Бес-алты жастағы балалардың мекетепке психологиялық дайындық мәселелері

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3.4
1 Баланы мектептегі оқуға дайындаудың психологиялық бағыттары
1.1Баланы мектептегі оқуға дайындаудың психологиялық бағыттары ... ...5.11
1.2Мектептік оқуға психологиялық дайындық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11.14

2 Баланың мектепке психологиялық.педагогикалық дайындығы

2.1 Баланың мектепке психологиялық.педагогикалық дайындығы ... ... ...15.18
2.2 Балалардың мектепке бару мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18.24

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26

Қолданылған әдебиеттер:

1. Аймауытов Ж. Психология.- Алматы, 1995.
2. Алдамұратов Ә. Қызықты психология.- Алматы, “Қазақ университеті”, 1992.
3. Алдамұратов Ә. Жалпы психология.- Алматы, “Білім” 1996.
4. Әбдірахманов А.,Жарықбаев Қ. Психологиялық орысша- қазақша сөздік.- Алматы, “Мектеп”, 1976.
5. Елеусізова С. Қарым- қатынас психологиясы.- Алматы, 1995.
6. Жарықбаев Қ., Озғанбаев О. Жантануға кіріспе.- Алматы, 2000.
7. Жарықбаев Қ. Жүсіпбек Аймауытұлының психологиялық көзқарастары.- Алматы, 2000.
8. Жарықбаев Қ.Қазақ психологиясының тарихы.- Алматы, 1996.
9. Мұқанов М. Ақыл- ой өрісі.- Алматы, 1980.
10. Тәжібаев Т. Жалпы психология.- 2000.
11. Қазақ ұлттық энциклопедиясы
12. Әуезов М., Әдебиет тарихы, Қызылорда, 1927
13.Сейфоллаұлы С., Қазақтың ескі әдебиет нұсқалары, Қызылорда, 1931
14.Практикум по возрастной и педагогической психологии // Под. ред. А.И. Щербакова М. 1989
15.Ньюкомб Н. Развитие личности ребенка – 8-е междунар. Изд. – Спб: Питер 2002. – 640 . (Серия «Мастера психологии»).
16. Кулагина И.Ю. Колюцкий В.Н. Возрастная психология М., 2002.
17. Оден Е.Е. Возражденные роды. М., 1997.
18. Кон. И.С. Психолгия ранней юности. М., 1989
19.Выготский Л.С. Развитие высших психических функций М., 1960
20. Эриксон Э. Детство и общество. СПб.: ИТД «Летний сад», 2000
21. Хрестоматия по детской психологии // Под. ред. Г.В. Бурменской. М., 1996
22. Волков В.С., Волкова Н.В. Балалар психоолгиясынана жаттығулар жинағы // Аударма: Бусурманова С.Т., Бердібаева С.Қ. Алматы, 1993.
23. Практикум по возрастной и педагогической психологии // Под. ред. А.И. Щербакова М. 1989
24. Ньюкомб Н. Развитие личности ребенка – 8-е междунар. Изд. – Спб: Питер 2002. – 640 . (Серия «Мастера психологии»).
25. Кулагина И.Ю. Колюцкий В.Н. Возрастная психология М., 2002.
Оден Е.Е. Возражденные роды. М., 1997.
26. Кон. И.С. Психолгия ранней юности. М., 1989
27. Выготский Л.С. Развитие высших психических функций М., 1960
28. Эриксон Э. Детство и общество. СПб.: ИТД «Летний сад», 2000

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Жұмыстың мақсаты. Алты жасар баларларды оқыту қиын екендігі және де ондай оқыту олардың дамуының ерекшеліктеріне байланысты құрылуы керек екенділігі белгілі. Әлемдік педагогикалық практикада 6 жастан және одан да ерте жастан бастап балаларды оқыту туралы үлкен тәжіребилер жиналған. Осы ортақ тенденцияға қарағанда бастапқы оқытуда бала жасының төмендеуі, Ресей Федерациясында 60 жылдары мектептерде және бала бақшаларда эксперименттер кеңінен жүргізіле бастады. 1981-1982 жылдардан бастап барлық жерлерде оқыту 6 жастан бастап бола бастады. Сондықтан да қазіргі кезде балалар мектепте осы жастан бастап оқи бастайды. 6 жасар баланы оқыту аяу режимін (сабақ 35 минут, сабақ арасындағы үзілісте физикалық сергітулер, ойындар мен серуендер, күндізгі ұйқы, үй тапсырмасының берілмеуі т.б.) оқу материалдарының аз көлемде берілуін, білім мен икем, 3 бастауыш сыныпта оқу жылында 7 жасар бала меңгеретін 4 жылда 6 жасар бала бастауыш мектекпте меңгеретін білім мен икемге тең, көпмөлшерде жалпы жетілдіру сабақты (дене шынықтыру, музыка, ритмика, сурет, еңбек, саяхат), денсаулық жағдайына байланысты медециналық бақылауды, ерекше программа және оқу әдістемелерді ұсынады. Бірақ көптеген мектеп мүдірлерінің, мұғалімдерінің, ынталарына қарамастан оқытудың осы принциптері, проблемалық қатар сақталады, әсіресе, психологиялық. Әртүрлі жақтан 6 жасар бала дамуын комплекстік зерттеу көрсетті. Мектепте 1-ші сыныпта оқығандағымен салыстырғанда бала бақщада дайындық группасында оқыған кезде бала өзін неғұрлым сенімді және салмақты, психологиялық ыңғайлы сезінеді. Мәселе тек қана бала бақшадағы шарт балаға әлдеқайда үйреншікті жеңіл болғанда, оған жаңа оқу программасына үйрену оңай болғанда емес. Қолайлы шарттарды обьективті себептердін күшіне байланысты барлық мектептерде жасай алған жоқ. Сыныптық қалыпты толуын шамадан тыс асыруға тура келеді. Өйткені қосымша сынып бөлмелері мен мұғалімдер бөлмелері жоқ және де ойынға арналған бөлмелер жетіспейді. Ең басты себеп бұл бала бақшадағы өмір ағымы, балалардың үлкендермен және өз-өздерімен тіл табысу стилі, бала бақшабаланың психикасының дамуының сатысына көп жауап береді.Өзінің социологиялық бірқалыпты емес күшіне, жаңа жағдайға және қарым-қатынастың ауырлығына байланысты 6 жасар бала эмоциялық қарым-қатынасында өте қажетсінеді, ал мектеп оқытудың қалыптасқан шарттарда бұл қажеттілік қанағаттанбайды.
Жұмыстың міндеті. Қазақстан Республикасының Білім беру жүйесін реформалау барысында әрбір баланы мектептегі оқу және әлеуметтік ортаға еркін бейімделе алатындай жағдай жасау аса маңызды міндет. Демек, қазіргі талап бойынша мектептің бірінші сыныбына келетін балалардың физиологиялық жағынан мықты, адамгершілік, мәдениеттілік, еңбексүйгіштік қасиеттері мол, ерік-жігері күшті, жұмыс қабілеттеріне ие, білімге қызығушылық сипаттары мол болуы қажет. Сондықтан да мектеп пен мектепке дейінгі мекеменің, ата-аналардың басты міндеті - баланы мектептегі оқуға, мектеп өміріне даярлау.
Мектепке алғаш бару - бала өміріне үлкен жаңалық, өзгеріс енгізеді, қоғамдағы жаңа орынға көшуі мен өсіп-жетілуінің бір бастамасы. Баланы мектепке дайындау дегенде көптеген ата-аналар балаға әріптерді және санауды үйретумен ғана шектеледі. Әрине баланың оқуға дайындығын ақыл-ойының даярлығымен ғана шектеліп қоймай, оның оқуға психологиялық жағынан даярлауды қарастыру қажет. Яғни, бұл баланың мотивациялық-қажеттілік және психикалық үрдістерінің дамуы оқуда, қарым-қатынаста қиындыққа кезікпеуіне мүмкіндік береді. Бұл қауырт кезеңде мектеп бірінші күннен бастап оқушыға бірнеше талаптар қойып және баланы ұқыптылық пен зейінділікке тәрбиелейді. Сондықтан да балалар оқу ісіне машықтануға, қимыл-әрекетерінің ықтиярлы басқарылуы қабілетін, ақыл-ой еңбегін, мақсаткерлігін, дағдысын қалыптастыруға аса көңіл бөлінеді.
Баланың мектепке даярлығын А.А.Венгер мен К.Н. Поливанова зерттеген. Олар оқу мазмұнын ересектердің фигурасынан бөліп алу қабілетін мектепке даярлықтың басты шарты деп есептеген. Зерттеушілер 6-7 жастағы бала үшін мектеп өмірінің сыртқы формальдық жағы ғана ашылады деген. Сондықтан да олар бар ынтасымен өзін оқушы сияқты ұстауға тырысады, яғни қолын көтеру, жауап бергенде тұру, тік отыруға тырысады, Бірақ мұғалімнің не айтып тұрғанына және оған не деп жауап беру керек екені балаға маңызды емес, 7 жасқа қараған бала үшін кез - келген тапсырма мұғаліммен қарым - қатынас жағдайына байланысты. Бала оқытылып жатқан пәнге мән бермей - мұғалімді ең басты қатысушы адам ретінде қабылдайды. Оқыту мазмұны - байқаусыз қалады. Осындай жағдайда мұғалімнің басты міндеті балаға оқытылатын пәнді ұсыну және оны жаңа мазмұнға араластыру, қайта ашу болып табылады. Оқыту мазмұны мен оны таратушы, яғни мұғалім - баланың санасында бөліңу қажет. Егер ондай болмаған жағдайда оқыту материалында алға жылжу мүмкіндігі жойылады.
Мектеп өмірі баладан мінез - құлық ережелерін дәл орындауды, өз іс -әрекетін өз бетінше ұйымдастыра алуын талап етеді. Ересектердің талабы мен ережелеріне бағына алу қабілеті мектептегі оқуға ерік даярлығының басты көрсеткіші болып табылады.
Кез-келген ата-ана баласының өсіп-жетілуінде, рухани күшті етіп тәрбиелеу жолында алуан түрлі қуаныш пен қиыншылықтарды бастарынан өткізе отырып, оның рухани және ақыл-ойы мен дене құрлысы жағынан жан-жақты даму дәрежесіне жеткізуге баулиды. Мұғалім баланы оқуға дайындауда ата-анасымен бірлесе отыра жүргізеді. Оларға іс-әрекеттің мазмұны өзгерген кезде баланың мінез-құлқы да, ішкі психикалық өмірі де өзгеретінін және осы кезде баласына аса қажет екендігі түсіндірілуі керек.

1 Баланы мектептегі оқуға дайындаудың психологиялық бағыттары

1.1 Баланы мектептегі оқуға дайындаудың психологиялық бағыттары

Қазақстан Республикасының Білім беру жүйесін реформалау барысында әрбір баланы мектептегі оқу және әлеуметтік ортаға еркін бейімделе алатындай жағдай жасау аса маңызды міндет. Демек, қазіргі талап бойынша мектептің бірінші сыныбына келетін балалардың физиологиялық жағынан мықты, адамгершілік, мәдениеттілік, еңбексүйгіштік қасиеттері мол, ерік-жігері күшті, жұмыс қабілеттеріне ие, білімге қызығушылық сипаттары мол болуы қажет. Сондықтан да мектеп пен мектепке дейінгі мекеменің, ата-аналардың басты міндеті - баланы мектептегі оқуға, мектеп өміріне даярлау.
Мектепке алғаш бару - бала өміріне үлкен жаңалық, өзгеріс енгізеді, қоғамдағы жаңа орынға көшуі мен өсіп-жетілуінің бір бастамасы. Баланы мектепке дайындау дегенде көптеген ата-аналар балаға әріптерді және санауды үйретумен ғана шектеледі. Әрине баланың оқуға дайындығын ақыл-ойының даярлығымен ғана шектеліп қоймай, оның оқуға психологиялық жағынан даярлауды қарастыру қажет. Яғни, бұл баланың мотивациялық-қажеттілік және психикалық үрдістерінің дамуы оқуда, қарым-қатынаста қиындыққа кезікпеуіне мүмкіндік береді. Бұл қауырт кезеңде мектеп бірінші күннен бастап оқушыға бірнеше талаптар қойып және баланы ұқыптылық пен зейінділікке тәрбиелейді. Сондықтан да балалар оқу ісіне машықтануға, қимыл-әрекетерінің ықтиярлы басқарылуы қабілетін, ақыл-ой еңбегін, мақсаткерлігін, дағдысын қалыптастыруға аса көңіл бөлінеді.
Бүгінгі күнде мектептегі оқуға дайындық ұғымы комплексті және баланың барлық өмірінің сферасын қамтиды.
Мектепке дейінгі баланың өмірінде әлеуметтік, психологиялық жағынан және физиологиялық жағынан да қиын кезең.Бұл кезеңде мектеп өмірімен танысады, әлеуметтік ортасы өзгеріп және оқушының жаңа әлеуметтік рөлін меңгере бастайды.
Белгілі орыс психологтары А.Н. Леонтьев, А.В. Запорожец, А.А. Люблинская мектепке даярлау ұғымына баланың оқу тапсырмаларын түсінуін,әрекеттерді орындау тәсілдерін меңгеруін, ерік қасиеттерінің дамуын, өзін-өзі бақылау және өзін-өзі бағалау дағдыларын, мұғалімді тыңдау, материалды еске сақтау біліктілігін жатқызады.
Е.Е. Кравцова мектептегі оқуға психологиялық даярлығы бұл баланың дамуында қарым-қатынас негізгі ролді атқарады деген тұжырымға келді. Ал Л.И. Божович мектепке келетін баланың таным қызығушылықтары дамыған, әлеуметтік ортаға ене алу біліктілігі және оқуға деген ынтасы болу қажет деген пікірге келді.
Р.В. Овчарова тұжырымдамасында, мектептегі оқуға дайын бала өзінің әрекеттерін жоспарлап және бақылай алады,қоршаған дүниенің заңдылықтарын,заттардың жасырын қасиетін бағдарлайды,оларды өз әрекеттерінде қолдана алады,басқа адамды тыңдай біледі және логикалық ойлау тәсілдерін орындай алу біліктілігін жатқызады [3].
Алайда, мектепке даярлау мәселесі Қазақстан ғалымдары Б. Баймұратова, Қ. Сейсенбаев, Н. Айғабылов, Б. Дабылова еңбектерінде біршама зерттелгені белгілі. Дегенмен, мектептегі оқуға даярлау мәселесі әліде өзекте мәселелердің бірі болып қала бермек. Мектепке психологиялық даярлықты жүзеге асыру ісін ғалымдар түрліше жіктейді. И. Шванцар, Л.И. Божович зерттеулеріне сүйене отырып, мектепке даярлықты жүзеге асыру ісін үш бағытта жүргізу қажет деп тұжырымдайды. Ал Е.Е. Кравцова мектепке даярлықтың төрт бағытын қарастырды:
1 бағыт - балаларды мектептегі оқуға қажетті нақты іскерліктер мен дағдыларды қалыптастыру;
2 бағыт - мектеп жасына дейінгі кезеңнің аяғында байқалатын жаңа құрылымдар мен бала психикасындағы өзгерістерді зерттеу;
3 бағыт - оқу әрекеттерінің алғы шарттары;
4 бағыт - баланың берілген ережелер мен ересектер талабына саналы түрде бағыну іскерлігі [1].
Демек, баланы мектепке психологиялық жағынан даярлау тақырыбын зерттеп жүрген психологтер (В.В. Холмовский, Л.А. Венгер, Н.И. Непомнящая т.б.) даярлықтың төменгі бағыттарын бөліп көрсетті:

Баланың мектепте табысқа жетуінде бұл бағыттар аса маңызды болғандықтан, әрбір бағыт жайлы ақпаратпен қамтамасыз етуді жөн көрдім.
1. Ақыл-ойының даярлығы.
Бұл мектепке дейінгі баланың білімі және біліктілігі. Кез-келген бала жазып және санаумен ғана шектеліп қана қоймай, ең маңыздысы салыстыра білуді,талдауды, ойлай білуді, өздігінен қорытынды жасай білуі тиіс. Көрнекі -әрекеттік ойлау қабілеттілігі жоғары бала көрнекі үлгімен жұмыс істегенде,заттардың кейпімен, мөлшерін ұйқастырғанда, қойылған міндеттерді шешуде тиімді әрекеттердің барлық түрін орындап шығады.
Сонымен бірге баланың сөйлеу тілінде кемістіктің болмауы және өзіне сөйлеген сөздің мағынасын түсініп,өзінің ойын жеткізе алуы қажет. Бала өзбетімен сөйлем құрастырып, ұқсас дыбыс тіркестерін анық айта алуы маңызды. Әрбір бала әңгімені құрастырумен қатар әрі бала заттарды, суреттерді, әрекетттерді бейнелеп және оның мазмұнын айтып беруі қажет. Яғни, баланың сөздік қорының мөлшері, таным үрдістерінің даму деңгейі, логикалық операцияларды орындай алуы, баланың оқуда білімді табысты меңгеруінің негізі болып табылады.

Ақыл-ой дайындығының көрсеткіштері

Бейнелі компонент
Вербалді компонент
1. Заттың сипатын, қасиетін қабылдау қабілеттілігі.
2. Бейнелі негіздегі көру есі.
3. Зат не құбылыс туралы ұғымдарды қорытындылау біліктілігі.
4. Ойлау тәсілдерінің (синтез, салыстыру т.б.) дамуы.
5. Белсенділік, тапқырлық.
1. Заттардың әртүрлі қасиеттерін айта білу және айыра білу қабілеттілігі.
2. Сөйлеу негізіндегі есту есі.
3. Бір текті ұғымдарды,заттарды жалпылау қабілеттілігі.
4. Ойлау тәсілдерінің дамуы.
5. Қисынды ойлау

2. Биологиялық кемелденуі.
Мектептегі оқу әрекеті - бұл ағзаның барлық жүйелерінің қатты жұмыс істеуін қажет ететін үрдіс. Баланың ағзасында жаңа ережелер мен іс-әрекеттерге үйрену өзгерістер туғызады. Оқушы мектептің талаптарын орындап, жаңа күн режиміне, сабақтарда тәртіп сақтап отыруыға дағдылануы қажет. Алайда кез-келген баланың денсаулық жағдайы мұндай өзгерістерге бірден бейімделе алмайды. Сондықтан баланың денсаулық жағдайы (дене салмағы, бойының ұзындығы т.б.) нормадағы 6-7 жасар баланың дене көрсеткіштеріне сәйкес болуы тиіс. Сонымен бірге көру ,есту, моторикасының дамуы және жүйке жүесінің физиологиялық жағдайын жатқызуға болады.
3. Жеке басының қалыптасуы мен әлеуметтік даярлығы.
Мектепке келген бала оқимын деген ниетпен мектеп табалдырығын аттайды. Бірақ кейде бала оқуға барғым келеді дегенмен, оның мотиві әртүрлі болады. Біреуі мектепте көп бала бар және онда көңілді десе, біреуі партаға отырғысы келгендіктен мектепке баруы мүмкін. Алайда мұндай ықыласпен мектепке келген балалар, біраз уақыттан кейін мектептің қатал тәртібіне және күнделікті оқу сабақтарына шыдай алмайды. Жалпы, бала оқу үрдісінің өзіне қызығуы қажет. Сонда ғана бұл баланың таным қызығушылықтарының дамуына, жаңа білім алуына мүмкіндік жасайды.
Сонымен бірге бала мұғалімдермен, балалармен қарым-қатынас жасау үшін қажетті қасиеттердің қалыптасуы аса маңызды. Яғни, оқу әрекеті ұжымдық сипат болғандықтан, әрбір бала құрдастарымен қарым-қатынас жасай алуға, бірге жұмыс істеуге дағдылануы керек. Кейбір балалар жаңа ұжымға тез еніп, балалармен тез тіл табысып кетеді. Ал кейбіреулері көпке дейін құрбыларымен тез тіл табыса алмағандықтан, ұжымнан тыс қалып, жалғыз жүреді. Сондықтан баланың ұжымда өзіне тиісті орын алуы, оның қарым-қатынасына әсер етеді. Сөйтіп берілген құраушылар баланың басқалармен қарым-қатынас арқылы мектепте оқытуға, мектеп оқушысының рөлі арқылы балалар тобымен ойлау дайындығын дамытады.
4. Ерік сапаларының қалыптасуы мен эмоционалдық даярлығы.
Бұл баланың шешім қабылдай алып, мақсат қоя білуі. Сонымен бірге баланың әрекеттерді жоспарлап, олардың орындалуын жүзеге асыруда күш жұмсай білуі, қиындықтарды жеңуі баланың психологиялық үрдістердің қалыптасуына ықпалын тигізеді.
Егер баланың мектептегі оқуға дайындығы осы бағыттармен ұштасып жатса, баланың оқуға тез бейімделіп, жақсы оқып кетуіне мүмкіндік туғызады.
Мектепке дейінгілердің негізгі іс-әрекеті ойын болғандықтан, оларға бірден оқу әрекетіне ауысу біршама қиындықтар туғызады. Мектеп табалдырығын алғаш аттаған бала педагогтармен және балалармен кезіккенде мазаланады, оқу үрдісінің өзіне жағымсыз эмоция сезініп, қорқыныш пайда болады. Осыдан келе нашар оқитын балалар және екінші жылға қалып қоятын балалар пайда болады. Сонымен бірге баланың көңіл-күйінің болмай, себепсізден жиі ауыруы мектеп неврозы сипатында көрінеді, яғни мектепті еске алса болғаны жылап, уайымдайды. Сөйтіп, мектеп бала үшін стрессогендік факторға айналып, денсаулығының нашарлауына әкеліп соғады.
Австрия ғалымы Г. Эберлейн өзінің Дені сау балалардың қорқынышы атты еңбегінде Кейбір балалар алдағы болатын жағдайлардан үрейленеді, олар үнемі мектепте мұғалім берген тапсырманы орындай алмай қаламын ба? деген қорқынышпен жүреді, - дейді.
Жалпы, тәжірибеге сүйенетін болсақ, баланың оқығысы келмеуі мына жағдайларға байланысты болады:
1. Мектеп алдындағы қорқыныш. Бұл баланы бағындыру, әрекеттерді орындату мақсатымен қорқынышты үйде қалыптастырады; (Мектепке барасың сонда саған көрсетеді);
2. Оқу үрдісінде және қарым-қатынаста қиындыққа кезігуі;
3. Мектептің өміріне бейімделе алмауы;
4. Мектептің өмірінің шынайлылық қиындығымен кезіккенде, баланың көңілінде мектепке деген жағымсыз қатынастың пайда болуы;
5. Мұғалімнің өзіне тән психологиясына үйрене алмау.
Яғни, осы кезде әрбір ата-ана өзінің баласына мектеп туралы қажетті мағұлматтарды айтып, баланың мектепке деген жағымды қатынас және сенімділік сезімін қалыптастыра отырып тәрбиелеу керек. Ең бастысы баланы жолдастарымен қарым-қатынас жасай алуға, басқа баланың ойымен санасуға үйрету болып табылады.
Мектеп өмірі баладан эмоциональдық тұрақтылықты талап етеді Оқушылар арасында келіспеушіліктер, реніштер және конфликтік жағдайлар жиі кездеседі. Әсіресе ерке балалар мұғалімнің ескертулерін ауыр қабылдайды, яғни мектепке барудан бас тартады, жылайды және т.б. әрекеттер арқылы көрінеді. Баланың өз бетімен шешім қабылдай алатындай және еріктілікті дамытуға жағдайлар жасап және бір жұмысты аяқтамай келесі жұмысқа кірісуіне рұқсат етпей, кез-келген істі аяғына дейін жеткізуге үйрету керек.
Швейцар психологы Ж. Пиаженің пікірінше Баланың мектептегі оқуға дайындығының ең жоғары деңгейі бұл баланың кеңістікте және уақытта бағдарлай алып, өзін басқа адамның позициясында сезіну біліктілігінің қалыптасуы, - деген. Яғни, мектепке дейінгі баланың кеңістікті және уақытты қабылдай алуы, оның оқу материалын меңгерудің жолын жеңілдетеді.
Баланы оқуға дайындауда үлкен және кіші моторикасына ерекше мән берген жөн. Ғалымдардың айтуынша баланың саусақтарының дамуы ақыл-ойы мен сөйлеуінің қалыптасуында маңызды роль атқарады.
М.М. Кольцова өзінің еңбектерінде Бала мектепке барар алдында көру-моторлы координациясы біршама дамыған болуы тиіс және қолдың саусақтары мидың сөйлеу аймағы болып табылады деген. Яғни, бала жүгіріп, секіріп допты лақтырып және ұстап алу әрекеттерін еркін орындап, қайшымен, қарындашпен, қыл-қаламмен жұмыс істеу біліктілігі дамыған болуы керек. Балаға сурет салғызу, әртүрлі заттардан құрастыру, пластилинді илеу баланың саусақтарын дамытып қана қоймай, ойлау қабілетін де дамытады. Сурет сала алмайтын және пластилинмен жұмыс істей алмайтын баланың жазуға икемі болмайды. Кез-келген 5-6 жастағы бала 3 минуттан артық жаза алмайды тез шаршап қате көп жіберетін болады және 2-3 минут сайын баланың қолын демалдырып отыруды қатал есте сақтағаныңыз жөн. Бала жазу дағдыларын меңгеруде әрбір жетістігін мақтап Сенің қолыңнан келеді,біз көмектесеміз, Сен істей аласың деген сенімділік сөздерді жиі айтуыңыз қажет, өйткені қуатты сөздер баланың табысқа жетуіне әсерін тигізеді.
Бала жазу жазуда қарындашты немесе қаламды дұрыс ұстап үйретуіңізді ұмытпаңыз. Сонымен бірге баланың сөйлеуін дамытуда сурет бойынша сөйлем құрастыртып, ертегілерді немесе әңгімелерді оқып, кітаптағы суреттерге зейін қойып қарауына аса мән беріңіз және Мына суретте не бейнеленген? Адамдардың аты кім? Олар не істеп жатыр? деген сұрақтарды қою арқылы кітапқа қызығушылығын арттыруға болады. Ата-ана баласын санауға үйретуде Үстелде неше кесе? Суретте неше доп? Киімде неше түйме?, - деген сұрақтар қойып баланы санауға жаттықтыруға болады. Мектепке дейінгі баланың оқу материалын меңгеруде, кеңістікті және уақытты қабылдай алуы маңызды рөл атқарады. Сөйтіп, бала мектепте оқудың жаңа жағдайларына еркін ене алатындай дайындықтан өтеді. Мектепке дайындық баланың үйлесімпаздылығынан туындайтын кезде оңтайлы мүмкіндіктері арқылы жан-жақты тәрбиеленуі мен дамуын талап етуі бала оқу және тәжірибе мәселесін шешу үшін өзіндік білімін пайдалануы, танымдық әрекеттері мен ойлануы жеткілікті даму деңгейін көтерілуі тиіс.
Сонымен балаларды мектепке психологиялық даярлау бағыттарын тәжірибеде жүзеге асыратындар - ата-аналар, мұғалімдер және мектеп және балабақша психологтері.
Баланың мектептегі оқуға психологиялық дайындығын анықтау диагностикасын практик психолог немесе педагогикалық және даму психология саласындағы маман өз мойына алады. Өйткені психодиагностикалық және психокоррекциялық жұмыстардың жүргізудің қыр-сырын тек психолог қана біледі. Психологтың міндеті психодиагностиканың әдістемелерін қолдану арқылы және зерттеу нәтижелеріне сүйеніп, 6 жастағы баланың оқуға дайындығын анықтайды. Яғни, баланың оқуға дайын немесе әлі дайын еместігі жайлы қорытынды жасалынып, оқуға дайын емес балалармен таным үрдістерін дамыту мақсатында индивидуалдық және топтық сабақтар ұйымдастырылады. Сонымен бірге коррекциялық - дамыту жұмыстарын жүзеге асыруда бағдарлама құрылады. Ал педагогтарды оқу жылдың басында болашақ бірінші сыныптағы балалардың мектептегі оқуға психологиялық зерттеуде алынған нәтижелермен таныстырады. Әсіресе мектептегі оқуға дайын емес балалардың жағдайларына ерекше көңіл бөліп, қандай оқушылармен жұмыс істеу керектігін жайлы ақпарат алып және оқу-тәрбие үрдісінде жұмыс істеудің әдіс-тәсілдерін өзбетімен немесе психологтың көмегімен таңдауға болады. Мектепке дайын емес балаларды оқытуда оқушыларды жиі мадақтап,оқуда баланың табысқа жетудің жағдайларын тудыру керек. Сабақ барысында оқушылар бір орында отырудан әбден жалығады. Оларға эмоциялық бәсеңдеу қажет болған соң айғалайды. Сондықтан сабақта қозғалыс ойындарды тиімді қолданып және сергіту сәттерін жиі өткізіп тұрған дұрыс. Егер баланың сабақта көп қозғалуына мүмкіндік жасаса, ағзаның барлық жүйесінің қызметін және физиологиялық күш қуатын жақсартуға мүмкіндік жасайды. Бұл сабақты тез игеруіне көмектесіп, баланың жұмысқа қабілеттілігі жоғарылайды.
Жалпы баланың оқуға психологиялық дайындығын қазан және сәуір айларында анықтап отыруға болады.
Кез-келген ата-ана баласының өсіп-жетілуінде, рухани күшті етіп тәрбиелеу жолында алуан түрлі қуаныш пен қиыншылықтарды бастарынан өткізе отырып, оның рухани және ақыл-ойы мен дене құрлысы жағынан жан-жақты даму дәрежесіне жеткізуге баулиды. Мұғалім баланы оқуға дайындауда ата-анасымен бірлесе отыра жүргізеді. Оларға іс-әрекеттің мазмұны өзгерген кезде баланың мінез-құлқы да, ішкі психикалық өмірі де өзгеретінін және осы кезде баласына аса қажет екендігі түсіндірілуі керек.
Баланың мектептегі оқуға дайындығы біртіндеп қалыптасатын аса күрделі үрдіс және бұл үрдісті жүзеге асырудың бірден бір жолы - ата-ананың, мұғалімнің және психологтың бірігіп жұмыс істеуі. Бала балалық шақтан өзіне белгісіз, таныс емес дүниенің есігін ашқаннан кейін, баланың өмір сүру тіршілігін түбегейлі өзгертеді. Яғни, баланың мектеп өміріне еніп және өзінің әлеуметтік ортада МЕН дегенін қалыптастыра алып, жоғарыдан көріне алуы, баланың білімді, табысты және нәтижелі игеріп кетуіне ықпал жасайды. Түйіндей келе, бұл баланың жеке тұлғасының қалыптасуы және ақыл-ойының, таным үрдістерінің дамуы болып табылады. Демек, баланы мектепке даярлау мәселесі өз өзектілігін жоғалтпайтын әлі де зерттеуді қажет ететін міндетті мәселелердің бірі болып қала бермек.

1.2 Мектептік оқуға психологиялық дайындық

6 жасар балалармен жұмыс істеген барлық психологтар бір шешімге келеді: 1-ші сыныптағы 6 жасар бала өзінің психологиялық дамуымен әлі де мектепке дейінгі бала болып қалады. Ол мектепке дейінгі жасқа тиесілі ойлаудың ерекшеліктерін сақтайды және онда есте сақтау (ол керектіні есте сақтамай, не қызықты соны есте сақтайды) басым болады. Спецификалық назар аудару мынандай, бала өнімді бір іспен 10-15 минуттан артық жұмыс істей алмайды.
6 жасар баланың тұлғалық ерекшеліктері оқыту процесінде қосымша кедергілер туғызады. Танымдық себептер, оқудын барабар тапсырмалары әлі бірқалыпты және ситуативті емес, сондықтан көптеген балаларда олар мұғалімнің арқасында пайда болады және қалыптасады.
6 жасар баларларды оқыту қиын екендігі және де ондай оқыту олардың дамуының ерекшеліктеріне байланысты құрылуы керек екенділігі белгілі. Әлемдік педагогикалық практикада 6 жастан және одан да ерте жастан бастап балаларды оқыту туралы үлкен тәжіребилер жиналған. Осы ортақ тенденцияға қарағанда бастапқы оқытуда бала жасының төмендеуі, Ресей Федерациясында 60 жылдары мектептерде және бала бақшаларда эксперименттер кеңінен жүргізіле бастады. 1981-1982 жылдардан бастап барлық жерлерде оқыту 6 жастан бастап бола бастады. Сондықтан да қазіргі кезде балалар мектепте осы жастан бастап оқи бастайды. 6 жасар баланы оқыту аяу режимін (сабақ 35 минут, сабақ арасындағы үзілісте физикалық сергітулер, ойындар мен серуендер, күндізгі ұйқы, үй тапсырмасының берілмеуі т.б.) оқу материалдарының аз көлемде берілуін, білім мен икем, 3 бастауыш сыныпта оқу жылында 7 жасар бала меңгеретін 4жылда 6 жасар бала бастауыш мектекпте меңгеретін білім мен икемге тең, көпмөлшерде жалпы жетілдіру сабақты (дене шынықтыру, музыка, ритмика, сурет, еңбек, саяхат), денсаулық жағдайына байланысты медециналық бақылауды, ерекше программа және оқу әдістемелерді ұсынады. Бірақ көптеген мектеп мүдірлерінің, мұғалімдерінің, ынталарына қарамастан оқытудың осы принциптері, проблемалық қатар сақталады, әсіресе, психологиялық. Әртүрлі жақтан 6 жасар бала дамуын комплекстік зерттеу көрсетті. Мектепте 1-ші сыныпта оқығандағымен салыстырғанда бала бақщада дайындық группасында оқыған кезде бала өзін неғұрлым сенімді және салмақты, психологиялық ыңғайлы сезінеді. Мәселе тек қана бала бақшадағы шарт балаға әлдеқайда үйреншікті жеңіл болғанда, оған жаңа оқу программасына үйрену оңай болғанда емес. Қолайлы шарттарды обьективті себептердін күшіне байланысты барлық мектептерде жасай алған жоқ. Сыныптық қалыпты толуын шамадан тыс асыруға тура келеді. Өйткені қосымша сынып бөлмелері мен мұғалімдер бөлмелері жоқ және де ойынға арналған бөлмелер жетіспейді. Ең басты себеп бұл бала бақшадағы өмір ағымы, балалардың үлкендермен және өз-өздерімен тіл табысу стилі, бала бақшабаланың психикасының дамуының сатысына көп жауап береді.Өзінің социологиялық бірқалыпты емес күшіне, жаңа жағдайға және қарым-қатынастың ауырлығына байланысты 6 жасар бала эмоциялық қарым-қатынасында өте қажетсінеді, ал мектеп оқытудың қалыптасқан шарттарда бұл қажеттілік қанағаттанбайды.
Көптеген психологтар мен педагогтар мектепте оқыту 6 жастан дегеннің жақсы және жаман жақтарына көптеген дәлелдемелер келтіреді. Д.Б.Эльконин өз кезінде осы жастан бастап мектепте оқытуға өзінің қарсы пікірлерін айтқан. Олар өте байыпты болған. Ол балалардың келесі әлдеқайда жоғары даму сатысына өту мынандай белгілермен көрсетіледі: дамудың келесі кезеңін қаншалықты толық сүріп өту, қаншалықты ішкі қайшылықтар пісіп жетілгенінде және де осы қайшылықтар осылай көшуден шешіліп кетуі мүмкін. Егер мына қайшылықтар пісіп жетілгенше ол істелген болса - обьективті факторлар есепке алынбай жасанды жылдамдатылған- онда баланың тұлғалық қалыптасуы жапа шегеді. Мектепке дейінгі балалықты 1 жылға қысқарту қалыптасып қалған баланың даму процесін бұзу мүмкін және бұл пайда әкелмейді. Д.Б.Эльконин 6 жастан бастап мектепте оқытуды ұйымдастырудың орнына бала бақшадағы дайындық топтарды кеңейту керек деген. Ол оларда балаларды мектепке дайындау әлдеқайда жеңіл деген. Өйткені балаларға өзімен шамалас мектепте оқитын балалармен салыстырғанда бала бақшада жақсы және олар онда толығырақ, көпбейнеде өмір сүреді және де олар әлдеқайда сау өмірге риза болып өмір сүреді.
Сабақ құралатын барлық өзгешеліктерін тізбектемей-ақ бір ғана принцишіл маңызды кезеңді атайық. 6 жаста әлі де болса ерікті мінез-құлқымен байланысты көңіл бөлерліктей қиындықтар бар: мектепке дейінгі жаста еріктілік енді қалыптаса бастайды. Әрине, бала белгілі бір уақыт өзінің мінез-құлқын басқара алады, ойша өз алдына қойған мақсатына жете алады, бірақ ол өз дегенінен оңай көңілі жаңа қызығарлықтай күтпеген бір нәрсеге ауып кетеді.
Қолайлы жағдай кезінде оқытудың психологиялық шиеленісі әдеттегідей 1,5-2 айда азая бастайды. Әлдеқайда қатты шарттарда ол сақталады. Психололгиялық сонымен қатар соматикалық жоспарда ол қосымша эффект шақырады. Оқытудағы жалпылама кедергілерге қарамастан мұнда тізіліп шыққан тағы бір индивидуальды өзгешелікпен байланысты бір кедергі тұрады. Белгілі теориялық білімдерден шыға келе тәжіребиелі түрде психолог 6 жастан оқытуды қолдауы не оған қарсы болуы мүмкін. Бірақ мектепке нақтылы баланы әкелгенде ол бұл сұраққа индивидуальды жақындайды. Ол 6 жастан балаға мектепке түскен жөн бе немесе 1 жыл тосу керек пе соны шешуі керек. Яғни ол қаншалықты мектептік оқытуға психологиялық дайын екенін анықтайды.
Мектептік оқытуға тұлғалық дайындық.
Баланың өзінің ынтасы болмаса, бір нәрсеге үйрету қиынға соғатыны тек педагогтарға ғана белгілі жәйт емес. Бала табысты оқу үшін ең алдымен жаңа мектеп өміріне, салмақты сабақтарға, жауапкершілік тапсырмаларға ұмтылуы қажет. Мұндай маңызды ықыласқа маңызды мазмұнды қызметке сияқты оқу-білімге үлкендердің жақындығын қатынас мектепке дейінгі баланың ойынынан қарағанда әлде қайда мәнді болып келеді. Өзінің мүмкіндігімен жастың жаңа сатыға кішілердін көзінде көтерілуі және үлкендердін жағдайымен салыстыру үшін басқа балалардың қарым-қатынасы да әсерін тигізеді. Ақырында балада оқушының ішкі позициясы қалыптасады.
Л.И.Бажович балалардың мектептік деген психологиялық дайындығын оқып, балалардың жаңа позициясы өзгеріп уақыт өте келе мазмұнды болатынын атап өтті. Алғашында балаларды мектептік өмірдің сыртқы атрибуттары қызықтырады-түрлі түсті портфельдер, әдемі пеналдар, қаламдар т.б.Жаңа әсерлерге, жаңа жағдайларға деген, жаңа достар тауып алса деген қажеттіліктер туады. Содан кейін ғана балада оқуға деген, өз "жұмысына" баға алу деген (әрине ең жақсы) және жай қоршаған адамдардан мақтау алсам деген ынта туады.
Баланың жаңа социологиялық жағдайға ынтасы-ол мынау алғы шарт және кішкентай мектеп жасындағыларының көптеген психологиялық өзгешелігінің қалыптасу негізі. Сонымен қатар осыдан балада мектеп міндеттеріне жауапкершілігі пайда болады. Олар: бала тек қана өзіне қызықты тапсырмаларды ғана емес, өзі істеуге міндетті деген барлық оқу жұмыстарын орындайды.
Оқуға деген толық қарым-қатынас ғана емес, мектепке баратын балалардың мұғалімге деген, құрдастарына және өзіне деген қарым-қатынас маңызды. Мектепке дейінгі жастын аяғында балада үлкендермен мынандай тұлғалық ситуативтен тыс қатынас араласу формасы қалыптасуы керек.( М.И.Лисина бойынша) Үлкендер шүбәйсіз беделмен еліктеуге арналған үлгі болады. Оның үлкендеріүлкендері орындалады. Оның айтқан сөздеріне ешкім ренжімейді, керісінше өз қателерін түзетуге тырысады,дұрыс істемеген жұмысты қайта істейді. Сондай іскерлікте үлкендерге және оның әрекеттеріне эталонға сияқты қарау балалар мұғалімдердің позициясын оның кәсіптік рөлін барабар қабылдайды. Сабақ кезінде қарым-қатынас жасау жеңілдейді.
Мектепке жеке дайындық өзіне балалардың өзіне деген қатынасын қосып алады. Өнімді оқулық әрекеттері баланың өзінің қадбілетіне деген барабар қатынасты, жұмыс нәтижесін, тәртібі яғни өзіндік санасының белгілі даму сатысын болжайды. Оқушының өзін бағалау жоғары және дифференциалды болмауы тиіс. Егер бала өзін "жақсымын ", оның суреті "ең жақсы " және жасандылығы да " бәрінен жақсы " деп айтса ( мектепке дейінгіге тән ) оның жеке оқуға дайындығы туралы айтуға болмайды.
Мектептік оқытуға деген интеллектуалдық дайындық талдап қорыту қаділетімен, обьектілерді салыстырумен, оларды топтастырумен, маңызды белгілерді ерекшелеумен, себеп-салдар тәуелділікпен, қорытынды жасау - ойлау процесінің дамуымен байланысты. Балада ұсынудың белгілі кеңдігі, сонымен қатар бейнелік және кеңістіктік, сәйкесінше сөйлеу ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.