Қыпшақтардың мәдениеті мен өнері
Жоспар
I. Кіріспе
II. Қыпшақтардың мәдениеті мен өнері
1. Қыпшақтардың материалдық мәдениеті
2. Қыпшақтардың тілі, жазу өнері
3. Қыпшақтардың рухани мәдениеті: діні, салт.дәстүрі
III. Қорытынды
IV. Пайдаланған әдебиеттер тізімі
I. Кіріспе
II. Қыпшақтардың мәдениеті мен өнері
1. Қыпшақтардың материалдық мәдениеті
2. Қыпшақтардың тілі, жазу өнері
3. Қыпшақтардың рухани мәдениеті: діні, салт.дәстүрі
III. Қорытынды
IV. Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Қазіргі кезде тарихшы-ғалымдардың алдында тереңдей зерттеуді қажет ететін күрделі де қызғылықты мәселелердің ішіндегі уң маңыздысы – бір кезде жер бетінен «жойылып кеткен» халықтар тарихы. Бұл халықтар хақында – хазарлар,печенегтер, скифтер, қыпшақтар – біздің бәріміз де «Игорь жорығы туралы жыр» мен Пушкин, Блок шығармалары арқылы мектеп қабырғасынан-ақ жақсы хабардармыз. Киев князьдерінің көшпелілермен қиян-кескі щайқастары орыс шежірелерінде кең қамтыла көрсетлген.
Олардың тұрмыс тіршілігі, көші-қоны, бет-бейнесі, бүкіл тарихы әлі күне дейін зерделі түрде зерттелінбей келеді. Әлбетте, жер қойнауына жете үңіле білетін археология мамандары өздері қазба жұмыстарын жүргізген ескілікті елді мекендердң, қоныстарынан, оба-қорғандар мен кесенелерден табылған көптеген «ұсақ-түйек» жебе, сауыт, қалқандар тағы басқа заттардың мол қоры арқылы олардың өмір-тарихын қайтадан қалпына келтіруге тырысады. Алайда, өздерінің құдіретті күшімен, тіпті, европалық мемлекеттердің зәре-құтын алған «көшпенділер империясы» атанғанған көптеген ұлыстардың одақтары тарихи шежірелер мен географиалық жазбаларда болмаса артына қанды жорық іздерінен басқа ешқандай археологиялық белгілер қалдырмаған.
Сондықтанда археологтар бұл халықтар жайында сақталған әрбір ұсақ –түйек мәліметтерді көркем ойдан шығарылған аңыз-әңгіімелермен салы салыстыра отырып, шыдық елегінен өткізеді.
Осындай халықтардың бірі – қыпшақтар.
Қыпшақтардың материалдық мәдениеті
Қыпшақтардың кәсіптік өндірісі негізінен мал өнімдерін өңдеу мен шаруашылықта тұрмыстық қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған болатын. Мәселен, арбаны жасау үшін белгілі бір өндірістік іпін қажет етілді.
Қазіргі кезде тарихшы-ғалымдардың алдында тереңдей зерттеуді қажет ететін күрделі де қызғылықты мәселелердің ішіндегі уң маңыздысы – бір кезде жер бетінен «жойылып кеткен» халықтар тарихы. Бұл халықтар хақында – хазарлар,печенегтер, скифтер, қыпшақтар – біздің бәріміз де «Игорь жорығы туралы жыр» мен Пушкин, Блок шығармалары арқылы мектеп қабырғасынан-ақ жақсы хабардармыз. Киев князьдерінің көшпелілермен қиян-кескі щайқастары орыс шежірелерінде кең қамтыла көрсетлген.
Олардың тұрмыс тіршілігі, көші-қоны, бет-бейнесі, бүкіл тарихы әлі күне дейін зерделі түрде зерттелінбей келеді. Әлбетте, жер қойнауына жете үңіле білетін археология мамандары өздері қазба жұмыстарын жүргізген ескілікті елді мекендердң, қоныстарынан, оба-қорғандар мен кесенелерден табылған көптеген «ұсақ-түйек» жебе, сауыт, қалқандар тағы басқа заттардың мол қоры арқылы олардың өмір-тарихын қайтадан қалпына келтіруге тырысады. Алайда, өздерінің құдіретті күшімен, тіпті, европалық мемлекеттердің зәре-құтын алған «көшпенділер империясы» атанғанған көптеген ұлыстардың одақтары тарихи шежірелер мен географиалық жазбаларда болмаса артына қанды жорық іздерінен басқа ешқандай археологиялық белгілер қалдырмаған.
Сондықтанда археологтар бұл халықтар жайында сақталған әрбір ұсақ –түйек мәліметтерді көркем ойдан шығарылған аңыз-әңгіімелермен салы салыстыра отырып, шыдық елегінен өткізеді.
Осындай халықтардың бірі – қыпшақтар.
Қыпшақтардың материалдық мәдениеті
Қыпшақтардың кәсіптік өндірісі негізінен мал өнімдерін өңдеу мен шаруашылықта тұрмыстық қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған болатын. Мәселен, арбаны жасау үшін белгілі бір өндірістік іпін қажет етілді.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
1. Ахинжанов С.М. Кыпчаки в истории средневекового Казахстана. А., 1989, 251-273 беттер.
2. Плетнева С.А. Қыпшақтар ерте заманнан – XIX ғ. Кезеңінде
Жалын – 1998ж. № 7-8 24-37 бет.
3. А. Тұңғыш «Түркілер тарихынан»
Заман – Қазақстан – 1995ж. №13 - 8-бет
4. Аманжолов К.Р. Қазақстан тарихының дәрістер курсы. 1-кітап. Ежелгі заманнан 1917 жылғы Қазан төңкерісіне дейін. А., 2004, 118 б.
5. М.Қани. Қазақтың көне тарихы. А., 1993, 187 б.
Мусин. Ч. Қазақстан тарихы. А., 2003, 39-56 беттер
1. Ахинжанов С.М. Кыпчаки в истории средневекового Казахстана. А., 1989, 251-273 беттер.
2. Плетнева С.А. Қыпшақтар ерте заманнан – XIX ғ. Кезеңінде
Жалын – 1998ж. № 7-8 24-37 бет.
3. А. Тұңғыш «Түркілер тарихынан»
Заман – Қазақстан – 1995ж. №13 - 8-бет
4. Аманжолов К.Р. Қазақстан тарихының дәрістер курсы. 1-кітап. Ежелгі заманнан 1917 жылғы Қазан төңкерісіне дейін. А., 2004, 118 б.
5. М.Қани. Қазақтың көне тарихы. А., 1993, 187 б.
Мусин. Ч. Қазақстан тарихы. А., 2003, 39-56 беттер
Жоспар
I. Кіріспе
II. Қыпшақтардың мәдениеті мен өнері
1. Қыпшақтардың материалдық мәдениеті
2. Қыпшақтардың тілі, жазу өнері
3. Қыпшақтардың рухани мәдениеті: діні, салт-дәстүрі
III. Қорытынды
IV. Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Қазіргі кезде тарихшы-ғалымдардың алдында тереңдей зерттеуді қажет
ететін күрделі де қызғылықты мәселелердің ішіндегі уң маңыздысы – бір кезде
жер бетінен жойылып кеткен халықтар тарихы. Бұл халықтар хақында –
хазарлар,печенегтер, скифтер, қыпшақтар – біздің бәріміз де Игорь жорығы
туралы жыр мен Пушкин, Блок шығармалары арқылы мектеп қабырғасынан-ақ
жақсы хабардармыз. Киев князьдерінің көшпелілермен қиян-кескі щайқастары
орыс шежірелерінде кең қамтыла көрсетлген.
Олардың тұрмыс тіршілігі, көші-қоны, бет-бейнесі, бүкіл тарихы әлі
күне дейін зерделі түрде зерттелінбей келеді. Әлбетте, жер қойнауына жете
үңіле білетін археология мамандары өздері қазба жұмыстарын жүргізген
ескілікті елді мекендердң, қоныстарынан, оба-қорғандар мен кесенелерден
табылған көптеген ұсақ-түйек жебе, сауыт, қалқандар тағы басқа заттардың
мол қоры арқылы олардың өмір-тарихын қайтадан қалпына келтіруге тырысады.
Алайда, өздерінің құдіретті күшімен, тіпті, европалық мемлекеттердің зәре-
құтын алған көшпенділер империясы атанғанған көптеген ұлыстардың одақтары
тарихи шежірелер мен географиалық жазбаларда болмаса артына қанды жорық
іздерінен басқа ешқандай археологиялық белгілер қалдырмаған.
Сондықтанда археологтар бұл халықтар жайында сақталған әрбір ұсақ
–түйек мәліметтерді көркем ойдан шығарылған аңыз-әңгіімелермен салы
салыстыра отырып, шыдық елегінен өткізеді.
Осындай халықтардың бірі – қыпшақтар.
Қыпшақтардың материалдық мәдениеті
Қыпшақтардың кәсіптік өндірісі негізінен мал өнімдерін өңдеу мен
шаруашылықта тұрмыстық қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған
болатын. Мәселен, арбаны жасау үшін белгілі бір өндірістік іпін қажет
етілді. Ал бұл қыпшақтарда кәсіпшіліктің, атап айтқанда ағаш өңдеу
кәсібінің дамығандығын көрсетеді.Халық ағаш арбаның бөлшектерін жасаудан
басқа, киіз үйдің ағаш бөлшектерін (кереге, уық, есіктер) дайындаумен, ер
тоқымдардың ағаш бөлшекткрін бөлшектерін, ыдыстардың бір сыпыра бөлігін,
қымыз құюға арналған ожау, ет тағамдарына арналған ыдыстар ман ағаш
кеселерді жасаумен айналысқан.
Негізгі кәсіптік, өндіріс мал шаруашылығы өнімдерінен жасалған
бұйымдарды өндіру және өңдеумен байланысты болды. Бұл-арқандар, қайыс
бұйымдар, жүннен жасалған бұйымдар, маталар. Тері мен жүннен
киімдер(тондар, баскиім, малақай), аяқ киім, түрлі ыдыстар жасалынатын.
Оңтүстік қазақтардың отырықшы-егіншілік оазистері халықтарына жақын
орналасқан қыпшақтарға керамикалық ыдыс жасау өндірісінің техникасы иәлім
болуы мүмкін. Қазба жұмыстары нәтижесінде табылған бай ат жасақтары мен
қарулары(үзеңгі, аыздық және т.б.), сонымен қатар тұрмыстық сипаттағы
металл бұйымдары қыпшақтарда металл өңдеу және темір рудасын өндіру
дәстүрінің болғандығы дау туғызбайды.
А.Х.Марғұлан осыған байланысты былай жазған: Орталық Қазақстанда сол
кездегі бірнеше ежелгі кен орындары сақталған. Оларға Шығыс-Қарқаралы
ауданының өңдеу орындары, атап айтқанда Кентөбе, Кенқазған, Қарашошақ ,
Қарасы, Жалпақ 1, Қарашұңқыр жатады. Дешті Қыпшақтың осы және басқа
жерлерінде тау ісіне маманданған қыпшық тыйпаларының өкілдері темір рудасын
өндіруі әбден мүмкін. Шығыс-Қарқаралы ауданында темір өндіру бойынша
аймақтардың бірі Темірші таулары болды.
Темір ұсталары барлығын ағаш өңдейтін және басқа арнайы құралдардан
бастап ат жасақтарының , қарулардың ұсақ заттарына дейін өндірді. Мәселен,
9 ғасырдағы автор ал-Джахиз былай айтқан: Олар қару, садақтар, ер-
тоқымдар, найзалар өндіреді. Қвпшақтардың арасында арнайы қару-жарақ
ұсталарының болуы туралы Дешті Қыпшақ тұрғындарымен қолдалынатын, ерте
ғасырлардағы араб-қыпшақ сөздіктерінде сақталған терминдер дәлел болады:
йачи-садақшы, окчы-оқ дайындайтын ұста, сунучи-найза дайындайтын адам.
Кәсіпшіліктің кейбір түрлері мұрагерлік жолымен беріліп отырды. Белгілі бір
уақыт аралығында, манғол шапқыншылығына дейін қыпшақтар мекендеген
далаларда тас жасау ұсталары жумыс істеуі мүмкін. Оңтүстік орыс далаларында
қыпшақтардың тас балбалдарын арнайы зерттеумен айналысқан С.А Плетневаға
сәйкес, көптеген мүсіндер суретке ұқсас келетін. Қазақстан жеріндегі бүкіл
қорғандарда тұрғызылған тас балбалдары шығармашылық туынды болғаны сөзсіз.
Оларды жасау үшін белгілі бір кәсіби ілім мен шығармашылық көз қарас қажет
етеді.
Қазылған қабірлерден алынған археологиялық олжалар қыпшақ тайпалары
материалдық мәдениетінің кейбір ерекшеліктерін сипаттауға мүмкіндік береді.
Қабірлердегі құрал-саймандар қару, ат әбзелдері, тұрмыстық мақсаттағы
заттар болып табылады. Сонымен қатар қабірлердегі қару-жарақ заттары
ішінде бәрінен де жебелердің ұштары жииі кездеседі. Аттың ер-тұрман
әбзелдерінен темір ауыздықтар, үзеңгілер, әшекейленген жүгендер кездеседі.
Қыпшақтарда кілем жасау кәсібі жақсы дамыған. Қыпшақтар түрлі тоқыма
және жүннен дайындалған кілемдер жасаған. Оларды дайындау техникасына, бояу
таңдау, орнаментіне қарай бірнеше топқа бөлуге болады. Олар жүннен текемет,
сырмақ, түскиіз тәрізді кілемдер жасаған.
Текемет жасау үшін жартылай дайын ақ жүнге ылғал боялған жүннен оюлар
салынады. Содан кейін жүнді орап, оны алдымен білекпен илейді. Содан соң
ұзарту, булау процесі жүреді.
Қыпшақтардың кілем жасау мәдениеті тек қазқтарда ғана емес, сонымен
қатар ноғай, черкес, кумык сияқты Солтүстік Кавказ халықтарында сақталып
қалған.
Қыпшақтардың тас қашау өнерінің өкілдері бұл тұста шеберліктң шыңына
шықты. Олар алып ескерткштер жасай алды, адамдардың бет-бейнесін өте дәл
кескіндей білді. Бірақ осыған қарамастан, барлық тас тұлғалардың бәрі
белгілі бір қатаң қағидаға бағындырылғандай еді отырған немесе тұрған
ескерткіштердің барлығы да кіндік тұсына қос уысына қысып зерең ұстап
тұрды. Қыпшақ ескерткіштерінің осы дәстүрлі көрінісін саяхатшы-монах
Вильгельм Рубрук: Кумандар қайтыс болған адамдардың қабырына құмнан
төбешік жасайды, жүзі шығысқа қаратылған, кіндік тұсына қос қолымен зерең
ұстап тұрған құлыптас орнатады деп суреттеген еді.
Шеберханалар, сірә, ашық аспан астында, ескерткіш-құлыптас жасауға
қажетті нәрселерді алуға ыңғайлы жерлерге жақын орналастырылған. Осы
жерлерден құмтастар, қызыл гранит, қатпар тастар қиылып алынып,
ескерткіштер жасалынған. Мұндай шеберханалардың ескі орындары археологиялық
қазбалар кезінде әруақыт кездесіп отырады.
Қорғандар мен күмбездер өте көп, әсіресе, дала жолдары мен өзендер
жағалауларында сан мыңдаған балбал тастар бар. Қыпшақ заманында, тіпті
бергі XII-ші ғасырға дейін олар дала көрінісінің тұрақты бір бөлігі, көркем
өрнегі сияқты көрінетін.
Қыпшақтардың тілі, жазу өнері
Қыпшақ бірлестігі дәуірінде қыпшақ хандары Ертіс өзенінен Дон өзеніне
дейінгі, Орал тауынан Қара теңізе дейінгі кең өңірде жасаған түркі тілдес
тайпалардың басын біріктірді, Қыпшақ тайпалары Европаға, Кіші Азияға, тіпті
Египетке (Мысырға) дейін жайылды. Көп өңірлерде қыпшақтар әскери-әкімшілік
билікті қолына алып, үстемдік жүргізді.Осы жағдайлаға байланысты, жоғарыда
айтылған өңірлерде қыпшақ әдеби тілі қалыптасты және дамыды.
Зерттеуші Машковтың айтуына қарағанда, бұл дәуірде қыпшақ тілі батыс
Европа жиһанкездері мен шығыста зерттеушілер үшін халықаралық тіл болып
есептелді. Европалықтар, арабтар, парсылар, тағы басқа халықтар қыпшақ
тілін үйренуге, зерттеуге ділгер болды. Қыпшақтар арасынан тіл ғалымдары
шықты, қыпшақ тілі ғылымы, әсіресе сөздік ғылымы қараштап дамыды, Қыпшақ
тілінің грамматикасы, қыпшақ тілін үйретудің жан-жақты тіл құралдары,
қыпшақ тілімен басқа тілдерді салыстырған қыруар сөздіктер жасалды. Олардың
бірсыпырасы талай ғасырды басынан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I. Кіріспе
II. Қыпшақтардың мәдениеті мен өнері
1. Қыпшақтардың материалдық мәдениеті
2. Қыпшақтардың тілі, жазу өнері
3. Қыпшақтардың рухани мәдениеті: діні, салт-дәстүрі
III. Қорытынды
IV. Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Қазіргі кезде тарихшы-ғалымдардың алдында тереңдей зерттеуді қажет
ететін күрделі де қызғылықты мәселелердің ішіндегі уң маңыздысы – бір кезде
жер бетінен жойылып кеткен халықтар тарихы. Бұл халықтар хақында –
хазарлар,печенегтер, скифтер, қыпшақтар – біздің бәріміз де Игорь жорығы
туралы жыр мен Пушкин, Блок шығармалары арқылы мектеп қабырғасынан-ақ
жақсы хабардармыз. Киев князьдерінің көшпелілермен қиян-кескі щайқастары
орыс шежірелерінде кең қамтыла көрсетлген.
Олардың тұрмыс тіршілігі, көші-қоны, бет-бейнесі, бүкіл тарихы әлі
күне дейін зерделі түрде зерттелінбей келеді. Әлбетте, жер қойнауына жете
үңіле білетін археология мамандары өздері қазба жұмыстарын жүргізген
ескілікті елді мекендердң, қоныстарынан, оба-қорғандар мен кесенелерден
табылған көптеген ұсақ-түйек жебе, сауыт, қалқандар тағы басқа заттардың
мол қоры арқылы олардың өмір-тарихын қайтадан қалпына келтіруге тырысады.
Алайда, өздерінің құдіретті күшімен, тіпті, европалық мемлекеттердің зәре-
құтын алған көшпенділер империясы атанғанған көптеген ұлыстардың одақтары
тарихи шежірелер мен географиалық жазбаларда болмаса артына қанды жорық
іздерінен басқа ешқандай археологиялық белгілер қалдырмаған.
Сондықтанда археологтар бұл халықтар жайында сақталған әрбір ұсақ
–түйек мәліметтерді көркем ойдан шығарылған аңыз-әңгіімелермен салы
салыстыра отырып, шыдық елегінен өткізеді.
Осындай халықтардың бірі – қыпшақтар.
Қыпшақтардың материалдық мәдениеті
Қыпшақтардың кәсіптік өндірісі негізінен мал өнімдерін өңдеу мен
шаруашылықта тұрмыстық қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған
болатын. Мәселен, арбаны жасау үшін белгілі бір өндірістік іпін қажет
етілді. Ал бұл қыпшақтарда кәсіпшіліктің, атап айтқанда ағаш өңдеу
кәсібінің дамығандығын көрсетеді.Халық ағаш арбаның бөлшектерін жасаудан
басқа, киіз үйдің ағаш бөлшектерін (кереге, уық, есіктер) дайындаумен, ер
тоқымдардың ағаш бөлшекткрін бөлшектерін, ыдыстардың бір сыпыра бөлігін,
қымыз құюға арналған ожау, ет тағамдарына арналған ыдыстар ман ағаш
кеселерді жасаумен айналысқан.
Негізгі кәсіптік, өндіріс мал шаруашылығы өнімдерінен жасалған
бұйымдарды өндіру және өңдеумен байланысты болды. Бұл-арқандар, қайыс
бұйымдар, жүннен жасалған бұйымдар, маталар. Тері мен жүннен
киімдер(тондар, баскиім, малақай), аяқ киім, түрлі ыдыстар жасалынатын.
Оңтүстік қазақтардың отырықшы-егіншілік оазистері халықтарына жақын
орналасқан қыпшақтарға керамикалық ыдыс жасау өндірісінің техникасы иәлім
болуы мүмкін. Қазба жұмыстары нәтижесінде табылған бай ат жасақтары мен
қарулары(үзеңгі, аыздық және т.б.), сонымен қатар тұрмыстық сипаттағы
металл бұйымдары қыпшақтарда металл өңдеу және темір рудасын өндіру
дәстүрінің болғандығы дау туғызбайды.
А.Х.Марғұлан осыған байланысты былай жазған: Орталық Қазақстанда сол
кездегі бірнеше ежелгі кен орындары сақталған. Оларға Шығыс-Қарқаралы
ауданының өңдеу орындары, атап айтқанда Кентөбе, Кенқазған, Қарашошақ ,
Қарасы, Жалпақ 1, Қарашұңқыр жатады. Дешті Қыпшақтың осы және басқа
жерлерінде тау ісіне маманданған қыпшық тыйпаларының өкілдері темір рудасын
өндіруі әбден мүмкін. Шығыс-Қарқаралы ауданында темір өндіру бойынша
аймақтардың бірі Темірші таулары болды.
Темір ұсталары барлығын ағаш өңдейтін және басқа арнайы құралдардан
бастап ат жасақтарының , қарулардың ұсақ заттарына дейін өндірді. Мәселен,
9 ғасырдағы автор ал-Джахиз былай айтқан: Олар қару, садақтар, ер-
тоқымдар, найзалар өндіреді. Қвпшақтардың арасында арнайы қару-жарақ
ұсталарының болуы туралы Дешті Қыпшақ тұрғындарымен қолдалынатын, ерте
ғасырлардағы араб-қыпшақ сөздіктерінде сақталған терминдер дәлел болады:
йачи-садақшы, окчы-оқ дайындайтын ұста, сунучи-найза дайындайтын адам.
Кәсіпшіліктің кейбір түрлері мұрагерлік жолымен беріліп отырды. Белгілі бір
уақыт аралығында, манғол шапқыншылығына дейін қыпшақтар мекендеген
далаларда тас жасау ұсталары жумыс істеуі мүмкін. Оңтүстік орыс далаларында
қыпшақтардың тас балбалдарын арнайы зерттеумен айналысқан С.А Плетневаға
сәйкес, көптеген мүсіндер суретке ұқсас келетін. Қазақстан жеріндегі бүкіл
қорғандарда тұрғызылған тас балбалдары шығармашылық туынды болғаны сөзсіз.
Оларды жасау үшін белгілі бір кәсіби ілім мен шығармашылық көз қарас қажет
етеді.
Қазылған қабірлерден алынған археологиялық олжалар қыпшақ тайпалары
материалдық мәдениетінің кейбір ерекшеліктерін сипаттауға мүмкіндік береді.
Қабірлердегі құрал-саймандар қару, ат әбзелдері, тұрмыстық мақсаттағы
заттар болып табылады. Сонымен қатар қабірлердегі қару-жарақ заттары
ішінде бәрінен де жебелердің ұштары жииі кездеседі. Аттың ер-тұрман
әбзелдерінен темір ауыздықтар, үзеңгілер, әшекейленген жүгендер кездеседі.
Қыпшақтарда кілем жасау кәсібі жақсы дамыған. Қыпшақтар түрлі тоқыма
және жүннен дайындалған кілемдер жасаған. Оларды дайындау техникасына, бояу
таңдау, орнаментіне қарай бірнеше топқа бөлуге болады. Олар жүннен текемет,
сырмақ, түскиіз тәрізді кілемдер жасаған.
Текемет жасау үшін жартылай дайын ақ жүнге ылғал боялған жүннен оюлар
салынады. Содан кейін жүнді орап, оны алдымен білекпен илейді. Содан соң
ұзарту, булау процесі жүреді.
Қыпшақтардың кілем жасау мәдениеті тек қазқтарда ғана емес, сонымен
қатар ноғай, черкес, кумык сияқты Солтүстік Кавказ халықтарында сақталып
қалған.
Қыпшақтардың тас қашау өнерінің өкілдері бұл тұста шеберліктң шыңына
шықты. Олар алып ескерткштер жасай алды, адамдардың бет-бейнесін өте дәл
кескіндей білді. Бірақ осыған қарамастан, барлық тас тұлғалардың бәрі
белгілі бір қатаң қағидаға бағындырылғандай еді отырған немесе тұрған
ескерткіштердің барлығы да кіндік тұсына қос уысына қысып зерең ұстап
тұрды. Қыпшақ ескерткіштерінің осы дәстүрлі көрінісін саяхатшы-монах
Вильгельм Рубрук: Кумандар қайтыс болған адамдардың қабырына құмнан
төбешік жасайды, жүзі шығысқа қаратылған, кіндік тұсына қос қолымен зерең
ұстап тұрған құлыптас орнатады деп суреттеген еді.
Шеберханалар, сірә, ашық аспан астында, ескерткіш-құлыптас жасауға
қажетті нәрселерді алуға ыңғайлы жерлерге жақын орналастырылған. Осы
жерлерден құмтастар, қызыл гранит, қатпар тастар қиылып алынып,
ескерткіштер жасалынған. Мұндай шеберханалардың ескі орындары археологиялық
қазбалар кезінде әруақыт кездесіп отырады.
Қорғандар мен күмбездер өте көп, әсіресе, дала жолдары мен өзендер
жағалауларында сан мыңдаған балбал тастар бар. Қыпшақ заманында, тіпті
бергі XII-ші ғасырға дейін олар дала көрінісінің тұрақты бір бөлігі, көркем
өрнегі сияқты көрінетін.
Қыпшақтардың тілі, жазу өнері
Қыпшақ бірлестігі дәуірінде қыпшақ хандары Ертіс өзенінен Дон өзеніне
дейінгі, Орал тауынан Қара теңізе дейінгі кең өңірде жасаған түркі тілдес
тайпалардың басын біріктірді, Қыпшақ тайпалары Европаға, Кіші Азияға, тіпті
Египетке (Мысырға) дейін жайылды. Көп өңірлерде қыпшақтар әскери-әкімшілік
билікті қолына алып, үстемдік жүргізді.Осы жағдайлаға байланысты, жоғарыда
айтылған өңірлерде қыпшақ әдеби тілі қалыптасты және дамыды.
Зерттеуші Машковтың айтуына қарағанда, бұл дәуірде қыпшақ тілі батыс
Европа жиһанкездері мен шығыста зерттеушілер үшін халықаралық тіл болып
есептелді. Европалықтар, арабтар, парсылар, тағы басқа халықтар қыпшақ
тілін үйренуге, зерттеуге ділгер болды. Қыпшақтар арасынан тіл ғалымдары
шықты, қыпшақ тілі ғылымы, әсіресе сөздік ғылымы қараштап дамыды, Қыпшақ
тілінің грамматикасы, қыпшақ тілін үйретудің жан-жақты тіл құралдары,
қыпшақ тілімен басқа тілдерді салыстырған қыруар сөздіктер жасалды. Олардың
бірсыпырасы талай ғасырды басынан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz