Қарашығанақ мұнай - газ кен орнының атмоcфералық ауа жағдайы
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3 Әдебиеттерге шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Қарашығанақ мұнай газ кен орны табиғи жағдайына сипаттама ... ... ... 17
1.2 Қарашығанақ мұнай газ конденсат кен орны. ... ... ... ... ... ... ... ... .20
1.3 Зерттеу әдістемелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .24
2. Қарашығанақ мұнай газ кен орны атмосфералық ауа жағдайын бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 38
2.1 Қарашығанақ мұнай газ конденсат кен орны аймағында атмосфералық ауаның жағдайы жөніндегі мәлімет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
2.2 Қарашығанақ мұнай газ конденсат кен орнының атмосфералық ауа жағдайы туралы берілген есеп ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...49
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3 Әдебиеттерге шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Қарашығанақ мұнай газ кен орны табиғи жағдайына сипаттама ... ... ... 17
1.2 Қарашығанақ мұнай газ конденсат кен орны. ... ... ... ... ... ... ... ... .20
1.3 Зерттеу әдістемелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .24
2. Қарашығанақ мұнай газ кен орны атмосфералық ауа жағдайын бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 38
2.1 Қарашығанақ мұнай газ конденсат кен орны аймағында атмосфералық ауаның жағдайы жөніндегі мәлімет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
2.2 Қарашығанақ мұнай газ конденсат кен орнының атмосфералық ауа жағдайы туралы берілген есеп ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...49
Кіріспе
Қазіргі Қазақстанның дамуы 2030 жылға дейінгі стратегиялық жоспар негізінде атқарған істердің нәтижесі деп білеміз. Көп жағдайда экономиканың тұрақтануы, оның көтерілуі, халықтың әл-ауқатының жақсаруы жалпыұлттық саясаттың негізгі тірегі болып табылады.
Шыны керек, Қазақстанның казіргі экологиялық жағдайы мәз емес екені көпке мәлім. Ол жағдайлар, тұтастау қарағанда, бүкіл республиканың ұлттық қауіпсіздігіне қатер төндіріп, жалпы дамуға кедергі келтіріп отырғаны да аян.
Өндірісіміз түгелдей шетелдіктердің қолына өтіп, олардың жерасты байлығын ысыраппен өндіріп жатқаны қазір кімге болса да жасырын емес. Көмір, мыс, т.б. кен орындарында қазу жұмысының қарқының көтеріп, таза пайдалы кесектерді ғана алып, ұсақ кен байлықты қоқысқа араластырып кетіп жатқаны күнде сөз болып жүр. Мұнай мен газ өндіруде де жағдай осында. Америка өз жерінде ештеме өндірмейтінің, байлығын ашып, қайта жауып қойып отырғанын елдің бәрі біледі. Ал, біз қазақ жерінің табылған байлығының бәрін ашып, ысырапқа салып жатырмыз. Сонда біз кейінгі ұрпаққа не қалдырамыз, әлде жерімізді шұрқ-шұрқ жарамсыз күйде қалдырып кетіп отырамыз ба? Бұл жауапкершілі әрбір Қазақстан патриотын ойландыруға тиіс.
Қазіргі қоршаған ортаның қолайсыздығынан адамның денсаулығына келетін зиян аса қауіпті. Сондықтан халықтың денсаулығын қорғау мемлекеттік саясаттың маңызды бөлігі болып табылады.
Шындығына келсек экология мен экономика екеуі бір термин. Экономика деген сөзшаруашылықты басқару, ал экология-бір жердегі тіршіліктің жүйелі қалыптасуы. Осы екеуі бірімен-бірі тығыз байланысты. Сол екеуін сабақтастыра отырып, өрниетті елдердің қатарына қосыламыз деген біздің уәжімізге орай елдің қазіргі әл-ауқатының жақсаруына байланысты мына кодекс бүкіл іскер адамдарға, өндіріс басшыларына, қала
Қазіргі Қазақстанның дамуы 2030 жылға дейінгі стратегиялық жоспар негізінде атқарған істердің нәтижесі деп білеміз. Көп жағдайда экономиканың тұрақтануы, оның көтерілуі, халықтың әл-ауқатының жақсаруы жалпыұлттық саясаттың негізгі тірегі болып табылады.
Шыны керек, Қазақстанның казіргі экологиялық жағдайы мәз емес екені көпке мәлім. Ол жағдайлар, тұтастау қарағанда, бүкіл республиканың ұлттық қауіпсіздігіне қатер төндіріп, жалпы дамуға кедергі келтіріп отырғаны да аян.
Өндірісіміз түгелдей шетелдіктердің қолына өтіп, олардың жерасты байлығын ысыраппен өндіріп жатқаны қазір кімге болса да жасырын емес. Көмір, мыс, т.б. кен орындарында қазу жұмысының қарқының көтеріп, таза пайдалы кесектерді ғана алып, ұсақ кен байлықты қоқысқа араластырып кетіп жатқаны күнде сөз болып жүр. Мұнай мен газ өндіруде де жағдай осында. Америка өз жерінде ештеме өндірмейтінің, байлығын ашып, қайта жауып қойып отырғанын елдің бәрі біледі. Ал, біз қазақ жерінің табылған байлығының бәрін ашып, ысырапқа салып жатырмыз. Сонда біз кейінгі ұрпаққа не қалдырамыз, әлде жерімізді шұрқ-шұрқ жарамсыз күйде қалдырып кетіп отырамыз ба? Бұл жауапкершілі әрбір Қазақстан патриотын ойландыруға тиіс.
Қазіргі қоршаған ортаның қолайсыздығынан адамның денсаулығына келетін зиян аса қауіпті. Сондықтан халықтың денсаулығын қорғау мемлекеттік саясаттың маңызды бөлігі болып табылады.
Шындығына келсек экология мен экономика екеуі бір термин. Экономика деген сөзшаруашылықты басқару, ал экология-бір жердегі тіршіліктің жүйелі қалыптасуы. Осы екеуі бірімен-бірі тығыз байланысты. Сол екеуін сабақтастыра отырып, өрниетті елдердің қатарына қосыламыз деген біздің уәжімізге орай елдің қазіргі әл-ауқатының жақсаруына байланысты мына кодекс бүкіл іскер адамдарға, өндіріс басшыларына, қала
Қолданылған әдебиеттер
1. Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі. .01.2007 жылғы . № 212-III ЗРК
2. ҚР Жер кодексі. 20.05.2003ж. № 442-II ЗРК, Астана
3. Закон РК «О промышленной безопасности на опасных производственных объектах» от 03.04.2002 г. № 314-II ЗРК, Астана.
4. ҚР «Халықтың санитарлық-эпидемиологиялықсалауаттылығы туралы» заңы 04.12.2002 ж. № 361, Астана.
5. «Қазақстан Республикасы азаматтарының денсаулығы туралы»заңы 19.05.1997ж., Алматы, (өзгерістер мен толықтырулар 01.07.1998 ж. № 259-1, 17.12.1998 ж. № 325-1, 07.04.1999 ж. №484-II, 21.03.2002ж.№ 308-II).
6. Руководство по контролю источников загрязнения атмосферы ОНД-90 (часть 1, 2).
7. Инструкция по осуществлению государственного контроля за охраной и использованием земельных ресурсов, Алматы, 1996 г. РНД 03.7.0.6.06- 96.
8. «Единые правила охраны недр при разработке твердых полезных ископаемых, нефти, газа, подземных вод в Республике Казахстан». Постановление правительства РК от 21.07.1999 года за № 1019.
9. 18.06.1996 ж. № 745 ҚР қауылысы Қазақстан Республикасының мұнай мен газ өндіру туралы бірінғай ережесі,ҚР қауылысымен бекітілген.
10. Руководство по контролю загрязнения атмосферы РД 52.04.186-89
11. Охрана окружающей среды. Л.П.Шариков,1998г.
12. Справочник. Санитарно-химический анализ загрязняющих веществ в окружающей среде. М.И.Дмитриев, М."Химия" 1989год.
13. ГН.2.1.6.695-98 РК 3.02.036.99. Предельно-допустимые концентрации(ПДК) загрязняющих веществ в атмосферном воздухе населенных мест
14. Ү.И.Кенесариев, Н.Ж.Жақашов. Экология және Халық денсаулығы.2003ж
15. Авторский надзор за разработкой месторождения Карачаганак по состоянию на 1 января 2008 года.Акционерное общество«НИПИнефтегаз»
КПО б.в. құжаттары:
16. Программа производственного мониторинга окружающей среды КПО б.в. для КНГКМ и экспортного конденсатопровода «КПК-Большой Чаган – Атырау» на 2007 год.
17. Отчет о выполнении «Программы производственного мониторинга объектов окружающей среды КПО б.в. для КНГКМ и экспортного конденсатопровода «КПК – Большой Чаган - Атырау»» за 2007 г.
18. План природоохранных мероприятий КПО б.в. на 2007 год.
19. Отчет о выполнении природоохранных мероприятий КПО б.в. за 2007 г.
1. Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі. .01.2007 жылғы . № 212-III ЗРК
2. ҚР Жер кодексі. 20.05.2003ж. № 442-II ЗРК, Астана
3. Закон РК «О промышленной безопасности на опасных производственных объектах» от 03.04.2002 г. № 314-II ЗРК, Астана.
4. ҚР «Халықтың санитарлық-эпидемиологиялықсалауаттылығы туралы» заңы 04.12.2002 ж. № 361, Астана.
5. «Қазақстан Республикасы азаматтарының денсаулығы туралы»заңы 19.05.1997ж., Алматы, (өзгерістер мен толықтырулар 01.07.1998 ж. № 259-1, 17.12.1998 ж. № 325-1, 07.04.1999 ж. №484-II, 21.03.2002ж.№ 308-II).
6. Руководство по контролю источников загрязнения атмосферы ОНД-90 (часть 1, 2).
7. Инструкция по осуществлению государственного контроля за охраной и использованием земельных ресурсов, Алматы, 1996 г. РНД 03.7.0.6.06- 96.
8. «Единые правила охраны недр при разработке твердых полезных ископаемых, нефти, газа, подземных вод в Республике Казахстан». Постановление правительства РК от 21.07.1999 года за № 1019.
9. 18.06.1996 ж. № 745 ҚР қауылысы Қазақстан Республикасының мұнай мен газ өндіру туралы бірінғай ережесі,ҚР қауылысымен бекітілген.
10. Руководство по контролю загрязнения атмосферы РД 52.04.186-89
11. Охрана окружающей среды. Л.П.Шариков,1998г.
12. Справочник. Санитарно-химический анализ загрязняющих веществ в окружающей среде. М.И.Дмитриев, М."Химия" 1989год.
13. ГН.2.1.6.695-98 РК 3.02.036.99. Предельно-допустимые концентрации(ПДК) загрязняющих веществ в атмосферном воздухе населенных мест
14. Ү.И.Кенесариев, Н.Ж.Жақашов. Экология және Халық денсаулығы.2003ж
15. Авторский надзор за разработкой месторождения Карачаганак по состоянию на 1 января 2008 года.Акционерное общество«НИПИнефтегаз»
КПО б.в. құжаттары:
16. Программа производственного мониторинга окружающей среды КПО б.в. для КНГКМ и экспортного конденсатопровода «КПК-Большой Чаган – Атырау» на 2007 год.
17. Отчет о выполнении «Программы производственного мониторинга объектов окружающей среды КПО б.в. для КНГКМ и экспортного конденсатопровода «КПК – Большой Чаган - Атырау»» за 2007 г.
18. План природоохранных мероприятий КПО б.в. на 2007 год.
19. Отчет о выполнении природоохранных мероприятий КПО б.в. за 2007 г.
Қарашығанақ мұнай - газ кен орнының атмоcфералық ауа жағдайы
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3 1. Әдебиеттерге
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .5
1.1 Қарашығанақ мұнай газ кен орны табиғи жағдайына сипаттама ... ... ... 17
1.2 Қарашығанақ мұнай газ конденсат кен орны. ... ... ... ... ... ... ... ... .20
1.3 Зерттеу әдістемелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .24
2. Қарашығанақ мұнай газ кен орны атмосфералық ауа жағдайын
бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 38
2.1 Қарашығанақ мұнай газ конденсат кен орны аймағында атмосфералық ауаның
жағдайы жөніндегі
мәлімет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
8
2.2 Қарашығанақ мұнай газ конденсат кен орнының атмосфералық ауа жағдайы
туралы берілген
есеп ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .41
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .46
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .49
Кіріспе
Қазіргі Қазақстанның дамуы 2030 жылға дейінгі стратегиялық жоспар
негізінде атқарған істердің нәтижесі деп білеміз. Көп жағдайда экономиканың
тұрақтануы, оның көтерілуі, халықтың әл-ауқатының жақсаруы жалпыұлттық
саясаттың негізгі тірегі болып табылады.
Шыны керек, Қазақстанның казіргі экологиялық жағдайы мәз емес
екені көпке мәлім. Ол жағдайлар, тұтастау қарағанда, бүкіл республиканың
ұлттық қауіпсіздігіне қатер төндіріп, жалпы дамуға кедергі келтіріп
отырғаны да аян.
Өндірісіміз түгелдей шетелдіктердің қолына өтіп, олардың жерасты
байлығын ысыраппен өндіріп жатқаны қазір кімге болса да жасырын емес.
Көмір, мыс, т.б. кен орындарында қазу жұмысының қарқының көтеріп, таза
пайдалы кесектерді ғана алып, ұсақ кен байлықты қоқысқа араластырып кетіп
жатқаны күнде сөз болып жүр. Мұнай мен газ өндіруде де жағдай осында.
Америка өз жерінде ештеме өндірмейтінің, байлығын ашып, қайта жауып қойып
отырғанын елдің бәрі біледі. Ал, біз қазақ жерінің табылған байлығының
бәрін ашып, ысырапқа салып жатырмыз. Сонда біз кейінгі ұрпаққа не
қалдырамыз, әлде жерімізді шұрқ-шұрқ жарамсыз күйде қалдырып кетіп
отырамыз ба? Бұл жауапкершілі әрбір Қазақстан патриотын ойландыруға тиіс.
Қазіргі қоршаған ортаның қолайсыздығынан адамның денсаулығына келетін
зиян аса қауіпті. Сондықтан халықтың денсаулығын қорғау мемлекеттік
саясаттың маңызды бөлігі болып табылады.
Шындығына келсек экология мен экономика екеуі бір термин. Экономика
деген сөзшаруашылықты басқару, ал экология-бір жердегі тіршіліктің жүйелі
қалыптасуы. Осы екеуі бірімен-бірі тығыз байланысты. Сол екеуін
сабақтастыра отырып, өрниетті елдердің қатарына қосыламыз деген біздің
уәжімізге орай елдің қазіргі әл-ауқатының жақсаруына байланысты мына кодекс
бүкіл іскер адамдарға, өндіріс басшыларына, қала басқарып отырған
әкімдерге, облыс және жергілікті жерлер әкімдеріне өз өңірлеріндегі
экология мен экономиканы ұштастыра, бірі мен бірін игере отырып әрі қарай
тұрақты дамыту деген сөз. Сол тұрақты дамытудың негізгі кілті-елдің,
халықтың жағдайына байланысты. Қазір қай жер болмасын өркениетті елдер
қатарына қосылуға Қазақстанның басшысының айтқан сөзіне керемет ұйып
тыңдап, соған түгелдей қосылады. Дүние жүзінде экономикасы өркендеп келе
жатқан әсіресе Орталық Азия, ТМД елдерінің ішінде тұрақты экономикасы
дамыған аймаққа жатып жүрміз. Сол тұрақты аймақта ендігі жерде экологиялық
апатты аймақтардың жағдайын қарастырып, соны дамытуымыз керек.
Батыс Қазақстан обылысының Бөрлі ауданында орналасқан Қарашығанақ
мұнай газ конденсат кен орнының Қазақстан экономикасына қосар үлесі орасан
зор және осы аймақтың экологиясына өз ықпалын тигізері анық.
Мен дипломдық жұмысымда Қарашығанақ мұнай-газ кен орнының және оның
аумағындағы елді мекендерде қоршаған ортаға, соның ішінде атмосфералық
ауаға әсері жөнінде мәліметтерді алып, оларды талдап көрсеттім.
Дипломдық жұмыс 63 беттен, 5 бөлімнен, яғни кіріспе , әдебиеттерге
шолу, Батыс Қазақстан облысының табиғи – климаттық жағдайларының қысқаша
сипаттамасы , Қарашығанақ мұнай газ конденсат кен орны, зерттеу
әдістемелері, негізгі бөлім. Қарашығанақ мұнай газ конденсат кен орны
аймағында атмосфералық ауаның ластану мониторингі, қорытынды мен ұсыныстар,
қолданылған кестелер мен суреттер, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Әдебиеттерге шолу.
Атмосфера-Жердің газ тәрізді қабаты. Ауа бассейіні- Жердің белгілі бір
үстіндегі атмосфераның бөлігі. Атмосфералық ауаның ластануы екі үлкен
топқа бөлінеді:фондық және антропогендік.
Фондық ластану- елді мекендерден,қалалардан және өнеркәсіптік
объектілерден алыс жерлердегі әртүрлі қоспалардың(газ,шаң,химиялық
заттар)шоғырлануы елді мекендерге арналған ШРЕК-тен әлдеқайда аз(2-3 есе
және одан жоғары) атмосфералық ауа сапсының күйі.
Бұл ластанулар негізінен табиғи үрдістердің нәтежесінде пайда болады
(теңіздерден,мұхиттардан ,көлдерден шығатын буланулардан,жанартаулар
атылуынан ,табиғи болып тұратын циклондар мен антициклондардан,
биогеохимиялық шет аймақтарынан,табиғи радиоциялық фоннан).
Мәселен, жер қыртысынан сынаптың буланып ұшуы жыл сайын 2500-ден
125000 тоннаға дейін жетеді, ал Әлемдік мұхитта осы элемент 70 млн. тоннаны
құрайды.
Кадмийдің табиғи шоғырлануы жанартаулардың атқылауынан болады.
Атмосфералық ауаның ластанулары мгм3 көлемінде шоғырлануы (немесе мкг
м3) есебімен бейнелейді [1].
Не ғұрлым таза аудандардағы атмосфераның фондық сапасын экологиялық-
гигиеналық тұрғыда білу антропогендік әсерлерді анықтау мақсатында ірі
қалалар мен өнеркәсіп орталықтарындағы ауаның сапсымен салыстыру үшін
қажет. Әдетте фондық ластанулар деңгейін тұрақты түрде байқауларды үзіксіз
жұмыс істейтін Мемлекеттік Гидрометеорология станциялары жүзеге
атырады.Мәселен , қоршаған ортаның сапасын фондық сапасына фондық байқаулар
Қазақстандағы Бурабай станциясында, Орта Азияның,Тяньшанның биіктаулы
мұздықтарында жүргізіледі.
Алайда, ірі өнеркәсіптік аймақтардағы ауаға шығарылған ластанушы
заттардың аса қашықтарға таралуы,сөйтіп олардың фондық ластануларға әсер
етуі мүмкін.Мысалы ,Солтүстік жартышарлық қоршаған ортада қорғасын мөлшері
Оңтүстік жартышардағыдан (өнеркәсіп жағынан аз дамыған)көп [2].
Антарктикада мұздарында көне кезеңмен салыстырғанда қорғасын мөлшері 6
есе, Гренландия мұздарында 200 есе өсті.
Қазақстанда фондық ластанулар жерлерді бей-берекет игеруден және Арал
теңізі суының азайып ,құрғай бастауынан пайда болды.Осының барлығы,
өнеркәсібі жоқ және адамдар мекендемейтін аудандарға да атмосфералық
ластанулардың таралуы мүмкін екендігін көрсетті.
Амосфералық бассейнді антропогендік ластанулар-адамның шаруашылық
қызметі нәтежесінде өнеркәсіптік, энергиялық, транспорттық және
ауылшаруашылық көздерінен зиянды шығарындылардан болған, атмосфера сапсының
өзгертулері.
Елді мекендердің ауа бассейнінің антропогендік ластануларының
тигізетін әсерлері атмосфералық ауа сапасының нашарлауы арқылы білінеді,ал
ол қоршаған ортаның басқа объектілерінің(топырақ,өсімдік) сапасы
нашарлауына ықпал жасауы және тұрғындар денсаулығының күйіне кері әсер етуі
ықтимал [3].
Атмосфералық ауа ластануы не нәрсеге және қалай әсер етеді?
Оларды мынандай үлгіде топтауға болады:
- Ең алдымен,атмосферанық ауаның өнеркәсіптік ластанулары тұрғындар
өмірінің санитарлық-тұрмыстық жағдайлардың нашарлатады: терезе
шыныларының шаңдануы пәтердің табиғи жарықтануын нашарлатады; ауа
ластануы мен шаңдауы терезелерді ашуға мүмкіндік бермейді , өйткені үй
ішінің қабырғалары ,киімдер, жуылған кірлер ластанады.Қалалардың
микроклиматына және жарықтың режіміне әсері:тұмандар мен фотохимиялық
смогтар пайда болуының салдарынан күннің радиациясы 30 %;
ультуракүлгіндік радиация 66 % дейін азаяды.
- Табиғи және қолдан өсіретін өсімдіктерге кері әсерін тигізеді.Газдар
фотосинтез үрдісерін әлсіретумен тірі протоплазмаға уландарғыш
Атмосфералық жауын-шашынмен бірге олар топыраққа шөгіп , сол химиялық
заттар өсімдіктердің тамырлық жүйесіне сіңеді де , уландырғыш әсер
етеді.
- Ең соңында, атмосфералық ластанулар халық денсаулығына кері әсер етеді
, ол кейбір ауарулардың көбеюінеде немесе өсуінеде , созылмалы
аурулардың өту барысының өзгеруінде , мүгедектікке ерте шығу және
өлім жетім деңгейінің жоғарлауында , дене , еңбек қабылеттілігінің
нашарлауында көрінеді [4].
Елді мекендердің атмосфералық ауаның ластайтын көздер және ауаның
сапасын бақылауды ұйымдастыру.
Өзіне тән емес физикалық , химиялық және биологиялық агенттердің
әлдебір ортаға енгізілуі немесе осы ортада агенттердің табиғи орташа
көпжылдық деңгейінен асуы ластану деп аталады.
Қоғамның қазіргі таңдағы даму жағдайларында атмосфералық ауа
ластануының негізгі көздері мыналар болып саналады:
- Өнеркәсіптік мекемелер.
- Жылу беруші қондырғылар.
- Көлік.
- Ауылдық аудандардың ауа бассейнін ластау көздері.
- Табиғи ластану көздері.
- Радиоактивтік ластану.
Атмосфералық ластаушылар физикалық күйі бойынша былайша бөлінеді:
1.Газ тәрізділер(көміртегі тотықтары,күкірт тотықтары,азот
тотықтары,көмірсутектер)
2.Күрделі химиялық құрамның шаңы,ол негізінен кремний қос
тотығынан,ауыр металдардан тұрады.
3.Аэрозольдар-әртүрлі қышқылдар(күкіртті,тұзды)су булары,майда
шаң.Аэрозольдардың орташа көлемі 1-5 мкм құрайды.Жер бетінде жылсайын 1
куб.км. жасанды шаң тозаң түседі.Бұлардың көп бөлігі адам қолымен өнеркәсіп
кәсіпорындарында шығарлылған шығындылар.Кейбір техногендік шаң тозаңды
төменде көрсете кетсек:
Өндірістік процесс:
(Шаң тозаң шығару млн.тжыл)
1. Көмірдің жануынан 93,600
2. Шойын балқытудан 20,210
3. Жезді балқытудан(тазартылмаған) 6,230
4. Мырышты балқытудан 0,180
5. Қолайыны балқытудан(тазартылмаған) 0,004
6. Қорғасынды балқытудан 0,130
7. Цемент өндіруден 53,370
Жасанды шаң-тозаңды шығарудың негізгі көздерінің бірі ТЭС.Отын
түгел жанып бітпесе ,көміртегі тотығы пайда болады.Пайдаланатын отын
күкіріттілігімен де сипатталады.Қатты отын сұйық отынға қарағанда шамалы
күкірттілігі арқылы(1,5-1,7% шамасында) ерекшеленеді [5].
Сонымен, қатты отынды (көмір) жұмыс істейтін жылыту –энергетикалық
нысандардың атмосфераға шығаратын басты зиянды заттары –көміртек
тотықтары,күкірітті газ,шаң,аэрозолдар,күл,түтін,конден сация аэрозолдары.
Атмосфералық ауа тазалығын бақылауды 3 негізгі бөлікке бөлуге
болды:
Ауаның диффуздық ластануына жүйелі түрде бақылау орнату
стационарлық күзеттер торабын құру жолымен жүргізіледі. Бұл, елді
мекендердің ауа бассейнінде зиянды заттардың орташа мөлшерін анықтап
береді.
Атмосфераның аймақтық ластануын зерттеуді уақытша бақылау
күзеттері жүргізеді.Мысалы, жекелеген өнеркәсіп кәсіпорындарының
аудандарында ауа ластануының жекелеген көздерінің рөлінанықтау мақсатымен
жүргізіледі.
Жекелеген ластау көздерінің шығарындыларында зиянды заттардың
шоғырлануын зерттеу. Бүл әрбір өнеркәсіп кәсіпорындары бойынша тазалау
құрылыстары жұмысының тиімділігі жөнінде болжам жасауға мүмкіндік береді
[5].
Атмосфералық ауада зиянды заттардың қандай шоғырланулары
анықталады?
Бұлар гигиенист-экологтардың алдарына қандай міндеттерге
байланысты болады. Алайда, көбінесе жиірек бір мезгілдік, орташа
тәуліктік, орташа айлық, орташа жылдық және ең шекті мөлшердегі бір
мезгілдік шоғырлануларды анықтауға назар аударылады.
Санитарлық қадағалауды үнемі жүргізу үшін орташа тәуліктік және ең
шекті мөлшердегі бір реттік шоғырлануларды анықтаудың аса зор мәні бар.
Ластаушы заттар ауаның ағымына, үнемі соғатын желдердің
бағыттарына, жер бедеріне (сай, өзендер алабы) байланысты әртүрлі румбтар
бойынша (солтүстік, оңтүстік) әртүрлі қашықтықтарға таралады.
Мысалы, Алматы қаласы ауа-райының ерекшеліктері – ауа-райының
желсіз тыным болуы, жан-жағын тау қоршаған аңғарда жатқандығы, желдету
ескерілмей тығыз құрылыс салу – қала атмосферасының газдық шағырындылармен
және кейбір ауыр металдармен (корғасын,т.б.) жоғары деңгейде ластануына
ықпалын тигізуде.
Алматы қаласында ластаушы заттардың жоғары деңгейде шоғырлану
оңтүстікке қарай сайларды бойлап 10-15 км, солтүстік шығысқа – 15 км, басқа
румбтар бойынша – 5-10 км (фоннан 5-30 есе артатын) қашықтықтарда
байқалады. Фондық ластанулар үшін қаладан батысқа қарай бағыттағы мөлшері
шартты түрде алынған.
Мысалы, Өскемен қорғасын-мырыш комбинатының шығарындылары Ертіс
өзетін бойлай солтүстік-батыс және оңтүстік-шығыс румьтары бойынша 50 км
қашықтыққа дейін таралады. Жамбыл суперфосфат зауытының шығарындылары 60 км
арақашықтыққа дейін жетеді.
Ластану көзінен әртүрлі арақашықтықта зиянды заттар
шығарындыларының: дәнді дақылдардың, көкөністердің өнімділігінің
нашарлануына, ағаштар мен бұталар өсуінің нашарлануына әсері болды (Шығыс
Қазақстан, Шымкент облыстары).
Аумақтың беткі қабатына шөгінділердің көп түсуі, лас заттардың
жаппай жинақтауы және химиялық заттардың басқа орталарға (топыраққа,
өсімдікке, суга,т.б.) ауысуы – қоршаған ортаның қалаға тигізетін жалпы
әсерін білдіреді [6].
Зиянды заттардың ауа бассейніндегі шекті мөшерде шоғырлануы және
олардың қала аумағына шекті мөшерде тигізетін әсері түтін шығытын
мұржалардың биіктігіне, қала тұрған жердің бедеріне, метеожағдайларға,
желдің соғу бағыттары мен жылдамдығына, ауаның ылғалдылығы мен
температурасына тәуелді болады.
Мысалы, мұржа неғұрлым биік орнатылса, ластаушы заттардың
шоғырлануы да соншалықты аз болады. Бірақ, биік мұржалар салу есебінен ғана
атмосфераны қорғау және зиянды заттардың шоғырлануын азайту мәселесін
шешуге болмайды.
Шаң-газдарды тұтып ұстап қалатын қондырғыларын салу зиянды
заттардың шоғырлануын біршама азайта алады.
Сондықтан, осы ерекшеліктердің барлығын ескеру және атмосфералық
ауаның ластауына санитарлық-гигиеналық бақылауды ұйыдастыру және оны үнемі
жүргізіу керек.
Атмосфералық ауа ластануының тұрғындар денсаулығына әсері.
Жер бетіндегі халықтың денсаулығына әсер ететін негізгі
факторлардың бірі – атмосфералық ауаның тазалығы болып саналады.
Ең таза ауа – мұхиттар үстіндегілері. Мұхит үстіндегілеріне
қарағанда аулдық елді мекендердің ауа бассейніндегі шаң тәрізді және газ
секілді қоспалар мөлшерден 10 есе, орташа қалалардағы мөлшері – 35 есе, ал
өнеркәсіптік орталықтарда – 150 есе көп.
Метеорологиялық жағдайлар қала үстіндегі ауаның желденбей тынып
тұруына әсер ететін кезде атмосфераның ластануы адамдарға аса ауыр тиеді.
Ауаны ластайтын газ қоспалары кейде сол газдардың өзінен де
қауіптірек, өйткені олардың өзара қатыныстары барысында жаңа заттардың
түзілуі мүмкін. Осындай белсенді жаңа заттың пайдаболуының үлгісі – ауадағы
түтін ысы (түтінді тұман).
Тұман мен өте ұсақ қалқыған атты заттардың ауада ұшып жүрген
ұсақ түйіршіктері осы түтін ысын (ағылш. Smoke - түтін және – тұман)
тудырады. Осы тұманның ең ірі апаты 1952 жылы Лондонда болған
еді.Температураның төмендеуі мен желдін мүлдем жоқтығына байланысты Лондон
5 күн бойы тұманға оранды. Сонда SO2 молшері 5-10 мгм3 жетті.Сол уақыт
ішінде 1000 га жақын адам қырылды. 10 000 адам қатты ауырды.осындай
үлгідегі түтінді тұманды лондондық немесе қысқы түтінді тұман деп атайды
[7].
Қысқы түтінді тұман атмосфералық ауады күкірт қостотығы мен
қалықтап ұшқан қатты бөлшектердің аса көп мөлшерде шоғырлануы және құрамда
күкірт бар отынның жануы нәтижесінде болатын құбылыс.
Әлемнің үлкен қалаларының үстінде Лос-Анжелестік жаздық
фотохимиялық түтінді пайда болуы жиілеуде.
Азот қос тотығы, күкірт тотығы және альдегидтер ультракүлгін
сәулелерді сіңіруге және белсенді күйге енуге қабілетті.
Озонның түзілуіне азот қос тотығы ерекше ықпал етеді.Ультракүлгін
сәулелер әрекетінен азот қос тотығының молекуласы азот тотығына және
атомарлық оттегіге айналады. Озон мен азот тотықтары ауадағы органикалық
қоспалармен реакцияланады, соның нәтежесінде заттар қатары түзіледі,
басымдылығы қанықпағын көмірсутектер, соның ішінде пероксилацетилнитрит
(ПАН) пайда болады. Ол түтінді тұманның пайда болуына септігін тигізеді:
озон араласқан кезде оның улылығы да арта түседі.осы үрдістің сызбасын мына
үлгіде көрсетуге болады.
Азот тотықтары + көмірсутектер =
= пероксилацетилнитрит (ПАН) + озон (О3) Фотохимиялық түтінді тұман
әдеттегіше температуралық инверсиялар кезеңінде пайда болады, ол уақытта
ластанған ауа жоғарғы жылы қабатпен қысылғанда ластқтардың жоғары тік
тасымалдануын өткізбейді.
Қазақстанда түтінді тұмандар өте сирек пайда болады, ол дамыған
елдерге қарағанда біздегі ауаның тазалығы мен желдің үзбей соғуы арқылы
түсіндіріледі.Алайда түтінді тұманның пайда болуына қолайлы жағдайлар да
бар (тау қоршаған аңғарлар және желдің жоқтығы Алматыда түтінді тұманның
болуына жағдай тудырыды).
Түтінді тұман адамдарды тұншықтырады. Тыныс органдарымен қатар осы
лас заттар көз бен иіс сезу органдарың зақымдайды, тамақты қырнап,
булықтырып таспайды.
Деммен кірген 0,6-10 мкм мөлшеріндегі қатты және сұйық бөлшектер
альвеолаға жетеді және қанда абсорбцияланады.
Ластанған ауа негізгінен тыныс жолдарын тітіркендіреді, бронхит,
демікпе ауруына шалдықтырады.
Қазіргі уақытта ауа ластануының әлемдік балансында негізгі орыны
автокөлік (54%) алады. Автокөліктердің, құрылысқа арналған және басқа
техникалардың іштен жанатын двигательдерімен шығатың лас заттарда (%
есебімен) мыналар болады: көміртегі тотығы – 75, көмірсутектер -15, азот
тотықтары – 7, ыс пес күкірт газы шамамен 1% –дан келеді. Осы аталған лас
заттар адам үшін қаншалықты қауіпті? Бұл сұраққа жауап беру оңай емес,
өйткені, ауадағы газдардың белсенділігіне саны ғана олардың қауіптілігін
анықтайды, қауіптілік белгілі дәрежеде газдардың белсенділігіне, олардың
тұрақтылығына тәуелді болады. Мынаған көңіл аударған жөн. Жеке алып
қарағанда газдың қоршаған табиғи ортаға тигізетін әсері олардың басқа
заттармен әрекеттесуіне коршаған орта тигізетін әсеріне ұқсас болмайды.
Іштен жанатын двигательден шыққан газдардың ең негізгі компоненті
–көміртегі оксиді (иісті газ) аса зор қауіп тұдырады. Ол адам қанының
гемоглобинімен қосылып, оттегі сіңіруге кедергі жасайды, ол оттегілік
ашығуға ұшыратады, организмді әлсіретеді және оны әртүрлі ауруларға жеңіл
беймдей түседі. Осы газбен ұзақ уақыт улану тез қалжырауға әкеледі, бас
ауыру, бас айналу, ұйқының бұзылуы, енсиярлық, жүрек соғуы, демікпе секілді
ауруларды тұдырады. Дене жұмысымен қатты айналысқанда аз мөлшердегі
көміртегі тотығы миокард инфарктына әкелуі мүмкін.
Ірі қалалардың ауасында әдеттегіше 25-125 мгм3 мөлшерінде
көміртегі болады (қалыпты норма 3 мгм3).
Жер шарының атмосферасында көміртегі тотығының мөлшері аса көп
болса, қыста, ал жаздың соңында ол мүлде азаяды.
Кейбір көмірсутектері ауаны аса қауіпті ластаушыларға жатады,
бірінші кезекте қауіпті ісіктер пайда болуына жағдай жасайтын – 3-4
бенз(а)пирен. Ол ультракүлгіндік сәулелендіргенде ыдырайды.
Ауада күкірт тотықтарының жоғарғы мөлшерде болуы өкпе ауруларына,
созылмалы бронхитке әкеліп соқтырады.
Адам организміне азот тотықтарының көмір оттығына қарағанда
тигізетін залалы 10 есе қауіпті.
Альдегидтер ОЖЖ зақымдайды, жыныс органдарын қабындырады.
Ыс тыныс жолдарын бітеп, созылмалы аурулардың тууына себепкер
болады және канцерогендік аурулар тасымалдаушысына айналады.
Өнеркәсіп орталықтарынан ұшқашан күлденболатын көз жарақаттары
барлық көз ауруларының 30-60% құрайды.
Цемент өнеркәсібі - атмосфераға шаң мен газ шығаратын аса қауіпті
ластаушы орын болып саналады.Цемент шаңын үнемі дем арқылы жұту өкпе
тамырларының қабынып, демігуіне соғады.
Асбестік шаң созылмалы асбестоз ауруына ұшыратады және қауіпті
ісіктердің пайда болуына әсер етеді. Жұмыс істеушілердің терісіне асбест
талшықтары түскен жерлерінде сүйелдер пайда болады.
Индустриализациялауға және өндіріс шығарындыларының болуына орай
атмосфералық ауада (CO, CO2, H2S, SO2, NO2) секілді газ тәрізді заттар
ғана емес ауыр металдар: Cd, Cr, Hg, Ni, Cu, Fe, Mn, Zn, Pb көп болады.
Адам организміне кадмий аса жоғары деңгейде әрекет еткен жағдайда
Итай-итай сүйек ауруы ауруы және бүйректің қалпына келместей зақымдануы
байқалады [8].
Хром мұрын қуысының кілегей қабығының, терінің жараларын, дерматті
тудырады.
Сынаппен улану негізінен жүйке ауруларын тудырады және бүйрек
қызметтерінің бұзылулары арқылы сипатталады, оның үстіне гонаотоксикалық
және мутагендік кемістіктерге ұрындырады.
Никель аса улы емес, бүйрек қызметін бұзады және бас айналу мен
демікпе ауруына ұшыратады.
Күміс негізінен алғанда терінің, шаштың және тырнақтардың
түссізденуіне (аргирия) әкеліп соғады.
Мыстың дозасы үлкен болған кезде кілегейлі қабықтардың уылуына,
бауыр, бүйрек капиллярларының зақымдануына ұшыратады.
Организмге үлкен көлемде темірдің түсуі гемазроматоз – ұлпалар
зақымдануына әкеліп соғады.
Марганец улағыш әсері тым аз элементтердің бірі болып саналады.
Мырыш 150 мг тәуліктік дозада осы металдар антогонисті ретінде
мыс пен темір метаболизмін бұзады. Мырыш кадмийге де антогонист болады.
Қорғасын адам организміне тыныс жолдары және тері арқылы түсіп,
жүйке ауруларына, анемияға, эритроциттер бұзылуы салдарынан гемоглобин
мөлшері азаюына, ұмытшақтыққа және бедеулікке ұшыратады.
Атмосфералық ауаның әртүрлі химиялық заттармен ластануы олардың
шоғырлануына орай халықтың денсаулығына әртүрлі деңгейде әсер етеді.
Олардың аса көп мөлшерде шоғырлануы ауаға лас заттар дүркін-дүркін
шығарылған жедел кезде улануға ұшыратуы мүмкін, ал елді мекендер
жағдайларында химиялық заттардың аздаған шоғырлануы созылмалы улану түрінде
білінеді. Олар организмнің қорғану қызметін нашарлатады (иммунобиологиялық
реактивтік), жедел дамыған аурулардың пайда болуының және созылмалы
аурулардың асқынуының себебі болады. Қарқынды ластану аудандарында жоғарғы
тыныс жолдарының, жүйке жүйесі аурулары (невроздар, перифериялық
жүйкелердің зақымдануы) мен сезім органдарының тері мен тері асты
ауруларының (дерматиттер, фурункулез, экзема) және аллергиялық аурулардың
шығуы байқалады [9].
Аурулардың атмосфералық ауаның ластануына тәуелді екендігі қандай
зерттеу әдістер арқылы анықталады? Мысалы, атмосфералық ауаның ластануы
балалардың гармониялық дене жетілуін нашарлатады, генофондқа генетикалық
әсерін байқатады, туған сәтімен бастап даму кемістіктерін, халықтың
мүгедектікке алғашқы шуғуы мен өлім-жітімді көбейтеді.
Аурулардың атмосфералық ауа ластануына байланысты екендігін белгілеу
әдістері:
1) Физиологиялық әдістер – атмосфералық ауа ластауының адам
организміне жаппай немесе оның қандай да бір қызметіне тигізетін әсерін
табуға мүмкіндік береді. Мысалы, жүрек-тамыр, орталық жүйке жүйелеріне,
өкпе желдетілуіне, зат алмасуына, балалардың өсуі мен жетілуіне әсері.
2) Статистикалық әдістер – халықты жаппай қамти отырып, олардың
ауруға шалдығуын зерттеу мақсатында (сұрау салу, профилактикалық
тексерулер) және бұдан кейінгі статистикалық өндеулер арқылы атмосфералық
ауадағы зиянды қоспалардың мөлшері мен адамдардың аурушандық деңгейінің,
алғашқы мүгедектікке шығудың, жалпы өлім-жітімнің, сәбилік өлім-жітімнің,
туылғаннан даму кемістіктерінің арасындағы байланыстарды қойып анықтауға
мүмкіндік береді.
3) Клиникалық әдістер рентгенологиялық әдістер, қан құрамының
өзгерулері, қанның, зәрдің, дәреттің биохимиялық зерттеулері, жеке
органдардың (бауыр, бүйрек, ұйқы безі) функциональдық диагностикалары,
цитогенетикалық (хромосомдық абберациялар) кіреді.
4) Тәжірибелік әдістер атмосфералық ластанулардың лабораториялық
жануарларға әсерін зерттеуге негізделген.
Халықтың денсаулық жағдайын бақылаудың ауданы мен орнын таңдап алу
атмосфералық ауаның ластануына жасалатын бақылауларына сәйкус келуі керек.
Атмосфералық ластанулардың халықтың денсаулығына тигізетін әсерін
негіздеу үшін, зерттелуші ауданның денсаулық көрсеткіштері бақылауға
алынған ауданның осындай жағдайларымен салыстырылады. Сондықтан бақылауға
алынған таңдау маңызды міндет болып саналады. Бұл ретте мынадай негізгі
қағидаларда сүйену керек:
1) Бақылауға алынған ауданның ауа-райы және географиялық
жағдайлары зерттелуші ауданмен бірдей болу керек.
2) Екі ауданның да әлеуметтік – экономикалық қалыптары мен
тұрмыстық жағдайлары шамамен бірдей болуы тиіс.
3) Екі ауданның ұлттық құрамдары ұқсас болуы керек.
4) Бақылауға алынған ауданда ластандыру көздері болмауы керек.
Талдауды салыстыру үшін жынысы, жас шамасы, мамандығы немесе
қызмет түрі бірдей халықты, былайша айтқанда Көшірме-жұп әдісі бойынша,
тандап алған жөн [10].
1. Қарашығанақ мұнай газ кен орны табиғи жағдайына сипаттама
Батыс Қазақстан облысы Қазақстанның солтүстік-батысында 2 дүние
бөлігінің қиылысының ортасында орналасқан: Еуропаның және Азияның.
Облыстың солтүстіктен оңтүстікке дейінгі қашықтықтығы 350 км, батыстан
шығысқа дейін 555 км. Жалпы ауданы 5 млн. га жоғары. Солтүстігінде Ресейдің
Орынбор, солтүстік-батысында Саратов, батысында Волгоград және Астрахань
облыстарымен,оңтүстікте Қазақстан Республикасының Атырау облыстарымен
шектеледі.
Облысымыздың территориясының көп бөлігі Каспий маңы ойпатының
сонымен бірге қыраты солтүстік бөлігін алады. Облыс аймағында ол
солтүстік және оңтүстік болып екіге бөлінеді. Солтүстік бөлігі қыратты
бетімен ерекшеленеді, тек кей жерде лимандармен шұңғыламамен бұзылады.
Қыраттар арасында жалғыз биіктіктер кездеседі. Каспий маңы ойпаты
солтүстігінде Жалпы Сырттың оңтүстік тармақтарына өтеді, шығысында
–Ораласты платосының батыс шеттеріне ауысады.
Ораласты платосы – бұл 110-260м абсолюттік ұзындығы бар
иректелген қырат, бірталай жалпақ өзендердің жағалауларымен бөлінген.
Ораласты платосы негізінде бор дәуірінің тау жыныстарынан құрылған.
Ал гидрографилық жағдайға байланысты облыстын территориясын 3
ауданға бөлуге болады.
- Жайық өзеніне құятын Ораласты платосының өзендері.
- Жайық өзенінің төменгі бөлігі және оның ескі ағысы.
- Каспий маңы ойпатының ағыссыз бассейіні.
Облыстағы ең ірі өзен Жайық өзені, ал бүкіл облыс бойынша
солтүстіктен оңтүстікке қарай ағады.
Илек және Утва өзені Жайық өзеніне түсіп, оңтүстік шығыстан
солтүстік батысқа қарай территорияны кесіп өтеді және 25 км енді даласы
бар. Илек өзенінің ағыстар даласы Березовка, Шиелі, Суық-Бұлақ ені
жағалаулық және төрт жағалау үсті террасылармен құралған.
Облысымыздағы көлдердің таралуы бірқалыпты емес. Оңтүстік және
оңтүстік-шығыс бөлігінде көлдер аз. Балшықты сусыз тұйық шұңғыламалар өте
көп. Барлық өзендердің ерекшелігі олардың ағыстарының болмауы, және су
деңгейлерінің күрт түсуі немесе жаздың соңында кеуіп қалу.
Областың топырақ жамылғысы оңтүстік қара топырақпен, қою каштан,
орташа каштан, және қызыл топырақтармен құрылған.
Өсімдік жамылғысы бойынша облыс территориясы далалық, шөлейтті,
шөлді зоналарға бөлінеді.
Батыс Қазақстан территориясының климатын құрғақ және
континенталды, ыстық, құрғақ жазды, аязды қыс және қатты жел мен
сипаттауға болады. Континенталдық дәрежесі солтүстік пен оңтүстікке қарай
өседі, сонымен қоса орташа жылдық температура сол бағытта жоғарылайды
(4,40С-тен 7,60С-қа дейін), булану 50 ден 250 мм-ге дейін өседі. Жаз
мезгілінде 70% жауын шашын түседі. Қысы аз қарлы, ал топырақтың қатуының
тереңдігінен көрінеді.
Каспий теңізінің әсері Батыс Қазақстан климатына шектелген.
Орал қаласы метеостанциясының мәліметтері бойынша қыс бойындағы
қардың орташа биіктігі-25см. Көптеген мәліметтерге сәйкес қор жамылғысының
тұрақтылық периоды 126 күн. Сипатталып отырған аудандарда қар жамылғысының
тұрақсыздығы көрінеді, қалың қарлы және аз қарлы қыс кезектесіп отырады.
Батыс Қазақстан облысының территориясындағы желдің орташа
жылдамдығымен бағыты 2 кестеде көрсетілген. Одан желдің оңтүстікке,
солтүстікке және оңтүстік-шығысқа қарай бағытталғанын көреміз.
Қыс айларында желдің жылдамдығы 3-5мс дейін жетеді, дауыл
туғызады, күшті жел байқалады. Орташа жылдамдық найзағый жарқылының
ұзақтығы 40-тан 60сағқа дейін құрайды. Орташа есеппен жылына тұманды
күндер 34-күн. Көктайғақ болған күндер 24-пен 44-ке дейін. Батыс Қазақстан
облысының климаты қатаң континенталдығымен ерекшеленеді. Бұл күндізгі
температурамен түнгі температураның күрт өзгеруімен, қыс пен жаз, қыстан
жазға күннің ауысуынан көрінеді.
Негізінен барлық облыс үшін тұрақсыздықтың, жауын шашынның аздығы,
қар жамылғысы қалындығының төмен болуы, атмосфералық ауаның және топырақтың
жоғары құрғақшылығы, буланудың жоғары интенсивтілігімен және күннің тіке
түсуімен сипатталады. Қыс өте салқын, тұманды, бірақ ұзақ емес, ал жазда
ыстық және өте ұзақ.
Бірінші зона – облыстың сумен жақсы қамтамасыздандырылғын
аудандар. Бұнда да ылғалдың шарты қатаң және жаз айларында ылғалдылық
жетіспейді.жылдың жауын шашын көлемі 270-300мм, ал жылы мезгілде 125-135мм
түседі. Тұрақты қар жамылғысы 120-130 күнге дейін сақталады, биіктігі 25-
30см дейін жетеді, қардағы су қоры 75-95мм.
Табиғаттың жиі кездесетін құбылысының бірі құрғықшылық, жауын
шашынсыз мезгілде – өсімдік тамыры орналасқан топырақ қабатындағы ылғалды
жұмсайды. Ол ауа райының антициклондары режимінде қалыптасады және орташа
нормаға қарағанда жоғары температура байқалады және басқа да құбылыстар
байқалады – кебу (суховей), ол тірі әсері жағынан құрғақшылықпен ұқсас. Ол
250С температурадан жоғарылайды, ауаның ылғалдылық-30% төмен және желдің 5
мс көп болған жағдайда болады. Жылы мезгілде аз кебудің орташа кебу саны
45-50 мм, орташа 25-34 мм.
1.2 Қарашығанақ мұнай газ конденсат кен орны
1979 жылдың 1 тамызында Қарашығанақ селосының маңындағы № 10
іздестіру ұңғылмасынан газ бен конденсат байқалды. Осы оқиға Қарашығанақ
мұнайгазконденсаты кен орнының ашылуы болып саналады. Кенішті белсенді
игеру 1981 жылы басталды. Қазақгазөндірісі басқармасы құрылды.
1981 жылы қарашада бұрғылау жұмысының басқармасы ұйымдастырылды.
1984 жылы кешенді дайындау қондырғысының (ГП-16) құрылысы аяқталып,
алғашқы ондаған мың текше метр газ Орынбор газ өндеу зауытына жіберілді,
сөйтіп кенішті тәжірибелік-өндірістік пайдалану басталды.
Бұдан кейінгі екі жылдың ішінде 5 миллиард текше метр газ және 3
млн. тонна конденсат өндірілді.
1992 жылдың ақпанында Қазақстан Үкіметі, шетелдік серіктестер таңдау
үшін шарт әзірлеп, ҚМГКК әрі қарай игеруге конкурс жариялады.
Алматыда, 1-ші шілдеде Қазақстан Үкіметі мен Бритиш-Газ Альянсы
арасында кенішті өндірістік игеруге ниет білдірген хаттама қол қойылды.
1992 жылдың тамызында Қазақстан Президенті Н.Ә. Назарбаев ҚМГКК іс-
сапармен келді.
Қарашығанақгазөндірісі МК басшылығымен кездесуде Президент Аджип
және Бритиш Газ фирмаларымен бірлескен кәсіпорын құру мәселесін талқылап,
кенішті игеруге ниет еткен осы фирмалармен хаттамаға қол қойылғандығын
хабарлады. Қыркүйек айында шетелдік мамандар келіссөз шеңберіндегі келісім
бойынша ақпарат алмасу мақсатымен Қарашығанақ МК-на келді.
1992 жылы қазан айында Ақсай қаласында Аджип және Бритиш Газ
фирмаларының келісім шарт мамандары әзірлеудегі жұмыс тобы құрылымының
жобасын техникалық экономикалық негіздеме, экономикалық шығындар
бағдарламасын ұсынды.
1993 жылдың қаңтарында ҚМГКК өндіру жөніндегі конкурсқа ағылшын-
норвегиялық консорциум Бритиш Петролеум мен Статойл бір жағынан,
Аджип пен Бритиш Газ екінші жағынан қатысты.
1995 жылғы 2 наурызда Қазақстан мен Бритиш Газ Аджип-РАКГазпром
альянсы арасында Қарашығанақта бірлесіп жұмыс жасау жөнінде Аралық
Келісімге қол қойылды. Келісімнің негізгі мәні –кенішті сақтап қалу,
кенішпен бірге № 3 газ айдау қондырғысын қауіпсііз жағдайда ұстау,
ұңғымаларды күрделі жөндеу мәселелері болатын. Осы мақсаттарға жыл сайын 70-
80 млн.доллар бөлініп отырды.
Қарашада Вашингтонгда Қарашығанақ өнімін бөлу жөніндегі Негізгі
Келісімге қол қойылды. Келісім-шарт 40 жылға жасалды. Оның қатысушылары
Бритиш Газ - Аджип- Тексако- Лукойл фирмалары. Қарашығанақтағы газ
өндіру көлемін жылына 20 млрд. Кубметрге жеткізу, ал Конденсат өндірудің
көлемін 12 млн тоннаға жеткізу көзделді
1998 жылдың 27 қаңтарында Негізгі Келісім өз күшіне енді.
1998 жылы майда Орал қаласыда ҚМГКК жобасы дамуының тұсаукесері
болды. Тұсаукесерге альянс басшылығы мен жергілікті билік органдарының
басшылары қатысты. 1998 жылдың маусым айында КПС-тің жаңа Бас менеджері
болып Пол Джордан тағайындалды. 1998 жылдың 27 шілдесінде мұнай кәсіпшілігі
компаниясы құрылып, Голландияда тіркелді
1998 жылдың 19 қарашыснда компания Қазақстанда тіркелді. Сондықтан,
Қарашығанақта 40 жыл бойына Қарашығанақ Петролиум Оперейтинг б.в. жұмыс
істейді.
КПО тату көршілік саясатын ұстайды және жауапты корпоративті азамат болуға
тырысады, оған компаниялар мен қоғам арасындағы мықты әріптестік қарым-
қатынастар дәлел бола алады. КПО жыл сайын Батыс Қазақстан облысының
әлеуметтік инфрақұрылымының өркендеуіне 10 миллион доллар инвестиция
салады. Қазіргі уақытта КПО-ның әлеуметтік жобаларға салған
инвестицияларының көлемі 120 миллионға доллар жетті, 40 жыл ішінде бұл
инвестициялардың жалпы сомасы 400 миллионды құрайтын болады.
Аяқталған әлеуметтік жобаларға жаңа мектептер, ауруханалар, жолдар,
спорт және мәдени нысандар, сол сияқты сумен қамту жүйесін жақсарту
жұмыстары кіреді.
2004-2006 жылдары КПО-ның әлеуметтік бағдарламалары шеңберінде
жүзеге асырылған жобаларға мыналар жатады:
Бассейіннің құрылысы, кардиологиялық және перинатальдық орталықтардың
құрылысы, Орал қаласындағы газтурбиналық электростанциясының, Астана
қаласындағы ҚР ұлттық кітапханасының құрылысы, Ақсай қаласындағы суды
тазарту кешені, сол сияқты жол салу, оны жөндеу мен қайта жасау, мектеп,
мәдениет үйі, газ желісі, облыстағы спорт ғимараттары.
Бұдан басқа КПО қоғамдық топтарға, жетімдер үйіне, ауруханаларға,
мүгедектер үйі мен Ақсай қаласы мен Орал қаласындағы жағдайы төмен
отбасыларға қолдау-көмек көрсетіп отырады. КПО сол сияқты Қазақстан
студенттері мен мектеп оқушылары үшін білім бағдарламаларына үлкен
демеушілік көмек көрсетіп отырады.
КПО қызметінің маңызды бағыттарының бірі еңбек және қоршаған ортаны қорғау,
техника қауіпсіздігін сақтау болып табылады.
КПО-ның мақсаты-осы салада жетекші орын алу. Соңғы 3 жыл ішінді
табиғат қорғау шаралары үшін 100 миллион инвестиция жасалды.
Компания алдыңғы оператордан қалған қалдықтардан кен орны аумағын
тазарту үшін аз күш жұмсаған жоқ. КПО мамандары 28 иесіз қалған бұрғылау
қондырғыларын алып тастады, 73000 тонна өндірістік қалдықтарды көмді, және
52 гектар жерді қалпына келтірді.
Бүгінгі таңда компания Қарашығанақтың биологиялық жүйесінің сақталуы
мен оны қорғаудың барлық қолда бар мүмкіндіктерін жасауда, осылайша кен
орны аумағында табиғи ортаның жақсаруы мен өркендеуіне жағдай тұғызуда,
сөйтіп табиғаттың биологиялық жан жақты қалыбын сақтауға көмектесуде.
Қалдықтарды жою-өндіріс жұмыстарының ажырамас бөлігі болып табылады.
Қалдықтар санын азайту мақсатында КПО жаңа замаңға сай кешен тұрғызды, онда
кен орнындағы барлық өндірістік нысандардың технологиялық жабдықтары
халықаралық экологиялық стандарттарға сай келеді. Мәселен, Қарашығанақ
қайта өндеу кешені электростанциясының генераторы ғажайып құрғақ жану
жүйесімен жабдықталған, осының арқасында электростанциясы әлемдегі ең
экологиялық таза электростанциясы болып табылады.
Міндетті түрде техника қауіпсіздігін сақтай отырып, жоғары өндірістік
нәтижелерге жету-бұл тек КПО қызметкерлерінің ғана емес, сол сияқты барлық
мердігерлік ұйымдар мен жабдықтау мекемелерінің, Қарашығанақ өндірісіне
қатысы барлығының алдына қойған мақсаты. Өйткені, техника қауіпсіздігі мен
қоршаған ортаны қорғау стандарттары бәріне де бірдей. Компанияның
түпкілікті мақсаты-барлық қызметкерлер мен мердігерлер үшін толық өндіріс
қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
1.3 Зерттеу әдістемелері
Атмосфералық ауаны сапасына талдау жүргізудің әдістері
Қарашығанақ мұнай газ конденсат кен орны мен Қарашығанақ-Үлкен
Шаған-Атырау эксперттік құбыр желісінің атмосфералық ауаны бақылау
өндірістік процестердің белгілі бір параметрлерінің өлшеулері мен
есептеріне, қоршаған ортаға физикалық және химиялық факторлардың әсер
етуіне негізделген КПО б.в.-ның қоршаған ортаның өндірістік мониторинг
бағдарламасына сәйкес жүргізіледі.Қоршаған ортаға әсер ететін физикалық
және химиялық факторларі, өндіріс үрдісінің нақты параметрлерін есептеу
немесе өлшемдер негізінде жүргізілетін, Қарашығанақ-Үлкен Шаған-Атырау
эксперттік құбыр желісінің және КМГКК үшін КПО б.в.-ның қоршаған ортаның
өндірістік бағдарламасына сәйкес атмосфералық ауаның жағдайын
бақылаужүргізіледі.
2007 жылғы КПО б.в.-ның қоршаған ортаның өндірістік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3 1. Әдебиеттерге
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .5
1.1 Қарашығанақ мұнай газ кен орны табиғи жағдайына сипаттама ... ... ... 17
1.2 Қарашығанақ мұнай газ конденсат кен орны. ... ... ... ... ... ... ... ... .20
1.3 Зерттеу әдістемелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .24
2. Қарашығанақ мұнай газ кен орны атмосфералық ауа жағдайын
бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 38
2.1 Қарашығанақ мұнай газ конденсат кен орны аймағында атмосфералық ауаның
жағдайы жөніндегі
мәлімет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
8
2.2 Қарашығанақ мұнай газ конденсат кен орнының атмосфералық ауа жағдайы
туралы берілген
есеп ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .41
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .46
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .49
Кіріспе
Қазіргі Қазақстанның дамуы 2030 жылға дейінгі стратегиялық жоспар
негізінде атқарған істердің нәтижесі деп білеміз. Көп жағдайда экономиканың
тұрақтануы, оның көтерілуі, халықтың әл-ауқатының жақсаруы жалпыұлттық
саясаттың негізгі тірегі болып табылады.
Шыны керек, Қазақстанның казіргі экологиялық жағдайы мәз емес
екені көпке мәлім. Ол жағдайлар, тұтастау қарағанда, бүкіл республиканың
ұлттық қауіпсіздігіне қатер төндіріп, жалпы дамуға кедергі келтіріп
отырғаны да аян.
Өндірісіміз түгелдей шетелдіктердің қолына өтіп, олардың жерасты
байлығын ысыраппен өндіріп жатқаны қазір кімге болса да жасырын емес.
Көмір, мыс, т.б. кен орындарында қазу жұмысының қарқының көтеріп, таза
пайдалы кесектерді ғана алып, ұсақ кен байлықты қоқысқа араластырып кетіп
жатқаны күнде сөз болып жүр. Мұнай мен газ өндіруде де жағдай осында.
Америка өз жерінде ештеме өндірмейтінің, байлығын ашып, қайта жауып қойып
отырғанын елдің бәрі біледі. Ал, біз қазақ жерінің табылған байлығының
бәрін ашып, ысырапқа салып жатырмыз. Сонда біз кейінгі ұрпаққа не
қалдырамыз, әлде жерімізді шұрқ-шұрқ жарамсыз күйде қалдырып кетіп
отырамыз ба? Бұл жауапкершілі әрбір Қазақстан патриотын ойландыруға тиіс.
Қазіргі қоршаған ортаның қолайсыздығынан адамның денсаулығына келетін
зиян аса қауіпті. Сондықтан халықтың денсаулығын қорғау мемлекеттік
саясаттың маңызды бөлігі болып табылады.
Шындығына келсек экология мен экономика екеуі бір термин. Экономика
деген сөзшаруашылықты басқару, ал экология-бір жердегі тіршіліктің жүйелі
қалыптасуы. Осы екеуі бірімен-бірі тығыз байланысты. Сол екеуін
сабақтастыра отырып, өрниетті елдердің қатарына қосыламыз деген біздің
уәжімізге орай елдің қазіргі әл-ауқатының жақсаруына байланысты мына кодекс
бүкіл іскер адамдарға, өндіріс басшыларына, қала басқарып отырған
әкімдерге, облыс және жергілікті жерлер әкімдеріне өз өңірлеріндегі
экология мен экономиканы ұштастыра, бірі мен бірін игере отырып әрі қарай
тұрақты дамыту деген сөз. Сол тұрақты дамытудың негізгі кілті-елдің,
халықтың жағдайына байланысты. Қазір қай жер болмасын өркениетті елдер
қатарына қосылуға Қазақстанның басшысының айтқан сөзіне керемет ұйып
тыңдап, соған түгелдей қосылады. Дүние жүзінде экономикасы өркендеп келе
жатқан әсіресе Орталық Азия, ТМД елдерінің ішінде тұрақты экономикасы
дамыған аймаққа жатып жүрміз. Сол тұрақты аймақта ендігі жерде экологиялық
апатты аймақтардың жағдайын қарастырып, соны дамытуымыз керек.
Батыс Қазақстан обылысының Бөрлі ауданында орналасқан Қарашығанақ
мұнай газ конденсат кен орнының Қазақстан экономикасына қосар үлесі орасан
зор және осы аймақтың экологиясына өз ықпалын тигізері анық.
Мен дипломдық жұмысымда Қарашығанақ мұнай-газ кен орнының және оның
аумағындағы елді мекендерде қоршаған ортаға, соның ішінде атмосфералық
ауаға әсері жөнінде мәліметтерді алып, оларды талдап көрсеттім.
Дипломдық жұмыс 63 беттен, 5 бөлімнен, яғни кіріспе , әдебиеттерге
шолу, Батыс Қазақстан облысының табиғи – климаттық жағдайларының қысқаша
сипаттамасы , Қарашығанақ мұнай газ конденсат кен орны, зерттеу
әдістемелері, негізгі бөлім. Қарашығанақ мұнай газ конденсат кен орны
аймағында атмосфералық ауаның ластану мониторингі, қорытынды мен ұсыныстар,
қолданылған кестелер мен суреттер, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Әдебиеттерге шолу.
Атмосфера-Жердің газ тәрізді қабаты. Ауа бассейіні- Жердің белгілі бір
үстіндегі атмосфераның бөлігі. Атмосфералық ауаның ластануы екі үлкен
топқа бөлінеді:фондық және антропогендік.
Фондық ластану- елді мекендерден,қалалардан және өнеркәсіптік
объектілерден алыс жерлердегі әртүрлі қоспалардың(газ,шаң,химиялық
заттар)шоғырлануы елді мекендерге арналған ШРЕК-тен әлдеқайда аз(2-3 есе
және одан жоғары) атмосфералық ауа сапсының күйі.
Бұл ластанулар негізінен табиғи үрдістердің нәтежесінде пайда болады
(теңіздерден,мұхиттардан ,көлдерден шығатын буланулардан,жанартаулар
атылуынан ,табиғи болып тұратын циклондар мен антициклондардан,
биогеохимиялық шет аймақтарынан,табиғи радиоциялық фоннан).
Мәселен, жер қыртысынан сынаптың буланып ұшуы жыл сайын 2500-ден
125000 тоннаға дейін жетеді, ал Әлемдік мұхитта осы элемент 70 млн. тоннаны
құрайды.
Кадмийдің табиғи шоғырлануы жанартаулардың атқылауынан болады.
Атмосфералық ауаның ластанулары мгм3 көлемінде шоғырлануы (немесе мкг
м3) есебімен бейнелейді [1].
Не ғұрлым таза аудандардағы атмосфераның фондық сапасын экологиялық-
гигиеналық тұрғыда білу антропогендік әсерлерді анықтау мақсатында ірі
қалалар мен өнеркәсіп орталықтарындағы ауаның сапсымен салыстыру үшін
қажет. Әдетте фондық ластанулар деңгейін тұрақты түрде байқауларды үзіксіз
жұмыс істейтін Мемлекеттік Гидрометеорология станциялары жүзеге
атырады.Мәселен , қоршаған ортаның сапасын фондық сапасына фондық байқаулар
Қазақстандағы Бурабай станциясында, Орта Азияның,Тяньшанның биіктаулы
мұздықтарында жүргізіледі.
Алайда, ірі өнеркәсіптік аймақтардағы ауаға шығарылған ластанушы
заттардың аса қашықтарға таралуы,сөйтіп олардың фондық ластануларға әсер
етуі мүмкін.Мысалы ,Солтүстік жартышарлық қоршаған ортада қорғасын мөлшері
Оңтүстік жартышардағыдан (өнеркәсіп жағынан аз дамыған)көп [2].
Антарктикада мұздарында көне кезеңмен салыстырғанда қорғасын мөлшері 6
есе, Гренландия мұздарында 200 есе өсті.
Қазақстанда фондық ластанулар жерлерді бей-берекет игеруден және Арал
теңізі суының азайып ,құрғай бастауынан пайда болды.Осының барлығы,
өнеркәсібі жоқ және адамдар мекендемейтін аудандарға да атмосфералық
ластанулардың таралуы мүмкін екендігін көрсетті.
Амосфералық бассейнді антропогендік ластанулар-адамның шаруашылық
қызметі нәтежесінде өнеркәсіптік, энергиялық, транспорттық және
ауылшаруашылық көздерінен зиянды шығарындылардан болған, атмосфера сапсының
өзгертулері.
Елді мекендердің ауа бассейнінің антропогендік ластануларының
тигізетін әсерлері атмосфералық ауа сапасының нашарлауы арқылы білінеді,ал
ол қоршаған ортаның басқа объектілерінің(топырақ,өсімдік) сапасы
нашарлауына ықпал жасауы және тұрғындар денсаулығының күйіне кері әсер етуі
ықтимал [3].
Атмосфералық ауа ластануы не нәрсеге және қалай әсер етеді?
Оларды мынандай үлгіде топтауға болады:
- Ең алдымен,атмосферанық ауаның өнеркәсіптік ластанулары тұрғындар
өмірінің санитарлық-тұрмыстық жағдайлардың нашарлатады: терезе
шыныларының шаңдануы пәтердің табиғи жарықтануын нашарлатады; ауа
ластануы мен шаңдауы терезелерді ашуға мүмкіндік бермейді , өйткені үй
ішінің қабырғалары ,киімдер, жуылған кірлер ластанады.Қалалардың
микроклиматына және жарықтың режіміне әсері:тұмандар мен фотохимиялық
смогтар пайда болуының салдарынан күннің радиациясы 30 %;
ультуракүлгіндік радиация 66 % дейін азаяды.
- Табиғи және қолдан өсіретін өсімдіктерге кері әсерін тигізеді.Газдар
фотосинтез үрдісерін әлсіретумен тірі протоплазмаға уландарғыш
Атмосфералық жауын-шашынмен бірге олар топыраққа шөгіп , сол химиялық
заттар өсімдіктердің тамырлық жүйесіне сіңеді де , уландырғыш әсер
етеді.
- Ең соңында, атмосфералық ластанулар халық денсаулығына кері әсер етеді
, ол кейбір ауарулардың көбеюінеде немесе өсуінеде , созылмалы
аурулардың өту барысының өзгеруінде , мүгедектікке ерте шығу және
өлім жетім деңгейінің жоғарлауында , дене , еңбек қабылеттілігінің
нашарлауында көрінеді [4].
Елді мекендердің атмосфералық ауаның ластайтын көздер және ауаның
сапасын бақылауды ұйымдастыру.
Өзіне тән емес физикалық , химиялық және биологиялық агенттердің
әлдебір ортаға енгізілуі немесе осы ортада агенттердің табиғи орташа
көпжылдық деңгейінен асуы ластану деп аталады.
Қоғамның қазіргі таңдағы даму жағдайларында атмосфералық ауа
ластануының негізгі көздері мыналар болып саналады:
- Өнеркәсіптік мекемелер.
- Жылу беруші қондырғылар.
- Көлік.
- Ауылдық аудандардың ауа бассейнін ластау көздері.
- Табиғи ластану көздері.
- Радиоактивтік ластану.
Атмосфералық ластаушылар физикалық күйі бойынша былайша бөлінеді:
1.Газ тәрізділер(көміртегі тотықтары,күкірт тотықтары,азот
тотықтары,көмірсутектер)
2.Күрделі химиялық құрамның шаңы,ол негізінен кремний қос
тотығынан,ауыр металдардан тұрады.
3.Аэрозольдар-әртүрлі қышқылдар(күкіртті,тұзды)су булары,майда
шаң.Аэрозольдардың орташа көлемі 1-5 мкм құрайды.Жер бетінде жылсайын 1
куб.км. жасанды шаң тозаң түседі.Бұлардың көп бөлігі адам қолымен өнеркәсіп
кәсіпорындарында шығарлылған шығындылар.Кейбір техногендік шаң тозаңды
төменде көрсете кетсек:
Өндірістік процесс:
(Шаң тозаң шығару млн.тжыл)
1. Көмірдің жануынан 93,600
2. Шойын балқытудан 20,210
3. Жезді балқытудан(тазартылмаған) 6,230
4. Мырышты балқытудан 0,180
5. Қолайыны балқытудан(тазартылмаған) 0,004
6. Қорғасынды балқытудан 0,130
7. Цемент өндіруден 53,370
Жасанды шаң-тозаңды шығарудың негізгі көздерінің бірі ТЭС.Отын
түгел жанып бітпесе ,көміртегі тотығы пайда болады.Пайдаланатын отын
күкіріттілігімен де сипатталады.Қатты отын сұйық отынға қарағанда шамалы
күкірттілігі арқылы(1,5-1,7% шамасында) ерекшеленеді [5].
Сонымен, қатты отынды (көмір) жұмыс істейтін жылыту –энергетикалық
нысандардың атмосфераға шығаратын басты зиянды заттары –көміртек
тотықтары,күкірітті газ,шаң,аэрозолдар,күл,түтін,конден сация аэрозолдары.
Атмосфералық ауа тазалығын бақылауды 3 негізгі бөлікке бөлуге
болды:
Ауаның диффуздық ластануына жүйелі түрде бақылау орнату
стационарлық күзеттер торабын құру жолымен жүргізіледі. Бұл, елді
мекендердің ауа бассейнінде зиянды заттардың орташа мөлшерін анықтап
береді.
Атмосфераның аймақтық ластануын зерттеуді уақытша бақылау
күзеттері жүргізеді.Мысалы, жекелеген өнеркәсіп кәсіпорындарының
аудандарында ауа ластануының жекелеген көздерінің рөлінанықтау мақсатымен
жүргізіледі.
Жекелеген ластау көздерінің шығарындыларында зиянды заттардың
шоғырлануын зерттеу. Бүл әрбір өнеркәсіп кәсіпорындары бойынша тазалау
құрылыстары жұмысының тиімділігі жөнінде болжам жасауға мүмкіндік береді
[5].
Атмосфералық ауада зиянды заттардың қандай шоғырланулары
анықталады?
Бұлар гигиенист-экологтардың алдарына қандай міндеттерге
байланысты болады. Алайда, көбінесе жиірек бір мезгілдік, орташа
тәуліктік, орташа айлық, орташа жылдық және ең шекті мөлшердегі бір
мезгілдік шоғырлануларды анықтауға назар аударылады.
Санитарлық қадағалауды үнемі жүргізу үшін орташа тәуліктік және ең
шекті мөлшердегі бір реттік шоғырлануларды анықтаудың аса зор мәні бар.
Ластаушы заттар ауаның ағымына, үнемі соғатын желдердің
бағыттарына, жер бедеріне (сай, өзендер алабы) байланысты әртүрлі румбтар
бойынша (солтүстік, оңтүстік) әртүрлі қашықтықтарға таралады.
Мысалы, Алматы қаласы ауа-райының ерекшеліктері – ауа-райының
желсіз тыным болуы, жан-жағын тау қоршаған аңғарда жатқандығы, желдету
ескерілмей тығыз құрылыс салу – қала атмосферасының газдық шағырындылармен
және кейбір ауыр металдармен (корғасын,т.б.) жоғары деңгейде ластануына
ықпалын тигізуде.
Алматы қаласында ластаушы заттардың жоғары деңгейде шоғырлану
оңтүстікке қарай сайларды бойлап 10-15 км, солтүстік шығысқа – 15 км, басқа
румбтар бойынша – 5-10 км (фоннан 5-30 есе артатын) қашықтықтарда
байқалады. Фондық ластанулар үшін қаладан батысқа қарай бағыттағы мөлшері
шартты түрде алынған.
Мысалы, Өскемен қорғасын-мырыш комбинатының шығарындылары Ертіс
өзетін бойлай солтүстік-батыс және оңтүстік-шығыс румьтары бойынша 50 км
қашықтыққа дейін таралады. Жамбыл суперфосфат зауытының шығарындылары 60 км
арақашықтыққа дейін жетеді.
Ластану көзінен әртүрлі арақашықтықта зиянды заттар
шығарындыларының: дәнді дақылдардың, көкөністердің өнімділігінің
нашарлануына, ағаштар мен бұталар өсуінің нашарлануына әсері болды (Шығыс
Қазақстан, Шымкент облыстары).
Аумақтың беткі қабатына шөгінділердің көп түсуі, лас заттардың
жаппай жинақтауы және химиялық заттардың басқа орталарға (топыраққа,
өсімдікке, суга,т.б.) ауысуы – қоршаған ортаның қалаға тигізетін жалпы
әсерін білдіреді [6].
Зиянды заттардың ауа бассейніндегі шекті мөшерде шоғырлануы және
олардың қала аумағына шекті мөшерде тигізетін әсері түтін шығытын
мұржалардың биіктігіне, қала тұрған жердің бедеріне, метеожағдайларға,
желдің соғу бағыттары мен жылдамдығына, ауаның ылғалдылығы мен
температурасына тәуелді болады.
Мысалы, мұржа неғұрлым биік орнатылса, ластаушы заттардың
шоғырлануы да соншалықты аз болады. Бірақ, биік мұржалар салу есебінен ғана
атмосфераны қорғау және зиянды заттардың шоғырлануын азайту мәселесін
шешуге болмайды.
Шаң-газдарды тұтып ұстап қалатын қондырғыларын салу зиянды
заттардың шоғырлануын біршама азайта алады.
Сондықтан, осы ерекшеліктердің барлығын ескеру және атмосфералық
ауаның ластауына санитарлық-гигиеналық бақылауды ұйыдастыру және оны үнемі
жүргізіу керек.
Атмосфералық ауа ластануының тұрғындар денсаулығына әсері.
Жер бетіндегі халықтың денсаулығына әсер ететін негізгі
факторлардың бірі – атмосфералық ауаның тазалығы болып саналады.
Ең таза ауа – мұхиттар үстіндегілері. Мұхит үстіндегілеріне
қарағанда аулдық елді мекендердің ауа бассейніндегі шаң тәрізді және газ
секілді қоспалар мөлшерден 10 есе, орташа қалалардағы мөлшері – 35 есе, ал
өнеркәсіптік орталықтарда – 150 есе көп.
Метеорологиялық жағдайлар қала үстіндегі ауаның желденбей тынып
тұруына әсер ететін кезде атмосфераның ластануы адамдарға аса ауыр тиеді.
Ауаны ластайтын газ қоспалары кейде сол газдардың өзінен де
қауіптірек, өйткені олардың өзара қатыныстары барысында жаңа заттардың
түзілуі мүмкін. Осындай белсенді жаңа заттың пайдаболуының үлгісі – ауадағы
түтін ысы (түтінді тұман).
Тұман мен өте ұсақ қалқыған атты заттардың ауада ұшып жүрген
ұсақ түйіршіктері осы түтін ысын (ағылш. Smoke - түтін және – тұман)
тудырады. Осы тұманның ең ірі апаты 1952 жылы Лондонда болған
еді.Температураның төмендеуі мен желдін мүлдем жоқтығына байланысты Лондон
5 күн бойы тұманға оранды. Сонда SO2 молшері 5-10 мгм3 жетті.Сол уақыт
ішінде 1000 га жақын адам қырылды. 10 000 адам қатты ауырды.осындай
үлгідегі түтінді тұманды лондондық немесе қысқы түтінді тұман деп атайды
[7].
Қысқы түтінді тұман атмосфералық ауады күкірт қостотығы мен
қалықтап ұшқан қатты бөлшектердің аса көп мөлшерде шоғырлануы және құрамда
күкірт бар отынның жануы нәтижесінде болатын құбылыс.
Әлемнің үлкен қалаларының үстінде Лос-Анжелестік жаздық
фотохимиялық түтінді пайда болуы жиілеуде.
Азот қос тотығы, күкірт тотығы және альдегидтер ультракүлгін
сәулелерді сіңіруге және белсенді күйге енуге қабілетті.
Озонның түзілуіне азот қос тотығы ерекше ықпал етеді.Ультракүлгін
сәулелер әрекетінен азот қос тотығының молекуласы азот тотығына және
атомарлық оттегіге айналады. Озон мен азот тотықтары ауадағы органикалық
қоспалармен реакцияланады, соның нәтежесінде заттар қатары түзіледі,
басымдылығы қанықпағын көмірсутектер, соның ішінде пероксилацетилнитрит
(ПАН) пайда болады. Ол түтінді тұманның пайда болуына септігін тигізеді:
озон араласқан кезде оның улылығы да арта түседі.осы үрдістің сызбасын мына
үлгіде көрсетуге болады.
Азот тотықтары + көмірсутектер =
= пероксилацетилнитрит (ПАН) + озон (О3) Фотохимиялық түтінді тұман
әдеттегіше температуралық инверсиялар кезеңінде пайда болады, ол уақытта
ластанған ауа жоғарғы жылы қабатпен қысылғанда ластқтардың жоғары тік
тасымалдануын өткізбейді.
Қазақстанда түтінді тұмандар өте сирек пайда болады, ол дамыған
елдерге қарағанда біздегі ауаның тазалығы мен желдің үзбей соғуы арқылы
түсіндіріледі.Алайда түтінді тұманның пайда болуына қолайлы жағдайлар да
бар (тау қоршаған аңғарлар және желдің жоқтығы Алматыда түтінді тұманның
болуына жағдай тудырыды).
Түтінді тұман адамдарды тұншықтырады. Тыныс органдарымен қатар осы
лас заттар көз бен иіс сезу органдарың зақымдайды, тамақты қырнап,
булықтырып таспайды.
Деммен кірген 0,6-10 мкм мөлшеріндегі қатты және сұйық бөлшектер
альвеолаға жетеді және қанда абсорбцияланады.
Ластанған ауа негізгінен тыныс жолдарын тітіркендіреді, бронхит,
демікпе ауруына шалдықтырады.
Қазіргі уақытта ауа ластануының әлемдік балансында негізгі орыны
автокөлік (54%) алады. Автокөліктердің, құрылысқа арналған және басқа
техникалардың іштен жанатын двигательдерімен шығатың лас заттарда (%
есебімен) мыналар болады: көміртегі тотығы – 75, көмірсутектер -15, азот
тотықтары – 7, ыс пес күкірт газы шамамен 1% –дан келеді. Осы аталған лас
заттар адам үшін қаншалықты қауіпті? Бұл сұраққа жауап беру оңай емес,
өйткені, ауадағы газдардың белсенділігіне саны ғана олардың қауіптілігін
анықтайды, қауіптілік белгілі дәрежеде газдардың белсенділігіне, олардың
тұрақтылығына тәуелді болады. Мынаған көңіл аударған жөн. Жеке алып
қарағанда газдың қоршаған табиғи ортаға тигізетін әсері олардың басқа
заттармен әрекеттесуіне коршаған орта тигізетін әсеріне ұқсас болмайды.
Іштен жанатын двигательден шыққан газдардың ең негізгі компоненті
–көміртегі оксиді (иісті газ) аса зор қауіп тұдырады. Ол адам қанының
гемоглобинімен қосылып, оттегі сіңіруге кедергі жасайды, ол оттегілік
ашығуға ұшыратады, организмді әлсіретеді және оны әртүрлі ауруларға жеңіл
беймдей түседі. Осы газбен ұзақ уақыт улану тез қалжырауға әкеледі, бас
ауыру, бас айналу, ұйқының бұзылуы, енсиярлық, жүрек соғуы, демікпе секілді
ауруларды тұдырады. Дене жұмысымен қатты айналысқанда аз мөлшердегі
көміртегі тотығы миокард инфарктына әкелуі мүмкін.
Ірі қалалардың ауасында әдеттегіше 25-125 мгм3 мөлшерінде
көміртегі болады (қалыпты норма 3 мгм3).
Жер шарының атмосферасында көміртегі тотығының мөлшері аса көп
болса, қыста, ал жаздың соңында ол мүлде азаяды.
Кейбір көмірсутектері ауаны аса қауіпті ластаушыларға жатады,
бірінші кезекте қауіпті ісіктер пайда болуына жағдай жасайтын – 3-4
бенз(а)пирен. Ол ультракүлгіндік сәулелендіргенде ыдырайды.
Ауада күкірт тотықтарының жоғарғы мөлшерде болуы өкпе ауруларына,
созылмалы бронхитке әкеліп соқтырады.
Адам организміне азот тотықтарының көмір оттығына қарағанда
тигізетін залалы 10 есе қауіпті.
Альдегидтер ОЖЖ зақымдайды, жыныс органдарын қабындырады.
Ыс тыныс жолдарын бітеп, созылмалы аурулардың тууына себепкер
болады және канцерогендік аурулар тасымалдаушысына айналады.
Өнеркәсіп орталықтарынан ұшқашан күлденболатын көз жарақаттары
барлық көз ауруларының 30-60% құрайды.
Цемент өнеркәсібі - атмосфераға шаң мен газ шығаратын аса қауіпті
ластаушы орын болып саналады.Цемент шаңын үнемі дем арқылы жұту өкпе
тамырларының қабынып, демігуіне соғады.
Асбестік шаң созылмалы асбестоз ауруына ұшыратады және қауіпті
ісіктердің пайда болуына әсер етеді. Жұмыс істеушілердің терісіне асбест
талшықтары түскен жерлерінде сүйелдер пайда болады.
Индустриализациялауға және өндіріс шығарындыларының болуына орай
атмосфералық ауада (CO, CO2, H2S, SO2, NO2) секілді газ тәрізді заттар
ғана емес ауыр металдар: Cd, Cr, Hg, Ni, Cu, Fe, Mn, Zn, Pb көп болады.
Адам организміне кадмий аса жоғары деңгейде әрекет еткен жағдайда
Итай-итай сүйек ауруы ауруы және бүйректің қалпына келместей зақымдануы
байқалады [8].
Хром мұрын қуысының кілегей қабығының, терінің жараларын, дерматті
тудырады.
Сынаппен улану негізінен жүйке ауруларын тудырады және бүйрек
қызметтерінің бұзылулары арқылы сипатталады, оның үстіне гонаотоксикалық
және мутагендік кемістіктерге ұрындырады.
Никель аса улы емес, бүйрек қызметін бұзады және бас айналу мен
демікпе ауруына ұшыратады.
Күміс негізінен алғанда терінің, шаштың және тырнақтардың
түссізденуіне (аргирия) әкеліп соғады.
Мыстың дозасы үлкен болған кезде кілегейлі қабықтардың уылуына,
бауыр, бүйрек капиллярларының зақымдануына ұшыратады.
Организмге үлкен көлемде темірдің түсуі гемазроматоз – ұлпалар
зақымдануына әкеліп соғады.
Марганец улағыш әсері тым аз элементтердің бірі болып саналады.
Мырыш 150 мг тәуліктік дозада осы металдар антогонисті ретінде
мыс пен темір метаболизмін бұзады. Мырыш кадмийге де антогонист болады.
Қорғасын адам организміне тыныс жолдары және тері арқылы түсіп,
жүйке ауруларына, анемияға, эритроциттер бұзылуы салдарынан гемоглобин
мөлшері азаюына, ұмытшақтыққа және бедеулікке ұшыратады.
Атмосфералық ауаның әртүрлі химиялық заттармен ластануы олардың
шоғырлануына орай халықтың денсаулығына әртүрлі деңгейде әсер етеді.
Олардың аса көп мөлшерде шоғырлануы ауаға лас заттар дүркін-дүркін
шығарылған жедел кезде улануға ұшыратуы мүмкін, ал елді мекендер
жағдайларында химиялық заттардың аздаған шоғырлануы созылмалы улану түрінде
білінеді. Олар организмнің қорғану қызметін нашарлатады (иммунобиологиялық
реактивтік), жедел дамыған аурулардың пайда болуының және созылмалы
аурулардың асқынуының себебі болады. Қарқынды ластану аудандарында жоғарғы
тыныс жолдарының, жүйке жүйесі аурулары (невроздар, перифериялық
жүйкелердің зақымдануы) мен сезім органдарының тері мен тері асты
ауруларының (дерматиттер, фурункулез, экзема) және аллергиялық аурулардың
шығуы байқалады [9].
Аурулардың атмосфералық ауаның ластануына тәуелді екендігі қандай
зерттеу әдістер арқылы анықталады? Мысалы, атмосфералық ауаның ластануы
балалардың гармониялық дене жетілуін нашарлатады, генофондқа генетикалық
әсерін байқатады, туған сәтімен бастап даму кемістіктерін, халықтың
мүгедектікке алғашқы шуғуы мен өлім-жітімді көбейтеді.
Аурулардың атмосфералық ауа ластануына байланысты екендігін белгілеу
әдістері:
1) Физиологиялық әдістер – атмосфералық ауа ластауының адам
организміне жаппай немесе оның қандай да бір қызметіне тигізетін әсерін
табуға мүмкіндік береді. Мысалы, жүрек-тамыр, орталық жүйке жүйелеріне,
өкпе желдетілуіне, зат алмасуына, балалардың өсуі мен жетілуіне әсері.
2) Статистикалық әдістер – халықты жаппай қамти отырып, олардың
ауруға шалдығуын зерттеу мақсатында (сұрау салу, профилактикалық
тексерулер) және бұдан кейінгі статистикалық өндеулер арқылы атмосфералық
ауадағы зиянды қоспалардың мөлшері мен адамдардың аурушандық деңгейінің,
алғашқы мүгедектікке шығудың, жалпы өлім-жітімнің, сәбилік өлім-жітімнің,
туылғаннан даму кемістіктерінің арасындағы байланыстарды қойып анықтауға
мүмкіндік береді.
3) Клиникалық әдістер рентгенологиялық әдістер, қан құрамының
өзгерулері, қанның, зәрдің, дәреттің биохимиялық зерттеулері, жеке
органдардың (бауыр, бүйрек, ұйқы безі) функциональдық диагностикалары,
цитогенетикалық (хромосомдық абберациялар) кіреді.
4) Тәжірибелік әдістер атмосфералық ластанулардың лабораториялық
жануарларға әсерін зерттеуге негізделген.
Халықтың денсаулық жағдайын бақылаудың ауданы мен орнын таңдап алу
атмосфералық ауаның ластануына жасалатын бақылауларына сәйкус келуі керек.
Атмосфералық ластанулардың халықтың денсаулығына тигізетін әсерін
негіздеу үшін, зерттелуші ауданның денсаулық көрсеткіштері бақылауға
алынған ауданның осындай жағдайларымен салыстырылады. Сондықтан бақылауға
алынған таңдау маңызды міндет болып саналады. Бұл ретте мынадай негізгі
қағидаларда сүйену керек:
1) Бақылауға алынған ауданның ауа-райы және географиялық
жағдайлары зерттелуші ауданмен бірдей болу керек.
2) Екі ауданның да әлеуметтік – экономикалық қалыптары мен
тұрмыстық жағдайлары шамамен бірдей болуы тиіс.
3) Екі ауданның ұлттық құрамдары ұқсас болуы керек.
4) Бақылауға алынған ауданда ластандыру көздері болмауы керек.
Талдауды салыстыру үшін жынысы, жас шамасы, мамандығы немесе
қызмет түрі бірдей халықты, былайша айтқанда Көшірме-жұп әдісі бойынша,
тандап алған жөн [10].
1. Қарашығанақ мұнай газ кен орны табиғи жағдайына сипаттама
Батыс Қазақстан облысы Қазақстанның солтүстік-батысында 2 дүние
бөлігінің қиылысының ортасында орналасқан: Еуропаның және Азияның.
Облыстың солтүстіктен оңтүстікке дейінгі қашықтықтығы 350 км, батыстан
шығысқа дейін 555 км. Жалпы ауданы 5 млн. га жоғары. Солтүстігінде Ресейдің
Орынбор, солтүстік-батысында Саратов, батысында Волгоград және Астрахань
облыстарымен,оңтүстікте Қазақстан Республикасының Атырау облыстарымен
шектеледі.
Облысымыздың территориясының көп бөлігі Каспий маңы ойпатының
сонымен бірге қыраты солтүстік бөлігін алады. Облыс аймағында ол
солтүстік және оңтүстік болып екіге бөлінеді. Солтүстік бөлігі қыратты
бетімен ерекшеленеді, тек кей жерде лимандармен шұңғыламамен бұзылады.
Қыраттар арасында жалғыз биіктіктер кездеседі. Каспий маңы ойпаты
солтүстігінде Жалпы Сырттың оңтүстік тармақтарына өтеді, шығысында
–Ораласты платосының батыс шеттеріне ауысады.
Ораласты платосы – бұл 110-260м абсолюттік ұзындығы бар
иректелген қырат, бірталай жалпақ өзендердің жағалауларымен бөлінген.
Ораласты платосы негізінде бор дәуірінің тау жыныстарынан құрылған.
Ал гидрографилық жағдайға байланысты облыстын территориясын 3
ауданға бөлуге болады.
- Жайық өзеніне құятын Ораласты платосының өзендері.
- Жайық өзенінің төменгі бөлігі және оның ескі ағысы.
- Каспий маңы ойпатының ағыссыз бассейіні.
Облыстағы ең ірі өзен Жайық өзені, ал бүкіл облыс бойынша
солтүстіктен оңтүстікке қарай ағады.
Илек және Утва өзені Жайық өзеніне түсіп, оңтүстік шығыстан
солтүстік батысқа қарай территорияны кесіп өтеді және 25 км енді даласы
бар. Илек өзенінің ағыстар даласы Березовка, Шиелі, Суық-Бұлақ ені
жағалаулық және төрт жағалау үсті террасылармен құралған.
Облысымыздағы көлдердің таралуы бірқалыпты емес. Оңтүстік және
оңтүстік-шығыс бөлігінде көлдер аз. Балшықты сусыз тұйық шұңғыламалар өте
көп. Барлық өзендердің ерекшелігі олардың ағыстарының болмауы, және су
деңгейлерінің күрт түсуі немесе жаздың соңында кеуіп қалу.
Областың топырақ жамылғысы оңтүстік қара топырақпен, қою каштан,
орташа каштан, және қызыл топырақтармен құрылған.
Өсімдік жамылғысы бойынша облыс территориясы далалық, шөлейтті,
шөлді зоналарға бөлінеді.
Батыс Қазақстан территориясының климатын құрғақ және
континенталды, ыстық, құрғақ жазды, аязды қыс және қатты жел мен
сипаттауға болады. Континенталдық дәрежесі солтүстік пен оңтүстікке қарай
өседі, сонымен қоса орташа жылдық температура сол бағытта жоғарылайды
(4,40С-тен 7,60С-қа дейін), булану 50 ден 250 мм-ге дейін өседі. Жаз
мезгілінде 70% жауын шашын түседі. Қысы аз қарлы, ал топырақтың қатуының
тереңдігінен көрінеді.
Каспий теңізінің әсері Батыс Қазақстан климатына шектелген.
Орал қаласы метеостанциясының мәліметтері бойынша қыс бойындағы
қардың орташа биіктігі-25см. Көптеген мәліметтерге сәйкес қор жамылғысының
тұрақтылық периоды 126 күн. Сипатталып отырған аудандарда қар жамылғысының
тұрақсыздығы көрінеді, қалың қарлы және аз қарлы қыс кезектесіп отырады.
Батыс Қазақстан облысының территориясындағы желдің орташа
жылдамдығымен бағыты 2 кестеде көрсетілген. Одан желдің оңтүстікке,
солтүстікке және оңтүстік-шығысқа қарай бағытталғанын көреміз.
Қыс айларында желдің жылдамдығы 3-5мс дейін жетеді, дауыл
туғызады, күшті жел байқалады. Орташа жылдамдық найзағый жарқылының
ұзақтығы 40-тан 60сағқа дейін құрайды. Орташа есеппен жылына тұманды
күндер 34-күн. Көктайғақ болған күндер 24-пен 44-ке дейін. Батыс Қазақстан
облысының климаты қатаң континенталдығымен ерекшеленеді. Бұл күндізгі
температурамен түнгі температураның күрт өзгеруімен, қыс пен жаз, қыстан
жазға күннің ауысуынан көрінеді.
Негізінен барлық облыс үшін тұрақсыздықтың, жауын шашынның аздығы,
қар жамылғысы қалындығының төмен болуы, атмосфералық ауаның және топырақтың
жоғары құрғақшылығы, буланудың жоғары интенсивтілігімен және күннің тіке
түсуімен сипатталады. Қыс өте салқын, тұманды, бірақ ұзақ емес, ал жазда
ыстық және өте ұзақ.
Бірінші зона – облыстың сумен жақсы қамтамасыздандырылғын
аудандар. Бұнда да ылғалдың шарты қатаң және жаз айларында ылғалдылық
жетіспейді.жылдың жауын шашын көлемі 270-300мм, ал жылы мезгілде 125-135мм
түседі. Тұрақты қар жамылғысы 120-130 күнге дейін сақталады, биіктігі 25-
30см дейін жетеді, қардағы су қоры 75-95мм.
Табиғаттың жиі кездесетін құбылысының бірі құрғықшылық, жауын
шашынсыз мезгілде – өсімдік тамыры орналасқан топырақ қабатындағы ылғалды
жұмсайды. Ол ауа райының антициклондары режимінде қалыптасады және орташа
нормаға қарағанда жоғары температура байқалады және басқа да құбылыстар
байқалады – кебу (суховей), ол тірі әсері жағынан құрғақшылықпен ұқсас. Ол
250С температурадан жоғарылайды, ауаның ылғалдылық-30% төмен және желдің 5
мс көп болған жағдайда болады. Жылы мезгілде аз кебудің орташа кебу саны
45-50 мм, орташа 25-34 мм.
1.2 Қарашығанақ мұнай газ конденсат кен орны
1979 жылдың 1 тамызында Қарашығанақ селосының маңындағы № 10
іздестіру ұңғылмасынан газ бен конденсат байқалды. Осы оқиға Қарашығанақ
мұнайгазконденсаты кен орнының ашылуы болып саналады. Кенішті белсенді
игеру 1981 жылы басталды. Қазақгазөндірісі басқармасы құрылды.
1981 жылы қарашада бұрғылау жұмысының басқармасы ұйымдастырылды.
1984 жылы кешенді дайындау қондырғысының (ГП-16) құрылысы аяқталып,
алғашқы ондаған мың текше метр газ Орынбор газ өндеу зауытына жіберілді,
сөйтіп кенішті тәжірибелік-өндірістік пайдалану басталды.
Бұдан кейінгі екі жылдың ішінде 5 миллиард текше метр газ және 3
млн. тонна конденсат өндірілді.
1992 жылдың ақпанында Қазақстан Үкіметі, шетелдік серіктестер таңдау
үшін шарт әзірлеп, ҚМГКК әрі қарай игеруге конкурс жариялады.
Алматыда, 1-ші шілдеде Қазақстан Үкіметі мен Бритиш-Газ Альянсы
арасында кенішті өндірістік игеруге ниет білдірген хаттама қол қойылды.
1992 жылдың тамызында Қазақстан Президенті Н.Ә. Назарбаев ҚМГКК іс-
сапармен келді.
Қарашығанақгазөндірісі МК басшылығымен кездесуде Президент Аджип
және Бритиш Газ фирмаларымен бірлескен кәсіпорын құру мәселесін талқылап,
кенішті игеруге ниет еткен осы фирмалармен хаттамаға қол қойылғандығын
хабарлады. Қыркүйек айында шетелдік мамандар келіссөз шеңберіндегі келісім
бойынша ақпарат алмасу мақсатымен Қарашығанақ МК-на келді.
1992 жылы қазан айында Ақсай қаласында Аджип және Бритиш Газ
фирмаларының келісім шарт мамандары әзірлеудегі жұмыс тобы құрылымының
жобасын техникалық экономикалық негіздеме, экономикалық шығындар
бағдарламасын ұсынды.
1993 жылдың қаңтарында ҚМГКК өндіру жөніндегі конкурсқа ағылшын-
норвегиялық консорциум Бритиш Петролеум мен Статойл бір жағынан,
Аджип пен Бритиш Газ екінші жағынан қатысты.
1995 жылғы 2 наурызда Қазақстан мен Бритиш Газ Аджип-РАКГазпром
альянсы арасында Қарашығанақта бірлесіп жұмыс жасау жөнінде Аралық
Келісімге қол қойылды. Келісімнің негізгі мәні –кенішті сақтап қалу,
кенішпен бірге № 3 газ айдау қондырғысын қауіпсііз жағдайда ұстау,
ұңғымаларды күрделі жөндеу мәселелері болатын. Осы мақсаттарға жыл сайын 70-
80 млн.доллар бөлініп отырды.
Қарашада Вашингтонгда Қарашығанақ өнімін бөлу жөніндегі Негізгі
Келісімге қол қойылды. Келісім-шарт 40 жылға жасалды. Оның қатысушылары
Бритиш Газ - Аджип- Тексако- Лукойл фирмалары. Қарашығанақтағы газ
өндіру көлемін жылына 20 млрд. Кубметрге жеткізу, ал Конденсат өндірудің
көлемін 12 млн тоннаға жеткізу көзделді
1998 жылдың 27 қаңтарында Негізгі Келісім өз күшіне енді.
1998 жылы майда Орал қаласыда ҚМГКК жобасы дамуының тұсаукесері
болды. Тұсаукесерге альянс басшылығы мен жергілікті билік органдарының
басшылары қатысты. 1998 жылдың маусым айында КПС-тің жаңа Бас менеджері
болып Пол Джордан тағайындалды. 1998 жылдың 27 шілдесінде мұнай кәсіпшілігі
компаниясы құрылып, Голландияда тіркелді
1998 жылдың 19 қарашыснда компания Қазақстанда тіркелді. Сондықтан,
Қарашығанақта 40 жыл бойына Қарашығанақ Петролиум Оперейтинг б.в. жұмыс
істейді.
КПО тату көршілік саясатын ұстайды және жауапты корпоративті азамат болуға
тырысады, оған компаниялар мен қоғам арасындағы мықты әріптестік қарым-
қатынастар дәлел бола алады. КПО жыл сайын Батыс Қазақстан облысының
әлеуметтік инфрақұрылымының өркендеуіне 10 миллион доллар инвестиция
салады. Қазіргі уақытта КПО-ның әлеуметтік жобаларға салған
инвестицияларының көлемі 120 миллионға доллар жетті, 40 жыл ішінде бұл
инвестициялардың жалпы сомасы 400 миллионды құрайтын болады.
Аяқталған әлеуметтік жобаларға жаңа мектептер, ауруханалар, жолдар,
спорт және мәдени нысандар, сол сияқты сумен қамту жүйесін жақсарту
жұмыстары кіреді.
2004-2006 жылдары КПО-ның әлеуметтік бағдарламалары шеңберінде
жүзеге асырылған жобаларға мыналар жатады:
Бассейіннің құрылысы, кардиологиялық және перинатальдық орталықтардың
құрылысы, Орал қаласындағы газтурбиналық электростанциясының, Астана
қаласындағы ҚР ұлттық кітапханасының құрылысы, Ақсай қаласындағы суды
тазарту кешені, сол сияқты жол салу, оны жөндеу мен қайта жасау, мектеп,
мәдениет үйі, газ желісі, облыстағы спорт ғимараттары.
Бұдан басқа КПО қоғамдық топтарға, жетімдер үйіне, ауруханаларға,
мүгедектер үйі мен Ақсай қаласы мен Орал қаласындағы жағдайы төмен
отбасыларға қолдау-көмек көрсетіп отырады. КПО сол сияқты Қазақстан
студенттері мен мектеп оқушылары үшін білім бағдарламаларына үлкен
демеушілік көмек көрсетіп отырады.
КПО қызметінің маңызды бағыттарының бірі еңбек және қоршаған ортаны қорғау,
техника қауіпсіздігін сақтау болып табылады.
КПО-ның мақсаты-осы салада жетекші орын алу. Соңғы 3 жыл ішінді
табиғат қорғау шаралары үшін 100 миллион инвестиция жасалды.
Компания алдыңғы оператордан қалған қалдықтардан кен орны аумағын
тазарту үшін аз күш жұмсаған жоқ. КПО мамандары 28 иесіз қалған бұрғылау
қондырғыларын алып тастады, 73000 тонна өндірістік қалдықтарды көмді, және
52 гектар жерді қалпына келтірді.
Бүгінгі таңда компания Қарашығанақтың биологиялық жүйесінің сақталуы
мен оны қорғаудың барлық қолда бар мүмкіндіктерін жасауда, осылайша кен
орны аумағында табиғи ортаның жақсаруы мен өркендеуіне жағдай тұғызуда,
сөйтіп табиғаттың биологиялық жан жақты қалыбын сақтауға көмектесуде.
Қалдықтарды жою-өндіріс жұмыстарының ажырамас бөлігі болып табылады.
Қалдықтар санын азайту мақсатында КПО жаңа замаңға сай кешен тұрғызды, онда
кен орнындағы барлық өндірістік нысандардың технологиялық жабдықтары
халықаралық экологиялық стандарттарға сай келеді. Мәселен, Қарашығанақ
қайта өндеу кешені электростанциясының генераторы ғажайып құрғақ жану
жүйесімен жабдықталған, осының арқасында электростанциясы әлемдегі ең
экологиялық таза электростанциясы болып табылады.
Міндетті түрде техника қауіпсіздігін сақтай отырып, жоғары өндірістік
нәтижелерге жету-бұл тек КПО қызметкерлерінің ғана емес, сол сияқты барлық
мердігерлік ұйымдар мен жабдықтау мекемелерінің, Қарашығанақ өндірісіне
қатысы барлығының алдына қойған мақсаты. Өйткені, техника қауіпсіздігі мен
қоршаған ортаны қорғау стандарттары бәріне де бірдей. Компанияның
түпкілікті мақсаты-барлық қызметкерлер мен мердігерлер үшін толық өндіріс
қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
1.3 Зерттеу әдістемелері
Атмосфералық ауаны сапасына талдау жүргізудің әдістері
Қарашығанақ мұнай газ конденсат кен орны мен Қарашығанақ-Үлкен
Шаған-Атырау эксперттік құбыр желісінің атмосфералық ауаны бақылау
өндірістік процестердің белгілі бір параметрлерінің өлшеулері мен
есептеріне, қоршаған ортаға физикалық және химиялық факторлардың әсер
етуіне негізделген КПО б.в.-ның қоршаған ортаның өндірістік мониторинг
бағдарламасына сәйкес жүргізіледі.Қоршаған ортаға әсер ететін физикалық
және химиялық факторларі, өндіріс үрдісінің нақты параметрлерін есептеу
немесе өлшемдер негізінде жүргізілетін, Қарашығанақ-Үлкен Шаған-Атырау
эксперттік құбыр желісінің және КМГКК үшін КПО б.в.-ның қоршаған ортаның
өндірістік бағдарламасына сәйкес атмосфералық ауаның жағдайын
бақылаужүргізіледі.
2007 жылғы КПО б.в.-ның қоршаған ортаның өндірістік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz