Компьютерлік желіні жобалау
Кіріспе 6
1 Ақпараттық коммуникациялық технологиялар 10
1.1 Желінің программалық жəне аппараттық компоненттері 10
1.2 Желі үлгілері 16
1.3 Серверлер 42
1.4 Ethernet 44
1.4.1 Ethernet технологиясы 44
1.4.2 Fast Ethernet жəне 100VG.AnyLAN технологиялары 45
1.4.3 Gіgabіt Ethernet технологиясы 47
1.4.4 Ethernеt тарихы 47
1.4.5 Ethernet.тің түрлері 48
1.5 Token Rіng технологиясы 50
1.6 FDDІ технологиясы 52
2 Ethernet және Fast Ethernet жергілікті желісін орнату 52
2.1 Желілік сызба . құрылымдар 52
2.2 Желінің құрылымын синтез жасау 56
2.2.1 Жұлдыз тәрізді құрылымның математикалық үлгісі 56
2.2.2 Cинтез жасау, медиана іздеу әдісі 56
2.3 Хаттамалар және стандарттар 58
2.3.1 Fast Ethernet SNAP кадры 58
2.3.2 Fast Ethernet стандарттары 60
2.4 Сигналды физикалық деңгейде кодалау 61
2.5 Желілік бейімдеуіштің функционалды сұлбасы 62
2.6 Желінің құрылымдық сұлбасы 66
2.7 Желінің параметрлерін есептеу 70
3 Жобаның экономикалық негізделуі 72
4.Еңбекті қорғау 84
5. Қоршаған ортаны қорғау 93
Қорытынды 110
Қолданылған әдебиеттер тізімі 112
Қосымшы 113
1 Ақпараттық коммуникациялық технологиялар 10
1.1 Желінің программалық жəне аппараттық компоненттері 10
1.2 Желі үлгілері 16
1.3 Серверлер 42
1.4 Ethernet 44
1.4.1 Ethernet технологиясы 44
1.4.2 Fast Ethernet жəне 100VG.AnyLAN технологиялары 45
1.4.3 Gіgabіt Ethernet технологиясы 47
1.4.4 Ethernеt тарихы 47
1.4.5 Ethernet.тің түрлері 48
1.5 Token Rіng технологиясы 50
1.6 FDDІ технологиясы 52
2 Ethernet және Fast Ethernet жергілікті желісін орнату 52
2.1 Желілік сызба . құрылымдар 52
2.2 Желінің құрылымын синтез жасау 56
2.2.1 Жұлдыз тәрізді құрылымның математикалық үлгісі 56
2.2.2 Cинтез жасау, медиана іздеу әдісі 56
2.3 Хаттамалар және стандарттар 58
2.3.1 Fast Ethernet SNAP кадры 58
2.3.2 Fast Ethernet стандарттары 60
2.4 Сигналды физикалық деңгейде кодалау 61
2.5 Желілік бейімдеуіштің функционалды сұлбасы 62
2.6 Желінің құрылымдық сұлбасы 66
2.7 Желінің параметрлерін есептеу 70
3 Жобаның экономикалық негізделуі 72
4.Еңбекті қорғау 84
5. Қоршаған ортаны қорғау 93
Қорытынды 110
Қолданылған әдебиеттер тізімі 112
Қосымшы 113
Бұл дипломдық жобаның негізгі мақсаты әрқайсымызға берілген тапсырма бойынша компьютерлік желіні жобалау және алған білімімізді бекіту.
Алдымен, компьютерлік желі дегеніміз – арнайы коммуникациялық құрылғы мен программалық қамтама арқылы бір-бірімен ақпараттық әрекеттесу мүмкіндігі бар түйіндердің (копьютерлердің, терминалдардың, баспа құрылғылары) жинтығы. Желінің өлшемі өте кең, ол көршілес стөлдерде орналасқан екі компьютерден, дүниежүзінің шеткері жерлерінде орналасқан миллиондаған компьтерлерді байланыстырады. Өлшеміне байланысты желі бірнеше түрге бөлінеді. Соның бірі – жергілікті желі немесе LAN (Local Area Network). Жергілікті желі деп бір-бірімен шамалы ғана қашықтықта орналасқан және деректер тасымалданатын физикалық орта арқылы біртұтас желіге біріктірілген абонеттік жүйелер (есептеу машиналары, принтерлер, т.б.) жиынтығын айтады.
Жергілікті желілердің алғашқылары – 1970 жылдары IBM фирмасы ұсынған Token Ring технологиясы және 1980 жылы DEC, Intel және Xerox фирмаларының ұсынған Ethernet технологиясы. Қазір, көптеген жаңа жоғары жылдамдықты коммуникациялық технологиялар пайда болды. Internet желісінің күрт өсуінен және ақпаратты жылдам жеткізудің қажеттілігінен жоғары жылдамдықты АТМ, ISDN, Fast Ethernet және Gigabit Ethernet технологиялары кең тарала бастады. Пайдаланушыларға жоғары жылдамдықты кең жолақты технологияларды артықшылықтарын тиімді пайдалана алатын жаңа хаттамалар стандарттары жасалынған.
Ақпараттарды бір компьютерден екінші компьютерге ауыстыру үшін дискеттер қолданылады. Бірақ бұл онша қолайлы емес. Еген ақпараттың көлемі өте үлкен болса, онда бұл әдісті пайдалану тіпті мүмкін емес.
Ең қолайлысы – бірге жұмыс істейтіндей етіп, бірнеше компьютерді кабельжің көмегі арқылы жалғастыру.
Компьютерлік желі деп әр түрлі қорларды, мысалы, программаларды, құжаттарды және принтерлерді бірігіп пайдаланатындай етіп, бір – бірімен кабельдің көмегі арқылы қосылған компьютерлер тобын айтады.
Сонымен қатар, орнымыздан тұрмай – ақ, басқа компьютерге кіруге болады және онда қандай қапшықтар мен файлдардың барын көруге және қажеттісін алуыңызға болады.
Егер желі онша үлкен емес және мекеменің бірнеше бөлмесін ғана қамтыса, онда оны жергілікті желі (локальная сеть) деп атайды.
Бір бөлмедегі компьютерлер жергілікті желіге әр түрлі жолмен біріктірілуі мүмкін.
Егер желі үлкен және қаланың, елдің немесе дүние жүзінің компьютерлерін қамтитын болса, онда оны жалпы (глобальді) желі дейді. Жалпы желіге мысал ретінде «Интернетті» алуға болады. Алғашқы компьютер
Алдымен, компьютерлік желі дегеніміз – арнайы коммуникациялық құрылғы мен программалық қамтама арқылы бір-бірімен ақпараттық әрекеттесу мүмкіндігі бар түйіндердің (копьютерлердің, терминалдардың, баспа құрылғылары) жинтығы. Желінің өлшемі өте кең, ол көршілес стөлдерде орналасқан екі компьютерден, дүниежүзінің шеткері жерлерінде орналасқан миллиондаған компьтерлерді байланыстырады. Өлшеміне байланысты желі бірнеше түрге бөлінеді. Соның бірі – жергілікті желі немесе LAN (Local Area Network). Жергілікті желі деп бір-бірімен шамалы ғана қашықтықта орналасқан және деректер тасымалданатын физикалық орта арқылы біртұтас желіге біріктірілген абонеттік жүйелер (есептеу машиналары, принтерлер, т.б.) жиынтығын айтады.
Жергілікті желілердің алғашқылары – 1970 жылдары IBM фирмасы ұсынған Token Ring технологиясы және 1980 жылы DEC, Intel және Xerox фирмаларының ұсынған Ethernet технологиясы. Қазір, көптеген жаңа жоғары жылдамдықты коммуникациялық технологиялар пайда болды. Internet желісінің күрт өсуінен және ақпаратты жылдам жеткізудің қажеттілігінен жоғары жылдамдықты АТМ, ISDN, Fast Ethernet және Gigabit Ethernet технологиялары кең тарала бастады. Пайдаланушыларға жоғары жылдамдықты кең жолақты технологияларды артықшылықтарын тиімді пайдалана алатын жаңа хаттамалар стандарттары жасалынған.
Ақпараттарды бір компьютерден екінші компьютерге ауыстыру үшін дискеттер қолданылады. Бірақ бұл онша қолайлы емес. Еген ақпараттың көлемі өте үлкен болса, онда бұл әдісті пайдалану тіпті мүмкін емес.
Ең қолайлысы – бірге жұмыс істейтіндей етіп, бірнеше компьютерді кабельжің көмегі арқылы жалғастыру.
Компьютерлік желі деп әр түрлі қорларды, мысалы, программаларды, құжаттарды және принтерлерді бірігіп пайдаланатындай етіп, бір – бірімен кабельдің көмегі арқылы қосылған компьютерлер тобын айтады.
Сонымен қатар, орнымыздан тұрмай – ақ, басқа компьютерге кіруге болады және онда қандай қапшықтар мен файлдардың барын көруге және қажеттісін алуыңызға болады.
Егер желі онша үлкен емес және мекеменің бірнеше бөлмесін ғана қамтыса, онда оны жергілікті желі (локальная сеть) деп атайды.
Бір бөлмедегі компьютерлер жергілікті желіге әр түрлі жолмен біріктірілуі мүмкін.
Егер желі үлкен және қаланың, елдің немесе дүние жүзінің компьютерлерін қамтитын болса, онда оны жалпы (глобальді) желі дейді. Жалпы желіге мысал ретінде «Интернетті» алуға болады. Алғашқы компьютер
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Тұрым Асқын Шамұлы. "Ақпараттану және Есептеу техникасы саласындағы аталымдардың түсіндірме сөздігі". Алматы 2000ж.
2. Тұрым Асқын Шамұлы, "Есептеу кешендері, жүйелері және тораптары". Алматы 2002ж.
3. Тұрым А.Ш., Оған А. "Есептеу кешендері, жүйелері және тораптары". Курстық жұмысқа әдістемелік нұсқаулық. Алматы 2002 ж
4. Ж.С.Сарыпбеков, А.Ч.Трумов, Б.К.Курманов. "Модели и методы проектирования локальных вычислительных сетей". Учебное пособие. Алма-Ата 1989 г.
5. В.Г.Олифер, Н.А.Олифер. "Компьютерные сети". Учебник. Издательский дом "Питер" 2001ж.
6. Михаил Гук “Аппаратные средства локальних сетей ”
Москва 2000ж.
7. Тұрым А.Ш, Мұстафина Б.М “Апарат қорғау және қауіпсіздендіру негіздері”. Алматы 2002ж.
1. Тұрым Асқын Шамұлы. "Ақпараттану және Есептеу техникасы саласындағы аталымдардың түсіндірме сөздігі". Алматы 2000ж.
2. Тұрым Асқын Шамұлы, "Есептеу кешендері, жүйелері және тораптары". Алматы 2002ж.
3. Тұрым А.Ш., Оған А. "Есептеу кешендері, жүйелері және тораптары". Курстық жұмысқа әдістемелік нұсқаулық. Алматы 2002 ж
4. Ж.С.Сарыпбеков, А.Ч.Трумов, Б.К.Курманов. "Модели и методы проектирования локальных вычислительных сетей". Учебное пособие. Алма-Ата 1989 г.
5. В.Г.Олифер, Н.А.Олифер. "Компьютерные сети". Учебник. Издательский дом "Питер" 2001ж.
6. Михаил Гук “Аппаратные средства локальних сетей ”
Москва 2000ж.
7. Тұрым А.Ш, Мұстафина Б.М “Апарат қорғау және қауіпсіздендіру негіздері”. Алматы 2002ж.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 110 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 110 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны:
Кіріспе 6
1 Ақпараттық коммуникациялық технологиялар 10
1.1 Желінің программалық жəне аппараттық компоненттері 10
1.2 Желі үлгілері 16
1.3 Серверлер 42
1.4 Ethernet 44
1.4.1 Ethernet технологиясы 44
1.4.2 Fast Ethernet жəне 100VG-AnyLAN технологиялары 45
1.4.3 Gіgabіt Ethernet технологиясы 47
1.4.4 Ethernеt тарихы 47
1.4.5 Ethernet-тің түрлері 48
1.5 Token Rіng технологиясы 50
1.6 FDDІ технологиясы 52
2 Ethernet және Fast Ethernet жергілікті желісін орнату 52
2.1 Желілік сызба – құрылымдар 52
2.2 Желінің құрылымын синтез жасау 56
2.2.1 Жұлдыз тәрізді құрылымның математикалық үлгісі 56
2.2.2 Cинтез жасау, медиана іздеу әдісі 56
2.3 Хаттамалар және стандарттар 58
2.3.1 Fast Ethernet SNAP кадры 58
2.3.2 Fast Ethernet стандарттары 60
2.4 Сигналды физикалық деңгейде кодалау 61
2.5 Желілік бейімдеуіштің функционалды сұлбасы 62
2.6 Желінің құрылымдық сұлбасы 66
2.7 Желінің параметрлерін есептеу 70
3 Жобаның экономикалық негізделуі 72
4.Еңбекті қорғау 84
5. Қоршаған ортаны қорғау 93
Қорытынды 110
Қолданылған әдебиеттер тізімі 112
Қосымшы 113
Кіріспе
Бұл дипломдық жобаның негізгі мақсаты әрқайсымызға берілген тапсырма
бойынша компьютерлік желіні жобалау және алған білімімізді бекіту.
Алдымен, компьютерлік желі дегеніміз – арнайы коммуникациялық құрылғы
мен программалық қамтама арқылы бір-бірімен ақпараттық әрекеттесу
мүмкіндігі бар түйіндердің (копьютерлердің, терминалдардың, баспа
құрылғылары) жинтығы. Желінің өлшемі өте кең, ол көршілес стөлдерде
орналасқан екі компьютерден, дүниежүзінің шеткері жерлерінде орналасқан
миллиондаған компьтерлерді байланыстырады. Өлшеміне байланысты желі бірнеше
түрге бөлінеді. Соның бірі – жергілікті желі немесе LAN (Local Area
Network). Жергілікті желі деп бір-бірімен шамалы ғана қашықтықта орналасқан
және деректер тасымалданатын физикалық орта арқылы біртұтас желіге
біріктірілген абонеттік жүйелер (есептеу машиналары, принтерлер, т.б.)
жиынтығын айтады.
Жергілікті желілердің алғашқылары – 1970 жылдары IBM фирмасы ұсынған
Token Ring технологиясы және 1980 жылы DEC, Intel және Xerox фирмаларының
ұсынған Ethernet технологиясы. Қазір, көптеген жаңа жоғары жылдамдықты
коммуникациялық технологиялар пайда болды. Internet желісінің күрт өсуінен
және ақпаратты жылдам жеткізудің қажеттілігінен жоғары жылдамдықты АТМ,
ISDN, Fast Ethernet және Gigabit Ethernet технологиялары кең тарала
бастады. Пайдаланушыларға жоғары жылдамдықты кең жолақты технологияларды
артықшылықтарын тиімді пайдалана алатын жаңа хаттамалар стандарттары
жасалынған.
Ақпараттарды бір компьютерден екінші компьютерге ауыстыру үшін
дискеттер қолданылады. Бірақ бұл онша қолайлы емес. Еген ақпараттың көлемі
өте үлкен болса, онда бұл әдісті пайдалану тіпті мүмкін емес.
Ең қолайлысы – бірге жұмыс істейтіндей етіп, бірнеше компьютерді кабельжің
көмегі арқылы жалғастыру.
Компьютерлік желі деп әр түрлі қорларды, мысалы, программаларды,
құжаттарды және принтерлерді бірігіп пайдаланатындай етіп, бір – бірімен
кабельдің көмегі арқылы қосылған компьютерлер тобын айтады.
Сонымен қатар, орнымыздан тұрмай – ақ, басқа компьютерге кіруге болады
және онда қандай қапшықтар мен файлдардың барын көруге және қажеттісін
алуыңызға болады.
Егер желі онша үлкен емес және мекеменің бірнеше бөлмесін ғана
қамтыса, онда оны жергілікті желі (локальная сеть) деп атайды.
Бір бөлмедегі компьютерлер жергілікті желіге әр түрлі жолмен
біріктірілуі мүмкін.
Егер желі үлкен және қаланың, елдің немесе дүние жүзінің
компьютерлерін қамтитын болса, онда оны жалпы (глобальді) желі дейді. Жалпы
желіге мысал ретінде Интернетті алуға болады. Алғашқы компьютер желісі
Арпанет АҚШ-тың қорғаныс министрлігінің тапсырмасы бойынша бұдан 30 жыл
бұрын жасалған. Хаттамалар желiге мәлiметтердi беру мен қателердi
өңдеудi тапсырады. Оларды пайдалану мәлiметтер алмасудың нақытылы
өңдеудi тапсырады. Оларды пайдалану мәлiметтер алмасудың нақытылы
ақпараттық тарату жүйесiне тәуелсiз стандартты жасауға мүмкiндiк
бередi.
Интернетте ТСРIP пайдаланады. Бұл әрiптер Transmission Control
ProtocolInternet Protocol (Беру басқармасының хаттамасы желiаралық
хаттама) дегендi бiлдiредi. IP желiдегi адрестеуге жауап бередi, ал
ТСР хабарларды тиiстi адрестер бойынша жеткiзудi қамтамасыз етедi,
олар 1974 жылы жасалған. Егер бiз Интернетке қысқаша анықтама iздесек,
онла оны жай ғана бұл ТСРIP хаттамасын пайдаланатын желiлердiң желiсi
деп атауға болады. Байланыстың талшықтық-оптикалық және спутниктiк
тiзбектерiмен бiрiктiрiлген ең өнiмдi компьютерлердiң бiрнешеуi
Интернеттiң тiрек желiсiн құрайды. Тiрек желiсiнде суперкомпьютерлер
жұмыс iстейдi, олар әдетте аса iрi университтетiк немесе ғылыми
орталықтарда орналасқан, көбiсi АҚШ территориясында. Тiрек желiсi
тiзбектерiнiң өнiмдiлiгi секундына бiрнеше Гбайт-қа жетедi. Тiрек
желiсiне, мысалы, қарамағында ұлттық көлемдегi компьютерлiк
желiлер бар тек iрi ұйымдар ғана қосылады. Олардың байланыс
тiзбектерiнiң өткiзу қабiлеттiлiгi ондаған, тiптi жүздеген Мбитс
шегiнде. Ұлттық желiлерге кәсiпорындар мен провойдерлердiң жергiлiктi
желiлерi қосылады. Тiзбектiң типiне байланысты олардың өнiмдiлiгi
ондаған Мбитс-қа дейiн барады. Кейiн бұл жергiлiктi желiлердiң
компьютерлерiне жеке пайдаланушылар қосыла алады.
Егер ұйымдар мен жеке адамдар ақы төлеу негiзiнде Интернетке
шығарылатын болса, оларды провайдерлер деп аталады.
Интернетте көптеген қызметтер iстейдi. Ең танымалысы – электронды
пошта (e-mail)WWW мәлiметтер базасы, Usenet телекомнференциялар жүйесi
және FTP файлдық архивтар жүйесi. әр қызметтiң өз хаттамасы болады.
Соңғы үш-төрт жылда болған аса ауқымды ақпараттар тасқыны дәл осы
WWW(World Wide Web ) жүйесiнiң және онымен байланысты хаттамалардың
пайда болуынан туындайды.
WWW(World Wide Web ) қызметтегi құжаттар үшiн арнайы программалар
броузерлер болады, олар жаңағыдай құжаттарды экранда көрсете алады.
Боузердiң көмегi арқылы WWW(World Wide Web ) құжаттарының көпшiлiгiне
шыға аламыз. Web құжаттарының кез келгенiнiң әдетте гиперсiлтемелерi
болады. Гиперсiлтемелер – бұл басқа Web құжаттың адресi байланысқан
мәтiннiң фрагментi немесе құрамдас объектiсi.
Броузерде қарағанда мәтiндiк гиперсiлтемелер түсi мен асты сызылумен,
ал графикалық гиперсiлтемелер жақтауымен ерекшеленедi. Маустың
көрсеткiшiн гиперсiлтеме болып келетiн объектiге бағаттағанда,
көрсеткiш пiшiнiн өзгертiп, алақан бейнесiн қабылдайды. Гиперсiлтеменi
шерткенде броузер автоматты түрде бұл сiлтеме нұсқаған Web құжатты,
тiптi бұл құжат басқа континентте орналасқан компьютерде болса да
жүктейдi. Осылай, гиперсiлтемелер бойынша бiр құжаттан басқасына өтiп,
Web-кеңiстiгi бойынша саяхат жасауға болады.
Ең танымал және кең тараған броузер –Netscape Navigator , одан соң-
Intenet Explorer. Ол Windows –95 операциялық жүйесiне қосы тiркеледi.
Бұл желі соғыс - өнеркәсіп комплексі мен ғылыми зерттеу орталықтарын
және оқу процестерін ұйымдастыру үшін жасалған, бұл желіге сол кездегі өте
күшті бірнеше ЭЕМ-дер біріктірілген. Қазігі уақытта үлкен компьютерлік
желілердің саны жүздеген мыңға дейін есептеліп отыр.
Компьютерлік желі арқылы тек бір қала аумағында ғана емес, дүние жүзі
деңгейінде де информацияларды алмастыруға болады.
Белгілеулер мен қысқартулар
Дипломдық жобада келесі белгілеулер мен қысқартулар қолданылған:
ЭЕМ – Электронды есептеу машинасы
ААЖ – Автоматтандырылған ақпарат жүйесі
АЖӘ - Ашық жүйелер әрекеттестігі
ҚКЖ - Құрылымдалған кәбілдік жүйелер
КБ – Кабельдік байланыс
МҚ – Мәліметтер қоры
ДК – дербес компьютер
Ақпараттық коммуникациялық технологиялар
1.1 Желінің программалық жəне аппараттық компоненттері
Желі – бір-бірімен байланысқан программалық жəне аппараттық
компоненттердің күрделі жүйесі. Аппараттық құралдардың ішінде
компьютерлерді жəне коммуникациялық құралдарды бөліп қарастыруға болады.
Программалық компоненттер желілік қосымшалар мен операциялық жүйелерден
тұрады. Қазіргі уақытта желіде əртүрлі типтегі компютерлер мен олардың
сипаттамалары желінің мүмкіндіктерін анықтайды. Бірақ кейінгі кездері
коммуникациялық құралдар да (кабельдік жүйелер, қайталамалар, көпірлер,
бағыттаушылар т.б.) аз рөл ойнамайтын болды. Олардың қиындықтарын ескеріп,
құнын жəне басқа да сипаттамаларын желінің жұмыс қабілетін қамтамасыз етуде
арнайы жұмыстарды шешетін кейбір құрылғыларды компьютер деп те атауға
болады. Нəтижелі жұмыс істеу үшін арнайы операциялық жүйелер қолданылады,
олардың дербес операциялық жүйелерден айырмашылығы сол, желідегі компьютер
жұмысын басқаруда арнайы тапсырмаларды шешуге арналған. Бұлар желілік
операциялық жүйелер. Желілік операциялық жүйелер арнайы белгіленген
компьютерлерге орнатылады. Желілік қосымшалар – бұл желілік операциялық
жүйелердің мүмкіндіктерін кеңейтетін қолданбалы программалар комплексі.
Солардың ішінде почталық программаларды, ұжымдық жұмыс жүйесін, желілік
мəліметтер қорын т.б. атауға болады. Желілік операциялық жүйелердің даму
барысында желі қосымшаларының кейбір функциялары операциялық жүйенің
кəдімгі функцияларына айналады. Желіге қосылған барлық құрылғыларды үш
функционалдық топқа бөлуге болды:
- жұмыс станциясы;
- желі серверлері;
- коммуникациялық тораптар.
Жұмыс станциясы (workstation) – бұл желіні қолданушылар жұмыс
жасайтын, желіге қосылған дербес компьютер. Əрбір жұмыс станциясы өз
операциялық жүйесін қолданады жəне өздерінің жергілікті файлдарын өңдейді.
Əйтсе де бұл жағдайда қолданушының желі ресурстарын пайдалануына мүмкіндігі
бар. Жұмыс станциясының үш типін айтуға болады:
- жұмыс станциясы жергілікті дискімен;
- дискісіз жұмыс станциясы;
- шалғайдағы жұмыс станциясы.
Дискілі жұмыс станциясында операциялық жүйе өзіндегі жергілікті
дискіден (қатты немесе иілгіш) жүктеледі. Дискісіз станция үшін операциялық
жүйе файлдық сервер дискісінен жүктеледі. Мұндай мүмкіндік дискісіз
станцияның желілік адаптеріне орналастырылған арнайы микросхема арқылы
қамтамасыз етіледі.
Шалғайдағы жұмыс станциясы – бұл жергілікті желіге телекоммуникациялық
арналар байланысы арқылы қосылған станция (мысалы телефон желісі арқылы).
Желі сервері (server) – бұл, желіге қосылған жəне желіні
қолданушыларға белгілі бір қызмет жасайтын, мысалы ортақ қолданылатын
мəліметтерді сақтау, баспаға беру, МҚБЖ-не деген сұранысты өңдеу, т.б.
жұмыстарды атқаратын компьютер. Атқаратын функцияларына қарай мына сервер
топтарын көрсетуге болады.
Файлдық сервер (fіle server) – желіні қолданушылардың мəліметтерін
сақтайтын жəне осы мəліметтерді, қолданушылардың пайдалануына мүмкіндік
беретін компьютер. Осыған орай бұл компьютерде үлкен дискілі кеңістік
болады. Файлдық сервер қолданушылардың мəліметтерді бір уақытта қолдануын
қамтамасыз етеді. Сонымен қатар келесі функцияларды атқарады:
- мəліметтерді сақтау;
- мəліметтерді архивтеу;
- əртүрлі қолданушылар жұмыс атқаратын мəліметтерді өзгерту
келісімі;
- мəліметтерді жеткізу.
Мəліметтер қорының сервері – мəліметтер қорының файлдарын басқаратын,
өңдейтін жəне сақтау функцияларын орындайтын компьютер. (МҚ) Мəліметтер
қорының сервері келесі функцияларды орындайды:
- мəліметтер қорының тұтастығын, толықтығын, көкейтестілігін қорғай
отырып сақтау;
- МҚ сұраныстарын қабылдау жəне өңдеу, сондай-ақ нəтижелерді жұмыс
орнына өңдеуге жіберу;
- МҚ қолдануға автоматтандырылған мүмкіндіктерді қамтамасыз ету,
қолданушылар есебін жəне енгізу жүйелерін қолдау, қолданушылар
мүмкіндіктерін шектеу;
- əртүрлі қолданушылар жұмыс атқаратын мəліметтерді өзгерту келісімі;
- басқа орында орналасқан, таратылған МҚ қолдау, МҚ басқа серверлерімен
байланысы.
Қолданбалы программалар сервері (applіcatіon server) – қолданушылардың
қолданбалы программаларын орындауға арналған компьютер.
Коммуникациялық сервер (communіcatіon server) – енгізу-шығарудың
кезекті порттарына, жергілікті желінің қолданушыларына көмескі мүмкіндік
беретін құрылғы, немесе компьютер. Коммуникациялық сервер арқылы модемді
сервер порттарының біріне жалғап, бөлшектенген модем жасауға болады.
Коммуникациялық серверге қосылған қолданушы бұл модеммен тіпті модем жұмыс
орнына жалғанбаған күнде де жұмыс істей алады.
Мүмкіндік алу сервері (access server) – шалғайдағы ақпараттарды өңдей
алатын арнайы бір белгіленген компьютер. Шалғайдағы жұмыс орнындағы
программалар осы серверде орындалады. Шалғайдағы
жұмыс орны клавиатурадан қолданушы енгізген командаларды қабылдайды, ал
орындалған тапсырма нəтижесі, кері қайтарылады.
Факс сервер (fax server) – жергілікті желіні қолданушыларға
мəліметтерді жіберу жəне факсималды мəліметтерді қабылдауды іске асыратын
құрылғы немесе компьютер.
Мəліметтердің қосымша көшірме сервері (Buck up server) – жұмыс
станцияларында жəне файлдық серверлерде орналасқан мəліметтер көшірмесін
қайта қалпына келтіруді, сақтауды жəне құруды шешетін
құрылғы немесе компьютер. Мұндай сервер ретінде файлдық серверлердің бірі
қолданылуы мүмкін. Айта кету керек аталған сервер типтерінің бəрі бір ғана
белгіленген компьютерде жұмыс
атқара алады. Желінің коммуникациялық тораптарына келесі құрылғылар жатады:
- қайталамалар (повторитель);
- коммутаторлар (көпірлер, мосты);
- бағыттаушылар (маршрутизаторы);
- шлюздер;
Желінің бекемдігі, станциялар арасының алшақтығымен, біріншіден мəлімет
алмасу ортасының физикалық сипаттамасымен анықталады. (каоксилді кабель,
қос ширатпа (витая пара) т.б.). Мəліметтер алмасуда арақашықтықты шектейтін
сигналдардың өшуі кез-келген ортада болып тұрады. Мұндай шектеулерді
болдырмай жəне желіні кеңейту үшін арнайы құрылғылар – қайталамалар,
көпірлер жəне коммутаторлар орнатылады. Кеңейту құрылғылары енбейтін желі
бөлігін желі сегменті деп атау қабылданған.
Қайталама (повторитель, repeter) – өзіне келген сигналды күшейтуші
немесе регенерациялайтын құрылғы. Қайталама пакетті бір сегменттен
қабылдап, оны қалған барлығына береді. Бұл жағдайда қайталама өзіне
жалғанған сегменттерді ажыратпайды. Əр уақытта барлық қайталама арқылы
байланысқан сегменттерде тек екі
станцияның арасындағы мəлімет алмасу қамтамасыз етіледі.
Коммутатор (swіtch) немесе көпір (мост, brіdge) – бұл да қайталама
сияқты бірнеше сегментті біріктіретін құрылғы. Қайталамадан айырмашылығы
көпір өзіне жалғанған сегменттерді ажыратады, екінші сыңары үшін мəлімет
алмасудың бірнеше процессін қамтамасыз етеді.
Бағыттаушы (маршрутизатор, router) – мəлімет алмасудың бір протоколы
бойынша бірдей жəне əртүрлі типтегі желілерді біріктіруші құрылғы.
Бағыттаушы тапсырылған адресті талдайды жəне мəліметтерді тура таңдалынған
бағыт бойынша таратады.
Шлюз (getway) – мəлімет алмасудың əртүрлі протоколдарын қолданатын,
əртүрлі желі объектілері арасындағы мəлімет алмасуды ұйымдастыратын
құрылғы.
Қазіргі кездегі желілерге қойылатын негізгі талаптар
Желі кез-келген қолданушының, кез-келген желі ресурсына мүмкіндігін
қамтамасыз ету үшін құрылады. Желі алдында тұрған тапсырмаларды таңдауға
байланысты ресурсқа қол жеткізу сапасы желінің əрекет етуінің түпкілікті
мінездемесі сияқты көптеген көрсеткіштермен жазылуы мүмкін. Негізгі
көрсеткіштердің арасында
мыналарды айтуға болады:
- өнімділігі;
- сенімділігі;
- басқарылуы;
- кеңейуі;
- айқындығы;
Өнімділігі. Желінің өнімділігі əржақты бағалануы мүмкін. Қолданушының
көзқарасы бойынша желі өнімділігінің маңызды көрсеткіші жүйенің əсер ету
уақыты болып табылады. Бұл əсіресе желінің жұмыс істейтін бөлігіне қатысты
болып келеді. Əсер ету уақыты – ол сұраныстың пайда болуымен жауап алу
арасындағы уақыт. Əсер ету уақыты жекелеген сегменттердің немесе желінің
жүктелу дəрежесіне, қолданылып отырған желі қызметі сияқты көптеген
факторларға байланысты болады. Сондықтан да желінің жұмыс өнімділігін
бағалауда орташа əсер ету уақыты анықталады. Желінің мəлімет өткізгіштік
қабілеті желі арқылы жіберілген ақпарат санымен немесе уақыт бірлігіндегі
оның сегментімен анықталады. Желінің өткізгіштік қабілеті мəлімет
алмасудағы негізгі тапсырманы желінің қаншалықты жылдам атқаратындығын
көрсетеді. Өткізу қабілеті секундтағы бит арқылы анықталады.
Сенімділігі. Желі жұмысының сеніміділігі оның барлық компоненттері
жұмысының сенімділігімен анықталады. Желінің əрекет ететін элементтерінің
бірі жұмыс істемей қалғанда екіншісі қамтамасыз ететін, аппараттық
компоненттер жұмысының сенімділігін арттыру үшін əдетте қосарлау
қолданылады. Желімен жұмыс жасағанда ақпараттың сақталуы жəне қауіптерден
қорғалуы қамтамасыз етілуі тиіс. Əдетте желідегі ақпарат (сенімділігін
арттыру үшін) бірнеше данамен сақталады. Бұл жағдайда мəліметтердің
келісімділігін қамтамасыз ету керек. (мысалы ақпараттарды өзгерткен
жағдайда көшірмелердің бірегейлігі). Желінің тағы бір функцияларының бірі
ақпарат тасымалдануында жоғалу мен ақаулардың болу себептері болып
табылады. (тасымалдау пакет деп аталатын бөлшектеумен іске асады). Бұл
функцияның орындалу сенімділігін бағалау үшін оның тасымалдануындағы пакет
жоғалуының ықтималдық көрсеткіші немесе пакеттің жеткізілу ықтималдығы
қолданылады. Қазіргі есептеуіш желілерде сенімділіктің басқа қыры –
қауіпсіздік маңызды болып саналады.
Желінің бұл мүмкіндігі ақпаратты рұқсатсыз қолданушылардан қорғалуын
қамтамасыз етеді. Қауіпсіздікті қамтамасыз ету сəйкес ақпараттық
құралдарды, арнайы программаларды қолданумен орындалады.
Басқарылуы. Жеке компьютерлерді біріктіретін желі жұмысына, желі
жұмысын бақылап отыру ғана емес, желінің əртүрлі ақпараттарды жинауын
функцияландыру, сондай-ақ желіні басқаратын құралдар да қажет. Жалпы
айтқанда желіні басқару жүйесі желінің кез-келген элементіне əсер ету
мүмкіндігін беруі керек. Кез-келген желі элементінен атқарылатын іс-
əрекетті байқау мүмкіндігі қамтамасыз етілуі қажет. Желіні басқарумен осы
функциялар жүктелген желі администраторы немесе қолданушы айналысады.
Əдетте жай қолданушыда администраторлық құқық болмайды. Басқаша айтқанда
басқарушылық желі жұмысындағы немесе оның жеке сегменттеріндегі
проблемаларды анықтау, анықталған проблемалар үшін басқару əрекеттерін
өңдеу жəне болашақта осыған ұқсас проблемаларды шешуде осы үрдістерді
автоматтандыру мүмкіндігі болып табылады.
Кеңейтілуі. Кез-келген есептеуіш желі элементтерін жаңартуда ғана
емес, сондай-ақ физикалық кеңейілуінде де, желінің жаңа элементтерін қосу
(қолданушыларды, компьютерлерді, қызметтерді) жағынан да дамушы объект
болып табылады. Мұндай мүмкіндіктердің болуы, оларды игерудегі еңбектенудің
де кеңейу ұғымына кіретіндігін көрсетеді. Тағы бір ұқсас қасиет оның
өнімділігін ешбір төмендетпестен кеңейу мүмкіндігін анықтайтын өлшемінің
ұлғаюы (масштабируемость) болып табылады. Əдетте бір рангті желілерде ұлғаю
жақсы болғанымен көлемденуі нашар болады. Мұндай желілерде желілік адаптер
мен қосымша кабельдерді қолданып компютерді оңай қосуға болады, бірақ
желінің өнімділігіне байланысты, қосылатын компьютерлер санына шектеу
қойылады. Көп сегментті желілерде желі өнімділігін төмендетпестен қосымша
компьютерлердің едəуір санын қосуға мүмкіндік беретін арнайы
коммуникациялық құралдар қолданылады.
Айқындығы. Желінің айқындығы қолданушының көзқарасымен сипатталады.
Бұл маңызды сипаттама жан-жақты бағалануы керек. Желінің көмескілігі соңғы
қолданушыдан желінің жасырын ерекшеліктерін болжайды. Қолданушы желі
ресурстарын жұмыс істеп отырған компьютердің жергілікті ресурстарын
қолданғандай қолдана береді. Есептеуіш желі əртүрлі операциялық жүйедегі
əртүрлі типтегі компьютерлерді біріктіреді. Мысалы көмескі желі Wіndows
операциялық жүйесі орнатылған қолданушыға Unіx операциялық жүйесі
орнатылған компьютермен жұмыс істеу мүмкіндігін қамтамасыз етуі керек.
Айқын желінің басқа да маңызды жағы желінің əртүрлі элементтері арасындағы
қосарлану болып табылады.
Интеграциялануы. Интеграциялану дегеніміз əртүрлі өндірушілер шығарған
программалық қамсыздандырулардың əртипті жəне əралуан құрылғылардың желіге
қосылу мүмкіндігі. Егер осындай біркелкі емес есептеуіш желі өзінің
функциясын ойдағыдай орындаса, онда оны жақсы интеграцияланған деп айтуға
болады. Қазіргі есептеуіш желінің мəлімет алмасу процесі ақпарат типіне
байланысты болғандықтан, əралуан ақпаратпен жұмыс істейді. Үйреншікті
компьютерлік мəлімет алмасу теңдесіз жылдам дамуымен сипатталады. Бұл
жағдайда мəлімет алмасудың синхрондалуына қатаң талап қойылмайды.
Мультимедиалық мəлімет алмасуда тасымалданатын ақпарат сапасы мəлімет
алмасудың қомақты дəрежеде синхрондалуына байланысты болады. Қарама-қарсы
талаптағы екі мəліметтер типінің болуы мəлімет алмасу процесіне қиындықтар
туғызады, демек мұндай мəселені шешуге есептеуіш желінің жақсы
интеграциялануы шартты түрде қажет. Есептеуіш желі интеграциялануының
негізгі даму бағыты олардың компоненттері мен элементтерінің, стандарттануы
болып табылады. Барлық стандарттар төмендегіше бөлінеді:
- жеке фирмалар стандарты;
- бірнеше фирмалар құрған арнайы комитеттер мен ұйымдар стандарты;
- стандарттаудың ұлттық ұйымдар стандарты;
- халықаралық стандарттар.
Есептеуіш желіні стандарттау жұмысын көптеген ұйымдар атқарады.
Солардың ішінде есептеуіш желіні стандарттауда табысты жəне көптен бері
жұмыс істеп келе жатқан ұйымдарды атап өтелік:
Стандарттаудың халықаралық ұйымы – (Іnternatіonal Organіzatіon for
Standartіzatіon, ІSO) – бұл ұйым есептеуіш желінің негізгі моделі болып
табылатын ашық жүйелердің бір-бірімен байланыс моделін жасаумен танымал.
Бұл модель есептеуіш желі айналасындағы негізгі стандарттау болып табылады.
Халықаралық электрлік байланыс одағы (Іnternatіonal Telecommunіcatіon
Unіon, ІTU) – БҰҰ жанындағы
телекоммуникациялық секторды басқарушы ұйым. Телекоммуникациялық қызмет пен
құрылғылар айналасында
стандарттар жасауға жауап береді. (телефон, электрондық почта, факсималды
байланыс, телетекст, мəліметтер алмасу, аудио жəне видео сигналдар).
Электротехника жəне радиоэлектроника инженерлер
институты – (Іnstіtut of electrіcal and eletronіc Engіneers,. ІEEE). –
Электрондық байланыс стандартын анықтайтын АҚШ-тың Ұлттық ұйымы. Олардың ең
танымалылары 802 (802.1, 802.2, 802.3 жəне 802.5) топтары жасаған
стандарттар болып табылады.
Компьютер шығарушылардың Еуропалық ассосациясы – (ЕСМА) – ІTU-T жəне
ІSO ұйымдарымен тығыз қарым-қатынас жасайтын коммерциялық емес ұйым. Олар
компьютерлік жəне коммуникациялық технологияларға қатысты техникалық
бақылау мен стандарттар жасаумен айналысады.
Стандарттардың Америкадағы ұлттық институты (Amerіcan
Natіonal Standarts Іnstіtute, ANSІ). ANSІ, ІSO – халықаралық ұйымындағы АҚШ
өкілдігі. FDDІ технологияның стандарты осы институттың өнімі болып
табылады.
1.2 Желі үлгілері
Адамдар өзара қарым-қатынас жасау үшін ортақ тіл қолданады. Егер олар
тікелей сөйлесе алмаса, онда хабар жіберу үшін сәйкес қосымша амал
пайдаланады. Хабарды таратушыдан қабылдаушыға жіберу кезінде де осыған
ұқсас механизм пайдаланылады.
Ақпаратты байланыс желісі арқылы тасымалдау үшін деректерді бірдей
кодалайтын және өзара байласуы бар машиналар керек. Ақпараттар
тасымалданатын байланыс желісіндегі деректерді бірегей түрге келтіру үшін
Халықаралық стандарттар Ұйымы (ағыл. ISO – International Standarts
Organization) құрылған.
Желілік үлгілер. Ашық жүйелер әрекеттестігінің үлгісі. Стандарттау
бойынша халыаралық ұйым (ISO – International Standarts Organization)
есептеу желілеріне арналған халықаралық стандарт құру мақсатымен, 1984 жылы
ашық жүйе әрекеттестігінің (ISO – Open Systems Interconnection) үлгісін
әзірлеген.
Ашық жүйе әрекеттестігінің (АЖӘ) үлгісі операциялық жүйелер, жүйелік
утилиттер және жүйелік аппараттық құралдар арқылы жүзеге асырылатын
әрекестестіктің тек жүйелік құралдарын сипаттайды. Бұл үлгіде
пайданушылардың қолданбаларының әрекеттесу қарастырылмайды.
Бұл үлгі деректер тасмалдаудың халықаралық стандарты болып табылады.
АЖӘ-нің үлгісінде желі топтарға бөлінген функциялар жиынтығы ретінде
қарастырылады. Бұл топтар деңгейлер (layer) деп аталады. Үлгіде оларға
стандартты аттар берілген және әрбір деңгей қандай қызметтер атқаратыны
көрсетілген. Сөйтіп, ашық жүйелер әрекеттестігі үлгісінің әрбір деңгейі
деректер тасмалдау кезінде белгілі бір қызметтер атқарады. Әрбір деңгей
өзінен жоғары орналасқан деңгейге қызмет көрсетеді, сондай-ақ, олардың
әрқайсысы өзінен төмен орналасқан деңгейге сүйенеді.
Деңгейлерге бөлу бір дегейді жүзеге асыратын құралдарға өзгері енгізу
мүмкіндік береді; Бүл техниканың даму барысында құралдарды жаңартуды
жеңілдетеді және арзандатады, яғни желілерді әзірлесу мен ендіруді
тездетеді.
Ашық жүйелер әрекеттестігің үлгісі байланыстың бірнеше деңгейге
біріктірілген хаттамалар мен ережелер тобы болып саналады.
АЖӘ үлгісі жеті деңгейге бөлінеді(Кесте 1). Олар мыналар: қолданбалы
деңгей, көрсетімдік деңгей, сеанстық деңгей, көліктік деңгей, желілік
деңгей, арналық деңгей және физикалық деңгей.
Кесте 1 - АЖӘ үлгісі жеті деңгейге бөлінуі
7 Қолданбалық
6 Көрсетімдік
5 Сеанстық
4 Көліктік
3 Желілік
2 Арналық
1 Физикалық
Осы аталған деңгейлер атқаратын қызметіне қарай үш топқа бөлінеді.
Алғашқы үшеуі (физикалық, арналық, желілік) деректер тасмалдау мен
бағдарғылауға жатады. Төртінші (көліктік) деңгей алғашқы үшеуі мен жоғарғы
деңгейлер арасындағы байланысты қамтамассыз етеді.
Соңғы үш (сенстық, көрсетімдік, қолдабалылық) деңгей пайданушылар
қолданбаларына қызмет көрсетеді.
Желі арқылы жіберілетін ақпарат қолданбалылық деңгейден бастап
физикалық деңгейге дейін барлық деңгейлерден өтеді. Физикалық деңгей желі
арқылы ақпарат жібереді. Бұл ақпарат қабылдауыш жақтықтың физикалық
деңгейіне келіп жеткен соң, барлық жеті деңгей арқылы өтіп қолданбалық
деңгейге дейін көтерілді. Ең жоғарғы, қолданбалық деңгейде келген ақпарат
пайдаланушыға түсінікті болатындай етіліп өңделеді.
Пайдаланушылардың деректері жоғарғы деңгейден бастап бір деңгейден
екінші бір деңгейге жіберілген кезде, әрбір деңгей хабарға өзінің қызмет
бапты мәліметтерін бастама (header) ретінде алдына (кейде аяқтама ретінде
дестенің соңына, trailer) қосып отырады. Осылайша дестені дайындау үрдісі
инкапсуляция (incapsulation) деп аталады. Бастама құрамына жіберуші мен
мекн-жайлары, дестенің реттік нөмірі сияқты ьасқа да басқару ақпараты
кіреді. Жіберуші жақтың әрбір деңгейнің қызмет бапты ақпарты қабылдауыш
жақтың тап сондай деңгеіне арналады, ал бастаманың форматы (нысаны) сол
деңгейдің хаттамасымен анықталады.
Арналық деңгей толық қалыптастырылған дестені (кадырды) физикалық
деңгейді қолдана отырып желіге жібереді. Жіберілген хабар желі арқылы
қабылдауыш жаққа келіп жеткенде кадр оның физикалық деңгейімен қабылданады
және жоғары қарай бір деңгейден екішіге жіберіледі.
Әрбір деңгей өз хаттамасымен қызмет өтейді. Төменгі деңгей жоғарғы
деңгейге қызмет етеді. Сервис әрбір деңгейдің қандай қызмет атқаратынын
анықтайды, бірақ оның қалайша жүзеге асырылатынын көрсетпейді. Деңгейлердің
өзара әрекеттестігі тиісті хаттамалармен қамтамасыз етіледі. Хаттамалар
сервистің жүзеге асырылуын анықтайды. Әр екі деңгей арасында интерфейс бар.
Ол төменгі деңгей жоғарғы деңгейге өандай қарапайым операциалар ен
қызметтер өтей алатындығын көрсетеді. Нақтылы машинада қолданылатын
хаттамалардың нақты жиыны хаттамалар стегі деп аталады. Хаттамалар стегі –
(желіде түйідердің өзара әрекеттестігін ұйымдастыруға жеткілікті)
хаттмалардың иерархия түрінде ұйымдастырылған жиыны.
Қазіргі уақытта желілерде хаттмалар стектердің бірнеше түрі
қолданылады. Олардың ішіндегі ең танымалдары қатарына мыналар жатады:
TCPIP, IPXSPX, NetBIOSSMB, DECnet, SNA және OSI. SNA стегінен басқа бұл
стектердің барлығы төменгі (физикалық және арналық) деңгейлерде жақсы
стандартталған Ethernet, IEEE 802, Token Ring, FDDI және осылар сияқты
хаттамалар қолданылады. Бірақ жоғарғы деңгейлерде барлық стектер өздерінің
меншікті хаттамаларымен жұмыс істейді. Бұл хаттмалар АЖӘ үлгісінің бұрынан
бар және нақтылы қолданып жүрген стектерді пайдалану нәтижесінде
әзірлегендігімен байланысты.
Басқа стектермен салыстырғанда OSI хаттмалар стегі АЖӘ үлгісіне толық
сәйкес келеді. Оның құрамында әрекеттестіктің жеті деңгейінің барлығына
арналған хаттмалрдың айқындамасы (specification) бар.
Бірақ-та, OSI мән мәтінде пайдалы хаттамалар көп жасалғанмен
жетідеңгейлік үлгі көпшіліктің қолдауына ие бола алмады. Керісінше, TCPIP
сәулеті басым болып шықты. Оның бірнеше себептері бар.
Мүмкін, ең маңызды – OSI стегінің хаттмалары сыннан өтіп, жұмыс
істеуге қабілетті екендіктерін кқрсеткен еді. Ірі компаниялар желіаралық
байланыстың қажеттілігін сезе бастағанда тек TCPIP сәулеті қана
қолданулуға дайын болатын.
Басқа бір себеп – АЖӘ үлгісі тым күрделі болуы және ондағы жеті
деңгейдің істейтіндерін, TCPIP cәулетінде деңгейлердің аз санымен-ақ
қамтамасыз етілуі.
Қолданбалы деңгей
Қолданбалы деңгей (Application layer) АЖӘ үлгісінің жетінші (ең
жоғарғы) деңгейі. Қолданбалық үрдістер орындалатын деңгей. Бұл деңгей
пайдаланушы мен желілік қолданбалардың әрекеттестігіне байланысты
мәселелермен айналысады. Қолданбалық деңгей есептеу желісінің түйіндеріне
(немесе қолданбалыларына) басқа түйіндерімен (немесе қолданбалармен)
байланысуға мүмкіндік беретін кейбір қызметтер ұсынады.
Бұл деңгей қолданбалар мен желілік хаттамалар арасындағы итерфейс.
Қолданбалық деңгей, шынында, әр түрлі желілік сервистер (хаттамалар) жинағы
болып табылады. Бұл хаттмалрдың көмегімен пайдаланушылар желінің қорына
қатынас құра алады және өздерінің бірлесіп істейтін жұмыстарын
ұйымдастырадыү Қолданбалық деңгей АЖӘ үлгісінің көзге түсетін бөлігі болып
табылады.
Қолданбалық деңгейде есептеу желісіне қатынас құрмақшы талап, төменігі
(алтыншы) деңгейге жіберілетін, сұратуға өзгертіледі. Сонымен, есептеу
желісі арқылы тасмалдануға арналған сұратулар, АЖӘ үлгісінің хаттмалар
жиынына қолданбалық деңгейде кіріп, бірінші (физикалық) деңгейге қарай
төмендейді (физикалық деңгейде хабар басқа жұмыс бекіне тасмалданады). Одан
кейін қабылдау жағында АЖӘ үлгісінің хаттама жиыны арқылы қолданбалық
деңгейге дейін қайта көтеріледі.
Қолданбалық деңгей мынадай қызметер атқарылуы мүмкін: қолданбалық
үрдістер өзара әрекеттестігінің әдістері мен нысанарын сипаттау; қателерді
түзету және ақпарат тұтастығын қамтамассыз ету жолдары жайындағы келісімді
тағайындау; болашақта байланыс орнатылатын серіктерді және осы байланыс
үшін қажетті ресурстардың жеткіліктігін анықтау; басқа қолданбалық
үрдістерімен байланысу үшін сұратым жіберу; көрсетімдік деңгейге ақпарат
сипаттауға керекті әдістер туралы өтінім жіберу; бірге істейтін қолданбалық
бағдарламарды уақыт түйлесімдіру, т.б.
АЖӘ (OSI) үлгісінің қолданбалық деңгейі осы деңгейдің хаттамаларын
және қолданбалық деңгейдің көрсететін қызметтер элеметтерінен ASE
(Application service elements) тұралы. ASE хаттмасы қолданбалық
деңгейлердің хаттмаларының арасындағы байланысты қамтамассыз етеді. Оның
негізгі элементтері: ACSE (Association Control Service Element) –
ассоциацияны басқару, ROSE (Remote Operations Service Element) –
қашықтықтағы құрылғының оперцияларына қол жеткізу және RTSE (Reliable
Transfer Service Element) сенімді тасмалдау бойынша көрсетілетін элементі.
Қолданбалық деңгейдің мынадай хаттамаларын атап өтуге болады: CMIP
(Common Management Information Protocol) – ақпарат басқарудың жалпы
хаттамасы, FTAM (File Transfer, Access and Managment) – файлдарды
тасмалдау, қатынас құру және басқару (қысқаша, файлдарды тасмалдау)
хаттмасы, VTP (Virtual Terminal Protocol) – яғни терминалдардың хаттмасы
(терминалды эмуляциялау хаттмасы), X400 – электрондық пошта тасымалдау
жүйесі, X500 – анықтамалық қызмет хаттмасы, т.б.
Көрсетімдік деңгей
Көрсетімдік деңгей (Presentation layer) ашық жүйелер әрекеттестігі
(АЖӘ) үлгісінің алтыншы деңгейі. Бұл деңгей әр түрлі машиналардағы
қалданбалар арасындағы тіл табысу мүмкіндігіне жауапты және ол қабылданатын
және жіберілетін деректердің пішіндік және синтаксистік атрибуттарын
көрсетімдеу және өңдеу үшін керек.
Көрсетімдік деңгей деректердің көрсетім функциялары (кодалау, бөліп-
белгіліеу, құрылмдандыру, т.б.) жүзеге асырылады, қолданбалық жеңгейден
немесе деңгейге сұратулар қабылданады немесе жіберіледі, дестелердің немесе
файлдардың пішімі (форматы) тексеріледі, деректерлі әрбір нақты компьютер
дің ішкі сандар пішіміне түрлендіру жұмыстары мен деректерд рұқсатсыз
пайдаланудан қорғау үшін оларды кодалау (ал деректер қабылдау кезінде кері
кодалау) үрдістері жүргізіледі.
Сонымен, бұл деңгей есептеу желісінде қолданылатын компьютер
түрлерінің айырмашылықтарын қолданбалық бағдарламалық қамтамадан тәуелсіз
етуге арналған. Бұл – жіберілетін немесе қабылданатын деректердің
ерекшелігін көрсететін, өңдеуге арналған көрсетімдік функцияларды іске
асыратын деңгей.
Көрсетімдік деңгейлердің хаттамалары мынадай қызметтер атқара алады:
Сеасты бастау және тоқтату жайында сұратым жіберу; деректер көрсетімін
таңдау және оны қолданбалық үрдістермен келістіру; деректер көрсетімінің
нысанын сиппатау; графикалық материалдарды (суреттерді, сызбаларды,
сұлбаларды, т.б.) сиппатау нысанын анықтау; деректерді түрлендіру;
деректерді құпиялау, т.б.
Көрсетімдік деңгейдің хаттамасының мысалы: ASN.1 (Abstract Syntax
Notation 1) – синтаксисті абстракті түрде көрсетімдеу хаттамасы деректер
пішімін машинадан тәуелсіз пішімде көрсетуге арналаған. Бұл әр түрлі
компьютерлік жүйелердің қолданбалық бағдарламаллары арасында байланыс
үйымдастыруға мүмкіндік береді.
Сеастық деңгей
Сеанстық деңгей (Session layer) ашық жүйелер әрекеттестігі үлгісінің
бесінші деңгейі. Есептеу желісінің стациялары жатқан джауаптасуды
үйымдастыруға және үйлесімдіруге арналған. Бұл деңгейде: қабылдаушымен
алғашқы жалғасу (байланысу) және шақыру үдерісін басқару (яғни, сеанс
құру); сеанс барысында деректер жіберумен қабылдауды басқару және хабарласу
беткеннен соң сеасты сеасты аяқтау жүргізіледі; сеасқа қатысушылардың
сұратулары мен жауаптарын тасмалдау тәртібі мен режимі анықталады. Сеастық
деңгей деректер алмастыру үрдісіне қатысқан стансаларының хабарларына
ештеңе қоспайды.
Сонымен, сеастық деңгей пайдаланушы мен желілік қолданбалар
арасындағы байланысудың тағайындауға және басқаруға арналған пайдаланушының
желілік интерфейсіболып табылады. Бұл деңгей қолданбалармен жұмыс істеуге
бағдарланған жоғарғы деңгейлер және нақтылы уақыттағы қатынасқа
бағдарланған төменгі деңгейлер арасында делдал міндетін атқарады.
Сеас деп екі жұмыс бекітінің арасындағы хабар алмасуды айтады.
Сеастық деңгейдің атқаратын міндеттері: жауаптасу жүргізу үшін екі станция
арасындағы сеастық байланысуды орнату, көрсетімдік деңгейлердің обьектілері
арасындағы жауаптасуды уақытүйлесімдіру, олардың арасында деректер алмасуды
басқару (ерекше күй-жағдайлар жайында хабарлау), сеас біткеннен кеін
сеастық байланысуды үзу, т.б.
Сеастық деңгейдің хаттамасының мысалы ретінде RTC (қашықтықтағы
прцедураларды шақыру) хаттамасын атап кетуге болады.
Көліктік деңгей
Көліктік деңгей (Transport layer) ашық жүйелер әрекеттестігі
үлгісінің төртінші деңгейі. Бұл деңгей желінің кез келген түйіндерінің
арасында қажетті сенімділікпен деректер тасымалдау үшін арналған. Осы
міндетті атқару үшін көліктік деңгейдің байланысуын орнату, дестелерді
нөмерлеу, арақашықтау жіне реттеу құралдары бар.
Көліктік деңгей хабарлар ағымын басқарады, қателерді тексереді және
дестелер жіберумен қабылдау мәселелерімен шешуге қатысады. Негізгі –
міндеті – сеастық деңгеден деректер қабылдап алу, керек болса оны ұсақ
бөлшектерге бөлу, желілік деңгейге жіберу және барлық деректердің
қабылдауышқа дейін тұтас жетуін қамтаммасыз ету.
Бұл деңгейде екі шеткі түйін арасындағы байланыс қамтаммасыз етіледі
(желінің аралық түйіндері арқылы деректер тасмалдаудықамтамассыз ететін
желілік деңгеймен салыстырғандағы айырмашылығы). Егер хабар жіберу жақта
бірнеше дестелерге бөлінген болса, онда тасмалдаған кезде бұл дестелер
қабылдауыш жаққа бөлінген тәртіптен басқа ретпен ретпен келуі мүмкін.
Сондықтан қабылдауыш жақта хабардың тұтастығы тексеріледі (керек болған
жағдай қате дестелер қайтадан тасмалданады) және дестелер дұрыстап
реттеледі. Одан кейін ғана сеастық деңгейге жіберіледі.
Сондай-ақ, көліктік деңгей дестелердің (қайта-қайта жіберілу
нәтижесінде) қосарлануын анықтайды және осындай жағдайда оларды жояды.
Көліктік деңгейдің хаттамаларынң атқаратын міндеттері мынадай:
көліктік байланысты орнату және үзу; хабарды дестелерге бөлу; деректерді
(дестелерді желі арқылы) тасмалдау; тасмалданатын деректер бөлшегінің
жіберілу-келу тәртібін басқару және деректердің тұтастығын қамтамассыз ету;
ақауларды (қателерді) анықтау, мүмкіндік болса жөндеу, осы қателер жаййында
хабар беру; ақаудан кейін байланысты қалпына келтіру; түйық жағдай болған
кезде көліктік байланысудағы хабарды жою; деректер тасмалдау кезінде
олардың артықшылыын тағайындау; деректердің қабылдануын расстайтын хабардың
алынуын қаммтамасыз ету, т.б.
Көліктік деңгейдің ТР0, ТР1, ТР2, ТР3 және ТР4 хаттамалары бар.
ТР, ТР1, ТР2 және ТР3 хаттамалары АЖӘ (OSI) үлгісін тек алдын ала байланысу
орнататын және орнатпайтын қызметтерінің екі түрімен де жұмыс істейді. ТР4
хаттамасы көліктік деңгейдің ең белгілі хаттамасы болып табылады. Internet
хаттамалар тобы TCp хаттамасына ұқсайды.
Желілк деңгей
Желілік деңгей (Network layer) АЖӘ үлгісінің үшінші деңгеі. Бұл
деңгейде дестелер қалыптастырылады және оларды бағдарлау (pouting) жүзеге
асырылады, яғни қабылдауышқа жетуге мүмкіндік беретіндей деректер
тасмалданатын тиімді жол анықталады. Бұл деңгей хабар таратқыш түйінен
қабылдауышқа дейін дестелерді аралық түйіндер арқылы жеткізуге дауапты
болып саналады.
Желілік деңгей (әр түрлі технологиялы) бірнеше желіні біріктіретін
біртұтас көліктік жүйе құру үшін керек. Сөйтіп, бұл деңгей желідегі кез
келген екі түйін арасындағы деректер тасмалдауды қамтамассыз етеді, бірақ
тасмалдың сенімділігі жайында ешқандай кепілдік бермейді. Желілік деңгей
тек компьютерлік жүйлер бағдарлауыштармен ажыратылған әр түрлі желілік
сегменттерде (желілерде) орналасқан кезде ғана қолданылады. Желінің ішінің
деректерді жеткізу арналық деңгей арқылы жүзеге асыралады, ал желілер
арасындағы деректер тасмалдаумен желілк деңгей шұғылданады. Жілілер бір-
бірімен бағдарғылауыш деп аталатын арнайы құрылғылармен байланысады.
Бағдарлауыш (router) – желі аралық байланысу жайында ақпарат жинайтын және
осы мәліметтердің негізінде желілік деңгейдің дестелерін қабылдауыш жаққа
жеткізу үшін керекті аралық желіге жіберіп тұратын құрылғы. Бағдарлаудың үш
түрі болады:
1) бағдарғы алдын ала анықталып тұрақты (статикалық) кестеге жазылып
қойылуы мүмкін. Бұл кесте өзгертілмейді;
2) бағдарғы байланыс өзгерту кезінде анықталуы мүмкін;
3) желінің жүктемесінің өзгеруіне байланысты бағдарғы да өзгеріс
тұрады (динамикалық).
Желілік деңгей хаттамасының жүзеге асыратын міндеттері мынадай:
Бағдарлау арқылы және ретрасляциялау; байланысудың физикалық құралдары
арқылы орнатылатын желілік байласуларды тайғайындау; желілік артықшылықты
ескеру; қателерді анықтау және мүмкін болса түзету; деректерді бөлшектерге
бөлу, ал қабылдай жағында оларды қайтадан біріктіру (ірілендіру); деректер
ағыны басқару; желілік деңгейдің көліктік деңгейге көрсететін қызметтерінің
түрін таңдау, т.б.
Желілік деңгей хаттамалардың екі түрін ажыратады. Бірінші түрі –
желілік хаттамалар (muted protocols) – дестелердің желі арқылы жіберілуін
жүзеге асырады. Желілік деңгейдің хаттмалары дегенде, әдетте, осы
хаттамаларды айтады. Ашық жүйелер әрекеттестігі үлгісінің желілік деңгейі
алдын ала байланысу орнатуға немесе орнатпауға бағдарланған қызметтер
көрсете алады. Мәселен, CLNP (Connectionless Network Protocol) – алдын ала
байланысу орнатылмайтын желілер хаттамасы (кейде CMNP – Connectionless –
Mode Network Protocol) деп басқарудың қарапайым хаттмасы (қазізгі
уақыттағы желілік басқарудың ең беолгілі хаттамаларының бірі болып
саналады), т.б.
Екіншітүрі – бағдарғылық ақпарат алмастыру хаттамалары немесе
қысқаша, бағдарлау хаттамалары (mutingprotocols). Осы хаттмалардың
көмегімен бағдарғылауыштар желі аралық байланысудың сызба-құрлымы жайында
ақпарат жинайды. Бағдарғылауға қатысты ISO хаттмалары: ISO 10589 немесе IS-
IS (Intermediate System to Intermediate System Intra Domain Routing
Exchange Protocol – аралық жүйеелерді доменшілік бағдарлаудың алмасу
хаттмасы), ISO 9542 немесе ES-IS (End System to Intermediate System –
ақырғы жүйе – аралық жүйе) хаттамасы және ISO 10747 немесе IDRP (IS-IS
Inter-Domain Routing Protocol – аралық жүйелерді доменаралық бағдарлау
хаттмасы).
Желілік деңгейдің хаттамалары операциялық жүйенің бағдарламалық жеке
бөлшектермен, сондай-ақ, бағдарлауыштардың бағдарламалық және аппартық
құралдармен жүзеге асырылады.
Арналық деңгей
Арналық деңгей (Data Link layer) ашық жүйелер әрекеттестігі үлгісінің
екінші деңгейі. Бұл деңгейде деректер тасмалдау ортасына қатынас құруды
басқару, уақыт үйлесімдіру, қателерді анықтау және түзету жүзеге асырылады.
Арналық деңгейдің дестелері кадр деп аталады. Жіберетін жақта толық кадр
қалыптастырылады. Кадрдың құрамына жіберушінің және қабылдаушының мекен-
жайы, қателерді анықтау құралдары, тасмалданатын деректер, т.б. кіреді.
Жергілікті желілерде арналық деңгейде пайдаланатын мекен-жайлар физикалық
мекен-жайлар (немесе МАС мекен-жайлар) деп аталады.
Арналық деңгей деректердің физикалық арна арқылы сенімді тасымалдауын
қамтамасыз етеді. Осы міндетті атқару кезінде бұл деңгей физикалық
мекендету, ақаулар жайындар хабардар ету, кадрларды рет-ретімен жеткізу,
ақпарат ағынын басқару сияқты басқа да мәселелерді шешеді.
Арналық деңдейде желі түйіндерінің физикалық деңгейді пайдалану
ережелері анықталады. Желілік деңгейден қабылданған кадрларды физикалық
деңгейге керек биттер ағынына түрлендіреді. Керісінше, физикалық деңгейден
алынған деректерді желілік деңгейге түсінікті түрге аударады.
Арналық деңгей әрбір кадрдың физикалық арна арқылы дұрыс (қатесіз)
тасымалдауын қадағалап отыру үшін жіберуші жақта белгілі бір алгоритм
(мәселен, СRС-32) арқылы бақылау қосындысы саналады да алынған нәтиже кадр
құрамына қосылады. Кадр желі арқылы қабылдайтын жаққа келген кезде
деректерді бақылау қосындысы қайдатан (өзінше) саналады, осы қосынды
кадрдың құрамында келген мәнімен салыстырылады. Егер екі қосынды тең болып
шықса, онда десте қатесіз тасымалданған (деректердің тұтастығы бұзылмаған)
деп саналады.
Арналық деңгей биттік қателерді тек анықтап қоймай бұзылған кадрды
қайталап тасымалдау (ARQ әдісі) арқылы қателерді түзете де алады (мәселен,
HDLC хаттамасында). Сондықтан кейбір хаттамаларда (мәселен, Ethernet және
Frame Relay) бұндай функция жоқ.
Арналық деңгей хаттамалары ретінде мынадай мысалдар келтіруге болады.
SDLC (Synchronous Data-Link Control) – деректер тасымалдаудың синхрондық
арнасын басқару хаттамасы. SDLC хаттамасы IBM фирмасының (SNA) ауқымды
жетілерге арналған (арналық деңгейдің) негізгі хаттамасы болып саналады.
Стандарттаудың халықаралық ұйымы (ISO) HDLC хаттамасын жасау үшін бұл
хаттамаға өзгерту енгізген. HDLC (Highlevel Data Link Control Procedure) –
жоғарғы деңгейлік байланыс арнасын басқару хаттамасы. HDLC және SDLC
хаттамаларының негізгі айырмашылығы:SDLC хаттамасы жеректер тасымалдаудың
бір, ал HDLC хаттамасы – үш режимін қамтамасыз етеді. Электротехника және
радиотехника инженердерінің институты (IEEE) HDLC хаттамасы негізінде IEEE
802.2 стандарттарын енгізген. Телефония және телеграфия бойынша халықаралық
консультативтік комитет (CCITT) HDLC хаттамасын Х.25үшін бейімдеп, LAP
(Link Access Procedure) – арналған қатынас құру хаттамасы деген ат берді.
Кейінірек ол LAPB (теңгерімделген) деп өзгертілді.
TCPIP, IPXSPX, NetBIOSSMB, DECnet және OSI хаттамалар стегі төменгі
(фиикалық және арналық) деңгейлерде жақсыф стандартталған Ethernet, IEEE
802 (Fast Ethernet 100VG-AnyLAN және т.б.), Token Ring6 FDDI, Frame Relay,
SLIP, X.25, ATM, LAPB, LAPD, PPP, т.б. сияқты хаттамаларды пайдаланады.
Арналық деңгейдің хаттамаларында жүзеге асырылатын негізгі міндеттер:
желілік деңгейге керек қызметтерді жүзеге асыру; деректерді кадрларға бөлу;
арналық байласыду орнату жән тасымалдау біткеннен кейін оны үзу, байласудың
мөлдірлігін қамтамасыз ету; арналық байласулардағы қателерді анықтау және
түзету; ақпаратты іріктеу (яғни, кадрда көрсетелген мекен-жай бойынша
дестелерді іріктеу); деректер ағынын басқару, т.б.
LLC және MAC деңгейшелері
АҚШ-ның электротехника және радиотезника инженердерінің институты
(IEEE) ұсынған IEEE 802 стандарттар тобының құрамына кіретін IEEE 802.1
стандартында жергілікті есептеу желілерінің арналық деңгейі екі деңгейше
ретінде анықталған: байланысты логикалық бақылау (LLC – Logikal Lin
Control, логикалық арнаны басқару) және тасымалдау ортаға қатынас құруды
басқару (MAC – Media Access Control).
LLС –деңгейшесі МАС-деңгейшесінен жоғары орналасады және ақпараттық
(логикалық) арнаны басқаруды қамтамасыз етеді. LLC-деңгейшесінің атқаратын
міндеттері: кадрдың мекен-жайлық, басқарушы және бақылау өрістерін
қалыптастыру; пайдаланушылар үдерісінің арасындағы логикалық арналарды
орнату және ажырату; физикалық ара тасымалдаған кезде деректердің
дұрыстығын тексеру тәртібін тағайындау (яғни, тасымалдау арнасының
қателерін өңдеу); арналық деңгйдің заттамалары мен жоғары деңгейлердің
(мәселен, желілік деңгейдің) хаттамалар арасында интерфейсті қамтамасыз
ету; деректер ағынын басқару, т.б.
МАС-деңгейшесі физикалық ортаға қатынас құруды басқаруды қамтамасыз
етеді. МАС деңгейшесі желілік бейімдеуішпен тікелей байланысты және екі
бейімдеуіштің арасында деректерді қатесіз тасымалдауға жауапты.
МАС деңгейшесі атқаратын негізгі міндеттері мынадай: толық кадрды
қалыптастыру (LLC-деңгейшесінен келген кадрға жіберуші мен қабылдаушының
мекен-жайлары, бақылау қосындысының мәні сияқты тағы да басқа өрістерді
қосу); деректер тасымалдау ортасына қатынас құруды басқару; кадрды
физикалық деңгейдің көмегімен қабылдауышқа дейін жеткізуді басқару, ал
қабылдаушы жақта – жизикалық деңгейден келіп түскен кадрды арашық жадыға
орналыстыру; арнадағы қақтығысты өңдеу; маркер жіберу, т.б.
МАС деңгейшесі (мәселен, Ethernet желісінде CSMACDқатынас құру әдісі
кезінде) LLC-деңгейшесімн және басқа деңгейлермен былайша қатынас құра
алады:
- әрбір түйіннің МАС-деңгейшесі физикалық деңгейден тасымалдау ортасы
жайында мәлімет алады. Егер орта бос болмаса, онда кездейсоқ уақыт
күтіп, содан кейін осы әрекетін қайталайды. Егер орта босаса, онда ол
деректерді физикалық деңгейге жібереді;
- физикалық деңгей деректерді биттер тізбегі ретіндегі тасымалдауға
кіріседі және сонымен қатар арнаның жай-күйін (қақтығыс болған-
болмағанын) бақылап отырады;
- егер деректер тасымалдау кезінде қақтығыс болмаса,онда кадр сәтті
жеткізілді деп саналады. Егер қақтығыс болғаны анықталса онда кадрды
тасымалдау және желіге 32 биттен құралған (JAM-тізбегі деп аталады)
арнаулы тізбек жіберіледі. Оның мақсаты – орын алған қақтығыс жайында
қалған барлық түйіндерді хабардар ету;
- қақтығыс анықталған соң МАС-деңгейшесі, кездейсоқ уақытқа созылған
үзілістен кейін, осы кадрды қайтадан тасымалдауға әрекет жасайды.
Мәселен, Ethernet желісінде 16 рет қайталауға болады. Одан кейін МАС-
деңгейшесі қалыптасқан осындай жағдай туралы жоғарғы деңгейлерді
хабардар етіп, бұл кадрды жояды да келесі кадрды тасымалдауға
кіріседі;
- одан кйін қабылданған кадрда мынадай ерекше қателердің бар жоқтығы
тексеріледі: бақылау қосындысы (FCS erorr), кадрдың ең үлкен (jabber
error) және ең кіші (runts) өлшемі, байттардың қате анықталған
шекаралары (alignment error). Егер кадр дұрыс тасмалданған болса, онда
ол LLC – деңгейшесіне жіберіледі, ал егер тексеру кезінде кадрда қате
табылса, онда бұл кадр алынып тасталады;
Биттер ағынын кадрларға бөлінудің тәсілдері бар: кадрлаодың аралығында
уақыттық үзіліс жасау (бұл тәсіл сирек пайдаланылады), символдар санаушының
қолдау, арнайы бастауыш және аяқтауыш символдарды қыстырмаулау, бастауыш
және аяқтауыш биттерді қыстырмалау, физикалық деңгейде биттердің қолдану
тіртібін өзгерту, т.б.
Символдар санауышын қолдану. Бұл тәсілде жіберілген әрбір кадрдың
басында кадрдың байтпен өлшеген ұзындығын (немесе кадрдағы деректердің
ұзындығын) көрсететін L (Length) өріс болады (Кесте 2).
Кесте 2 - L (Length) өріс
10101010...10 10101011 L Деректер
Бұл тәсіл көбінесе жергілікті желілерде, бит-бағдарлы хаттамаларда
қолданылады. Бұндай желілерде деректер тасмалдау ортасының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 6
1 Ақпараттық коммуникациялық технологиялар 10
1.1 Желінің программалық жəне аппараттық компоненттері 10
1.2 Желі үлгілері 16
1.3 Серверлер 42
1.4 Ethernet 44
1.4.1 Ethernet технологиясы 44
1.4.2 Fast Ethernet жəне 100VG-AnyLAN технологиялары 45
1.4.3 Gіgabіt Ethernet технологиясы 47
1.4.4 Ethernеt тарихы 47
1.4.5 Ethernet-тің түрлері 48
1.5 Token Rіng технологиясы 50
1.6 FDDІ технологиясы 52
2 Ethernet және Fast Ethernet жергілікті желісін орнату 52
2.1 Желілік сызба – құрылымдар 52
2.2 Желінің құрылымын синтез жасау 56
2.2.1 Жұлдыз тәрізді құрылымның математикалық үлгісі 56
2.2.2 Cинтез жасау, медиана іздеу әдісі 56
2.3 Хаттамалар және стандарттар 58
2.3.1 Fast Ethernet SNAP кадры 58
2.3.2 Fast Ethernet стандарттары 60
2.4 Сигналды физикалық деңгейде кодалау 61
2.5 Желілік бейімдеуіштің функционалды сұлбасы 62
2.6 Желінің құрылымдық сұлбасы 66
2.7 Желінің параметрлерін есептеу 70
3 Жобаның экономикалық негізделуі 72
4.Еңбекті қорғау 84
5. Қоршаған ортаны қорғау 93
Қорытынды 110
Қолданылған әдебиеттер тізімі 112
Қосымшы 113
Кіріспе
Бұл дипломдық жобаның негізгі мақсаты әрқайсымызға берілген тапсырма
бойынша компьютерлік желіні жобалау және алған білімімізді бекіту.
Алдымен, компьютерлік желі дегеніміз – арнайы коммуникациялық құрылғы
мен программалық қамтама арқылы бір-бірімен ақпараттық әрекеттесу
мүмкіндігі бар түйіндердің (копьютерлердің, терминалдардың, баспа
құрылғылары) жинтығы. Желінің өлшемі өте кең, ол көршілес стөлдерде
орналасқан екі компьютерден, дүниежүзінің шеткері жерлерінде орналасқан
миллиондаған компьтерлерді байланыстырады. Өлшеміне байланысты желі бірнеше
түрге бөлінеді. Соның бірі – жергілікті желі немесе LAN (Local Area
Network). Жергілікті желі деп бір-бірімен шамалы ғана қашықтықта орналасқан
және деректер тасымалданатын физикалық орта арқылы біртұтас желіге
біріктірілген абонеттік жүйелер (есептеу машиналары, принтерлер, т.б.)
жиынтығын айтады.
Жергілікті желілердің алғашқылары – 1970 жылдары IBM фирмасы ұсынған
Token Ring технологиясы және 1980 жылы DEC, Intel және Xerox фирмаларының
ұсынған Ethernet технологиясы. Қазір, көптеген жаңа жоғары жылдамдықты
коммуникациялық технологиялар пайда болды. Internet желісінің күрт өсуінен
және ақпаратты жылдам жеткізудің қажеттілігінен жоғары жылдамдықты АТМ,
ISDN, Fast Ethernet және Gigabit Ethernet технологиялары кең тарала
бастады. Пайдаланушыларға жоғары жылдамдықты кең жолақты технологияларды
артықшылықтарын тиімді пайдалана алатын жаңа хаттамалар стандарттары
жасалынған.
Ақпараттарды бір компьютерден екінші компьютерге ауыстыру үшін
дискеттер қолданылады. Бірақ бұл онша қолайлы емес. Еген ақпараттың көлемі
өте үлкен болса, онда бұл әдісті пайдалану тіпті мүмкін емес.
Ең қолайлысы – бірге жұмыс істейтіндей етіп, бірнеше компьютерді кабельжің
көмегі арқылы жалғастыру.
Компьютерлік желі деп әр түрлі қорларды, мысалы, программаларды,
құжаттарды және принтерлерді бірігіп пайдаланатындай етіп, бір – бірімен
кабельдің көмегі арқылы қосылған компьютерлер тобын айтады.
Сонымен қатар, орнымыздан тұрмай – ақ, басқа компьютерге кіруге болады
және онда қандай қапшықтар мен файлдардың барын көруге және қажеттісін
алуыңызға болады.
Егер желі онша үлкен емес және мекеменің бірнеше бөлмесін ғана
қамтыса, онда оны жергілікті желі (локальная сеть) деп атайды.
Бір бөлмедегі компьютерлер жергілікті желіге әр түрлі жолмен
біріктірілуі мүмкін.
Егер желі үлкен және қаланың, елдің немесе дүние жүзінің
компьютерлерін қамтитын болса, онда оны жалпы (глобальді) желі дейді. Жалпы
желіге мысал ретінде Интернетті алуға болады. Алғашқы компьютер желісі
Арпанет АҚШ-тың қорғаныс министрлігінің тапсырмасы бойынша бұдан 30 жыл
бұрын жасалған. Хаттамалар желiге мәлiметтердi беру мен қателердi
өңдеудi тапсырады. Оларды пайдалану мәлiметтер алмасудың нақытылы
өңдеудi тапсырады. Оларды пайдалану мәлiметтер алмасудың нақытылы
ақпараттық тарату жүйесiне тәуелсiз стандартты жасауға мүмкiндiк
бередi.
Интернетте ТСРIP пайдаланады. Бұл әрiптер Transmission Control
ProtocolInternet Protocol (Беру басқармасының хаттамасы желiаралық
хаттама) дегендi бiлдiредi. IP желiдегi адрестеуге жауап бередi, ал
ТСР хабарларды тиiстi адрестер бойынша жеткiзудi қамтамасыз етедi,
олар 1974 жылы жасалған. Егер бiз Интернетке қысқаша анықтама iздесек,
онла оны жай ғана бұл ТСРIP хаттамасын пайдаланатын желiлердiң желiсi
деп атауға болады. Байланыстың талшықтық-оптикалық және спутниктiк
тiзбектерiмен бiрiктiрiлген ең өнiмдi компьютерлердiң бiрнешеуi
Интернеттiң тiрек желiсiн құрайды. Тiрек желiсiнде суперкомпьютерлер
жұмыс iстейдi, олар әдетте аса iрi университтетiк немесе ғылыми
орталықтарда орналасқан, көбiсi АҚШ территориясында. Тiрек желiсi
тiзбектерiнiң өнiмдiлiгi секундына бiрнеше Гбайт-қа жетедi. Тiрек
желiсiне, мысалы, қарамағында ұлттық көлемдегi компьютерлiк
желiлер бар тек iрi ұйымдар ғана қосылады. Олардың байланыс
тiзбектерiнiң өткiзу қабiлеттiлiгi ондаған, тiптi жүздеген Мбитс
шегiнде. Ұлттық желiлерге кәсiпорындар мен провойдерлердiң жергiлiктi
желiлерi қосылады. Тiзбектiң типiне байланысты олардың өнiмдiлiгi
ондаған Мбитс-қа дейiн барады. Кейiн бұл жергiлiктi желiлердiң
компьютерлерiне жеке пайдаланушылар қосыла алады.
Егер ұйымдар мен жеке адамдар ақы төлеу негiзiнде Интернетке
шығарылатын болса, оларды провайдерлер деп аталады.
Интернетте көптеген қызметтер iстейдi. Ең танымалысы – электронды
пошта (e-mail)WWW мәлiметтер базасы, Usenet телекомнференциялар жүйесi
және FTP файлдық архивтар жүйесi. әр қызметтiң өз хаттамасы болады.
Соңғы үш-төрт жылда болған аса ауқымды ақпараттар тасқыны дәл осы
WWW(World Wide Web ) жүйесiнiң және онымен байланысты хаттамалардың
пайда болуынан туындайды.
WWW(World Wide Web ) қызметтегi құжаттар үшiн арнайы программалар
броузерлер болады, олар жаңағыдай құжаттарды экранда көрсете алады.
Боузердiң көмегi арқылы WWW(World Wide Web ) құжаттарының көпшiлiгiне
шыға аламыз. Web құжаттарының кез келгенiнiң әдетте гиперсiлтемелерi
болады. Гиперсiлтемелер – бұл басқа Web құжаттың адресi байланысқан
мәтiннiң фрагментi немесе құрамдас объектiсi.
Броузерде қарағанда мәтiндiк гиперсiлтемелер түсi мен асты сызылумен,
ал графикалық гиперсiлтемелер жақтауымен ерекшеленедi. Маустың
көрсеткiшiн гиперсiлтеме болып келетiн объектiге бағаттағанда,
көрсеткiш пiшiнiн өзгертiп, алақан бейнесiн қабылдайды. Гиперсiлтеменi
шерткенде броузер автоматты түрде бұл сiлтеме нұсқаған Web құжатты,
тiптi бұл құжат басқа континентте орналасқан компьютерде болса да
жүктейдi. Осылай, гиперсiлтемелер бойынша бiр құжаттан басқасына өтiп,
Web-кеңiстiгi бойынша саяхат жасауға болады.
Ең танымал және кең тараған броузер –Netscape Navigator , одан соң-
Intenet Explorer. Ол Windows –95 операциялық жүйесiне қосы тiркеледi.
Бұл желі соғыс - өнеркәсіп комплексі мен ғылыми зерттеу орталықтарын
және оқу процестерін ұйымдастыру үшін жасалған, бұл желіге сол кездегі өте
күшті бірнеше ЭЕМ-дер біріктірілген. Қазігі уақытта үлкен компьютерлік
желілердің саны жүздеген мыңға дейін есептеліп отыр.
Компьютерлік желі арқылы тек бір қала аумағында ғана емес, дүние жүзі
деңгейінде де информацияларды алмастыруға болады.
Белгілеулер мен қысқартулар
Дипломдық жобада келесі белгілеулер мен қысқартулар қолданылған:
ЭЕМ – Электронды есептеу машинасы
ААЖ – Автоматтандырылған ақпарат жүйесі
АЖӘ - Ашық жүйелер әрекеттестігі
ҚКЖ - Құрылымдалған кәбілдік жүйелер
КБ – Кабельдік байланыс
МҚ – Мәліметтер қоры
ДК – дербес компьютер
Ақпараттық коммуникациялық технологиялар
1.1 Желінің программалық жəне аппараттық компоненттері
Желі – бір-бірімен байланысқан программалық жəне аппараттық
компоненттердің күрделі жүйесі. Аппараттық құралдардың ішінде
компьютерлерді жəне коммуникациялық құралдарды бөліп қарастыруға болады.
Программалық компоненттер желілік қосымшалар мен операциялық жүйелерден
тұрады. Қазіргі уақытта желіде əртүрлі типтегі компютерлер мен олардың
сипаттамалары желінің мүмкіндіктерін анықтайды. Бірақ кейінгі кездері
коммуникациялық құралдар да (кабельдік жүйелер, қайталамалар, көпірлер,
бағыттаушылар т.б.) аз рөл ойнамайтын болды. Олардың қиындықтарын ескеріп,
құнын жəне басқа да сипаттамаларын желінің жұмыс қабілетін қамтамасыз етуде
арнайы жұмыстарды шешетін кейбір құрылғыларды компьютер деп те атауға
болады. Нəтижелі жұмыс істеу үшін арнайы операциялық жүйелер қолданылады,
олардың дербес операциялық жүйелерден айырмашылығы сол, желідегі компьютер
жұмысын басқаруда арнайы тапсырмаларды шешуге арналған. Бұлар желілік
операциялық жүйелер. Желілік операциялық жүйелер арнайы белгіленген
компьютерлерге орнатылады. Желілік қосымшалар – бұл желілік операциялық
жүйелердің мүмкіндіктерін кеңейтетін қолданбалы программалар комплексі.
Солардың ішінде почталық программаларды, ұжымдық жұмыс жүйесін, желілік
мəліметтер қорын т.б. атауға болады. Желілік операциялық жүйелердің даму
барысында желі қосымшаларының кейбір функциялары операциялық жүйенің
кəдімгі функцияларына айналады. Желіге қосылған барлық құрылғыларды үш
функционалдық топқа бөлуге болды:
- жұмыс станциясы;
- желі серверлері;
- коммуникациялық тораптар.
Жұмыс станциясы (workstation) – бұл желіні қолданушылар жұмыс
жасайтын, желіге қосылған дербес компьютер. Əрбір жұмыс станциясы өз
операциялық жүйесін қолданады жəне өздерінің жергілікті файлдарын өңдейді.
Əйтсе де бұл жағдайда қолданушының желі ресурстарын пайдалануына мүмкіндігі
бар. Жұмыс станциясының үш типін айтуға болады:
- жұмыс станциясы жергілікті дискімен;
- дискісіз жұмыс станциясы;
- шалғайдағы жұмыс станциясы.
Дискілі жұмыс станциясында операциялық жүйе өзіндегі жергілікті
дискіден (қатты немесе иілгіш) жүктеледі. Дискісіз станция үшін операциялық
жүйе файлдық сервер дискісінен жүктеледі. Мұндай мүмкіндік дискісіз
станцияның желілік адаптеріне орналастырылған арнайы микросхема арқылы
қамтамасыз етіледі.
Шалғайдағы жұмыс станциясы – бұл жергілікті желіге телекоммуникациялық
арналар байланысы арқылы қосылған станция (мысалы телефон желісі арқылы).
Желі сервері (server) – бұл, желіге қосылған жəне желіні
қолданушыларға белгілі бір қызмет жасайтын, мысалы ортақ қолданылатын
мəліметтерді сақтау, баспаға беру, МҚБЖ-не деген сұранысты өңдеу, т.б.
жұмыстарды атқаратын компьютер. Атқаратын функцияларына қарай мына сервер
топтарын көрсетуге болады.
Файлдық сервер (fіle server) – желіні қолданушылардың мəліметтерін
сақтайтын жəне осы мəліметтерді, қолданушылардың пайдалануына мүмкіндік
беретін компьютер. Осыған орай бұл компьютерде үлкен дискілі кеңістік
болады. Файлдық сервер қолданушылардың мəліметтерді бір уақытта қолдануын
қамтамасыз етеді. Сонымен қатар келесі функцияларды атқарады:
- мəліметтерді сақтау;
- мəліметтерді архивтеу;
- əртүрлі қолданушылар жұмыс атқаратын мəліметтерді өзгерту
келісімі;
- мəліметтерді жеткізу.
Мəліметтер қорының сервері – мəліметтер қорының файлдарын басқаратын,
өңдейтін жəне сақтау функцияларын орындайтын компьютер. (МҚ) Мəліметтер
қорының сервері келесі функцияларды орындайды:
- мəліметтер қорының тұтастығын, толықтығын, көкейтестілігін қорғай
отырып сақтау;
- МҚ сұраныстарын қабылдау жəне өңдеу, сондай-ақ нəтижелерді жұмыс
орнына өңдеуге жіберу;
- МҚ қолдануға автоматтандырылған мүмкіндіктерді қамтамасыз ету,
қолданушылар есебін жəне енгізу жүйелерін қолдау, қолданушылар
мүмкіндіктерін шектеу;
- əртүрлі қолданушылар жұмыс атқаратын мəліметтерді өзгерту келісімі;
- басқа орында орналасқан, таратылған МҚ қолдау, МҚ басқа серверлерімен
байланысы.
Қолданбалы программалар сервері (applіcatіon server) – қолданушылардың
қолданбалы программаларын орындауға арналған компьютер.
Коммуникациялық сервер (communіcatіon server) – енгізу-шығарудың
кезекті порттарына, жергілікті желінің қолданушыларына көмескі мүмкіндік
беретін құрылғы, немесе компьютер. Коммуникациялық сервер арқылы модемді
сервер порттарының біріне жалғап, бөлшектенген модем жасауға болады.
Коммуникациялық серверге қосылған қолданушы бұл модеммен тіпті модем жұмыс
орнына жалғанбаған күнде де жұмыс істей алады.
Мүмкіндік алу сервері (access server) – шалғайдағы ақпараттарды өңдей
алатын арнайы бір белгіленген компьютер. Шалғайдағы жұмыс орнындағы
программалар осы серверде орындалады. Шалғайдағы
жұмыс орны клавиатурадан қолданушы енгізген командаларды қабылдайды, ал
орындалған тапсырма нəтижесі, кері қайтарылады.
Факс сервер (fax server) – жергілікті желіні қолданушыларға
мəліметтерді жіберу жəне факсималды мəліметтерді қабылдауды іске асыратын
құрылғы немесе компьютер.
Мəліметтердің қосымша көшірме сервері (Buck up server) – жұмыс
станцияларында жəне файлдық серверлерде орналасқан мəліметтер көшірмесін
қайта қалпына келтіруді, сақтауды жəне құруды шешетін
құрылғы немесе компьютер. Мұндай сервер ретінде файлдық серверлердің бірі
қолданылуы мүмкін. Айта кету керек аталған сервер типтерінің бəрі бір ғана
белгіленген компьютерде жұмыс
атқара алады. Желінің коммуникациялық тораптарына келесі құрылғылар жатады:
- қайталамалар (повторитель);
- коммутаторлар (көпірлер, мосты);
- бағыттаушылар (маршрутизаторы);
- шлюздер;
Желінің бекемдігі, станциялар арасының алшақтығымен, біріншіден мəлімет
алмасу ортасының физикалық сипаттамасымен анықталады. (каоксилді кабель,
қос ширатпа (витая пара) т.б.). Мəліметтер алмасуда арақашықтықты шектейтін
сигналдардың өшуі кез-келген ортада болып тұрады. Мұндай шектеулерді
болдырмай жəне желіні кеңейту үшін арнайы құрылғылар – қайталамалар,
көпірлер жəне коммутаторлар орнатылады. Кеңейту құрылғылары енбейтін желі
бөлігін желі сегменті деп атау қабылданған.
Қайталама (повторитель, repeter) – өзіне келген сигналды күшейтуші
немесе регенерациялайтын құрылғы. Қайталама пакетті бір сегменттен
қабылдап, оны қалған барлығына береді. Бұл жағдайда қайталама өзіне
жалғанған сегменттерді ажыратпайды. Əр уақытта барлық қайталама арқылы
байланысқан сегменттерде тек екі
станцияның арасындағы мəлімет алмасу қамтамасыз етіледі.
Коммутатор (swіtch) немесе көпір (мост, brіdge) – бұл да қайталама
сияқты бірнеше сегментті біріктіретін құрылғы. Қайталамадан айырмашылығы
көпір өзіне жалғанған сегменттерді ажыратады, екінші сыңары үшін мəлімет
алмасудың бірнеше процессін қамтамасыз етеді.
Бағыттаушы (маршрутизатор, router) – мəлімет алмасудың бір протоколы
бойынша бірдей жəне əртүрлі типтегі желілерді біріктіруші құрылғы.
Бағыттаушы тапсырылған адресті талдайды жəне мəліметтерді тура таңдалынған
бағыт бойынша таратады.
Шлюз (getway) – мəлімет алмасудың əртүрлі протоколдарын қолданатын,
əртүрлі желі объектілері арасындағы мəлімет алмасуды ұйымдастыратын
құрылғы.
Қазіргі кездегі желілерге қойылатын негізгі талаптар
Желі кез-келген қолданушының, кез-келген желі ресурсына мүмкіндігін
қамтамасыз ету үшін құрылады. Желі алдында тұрған тапсырмаларды таңдауға
байланысты ресурсқа қол жеткізу сапасы желінің əрекет етуінің түпкілікті
мінездемесі сияқты көптеген көрсеткіштермен жазылуы мүмкін. Негізгі
көрсеткіштердің арасында
мыналарды айтуға болады:
- өнімділігі;
- сенімділігі;
- басқарылуы;
- кеңейуі;
- айқындығы;
Өнімділігі. Желінің өнімділігі əржақты бағалануы мүмкін. Қолданушының
көзқарасы бойынша желі өнімділігінің маңызды көрсеткіші жүйенің əсер ету
уақыты болып табылады. Бұл əсіресе желінің жұмыс істейтін бөлігіне қатысты
болып келеді. Əсер ету уақыты – ол сұраныстың пайда болуымен жауап алу
арасындағы уақыт. Əсер ету уақыты жекелеген сегменттердің немесе желінің
жүктелу дəрежесіне, қолданылып отырған желі қызметі сияқты көптеген
факторларға байланысты болады. Сондықтан да желінің жұмыс өнімділігін
бағалауда орташа əсер ету уақыты анықталады. Желінің мəлімет өткізгіштік
қабілеті желі арқылы жіберілген ақпарат санымен немесе уақыт бірлігіндегі
оның сегментімен анықталады. Желінің өткізгіштік қабілеті мəлімет
алмасудағы негізгі тапсырманы желінің қаншалықты жылдам атқаратындығын
көрсетеді. Өткізу қабілеті секундтағы бит арқылы анықталады.
Сенімділігі. Желі жұмысының сеніміділігі оның барлық компоненттері
жұмысының сенімділігімен анықталады. Желінің əрекет ететін элементтерінің
бірі жұмыс істемей қалғанда екіншісі қамтамасыз ететін, аппараттық
компоненттер жұмысының сенімділігін арттыру үшін əдетте қосарлау
қолданылады. Желімен жұмыс жасағанда ақпараттың сақталуы жəне қауіптерден
қорғалуы қамтамасыз етілуі тиіс. Əдетте желідегі ақпарат (сенімділігін
арттыру үшін) бірнеше данамен сақталады. Бұл жағдайда мəліметтердің
келісімділігін қамтамасыз ету керек. (мысалы ақпараттарды өзгерткен
жағдайда көшірмелердің бірегейлігі). Желінің тағы бір функцияларының бірі
ақпарат тасымалдануында жоғалу мен ақаулардың болу себептері болып
табылады. (тасымалдау пакет деп аталатын бөлшектеумен іске асады). Бұл
функцияның орындалу сенімділігін бағалау үшін оның тасымалдануындағы пакет
жоғалуының ықтималдық көрсеткіші немесе пакеттің жеткізілу ықтималдығы
қолданылады. Қазіргі есептеуіш желілерде сенімділіктің басқа қыры –
қауіпсіздік маңызды болып саналады.
Желінің бұл мүмкіндігі ақпаратты рұқсатсыз қолданушылардан қорғалуын
қамтамасыз етеді. Қауіпсіздікті қамтамасыз ету сəйкес ақпараттық
құралдарды, арнайы программаларды қолданумен орындалады.
Басқарылуы. Жеке компьютерлерді біріктіретін желі жұмысына, желі
жұмысын бақылап отыру ғана емес, желінің əртүрлі ақпараттарды жинауын
функцияландыру, сондай-ақ желіні басқаратын құралдар да қажет. Жалпы
айтқанда желіні басқару жүйесі желінің кез-келген элементіне əсер ету
мүмкіндігін беруі керек. Кез-келген желі элементінен атқарылатын іс-
əрекетті байқау мүмкіндігі қамтамасыз етілуі қажет. Желіні басқарумен осы
функциялар жүктелген желі администраторы немесе қолданушы айналысады.
Əдетте жай қолданушыда администраторлық құқық болмайды. Басқаша айтқанда
басқарушылық желі жұмысындағы немесе оның жеке сегменттеріндегі
проблемаларды анықтау, анықталған проблемалар үшін басқару əрекеттерін
өңдеу жəне болашақта осыған ұқсас проблемаларды шешуде осы үрдістерді
автоматтандыру мүмкіндігі болып табылады.
Кеңейтілуі. Кез-келген есептеуіш желі элементтерін жаңартуда ғана
емес, сондай-ақ физикалық кеңейілуінде де, желінің жаңа элементтерін қосу
(қолданушыларды, компьютерлерді, қызметтерді) жағынан да дамушы объект
болып табылады. Мұндай мүмкіндіктердің болуы, оларды игерудегі еңбектенудің
де кеңейу ұғымына кіретіндігін көрсетеді. Тағы бір ұқсас қасиет оның
өнімділігін ешбір төмендетпестен кеңейу мүмкіндігін анықтайтын өлшемінің
ұлғаюы (масштабируемость) болып табылады. Əдетте бір рангті желілерде ұлғаю
жақсы болғанымен көлемденуі нашар болады. Мұндай желілерде желілік адаптер
мен қосымша кабельдерді қолданып компютерді оңай қосуға болады, бірақ
желінің өнімділігіне байланысты, қосылатын компьютерлер санына шектеу
қойылады. Көп сегментті желілерде желі өнімділігін төмендетпестен қосымша
компьютерлердің едəуір санын қосуға мүмкіндік беретін арнайы
коммуникациялық құралдар қолданылады.
Айқындығы. Желінің айқындығы қолданушының көзқарасымен сипатталады.
Бұл маңызды сипаттама жан-жақты бағалануы керек. Желінің көмескілігі соңғы
қолданушыдан желінің жасырын ерекшеліктерін болжайды. Қолданушы желі
ресурстарын жұмыс істеп отырған компьютердің жергілікті ресурстарын
қолданғандай қолдана береді. Есептеуіш желі əртүрлі операциялық жүйедегі
əртүрлі типтегі компьютерлерді біріктіреді. Мысалы көмескі желі Wіndows
операциялық жүйесі орнатылған қолданушыға Unіx операциялық жүйесі
орнатылған компьютермен жұмыс істеу мүмкіндігін қамтамасыз етуі керек.
Айқын желінің басқа да маңызды жағы желінің əртүрлі элементтері арасындағы
қосарлану болып табылады.
Интеграциялануы. Интеграциялану дегеніміз əртүрлі өндірушілер шығарған
программалық қамсыздандырулардың əртипті жəне əралуан құрылғылардың желіге
қосылу мүмкіндігі. Егер осындай біркелкі емес есептеуіш желі өзінің
функциясын ойдағыдай орындаса, онда оны жақсы интеграцияланған деп айтуға
болады. Қазіргі есептеуіш желінің мəлімет алмасу процесі ақпарат типіне
байланысты болғандықтан, əралуан ақпаратпен жұмыс істейді. Үйреншікті
компьютерлік мəлімет алмасу теңдесіз жылдам дамуымен сипатталады. Бұл
жағдайда мəлімет алмасудың синхрондалуына қатаң талап қойылмайды.
Мультимедиалық мəлімет алмасуда тасымалданатын ақпарат сапасы мəлімет
алмасудың қомақты дəрежеде синхрондалуына байланысты болады. Қарама-қарсы
талаптағы екі мəліметтер типінің болуы мəлімет алмасу процесіне қиындықтар
туғызады, демек мұндай мəселені шешуге есептеуіш желінің жақсы
интеграциялануы шартты түрде қажет. Есептеуіш желі интеграциялануының
негізгі даму бағыты олардың компоненттері мен элементтерінің, стандарттануы
болып табылады. Барлық стандарттар төмендегіше бөлінеді:
- жеке фирмалар стандарты;
- бірнеше фирмалар құрған арнайы комитеттер мен ұйымдар стандарты;
- стандарттаудың ұлттық ұйымдар стандарты;
- халықаралық стандарттар.
Есептеуіш желіні стандарттау жұмысын көптеген ұйымдар атқарады.
Солардың ішінде есептеуіш желіні стандарттауда табысты жəне көптен бері
жұмыс істеп келе жатқан ұйымдарды атап өтелік:
Стандарттаудың халықаралық ұйымы – (Іnternatіonal Organіzatіon for
Standartіzatіon, ІSO) – бұл ұйым есептеуіш желінің негізгі моделі болып
табылатын ашық жүйелердің бір-бірімен байланыс моделін жасаумен танымал.
Бұл модель есептеуіш желі айналасындағы негізгі стандарттау болып табылады.
Халықаралық электрлік байланыс одағы (Іnternatіonal Telecommunіcatіon
Unіon, ІTU) – БҰҰ жанындағы
телекоммуникациялық секторды басқарушы ұйым. Телекоммуникациялық қызмет пен
құрылғылар айналасында
стандарттар жасауға жауап береді. (телефон, электрондық почта, факсималды
байланыс, телетекст, мəліметтер алмасу, аудио жəне видео сигналдар).
Электротехника жəне радиоэлектроника инженерлер
институты – (Іnstіtut of electrіcal and eletronіc Engіneers,. ІEEE). –
Электрондық байланыс стандартын анықтайтын АҚШ-тың Ұлттық ұйымы. Олардың ең
танымалылары 802 (802.1, 802.2, 802.3 жəне 802.5) топтары жасаған
стандарттар болып табылады.
Компьютер шығарушылардың Еуропалық ассосациясы – (ЕСМА) – ІTU-T жəне
ІSO ұйымдарымен тығыз қарым-қатынас жасайтын коммерциялық емес ұйым. Олар
компьютерлік жəне коммуникациялық технологияларға қатысты техникалық
бақылау мен стандарттар жасаумен айналысады.
Стандарттардың Америкадағы ұлттық институты (Amerіcan
Natіonal Standarts Іnstіtute, ANSІ). ANSІ, ІSO – халықаралық ұйымындағы АҚШ
өкілдігі. FDDІ технологияның стандарты осы институттың өнімі болып
табылады.
1.2 Желі үлгілері
Адамдар өзара қарым-қатынас жасау үшін ортақ тіл қолданады. Егер олар
тікелей сөйлесе алмаса, онда хабар жіберу үшін сәйкес қосымша амал
пайдаланады. Хабарды таратушыдан қабылдаушыға жіберу кезінде де осыған
ұқсас механизм пайдаланылады.
Ақпаратты байланыс желісі арқылы тасымалдау үшін деректерді бірдей
кодалайтын және өзара байласуы бар машиналар керек. Ақпараттар
тасымалданатын байланыс желісіндегі деректерді бірегей түрге келтіру үшін
Халықаралық стандарттар Ұйымы (ағыл. ISO – International Standarts
Organization) құрылған.
Желілік үлгілер. Ашық жүйелер әрекеттестігінің үлгісі. Стандарттау
бойынша халыаралық ұйым (ISO – International Standarts Organization)
есептеу желілеріне арналған халықаралық стандарт құру мақсатымен, 1984 жылы
ашық жүйе әрекеттестігінің (ISO – Open Systems Interconnection) үлгісін
әзірлеген.
Ашық жүйе әрекеттестігінің (АЖӘ) үлгісі операциялық жүйелер, жүйелік
утилиттер және жүйелік аппараттық құралдар арқылы жүзеге асырылатын
әрекестестіктің тек жүйелік құралдарын сипаттайды. Бұл үлгіде
пайданушылардың қолданбаларының әрекеттесу қарастырылмайды.
Бұл үлгі деректер тасмалдаудың халықаралық стандарты болып табылады.
АЖӘ-нің үлгісінде желі топтарға бөлінген функциялар жиынтығы ретінде
қарастырылады. Бұл топтар деңгейлер (layer) деп аталады. Үлгіде оларға
стандартты аттар берілген және әрбір деңгей қандай қызметтер атқаратыны
көрсетілген. Сөйтіп, ашық жүйелер әрекеттестігі үлгісінің әрбір деңгейі
деректер тасмалдау кезінде белгілі бір қызметтер атқарады. Әрбір деңгей
өзінен жоғары орналасқан деңгейге қызмет көрсетеді, сондай-ақ, олардың
әрқайсысы өзінен төмен орналасқан деңгейге сүйенеді.
Деңгейлерге бөлу бір дегейді жүзеге асыратын құралдарға өзгері енгізу
мүмкіндік береді; Бүл техниканың даму барысында құралдарды жаңартуды
жеңілдетеді және арзандатады, яғни желілерді әзірлесу мен ендіруді
тездетеді.
Ашық жүйелер әрекеттестігің үлгісі байланыстың бірнеше деңгейге
біріктірілген хаттамалар мен ережелер тобы болып саналады.
АЖӘ үлгісі жеті деңгейге бөлінеді(Кесте 1). Олар мыналар: қолданбалы
деңгей, көрсетімдік деңгей, сеанстық деңгей, көліктік деңгей, желілік
деңгей, арналық деңгей және физикалық деңгей.
Кесте 1 - АЖӘ үлгісі жеті деңгейге бөлінуі
7 Қолданбалық
6 Көрсетімдік
5 Сеанстық
4 Көліктік
3 Желілік
2 Арналық
1 Физикалық
Осы аталған деңгейлер атқаратын қызметіне қарай үш топқа бөлінеді.
Алғашқы үшеуі (физикалық, арналық, желілік) деректер тасмалдау мен
бағдарғылауға жатады. Төртінші (көліктік) деңгей алғашқы үшеуі мен жоғарғы
деңгейлер арасындағы байланысты қамтамассыз етеді.
Соңғы үш (сенстық, көрсетімдік, қолдабалылық) деңгей пайданушылар
қолданбаларына қызмет көрсетеді.
Желі арқылы жіберілетін ақпарат қолданбалылық деңгейден бастап
физикалық деңгейге дейін барлық деңгейлерден өтеді. Физикалық деңгей желі
арқылы ақпарат жібереді. Бұл ақпарат қабылдауыш жақтықтың физикалық
деңгейіне келіп жеткен соң, барлық жеті деңгей арқылы өтіп қолданбалық
деңгейге дейін көтерілді. Ең жоғарғы, қолданбалық деңгейде келген ақпарат
пайдаланушыға түсінікті болатындай етіліп өңделеді.
Пайдаланушылардың деректері жоғарғы деңгейден бастап бір деңгейден
екінші бір деңгейге жіберілген кезде, әрбір деңгей хабарға өзінің қызмет
бапты мәліметтерін бастама (header) ретінде алдына (кейде аяқтама ретінде
дестенің соңына, trailer) қосып отырады. Осылайша дестені дайындау үрдісі
инкапсуляция (incapsulation) деп аталады. Бастама құрамына жіберуші мен
мекн-жайлары, дестенің реттік нөмірі сияқты ьасқа да басқару ақпараты
кіреді. Жіберуші жақтың әрбір деңгейнің қызмет бапты ақпарты қабылдауыш
жақтың тап сондай деңгеіне арналады, ал бастаманың форматы (нысаны) сол
деңгейдің хаттамасымен анықталады.
Арналық деңгей толық қалыптастырылған дестені (кадырды) физикалық
деңгейді қолдана отырып желіге жібереді. Жіберілген хабар желі арқылы
қабылдауыш жаққа келіп жеткенде кадр оның физикалық деңгейімен қабылданады
және жоғары қарай бір деңгейден екішіге жіберіледі.
Әрбір деңгей өз хаттамасымен қызмет өтейді. Төменгі деңгей жоғарғы
деңгейге қызмет етеді. Сервис әрбір деңгейдің қандай қызмет атқаратынын
анықтайды, бірақ оның қалайша жүзеге асырылатынын көрсетпейді. Деңгейлердің
өзара әрекеттестігі тиісті хаттамалармен қамтамасыз етіледі. Хаттамалар
сервистің жүзеге асырылуын анықтайды. Әр екі деңгей арасында интерфейс бар.
Ол төменгі деңгей жоғарғы деңгейге өандай қарапайым операциалар ен
қызметтер өтей алатындығын көрсетеді. Нақтылы машинада қолданылатын
хаттамалардың нақты жиыны хаттамалар стегі деп аталады. Хаттамалар стегі –
(желіде түйідердің өзара әрекеттестігін ұйымдастыруға жеткілікті)
хаттмалардың иерархия түрінде ұйымдастырылған жиыны.
Қазіргі уақытта желілерде хаттмалар стектердің бірнеше түрі
қолданылады. Олардың ішіндегі ең танымалдары қатарына мыналар жатады:
TCPIP, IPXSPX, NetBIOSSMB, DECnet, SNA және OSI. SNA стегінен басқа бұл
стектердің барлығы төменгі (физикалық және арналық) деңгейлерде жақсы
стандартталған Ethernet, IEEE 802, Token Ring, FDDI және осылар сияқты
хаттамалар қолданылады. Бірақ жоғарғы деңгейлерде барлық стектер өздерінің
меншікті хаттамаларымен жұмыс істейді. Бұл хаттмалар АЖӘ үлгісінің бұрынан
бар және нақтылы қолданып жүрген стектерді пайдалану нәтижесінде
әзірлегендігімен байланысты.
Басқа стектермен салыстырғанда OSI хаттмалар стегі АЖӘ үлгісіне толық
сәйкес келеді. Оның құрамында әрекеттестіктің жеті деңгейінің барлығына
арналған хаттмалрдың айқындамасы (specification) бар.
Бірақ-та, OSI мән мәтінде пайдалы хаттамалар көп жасалғанмен
жетідеңгейлік үлгі көпшіліктің қолдауына ие бола алмады. Керісінше, TCPIP
сәулеті басым болып шықты. Оның бірнеше себептері бар.
Мүмкін, ең маңызды – OSI стегінің хаттмалары сыннан өтіп, жұмыс
істеуге қабілетті екендіктерін кқрсеткен еді. Ірі компаниялар желіаралық
байланыстың қажеттілігін сезе бастағанда тек TCPIP сәулеті қана
қолданулуға дайын болатын.
Басқа бір себеп – АЖӘ үлгісі тым күрделі болуы және ондағы жеті
деңгейдің істейтіндерін, TCPIP cәулетінде деңгейлердің аз санымен-ақ
қамтамасыз етілуі.
Қолданбалы деңгей
Қолданбалы деңгей (Application layer) АЖӘ үлгісінің жетінші (ең
жоғарғы) деңгейі. Қолданбалық үрдістер орындалатын деңгей. Бұл деңгей
пайдаланушы мен желілік қолданбалардың әрекеттестігіне байланысты
мәселелермен айналысады. Қолданбалық деңгей есептеу желісінің түйіндеріне
(немесе қолданбалыларына) басқа түйіндерімен (немесе қолданбалармен)
байланысуға мүмкіндік беретін кейбір қызметтер ұсынады.
Бұл деңгей қолданбалар мен желілік хаттамалар арасындағы итерфейс.
Қолданбалық деңгей, шынында, әр түрлі желілік сервистер (хаттамалар) жинағы
болып табылады. Бұл хаттмалрдың көмегімен пайдаланушылар желінің қорына
қатынас құра алады және өздерінің бірлесіп істейтін жұмыстарын
ұйымдастырадыү Қолданбалық деңгей АЖӘ үлгісінің көзге түсетін бөлігі болып
табылады.
Қолданбалық деңгейде есептеу желісіне қатынас құрмақшы талап, төменігі
(алтыншы) деңгейге жіберілетін, сұратуға өзгертіледі. Сонымен, есептеу
желісі арқылы тасмалдануға арналған сұратулар, АЖӘ үлгісінің хаттмалар
жиынына қолданбалық деңгейде кіріп, бірінші (физикалық) деңгейге қарай
төмендейді (физикалық деңгейде хабар басқа жұмыс бекіне тасмалданады). Одан
кейін қабылдау жағында АЖӘ үлгісінің хаттама жиыны арқылы қолданбалық
деңгейге дейін қайта көтеріледі.
Қолданбалық деңгей мынадай қызметер атқарылуы мүмкін: қолданбалық
үрдістер өзара әрекеттестігінің әдістері мен нысанарын сипаттау; қателерді
түзету және ақпарат тұтастығын қамтамассыз ету жолдары жайындағы келісімді
тағайындау; болашақта байланыс орнатылатын серіктерді және осы байланыс
үшін қажетті ресурстардың жеткіліктігін анықтау; басқа қолданбалық
үрдістерімен байланысу үшін сұратым жіберу; көрсетімдік деңгейге ақпарат
сипаттауға керекті әдістер туралы өтінім жіберу; бірге істейтін қолданбалық
бағдарламарды уақыт түйлесімдіру, т.б.
АЖӘ (OSI) үлгісінің қолданбалық деңгейі осы деңгейдің хаттамаларын
және қолданбалық деңгейдің көрсететін қызметтер элеметтерінен ASE
(Application service elements) тұралы. ASE хаттмасы қолданбалық
деңгейлердің хаттмаларының арасындағы байланысты қамтамассыз етеді. Оның
негізгі элементтері: ACSE (Association Control Service Element) –
ассоциацияны басқару, ROSE (Remote Operations Service Element) –
қашықтықтағы құрылғының оперцияларына қол жеткізу және RTSE (Reliable
Transfer Service Element) сенімді тасмалдау бойынша көрсетілетін элементі.
Қолданбалық деңгейдің мынадай хаттамаларын атап өтуге болады: CMIP
(Common Management Information Protocol) – ақпарат басқарудың жалпы
хаттамасы, FTAM (File Transfer, Access and Managment) – файлдарды
тасмалдау, қатынас құру және басқару (қысқаша, файлдарды тасмалдау)
хаттмасы, VTP (Virtual Terminal Protocol) – яғни терминалдардың хаттмасы
(терминалды эмуляциялау хаттмасы), X400 – электрондық пошта тасымалдау
жүйесі, X500 – анықтамалық қызмет хаттмасы, т.б.
Көрсетімдік деңгей
Көрсетімдік деңгей (Presentation layer) ашық жүйелер әрекеттестігі
(АЖӘ) үлгісінің алтыншы деңгейі. Бұл деңгей әр түрлі машиналардағы
қалданбалар арасындағы тіл табысу мүмкіндігіне жауапты және ол қабылданатын
және жіберілетін деректердің пішіндік және синтаксистік атрибуттарын
көрсетімдеу және өңдеу үшін керек.
Көрсетімдік деңгей деректердің көрсетім функциялары (кодалау, бөліп-
белгіліеу, құрылмдандыру, т.б.) жүзеге асырылады, қолданбалық жеңгейден
немесе деңгейге сұратулар қабылданады немесе жіберіледі, дестелердің немесе
файлдардың пішімі (форматы) тексеріледі, деректерлі әрбір нақты компьютер
дің ішкі сандар пішіміне түрлендіру жұмыстары мен деректерд рұқсатсыз
пайдаланудан қорғау үшін оларды кодалау (ал деректер қабылдау кезінде кері
кодалау) үрдістері жүргізіледі.
Сонымен, бұл деңгей есептеу желісінде қолданылатын компьютер
түрлерінің айырмашылықтарын қолданбалық бағдарламалық қамтамадан тәуелсіз
етуге арналған. Бұл – жіберілетін немесе қабылданатын деректердің
ерекшелігін көрсететін, өңдеуге арналған көрсетімдік функцияларды іске
асыратын деңгей.
Көрсетімдік деңгейлердің хаттамалары мынадай қызметтер атқара алады:
Сеасты бастау және тоқтату жайында сұратым жіберу; деректер көрсетімін
таңдау және оны қолданбалық үрдістермен келістіру; деректер көрсетімінің
нысанын сиппатау; графикалық материалдарды (суреттерді, сызбаларды,
сұлбаларды, т.б.) сиппатау нысанын анықтау; деректерді түрлендіру;
деректерді құпиялау, т.б.
Көрсетімдік деңгейдің хаттамасының мысалы: ASN.1 (Abstract Syntax
Notation 1) – синтаксисті абстракті түрде көрсетімдеу хаттамасы деректер
пішімін машинадан тәуелсіз пішімде көрсетуге арналаған. Бұл әр түрлі
компьютерлік жүйелердің қолданбалық бағдарламаллары арасында байланыс
үйымдастыруға мүмкіндік береді.
Сеастық деңгей
Сеанстық деңгей (Session layer) ашық жүйелер әрекеттестігі үлгісінің
бесінші деңгейі. Есептеу желісінің стациялары жатқан джауаптасуды
үйымдастыруға және үйлесімдіруге арналған. Бұл деңгейде: қабылдаушымен
алғашқы жалғасу (байланысу) және шақыру үдерісін басқару (яғни, сеанс
құру); сеанс барысында деректер жіберумен қабылдауды басқару және хабарласу
беткеннен соң сеасты сеасты аяқтау жүргізіледі; сеасқа қатысушылардың
сұратулары мен жауаптарын тасмалдау тәртібі мен режимі анықталады. Сеастық
деңгей деректер алмастыру үрдісіне қатысқан стансаларының хабарларына
ештеңе қоспайды.
Сонымен, сеастық деңгей пайдаланушы мен желілік қолданбалар
арасындағы байланысудың тағайындауға және басқаруға арналған пайдаланушының
желілік интерфейсіболып табылады. Бұл деңгей қолданбалармен жұмыс істеуге
бағдарланған жоғарғы деңгейлер және нақтылы уақыттағы қатынасқа
бағдарланған төменгі деңгейлер арасында делдал міндетін атқарады.
Сеас деп екі жұмыс бекітінің арасындағы хабар алмасуды айтады.
Сеастық деңгейдің атқаратын міндеттері: жауаптасу жүргізу үшін екі станция
арасындағы сеастық байланысуды орнату, көрсетімдік деңгейлердің обьектілері
арасындағы жауаптасуды уақытүйлесімдіру, олардың арасында деректер алмасуды
басқару (ерекше күй-жағдайлар жайында хабарлау), сеас біткеннен кеін
сеастық байланысуды үзу, т.б.
Сеастық деңгейдің хаттамасының мысалы ретінде RTC (қашықтықтағы
прцедураларды шақыру) хаттамасын атап кетуге болады.
Көліктік деңгей
Көліктік деңгей (Transport layer) ашық жүйелер әрекеттестігі
үлгісінің төртінші деңгейі. Бұл деңгей желінің кез келген түйіндерінің
арасында қажетті сенімділікпен деректер тасымалдау үшін арналған. Осы
міндетті атқару үшін көліктік деңгейдің байланысуын орнату, дестелерді
нөмерлеу, арақашықтау жіне реттеу құралдары бар.
Көліктік деңгей хабарлар ағымын басқарады, қателерді тексереді және
дестелер жіберумен қабылдау мәселелерімен шешуге қатысады. Негізгі –
міндеті – сеастық деңгеден деректер қабылдап алу, керек болса оны ұсақ
бөлшектерге бөлу, желілік деңгейге жіберу және барлық деректердің
қабылдауышқа дейін тұтас жетуін қамтаммасыз ету.
Бұл деңгейде екі шеткі түйін арасындағы байланыс қамтаммасыз етіледі
(желінің аралық түйіндері арқылы деректер тасмалдаудықамтамассыз ететін
желілік деңгеймен салыстырғандағы айырмашылығы). Егер хабар жіберу жақта
бірнеше дестелерге бөлінген болса, онда тасмалдаған кезде бұл дестелер
қабылдауыш жаққа бөлінген тәртіптен басқа ретпен ретпен келуі мүмкін.
Сондықтан қабылдауыш жақта хабардың тұтастығы тексеріледі (керек болған
жағдай қате дестелер қайтадан тасмалданады) және дестелер дұрыстап
реттеледі. Одан кейін ғана сеастық деңгейге жіберіледі.
Сондай-ақ, көліктік деңгей дестелердің (қайта-қайта жіберілу
нәтижесінде) қосарлануын анықтайды және осындай жағдайда оларды жояды.
Көліктік деңгейдің хаттамаларынң атқаратын міндеттері мынадай:
көліктік байланысты орнату және үзу; хабарды дестелерге бөлу; деректерді
(дестелерді желі арқылы) тасмалдау; тасмалданатын деректер бөлшегінің
жіберілу-келу тәртібін басқару және деректердің тұтастығын қамтамассыз ету;
ақауларды (қателерді) анықтау, мүмкіндік болса жөндеу, осы қателер жаййында
хабар беру; ақаудан кейін байланысты қалпына келтіру; түйық жағдай болған
кезде көліктік байланысудағы хабарды жою; деректер тасмалдау кезінде
олардың артықшылыын тағайындау; деректердің қабылдануын расстайтын хабардың
алынуын қаммтамасыз ету, т.б.
Көліктік деңгейдің ТР0, ТР1, ТР2, ТР3 және ТР4 хаттамалары бар.
ТР, ТР1, ТР2 және ТР3 хаттамалары АЖӘ (OSI) үлгісін тек алдын ала байланысу
орнататын және орнатпайтын қызметтерінің екі түрімен де жұмыс істейді. ТР4
хаттамасы көліктік деңгейдің ең белгілі хаттамасы болып табылады. Internet
хаттамалар тобы TCp хаттамасына ұқсайды.
Желілк деңгей
Желілік деңгей (Network layer) АЖӘ үлгісінің үшінші деңгеі. Бұл
деңгейде дестелер қалыптастырылады және оларды бағдарлау (pouting) жүзеге
асырылады, яғни қабылдауышқа жетуге мүмкіндік беретіндей деректер
тасмалданатын тиімді жол анықталады. Бұл деңгей хабар таратқыш түйінен
қабылдауышқа дейін дестелерді аралық түйіндер арқылы жеткізуге дауапты
болып саналады.
Желілік деңгей (әр түрлі технологиялы) бірнеше желіні біріктіретін
біртұтас көліктік жүйе құру үшін керек. Сөйтіп, бұл деңгей желідегі кез
келген екі түйін арасындағы деректер тасмалдауды қамтамассыз етеді, бірақ
тасмалдың сенімділігі жайында ешқандай кепілдік бермейді. Желілік деңгей
тек компьютерлік жүйлер бағдарлауыштармен ажыратылған әр түрлі желілік
сегменттерде (желілерде) орналасқан кезде ғана қолданылады. Желінің ішінің
деректерді жеткізу арналық деңгей арқылы жүзеге асыралады, ал желілер
арасындағы деректер тасмалдаумен желілк деңгей шұғылданады. Жілілер бір-
бірімен бағдарғылауыш деп аталатын арнайы құрылғылармен байланысады.
Бағдарлауыш (router) – желі аралық байланысу жайында ақпарат жинайтын және
осы мәліметтердің негізінде желілік деңгейдің дестелерін қабылдауыш жаққа
жеткізу үшін керекті аралық желіге жіберіп тұратын құрылғы. Бағдарлаудың үш
түрі болады:
1) бағдарғы алдын ала анықталып тұрақты (статикалық) кестеге жазылып
қойылуы мүмкін. Бұл кесте өзгертілмейді;
2) бағдарғы байланыс өзгерту кезінде анықталуы мүмкін;
3) желінің жүктемесінің өзгеруіне байланысты бағдарғы да өзгеріс
тұрады (динамикалық).
Желілік деңгей хаттамасының жүзеге асыратын міндеттері мынадай:
Бағдарлау арқылы және ретрасляциялау; байланысудың физикалық құралдары
арқылы орнатылатын желілік байласуларды тайғайындау; желілік артықшылықты
ескеру; қателерді анықтау және мүмкін болса түзету; деректерді бөлшектерге
бөлу, ал қабылдай жағында оларды қайтадан біріктіру (ірілендіру); деректер
ағыны басқару; желілік деңгейдің көліктік деңгейге көрсететін қызметтерінің
түрін таңдау, т.б.
Желілік деңгей хаттамалардың екі түрін ажыратады. Бірінші түрі –
желілік хаттамалар (muted protocols) – дестелердің желі арқылы жіберілуін
жүзеге асырады. Желілік деңгейдің хаттмалары дегенде, әдетте, осы
хаттамаларды айтады. Ашық жүйелер әрекеттестігі үлгісінің желілік деңгейі
алдын ала байланысу орнатуға немесе орнатпауға бағдарланған қызметтер
көрсете алады. Мәселен, CLNP (Connectionless Network Protocol) – алдын ала
байланысу орнатылмайтын желілер хаттамасы (кейде CMNP – Connectionless –
Mode Network Protocol) деп басқарудың қарапайым хаттмасы (қазізгі
уақыттағы желілік басқарудың ең беолгілі хаттамаларының бірі болып
саналады), т.б.
Екіншітүрі – бағдарғылық ақпарат алмастыру хаттамалары немесе
қысқаша, бағдарлау хаттамалары (mutingprotocols). Осы хаттмалардың
көмегімен бағдарғылауыштар желі аралық байланысудың сызба-құрлымы жайында
ақпарат жинайды. Бағдарғылауға қатысты ISO хаттмалары: ISO 10589 немесе IS-
IS (Intermediate System to Intermediate System Intra Domain Routing
Exchange Protocol – аралық жүйеелерді доменшілік бағдарлаудың алмасу
хаттмасы), ISO 9542 немесе ES-IS (End System to Intermediate System –
ақырғы жүйе – аралық жүйе) хаттамасы және ISO 10747 немесе IDRP (IS-IS
Inter-Domain Routing Protocol – аралық жүйелерді доменаралық бағдарлау
хаттмасы).
Желілік деңгейдің хаттамалары операциялық жүйенің бағдарламалық жеке
бөлшектермен, сондай-ақ, бағдарлауыштардың бағдарламалық және аппартық
құралдармен жүзеге асырылады.
Арналық деңгей
Арналық деңгей (Data Link layer) ашық жүйелер әрекеттестігі үлгісінің
екінші деңгейі. Бұл деңгейде деректер тасмалдау ортасына қатынас құруды
басқару, уақыт үйлесімдіру, қателерді анықтау және түзету жүзеге асырылады.
Арналық деңгейдің дестелері кадр деп аталады. Жіберетін жақта толық кадр
қалыптастырылады. Кадрдың құрамына жіберушінің және қабылдаушының мекен-
жайы, қателерді анықтау құралдары, тасмалданатын деректер, т.б. кіреді.
Жергілікті желілерде арналық деңгейде пайдаланатын мекен-жайлар физикалық
мекен-жайлар (немесе МАС мекен-жайлар) деп аталады.
Арналық деңгей деректердің физикалық арна арқылы сенімді тасымалдауын
қамтамасыз етеді. Осы міндетті атқару кезінде бұл деңгей физикалық
мекендету, ақаулар жайындар хабардар ету, кадрларды рет-ретімен жеткізу,
ақпарат ағынын басқару сияқты басқа да мәселелерді шешеді.
Арналық деңдейде желі түйіндерінің физикалық деңгейді пайдалану
ережелері анықталады. Желілік деңгейден қабылданған кадрларды физикалық
деңгейге керек биттер ағынына түрлендіреді. Керісінше, физикалық деңгейден
алынған деректерді желілік деңгейге түсінікті түрге аударады.
Арналық деңгей әрбір кадрдың физикалық арна арқылы дұрыс (қатесіз)
тасымалдауын қадағалап отыру үшін жіберуші жақта белгілі бір алгоритм
(мәселен, СRС-32) арқылы бақылау қосындысы саналады да алынған нәтиже кадр
құрамына қосылады. Кадр желі арқылы қабылдайтын жаққа келген кезде
деректерді бақылау қосындысы қайдатан (өзінше) саналады, осы қосынды
кадрдың құрамында келген мәнімен салыстырылады. Егер екі қосынды тең болып
шықса, онда десте қатесіз тасымалданған (деректердің тұтастығы бұзылмаған)
деп саналады.
Арналық деңгей биттік қателерді тек анықтап қоймай бұзылған кадрды
қайталап тасымалдау (ARQ әдісі) арқылы қателерді түзете де алады (мәселен,
HDLC хаттамасында). Сондықтан кейбір хаттамаларда (мәселен, Ethernet және
Frame Relay) бұндай функция жоқ.
Арналық деңгей хаттамалары ретінде мынадай мысалдар келтіруге болады.
SDLC (Synchronous Data-Link Control) – деректер тасымалдаудың синхрондық
арнасын басқару хаттамасы. SDLC хаттамасы IBM фирмасының (SNA) ауқымды
жетілерге арналған (арналық деңгейдің) негізгі хаттамасы болып саналады.
Стандарттаудың халықаралық ұйымы (ISO) HDLC хаттамасын жасау үшін бұл
хаттамаға өзгерту енгізген. HDLC (Highlevel Data Link Control Procedure) –
жоғарғы деңгейлік байланыс арнасын басқару хаттамасы. HDLC және SDLC
хаттамаларының негізгі айырмашылығы:SDLC хаттамасы жеректер тасымалдаудың
бір, ал HDLC хаттамасы – үш режимін қамтамасыз етеді. Электротехника және
радиотехника инженердерінің институты (IEEE) HDLC хаттамасы негізінде IEEE
802.2 стандарттарын енгізген. Телефония және телеграфия бойынша халықаралық
консультативтік комитет (CCITT) HDLC хаттамасын Х.25үшін бейімдеп, LAP
(Link Access Procedure) – арналған қатынас құру хаттамасы деген ат берді.
Кейінірек ол LAPB (теңгерімделген) деп өзгертілді.
TCPIP, IPXSPX, NetBIOSSMB, DECnet және OSI хаттамалар стегі төменгі
(фиикалық және арналық) деңгейлерде жақсыф стандартталған Ethernet, IEEE
802 (Fast Ethernet 100VG-AnyLAN және т.б.), Token Ring6 FDDI, Frame Relay,
SLIP, X.25, ATM, LAPB, LAPD, PPP, т.б. сияқты хаттамаларды пайдаланады.
Арналық деңгейдің хаттамаларында жүзеге асырылатын негізгі міндеттер:
желілік деңгейге керек қызметтерді жүзеге асыру; деректерді кадрларға бөлу;
арналық байласыду орнату жән тасымалдау біткеннен кейін оны үзу, байласудың
мөлдірлігін қамтамасыз ету; арналық байласулардағы қателерді анықтау және
түзету; ақпаратты іріктеу (яғни, кадрда көрсетелген мекен-жай бойынша
дестелерді іріктеу); деректер ағынын басқару, т.б.
LLC және MAC деңгейшелері
АҚШ-ның электротехника және радиотезника инженердерінің институты
(IEEE) ұсынған IEEE 802 стандарттар тобының құрамына кіретін IEEE 802.1
стандартында жергілікті есептеу желілерінің арналық деңгейі екі деңгейше
ретінде анықталған: байланысты логикалық бақылау (LLC – Logikal Lin
Control, логикалық арнаны басқару) және тасымалдау ортаға қатынас құруды
басқару (MAC – Media Access Control).
LLС –деңгейшесі МАС-деңгейшесінен жоғары орналасады және ақпараттық
(логикалық) арнаны басқаруды қамтамасыз етеді. LLC-деңгейшесінің атқаратын
міндеттері: кадрдың мекен-жайлық, басқарушы және бақылау өрістерін
қалыптастыру; пайдаланушылар үдерісінің арасындағы логикалық арналарды
орнату және ажырату; физикалық ара тасымалдаған кезде деректердің
дұрыстығын тексеру тәртібін тағайындау (яғни, тасымалдау арнасының
қателерін өңдеу); арналық деңгйдің заттамалары мен жоғары деңгейлердің
(мәселен, желілік деңгейдің) хаттамалар арасында интерфейсті қамтамасыз
ету; деректер ағынын басқару, т.б.
МАС-деңгейшесі физикалық ортаға қатынас құруды басқаруды қамтамасыз
етеді. МАС деңгейшесі желілік бейімдеуішпен тікелей байланысты және екі
бейімдеуіштің арасында деректерді қатесіз тасымалдауға жауапты.
МАС деңгейшесі атқаратын негізгі міндеттері мынадай: толық кадрды
қалыптастыру (LLC-деңгейшесінен келген кадрға жіберуші мен қабылдаушының
мекен-жайлары, бақылау қосындысының мәні сияқты тағы да басқа өрістерді
қосу); деректер тасымалдау ортасына қатынас құруды басқару; кадрды
физикалық деңгейдің көмегімен қабылдауышқа дейін жеткізуді басқару, ал
қабылдаушы жақта – жизикалық деңгейден келіп түскен кадрды арашық жадыға
орналыстыру; арнадағы қақтығысты өңдеу; маркер жіберу, т.б.
МАС деңгейшесі (мәселен, Ethernet желісінде CSMACDқатынас құру әдісі
кезінде) LLC-деңгейшесімн және басқа деңгейлермен былайша қатынас құра
алады:
- әрбір түйіннің МАС-деңгейшесі физикалық деңгейден тасымалдау ортасы
жайында мәлімет алады. Егер орта бос болмаса, онда кездейсоқ уақыт
күтіп, содан кейін осы әрекетін қайталайды. Егер орта босаса, онда ол
деректерді физикалық деңгейге жібереді;
- физикалық деңгей деректерді биттер тізбегі ретіндегі тасымалдауға
кіріседі және сонымен қатар арнаның жай-күйін (қақтығыс болған-
болмағанын) бақылап отырады;
- егер деректер тасымалдау кезінде қақтығыс болмаса,онда кадр сәтті
жеткізілді деп саналады. Егер қақтығыс болғаны анықталса онда кадрды
тасымалдау және желіге 32 биттен құралған (JAM-тізбегі деп аталады)
арнаулы тізбек жіберіледі. Оның мақсаты – орын алған қақтығыс жайында
қалған барлық түйіндерді хабардар ету;
- қақтығыс анықталған соң МАС-деңгейшесі, кездейсоқ уақытқа созылған
үзілістен кейін, осы кадрды қайтадан тасымалдауға әрекет жасайды.
Мәселен, Ethernet желісінде 16 рет қайталауға болады. Одан кейін МАС-
деңгейшесі қалыптасқан осындай жағдай туралы жоғарғы деңгейлерді
хабардар етіп, бұл кадрды жояды да келесі кадрды тасымалдауға
кіріседі;
- одан кйін қабылданған кадрда мынадай ерекше қателердің бар жоқтығы
тексеріледі: бақылау қосындысы (FCS erorr), кадрдың ең үлкен (jabber
error) және ең кіші (runts) өлшемі, байттардың қате анықталған
шекаралары (alignment error). Егер кадр дұрыс тасмалданған болса, онда
ол LLC – деңгейшесіне жіберіледі, ал егер тексеру кезінде кадрда қате
табылса, онда бұл кадр алынып тасталады;
Биттер ағынын кадрларға бөлінудің тәсілдері бар: кадрлаодың аралығында
уақыттық үзіліс жасау (бұл тәсіл сирек пайдаланылады), символдар санаушының
қолдау, арнайы бастауыш және аяқтауыш символдарды қыстырмаулау, бастауыш
және аяқтауыш биттерді қыстырмалау, физикалық деңгейде биттердің қолдану
тіртібін өзгерту, т.б.
Символдар санауышын қолдану. Бұл тәсілде жіберілген әрбір кадрдың
басында кадрдың байтпен өлшеген ұзындығын (немесе кадрдағы деректердің
ұзындығын) көрсететін L (Length) өріс болады (Кесте 2).
Кесте 2 - L (Length) өріс
10101010...10 10101011 L Деректер
Бұл тәсіл көбінесе жергілікті желілерде, бит-бағдарлы хаттамаларда
қолданылады. Бұндай желілерде деректер тасмалдау ортасының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz