ҚР Президенті
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 1. Қазақстан Республикасындағы президенттік республика ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1. Қазақстан Республикасының Конституциясы және Қазақстан Республикасы Президентінің құқықтық мәртебесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Қазақстан Республикасында Президенттің өкілеттігі және сайлау тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.3.ҚР президентінің нормативтік құқықтық актілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
1.1. Қазақстан Республикасының Конституциясы және Қазақстан Республикасы Президентінің құқықтық мәртебесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Қазақстан Республикасында Президенттің өкілеттігі және сайлау тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.3.ҚР президентінің нормативтік құқықтық актілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
Соңғы он төрт жыл ішінде біздің республикамыздың мемлекеттік саясатында және мемлекеттік құрылымында елеулі өзгерістер болды. Бұл өзгерістердің негізгі себептерінің бірі – тотолитарлық жүйенің апатқа ұшырауы, ССРО-ның күйреуі және оның сынықтарында жаңа егеменді мемлекеттердің пайда болуы. Қазіргі ыдыраған мемлекет пен құқықтың дамуында күрделі процесстер, қазіргі заманның азаматтық қоғамының талаптарына сәйкес келетін жаңа тәуелсіз мемлекеттерде мемлекеттік және құқықтық жүйенің қалыптасуы жүріп жатыр. Бұл даму адамдардың өмірінде, олардың материалдық, адамгершіліктік және психологиялық күйлерінде елеулі бейнеленетін және ұзақ ондаған жылдар бойы тоталитарлық жүйенің жасаған негативтік зардаптарының кенет ашылуы салдарынан қоғамның өте қатал экономикалық және әлеуметтік дағдарысты басынан өткізуіне байланысты неғұрлым қиындай түсті. Қазақстан Республикасында Президентті Н.Назарбаев 1994 жылы маусым айының тоғызыншы жұлдызында Жоғарғы Кеңестің мәжілісінде сөйлеген сөзінде былай деді: «ірі мемлекет күйрегеннен кейін айнала бастаған жалпыға бірдей дағдарыстың тығыздалған серіппесі желісінен үзілді және бізге, бұрыңғы одақ республикаларына өткір проблемалар дауылын төндірді. Тек қазір ғана біз бұрыңғы империяның шикізаттық отары ретінде бір жақты даму зардаптарының барлық ауырпалығын толық мөлшерді сезіне бастадық» /1/. Осыдан он төрт жыл бұрын жетпіс жылдан астам уақыт ішінде Қазақстан алғаш рет өзінің шынайы дербестігін алды, Маркстік, Лениндік теориядан және идеологиядан алшақтады, адам құқығы мен бостандығының артықшылығын мойындады және нағыз демократиялық қоғам мен құқықтық мемлекет құруға бағытталды. Мұндай жағдайда Президенттік басқару формасы туралы мәселе ерекше қаралды. Президенттік институт әлдеқашан пайда болғанмен (жаңа тарихта мұндай басқарудың алғашқы бастауы 1787-жылғы Конституциямен
1.Нормативтік-құқықтық актілер;
2. Қазақстан Республикасының Конституциясы.
3. Абсаттаров Р. Конституция – фактор консолидирующий.
4.Топорнин Б.Н. Разделение властей и государственная организация. М. 1992 г.
5.Ишишкулов Т. Институт президенства в Казахстане.
6.Президенттің заң күші бар Жарлығы.
7. Қазақстан Республикасының сайлау туралы . 28.09.95ж. 10 бөлім.
8.ҚР президенті туралы заң.
2. Қазақстан Республикасының Конституциясы.
3. Абсаттаров Р. Конституция – фактор консолидирующий.
4.Топорнин Б.Н. Разделение властей и государственная организация. М. 1992 г.
5.Ишишкулов Т. Институт президенства в Казахстане.
6.Президенттің заң күші бар Жарлығы.
7. Қазақстан Республикасының сайлау туралы . 28.09.95ж. 10 бөлім.
8.ҚР президенті туралы заң.
ЖОСПАРЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2 1. Қазақстан Республикасындағы президенттік республика ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1. Қазақстан Республикасының Конституциясы және Қазақстан Республикасы Президентінің құқықтық мәртебесі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..5
1.2. Қазақстан Республикасында Президенттің өкілеттігі және сайлау тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.3.ҚР президентінің нормативтік құқықтық актілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
КІРІСПЕ
Соңғы он төрт жыл ішінде біздің республикамыздың мемлекеттік саясатында және мемлекеттік құрылымында елеулі өзгерістер болды. Бұл өзгерістердің негізгі себептерінің бірі - тотолитарлық жүйенің апатқа ұшырауы, ССРО-ның күйреуі және оның сынықтарында жаңа егеменді мемлекеттердің пайда болуы. Қазіргі ыдыраған мемлекет пен құқықтың дамуында күрделі процесстер, қазіргі заманның азаматтық қоғамының талаптарына сәйкес келетін жаңа тәуелсіз мемлекеттерде мемлекеттік және құқықтық жүйенің қалыптасуы жүріп жатыр. Бұл даму адамдардың өмірінде, олардың материалдық, адамгершіліктік және психологиялық күйлерінде елеулі бейнеленетін және ұзақ ондаған жылдар бойы тоталитарлық жүйенің жасаған негативтік зардаптарының кенет ашылуы салдарынан қоғамның өте қатал экономикалық және әлеуметтік дағдарысты басынан өткізуіне байланысты неғұрлым қиындай түсті. Қазақстан Республикасында Президентті Н.Назарбаев 1994 жылы маусым айының тоғызыншы жұлдызында Жоғарғы Кеңестің мәжілісінде сөйлеген сөзінде былай деді: ірі мемлекет күйрегеннен кейін айнала бастаған жалпыға бірдей дағдарыстың тығыздалған серіппесі желісінен үзілді және бізге, бұрыңғы одақ республикаларына өткір проблемалар дауылын төндірді. Тек қазір ғана біз бұрыңғы империяның шикізаттық отары ретінде бір жақты даму зардаптарының барлық ауырпалығын толық мөлшерді сезіне бастадық 1. Осыдан он төрт жыл бұрын жетпіс жылдан астам уақыт ішінде Қазақстан алғаш рет өзінің шынайы дербестігін алды, Маркстік, Лениндік теориядан және идеологиядан алшақтады, адам құқығы мен бостандығының артықшылығын мойындады және нағыз демократиялық қоғам мен құқықтық мемлекет құруға бағытталды. Мұндай жағдайда Президенттік басқару формасы туралы мәселе ерекше қаралды. Президенттік институт әлдеқашан пайда болғанмен (жаңа тарихта мұндай басқарудың алғашқы бастауы 1787-жылғы Конституциямен
2
құрылған Америка Президентурасы болды), біздің Республикамыз үшін, сондай-ақ ТМД-ның қалған Республикасы үшінде басқарудың бұл формасы жаңа, зерттеліп дайындалмаған болып табылады, өйткені Президенттік институт билікті бөлу қағидасын мойындауды ұйғарады, ал ССРО - да ол ұзақ жылдар бойы теріске шығарылып келді.
Басқа қағида-кеңестердің толық биліктік қағидасы Конституциямен бекітілді. Оған сәйкес барлық басқа мемлекеттік органдар Кеңестердің бақылауында және оларға есеп беретін болды. Қазақстан Республикасының Президенті қызметін құру кезінде бірнеше мақсат көзделді: билікті бөлу қағидасының жағымды жақтарын ескере отырып сипаты бойынша Преғзиденттің функциялары мен өкілеттіктерін Праламент жұмысын ұйымдастыру функцияларынан бөлу, бірінші топтағы өкілеттіктің неғұрлым жедел жүзеге асырылуын қамтамасыз ету әсіресе, төтенше жағдайларда, заң шығарушы, атқарушы-басқарушы, сот органдарының қызметін келісімге келтіру механизмін жетілдіру, заңдылықтың және атқару тәртібін нығайту.
Қазақстан Республикасының 1995-жылғы 30-тамызда қабылданған Конституциясы, Қазақстан Республикасының Президентінің 1995-жылы 28-қыркүйекте қабылдаған Конституциялық заң күші бар Қазақстан Республикасындағы сайлаулар туралың жарлығы, 1990-жылы 25 қазанда қабылданған Қазақстан ССР-ның тәуелсіздігі туралы Деклорациясың, сонымен қатар 1994 жылы 12-ақпанда шыққан құқықтық реформаның мемлекеттік бағдарламасы және Қазақстан Республикасының жергілікті өкілеті және атқарушы органдары туралы Қазақстан Республикасының Заңы, Қазақстан Республикасы Президентінің 1994 жылы 12 қыркүйекте шығарылған Республика Президентінің Қазақстанның мемлекеттік органдармен өзара іс-әрекеті туралы Жарлығы.
Жұмысты жазу процесінде біз ежелгі гректің ойшылдары Платонның
3
Мемлекет және Аристотельдің Саясат еңбектеріне жүгіндік. Сонымен қатар құқықтық мемлекет туралы мәселелер бойынша бірқатар монографиялар қолданылды:
М.Т.Баймахановтың Құқықтық мемлекет қағидаларын Қазақстан Конституциясында іске асыру проблеммалары мақаласы, С.В. Боботовпен Д.И.Васильевтың Құқықтық мемлекеттің функциялық үлгісі, Ф.М. Рудинскийдің Кеңес Конституциялары: адам және азамат құқығы мақалалары.
4
1. Қазақстан Республикасындағы президенттік республика ерекшеліктері.
1.1. Қазақстан Республикасының Конституциясы және Қазақстан Республикасы Президентінің құқықтық мәртебесі.
Ұзақ он жылдықтар бойы үстемдік еткен құқықтық нигилизм эрасы азаматтарды құқықтың тек жазалау жақтарын қабылдауға үйретті. Соның арасында адамзаттың ғасырлар бойғы тарихи құқықты бірден-бірге көшпейтін әлеуметтік құндылық ретінде көрсетеді.
Атап айтқанда, негізінде теңдіктің формалдік қағидасы жатқан құқық кез келген ерікті қоғамның маңызды белгісі болып табылады. Адамдар болмысынан тең емес қабілеттіліктерге ие. Бірақ олардың барлығы да өздігінен іске асуы үшін тең құқықтық мүмкіндіктерге ие болуы керек. Яғни бұл жерде Қазақстан қоғамының әр мүшесінің таңдау еркі, ал жалпы қоғамда даму жолын анықтауда альтернативасының болуы туралы сөз болып отыр. Тек осы жағдайлар сақалғанда ғана қоғамдағы еріктілік перспиктивасы туралы айтуға болады. Таңдау мүмкіндігі құқық жоғарылығы және құқықтық жүйенің негізгі идеясы мемлекеттің негізгі құжаты болып табылатын Конституцияның жоғарғы қағидалары салтанат құрған кезде көрінеді. Конституциялық реформаның қажеттілігі туралы пікірлер қоғамда көптен бері айтылды, тіпті 1993 жылғы Конституция қабылданған күннен бастап десек те болады. 1993 жылғы Конституция мемлекеттік құрылымның барлық мәселелерін шешпегені үшін, екі жақтылықты сақтағаны үшін Қазақстан мемлекетінің табиғаты және Тілдер статусы мәселелерін толық айтып жеткізбегені үшін, жерге жекеменшілікке жол ашпағаны үшін орынды сынға тартылды.
Ал бүгін жағдай негізінде өзгерді - Қазақстан дүниежүзілік бірлестік мойындаған мемлекетке, халықаралық құқықтың толық құқылы субъектісіне
5
айналды, оның дауысы адамзаттың ең беделді форумы - БҰҰ-да сенімді және салмақты естіле бастады. Ия, Қазақстандықтардың менталитеті де өзгерді, байқау және қателесу жолымен болса да, сапалы жаңа экономикалық және саяси жағдайдарда баға жетпес өмір тәжірибесін жинақтаған нарықтық қайта құрулар жүре бастады. Біздің бәріміз де өткен он төрт жыл ішінде басқаша бола бастадық. Сондықтан жаңа кезеңге елдің ішкі және сыртқы кезеңдеріне сай келетін Конституция қабылдау қажеттілігі туды. Өйткені, реформалауға Қазақстанның барлық мемлекеттік құрылымы жатады: нарықтық экономиканың талабына негізделген Конституциялың экономикалық блогын толық, Конституцияның жалпы мойындалған халықаралық құқық нормаларымен сәйкестендірілген бөлімі де түзетілді.
Конституциялық реформаның ерекшелігі - оның бастаушысы мемлекет басшысы болып табылатындығы. Президенттің тікелей қатысуы Конституцияның жобасын жасау жұмысы төңірегінде ведомствалық, бірлескен және рушылдық мүдделер ықпалынан аулақтауға мүмкіндік туғызды. Конституцияның бірінші бабы былай деп тұжырымдалады: Қазақстан Республикасы өзін жоғарғы құндылықтары адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары болып табылатын демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет деп бекітеді.
Демократиялық мемлекет деген не? Бұл, кез келген адамзаттың басқаруға қатысуға, белгілі бір жағдайда оның саясатына ықпал етуге мүмкіндігінің бар болуы дегенді білдіреді. Мемлекет барлық азаматтардың мүддесіне орай саяси басқару құралы ретінде рөл атқарады.
Демократиялық мемлекеттік өкіметтің жалғыз қайнар көзі - халық болып табылады, әрине, әр азамат мемлекет саясатына өз тілегіне орай бағытта ықпал етуге тырысады. Сондықтан Қазақстан республикасында Парламент жергілікті өкілетті органдар, Президент сайлаулары, сондай-ақ бүкіл
6
халықтық референдум арқылы идеологиялық және саяси алуан түрлілік танылады. Арнайы әзірленген келісілген өкілетті және есеп беретін институттардың алмасу және жаңарып отыру процедурасы жүзеге асырылады. Осылай Қазақстанда саяси және идеологиялық әр түрлілік, көп партиялылық, партияда тұрмайтындардың негізінде демократия жүзеге асырылады.
Біз көп ұлтты мемлекетте өмір сүреміз, сондықтан ұлттық және нәсілдік алауыздықты туғызуға тиым салынады. Сонымен қатар, ҚР Конституцияның 39-бабының 2-тармағына сәйкес халықаралық келісімді бұзуға қабілетті кез келген әрекет Конституциялық емес деп танылады. Біз нарықтық экономика жолына түстік, сондықтан тектік және нәсілдік әлеуметтік төзбеушілік туғызудың кез келген әрекеті заңға сыйымсыз деп танылады, өйткені, азаматтық қоғамда барлығы да заң және сот алдында тең 14-бап.
ҚР жаңа Конституциясының 9-бабында мемлекет ту, елтаңба, әнұран 3-бабтың 2-тармағы Астана статуысы туралы тұжырымды бекітті. Конституцияның 40-бабында ҚР Президентін халық бірлігінің және мемлекеттік үкіметтік бірлігінің символы және кепілі ретінде анықтайды.
Негізгі заңның 7-бабы былай тұжырымдалады: ҚР мемлекеттік тіл - қазақ тілі болып табылады. Мемлекеттік органдарда және жергілікті өзін-өзі басқару органдарда қазақ тілімен қатар ресми орыс тілі де қолданылады. Сонымен, мемлекеттік тіл ретінде - қазақ тілінің және мемлекеттік үкімет жүйесінде ресми түрде қолданылатын жеке қарым-қатынастарда кеңінен пайдаланатын тіл ретінде - орыс тілінің статусын анық бекіту шындыққа, өмір қажеттілігіне, халықаралақ тұрақтылық, өзара түсінісу және халықтар достығын сақтау және нығайту міндетіне сәйкес келеді.
Конституцияның 2-тарауы Адам және азамат деп аталады. Алғаш рет Конституцияда адам және оның адам ретінде құқықтары пайда болды. Құқық
7
және бостандық дүниеге келгеннен бастап әр азаматқа тиесесі екендігі туралы 12-бап, 2-тармақ басты анықтама да осыдан шығады. Демек, ол құқық пен бостандықтарды тартып алуға, жоққа шығаруға болмайды. Конституцияда көптеген құқықтар мен бостандықтар бірінші рет қолданылуды. Мысалыға: туған тілі мен мәдениетін қолдану құқығы 19-бап, 2-тармақ цензураға тиым салу 20-бап, 1-тарм. өзінің ұлттық, партиялық және дінге қатыстылығын анықтау және көрсету.
8
1.2. Қазақстан Республикасында Президенттің өкілеттігі және сайлау тәртібі
Республика Президентi: Қазақстан халқына адал қызмет етуге, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2 1. Қазақстан Республикасындағы президенттік республика ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1. Қазақстан Республикасының Конституциясы және Қазақстан Республикасы Президентінің құқықтық мәртебесі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..5
1.2. Қазақстан Республикасында Президенттің өкілеттігі және сайлау тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.3.ҚР президентінің нормативтік құқықтық актілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
КІРІСПЕ
Соңғы он төрт жыл ішінде біздің республикамыздың мемлекеттік саясатында және мемлекеттік құрылымында елеулі өзгерістер болды. Бұл өзгерістердің негізгі себептерінің бірі - тотолитарлық жүйенің апатқа ұшырауы, ССРО-ның күйреуі және оның сынықтарында жаңа егеменді мемлекеттердің пайда болуы. Қазіргі ыдыраған мемлекет пен құқықтың дамуында күрделі процесстер, қазіргі заманның азаматтық қоғамының талаптарына сәйкес келетін жаңа тәуелсіз мемлекеттерде мемлекеттік және құқықтық жүйенің қалыптасуы жүріп жатыр. Бұл даму адамдардың өмірінде, олардың материалдық, адамгершіліктік және психологиялық күйлерінде елеулі бейнеленетін және ұзақ ондаған жылдар бойы тоталитарлық жүйенің жасаған негативтік зардаптарының кенет ашылуы салдарынан қоғамның өте қатал экономикалық және әлеуметтік дағдарысты басынан өткізуіне байланысты неғұрлым қиындай түсті. Қазақстан Республикасында Президентті Н.Назарбаев 1994 жылы маусым айының тоғызыншы жұлдызында Жоғарғы Кеңестің мәжілісінде сөйлеген сөзінде былай деді: ірі мемлекет күйрегеннен кейін айнала бастаған жалпыға бірдей дағдарыстың тығыздалған серіппесі желісінен үзілді және бізге, бұрыңғы одақ республикаларына өткір проблемалар дауылын төндірді. Тек қазір ғана біз бұрыңғы империяның шикізаттық отары ретінде бір жақты даму зардаптарының барлық ауырпалығын толық мөлшерді сезіне бастадық 1. Осыдан он төрт жыл бұрын жетпіс жылдан астам уақыт ішінде Қазақстан алғаш рет өзінің шынайы дербестігін алды, Маркстік, Лениндік теориядан және идеологиядан алшақтады, адам құқығы мен бостандығының артықшылығын мойындады және нағыз демократиялық қоғам мен құқықтық мемлекет құруға бағытталды. Мұндай жағдайда Президенттік басқару формасы туралы мәселе ерекше қаралды. Президенттік институт әлдеқашан пайда болғанмен (жаңа тарихта мұндай басқарудың алғашқы бастауы 1787-жылғы Конституциямен
2
құрылған Америка Президентурасы болды), біздің Республикамыз үшін, сондай-ақ ТМД-ның қалған Республикасы үшінде басқарудың бұл формасы жаңа, зерттеліп дайындалмаған болып табылады, өйткені Президенттік институт билікті бөлу қағидасын мойындауды ұйғарады, ал ССРО - да ол ұзақ жылдар бойы теріске шығарылып келді.
Басқа қағида-кеңестердің толық биліктік қағидасы Конституциямен бекітілді. Оған сәйкес барлық басқа мемлекеттік органдар Кеңестердің бақылауында және оларға есеп беретін болды. Қазақстан Республикасының Президенті қызметін құру кезінде бірнеше мақсат көзделді: билікті бөлу қағидасының жағымды жақтарын ескере отырып сипаты бойынша Преғзиденттің функциялары мен өкілеттіктерін Праламент жұмысын ұйымдастыру функцияларынан бөлу, бірінші топтағы өкілеттіктің неғұрлым жедел жүзеге асырылуын қамтамасыз ету әсіресе, төтенше жағдайларда, заң шығарушы, атқарушы-басқарушы, сот органдарының қызметін келісімге келтіру механизмін жетілдіру, заңдылықтың және атқару тәртібін нығайту.
Қазақстан Республикасының 1995-жылғы 30-тамызда қабылданған Конституциясы, Қазақстан Республикасының Президентінің 1995-жылы 28-қыркүйекте қабылдаған Конституциялық заң күші бар Қазақстан Республикасындағы сайлаулар туралың жарлығы, 1990-жылы 25 қазанда қабылданған Қазақстан ССР-ның тәуелсіздігі туралы Деклорациясың, сонымен қатар 1994 жылы 12-ақпанда шыққан құқықтық реформаның мемлекеттік бағдарламасы және Қазақстан Республикасының жергілікті өкілеті және атқарушы органдары туралы Қазақстан Республикасының Заңы, Қазақстан Республикасы Президентінің 1994 жылы 12 қыркүйекте шығарылған Республика Президентінің Қазақстанның мемлекеттік органдармен өзара іс-әрекеті туралы Жарлығы.
Жұмысты жазу процесінде біз ежелгі гректің ойшылдары Платонның
3
Мемлекет және Аристотельдің Саясат еңбектеріне жүгіндік. Сонымен қатар құқықтық мемлекет туралы мәселелер бойынша бірқатар монографиялар қолданылды:
М.Т.Баймахановтың Құқықтық мемлекет қағидаларын Қазақстан Конституциясында іске асыру проблеммалары мақаласы, С.В. Боботовпен Д.И.Васильевтың Құқықтық мемлекеттің функциялық үлгісі, Ф.М. Рудинскийдің Кеңес Конституциялары: адам және азамат құқығы мақалалары.
4
1. Қазақстан Республикасындағы президенттік республика ерекшеліктері.
1.1. Қазақстан Республикасының Конституциясы және Қазақстан Республикасы Президентінің құқықтық мәртебесі.
Ұзақ он жылдықтар бойы үстемдік еткен құқықтық нигилизм эрасы азаматтарды құқықтың тек жазалау жақтарын қабылдауға үйретті. Соның арасында адамзаттың ғасырлар бойғы тарихи құқықты бірден-бірге көшпейтін әлеуметтік құндылық ретінде көрсетеді.
Атап айтқанда, негізінде теңдіктің формалдік қағидасы жатқан құқық кез келген ерікті қоғамның маңызды белгісі болып табылады. Адамдар болмысынан тең емес қабілеттіліктерге ие. Бірақ олардың барлығы да өздігінен іске асуы үшін тең құқықтық мүмкіндіктерге ие болуы керек. Яғни бұл жерде Қазақстан қоғамының әр мүшесінің таңдау еркі, ал жалпы қоғамда даму жолын анықтауда альтернативасының болуы туралы сөз болып отыр. Тек осы жағдайлар сақалғанда ғана қоғамдағы еріктілік перспиктивасы туралы айтуға болады. Таңдау мүмкіндігі құқық жоғарылығы және құқықтық жүйенің негізгі идеясы мемлекеттің негізгі құжаты болып табылатын Конституцияның жоғарғы қағидалары салтанат құрған кезде көрінеді. Конституциялық реформаның қажеттілігі туралы пікірлер қоғамда көптен бері айтылды, тіпті 1993 жылғы Конституция қабылданған күннен бастап десек те болады. 1993 жылғы Конституция мемлекеттік құрылымның барлық мәселелерін шешпегені үшін, екі жақтылықты сақтағаны үшін Қазақстан мемлекетінің табиғаты және Тілдер статусы мәселелерін толық айтып жеткізбегені үшін, жерге жекеменшілікке жол ашпағаны үшін орынды сынға тартылды.
Ал бүгін жағдай негізінде өзгерді - Қазақстан дүниежүзілік бірлестік мойындаған мемлекетке, халықаралық құқықтың толық құқылы субъектісіне
5
айналды, оның дауысы адамзаттың ең беделді форумы - БҰҰ-да сенімді және салмақты естіле бастады. Ия, Қазақстандықтардың менталитеті де өзгерді, байқау және қателесу жолымен болса да, сапалы жаңа экономикалық және саяси жағдайдарда баға жетпес өмір тәжірибесін жинақтаған нарықтық қайта құрулар жүре бастады. Біздің бәріміз де өткен он төрт жыл ішінде басқаша бола бастадық. Сондықтан жаңа кезеңге елдің ішкі және сыртқы кезеңдеріне сай келетін Конституция қабылдау қажеттілігі туды. Өйткені, реформалауға Қазақстанның барлық мемлекеттік құрылымы жатады: нарықтық экономиканың талабына негізделген Конституциялың экономикалық блогын толық, Конституцияның жалпы мойындалған халықаралық құқық нормаларымен сәйкестендірілген бөлімі де түзетілді.
Конституциялық реформаның ерекшелігі - оның бастаушысы мемлекет басшысы болып табылатындығы. Президенттің тікелей қатысуы Конституцияның жобасын жасау жұмысы төңірегінде ведомствалық, бірлескен және рушылдық мүдделер ықпалынан аулақтауға мүмкіндік туғызды. Конституцияның бірінші бабы былай деп тұжырымдалады: Қазақстан Республикасы өзін жоғарғы құндылықтары адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары болып табылатын демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет деп бекітеді.
Демократиялық мемлекет деген не? Бұл, кез келген адамзаттың басқаруға қатысуға, белгілі бір жағдайда оның саясатына ықпал етуге мүмкіндігінің бар болуы дегенді білдіреді. Мемлекет барлық азаматтардың мүддесіне орай саяси басқару құралы ретінде рөл атқарады.
Демократиялық мемлекеттік өкіметтің жалғыз қайнар көзі - халық болып табылады, әрине, әр азамат мемлекет саясатына өз тілегіне орай бағытта ықпал етуге тырысады. Сондықтан Қазақстан республикасында Парламент жергілікті өкілетті органдар, Президент сайлаулары, сондай-ақ бүкіл
6
халықтық референдум арқылы идеологиялық және саяси алуан түрлілік танылады. Арнайы әзірленген келісілген өкілетті және есеп беретін институттардың алмасу және жаңарып отыру процедурасы жүзеге асырылады. Осылай Қазақстанда саяси және идеологиялық әр түрлілік, көп партиялылық, партияда тұрмайтындардың негізінде демократия жүзеге асырылады.
Біз көп ұлтты мемлекетте өмір сүреміз, сондықтан ұлттық және нәсілдік алауыздықты туғызуға тиым салынады. Сонымен қатар, ҚР Конституцияның 39-бабының 2-тармағына сәйкес халықаралық келісімді бұзуға қабілетті кез келген әрекет Конституциялық емес деп танылады. Біз нарықтық экономика жолына түстік, сондықтан тектік және нәсілдік әлеуметтік төзбеушілік туғызудың кез келген әрекеті заңға сыйымсыз деп танылады, өйткені, азаматтық қоғамда барлығы да заң және сот алдында тең 14-бап.
ҚР жаңа Конституциясының 9-бабында мемлекет ту, елтаңба, әнұран 3-бабтың 2-тармағы Астана статуысы туралы тұжырымды бекітті. Конституцияның 40-бабында ҚР Президентін халық бірлігінің және мемлекеттік үкіметтік бірлігінің символы және кепілі ретінде анықтайды.
Негізгі заңның 7-бабы былай тұжырымдалады: ҚР мемлекеттік тіл - қазақ тілі болып табылады. Мемлекеттік органдарда және жергілікті өзін-өзі басқару органдарда қазақ тілімен қатар ресми орыс тілі де қолданылады. Сонымен, мемлекеттік тіл ретінде - қазақ тілінің және мемлекеттік үкімет жүйесінде ресми түрде қолданылатын жеке қарым-қатынастарда кеңінен пайдаланатын тіл ретінде - орыс тілінің статусын анық бекіту шындыққа, өмір қажеттілігіне, халықаралақ тұрақтылық, өзара түсінісу және халықтар достығын сақтау және нығайту міндетіне сәйкес келеді.
Конституцияның 2-тарауы Адам және азамат деп аталады. Алғаш рет Конституцияда адам және оның адам ретінде құқықтары пайда болды. Құқық
7
және бостандық дүниеге келгеннен бастап әр азаматқа тиесесі екендігі туралы 12-бап, 2-тармақ басты анықтама да осыдан шығады. Демек, ол құқық пен бостандықтарды тартып алуға, жоққа шығаруға болмайды. Конституцияда көптеген құқықтар мен бостандықтар бірінші рет қолданылуды. Мысалыға: туған тілі мен мәдениетін қолдану құқығы 19-бап, 2-тармақ цензураға тиым салу 20-бап, 1-тарм. өзінің ұлттық, партиялық және дінге қатыстылығын анықтау және көрсету.
8
1.2. Қазақстан Республикасында Президенттің өкілеттігі және сайлау тәртібі
Республика Президентi: Қазақстан халқына адал қызмет етуге, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz