер базасының компоненттері және олармен жұмыс істеуге арналған компоненттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
2.3.5 Қосымша құру. Мәліметтер базасының кестесін құру ... ... ... ... 39
2.4 Delphi құралдарын мәліметтер базасында пайдалану ... ... ... ... ... ... ... . 40
2.4.1 Delphi 7.0 ортасында жұмыс жасау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 41
2.4.2 Delphi ортасында мәліметтерді өңдеу үшін пішіндер құру ... ... .. 43
2.5 Бағдарлама пакетімен МББЖ.ң өзара әсерлесу сұлбасы ... ... ... ... ... .. 44
2.6 SQL тілі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
3 Бағдарламалық қамтаманы құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
3.1 Функционалдық қолданылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
3.2 Техникалық құралдарға қойылытын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
3.3 Бағдарламалық қамтамаға қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
3.4 Сенімділікке қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
3.5 Программаның логикалық құрылымын сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... .. 49
3.6 Шақыру және жүктеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
3.7 Енгізілетін және шығарылатын мәліметтер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
4 Жобаның экономикалық негізделуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
5 Еңбек қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 60
6 Қоршаған ортаны қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 66
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 69
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 70
Қосымшасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 71
1 Қойылған мәселенің қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 10
1.1 Қойылған мәселенің қазіргі жағдайы бойынша әдебиетке шолу ... ... .. 10
1.2 Ақпараттық жүйені жасау қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 12
1.2.1 Ақпараттық жүйелердің тапсырмалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 13
1.2.2 Ақпараттық жүйені құруға қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... 17
1.3 Ақпараттық жүйенің ресурстарына қойылатын талаптар ... ... ... ... ... .. 18
1.4 Ақпараттық қамтамаларға қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 19
1.4.1 Ақпараттық жүйелердің классификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
1.4.2 Ақпараттық программалық жүйелердің спецификациясы ... ... ... 21
2 Есептің қойылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 22
2.1 «Қойма есебінің» ақпараттық жүйесін құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.1.1 Қойма процессін жобалау және бақылаудағы автоматтандырылған
ақпараттық жүйе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 24
2.2 Қолданушы интерфейсі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.3 Құру ортасын таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 30
2.3.1 Мәліметтер базасын қолдану және жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
2.3.2 Мәліметтер базасымен жұмыс істеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
2.3.4 Мәліметтер базасының компоненттері және олармен жұмыс істеуге арналған компоненттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
2.3.5 Қосымша құру. Мәліметтер базасының кестесін құру ... ... ... ... 39
2.4 Delphi құралдарын мәліметтер базасында пайдалану ... ... ... ... ... ... ... . 40
2.4.1 Delphi 7.0 ортасында жұмыс жасау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 41
2.4.2 Delphi ортасында мәліметтерді өңдеу үшін пішіндер құру ... ... .. 43
2.5 Бағдарлама пакетімен МББЖ.ң өзара әсерлесу сұлбасы ... ... ... ... ... .. 44
2.6 SQL тілі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
3 Бағдарламалық қамтаманы құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
3.1 Функционалдық қолданылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
3.2 Техникалық құралдарға қойылытын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
3.3 Бағдарламалық қамтамаға қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
3.4 Сенімділікке қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
3.5 Программаның логикалық құрылымын сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... .. 49
3.6 Шақыру және жүктеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
3.7 Енгізілетін және шығарылатын мәліметтер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
4 Жобаның экономикалық негізделуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
5 Еңбек қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 60
6 Қоршаған ортаны қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 66
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 69
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 70
Қосымшасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 71
XXI ғасыр – ақпараттық технологиялар ғасыры. Сондықтан да біздің өмірімізбен байланысты кез келген оқиға, кез келген дүние автоматтандырылып, құнды ақпарат көзіне айналып, компьютер деген машинаның өңделуіне түсіп, жік – жікке бөлінуде.
Қазіргі заманда ақпарат үлкен орын алып, уақыт өтуіне байланысты қарқынды ұлғайып отыруда. Ақпаратты өз уақытында, сенімді және толық беруді ақпарттық жүйе қамтамасыз етеді.
Ақпараттық жүйелер қолданушылардың сұраныстарына сәйкес ақпаратты жинауға, сақтауға, іздеуге, өңдеуге және жеткізуге мүмкіндік береді және оларды жүйелі ұйымдастыру үшін мәліметтер базасын қолданған жөн.
Үлкен көлемдегі сақталған ақпараттарды қолдану, жүйелік құрылғылардың дамуынан басқа, мәліметтерді тасымалдау құралдары, жады үшін адам мен ЭЕМ арасында диалогты қамтамасыз ететін, файлдарды оқу үшін, сақталған мәліметтерді модификациялауда жаңа мәліметтерді қосу немесе сақталынған мәліметтер негізінде шешім қабылдау үшін мүмкіншіліктер туғызуы керек. Бұл функцияларды қамтамасыздандыру үшін мәліметтер қорын басқару жүйесі деген мамандандырылған құрал енгізілген. Қазіргі заманғы МҚБЖ (Мәліметтер қорын басқару жүйелер) – ақпараттар массивін басқаруда бір немесе бірнеше қолданушылардың бір уақыт ішінде жұмыс істеуіне бағытталған мәліметтер қорын басқарудың көп қолданушылар жүйесі.
Мәліметтер базасы деп деректердің электрондық сақтаушысын айтады және ақпаратты сақтауды, мәліметтерге ыңғайлы, тез кіруді қамтамасыз етеді. Мәліметтер базасы белгілі бір ережелерге сай құрылған мәліметтер жиынтығын құрайды және базадағы ақпарат артықсыз, тұтас болуы керек.
Мәліметтер базасын басқару жүйесі мәліметтер базасын құруға, толтыруға, өзгертуге, жоюға арналған программалық жабдық болып табылады.
Мәліметтер базасын жасау кезінде екі негізгі мәселені ескеру қажет:
1. Бағдарламаны өзгертпей-ақ мәліметтерді қосу немесе қайта құру үшін мәліметтер өздерін қолданған бағдарламаға тәуелсіз болуы қажет.
2. Жай бағдарлама тілінде күрделі еңбекті қажет ететін бағдарламасыз-ақ мәліметтер базасынан керекті ақпаратты сұрау және іздеу мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
Бүгінгі күннің өзінде мәліметер базасын қолданбайтын бірде бір білім ортасының және басқа да салалардың жұмысын елестету мүмкін емес.
Қазіргі кезеңнің ерекшелігі үлкен көлемдік материалдық және шикізат ресурстарын пайдалануға негізделген индустриалды экономикадан, негізгі ресурсы ақпарат болып табылатын ақпараттық экономикаға өту. Информатика мамандары қоғамдағы ақпарат рөлінің күшеюін бір ауыздан мойындап отыр. Ақпарат бара – бара қоғамдық әл – ауқат деңгейін
Қазіргі заманда ақпарат үлкен орын алып, уақыт өтуіне байланысты қарқынды ұлғайып отыруда. Ақпаратты өз уақытында, сенімді және толық беруді ақпарттық жүйе қамтамасыз етеді.
Ақпараттық жүйелер қолданушылардың сұраныстарына сәйкес ақпаратты жинауға, сақтауға, іздеуге, өңдеуге және жеткізуге мүмкіндік береді және оларды жүйелі ұйымдастыру үшін мәліметтер базасын қолданған жөн.
Үлкен көлемдегі сақталған ақпараттарды қолдану, жүйелік құрылғылардың дамуынан басқа, мәліметтерді тасымалдау құралдары, жады үшін адам мен ЭЕМ арасында диалогты қамтамасыз ететін, файлдарды оқу үшін, сақталған мәліметтерді модификациялауда жаңа мәліметтерді қосу немесе сақталынған мәліметтер негізінде шешім қабылдау үшін мүмкіншіліктер туғызуы керек. Бұл функцияларды қамтамасыздандыру үшін мәліметтер қорын басқару жүйесі деген мамандандырылған құрал енгізілген. Қазіргі заманғы МҚБЖ (Мәліметтер қорын басқару жүйелер) – ақпараттар массивін басқаруда бір немесе бірнеше қолданушылардың бір уақыт ішінде жұмыс істеуіне бағытталған мәліметтер қорын басқарудың көп қолданушылар жүйесі.
Мәліметтер базасы деп деректердің электрондық сақтаушысын айтады және ақпаратты сақтауды, мәліметтерге ыңғайлы, тез кіруді қамтамасыз етеді. Мәліметтер базасы белгілі бір ережелерге сай құрылған мәліметтер жиынтығын құрайды және базадағы ақпарат артықсыз, тұтас болуы керек.
Мәліметтер базасын басқару жүйесі мәліметтер базасын құруға, толтыруға, өзгертуге, жоюға арналған программалық жабдық болып табылады.
Мәліметтер базасын жасау кезінде екі негізгі мәселені ескеру қажет:
1. Бағдарламаны өзгертпей-ақ мәліметтерді қосу немесе қайта құру үшін мәліметтер өздерін қолданған бағдарламаға тәуелсіз болуы қажет.
2. Жай бағдарлама тілінде күрделі еңбекті қажет ететін бағдарламасыз-ақ мәліметтер базасынан керекті ақпаратты сұрау және іздеу мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
Бүгінгі күннің өзінде мәліметер базасын қолданбайтын бірде бір білім ортасының және басқа да салалардың жұмысын елестету мүмкін емес.
Қазіргі кезеңнің ерекшелігі үлкен көлемдік материалдық және шикізат ресурстарын пайдалануға негізделген индустриалды экономикадан, негізгі ресурсы ақпарат болып табылатын ақпараттық экономикаға өту. Информатика мамандары қоғамдағы ақпарат рөлінің күшеюін бір ауыздан мойындап отыр. Ақпарат бара – бара қоғамдық әл – ауқат деңгейін
1. Понамарёв В. Базы данных в DELPHI 7.0 7, - СПб.: «Питер», 2003.
2. Бойко В.В., Савинков В.М. Проектирование баз данных информационных систем. - М.: Финансы и статистика, 2001.
3. Джексон Г. Проектирование реляционных баз данных для использования с микроЭВМ. - М.: Мир, 1991. 252 с.
4. Кирстен В. СУБД Cache. Объектно-ориентированная разработка приложений, - СПб.: «Питер», 2001.
5. Фаронов В.В. Программирование баз данных в Delphi 7.07. Учебный курс, СПб.: Питер, 2006.
6. Симонович С.В. Язык структурированных запросов SQL, - СПб.: «Питер», 2000.
7. Шумаков А.И. «Базы данных в среде Delphi 7.0 7», Электронная версия.
8. Дуванов А. А. «Конструирование баз данных». - СПб, 2003г.
9. Фаронов В.В. «Программирование баз данных в Delphi 7.07. Учебный курс». - СПб.: Питер, 2006
10. Вейскас Д. Эффективная работа с Access 2000. - СПб., 2001г.
11. Дуванов А. А. Конструирование баз данных. - СПб, 2003г.
12. Антипов Д. В., Соколов А. В. Базы данных. Москва, 2002.
13. Кирстен В. СУБД Cache. Объектно-ориентированная разработка приложений, - СПб.: «Питер», 2001.
14. Понамарёв В. Базы данных в DELPHI 7.0 7. – СПб.: «Питер», 2003.
15. К. Дж. Дейт. Введение в системы баз данных, М.: «Вильяме», 2005.
16. Атре Ш. Структурный подход к организации баз данных.- М.: Финансы и статистика, 2000.
2. Бойко В.В., Савинков В.М. Проектирование баз данных информационных систем. - М.: Финансы и статистика, 2001.
3. Джексон Г. Проектирование реляционных баз данных для использования с микроЭВМ. - М.: Мир, 1991. 252 с.
4. Кирстен В. СУБД Cache. Объектно-ориентированная разработка приложений, - СПб.: «Питер», 2001.
5. Фаронов В.В. Программирование баз данных в Delphi 7.07. Учебный курс, СПб.: Питер, 2006.
6. Симонович С.В. Язык структурированных запросов SQL, - СПб.: «Питер», 2000.
7. Шумаков А.И. «Базы данных в среде Delphi 7.0 7», Электронная версия.
8. Дуванов А. А. «Конструирование баз данных». - СПб, 2003г.
9. Фаронов В.В. «Программирование баз данных в Delphi 7.07. Учебный курс». - СПб.: Питер, 2006
10. Вейскас Д. Эффективная работа с Access 2000. - СПб., 2001г.
11. Дуванов А. А. Конструирование баз данных. - СПб, 2003г.
12. Антипов Д. В., Соколов А. В. Базы данных. Москва, 2002.
13. Кирстен В. СУБД Cache. Объектно-ориентированная разработка приложений, - СПб.: «Питер», 2001.
14. Понамарёв В. Базы данных в DELPHI 7.0 7. – СПб.: «Питер», 2003.
15. К. Дж. Дейт. Введение в системы баз данных, М.: «Вильяме», 2005.
16. Атре Ш. Структурный подход к организации баз данных.- М.: Финансы и статистика, 2000.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 6
1 Қойылған мәселенің қазіргі
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 10
1.1 Қойылған мәселенің қазіргі жағдайы бойынша әдебиетке шолу ... ... ..
10
1.2 Ақпараттық жүйені жасау
қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.2.1 Ақпараттық жүйелердің
тапсырмалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.2.2 Ақпараттық жүйені құруға қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... ... ... 17
1.3 Ақпараттық жүйенің ресурстарына қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... .. 18
1.4 Ақпараттық қамтамаларға қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 19
1.4.1 Ақпараттық жүйелердің классификациясы
... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
1.4.2 Ақпараттық программалық жүйелердің спецификациясы ... ... ... 21
2 Есептің
қойылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... . 22
2.1 Қойма есебінің ақпараттық жүйесін
құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 23
2.1.1 Қойма процессін жобалау және бақылаудағы автоматтандырылған
ақпараттық
жүйе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... .. 24
2.2 Қолданушы
интерфейсі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... . 25
2.3 Құру ортасын
таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... . 30
2.3.1 Мәліметтер базасын қолдану және
жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
2.3.2 Мәліметтер базасымен жұмыс
істеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 37
2.3.4 Мәліметтер базасының компоненттері және олармен жұмыс істеуге
арналған
компоненттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.. 38
2.3.5 Қосымша құру. Мәліметтер базасының кестесін
құру ... ... ... ... 39
2.4 Delphi құралдарын мәліметтер базасында
пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... 40
2.4.1 Delphi 7.0 ортасында жұмыс
жасау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 41
2.4.2 Delphi ортасында мәліметтерді өңдеу үшін пішіндер құру ... ... ..
43
2.5 Бағдарлама пакетімен МББЖ-ң өзара әсерлесу
сұлбасы ... ... ... ... ... .. 44
2.6 SQL
тілі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. 46
3 Бағдарламалық қамтаманы
құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 48
3.1 Функционалдық
қолданылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... 48
3.2 Техникалық құралдарға қойылытын
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 48
3.3 Бағдарламалық қамтамаға қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 48
3.4 Сенімділікке қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
3.5 Программаның логикалық құрылымын
сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
3.6 Шақыру және
жүктеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... 50
3.7 Енгізілетін және шығарылатын мәліметтер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
4 Жобаның экономикалық
негізделуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 52
5 Еңбек
қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... 60
6 Қоршаған ортаны
қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... . 66
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 69
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
70
Қосымшасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... . 71
Кіріспе
XXI ғасыр – ақпараттық технологиялар ғасыры. Сондықтан да біздің
өмірімізбен байланысты кез келген оқиға, кез келген дүние
автоматтандырылып, құнды ақпарат көзіне айналып, компьютер деген машинаның
өңделуіне түсіп, жік – жікке бөлінуде.
Қазіргі заманда ақпарат үлкен орын алып, уақыт өтуіне байланысты
қарқынды ұлғайып отыруда. Ақпаратты өз уақытында, сенімді және толық беруді
ақпарттық жүйе қамтамасыз етеді.
Ақпараттық жүйелер қолданушылардың сұраныстарына сәйкес ақпаратты
жинауға, сақтауға, іздеуге, өңдеуге және жеткізуге мүмкіндік береді және
оларды жүйелі ұйымдастыру үшін мәліметтер базасын қолданған жөн.
Үлкен көлемдегі сақталған ақпараттарды қолдану, жүйелік құрылғылардың
дамуынан басқа, мәліметтерді тасымалдау құралдары, жады үшін адам мен ЭЕМ
арасында диалогты қамтамасыз ететін, файлдарды оқу үшін, сақталған
мәліметтерді модификациялауда жаңа мәліметтерді қосу немесе сақталынған
мәліметтер негізінде шешім қабылдау үшін мүмкіншіліктер туғызуы керек. Бұл
функцияларды қамтамасыздандыру үшін мәліметтер қорын басқару жүйесі деген
мамандандырылған құрал енгізілген. Қазіргі заманғы МҚБЖ (Мәліметтер қорын
басқару жүйелер) – ақпараттар массивін басқаруда бір немесе бірнеше
қолданушылардың бір уақыт ішінде жұмыс істеуіне бағытталған мәліметтер
қорын басқарудың көп қолданушылар жүйесі.
Мәліметтер базасы деп деректердің электрондық сақтаушысын айтады және
ақпаратты сақтауды, мәліметтерге ыңғайлы, тез кіруді қамтамасыз етеді.
Мәліметтер базасы белгілі бір ережелерге сай құрылған мәліметтер жиынтығын
құрайды және базадағы ақпарат артықсыз, тұтас болуы керек.
Мәліметтер базасын басқару жүйесі мәліметтер базасын құруға,
толтыруға, өзгертуге, жоюға арналған программалық жабдық болып табылады.
Мәліметтер базасын жасау кезінде екі негізгі мәселені ескеру қажет:
1. Бағдарламаны өзгертпей-ақ мәліметтерді қосу немесе қайта құру үшін
мәліметтер өздерін қолданған бағдарламаға тәуелсіз болуы қажет.
2. Жай бағдарлама тілінде күрделі еңбекті қажет ететін бағдарламасыз-
ақ мәліметтер базасынан керекті ақпаратты сұрау және іздеу мүмкіндігін
қамтамасыз етеді.
Бүгінгі күннің өзінде мәліметер базасын қолданбайтын бірде бір білім
ортасының және басқа да салалардың жұмысын елестету мүмкін емес.
Қазіргі кезеңнің ерекшелігі үлкен көлемдік материалдық және шикізат
ресурстарын пайдалануға негізделген индустриалды экономикадан, негізгі
ресурсы ақпарат болып табылатын ақпараттық экономикаға өту. Информатика
мамандары қоғамдағы ақпарат рөлінің күшеюін бір ауыздан мойындап отыр.
Ақпарат бара – бара қоғамдық әл – ауқат деңгейін анықтайтын шешуші факторға
айналуда. Ол бизнестің стратегиялық ресурсы болып қалыптасып келеді.
Бізді қоршаған ортада әрқашан қозғалыста болған ақпараттар жиындары
өте үлкен. Уақыт өтуімен олар арту тенденциясына ие. Сондықтан кез келген
үлкен немесе кіші ұйымдарда нәтижелі жұмыстарды қамтамасыз ететін
мәліметтерді басқару мәселесі туады. Кейбір ұйымдар бұл үшін папкалардан
тұратын шкафтарды пайдаланады, бірақ көпшілік ұйымдар компьютерленген
мүмкіншіліктерін жоғары бағалайды. Қазіргі күнде көпшілік қаржы ұйымдары,
өнеркәсіптер, сауда – саттық және т.б. ұйымдар мәліметтер қорсыз жұмыс
істеуі өте қиын. Мәліметтер қоры болмағанда олар ақпараттар көшкінінде жай
ғана тұншығып қалар еді.
Ақпараттану концепциясының негізгі идеясы қоғамның әлеуметтік
экономикалық дамуына ақпарат пен жаңа ақпараттық технология әсерінің өсе
түсуі болып отыр. Осы жерде екі ұғымның түсінігін анықтау проблемасы туады
– ақпаратлық ұқыптылық және компьютерлік сауаттылық. Бұл екі ұғымды жиі
алмастыру байқалады. Ал мұндай ой еңбегі тек жалпы білімді ғана емес,
арнайы дайындықты да қажет етеді. Екінші жағынан, әрбір қоғамның
ақпараттандыру деңгейі ақпарат саласында жұмыс істеушілер санымен
анықталады. Сондықтан да жан – жақты білімді және компьютерлік сауатты
мамандар дайындау қазіргі заманның үлкен қажеттілігі болып отыр. Мұндай
жағдайларда ақпарат жүйелері бизнес жүргізу құралына, кәсіпорынға немесе
бөлімге айналады. Қазіргі кезде қолмен пайдалынатын ақпараттық жүйе
(есептеп шығару техникасының көмегінсіз) және автоматтандырылған ақпараттық
жүйе болып бөлінеді.
Бұл дипломдық жұмыстың мақсаты “Кәсіпорынның қойма есебіне арналған
автоматтандырылған жұмыс орнын әзірлеу” болып табылады.
Үлкен қызмет салаларында, мекемелерде, кәсіпорындарда, жоғарғы оқу
орындарда және ақпараттық жүйелерді басқару мәселерін шешетіндіктен бұл
қызмет салаларын ақпараттандыру өте тиімді болады. Жаңа ақпараттық
технологияларды қолданбай бұл қызмет салаларының жұмыс істеуі қиындыққа
соғады. Дер кезінде керекті мәліметтердің ішінен іздеу жүргізу ішін,
басқару үшін автоматтандырылған ақпараттық жүйені құру бұл жұмыстың негізгі
мақсаты болып табылады.
Диплом жұмысының мақсаты қазіргі таңдағы үздік визуалды
бағдарламалаудың бірі болып табылатын Delphi 7.0 бағдарламасының барлық
мүмкіндігін пайдалана отырып, мықты бағдарламалық комплекс құру, яғни
ақпараттық жүйелерді басқару құжат айналымының ақпараттық жүйесін
автоматтандыру, өңдеу жүйесін құру болып табылады. Ақпараттық жүйені құру
барысында Delphi 7.0 визуалды жобалау ортасы және Microsoft Accsess,
Microsoft Excel электрондық кестесін пайдаланып, МББЖ (мәліметтер базасын
басқару жүйесін) құру жөнінде тәжірибелік дағдыларды арттырамыз.
Әрине шикізатсыз тауар (өнім) шығару мүмкін емес, сол сияқты білім
және мәліметтер жиынтығынсыз, кестесіз және ақпаратсыз автоматтандырылған
жүйені жасай алмаймыз. Бұл бөлімнің іс – қағаздары, бұйрықтар т.б. қағаздар
өте көп. Ақпараттық жүйелерді басқару іс – құжаттарын автоматтандырылған
өңдеу жүйесі қызметкерлердің тиімді жұмыс істеуіне мүмкіндік береді.
Автоматтандыру процесі методикалық, тілдік, техникалық, алгоритімдік және
бағдарламалық құралдардың жиынтығын құрай отырып, белгілі пән саласында
жұмыс ұйымдастыруды қамтамасыз етеді. Сондықтан дипломдық жұмыс ақпараттық
жүйелерді басқару үшін өте тиімді, әрі пайдалы болып табылады.
Дипломдық жұмыс кіріспе, теориялық бөлім, программалық қамтама бөлімі,
қорытындыдан тұрады. Кіріспе бөлімінде таңдалған тақырыптың маңыздылығын
және өзектілігін, зерттеу объектісі мен құралдарын ашып көрсетілген.
Теориялық бөлімде мәліметтер базасының негізгі түсініктері, сипаттамасы,
архитектурасы, моделі, қызметі, негізгі операциялары, сонымен қатар қазіргі
уақытта кездесетін программалық өнімдердің аналитикалық зерттеуі және
компонентке қолданылатын Delphi 7.0 визуалды жобалау ортасынының
сипаттамасы қарстырылады, программалық қамтаманы құру бөлімі қолданушыларға
арналған нұсқаудан тұрады және программа өнімінің тиімділігі мен
кемшіліктері қорытынды бөлімде сипатталады.
Белгілеулер мен қысқартулар
1 Қойылған мәселенің қазіргі жағдайы
1.1 Қойылған мәселенің қазіргі жағдайы бойынша әдебиетке шолу
Жаңа заман әлемінде адамның кез-келген қызметі оның ақпараттануына
және бар ақпаратты нәтижелі пайдалануына тікелей байланысты.
Ақпарат қоғамның маңызды ресурстарының біріне айналған және онсыз
адамның алға басуы мүмкін емес. Қызметтің кез-келеген ортасында арнайы
рационалды шешім іздеу программалы техникалық құралдарсыз жүзеге аспайтын
үлкен көлемді ақпараттарды өңдеуді қажет етеді.
Мәліметтер базасымен ақпарат және ақпараттық жүйе түсінігін
қарастырмай жұмыс істей алмаймыз. Кез-келген ақпараттық жүйе негізін
мәліметтер базасы құрайды.
Мәліметтер базасы деп, мәліметтердің электрондық сақтаушысын айтады.
Оларға қатынас, бір немесе бірнеше компьютерлер көмегімен іске асады.
Мәліметтер базасы мәліметтерді сақтау үшін жасалады және ақпаратты сақтау
мен мәліметтерге ыңғайлы, тез кіруді қамтамасыз етеді. Мәліметтер базасы
өзінен белгілі бір ережелерге сай құрылған мәліметтер жиынтығын құрайды.
Мәліметтер базасындағы ақпарат артықсыз, тұтас болуы керек. Қолданушыға
қызмет көрсетілу ақпараттық жүйе арқылы орындалады.
Ақпараттық процестер адамдардың барлық қызметінің ортасында жүзеге
асады: экономика, техника, ғылым, медицина және т.б. Адамның қызметі
көбінесе нәтижелі ұйымдастырылған ақпарат алмасумен байланысты. Ақпарат
көлемі шамамен өндіріс көлемінің даму квадратына пропорционалды өсуде деп
бекітілген.
Күнделікті өмірде ақпарат түсінігін адамдар арқылы ауызша, жазбаша
және басқа да әдістермен берілетін мәліметті түсіну қалыптасқан. Бірақ бұл
толық анықтамаға сай емес.
Ақпаратты қабылдау, жіберу, түрлендіру,сақтау және қолдану құралы бола
алатын кез-келген мәліметті түсінеді. Ақпарат көлемінің өсуі және
күрделенуі мәліметтерді сақтау және жіберу кезіндегі реттеу қажеттілігін
туғызды.
Алғашқы уақытта процесс жеке объектілерді автоматтауға бағытталған
болатын, себебі сақталынатын мәліметтер көлемі шағын болатын. Бұл
электронды техниканың дамуы негізінде мүмкін болды. Дегенмен, ЭЕМ қолдану
үлкен көлемді ақпараттырды сақтауға мүмкіндік берді. Бұл өз кезегінде
ақпараттың өсуіне, сақталынатын мәліметтің құрылысының күрделенуіне
ақпараттық жүйелердің автоматтану қажеттілігіне үлгі болды.
Ақпараттық жүйелер қазіргі кезде біздің өміріміздің ажырамас бөлігіне
айналды. Сонымен қатар, қазіргі кезде ақпараттың көп бөлігі электронды
түрде пайда болуда, бұл коммуникацияның бүгінгі даму барысында оны жоғары
мобильділікпен, қол жетімділікпен және көпшілікке ортақтықпен қамтамасыз
етеді.
Ақпараттық жүйе бұл – мәліметтер базасының жинағы. Ақпарттық жүйе-
жинақтау, мәліметтерді басқару, өңдеу, сақтау, ақпаратты іздеу және
құрамында мәліметтерді өңдейтін техникалық құралдары бар, программалық
қамтаманы жүзеге асыратын жүйе. Бұл мағынада ақпараттық жүйе бұл- мекеме,
жоғары оқу орны, банк бөлімі және т.б. Мәліметтер базасы теориясында
ақпараттық жүйе термині автоматталған ақпараттық жүйе қатынасында
қолданылады.
Ең басында мәліметтерді өңдеу жүйесі тапсырмалы әдіс негізінде
құрылған. Жеке, жинақталған тапсырмалар өз бетінше автоматталған. (еңбек
ақы есептемесі, құрал-жабдықтар, кадрлар есебі және т.б). Әрбір тапсырма
үшін өзінің мәліметтер блогы және қолданбалы программасы болады.
Ақпараттық жүйені құратын қазіргі заманғы әдіс олардың интеграциясына,
яғни бүкіл мекеменің мәліметтер базасын сақтайтын біртұтас қоймасы,
динамикалық жаңартылуы және қолданушыға әртүрлі қатынау мүмкіндігін беретін
біртұтас ақпараттық жүйесін құруға негізделген. Бұл тиімді әдіс болып
табылады, себебі әртүрлі қолданушылар үшін бірдей мәліметтерді сақтаудан
және оларды жаңарту жағдайынан құтылуға мүмкіндік береді. (мысалы,
бухгалтерияның мәліметтер базасы).
Ақпаратты-іздеу жүйесі негізінен көптеген сақталған мәліметтердің
ішінен іздеудің белгілі бір критериін қанағаттандыратын мәліметті бөліп
алуға және сақтауға бағытталған. Бұл жерде қолданушы үшін мәліметті
өңдейтін процесс емес, ақпараттың өзі маңызды болып табылады. Мысалы:
анықтамалар, сөздіктер, анықтамалық қызметтердің ақпараттық жүйелері және
т.б.
Мәліметтерді өңдейтін жүйелерде мәліметтермен жұмыс істеу процесі
маңызды: белгілі бір уақыттағы жаңартылу, есеп беру құрастырылуы,
шығарылатын мәліметтердің болмауы немесе сақталынған ақпараттың
программалық өңделінген шешімінің көрсетілуі. Мысалы: Жинақ банкінің
ақпарттық жүйесі (жаңартылу, қорытынды-жинақ бойынша есептеме, қаржылық
есеп), Бухгалтерлік есептің ақпараттық жүйесі және т.б.
Ақпараттың үш түрі және ақпараттық жүйенің үш типі қарастырылады:
құжаттық, иконографикалық, фактографикалық, сол себепті ақпараттық жүйе
сақталынатын мәліметтің типі бойынша құжаттық, иконографикалық,
фактографикалық деп бөлінеді.Құжаттық жүйеде әртүрлі мағынадағы құжаттар
сақталынады. Бұл жерде көрсетілген баған бойынша сумманың ортақ мәнін
шығаратын іздеу қажет, осы бойынша құжатты ақпараттық жүйе құжаттың өзін
емес, құжаттың ізделінген үлгісін тауып береді әрі оның орналасқан орнын
көрсетеді.
1.2 Ақпараттық жүйені жасау қажеттілігі
Әрбір ақпараттық жүйе қорыта келгенде адамдар,мекемелер, бөлімдер және
ұйымдар үшін негізделген. Сондықтан автоматталынатын ақпараттық жүйені құру
мұқият зерттеу мен формализацияланған объектіні сипаттаудан басталады.
Бұл кезде біз мыналарды жүзеге асырамыз:
- автоматизация объектісінің мақсаттық қызметінің санын анықтау;
- автоматизация объектісіне берілетін алдан-ала анықталған талаптар;
- автоматизация объектісінің ұйымдық және топологиялық құрылмын
анықтау;
- автоматизация объектісінің ішкі жүйесі бойынша функцияны орналастыру
анализі.
Бұл кезде мыналар анықталады:
- әрбір ішкі жүйенің функционалды қызметі және олардың арасындағы
функционалды ара-қатынас;
- ішкі жүйедегі ақпарттық ағындар.
Сонымен қатар автоматизация объектісінің функционалдық моделінің алдын
ала варианты құрылады.Оның құрамында:
- сыртқы объектінің идентификациясын және олармен ақпараттық ара-
қатынасы;
- автоматизация объектісін негізгі қызмет деңгейіне дейін және осы
қызмет арасындағы ақпараттық байланысты нақтылау.
Алынған мәліметтерді өңдеу нәтижесінде автоматизация объектісі
қызметінің моделін құру жүзеге асырылады .
Модель өзінің құрамына толық структуралық, функционалдық қызмет
моделін және ақпараттық моделді қосады. Модель включает в себя полную
структурную функциональную модель деятельности и информационную модель.
Жүйелік жобалаудың келесі кезеңінде ақпараттық жүйе туралы айтылады.
Бұл кезеңде мыналар анықталады:
- жүйе архитектурасы, оның қызметі, оның қызмет атқаруының сыртқы
шарттары, аппараттық және программалық бөлімдер арасында функцияның
үлестірілуі интерфейстер және адам мен жүйе арасындағы функцияның
үлестірілуі;
- жүйенің ақпараттық және программалық компоненттеріне қойылатын
талаптар, қажетті аппараттық ресурстар,мәліметтер базасына қойылатын
талаптар, жүйе компонентінің физикалық сипаттамасы;
- жүйеге қатынасы бар адамдар мен жұмысшылар құрамы;
- жасау процесіндегі шектеу (құрамында ресурсы бар жеке кезеңдерді
директивті аяқтау мерзімі және ақпаратты қорғауды қамтамасыз ететін
ұйымдастырылған процедуралар).
Техникалық жобаның мәліметтер базасын жасау процесінде мынылар
орындалады:
- мәліметтер базасының концептуалды моделін жасау;
-мәліметтер базасының логикалық моделін құру Аппаратты конфигурацияны
жасау және программалық платформаны таңдау;
- мәліметтер базасының физикалық моделін жобалау;
- ақпараттық жүйенің автоматттандырылған жұмыс орнын жобалау.
1.2.1 Ақпараттық жүйелердің тапсырмалары
Ақпараттық жүйемен орындалытын нақты тапсырмалыр жүйе бағытталыған
қолданбалы облысқа тәуелді. Ақпарттық қосымшалар қолданатын облыстар
әртүрлі: банк ісі, сақтандыру, медицина, көлік, білім және т.б. Қазіргі
уақытта ақпараттық жүйені қолданбайтын жерді табу қиын. Бір жағынан,
мысалы, банктік ақпараттық жүйелермен шешілетін нақты тапсырмалар
медициналық ақпараттық жүйелерден талап етілетін тапсырамалардан
ерекшеленеді. Бірақ қолданбалы облыстың спецификасына тәуелді емес бірнеше
тапсырмаларды ерекшелеуге болады. Әрине, мұндай тапсырмалар ақпараттық
жүйенің ортақ белгілерімен байланысты.
Сонымен қатар сенімділік дәрежесі және ақпараттық жүйелерді сақтау
мерзімі корпорацияның ақпараттық жүйелерге қоятын нақты талаптарына
байланысты анықталады. Мысалы, қоймада бар товарлар туралы ақпарат беретін
өзіңізге шағын сатумен айналысатын компанияны елестетуіңізге болады. Бірақ
кім біледі, соңында компанияның құрылған уақытынан бастап қойманың толық
тарихы қажет болуы мүмкін.
Көптеген ақпараттық жүйелердің орындайтын келесі міндеті – әртүрлі
құрылымды мәліметтерді сақтау болып табылады. Мәліметтердің біртекті
файлымен жұмыс істейтін ақпараттық жүйені елестету қиын. Сонымен қатар
ақпараттық жүйелерге қойылатын талаптардың бірі оның даму дәрежісі. Жаңа
құрылымды қосымша мәліметтер қажет болатын жаңа функциялар пайда болуы
мүмкін. Осы бойынша алдында бар ақпараттар сақталынған болуы тиіс.
Теориялық жағынан бұл тапсырманы әр қайсысы фиксирленген құрылымды
сақтайтын ішкі жадының бірнеше файлын қолдану арқыла шешуге болады. Бұл
ұйымның файлды басқаратын жүйелерді қолдануынатын ұйым әдісіне тәуелді бұл
құрылым файлдық жазба құрылымы болуы мүмкін. (мысалы, как, например, DEC
VMS файлдық жүйесінде) немесе берілген ақпараттық жүйеге аранайы жазылған
жеке библиотекалық функциямен қаматамасыз етіледі. (егер, бар
библиотекалардың ішінен керекті функцияны таба алмаған жағдайда). Жағдайды
шешудің екінші әдісіне ОС UNIX ортасында жұмыс жасағанда сүйенетін едік.
Бұл тәсілді қолдану негізінде ақпараттық жүйе мәліметтер қоймасы
ұйымының әдістерімен қайта қосылады. Қолданушы интерфейсі деңгейіндегі
функцияны орындаған уақытта ақпараттық жүйенің өзіне файлдан берілген
критерий бойынша ақпаратты таңдау қажет. Кейбір файлмен басқарылатын
жүйелер қарапайым критерий бойынша жазбаны таңдауға мүмкіндік береді.
Мысалы, берілгені бойыеша жазба кілтін табу. Бірақ, біріншіден,таңдаудың
мұндай мүмкіндіктері шектеулі және үлкен ықтималдықпен ақпараттық жүйе
кодына таңдау функциясының бір бөлігін шығару керек. Екіншіден, әртүрлі
құрылымды бірнеше файлдардың ақпараттық жүйелерінің кейбір функцияларының
орындалуы кезінде бірнеше файл ішінен келісілген ақпарат қажет болады.
Мұндай мүмкіндіктер ешқашан файлдық жүйелермен қамтамасыз етілмейді.
Мәліметтер қоймасын файлда жобалау үшін негізделген функцияланатын
ақпарттық жүйелердің мысалдары белгілі. Көптеген осындай жүйелердің дамуы
нәтижесінде мәліметтер базасын басқаратын жүйенің құрамында жеке компонент
ерекшеленді. МББЖ – ақпараттық жүйелердің ең басты құрамы. Ең басында
барлығы оңай сияқты көрінеді: ақпарттық жүйені жобалау кезінде сұраныстар
жинағы белгілі болады, әрбір сұраныс типі үшін сұранысты орындайтын тиімді
әдісті ойлап табуға болаады. Бұдан кейін қарапайым программалық жұмыс
орындалады және МББЖ дайын деп санауға болады. Дегенмен, жобалау кезінде
барлық мүкін сұраныстар ескерілмегені белгілі болады. МББЖ – сін жасаушы
ақпараттық жүйенің мәліметтер базасына кез-келген сұранысты қолдануға
болатын сәйкес сұраныстың ортақ тілін құруды шешпейінше оған жиі жаңа
функциялар қосып отырады.
Біршама уақыт өткеннен кейін сақталынған мәліметтер функциясы
алдындағы ақпараттық жүйенің мәліметтер базасынан ерекше болатын
корпорацияда тағы бір ақпараттық жүйе жасап шығаруды шешеді. Тағы да
мамандандырылған МББЖ-ні жасау керек па деген сұрақ туады? Бізде біреуі
бар. Соны қолданып көрейік. Бұл жағдаймәліметтер базасынан оның файлы
туралы мәліметтерді алатын ортақ міндетті орындайтын қарапайым МББЖ-нің
тууына алып келеді. Нәтижесінде жасалынған МББЖ-ның жұмысын іске асырса
да, бұл тек тағы бір велосипедтің құрастырылғанын анықтайды. Өйткені мұндай
МББЖ өте көп. Сонымен қатар олар өте арзан бағада болады.
Осы уақытқа дейін біз ақпараттық жүйенің сыртқы қоймадан мәліметтерді
таңдауды қажет ететін,мысалы, отчет шығаратын функциялары туралы
қарастырдық. Әрине бұл үшін мәліметтерді енгізу, жаңарту, жоюды қамтамасыз
ететін ақпараттық жүйенің қосымша функциялары болу керек. Бұл ункцияларды
қолдану МББЖ-ға қойылатын талаптың деңгейін жоғарлатады.
Егер топтық және біріккен ақпараттық жүйелер туралы айтатын болсақ,
әртүрлі жұмыс орнынан кез-келген жүйемен жұмыс жасауға мүмкіндік береді.
Кейбір қолданушылар мәліметтер базасының мазмұнын өзгертеді. (мәліметтерді
енгізеді, жаңартып отырады, жояды ). Басқалары мәліметтер базасынан
таңдаумен байланысты операцияларды орныдайды. Үшіншісі екеуінде жасайды.
Мұндай ұйымдық жұмыс келісімді түрінде болуы керек, яғни келісілген жұмыс
автоматты түрде орындалуы үшін. Мұның негізінде біз келесі опрератор
формалауын бастап әлі аяқтамаған отчетті формалайтын оператор
мәліметтермен қолдана алмайтынын көреміз. Мәліметтерді форматтайтын
оператор отчетті форматтуын бастаған бірақ ааяқтамаған басқа оператор
қолданып отырған берілген мәліметтермен операция жүргізе алмайды.
Келісілген іс бойынша ақпараттық жүйеден алынатын барлық нәтиже
мәліметтер базасының жағдайына сәйкес келеді. Мұндай талқылаула классикалық
транзакция түсінігінің пайда болуына әкелді. Қолданбалы облыстың
талаптарына сәйкес келетін ақпараттық жүйенің мәліметтер базасының бүтіндік
жағдайын (немесе, оның негізінде жобаланған ақпараттық жүйеге қойылатын
талаптар) түсінеміз.
Ақпараттық жүйенің мәліметтер базасы төңірегінде қолданбалы облыстың
талаптарына сәйкес келетін жағдайын түсінеміз. Сонда классикалық транзакция
деп мәліметтер базасының өзгеріс операциясының тізбегін және одан алынытын
таңдаулырды айтамыз. Бұл транзакцияны орындау кезінде болған МББЖ барлық
өзгертілген операциялардың нәтижесін шығарып береді деген мағынаға ие.
Транзакцияны нәтижелі аяқтаудың шарты мәліметтер базасы бүтіндік жағдайында
болуы. Егер бұл шарт орындалмаса, онда транзакцияны орындағанда шығарылған
МББЖ транзакцияның толық керіс жүрісін жасайды. Осыған байланысты кез-
келген транзакция басында және кез-келген транзакцияны нәтижелі орындап
бітіргеннен кейін де бүтін жағдайда қалады.
Барлық дамыған МББЖ транзакция түсінігін қабылдайды. Егер ақпараттық
жүйе осы кластағы МББЖ-де базаланса, онда паралелді жұмыс жасап отырған
қолданушылардың жұмысын қамтамасыз ету үшін жүйені жобалау кезінде
ақпараттық жүйе операциясын МББЖ транзакциясымен дұрыс байланыстыру қажет.
Бұл жобалау облысына кіреді.
Тағы бір транзакция туралы шағын ескерту. МББЖ транзакцияларды
тізбектей орындай отырып, оңай өңдей алады. Бұл жұмыс жасап тұрған
операторлардың ісін қаматамасыз ету үшін жеткілікті. Бірақ бұл жағдайда
нақты паралелдік әрине болмайды. МББЖ барлық қолданушыларды ортақ тізімге
қойып, бір-бірлеп өткізеді. Дамыған МББЖ бұлай жұмыс істемейді. Олар
әртүрлі транзакциядан келіп түсетін сұраныстар мен мәліметтер базасының
өзгертілу операторын максималды араластыруға бағытталады.
Мәліметтер базасы әлемінде мұндай МББЖ –нің саясаты транзакцияның
толық сериализациясы деп аталады. Қазір ақпараттық жүйелердің
операторларының нақты паралелді жұмысы үшін транзакцияның толық
сериализациясы жұмыстың дұрыс жұмыс істеуі үшін жеткілікті. Бірақ
транзакцияның толық сериализациясы талап етілген жұмыс үшін қажет емес.
Бір қарағанда транзакция түсінігі кез-келген уақытта бір қолданушы
жұмыс істейтін дербес МББЖ үшін таныс емес сияқты көрініді. Енді транзакция
және мәліметтер базасы туралы түсінік қалыптастырғаннан кейін мәліметтерді
сақтайтын сенімділік жайында біз кез-келген жағдайда мәліметтер базасы МББЖ
– да сақталынады. Дегенмен, мұндай мүмкін жағдайды айтқан болатынбыз:
транзакция аяқталғаннан кейінгі мәліметтер базасынының бұзылысы.
Дәстүрлі шешімнің бірі – транзакцияны кері қайтару. Екінші мүмкін
жағдай – энергия көзін өшіру, нәтижесінде оның буферінде өзгертілген бірақ
әлі мәліметтер базасы блогының сыртқы жадысына жазылмаған негізгі жады
мазмұны жойылады.
Дәстүрлі шешімнің бірі – апатқа дейін аяқталмаған барлық транзакцияны
кері қайтару және аяқталған транзакция қорытындылары сыртқы жадыға
жазылады. Әрине,мұны арнайы қайта құру процедурасы негізінде жасауға
болады. Үшінші жағдай – мәліметтер базасының сыртқы тасымалдаушысындағы
апат.
Дәстүрлі шешім – түзетілген сыртқы тасымалдаушыға мәліметтер базасының
архивтік көшірмесін қайта жазу. Сосын архивациядан кейін орындалған барлық
транзакцияның операциясын қайталау және апатқа дейін аяқталмаған барлық
транзакцияны кері қайтару.
Әртүрлі модификация негізінде дамыған МББЖ бұл жағдайлардың шешімін
мәліметтер базасы журналындағы сыртқы жадының қосымша файлын қолдану арқылы
табуға мүмкіндік береді. Журналда мәліметтер базасының өзгертілген
операциясына сәйкес келетін әртүрлі жазбалар жазылады, яғни әрбір
транзакцияның басталған және аяқталған жазбасы туралы мәліметтер
сақталынады. Журнал файлы айналық көшірме арқылы іске асатын ерекше
сақтауды қажет етеді. Көріп отырғанымыздай, МББЖ - де транзакция түсінігін
қолданбай сақтау сенімділігіне жету мүмкін емес. Өкінішке орай, соңғы
уақытұа шейін көптеген дербес МББЖ-де транзакция қолданылмады.
Корпоративтік ақпаратық жүйелерде белгілі жағдайларға байланысты жалпы
мәліметтерді үлестірілім бойынша сақтауға қажеттілік жиі туады. Мысалы,
ақпараттың кейбір бөліктерін көбінесе қолданылатын жұмыс орнына жақынырақ
сақтау керек. Осы жағдайға байланысты ақпараттық жүйені құру кезінде
мәліметтер базасының үлестірілген тапсырмасын шешуге тура келеді (кейде
репликация мәліметтерінің әдісін қолданып). Үлестірілген мәліметтер жүйесін
біртекті құруда бұл тапсырманы МББЖ деңгейінде шешуге болады (МББЖ-сін
құрушылардың көбісі үлестірілген мәліметтер жүйесінің басқару құралын
қолдайды). Егер жүйе әртүрлітекті болса, онда көмекші құралдарды қолдануға
жүгіну керек ( яғни, үлестірілген мәліметтер базасының жеке бөліктерін
басқару үшін әртүрлі серверлер қолданылады).
Ақпараттық жүйелер ұйымының дәстүрлі әдісі – екілік буын "клиент-
сервер" архитектурасы (сурет 1.1). Бұл жағдайда ақпараттық жүйенің барлық
қолднбалы бөлімі жүйенің жұмыс станцияларында орындалады, ал сервер
бөлімінде мәліметтер базасына қатынау орындалады. Егер жүйенің қолданбалы
бөлімінің логикасы қиындау болса, онда мұндай жүріс толық клиент жағдайын
туғызады. Кез-келген жұмыс станциясы қолданушыдан немесе мәліметтер
базасынан келіп түсетін мәліметтерді қолданбалы түрде өңдей жасай алатын
жағдайда болуы тиіс. Ал клиенттер арық болуы үшін жүйенің жалпы
тиімділігін жоғарлату үшін көбінесе үштік буын "клиент-сервер"
архитектурасы қолданылады (сурет 1.2 ).
1.1-сурет. "Клиент-сервер" дәстүрлі екібуынды архитектурасы
1.2-сурет. "Клиент-сервер" дәстүрлі үшбуынды архитектурасы
Ескерте кетейік, үштік буын-ның кейбір қасиеттері екібуынның
архитектурасында да болуы мүмкін. Егер, мысалы, мәліметтер базасының
қолданылатын сервері сақталынатын мәліметтердің дамыған механизмін (мысалы,
Oracle V.7) қолдайтын болса, онда қосымша логикасының кейбір бөлігін
мәліметтер базасы жағына ысырып тастауға болады. Ескерте кететін жайт,
сақталынатын процедуралар механизмі SQL тілі стандартында толық
спецификацияланбаған. Егер сіз шынында да дамыған құралдарды пайдаланатын
болсаңыз, онда нақты мәліметтер базасы серверін құрушыларға өзіңіздің
ақпараттық жүйеңізді байланыстырасыз.
1.2.2 Ақпараттық жүйені құруға қойылатын талаптар
Ақпараттық жүйе – қиын жүйелер және элементтерді бөлек бөлімдерге
бөлуін талап етеді. Барлық жүйелерге бірден жасау мүмкін болмаса, олардың
бөлек бөлімдеріне жасау мүмкін болады. Бөлімдердің белгіленуі толығырақ
және нақтығырақ болса, жүйе элементтері, бөлімдерінің ара-қатынасы және
тұрған жері анықталса, онда жүйенің қызмет істеуі және құру процесі
тиімдірек болады.
Ақпараттық жүйе (АЖ) – қолданушылардың сұраныстарына сәйкес түрде
ақпаратты жинау, сақтау, іздеу, өңдеу және жеткізу үшін арналған. АЖ
программалық құралдар кешенінен шешілетін есептерді өзіне қосады. Қолданушы
үшін жүйе ыңғайлы және жақсы интерфейске,санкцияланбаған әрекеттерден
қорғану мүмкіндігіне ие болуы қажет.
АЖ құрылымы – ішкі жазықтық-уақыттық байланыстардың тұрақты тәртібі
және элементтер мен ішкі жүйе бөлімдерінің арасындағы қатынасы. АЖ
жабдықтаушы және функционалды бөлімдерден тұрады. Жабдықтаушы бөлімі –
есептердің және есептер комплексінің немесе ішкі жүйелерінің жиынтығы, бұл
басқарудың маңызды бөлігін құрайды.
Ақпарттық жүйе құрылымы – жүйешіктердің функционалдық міндеті мен
олардың сыртқы ортамен өзара әрекетін анықтайтын, оның жеке жүйешіктері мен
элементтері арасындағы қатынастар мен ішкі кеңістіктік – уақыттық
байланыстардың салыстырмалы орнықты реті.
Ақпараттық жүйені құраушы элементтер өзінің алатын орнына қарай
функционалдық және жабдықтайтын болып екіге бөлінеді. Ақпараттық жүйенің
функционалдық бөлімі – ішкі жүйе мен кешен жиынынан және басқарудың маңызды
бөлімін құрайтын құрылымнан құралған жиынтық.
1.3 Ақпараттық жүйенің ресурстарына қойылатын талаптар
Ақпараттық ресурстар деп материалдық ресурстар ретінде жүретін және
қандай да бір форма үшін құндылықты білдіретін, мәліметтердің жиынтығын
атайды. Оларға сыртқы жадыда сақталатын мәліметтердің негізгі және көмекші
масивтері, және кірістік құжаттар жатады.
Автоматтық тәртіпте жүйені қалыптастыру үшін жүйенің қамтамсыз
ету бөлігі қажет, мына ресурстардан тұрады – техникалық жабдықтаудан,
математикалық жабдықтаудан, программалық ақпараттық және ұйымдастырушы
жабдықтаудан.
Программалық және математикалық жабдықтау машиналық программалар
жиынтығын, алгоритмдерді, экономика-математикалық әдістерді және
модельдерді қосады.
Ақпараттық жабдықтау ақпараттық ресурстарды құрайды (кіру, уақытаралық
және шығу тапсырмалары), олардың ену құралдары.
Ұйымдастырушы жабдықтау АЖ жоспарлау әдісі және құралы ұйымдастырушы
жабдықтауға кіреді.
Өңделетін жүйеге келесі талаптар қойылуы қажет:
- Жүйелік программалық жабдықтау нақты уақытта жұмысқа еркіндік
беру және кірушығу, оқу, жазу, баспаға шығару операцияларын жүргізуге
мүмкіндік береді;
- Жүйелік программалық құралдар қосымша программалар пакетін ешқандай
өзгеріссіз жаңа аппараттық платформаға ауысуына мүмкіндік беру қажет;
- Қосымша программалы құралдар мәліметтер базасымен байланысты
қамтамасыз ету керек;
- Ақпараттық жүйені басқару оңай және көрсетілмелі болуы қажет;
- Жүйені аппараттық өткізу қолайлы арзан болу керек.
Жоғарыдағы талаптарды жүзеге асыру қарапайым және тиімді автоматты
жүйе құруға септігін тигізеді. Бұл жүйе мықты бақылау үрдісін ұйымдастырып,
кафедра құжаттарын ұйымдастырудың сапасын жоғарылататын іс–әрекеттердің
дұрыс орындалуын қадағалап отыруға көмектеседі.
1.4 Ақпараттық қамтамаларға қойылатын талаптар
Басқару үрдісі ақпаратты пайдаланусыз мүмкін болмағандықтан,
ақпараттық жүйеде ақпараттық қамтамасыз етуді ұйымдастыру әсіресе маңызды.
Ақпараттық қамтамасыздандыруды (АҚ) болып автоматтандырылған жүйеде
пайдаланылатын, ақпарат массивтерінің және құжаттаманың үйлестірілген
жүйелерінің, экономикалық ақпаратты кодтау және жіктеудің ортақ жүйесінің
жиынтығы табылады.
Ақпараттық қамтамасыздандырудың негізгі міндеті – кафедра құжаттары
бойынша ақпаратты жинауда, сақтауда, ақпараттық базаға өзгерістер енгізуде,
басқарушылық шешімдерді қабылдау үшін шығыстық ақпаратты беруде құралады.
Ал олар өз кезегінде өзіне төмендегілерді қосады:
- ақпараттың сандық және сапалық сипаттамалары;
- ақпараттың құрамы қандай;
- ақпаратты іздеу уақытының азаюы;
- келіп түсуші ақпараттың өз уақыттылығы мен сенімділігі;
-қандай да бір шарттардың өзгеруінің нәтижесінде ақпараттық қамтамасыз
етудің бүкіл жүйесінің даму мүмкіндігі.
Ақпараттық қамтамасыз етуді ұйымдастырудың принциптері және құрылымы,
құрамы АЖ-нің есептер орналымымымен сәйкес түрде келесі талаптарды
қанағаттандыруы тиіс:
- мәліметтер базасының барлық элементтеріне жататын құрылым деңгейінен
тәуелсіз түрде оңай қол жеткізу;
- мәліметтер базасын ұйымдастырудың алгоритмнің функционалдық
міндетінен тәуелсіздіктері;
- басқару жүйесінің барлық функцияларын жүзеге асыру үшін ақпараттың
жеткіліктіктері;
- басқару жүйесін дамытудың бағыттарын ескеріп, мәліметтер базасын
кеңейтудің мүмкіндіктері;
- ақпаратты сақтаудың кедергілерден қорғалғандығы мен сенімділіктері.
Ақпараттық қамтамасыз етуге қойылатын талаптарда өздерінің
ерекшеліктері бар:
1. Машинаға енгізілетін мәліметтер қалыптастырылған және бір мәнді
көрсетілуі тиіс;
2. Машинаға енгізілген мәліметтер олардың ары қарай өңделуі жүретін
программалық құралмен дұрыс қабылдануы тиіс;
3.Машиналық массивтер машинаның шектелген техникалық мүмкіндіктерін
ескере отырып, егер мұндайлар бар болса, ұйымдастырылуы қажет.
Ақпаратпен жабдықтау – бұл ақпараттық жүйеде қолданылатын экономикалық
ақпаратты жіктеудің және шартты белгілеудің біріңғай жүйелері мен
құжаттардың және ақпарат массивтердің үйлестірілген жүйелерінің бірігуі
болып табылады. Ақпаратпен жабдықтаудың негізгі міндетіне – ақпаратты
сақтау мен жинау, ақпараттар қоймасына өзгерістер енгізу, басқару
шешімдерін қабылдау үшін шығатын ақпаратты беру жатады.
Ақпараттық жүйедегі ақпаратпен жабдықтау, жүйеде қолданылатын
мөлшерлік-анықтама ақпаратты (МАА) және экономикалық ақпарат пен
құжаттардың жіктелуін қамтиды.
Ақпарат қоймасы – ақпараттық жүйенің жұмыс істеуде қолданылатын
реттелген ақпараттың бірігуі.
Машинадан тыс ақпарат қоймасы – ақпараттық жүйені жұмыс істетуде
қолданылатын құжаттар мен белгілердің, мәлімдемелердің бірігуін бейнелеп,
есептеу техникасынсыз (ЕТ) адамға түсінікті болатын ақпарат қоймасының бір
бөлігі. Машинадан тыс ақпарат қоймасына жіктеу мен шартты белгілеу жүйелері
мөлшерлік-анықтама құжаттар, жедел ақпарат жатады. Жіктеу мен шартты
белгілеу жүйелері мәліметтерді бірмәнді жазып, ақпаратты есептеу желісінің
жадында тиімді іздеп және белгілеу үшін қолданылады. Ал мөлшерлік-анықтама
құжаттар (МАҚ) – шартты-тұрақты ақпарат қатарына жатады жатады және ұзақ
уақыт бойы есеп айырысуда өзгеріссіз қолданылатын әртүрлі тәртіптегіш
мөлшерлерді және басқа да мәліметтерді құрайды.
Машина ішіндегі ақпарат қоймасы – бұл ақпараттық жүйе жұмыс істеуде
қолданылатын, машиналық тасығыштардағы мәліметтер массивінің бірігуін
бейнелейтін ақпарат қорының бөлігі.
1.4.1 Ақпараттық жүйелердің классификациясы.
Ақпараттық жүйе – қойылған мақсатқа жетуде қолданылатын ақпаратты
өңдеу, сақтау, тасымалдауда қолданылатын әдіс, құралдардың өзара байланысы.
Ақпараттық жүйенің құрылымы көптеген жүйелерді қамтушы жүйе ретінде
ақпараттық, техникалық, математикалық, программалық қамтамалардан тұрады.
1. Тапсырманың құрылымы бойынша сипатталатын ақпараттық жүйелердің
классификациясы:
- құрылымдық тапсырмаларға арналған ;
-бөліктей құрылымдалған және құрылымдалған тапсырмалар арналған:
а) басқарушы есеп;
ә) өңделетін альтернативті шешімдер (модульдік және эсперттік).
2. Басқару деңгейі және функционалдығы бойынша ақпараттық жүйелердің
классификациясы:
- өндіріс жүйелер;
- маркетинг жүйелер;
- финанстық және тіркеу жүйелер;
- кадрлар жүйесі.
3. Автоматтандырылу дәрежесіне байланысты классификациясы:
- қолмен;
- автоматты;
- автоматтандырылған.
4. Ақпаратты қолдану мінездемесіне байланысты классификациясы:
- ақпаратты іздеу жүйесі;
- ақпаратты шешу жүйе;
- басқарушы ақпараттық жүйе;
- мақұлданған ақпараттық жүйе.
5. Қолдану сферасы бойынша классификациясы:
- ұйымдастырушы басқарудың ақпараттық жүйесі;
- техникалық процессті басқарудың ақпараттық жүйесі;
- автоматтандырылған жобалаудың ақпараттық жүйесі;
- интеграцияланған ақпараттық жүйе.
Автоматтандырылған ақпараттық жүйе. Автоматтандырылған ақпараттық жүйе
ақпаратты сақтау, өңдеу, тасымалдауға байланысты әрекеттерді
автоматтандыруға арналған бағдарламалық ақпараттық құралдардың жиынтығы.
Автоматтандырылған ақпараттық жүйе – қолданушыларға шешім қабылдауда
қолданылатын ақпаратты ұйымдастырып ұсынудағы автоматтандырылған ақпараттық
технологиялардың кешені. Автоматтандырылған ақпараттық жүйелердің
классикалық мысалы банк жүйесін, мекемелерді басқарудың автоматтандырылған
жүйесі, авиациялық немесе теміржол билеттеріне алдын-ала тапсырыс беретін,
кафедра құжаттарын автоматтандыру жүйелері жатады.
1.4.2 Ақпараттық программалық жүйелердің спецификациясы
Нақты облысқа байланысты ақпараттық жүйелерді қолдану құрылымдары,
архитектурасы бойынша ерекшеленеді.
Дегенмен барлық ақпараттық жүйелер үшін жалпы деп саналатын екі
қаиетті ерекшелеуге болады. Біріншіден, кез-келген ақпараттық жүйе
ақпаратты өңдеу,сақтау және жинақтауға арналған. Сондықтан кез-келген
ақпараттық жүйені қолдану облысына сәйкес келетін сақтаудың сенімділігін
және мәліметтерге қатынауын қамтамасыз етуі тиіс Айта кету керек, есептеу
программалық жүйелерінде бұндай ортаның болуы міндетті емес болып табылады.
Сандық есептеулер жүргізуші программаға қойылатын басты талап, оның жылдам
жұмыс істеуі: программа берілген уақыт ішінде нақты нәтиже беруі керек.
Күрделі есптерді шешу кезінде, тіпті суперкомпьютерлерді пайдалансақ та,
шешуге кететін уақыт апталап, кейде айлап саналуы мүмкін. Сондықтан,
есептеуші-программмистер өте көп уақыт аралығында өңделуші мәліметтер
компьютердің негізгі жадысында сақталатындай етіп программаны
ұйымдастырады, өйткені олар мәліметтерді сыртқы жадыда сақтауға өте күмәнді
қарайды. Сыртқы жады, әдетте есептеудің аралық нәтижелерін сақтау үшін ғана
қолданылады. Автоматтық тәртіпте жүйені қалыптастыру үшін жүйенің
қамтамсыз
ету бөлігі қажет, мына ресурстардан тұрады – техникалық жабдықтаудан,
математикалық жабдықтаудан, программалық ақпараттық және ұйымдастырушы
жабдықтаудан.
Екіншіден, ақпараттық жүйелер ақырғы қолданушыға бағытталады, мысалға
банктық клеркті алсақ болады. Бұндай қолданушылардың компьютерден хабары
өте аз болуы мүмкін. Олар үшін, терминал, персоналды компьютері немесе
жұмыс орталығы тек өзінің профессионалды қызметінің құралы болып табылады.
Сондықтан, ақпараттық жүйе қарапайым, ыңғайлы, жеңіл игеруге болатындай
интерфейске ие болуы керек және ол интерфейс оны қолданушының жұмыс
жасауына қажетті барлық функцияларды қамти алуы керек. Бірақ, сонымен бірге
қолданушыға артық іс-әрекет жасауға да мүмкіндік бермеуі керек. Кей-кезде,
осы интерфейс меню, батырмалар және т.б-мен графикалық түрде болуы мүмкін.
Қазіргі кезде графикалық интерфейсетер кең танымал және қазіргі заманғы
ақпараттық қосымшаларды құратын көптеген құралдар ең алдымен графикалық
интерфейсті құруға бағытталған. Бір жағынан көптеген қолданушылар (мысалы,
банк жұмысшылары) графикалық терминалдарды ұнатпайды. Оның орнына
ақпараттық жүйеге қатынайтын бұрынғы интерфейстік құралдарды қолдануды жөн
көреді. Дегенмен, дамыған интерфейстік құралдарды қолдану әрбір қазіргі
заманғы ақпараттық жүйе үшін міндетті болып табылады.
2 Есептің қойылымы
Кәсіпорында құжаттармен жұмыс істеу көп уақыттың көп бөлігін алады.
Сондықтанда бұл салада жұмыс істеу барысындағы іс-әрекеттердің тиімділігін
арттыру үшін ақпараттық жүйелердің қажеттілігі өте маңызды.
Дипломдық жұмыстың мақсаты “Кәсіпорынның қойма есебіне арналған
автоматтандырылған жұмыс орнын әзірлеу” болып табылады.
Жұмысты жасау барысында келесі негізгі тапсырмаларды орындау қажет:
– Қайма тауарлары бойынша база құрастыру;
– Тауарлар бойынша толық мәліметтер алу;
– Күнделікті өтетін тауарлардың тізімін енгізу;
– Тауарлаға берілген жеңілдіктерді енгізу;
– Ай соңында келетін тауарлардың графигін жоспарлау;
– Келген тауарларға есеп құру;
– Қалған тауарлардың санына есеп құру;
– Әр тауар бойынша есептер құру;
– Қолданушыларды ауытыру мүмкіндігі;
Осы ақпараттық жүйені құру барысында обьектілі- бағытталған
бағдарламалау тілі Delphi 7.0 және МББЖ Microsoft Access, электрондық кесте
Microsoft Excel қолданылды.
2.1 Қойма есебінің ақпараттық жүйесін құру.
Кез келген ақпараттық жүйенің мақсаты - оның қолданылу аумағынан
құрудың әдістерінен, техникалық базадан, байланысты қолдау аппаратынан
тәуелсіз түрде толық, сенімділікті және өз уақытында ақпаратты беру.
Кәсіпорынның қойма есебіне арналған автоматтандырылған жұмыс орнын
әзірлеудің ақпараттық жүйесін құрудың негізгі мақсаты қойма құжаттарымен
жұмыс істеу барысындағы іс-әрекеттердің тиімділігін арттыру.
Бұл жұмыстың негізгі тапсырмалары ретінде келесілерді атап айтуға
болады:
– Тауарлар бойынша база құрастыру;
– Жеңілдіктер жоспарын ұйымдастыру;
– Өткен – түскен тауарлардың тізімін шығару;
– Қоймадағы тауарлардың санын есептеу;
– Қалған тауарлардың тізімін шығару;
Ақпараттық жүйені құрудың негізгі мақсатымен сәйкес ақпараттық жүйенің
міндеттері мыналар болып табылады:
– оперативті жұмыс жасау және оның өнімділігі;
– берілетін мәліметтердің сенімділігі;
– мәліметтерді алудың оперативтілігі;
– берілетін ақпараттың қорғалуы мен сенімділігі бойынша талаптардың
барлық кешенін орындау.
Жүйенің функционалдық және ақпараттық құрылымы ары қарай дамуы мен
міндеттердің қосымша кешендерін қосу үшін ашық болуы тиіс.
Мәліметтер базасы кестесінің құрылымы
Барлық кестелерде жазба кестесінің индексациясын қамтамасыз ететін id
кілттік өрісі бар.
Товар – Тауар
Список товаров – тауарлар тізімі
Цена – бағасы
Код – коды
Скидки – жеңілдік
Начальный цена – бастапқы бағасы
Со скидкой – жеңілдетілген бағасы
Гарантия – кепілдік мерзімі
Где сделано – қайда жасалынған
Вес – салмағы
2.1.1 Қойма процессін жобалау және бақылаудағы автомат-тандырылған
ақпараттық жүйе
Кез-келген кәсіпорындардың қойма есебін шешетін маңызды мәселесі
қоймадағы тауар процессінің графигін және тауар жоспарын жобалау болып
табылады. Осы құжаттар негізінде өтілетін тауарлардың кестесі, тауарлардың
құрамы анықталады. Бұл процесс тауар жылының басында орындалады, себебі әр
меңгеруші өзінің сату жоспарын білу керек.
Байқап отырғанымыздай қойма жоспарын бірнеше рет жобалай беруге
болмайды. Әрине қоймадағы іс – әрекеттерді байқап, олардың тауар қозғалысын
қадағалап отыру керек. Қойма жоспарын әзірлеуде өзгерістер мен
сатылымдарды, әрі жеңілдіктер мен сапасын қадағалаған жөн.
Кәсіпорын меңгерушісі қойма есебін реттеуде көптеген қиындықтарға тап
болуы мүмкін. Ұйымдастыру барысында негізгі базалық мәліметтерді бірнеше
рет қолдануы мүмкін. Сондықтан ақпаратты бірнеше қайтара енгізуді болдырмау
үшін автоматтандырылған ақпараттық жүйелерді ендіру қажет.
Кәсіпорынның қойма есебінің Оқу жоспарын ұйымдастыратын бөлімдердің
жұмысының тиімділігін арттыру нәтижесінде оқу процессінің графигін және
жоспарын ұйымдастыруды жетілдіру оқу процессінің сапасын арттырады.
Кафедрадағы оқу процессін ұйымдастыруды жетілдірудегі негізгі
бағыттардың бірі-автоматтандырылған ақпараттық жүйелерді өңдеу және ендіру.
Кафедраның іс-жүргізу жұмысы
Кафедрада жоғары оқу орнының іс-жүргізу нұсқауларына сәйкес оқу-
тәрбиелік процесстің құрамын сипаттайтын құжатнама болу керек.
2.2 Қолданушы интерфейсі
Жұмыс алты формадан тұрады:
– қоймадағы қолжетім тауарларды қарауға арналған форма;
– мәліметтерді толтыру (қоймаға түскен тауарлар);
– мәліметтерді толтыру (қоймадағы тауарлардың орындалуы);
– фирмалардың тізімі;
– тауарлардың тізімі;
– мәліметтерді толтыру (алып келген тауарлар);
Сурет 1 – Мәліметтер қоры кестесінің негізгі түрі
Сурет 2 – Басты меню
Сурет 3 – Файл, Вид – командалардың менюі
Сурет 4 – Қоймаға түскен тауарлар туралы формаға толтыру
Сурет 5 – Добавить, Удалить, Отчет – диалогтық терезе
Сурет 6 – Қоймаданғы тауарлар туралы мәліметтер толтыратын форма
Сурет 7 – Добавить фирма диалогтық терезесіндегі фирманы толтыру формасы
Рисунок 8 – Форма заполнения перечень товаров
Сурет 9 – Добавить, Изменить товары – диалогты терезесі
Сурет 10 – Жарамсыз тауарлардың тізімін толтыруға арналған форма
Сурет 11 – Түсіндірме сөз, неге арналғанын білуге болады
Сурет 12 – Түсіндірме сөз, неге арналғанын білуге болады
Рисунок 13 – Добавить склад командасының диалогты терезесі
2.3 Құру ортасын таңдау
2.3.1 Мәліметтер базасын қолдану және жобалау
Мәліметтер базасын жасау кезінде екі мәселені ескеру керек:
1) Мәліметтер өздерінің қолданатын бағдарламаға тәуелсіз болуы
қажет (бағдарламаны өзгертпей-ақ мәліметерді қосу және қайта құру
үшін).
2) Жәй бағдарламалау тілінде жазылуы күрделі еңбекті қажет ететін
бағдарламасыз-ақ МБ-нан керекті информацияны сұрау және іздеу
мүмкіндігін қамтамасыз ету.
Мәліметтер базасының басқару жүйесі деп – мәліметтер базасымен жұмыс
істеуге мүмкіндік беретін бағдаламалау комплексін айтады. Отандық
МББЖ: Пальма, Набоб, Банк т.б. Шетелдік: Adabas, dBase 2,3,4, FoxBase,
FoxPro, KARAT, Access, Oracle, Paradox, Informix т.с.с.
Мәліметтер банкінің ерекшеліктері:
1) мәліметтердің жоғары деңгейдегі жинақталуы артық нәрсенің
жоқтығы;
2) МБн-нен тұтынушының жүзбе-жүз әңгімелесуін ұйымдастыру;
3) өте жоғары деңгейде ұйымдастырылған зерденің болуы;
4) мәліметтерге тікелей шығу мүмкіндігі;
5) қуатты тілдік және бағдарламалық қамтамасыз етудің болуы;
6) мәліметтерді код арқылы өңдеудің және классификациялық
бірыңғай жүйесі және т.с.с.
Мәліметтер банкінің кемшіліктері:
1) жасалатын жүйенің күрделілігі;
2) ЭЕМ ресурстарының бір бөлігін МББЖ өз қажеттеріне жұмсайды;
3) бұзылуға және аварияға олардың нәтижесіне сезімталдығы.
Мәліметтер базасының кестесін құру. Мәліметтер базасын құрайтын
кестелер қатты дискідегі каталогта тұрады. Кестелер файлдарда сақталып
бөлек құжаттарға немесе электрондық кестелерге ұқсас. Кестелерді
көшіруге, орнын ауыстыруға болады. Бірақ, құжаттарға қарағанда, деректер
базасының кестелері көпқолданбалы қатынау режимін қолдайды, яғни бірнеше
қолданбалармен бірмезгілде қолданылуына болады. Бір кесте үшін (
деректер, кілттер, индекстер т.б құрайтын ) бірнеше файлдар жасалады.
Осылардың ішінде негізгісі болып кестенің атымен аталатын деректер файлы
болып есептеледі. Кестені таңдағанда, әсіресе оның негізгі файлы таңдалады.
Мыс: dBase кестесі үшін кеңейтіндісі DBЕ болатын файл, ал Paradox кестесі
үшін DB кеңейтіндісі болып табылады. Мәліметтер базасының әрбір кестесі
жолдан және бағаннан тұрады, бір типті объектілердің ақпараттық жүйелер
деректерін сақтауға негізделген.
Өріс мүмкін болатын типтің деректерін қамтиды. Кестенің негізін оның
өрісінің сипаты құрайды. Әрбір кестенің кем дегенде бір өрісі болуы тиіс.
Кестенің құрылымдық түсінігі өте кең және оның құрамына өріс сипаты, кілт,
индекс, өрістің мәтініне шек қою, кестелер арсындағы біртұтастықты сақтау,
парлольдер кіреді. Кестені құрғанда кестенің аты және құрылымы беріледі.
Кестенің атын өзгерткенде кесте және оның файлдары жаңа атқа ие болады.
Бұл үшін деректер базасының кестелерімен жұмыс істейтін арнайы
программалар қолданылады. Мыс: Database немесе Data Pump. Дискіден кестені
жойғанда, оның барлық файлдары да жойылады.
Ал енді мәліметтер базасымен жұмыс жасамас бұрын, біз оның каталогын
құрып алайық. Ол каталог бізде С:\Бакыт. Мәліметтер базасын құру
DatabaseDesktop (DBD) утилит көмегімен іске асырылады. DBD утилит көмегімен
кестені құруға және оның құрылымын өзгертуге, оның біріншілік кілттерін
және индекстерін, жазбалар құру және өзгертулер жасауға болады.
Жаңа кестені құру келесі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 6
1 Қойылған мәселенің қазіргі
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 10
1.1 Қойылған мәселенің қазіргі жағдайы бойынша әдебиетке шолу ... ... ..
10
1.2 Ақпараттық жүйені жасау
қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.2.1 Ақпараттық жүйелердің
тапсырмалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.2.2 Ақпараттық жүйені құруға қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... ... ... 17
1.3 Ақпараттық жүйенің ресурстарына қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... .. 18
1.4 Ақпараттық қамтамаларға қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 19
1.4.1 Ақпараттық жүйелердің классификациясы
... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
1.4.2 Ақпараттық программалық жүйелердің спецификациясы ... ... ... 21
2 Есептің
қойылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... . 22
2.1 Қойма есебінің ақпараттық жүйесін
құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 23
2.1.1 Қойма процессін жобалау және бақылаудағы автоматтандырылған
ақпараттық
жүйе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... .. 24
2.2 Қолданушы
интерфейсі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... . 25
2.3 Құру ортасын
таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... . 30
2.3.1 Мәліметтер базасын қолдану және
жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
2.3.2 Мәліметтер базасымен жұмыс
істеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 37
2.3.4 Мәліметтер базасының компоненттері және олармен жұмыс істеуге
арналған
компоненттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.. 38
2.3.5 Қосымша құру. Мәліметтер базасының кестесін
құру ... ... ... ... 39
2.4 Delphi құралдарын мәліметтер базасында
пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... 40
2.4.1 Delphi 7.0 ортасында жұмыс
жасау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 41
2.4.2 Delphi ортасында мәліметтерді өңдеу үшін пішіндер құру ... ... ..
43
2.5 Бағдарлама пакетімен МББЖ-ң өзара әсерлесу
сұлбасы ... ... ... ... ... .. 44
2.6 SQL
тілі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. 46
3 Бағдарламалық қамтаманы
құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 48
3.1 Функционалдық
қолданылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... 48
3.2 Техникалық құралдарға қойылытын
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 48
3.3 Бағдарламалық қамтамаға қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 48
3.4 Сенімділікке қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
3.5 Программаның логикалық құрылымын
сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
3.6 Шақыру және
жүктеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... 50
3.7 Енгізілетін және шығарылатын мәліметтер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
4 Жобаның экономикалық
негізделуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 52
5 Еңбек
қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... 60
6 Қоршаған ортаны
қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... . 66
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 69
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
70
Қосымшасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... . 71
Кіріспе
XXI ғасыр – ақпараттық технологиялар ғасыры. Сондықтан да біздің
өмірімізбен байланысты кез келген оқиға, кез келген дүние
автоматтандырылып, құнды ақпарат көзіне айналып, компьютер деген машинаның
өңделуіне түсіп, жік – жікке бөлінуде.
Қазіргі заманда ақпарат үлкен орын алып, уақыт өтуіне байланысты
қарқынды ұлғайып отыруда. Ақпаратты өз уақытында, сенімді және толық беруді
ақпарттық жүйе қамтамасыз етеді.
Ақпараттық жүйелер қолданушылардың сұраныстарына сәйкес ақпаратты
жинауға, сақтауға, іздеуге, өңдеуге және жеткізуге мүмкіндік береді және
оларды жүйелі ұйымдастыру үшін мәліметтер базасын қолданған жөн.
Үлкен көлемдегі сақталған ақпараттарды қолдану, жүйелік құрылғылардың
дамуынан басқа, мәліметтерді тасымалдау құралдары, жады үшін адам мен ЭЕМ
арасында диалогты қамтамасыз ететін, файлдарды оқу үшін, сақталған
мәліметтерді модификациялауда жаңа мәліметтерді қосу немесе сақталынған
мәліметтер негізінде шешім қабылдау үшін мүмкіншіліктер туғызуы керек. Бұл
функцияларды қамтамасыздандыру үшін мәліметтер қорын басқару жүйесі деген
мамандандырылған құрал енгізілген. Қазіргі заманғы МҚБЖ (Мәліметтер қорын
басқару жүйелер) – ақпараттар массивін басқаруда бір немесе бірнеше
қолданушылардың бір уақыт ішінде жұмыс істеуіне бағытталған мәліметтер
қорын басқарудың көп қолданушылар жүйесі.
Мәліметтер базасы деп деректердің электрондық сақтаушысын айтады және
ақпаратты сақтауды, мәліметтерге ыңғайлы, тез кіруді қамтамасыз етеді.
Мәліметтер базасы белгілі бір ережелерге сай құрылған мәліметтер жиынтығын
құрайды және базадағы ақпарат артықсыз, тұтас болуы керек.
Мәліметтер базасын басқару жүйесі мәліметтер базасын құруға,
толтыруға, өзгертуге, жоюға арналған программалық жабдық болып табылады.
Мәліметтер базасын жасау кезінде екі негізгі мәселені ескеру қажет:
1. Бағдарламаны өзгертпей-ақ мәліметтерді қосу немесе қайта құру үшін
мәліметтер өздерін қолданған бағдарламаға тәуелсіз болуы қажет.
2. Жай бағдарлама тілінде күрделі еңбекті қажет ететін бағдарламасыз-
ақ мәліметтер базасынан керекті ақпаратты сұрау және іздеу мүмкіндігін
қамтамасыз етеді.
Бүгінгі күннің өзінде мәліметер базасын қолданбайтын бірде бір білім
ортасының және басқа да салалардың жұмысын елестету мүмкін емес.
Қазіргі кезеңнің ерекшелігі үлкен көлемдік материалдық және шикізат
ресурстарын пайдалануға негізделген индустриалды экономикадан, негізгі
ресурсы ақпарат болып табылатын ақпараттық экономикаға өту. Информатика
мамандары қоғамдағы ақпарат рөлінің күшеюін бір ауыздан мойындап отыр.
Ақпарат бара – бара қоғамдық әл – ауқат деңгейін анықтайтын шешуші факторға
айналуда. Ол бизнестің стратегиялық ресурсы болып қалыптасып келеді.
Бізді қоршаған ортада әрқашан қозғалыста болған ақпараттар жиындары
өте үлкен. Уақыт өтуімен олар арту тенденциясына ие. Сондықтан кез келген
үлкен немесе кіші ұйымдарда нәтижелі жұмыстарды қамтамасыз ететін
мәліметтерді басқару мәселесі туады. Кейбір ұйымдар бұл үшін папкалардан
тұратын шкафтарды пайдаланады, бірақ көпшілік ұйымдар компьютерленген
мүмкіншіліктерін жоғары бағалайды. Қазіргі күнде көпшілік қаржы ұйымдары,
өнеркәсіптер, сауда – саттық және т.б. ұйымдар мәліметтер қорсыз жұмыс
істеуі өте қиын. Мәліметтер қоры болмағанда олар ақпараттар көшкінінде жай
ғана тұншығып қалар еді.
Ақпараттану концепциясының негізгі идеясы қоғамның әлеуметтік
экономикалық дамуына ақпарат пен жаңа ақпараттық технология әсерінің өсе
түсуі болып отыр. Осы жерде екі ұғымның түсінігін анықтау проблемасы туады
– ақпаратлық ұқыптылық және компьютерлік сауаттылық. Бұл екі ұғымды жиі
алмастыру байқалады. Ал мұндай ой еңбегі тек жалпы білімді ғана емес,
арнайы дайындықты да қажет етеді. Екінші жағынан, әрбір қоғамның
ақпараттандыру деңгейі ақпарат саласында жұмыс істеушілер санымен
анықталады. Сондықтан да жан – жақты білімді және компьютерлік сауатты
мамандар дайындау қазіргі заманның үлкен қажеттілігі болып отыр. Мұндай
жағдайларда ақпарат жүйелері бизнес жүргізу құралына, кәсіпорынға немесе
бөлімге айналады. Қазіргі кезде қолмен пайдалынатын ақпараттық жүйе
(есептеп шығару техникасының көмегінсіз) және автоматтандырылған ақпараттық
жүйе болып бөлінеді.
Бұл дипломдық жұмыстың мақсаты “Кәсіпорынның қойма есебіне арналған
автоматтандырылған жұмыс орнын әзірлеу” болып табылады.
Үлкен қызмет салаларында, мекемелерде, кәсіпорындарда, жоғарғы оқу
орындарда және ақпараттық жүйелерді басқару мәселерін шешетіндіктен бұл
қызмет салаларын ақпараттандыру өте тиімді болады. Жаңа ақпараттық
технологияларды қолданбай бұл қызмет салаларының жұмыс істеуі қиындыққа
соғады. Дер кезінде керекті мәліметтердің ішінен іздеу жүргізу ішін,
басқару үшін автоматтандырылған ақпараттық жүйені құру бұл жұмыстың негізгі
мақсаты болып табылады.
Диплом жұмысының мақсаты қазіргі таңдағы үздік визуалды
бағдарламалаудың бірі болып табылатын Delphi 7.0 бағдарламасының барлық
мүмкіндігін пайдалана отырып, мықты бағдарламалық комплекс құру, яғни
ақпараттық жүйелерді басқару құжат айналымының ақпараттық жүйесін
автоматтандыру, өңдеу жүйесін құру болып табылады. Ақпараттық жүйені құру
барысында Delphi 7.0 визуалды жобалау ортасы және Microsoft Accsess,
Microsoft Excel электрондық кестесін пайдаланып, МББЖ (мәліметтер базасын
басқару жүйесін) құру жөнінде тәжірибелік дағдыларды арттырамыз.
Әрине шикізатсыз тауар (өнім) шығару мүмкін емес, сол сияқты білім
және мәліметтер жиынтығынсыз, кестесіз және ақпаратсыз автоматтандырылған
жүйені жасай алмаймыз. Бұл бөлімнің іс – қағаздары, бұйрықтар т.б. қағаздар
өте көп. Ақпараттық жүйелерді басқару іс – құжаттарын автоматтандырылған
өңдеу жүйесі қызметкерлердің тиімді жұмыс істеуіне мүмкіндік береді.
Автоматтандыру процесі методикалық, тілдік, техникалық, алгоритімдік және
бағдарламалық құралдардың жиынтығын құрай отырып, белгілі пән саласында
жұмыс ұйымдастыруды қамтамасыз етеді. Сондықтан дипломдық жұмыс ақпараттық
жүйелерді басқару үшін өте тиімді, әрі пайдалы болып табылады.
Дипломдық жұмыс кіріспе, теориялық бөлім, программалық қамтама бөлімі,
қорытындыдан тұрады. Кіріспе бөлімінде таңдалған тақырыптың маңыздылығын
және өзектілігін, зерттеу объектісі мен құралдарын ашып көрсетілген.
Теориялық бөлімде мәліметтер базасының негізгі түсініктері, сипаттамасы,
архитектурасы, моделі, қызметі, негізгі операциялары, сонымен қатар қазіргі
уақытта кездесетін программалық өнімдердің аналитикалық зерттеуі және
компонентке қолданылатын Delphi 7.0 визуалды жобалау ортасынының
сипаттамасы қарстырылады, программалық қамтаманы құру бөлімі қолданушыларға
арналған нұсқаудан тұрады және программа өнімінің тиімділігі мен
кемшіліктері қорытынды бөлімде сипатталады.
Белгілеулер мен қысқартулар
1 Қойылған мәселенің қазіргі жағдайы
1.1 Қойылған мәселенің қазіргі жағдайы бойынша әдебиетке шолу
Жаңа заман әлемінде адамның кез-келген қызметі оның ақпараттануына
және бар ақпаратты нәтижелі пайдалануына тікелей байланысты.
Ақпарат қоғамның маңызды ресурстарының біріне айналған және онсыз
адамның алға басуы мүмкін емес. Қызметтің кез-келеген ортасында арнайы
рационалды шешім іздеу программалы техникалық құралдарсыз жүзеге аспайтын
үлкен көлемді ақпараттарды өңдеуді қажет етеді.
Мәліметтер базасымен ақпарат және ақпараттық жүйе түсінігін
қарастырмай жұмыс істей алмаймыз. Кез-келген ақпараттық жүйе негізін
мәліметтер базасы құрайды.
Мәліметтер базасы деп, мәліметтердің электрондық сақтаушысын айтады.
Оларға қатынас, бір немесе бірнеше компьютерлер көмегімен іске асады.
Мәліметтер базасы мәліметтерді сақтау үшін жасалады және ақпаратты сақтау
мен мәліметтерге ыңғайлы, тез кіруді қамтамасыз етеді. Мәліметтер базасы
өзінен белгілі бір ережелерге сай құрылған мәліметтер жиынтығын құрайды.
Мәліметтер базасындағы ақпарат артықсыз, тұтас болуы керек. Қолданушыға
қызмет көрсетілу ақпараттық жүйе арқылы орындалады.
Ақпараттық процестер адамдардың барлық қызметінің ортасында жүзеге
асады: экономика, техника, ғылым, медицина және т.б. Адамның қызметі
көбінесе нәтижелі ұйымдастырылған ақпарат алмасумен байланысты. Ақпарат
көлемі шамамен өндіріс көлемінің даму квадратына пропорционалды өсуде деп
бекітілген.
Күнделікті өмірде ақпарат түсінігін адамдар арқылы ауызша, жазбаша
және басқа да әдістермен берілетін мәліметті түсіну қалыптасқан. Бірақ бұл
толық анықтамаға сай емес.
Ақпаратты қабылдау, жіберу, түрлендіру,сақтау және қолдану құралы бола
алатын кез-келген мәліметті түсінеді. Ақпарат көлемінің өсуі және
күрделенуі мәліметтерді сақтау және жіберу кезіндегі реттеу қажеттілігін
туғызды.
Алғашқы уақытта процесс жеке объектілерді автоматтауға бағытталған
болатын, себебі сақталынатын мәліметтер көлемі шағын болатын. Бұл
электронды техниканың дамуы негізінде мүмкін болды. Дегенмен, ЭЕМ қолдану
үлкен көлемді ақпараттырды сақтауға мүмкіндік берді. Бұл өз кезегінде
ақпараттың өсуіне, сақталынатын мәліметтің құрылысының күрделенуіне
ақпараттық жүйелердің автоматтану қажеттілігіне үлгі болды.
Ақпараттық жүйелер қазіргі кезде біздің өміріміздің ажырамас бөлігіне
айналды. Сонымен қатар, қазіргі кезде ақпараттың көп бөлігі электронды
түрде пайда болуда, бұл коммуникацияның бүгінгі даму барысында оны жоғары
мобильділікпен, қол жетімділікпен және көпшілікке ортақтықпен қамтамасыз
етеді.
Ақпараттық жүйе бұл – мәліметтер базасының жинағы. Ақпарттық жүйе-
жинақтау, мәліметтерді басқару, өңдеу, сақтау, ақпаратты іздеу және
құрамында мәліметтерді өңдейтін техникалық құралдары бар, программалық
қамтаманы жүзеге асыратын жүйе. Бұл мағынада ақпараттық жүйе бұл- мекеме,
жоғары оқу орны, банк бөлімі және т.б. Мәліметтер базасы теориясында
ақпараттық жүйе термині автоматталған ақпараттық жүйе қатынасында
қолданылады.
Ең басында мәліметтерді өңдеу жүйесі тапсырмалы әдіс негізінде
құрылған. Жеке, жинақталған тапсырмалар өз бетінше автоматталған. (еңбек
ақы есептемесі, құрал-жабдықтар, кадрлар есебі және т.б). Әрбір тапсырма
үшін өзінің мәліметтер блогы және қолданбалы программасы болады.
Ақпараттық жүйені құратын қазіргі заманғы әдіс олардың интеграциясына,
яғни бүкіл мекеменің мәліметтер базасын сақтайтын біртұтас қоймасы,
динамикалық жаңартылуы және қолданушыға әртүрлі қатынау мүмкіндігін беретін
біртұтас ақпараттық жүйесін құруға негізделген. Бұл тиімді әдіс болып
табылады, себебі әртүрлі қолданушылар үшін бірдей мәліметтерді сақтаудан
және оларды жаңарту жағдайынан құтылуға мүмкіндік береді. (мысалы,
бухгалтерияның мәліметтер базасы).
Ақпаратты-іздеу жүйесі негізінен көптеген сақталған мәліметтердің
ішінен іздеудің белгілі бір критериін қанағаттандыратын мәліметті бөліп
алуға және сақтауға бағытталған. Бұл жерде қолданушы үшін мәліметті
өңдейтін процесс емес, ақпараттың өзі маңызды болып табылады. Мысалы:
анықтамалар, сөздіктер, анықтамалық қызметтердің ақпараттық жүйелері және
т.б.
Мәліметтерді өңдейтін жүйелерде мәліметтермен жұмыс істеу процесі
маңызды: белгілі бір уақыттағы жаңартылу, есеп беру құрастырылуы,
шығарылатын мәліметтердің болмауы немесе сақталынған ақпараттың
программалық өңделінген шешімінің көрсетілуі. Мысалы: Жинақ банкінің
ақпарттық жүйесі (жаңартылу, қорытынды-жинақ бойынша есептеме, қаржылық
есеп), Бухгалтерлік есептің ақпараттық жүйесі және т.б.
Ақпараттың үш түрі және ақпараттық жүйенің үш типі қарастырылады:
құжаттық, иконографикалық, фактографикалық, сол себепті ақпараттық жүйе
сақталынатын мәліметтің типі бойынша құжаттық, иконографикалық,
фактографикалық деп бөлінеді.Құжаттық жүйеде әртүрлі мағынадағы құжаттар
сақталынады. Бұл жерде көрсетілген баған бойынша сумманың ортақ мәнін
шығаратын іздеу қажет, осы бойынша құжатты ақпараттық жүйе құжаттың өзін
емес, құжаттың ізделінген үлгісін тауып береді әрі оның орналасқан орнын
көрсетеді.
1.2 Ақпараттық жүйені жасау қажеттілігі
Әрбір ақпараттық жүйе қорыта келгенде адамдар,мекемелер, бөлімдер және
ұйымдар үшін негізделген. Сондықтан автоматталынатын ақпараттық жүйені құру
мұқият зерттеу мен формализацияланған объектіні сипаттаудан басталады.
Бұл кезде біз мыналарды жүзеге асырамыз:
- автоматизация объектісінің мақсаттық қызметінің санын анықтау;
- автоматизация объектісіне берілетін алдан-ала анықталған талаптар;
- автоматизация объектісінің ұйымдық және топологиялық құрылмын
анықтау;
- автоматизация объектісінің ішкі жүйесі бойынша функцияны орналастыру
анализі.
Бұл кезде мыналар анықталады:
- әрбір ішкі жүйенің функционалды қызметі және олардың арасындағы
функционалды ара-қатынас;
- ішкі жүйедегі ақпарттық ағындар.
Сонымен қатар автоматизация объектісінің функционалдық моделінің алдын
ала варианты құрылады.Оның құрамында:
- сыртқы объектінің идентификациясын және олармен ақпараттық ара-
қатынасы;
- автоматизация объектісін негізгі қызмет деңгейіне дейін және осы
қызмет арасындағы ақпараттық байланысты нақтылау.
Алынған мәліметтерді өңдеу нәтижесінде автоматизация объектісі
қызметінің моделін құру жүзеге асырылады .
Модель өзінің құрамына толық структуралық, функционалдық қызмет
моделін және ақпараттық моделді қосады. Модель включает в себя полную
структурную функциональную модель деятельности и информационную модель.
Жүйелік жобалаудың келесі кезеңінде ақпараттық жүйе туралы айтылады.
Бұл кезеңде мыналар анықталады:
- жүйе архитектурасы, оның қызметі, оның қызмет атқаруының сыртқы
шарттары, аппараттық және программалық бөлімдер арасында функцияның
үлестірілуі интерфейстер және адам мен жүйе арасындағы функцияның
үлестірілуі;
- жүйенің ақпараттық және программалық компоненттеріне қойылатын
талаптар, қажетті аппараттық ресурстар,мәліметтер базасына қойылатын
талаптар, жүйе компонентінің физикалық сипаттамасы;
- жүйеге қатынасы бар адамдар мен жұмысшылар құрамы;
- жасау процесіндегі шектеу (құрамында ресурсы бар жеке кезеңдерді
директивті аяқтау мерзімі және ақпаратты қорғауды қамтамасыз ететін
ұйымдастырылған процедуралар).
Техникалық жобаның мәліметтер базасын жасау процесінде мынылар
орындалады:
- мәліметтер базасының концептуалды моделін жасау;
-мәліметтер базасының логикалық моделін құру Аппаратты конфигурацияны
жасау және программалық платформаны таңдау;
- мәліметтер базасының физикалық моделін жобалау;
- ақпараттық жүйенің автоматттандырылған жұмыс орнын жобалау.
1.2.1 Ақпараттық жүйелердің тапсырмалары
Ақпараттық жүйемен орындалытын нақты тапсырмалыр жүйе бағытталыған
қолданбалы облысқа тәуелді. Ақпарттық қосымшалар қолданатын облыстар
әртүрлі: банк ісі, сақтандыру, медицина, көлік, білім және т.б. Қазіргі
уақытта ақпараттық жүйені қолданбайтын жерді табу қиын. Бір жағынан,
мысалы, банктік ақпараттық жүйелермен шешілетін нақты тапсырмалар
медициналық ақпараттық жүйелерден талап етілетін тапсырамалардан
ерекшеленеді. Бірақ қолданбалы облыстың спецификасына тәуелді емес бірнеше
тапсырмаларды ерекшелеуге болады. Әрине, мұндай тапсырмалар ақпараттық
жүйенің ортақ белгілерімен байланысты.
Сонымен қатар сенімділік дәрежесі және ақпараттық жүйелерді сақтау
мерзімі корпорацияның ақпараттық жүйелерге қоятын нақты талаптарына
байланысты анықталады. Мысалы, қоймада бар товарлар туралы ақпарат беретін
өзіңізге шағын сатумен айналысатын компанияны елестетуіңізге болады. Бірақ
кім біледі, соңында компанияның құрылған уақытынан бастап қойманың толық
тарихы қажет болуы мүмкін.
Көптеген ақпараттық жүйелердің орындайтын келесі міндеті – әртүрлі
құрылымды мәліметтерді сақтау болып табылады. Мәліметтердің біртекті
файлымен жұмыс істейтін ақпараттық жүйені елестету қиын. Сонымен қатар
ақпараттық жүйелерге қойылатын талаптардың бірі оның даму дәрежісі. Жаңа
құрылымды қосымша мәліметтер қажет болатын жаңа функциялар пайда болуы
мүмкін. Осы бойынша алдында бар ақпараттар сақталынған болуы тиіс.
Теориялық жағынан бұл тапсырманы әр қайсысы фиксирленген құрылымды
сақтайтын ішкі жадының бірнеше файлын қолдану арқыла шешуге болады. Бұл
ұйымның файлды басқаратын жүйелерді қолдануынатын ұйым әдісіне тәуелді бұл
құрылым файлдық жазба құрылымы болуы мүмкін. (мысалы, как, например, DEC
VMS файлдық жүйесінде) немесе берілген ақпараттық жүйеге аранайы жазылған
жеке библиотекалық функциямен қаматамасыз етіледі. (егер, бар
библиотекалардың ішінен керекті функцияны таба алмаған жағдайда). Жағдайды
шешудің екінші әдісіне ОС UNIX ортасында жұмыс жасағанда сүйенетін едік.
Бұл тәсілді қолдану негізінде ақпараттық жүйе мәліметтер қоймасы
ұйымының әдістерімен қайта қосылады. Қолданушы интерфейсі деңгейіндегі
функцияны орындаған уақытта ақпараттық жүйенің өзіне файлдан берілген
критерий бойынша ақпаратты таңдау қажет. Кейбір файлмен басқарылатын
жүйелер қарапайым критерий бойынша жазбаны таңдауға мүмкіндік береді.
Мысалы, берілгені бойыеша жазба кілтін табу. Бірақ, біріншіден,таңдаудың
мұндай мүмкіндіктері шектеулі және үлкен ықтималдықпен ақпараттық жүйе
кодына таңдау функциясының бір бөлігін шығару керек. Екіншіден, әртүрлі
құрылымды бірнеше файлдардың ақпараттық жүйелерінің кейбір функцияларының
орындалуы кезінде бірнеше файл ішінен келісілген ақпарат қажет болады.
Мұндай мүмкіндіктер ешқашан файлдық жүйелермен қамтамасыз етілмейді.
Мәліметтер қоймасын файлда жобалау үшін негізделген функцияланатын
ақпарттық жүйелердің мысалдары белгілі. Көптеген осындай жүйелердің дамуы
нәтижесінде мәліметтер базасын басқаратын жүйенің құрамында жеке компонент
ерекшеленді. МББЖ – ақпараттық жүйелердің ең басты құрамы. Ең басында
барлығы оңай сияқты көрінеді: ақпарттық жүйені жобалау кезінде сұраныстар
жинағы белгілі болады, әрбір сұраныс типі үшін сұранысты орындайтын тиімді
әдісті ойлап табуға болаады. Бұдан кейін қарапайым программалық жұмыс
орындалады және МББЖ дайын деп санауға болады. Дегенмен, жобалау кезінде
барлық мүкін сұраныстар ескерілмегені белгілі болады. МББЖ – сін жасаушы
ақпараттық жүйенің мәліметтер базасына кез-келген сұранысты қолдануға
болатын сәйкес сұраныстың ортақ тілін құруды шешпейінше оған жиі жаңа
функциялар қосып отырады.
Біршама уақыт өткеннен кейін сақталынған мәліметтер функциясы
алдындағы ақпараттық жүйенің мәліметтер базасынан ерекше болатын
корпорацияда тағы бір ақпараттық жүйе жасап шығаруды шешеді. Тағы да
мамандандырылған МББЖ-ні жасау керек па деген сұрақ туады? Бізде біреуі
бар. Соны қолданып көрейік. Бұл жағдаймәліметтер базасынан оның файлы
туралы мәліметтерді алатын ортақ міндетті орындайтын қарапайым МББЖ-нің
тууына алып келеді. Нәтижесінде жасалынған МББЖ-ның жұмысын іске асырса
да, бұл тек тағы бір велосипедтің құрастырылғанын анықтайды. Өйткені мұндай
МББЖ өте көп. Сонымен қатар олар өте арзан бағада болады.
Осы уақытқа дейін біз ақпараттық жүйенің сыртқы қоймадан мәліметтерді
таңдауды қажет ететін,мысалы, отчет шығаратын функциялары туралы
қарастырдық. Әрине бұл үшін мәліметтерді енгізу, жаңарту, жоюды қамтамасыз
ететін ақпараттық жүйенің қосымша функциялары болу керек. Бұл ункцияларды
қолдану МББЖ-ға қойылатын талаптың деңгейін жоғарлатады.
Егер топтық және біріккен ақпараттық жүйелер туралы айтатын болсақ,
әртүрлі жұмыс орнынан кез-келген жүйемен жұмыс жасауға мүмкіндік береді.
Кейбір қолданушылар мәліметтер базасының мазмұнын өзгертеді. (мәліметтерді
енгізеді, жаңартып отырады, жояды ). Басқалары мәліметтер базасынан
таңдаумен байланысты операцияларды орныдайды. Үшіншісі екеуінде жасайды.
Мұндай ұйымдық жұмыс келісімді түрінде болуы керек, яғни келісілген жұмыс
автоматты түрде орындалуы үшін. Мұның негізінде біз келесі опрератор
формалауын бастап әлі аяқтамаған отчетті формалайтын оператор
мәліметтермен қолдана алмайтынын көреміз. Мәліметтерді форматтайтын
оператор отчетті форматтуын бастаған бірақ ааяқтамаған басқа оператор
қолданып отырған берілген мәліметтермен операция жүргізе алмайды.
Келісілген іс бойынша ақпараттық жүйеден алынатын барлық нәтиже
мәліметтер базасының жағдайына сәйкес келеді. Мұндай талқылаула классикалық
транзакция түсінігінің пайда болуына әкелді. Қолданбалы облыстың
талаптарына сәйкес келетін ақпараттық жүйенің мәліметтер базасының бүтіндік
жағдайын (немесе, оның негізінде жобаланған ақпараттық жүйеге қойылатын
талаптар) түсінеміз.
Ақпараттық жүйенің мәліметтер базасы төңірегінде қолданбалы облыстың
талаптарына сәйкес келетін жағдайын түсінеміз. Сонда классикалық транзакция
деп мәліметтер базасының өзгеріс операциясының тізбегін және одан алынытын
таңдаулырды айтамыз. Бұл транзакцияны орындау кезінде болған МББЖ барлық
өзгертілген операциялардың нәтижесін шығарып береді деген мағынаға ие.
Транзакцияны нәтижелі аяқтаудың шарты мәліметтер базасы бүтіндік жағдайында
болуы. Егер бұл шарт орындалмаса, онда транзакцияны орындағанда шығарылған
МББЖ транзакцияның толық керіс жүрісін жасайды. Осыған байланысты кез-
келген транзакция басында және кез-келген транзакцияны нәтижелі орындап
бітіргеннен кейін де бүтін жағдайда қалады.
Барлық дамыған МББЖ транзакция түсінігін қабылдайды. Егер ақпараттық
жүйе осы кластағы МББЖ-де базаланса, онда паралелді жұмыс жасап отырған
қолданушылардың жұмысын қамтамасыз ету үшін жүйені жобалау кезінде
ақпараттық жүйе операциясын МББЖ транзакциясымен дұрыс байланыстыру қажет.
Бұл жобалау облысына кіреді.
Тағы бір транзакция туралы шағын ескерту. МББЖ транзакцияларды
тізбектей орындай отырып, оңай өңдей алады. Бұл жұмыс жасап тұрған
операторлардың ісін қаматамасыз ету үшін жеткілікті. Бірақ бұл жағдайда
нақты паралелдік әрине болмайды. МББЖ барлық қолданушыларды ортақ тізімге
қойып, бір-бірлеп өткізеді. Дамыған МББЖ бұлай жұмыс істемейді. Олар
әртүрлі транзакциядан келіп түсетін сұраныстар мен мәліметтер базасының
өзгертілу операторын максималды араластыруға бағытталады.
Мәліметтер базасы әлемінде мұндай МББЖ –нің саясаты транзакцияның
толық сериализациясы деп аталады. Қазір ақпараттық жүйелердің
операторларының нақты паралелді жұмысы үшін транзакцияның толық
сериализациясы жұмыстың дұрыс жұмыс істеуі үшін жеткілікті. Бірақ
транзакцияның толық сериализациясы талап етілген жұмыс үшін қажет емес.
Бір қарағанда транзакция түсінігі кез-келген уақытта бір қолданушы
жұмыс істейтін дербес МББЖ үшін таныс емес сияқты көрініді. Енді транзакция
және мәліметтер базасы туралы түсінік қалыптастырғаннан кейін мәліметтерді
сақтайтын сенімділік жайында біз кез-келген жағдайда мәліметтер базасы МББЖ
– да сақталынады. Дегенмен, мұндай мүмкін жағдайды айтқан болатынбыз:
транзакция аяқталғаннан кейінгі мәліметтер базасынының бұзылысы.
Дәстүрлі шешімнің бірі – транзакцияны кері қайтару. Екінші мүмкін
жағдай – энергия көзін өшіру, нәтижесінде оның буферінде өзгертілген бірақ
әлі мәліметтер базасы блогының сыртқы жадысына жазылмаған негізгі жады
мазмұны жойылады.
Дәстүрлі шешімнің бірі – апатқа дейін аяқталмаған барлық транзакцияны
кері қайтару және аяқталған транзакция қорытындылары сыртқы жадыға
жазылады. Әрине,мұны арнайы қайта құру процедурасы негізінде жасауға
болады. Үшінші жағдай – мәліметтер базасының сыртқы тасымалдаушысындағы
апат.
Дәстүрлі шешім – түзетілген сыртқы тасымалдаушыға мәліметтер базасының
архивтік көшірмесін қайта жазу. Сосын архивациядан кейін орындалған барлық
транзакцияның операциясын қайталау және апатқа дейін аяқталмаған барлық
транзакцияны кері қайтару.
Әртүрлі модификация негізінде дамыған МББЖ бұл жағдайлардың шешімін
мәліметтер базасы журналындағы сыртқы жадының қосымша файлын қолдану арқылы
табуға мүмкіндік береді. Журналда мәліметтер базасының өзгертілген
операциясына сәйкес келетін әртүрлі жазбалар жазылады, яғни әрбір
транзакцияның басталған және аяқталған жазбасы туралы мәліметтер
сақталынады. Журнал файлы айналық көшірме арқылы іске асатын ерекше
сақтауды қажет етеді. Көріп отырғанымыздай, МББЖ - де транзакция түсінігін
қолданбай сақтау сенімділігіне жету мүмкін емес. Өкінішке орай, соңғы
уақытұа шейін көптеген дербес МББЖ-де транзакция қолданылмады.
Корпоративтік ақпаратық жүйелерде белгілі жағдайларға байланысты жалпы
мәліметтерді үлестірілім бойынша сақтауға қажеттілік жиі туады. Мысалы,
ақпараттың кейбір бөліктерін көбінесе қолданылатын жұмыс орнына жақынырақ
сақтау керек. Осы жағдайға байланысты ақпараттық жүйені құру кезінде
мәліметтер базасының үлестірілген тапсырмасын шешуге тура келеді (кейде
репликация мәліметтерінің әдісін қолданып). Үлестірілген мәліметтер жүйесін
біртекті құруда бұл тапсырманы МББЖ деңгейінде шешуге болады (МББЖ-сін
құрушылардың көбісі үлестірілген мәліметтер жүйесінің басқару құралын
қолдайды). Егер жүйе әртүрлітекті болса, онда көмекші құралдарды қолдануға
жүгіну керек ( яғни, үлестірілген мәліметтер базасының жеке бөліктерін
басқару үшін әртүрлі серверлер қолданылады).
Ақпараттық жүйелер ұйымының дәстүрлі әдісі – екілік буын "клиент-
сервер" архитектурасы (сурет 1.1). Бұл жағдайда ақпараттық жүйенің барлық
қолднбалы бөлімі жүйенің жұмыс станцияларында орындалады, ал сервер
бөлімінде мәліметтер базасына қатынау орындалады. Егер жүйенің қолданбалы
бөлімінің логикасы қиындау болса, онда мұндай жүріс толық клиент жағдайын
туғызады. Кез-келген жұмыс станциясы қолданушыдан немесе мәліметтер
базасынан келіп түсетін мәліметтерді қолданбалы түрде өңдей жасай алатын
жағдайда болуы тиіс. Ал клиенттер арық болуы үшін жүйенің жалпы
тиімділігін жоғарлату үшін көбінесе үштік буын "клиент-сервер"
архитектурасы қолданылады (сурет 1.2 ).
1.1-сурет. "Клиент-сервер" дәстүрлі екібуынды архитектурасы
1.2-сурет. "Клиент-сервер" дәстүрлі үшбуынды архитектурасы
Ескерте кетейік, үштік буын-ның кейбір қасиеттері екібуынның
архитектурасында да болуы мүмкін. Егер, мысалы, мәліметтер базасының
қолданылатын сервері сақталынатын мәліметтердің дамыған механизмін (мысалы,
Oracle V.7) қолдайтын болса, онда қосымша логикасының кейбір бөлігін
мәліметтер базасы жағына ысырып тастауға болады. Ескерте кететін жайт,
сақталынатын процедуралар механизмі SQL тілі стандартында толық
спецификацияланбаған. Егер сіз шынында да дамыған құралдарды пайдаланатын
болсаңыз, онда нақты мәліметтер базасы серверін құрушыларға өзіңіздің
ақпараттық жүйеңізді байланыстырасыз.
1.2.2 Ақпараттық жүйені құруға қойылатын талаптар
Ақпараттық жүйе – қиын жүйелер және элементтерді бөлек бөлімдерге
бөлуін талап етеді. Барлық жүйелерге бірден жасау мүмкін болмаса, олардың
бөлек бөлімдеріне жасау мүмкін болады. Бөлімдердің белгіленуі толығырақ
және нақтығырақ болса, жүйе элементтері, бөлімдерінің ара-қатынасы және
тұрған жері анықталса, онда жүйенің қызмет істеуі және құру процесі
тиімдірек болады.
Ақпараттық жүйе (АЖ) – қолданушылардың сұраныстарына сәйкес түрде
ақпаратты жинау, сақтау, іздеу, өңдеу және жеткізу үшін арналған. АЖ
программалық құралдар кешенінен шешілетін есептерді өзіне қосады. Қолданушы
үшін жүйе ыңғайлы және жақсы интерфейске,санкцияланбаған әрекеттерден
қорғану мүмкіндігіне ие болуы қажет.
АЖ құрылымы – ішкі жазықтық-уақыттық байланыстардың тұрақты тәртібі
және элементтер мен ішкі жүйе бөлімдерінің арасындағы қатынасы. АЖ
жабдықтаушы және функционалды бөлімдерден тұрады. Жабдықтаушы бөлімі –
есептердің және есептер комплексінің немесе ішкі жүйелерінің жиынтығы, бұл
басқарудың маңызды бөлігін құрайды.
Ақпарттық жүйе құрылымы – жүйешіктердің функционалдық міндеті мен
олардың сыртқы ортамен өзара әрекетін анықтайтын, оның жеке жүйешіктері мен
элементтері арасындағы қатынастар мен ішкі кеңістіктік – уақыттық
байланыстардың салыстырмалы орнықты реті.
Ақпараттық жүйені құраушы элементтер өзінің алатын орнына қарай
функционалдық және жабдықтайтын болып екіге бөлінеді. Ақпараттық жүйенің
функционалдық бөлімі – ішкі жүйе мен кешен жиынынан және басқарудың маңызды
бөлімін құрайтын құрылымнан құралған жиынтық.
1.3 Ақпараттық жүйенің ресурстарына қойылатын талаптар
Ақпараттық ресурстар деп материалдық ресурстар ретінде жүретін және
қандай да бір форма үшін құндылықты білдіретін, мәліметтердің жиынтығын
атайды. Оларға сыртқы жадыда сақталатын мәліметтердің негізгі және көмекші
масивтері, және кірістік құжаттар жатады.
Автоматтық тәртіпте жүйені қалыптастыру үшін жүйенің қамтамсыз
ету бөлігі қажет, мына ресурстардан тұрады – техникалық жабдықтаудан,
математикалық жабдықтаудан, программалық ақпараттық және ұйымдастырушы
жабдықтаудан.
Программалық және математикалық жабдықтау машиналық программалар
жиынтығын, алгоритмдерді, экономика-математикалық әдістерді және
модельдерді қосады.
Ақпараттық жабдықтау ақпараттық ресурстарды құрайды (кіру, уақытаралық
және шығу тапсырмалары), олардың ену құралдары.
Ұйымдастырушы жабдықтау АЖ жоспарлау әдісі және құралы ұйымдастырушы
жабдықтауға кіреді.
Өңделетін жүйеге келесі талаптар қойылуы қажет:
- Жүйелік программалық жабдықтау нақты уақытта жұмысқа еркіндік
беру және кірушығу, оқу, жазу, баспаға шығару операцияларын жүргізуге
мүмкіндік береді;
- Жүйелік программалық құралдар қосымша программалар пакетін ешқандай
өзгеріссіз жаңа аппараттық платформаға ауысуына мүмкіндік беру қажет;
- Қосымша программалы құралдар мәліметтер базасымен байланысты
қамтамасыз ету керек;
- Ақпараттық жүйені басқару оңай және көрсетілмелі болуы қажет;
- Жүйені аппараттық өткізу қолайлы арзан болу керек.
Жоғарыдағы талаптарды жүзеге асыру қарапайым және тиімді автоматты
жүйе құруға септігін тигізеді. Бұл жүйе мықты бақылау үрдісін ұйымдастырып,
кафедра құжаттарын ұйымдастырудың сапасын жоғарылататын іс–әрекеттердің
дұрыс орындалуын қадағалап отыруға көмектеседі.
1.4 Ақпараттық қамтамаларға қойылатын талаптар
Басқару үрдісі ақпаратты пайдаланусыз мүмкін болмағандықтан,
ақпараттық жүйеде ақпараттық қамтамасыз етуді ұйымдастыру әсіресе маңызды.
Ақпараттық қамтамасыздандыруды (АҚ) болып автоматтандырылған жүйеде
пайдаланылатын, ақпарат массивтерінің және құжаттаманың үйлестірілген
жүйелерінің, экономикалық ақпаратты кодтау және жіктеудің ортақ жүйесінің
жиынтығы табылады.
Ақпараттық қамтамасыздандырудың негізгі міндеті – кафедра құжаттары
бойынша ақпаратты жинауда, сақтауда, ақпараттық базаға өзгерістер енгізуде,
басқарушылық шешімдерді қабылдау үшін шығыстық ақпаратты беруде құралады.
Ал олар өз кезегінде өзіне төмендегілерді қосады:
- ақпараттың сандық және сапалық сипаттамалары;
- ақпараттың құрамы қандай;
- ақпаратты іздеу уақытының азаюы;
- келіп түсуші ақпараттың өз уақыттылығы мен сенімділігі;
-қандай да бір шарттардың өзгеруінің нәтижесінде ақпараттық қамтамасыз
етудің бүкіл жүйесінің даму мүмкіндігі.
Ақпараттық қамтамасыз етуді ұйымдастырудың принциптері және құрылымы,
құрамы АЖ-нің есептер орналымымымен сәйкес түрде келесі талаптарды
қанағаттандыруы тиіс:
- мәліметтер базасының барлық элементтеріне жататын құрылым деңгейінен
тәуелсіз түрде оңай қол жеткізу;
- мәліметтер базасын ұйымдастырудың алгоритмнің функционалдық
міндетінен тәуелсіздіктері;
- басқару жүйесінің барлық функцияларын жүзеге асыру үшін ақпараттың
жеткіліктіктері;
- басқару жүйесін дамытудың бағыттарын ескеріп, мәліметтер базасын
кеңейтудің мүмкіндіктері;
- ақпаратты сақтаудың кедергілерден қорғалғандығы мен сенімділіктері.
Ақпараттық қамтамасыз етуге қойылатын талаптарда өздерінің
ерекшеліктері бар:
1. Машинаға енгізілетін мәліметтер қалыптастырылған және бір мәнді
көрсетілуі тиіс;
2. Машинаға енгізілген мәліметтер олардың ары қарай өңделуі жүретін
программалық құралмен дұрыс қабылдануы тиіс;
3.Машиналық массивтер машинаның шектелген техникалық мүмкіндіктерін
ескере отырып, егер мұндайлар бар болса, ұйымдастырылуы қажет.
Ақпаратпен жабдықтау – бұл ақпараттық жүйеде қолданылатын экономикалық
ақпаратты жіктеудің және шартты белгілеудің біріңғай жүйелері мен
құжаттардың және ақпарат массивтердің үйлестірілген жүйелерінің бірігуі
болып табылады. Ақпаратпен жабдықтаудың негізгі міндетіне – ақпаратты
сақтау мен жинау, ақпараттар қоймасына өзгерістер енгізу, басқару
шешімдерін қабылдау үшін шығатын ақпаратты беру жатады.
Ақпараттық жүйедегі ақпаратпен жабдықтау, жүйеде қолданылатын
мөлшерлік-анықтама ақпаратты (МАА) және экономикалық ақпарат пен
құжаттардың жіктелуін қамтиды.
Ақпарат қоймасы – ақпараттық жүйенің жұмыс істеуде қолданылатын
реттелген ақпараттың бірігуі.
Машинадан тыс ақпарат қоймасы – ақпараттық жүйені жұмыс істетуде
қолданылатын құжаттар мен белгілердің, мәлімдемелердің бірігуін бейнелеп,
есептеу техникасынсыз (ЕТ) адамға түсінікті болатын ақпарат қоймасының бір
бөлігі. Машинадан тыс ақпарат қоймасына жіктеу мен шартты белгілеу жүйелері
мөлшерлік-анықтама құжаттар, жедел ақпарат жатады. Жіктеу мен шартты
белгілеу жүйелері мәліметтерді бірмәнді жазып, ақпаратты есептеу желісінің
жадында тиімді іздеп және белгілеу үшін қолданылады. Ал мөлшерлік-анықтама
құжаттар (МАҚ) – шартты-тұрақты ақпарат қатарына жатады жатады және ұзақ
уақыт бойы есеп айырысуда өзгеріссіз қолданылатын әртүрлі тәртіптегіш
мөлшерлерді және басқа да мәліметтерді құрайды.
Машина ішіндегі ақпарат қоймасы – бұл ақпараттық жүйе жұмыс істеуде
қолданылатын, машиналық тасығыштардағы мәліметтер массивінің бірігуін
бейнелейтін ақпарат қорының бөлігі.
1.4.1 Ақпараттық жүйелердің классификациясы.
Ақпараттық жүйе – қойылған мақсатқа жетуде қолданылатын ақпаратты
өңдеу, сақтау, тасымалдауда қолданылатын әдіс, құралдардың өзара байланысы.
Ақпараттық жүйенің құрылымы көптеген жүйелерді қамтушы жүйе ретінде
ақпараттық, техникалық, математикалық, программалық қамтамалардан тұрады.
1. Тапсырманың құрылымы бойынша сипатталатын ақпараттық жүйелердің
классификациясы:
- құрылымдық тапсырмаларға арналған ;
-бөліктей құрылымдалған және құрылымдалған тапсырмалар арналған:
а) басқарушы есеп;
ә) өңделетін альтернативті шешімдер (модульдік және эсперттік).
2. Басқару деңгейі және функционалдығы бойынша ақпараттық жүйелердің
классификациясы:
- өндіріс жүйелер;
- маркетинг жүйелер;
- финанстық және тіркеу жүйелер;
- кадрлар жүйесі.
3. Автоматтандырылу дәрежесіне байланысты классификациясы:
- қолмен;
- автоматты;
- автоматтандырылған.
4. Ақпаратты қолдану мінездемесіне байланысты классификациясы:
- ақпаратты іздеу жүйесі;
- ақпаратты шешу жүйе;
- басқарушы ақпараттық жүйе;
- мақұлданған ақпараттық жүйе.
5. Қолдану сферасы бойынша классификациясы:
- ұйымдастырушы басқарудың ақпараттық жүйесі;
- техникалық процессті басқарудың ақпараттық жүйесі;
- автоматтандырылған жобалаудың ақпараттық жүйесі;
- интеграцияланған ақпараттық жүйе.
Автоматтандырылған ақпараттық жүйе. Автоматтандырылған ақпараттық жүйе
ақпаратты сақтау, өңдеу, тасымалдауға байланысты әрекеттерді
автоматтандыруға арналған бағдарламалық ақпараттық құралдардың жиынтығы.
Автоматтандырылған ақпараттық жүйе – қолданушыларға шешім қабылдауда
қолданылатын ақпаратты ұйымдастырып ұсынудағы автоматтандырылған ақпараттық
технологиялардың кешені. Автоматтандырылған ақпараттық жүйелердің
классикалық мысалы банк жүйесін, мекемелерді басқарудың автоматтандырылған
жүйесі, авиациялық немесе теміржол билеттеріне алдын-ала тапсырыс беретін,
кафедра құжаттарын автоматтандыру жүйелері жатады.
1.4.2 Ақпараттық программалық жүйелердің спецификациясы
Нақты облысқа байланысты ақпараттық жүйелерді қолдану құрылымдары,
архитектурасы бойынша ерекшеленеді.
Дегенмен барлық ақпараттық жүйелер үшін жалпы деп саналатын екі
қаиетті ерекшелеуге болады. Біріншіден, кез-келген ақпараттық жүйе
ақпаратты өңдеу,сақтау және жинақтауға арналған. Сондықтан кез-келген
ақпараттық жүйені қолдану облысына сәйкес келетін сақтаудың сенімділігін
және мәліметтерге қатынауын қамтамасыз етуі тиіс Айта кету керек, есептеу
программалық жүйелерінде бұндай ортаның болуы міндетті емес болып табылады.
Сандық есептеулер жүргізуші программаға қойылатын басты талап, оның жылдам
жұмыс істеуі: программа берілген уақыт ішінде нақты нәтиже беруі керек.
Күрделі есптерді шешу кезінде, тіпті суперкомпьютерлерді пайдалансақ та,
шешуге кететін уақыт апталап, кейде айлап саналуы мүмкін. Сондықтан,
есептеуші-программмистер өте көп уақыт аралығында өңделуші мәліметтер
компьютердің негізгі жадысында сақталатындай етіп программаны
ұйымдастырады, өйткені олар мәліметтерді сыртқы жадыда сақтауға өте күмәнді
қарайды. Сыртқы жады, әдетте есептеудің аралық нәтижелерін сақтау үшін ғана
қолданылады. Автоматтық тәртіпте жүйені қалыптастыру үшін жүйенің
қамтамсыз
ету бөлігі қажет, мына ресурстардан тұрады – техникалық жабдықтаудан,
математикалық жабдықтаудан, программалық ақпараттық және ұйымдастырушы
жабдықтаудан.
Екіншіден, ақпараттық жүйелер ақырғы қолданушыға бағытталады, мысалға
банктық клеркті алсақ болады. Бұндай қолданушылардың компьютерден хабары
өте аз болуы мүмкін. Олар үшін, терминал, персоналды компьютері немесе
жұмыс орталығы тек өзінің профессионалды қызметінің құралы болып табылады.
Сондықтан, ақпараттық жүйе қарапайым, ыңғайлы, жеңіл игеруге болатындай
интерфейске ие болуы керек және ол интерфейс оны қолданушының жұмыс
жасауына қажетті барлық функцияларды қамти алуы керек. Бірақ, сонымен бірге
қолданушыға артық іс-әрекет жасауға да мүмкіндік бермеуі керек. Кей-кезде,
осы интерфейс меню, батырмалар және т.б-мен графикалық түрде болуы мүмкін.
Қазіргі кезде графикалық интерфейсетер кең танымал және қазіргі заманғы
ақпараттық қосымшаларды құратын көптеген құралдар ең алдымен графикалық
интерфейсті құруға бағытталған. Бір жағынан көптеген қолданушылар (мысалы,
банк жұмысшылары) графикалық терминалдарды ұнатпайды. Оның орнына
ақпараттық жүйеге қатынайтын бұрынғы интерфейстік құралдарды қолдануды жөн
көреді. Дегенмен, дамыған интерфейстік құралдарды қолдану әрбір қазіргі
заманғы ақпараттық жүйе үшін міндетті болып табылады.
2 Есептің қойылымы
Кәсіпорында құжаттармен жұмыс істеу көп уақыттың көп бөлігін алады.
Сондықтанда бұл салада жұмыс істеу барысындағы іс-әрекеттердің тиімділігін
арттыру үшін ақпараттық жүйелердің қажеттілігі өте маңызды.
Дипломдық жұмыстың мақсаты “Кәсіпорынның қойма есебіне арналған
автоматтандырылған жұмыс орнын әзірлеу” болып табылады.
Жұмысты жасау барысында келесі негізгі тапсырмаларды орындау қажет:
– Қайма тауарлары бойынша база құрастыру;
– Тауарлар бойынша толық мәліметтер алу;
– Күнделікті өтетін тауарлардың тізімін енгізу;
– Тауарлаға берілген жеңілдіктерді енгізу;
– Ай соңында келетін тауарлардың графигін жоспарлау;
– Келген тауарларға есеп құру;
– Қалған тауарлардың санына есеп құру;
– Әр тауар бойынша есептер құру;
– Қолданушыларды ауытыру мүмкіндігі;
Осы ақпараттық жүйені құру барысында обьектілі- бағытталған
бағдарламалау тілі Delphi 7.0 және МББЖ Microsoft Access, электрондық кесте
Microsoft Excel қолданылды.
2.1 Қойма есебінің ақпараттық жүйесін құру.
Кез келген ақпараттық жүйенің мақсаты - оның қолданылу аумағынан
құрудың әдістерінен, техникалық базадан, байланысты қолдау аппаратынан
тәуелсіз түрде толық, сенімділікті және өз уақытында ақпаратты беру.
Кәсіпорынның қойма есебіне арналған автоматтандырылған жұмыс орнын
әзірлеудің ақпараттық жүйесін құрудың негізгі мақсаты қойма құжаттарымен
жұмыс істеу барысындағы іс-әрекеттердің тиімділігін арттыру.
Бұл жұмыстың негізгі тапсырмалары ретінде келесілерді атап айтуға
болады:
– Тауарлар бойынша база құрастыру;
– Жеңілдіктер жоспарын ұйымдастыру;
– Өткен – түскен тауарлардың тізімін шығару;
– Қоймадағы тауарлардың санын есептеу;
– Қалған тауарлардың тізімін шығару;
Ақпараттық жүйені құрудың негізгі мақсатымен сәйкес ақпараттық жүйенің
міндеттері мыналар болып табылады:
– оперативті жұмыс жасау және оның өнімділігі;
– берілетін мәліметтердің сенімділігі;
– мәліметтерді алудың оперативтілігі;
– берілетін ақпараттың қорғалуы мен сенімділігі бойынша талаптардың
барлық кешенін орындау.
Жүйенің функционалдық және ақпараттық құрылымы ары қарай дамуы мен
міндеттердің қосымша кешендерін қосу үшін ашық болуы тиіс.
Мәліметтер базасы кестесінің құрылымы
Барлық кестелерде жазба кестесінің индексациясын қамтамасыз ететін id
кілттік өрісі бар.
Товар – Тауар
Список товаров – тауарлар тізімі
Цена – бағасы
Код – коды
Скидки – жеңілдік
Начальный цена – бастапқы бағасы
Со скидкой – жеңілдетілген бағасы
Гарантия – кепілдік мерзімі
Где сделано – қайда жасалынған
Вес – салмағы
2.1.1 Қойма процессін жобалау және бақылаудағы автомат-тандырылған
ақпараттық жүйе
Кез-келген кәсіпорындардың қойма есебін шешетін маңызды мәселесі
қоймадағы тауар процессінің графигін және тауар жоспарын жобалау болып
табылады. Осы құжаттар негізінде өтілетін тауарлардың кестесі, тауарлардың
құрамы анықталады. Бұл процесс тауар жылының басында орындалады, себебі әр
меңгеруші өзінің сату жоспарын білу керек.
Байқап отырғанымыздай қойма жоспарын бірнеше рет жобалай беруге
болмайды. Әрине қоймадағы іс – әрекеттерді байқап, олардың тауар қозғалысын
қадағалап отыру керек. Қойма жоспарын әзірлеуде өзгерістер мен
сатылымдарды, әрі жеңілдіктер мен сапасын қадағалаған жөн.
Кәсіпорын меңгерушісі қойма есебін реттеуде көптеген қиындықтарға тап
болуы мүмкін. Ұйымдастыру барысында негізгі базалық мәліметтерді бірнеше
рет қолдануы мүмкін. Сондықтан ақпаратты бірнеше қайтара енгізуді болдырмау
үшін автоматтандырылған ақпараттық жүйелерді ендіру қажет.
Кәсіпорынның қойма есебінің Оқу жоспарын ұйымдастыратын бөлімдердің
жұмысының тиімділігін арттыру нәтижесінде оқу процессінің графигін және
жоспарын ұйымдастыруды жетілдіру оқу процессінің сапасын арттырады.
Кафедрадағы оқу процессін ұйымдастыруды жетілдірудегі негізгі
бағыттардың бірі-автоматтандырылған ақпараттық жүйелерді өңдеу және ендіру.
Кафедраның іс-жүргізу жұмысы
Кафедрада жоғары оқу орнының іс-жүргізу нұсқауларына сәйкес оқу-
тәрбиелік процесстің құрамын сипаттайтын құжатнама болу керек.
2.2 Қолданушы интерфейсі
Жұмыс алты формадан тұрады:
– қоймадағы қолжетім тауарларды қарауға арналған форма;
– мәліметтерді толтыру (қоймаға түскен тауарлар);
– мәліметтерді толтыру (қоймадағы тауарлардың орындалуы);
– фирмалардың тізімі;
– тауарлардың тізімі;
– мәліметтерді толтыру (алып келген тауарлар);
Сурет 1 – Мәліметтер қоры кестесінің негізгі түрі
Сурет 2 – Басты меню
Сурет 3 – Файл, Вид – командалардың менюі
Сурет 4 – Қоймаға түскен тауарлар туралы формаға толтыру
Сурет 5 – Добавить, Удалить, Отчет – диалогтық терезе
Сурет 6 – Қоймаданғы тауарлар туралы мәліметтер толтыратын форма
Сурет 7 – Добавить фирма диалогтық терезесіндегі фирманы толтыру формасы
Рисунок 8 – Форма заполнения перечень товаров
Сурет 9 – Добавить, Изменить товары – диалогты терезесі
Сурет 10 – Жарамсыз тауарлардың тізімін толтыруға арналған форма
Сурет 11 – Түсіндірме сөз, неге арналғанын білуге болады
Сурет 12 – Түсіндірме сөз, неге арналғанын білуге болады
Рисунок 13 – Добавить склад командасының диалогты терезесі
2.3 Құру ортасын таңдау
2.3.1 Мәліметтер базасын қолдану және жобалау
Мәліметтер базасын жасау кезінде екі мәселені ескеру керек:
1) Мәліметтер өздерінің қолданатын бағдарламаға тәуелсіз болуы
қажет (бағдарламаны өзгертпей-ақ мәліметерді қосу және қайта құру
үшін).
2) Жәй бағдарламалау тілінде жазылуы күрделі еңбекті қажет ететін
бағдарламасыз-ақ МБ-нан керекті информацияны сұрау және іздеу
мүмкіндігін қамтамасыз ету.
Мәліметтер базасының басқару жүйесі деп – мәліметтер базасымен жұмыс
істеуге мүмкіндік беретін бағдаламалау комплексін айтады. Отандық
МББЖ: Пальма, Набоб, Банк т.б. Шетелдік: Adabas, dBase 2,3,4, FoxBase,
FoxPro, KARAT, Access, Oracle, Paradox, Informix т.с.с.
Мәліметтер банкінің ерекшеліктері:
1) мәліметтердің жоғары деңгейдегі жинақталуы артық нәрсенің
жоқтығы;
2) МБн-нен тұтынушының жүзбе-жүз әңгімелесуін ұйымдастыру;
3) өте жоғары деңгейде ұйымдастырылған зерденің болуы;
4) мәліметтерге тікелей шығу мүмкіндігі;
5) қуатты тілдік және бағдарламалық қамтамасыз етудің болуы;
6) мәліметтерді код арқылы өңдеудің және классификациялық
бірыңғай жүйесі және т.с.с.
Мәліметтер банкінің кемшіліктері:
1) жасалатын жүйенің күрделілігі;
2) ЭЕМ ресурстарының бір бөлігін МББЖ өз қажеттеріне жұмсайды;
3) бұзылуға және аварияға олардың нәтижесіне сезімталдығы.
Мәліметтер базасының кестесін құру. Мәліметтер базасын құрайтын
кестелер қатты дискідегі каталогта тұрады. Кестелер файлдарда сақталып
бөлек құжаттарға немесе электрондық кестелерге ұқсас. Кестелерді
көшіруге, орнын ауыстыруға болады. Бірақ, құжаттарға қарағанда, деректер
базасының кестелері көпқолданбалы қатынау режимін қолдайды, яғни бірнеше
қолданбалармен бірмезгілде қолданылуына болады. Бір кесте үшін (
деректер, кілттер, индекстер т.б құрайтын ) бірнеше файлдар жасалады.
Осылардың ішінде негізгісі болып кестенің атымен аталатын деректер файлы
болып есептеледі. Кестені таңдағанда, әсіресе оның негізгі файлы таңдалады.
Мыс: dBase кестесі үшін кеңейтіндісі DBЕ болатын файл, ал Paradox кестесі
үшін DB кеңейтіндісі болып табылады. Мәліметтер базасының әрбір кестесі
жолдан және бағаннан тұрады, бір типті объектілердің ақпараттық жүйелер
деректерін сақтауға негізделген.
Өріс мүмкін болатын типтің деректерін қамтиды. Кестенің негізін оның
өрісінің сипаты құрайды. Әрбір кестенің кем дегенде бір өрісі болуы тиіс.
Кестенің құрылымдық түсінігі өте кең және оның құрамына өріс сипаты, кілт,
индекс, өрістің мәтініне шек қою, кестелер арсындағы біртұтастықты сақтау,
парлольдер кіреді. Кестені құрғанда кестенің аты және құрылымы беріледі.
Кестенің атын өзгерткенде кесте және оның файлдары жаңа атқа ие болады.
Бұл үшін деректер базасының кестелерімен жұмыс істейтін арнайы
программалар қолданылады. Мыс: Database немесе Data Pump. Дискіден кестені
жойғанда, оның барлық файлдары да жойылады.
Ал енді мәліметтер базасымен жұмыс жасамас бұрын, біз оның каталогын
құрып алайық. Ол каталог бізде С:\Бакыт. Мәліметтер базасын құру
DatabaseDesktop (DBD) утилит көмегімен іске асырылады. DBD утилит көмегімен
кестені құруға және оның құрылымын өзгертуге, оның біріншілік кілттерін
және индекстерін, жазбалар құру және өзгертулер жасауға болады.
Жаңа кестені құру келесі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz