Курорттық іс пәні бойынша дәріс кешені
1 Дәріс. Курорттық іс денсаулық сақтау және емдік . сауықтыру туризм жүйесінде
1.1. Курортологияның пәні және негізгі түсініктері
1.2. Халыққа қызмет көрсету аясында санаторлы . курорттық кешеннің орны Курорттық істің басқа іс .әрекет түрлерімен өзара байланысы
2 Дәріс. Курорттық медицина негіздері
2.1. Денсаулық индустриясының түсінігі.
2.2. Қазақстанда денсаулықты ұйымдастыру жүйесі.
2.3. Қазіргі курорттық медицинаның мәні және оны құраушылар.
3 дәріс. Курорттық істің рекреациялық негіздері
3.1. Рекреация түсінігі.
3.2. Бос уақыт және рекреация. Рекреациялық кеңістік.
3.3. Рекреациялық іс .әрекеттің жіктемесі және құрылымдық ерекшеліктері.
1.1. Курортологияның пәні және негізгі түсініктері
1.2. Халыққа қызмет көрсету аясында санаторлы . курорттық кешеннің орны Курорттық істің басқа іс .әрекет түрлерімен өзара байланысы
2 Дәріс. Курорттық медицина негіздері
2.1. Денсаулық индустриясының түсінігі.
2.2. Қазақстанда денсаулықты ұйымдастыру жүйесі.
2.3. Қазіргі курорттық медицинаның мәні және оны құраушылар.
3 дәріс. Курорттық істің рекреациялық негіздері
3.1. Рекреация түсінігі.
3.2. Бос уақыт және рекреация. Рекреациялық кеңістік.
3.3. Рекреациялық іс .әрекеттің жіктемесі және құрылымдық ерекшеліктері.
Курорттық істің басқа іс -әрекет түрлерімен өзара байланысы
1.1. Курорттық іс - бұл табиғи емдік ресурстарды қолдану негізінде науқастарды емдеуді және реабилитациялауды, аурулар пракфилакториясын ұйымдастыру және жүзеге асыру бойынша ғылыми тәжірибелік іс - әрекеттің барлық түрлерінің жиынтығы, сонымен қатар олардың құрылымын және іс қимыл механизмін зерттеу, курорттарды ұйымдастыру, құру және басқару бойынша іс - шаралар кешені, азаматтарға емдік және мәдени тұрмыстық қызмет көрсетуді қамтамасыз ету, табиғи емдік ресурстарды қолдану және қорғау және курорттарды санитарлы қорғау іс әрекеттерінің жиынтығы.
1.1. Курорттық іс - бұл табиғи емдік ресурстарды қолдану негізінде науқастарды емдеуді және реабилитациялауды, аурулар пракфилакториясын ұйымдастыру және жүзеге асыру бойынша ғылыми тәжірибелік іс - әрекеттің барлық түрлерінің жиынтығы, сонымен қатар олардың құрылымын және іс қимыл механизмін зерттеу, курорттарды ұйымдастыру, құру және басқару бойынша іс - шаралар кешені, азаматтарға емдік және мәдени тұрмыстық қызмет көрсетуді қамтамасыз ету, табиғи емдік ресурстарды қолдану және қорғау және курорттарды санитарлы қорғау іс әрекеттерінің жиынтығы.
Курорттық іс пәні бойынша дәріс кешені
1 Дәріс. Курорттық іс денсаулық сақтау және емдік – сауықтыру туризм
жүйесінде
1. Курортологияның пәні және негізгі түсініктері
2. Халыққа қызмет көрсету аясында санаторлы – курорттық кешеннің орны
Курорттық істің басқа іс -әрекет түрлерімен өзара байланысы
1.1. Курорттық іс - бұл табиғи емдік ресурстарды қолдану негізінде
науқастарды емдеуді және реабилитациялауды, аурулар пракфилакториясын
ұйымдастыру және жүзеге асыру бойынша ғылыми тәжірибелік іс - әрекеттің
барлық түрлерінің жиынтығы, сонымен қатар олардың құрылымын және іс қимыл
механизмін зерттеу, курорттарды ұйымдастыру, құру және басқару бойынша
іс - шаралар кешені, азаматтарға емдік және мәдени тұрмыстық қызмет
көрсетуді қамтамасыз ету, табиғи емдік ресурстарды қолдану және қорғау
және курорттарды санитарлы қорғау іс әрекеттерінің жиынтығы.
Экономиканың бұл қызмет көрсету аясының секторы маңызды әлеуметтік
міндеттерді орындайды, олардың ішіндегі ең бастысы:
- табиғи рекреациялық ресурстарды және отандық курорттық кешенді
рационалды қолдану негізінде халықтың денсаулығын жақсарту;
- еңбек ресурстарын қайта толтыру, халықты жұмыспен қамтамасыз ету және
курортты дамыту.
Курорттық істің ғылыми медициналық негізін курортология құрайды.
Курортология - табиғи - климаттық және арнайы қолдандан жасалған
физикалық факторлардың емдік қасиеттерін, олардың адам ағзасына әсер ету
сипатын, аурулар емдеу және прафилактика жасау үшін оларды қолдану
мүмкіншілігін зерттейтін ғылым.
Курортология ғылым ретінде келесі бағыттарға негізделеді:
1) бальнеология (лат balneum - ванна) – емдік сулар туралы ғылым,
бальнеотерапия – емдік мақсатпен минералды суларды қорғау.
2) Климотология – климат туралы ғылым, климотерапия – емдік және
сауықтыру мақсаттарында климатты қолдану:
2.1) гелиология – күн туралы ғылым, гелиотерапия – емдік және сауықтыру
мақсаттарында күн сәулесін қолдану;
2.2.) аэрология - ауа туралы ғылым, аэротерапия - емдік және
сауықтыру мақсатында ауаны қолдану;
2.3.) талассология - теңіз туралы ғылым, талассотерапия – теңіздік
климатпен емдеу және күн ваннасы үйлесімділігімен суға түсу.
3) Диетология- тамақтану туралы ғылым, диетотерапия емдік сауықтандыру
мақсатында тамақты қолдану;
4) Кинезитерапия-қимыл-қозғалыспен емдеу, дене шынықтыру- белсенді
демалыс және емдік дене шынықтыру.
5) Физотерапия – қолдан жасалған физикалық факторларды емдік мақсатта
қолдану.
Курорт (неміс тілінің Кurort сөзінен алынған. Kur –емдеу, Ort-орын) –
емдік-профилакториялық мақсатта игерілген және қолданылатын табиғи емдік
ресурстары бар аумақ.. табиғи нысандардың емдік құрылымы мен шарты көп
жылдық тәжірибенің ғылыми зерттеу негізінде бекітіледі және денсаулық
сақтау сұрақтарымена айналысатын мемлекеттің атқарушы билігімен
бекітіледі. Курорттық мекенде климаттық шарттардың географиялық
орналасуы және сипаттына байланысты бір немесе бірнеше табиғи емдік
факторлар болуы мүмкін. Курорттың табиғи факторының сипатына байланысты
келесі түрлерге бөлінеді:
- климаттық емдеу, негізгі емдік факторлар әр түрлі климаттық
құрайшылар жатады. Табиғи климаттық зоналарға сәйкес мұндай
курорттар жазықтық, далалық, шөлді, таулы, теңіз жағасы және т.б.
болып бөлінеді;
- бальнеологиялық, негізгі емдік факторлар әр түрлі типтегі минералды
сулар жатады;
- саз балшықтық, негізгі емдік фактор әр түрлі типтегі балшықтар болып
табылады;
- аралас, емдік факторлар кешенін иеленеді.
Табиғи емдік факторлардың емдік тиімділігінің дәрежесі, оларды игеру
дәрежесі және курорттардың қолайлы шарттары бойынша мемлекеттік,
аймақтық және жергілікті тағайындаудағы курорттар және емдік -
сауықтыру орындары болып бөлінеді.
Қазақстан республикасының курорттық қоры – барлық көрсетілген және
есепке алынған табиғи емдік ресурстардың, емдік – сауықтыру
орындардың, және де курорттар мен курорттық аймақтардың жиынтығы. Іс
- әрекет мақсатына байланысты курорттың қызметтеріне келесілер кіру
мүмкін:
- санаторлы – курорттық емдеу;
- науқастардың медициналық реабилитациясы;
- қалпына келтірушілік емдеу;
- сауықтырушылық емдеу және ауру прафилактикасы;
- мәдени – танушылық және ойын – сауықытық.
Курорттың үш бірінші қызметі курорттық терапияның негізін - табиғи
физикалық факторларды емдік қолдануды құрайды.
Сауықтыру демалысы - арнайы медициналық емделуді, дәрігерлік
бақылауды және емдеуді қажет етпейтін, денсаулығы сау тұлғаның курортқа
келуі. Негізгі сауықтыру факторларына дене шынықтыру және спорт, таяу
және алыс туризм, ағзаны нығайту үшін қолданатын табиғи емдік факторлар,
және де мәдени массалық іс – шаралар жатады.
Медициналық (емдік) туризм – емдік сауықтыру және эвристикалық
мақсатта күнделікті тұрғылықты жерінен уақытша шығу. Су, тау, шаңғы
туризм түрлерін ерекшелейді, ал ұзақтығы бойынша - қысқа мерзімді ( 5-7
тәулік) және ұзақ мерзімді (7 тәуліктен жоғары).
Курорттар емдеуді ұйымдастыру және ауру прафилактикасы үшін
пайдалы табиғи емдік ресурстарды иеленетін емдік – сауықтыру
аумақтарында орналасады. Мұндай жерлерді емдік және сауықтыру
мақсаттарында көбіне тиімді қолдану үшін курорттық инфрақұрылымынның бар
болуы қажет.
Курорттық инфрақұрылым дегеніміз денсаулықты нығайтуға мүмкіндік
беретін, халыққа курорттық қызмет көрсетуді көрсету бойынша материалдық
объектілер және іс -әрекеттер түрлерінің жиынтығы. Курорттық инфрақұрылым
өзіне емдік прафилактикалық, мәдени – тұрмыстық және ойын –сауықтық
мекемелерді, спорттық алаңдарды, арнайы оқытылған медициналық және
қызмет көрсетуші персоналды және т.б. қосады. Курорттық инфрақұрылым
әлеуметтік инфрақұрылымның жүйе бөлігі болып табылады және өзінің қосымша
жүйе бөліктерін (коммуникация, жолдар, көлік және т.б.) иеленеді.
Емдік және демалыс мақсатында адамдарға қызмет көрсету қызметін
орындайтын курорттық шаруашылық емдік – профилакториялық мекемелер:
санаторийлер, емдік пансионаттар, курорттық емханалар, пляждар, минералды
сулар галереясы, су емдеу орындары, балшықтық емдеу орындары, солярий,
аэрарий, бассейн, аквапарктер, тақырыптық және табиғи парктер және т.б.
кешенін білдіреді.
Осылайша, курорттардағы ғылыми – практикалық іс - әрекет әр алуан
болып келеді және бірнеше негізгі бағыттарды өзіне қосады (1.1. сурет):
Бұл бірнеше базалық құраушыны: емдік – сауықтыру қызметін,
орналастыру қызметін, тамақтандыру, бос уақыт санаторлы - курорттық
өнімнің кешенділігімен шартталады.
Курорттық істің міндеттеріне келесілер кіреді:
- курорттық істі ұйымдастырудың ғылыми негіздерін дайындау;
- санаторлы – курорттық емдеудің және сауықтырудың әдістерін және
технологиясын дайындау;
- курорттық ресурстарды іздестіру;
- санаторлы – курорттық сауықытурға және емдеуге, соның ішінде
рекреациялық тұтынушылыққа халықтың тұтынушылығын зерттеу;
- курорттық қызметтің құқықтық аспектілерін дайындау, курорттық
қызметі лицензиялау, стандартизациялау және сертифакаттау;
- курорттық объектілерді қолдану;
- курорттық қызмет көрсетудің технологиясын жетілдіру және сапасын
жоғарлату, соның ішінде орналастыру, тамақтандыру, анимациялық іс
-әрекетті;
- санаторлы курорттық инфрақұрылымның ғылыми негіздерін және
нормативтерін дайындау, соның ішінде курортты санитарлы қорғау.
:
1.2. Халыққа қызмет көрсету аясында санаторлы – курорттық кешеннің
орны. Курорттық істің басқа іс -әрекет түрлерімен өзара байланысы.
Қазіргі экономиканың басты ерекшелігі материалдық өндіріспен
салыстырғанда қызмет көрсету аясының прогрессивті өсуі болып табылады.
Мысалы АҚШ – та 1990 жылдардың ортасында қызмет көрсету аясы жұмысының
үлесі 75 пайызға жетті, ал 2005 жылы бұл көрсеткіш 80 пайызға жетті.
Қызмет көрсету сектиорына жалпы ішкі өнімнің 75 пайызы жатады, бұл
секторда АҚШ –тың жаңа компанияларының 67 пайызы қызмет етеді. Бұл
жағдай басқа да дамыан елдерде байқалып отыр, онда қызмет көрсету үлесі
жалпы ұлттық өнімнің 3 тен 2 бөлігіннен 4 тен 3 бөлігін көлемін құрап
отыр.
Қызмет көрсету – сезілмеушілік, бастаудан бөлінбеушілік, сапаның
өзгеруі, сақталмаушылық сияқты айрықшы қасиеттерді иеленетін бұл
процессте сатушы мен сатып алушының өзара іс -әрекетінің бар болуымен
сипатталатын, нәтижеге жету процессі түрінде болатын еңбек өнімі. Бұл
анықтаманы халыққа қызмет көрсету жүйесінде ерекше орын алатын
санаторлы- курорттық қызмет көрсету аясына да таратуға болады.
Санаторлы – курорттық қызмет көрсетулер қызмет көрсетудің барлық аясы
үшін жалпы экономикалық өзіндік бейнені білдіреді, сонымен қатар тек
өзіне ғана тән артықшылық сипатты иеленеді.
Сервистік қызмет көрсету ретінде санаторлы- курорттық қызмет
көрсетудің өзіндік бейнесі бұл ая үшін жоғарыда аталған жалпы
ерекшеліктермен және оны материалдық өндірістен ерекше көрсетумен
сипатталады. Көбіне тар мағынада санаторлы – курорттық қызмет көрсетулер
- демалушылардың санаторлы емдеуге және курорттық демалуға
тұтынушылығын қанағаттандыру мақсатында курорттық жерлерде орналасқан
орналастыру кәсіпорындарымен ұсынылатын қызмет көрсетулер (1.2. сурет).
Сурет 1.2. Сервис жүйесінде санаторлы – курорттық қызметтің орны.
Рекреациялық қызмет көрсету дегеніміз емделу, ойын – сауық, жаңа сезім
алу және танушылық мақсаттарымен өзінің күнделікті тұрғылықты жерінен тыс
жерде жұмсалған күшті қайта толтыруға адамның тұтынушылығын
қанағаттандыруға бағытталған ұйымдастырылған кәсіпорынмен жүзеге
асырылатын іс -әрекет. Өз кезегінде рекреациялық қызметкөрсету аясы
көбіне ірі құрылымдық қалыптасу – демалу аясының жүйе бөлігі болып
табылады. Демалу аясы құрамына бір жағынан рекреациялық маңыздылық және
екінші жағынан маңызды салалық ерекшелікті иеленетін мәдени мекемелердің,
спорттық, көрермендік және ойын –сауық кәсіпорындарының қызметі кіреді.
Рекреациялық қызмет көрсету мазмұнының мұндай түсінігі оны туризм
аясына жатқызу мүмкіншілігімен шартталады. Туризмнің көп бөлігі өзінің
табиғаты бойынша рекреациялық болып келеді. Сондықтан шет елдерде
қабылданған туризм түрлерінің жіктемесінде туризмнің бір түрі ретінде
емдік – сауықытур туризмі қарастырылады. Туристік сияқты курорттық іс
-әрекет шегінде жүзеге асырылатын рекреация негізгі мотив және сол
уақытта оның маңызды қызметі болып табылады. Нәтижесінде курортта саяхат,
сауықтыру және демалу туризмге және курорттық іске жататын рекреацияның
бұл формасын анықтайтын маңызды компонент болып табылады.
Рекреациялық мақсаттар үшін бос уақытты қолдануды қарастыратын болсақ,
онда санаторийлерге сапарларды емдік – сауықтыру туризмге жатқызуға
болады. А.Н. Разумованың позициясымен де келісуге болады, оның пікірі
бойынша емдік туризм - бұл санаторлы – курорттық саланың жұмысын
ұйымдастыруды саяхат технологиясының көзқарасы бойынша қарастыратын
курорттық медицинаның жаңа бөлімі. Туристік өнімді қалыптастыру негізіне
адам өмірі сапасын жақсартатын емдік немесе сауықтыру технологиясы
жатады. Жаңа бағыттың әлеуметтік маңыздылығы демалу блокті
қалыптастыру есебінен денсаулықты қорғау жүйесінің маңызды бөлігін
құру және санаторлы – курорттық саланың жұмысына туристік бизнестің
заңдылықтарын және қызмет көрсету сапасын басқару технологиясын енгізу
есебінен оның рентабельдігін жоғарлату болып табылады. Ол үшін
санаторий жұмыстарына жаңа тәсілдер дайындау қажет, атап айтқанда
шаруашылық жүргізудің жаңа амалдарын енгізу және саяхат уақытында
демалу мен емделуге тұтынушылықты көбіне толық қанағаттандыру болуы
қажет.
1.3. Курорттық факторлар: түсінігі, жіктемесі, емдік және сауықтыру
мақсаттарында қолдану мүмкіншілігі
Әдебиет:
1. Ветитнев А.М. Курортное дело: учебное пособие М.: КНОРУС,2007г
2. Ветитнев А.М. Маркетинг санаторно - курортных услуг: учебное
пособие. М.: Медицина, 2001.
3. Кусков А.С., Лысикова О.В. Курортология и оздоровительный туризм:
Учебное пособие. – Ростов нД: 2004г
2 Дәріс. Курорттық медицина негіздері
2.1. Денсаулық индустриясының түсінігі.
2.2. Қазақстанда денсаулықты ұйымдастыру жүйесі.
2.3. Қазіргі курорттық медицинаның мәні және оны құраушылар.
2.1. Денсаулық ұлттық қауіпсіздіктің маңызды факторы саяси,
демографиялық жағдайдың түбірлі өзгеруі әлеуметтік бейімделудің күшеюі адам
өмірінің құндылық жүйесінде бірінші орынды денсаулық алады. Ұлттың
денсаулығын қорғау және нығайту мемлекеттің басты стратегиялық міндеті
болып табылады.
Денсаулықты қорғау –бұл емдік профилактикалық, сауықтыру-рекреациялық,
санитарлы-гигиеналық, экономикалық, техникалық және ұйымдастырушылық іс-
шараларды жүзеге асыруды қосатын жалпы мемлекеттік шаралар жиынтығы.
Денсаулықты қорғау әлеуметтік бейімделген нарықтық экономикада ерекше
орынды алады, өйткені бұл жерде медициналық қызмет көрсетулерді өндіреді,
ал оларды құру халық денсаулығын қорғау мен нығайтудың негізгі шартын
құрайды. Қазіргі денсаулықты қорғау ұлттық экономикадан тыс көрініс ала
алмайды. Ұлттық шаруашылықтың ерекше жүйе бөлігі дене индустрия болып
табылады.
Дене индустрия дегеніміз –бұл адам денсаулығын қорғау және нығайту
бойынша іс-әрекеттер аясының және оған байланысты салалардың өзара іс-
әрекет етуін қарастыратын ұлттық шаруашылығының қызметтік көпсалалық жүйе
бөлігі болып табылады. Дене индустриясының қалыптасуы денсаулық қорғаудың
қазіргі технологияларды қолдануға көшуімен сипатталады. Ол ұлттық
экономиканың басқа салаларымен техникалық және қызметтік байланыстарды
кеңейтті. Ұлттық экономиканың көптеген салалары тікелей немесе жанама түрде
денсаулық индустриясының қызмет етуіне қатысады.
Денсаулық
қорғау
Медициналық
өнеркәсіп
Медициналық және
әлеуметті сақтандыру
Денсаулық
индустриясы
Қоршаған
ортаны қорғау
Санаторлы-куро
рттық іс
Дәрі-дәрмектік
қамтамасыз ету
Денсаулық индустриясының құрылымы:
Осылайша, денсаулық индустриясы нарықтық шаруашылығының бөлінбес
элементі болып табылады. Ол жетекші елдердің әлеуметтік-экономикалық
дамуында маңызды рөл атқарады. Денсаулық индустриясының даму деңгейі
қазіргі нарықтық шаруашылығының нығаю деңгейімен тығыз байланысты.
Денсаулық индустриясы жалпы ішкі өнімді, ұлттық өнімді құруға тікелей
қатысады.
Денсаулық индустриясы тауар мен қызмет көрсетуді өндірумен қатар оларды
сатып алудың белсенді тұтынушысы. Денсаулық индустриясының қызмет етуі
ұлттық экономика шегінде қосымша жұмыс орындарын құруға, халық және
мемлекетпен кіріс алуға мүмкіндік береді.
2.2. Ұлттың денсаулығын қорғау және нығайтуды қамтамасыз ету денсаулық
индустриясының барлық секторлар мен қызметінің өзара келістіріліп дамуы
қажет. Олардың қызмет етуінде қандай да болмасын қарама -қайшылықтардың
болуы қоғамға қосымша әлеуметті және экономикалық залалдар әкеледі.
Денсаулық индустриясы ұлттық экономиканың жүйе бөлігі ретінде келесі
қызметтерді орындауға міндетті:
1. қоғам мүшелеріне медициналық қызмет көрсету;
2. қоғам мүшелерін медициналық тағайындаудағы тауарлармен қамтамасыз
ету;
3. аурулар табиғатын ғылыми тану, оларды емдеу және профилактика т.б.
Денсаулық индустриясының инфрақұрылымы –бұл денсаулық индустриясының
қызмет етуі және дамуы үшін шарттарды қамтамасыз ететін ұйымдардың
жиынтығы(көлік, материалдық-техникалық жабдықтау, білім беру, т.б.).
Денсаулық индустриясының инфрақұрылымының негізгі қызметі медико-
санитарлық, емдік-диагностикалық, сауықтыру-профилактикалық процестердің
дұрыс қызмет етуін жүзеге асыру үшін қажетті шарттарды қамтамасыз етеді.
Мемлекеттің конституциясына және азаматтық кодексіне сәйкес
азаматтардың денсаулығын қорғау және қоғамдық денсаулықты нығайту
мемлекетінің әлеуметтік және экономикалық саясатының негізіне жатады. Бұл
маңызды әлеуметтік міндетті денсаулық қорғаудың мемлекеттік жүйесі
орындайды. Ол өзіне министрлікті және облыстық қалалық басқармаларды
қосады.
Қаланың, ауылдың, санитарлы-эпидемиялық қарама-қарсы жағдайда қолдау
бойынша барлық профилактикалық жұмысты денсаулық сақтау министірлігінің
санитарлы- эпидемиялық бақылау бөлімі жүзеге асырады. Бұл қызмет ішетін
судың сапасын, тамақ өнімдерін, қаланың санитарлық жағдайын, еңбектің
гигиеналық нормаларын сақтау, тамақ объектілерінің сапаларына бақылауды
қамтамасыз етеді.
Қоғамдық қызметтік жүйе ретінде денсаулық қорғау түсінігіне адам өмірін
және денсаулығын қорғауға бағытталған мемлекеттік, ұжымдық, топтық және
жеке іс-шаралардың барлық кешені кіреді. Мемлекеттің қазіргі тұжырымдамасы
денсаулық қорғауды қалдық қағида бойынша қаржыландыратын әлеуметтік елі
ретінде қарастырмайды. Денсаулық қорғау жүйесіне келесілер жатады:
1. Денсаулық қорғаудың мемлекеттік жүйесі
2. Сауықтыру медицинаның жүйесі
3. Жеке медицина
Денсаулық қорғау жүйе іс-әрекетінің 2 бағыты бар:
1. профилактика
2. емдеу
Профилактиканың негізгі міндеті денсаулықтың әлсізденуін және аурудың
дамуын ескеру болып табылады. Ол өзіне келесілерлі қосады:
1) санитарлы-гигиеналық іс-шаралар
2) диспансірлік әдісті жүзеге асыру. Диспансірлік әдіс келесі түрлерде
болады, алдында ауырған науқастарға үнемі бақылау жүргізу.
Науқасқа белсенді бақылау жасау және оларды жүйелік емдеу, патронаж,
яғни үй жағдайында науқасқа белсенді жүелік бақылау оның өмірінің
әлеуметтік, тұрмыстық және гигиеналық шарттарын жасау. Профилактиканы
поликлиникалар және диспансерлер жүзеге асырады. Емхана емдеуді қажет
ететін науқасты тексеріп госпитализациялауға ауруханаға жібереді. Ал
диспансерлер поликлиника ішіндегі арнайы мамандандырылған кабинеттер. Олар
емдік-профилактикалық мекемелер болып табылады.
Емдеуді әртүрлі клиникалар жүзеге асырады. Олардың негізгі міндеті
емдеудің медикаментоздық және физикалық әдістерін, хирургиялық бөлімдердің
оперативті әдістерін қолдану арқылы емдік көмек көрсету. Ерекше категорияны
емдік және профилактикалық көмек көрсету атқаратын перзентхана үйлері
атқарады.
2.3. Денсаулық қорғаудың емдік профилактикалық мекемелері амбулаторлы
және стационарлы болып бөлінеді. Амбулаторлы мекемелерге келесілер жатады:
1) амбулатория –мекеменің өзінде немесе үйде медициналық көмек
көрсететін мекеме, поликлиникадан ерекшелігі -мамандардың аз саны және
диагностикалық зерттеу көлемінің аз болуымен сипатталады.
2) емхана –жеке емдік профилактикалық мекеме немесе аурухана құрамына
кіретін мекеме, бұл жерде жабдықталған лабараториялық, диагностикалық және
процедуралық кабинеттер болады және барлық мамандықтың дәрігірлері қызмет
етуі керек.
3) өнеркәсіп кәсіпорындарда денсаулық пункттері және ауылдық жерлердегі
ФАП. Олар алғашқы білікті медициналық көмек көрсетеді, профилактикалық
қараулар жасайды, кәсіпорынның санитарлық жағдайын және қауіпсіздік
техниканы сақтауға бақылау жасайды.
4) нақты аурулар түрін бақылаумен айналысатын диспансерлер.
5) әйелдер консультациясы.
6) жедел көмек станциялары.
Стационарлы мекемелерге келесілер жатады:
1) аурухана –үнемі емдеуді және бақылауды қажет ететін науқастар үшін
емдік мекеме.
2) госпиталь -әскери қызметкерлерді немесе мүгедектерді емдеу үшін
аурухана.
3) клиника –науқастардың стационарлы емдеу, студенттерді оқыту және
ғылыми зерттеу жұмысын жүзеге асыратын ауруханалық мекеме.
Отандық денсаулықты қорғауда емдеу мен сауықтырудың келесі кезеңдері
көрсетіледі:
1) Диагностикалық кезең. Ол ерте кезеңде ағзаның физиологиялық
жүйесінің өзгеруін анықтауға бағытталады. Ол үшін дәстүрлі әдістер
қолданылады.
2) емдік-профилактикалық –ағзаның әлсіздігін немесе бұзылған жүйесін
қайта толтыруға бағытталған. Төтенше жағдайда емдеу қызметі тағайындалуы
мүмкін.
3) реабилитациялық - рекреациялық санаторлы-курорттық сала мекемелері
шартында жүзеге асырылады. Мүндай мекемелерге келесілер жатады:
1. профилакторийлер - әлсізденгендер немесе клиникадан шыққан кейін
емделуін жалғастыру үшін арналған сауықтыру мекемесі.
2. жергілікті типтегі санаторийлер – күрделі аурудан және
метеореакциядан өткен тұлғалар және алыс курорттарға бару денсаулықтың
төмендеуіне әкелу мүмкін тәуекелі бар тұлғалар үшін профилактикалық
мекеме. Мысалы қаланың маңайында немесе сыртында орналасуы мүмкін.
3. санаторий - табиғи емдік физикалық факторларды басым қолданумен
емдеуді, профилактиканы және медициналық реабилитацияны жүзеге асыратын
емдік – профилактикалық мекемелер.
4. емдеумен пансионат (орналастыруды, тамақтандыруды қамтамасыз етеді)
5. балалар санаторийлер
6. ана және бала санаторийлер
7. санаторлы-сауықтыру орталықтары
8. демалу үйі
9. турбазалар
10. ғылыми білім беру мекемелері (медициналық институттар)
11. басқарудың мемлекеттік органдар.
Өмір сүру іс-әрекеті процесінде әрбір адам үнемі сыртқы ортамен
контактіде болады. Адамға сыртқы ортаның келесі факторлар ықпал етеді:
физикалық (шу, вибрация нерв жүйесіне ықпал етеді, ультрадыбыстық толқулар
– көздің көруіне ықпал етеді), химиялық (газдық, суықтық заттар адамның
ағзасына түседі), биологиялық (флора, фауна), әлеуметтік-экономикалық
(елдің тұрмыс жағдайы).
Еңбек ету процесінде адамға кәсіптік факторлар да әсер етеді, олардың
шамадан тыс әсер етуі кәсіптік ауруға әкеледі. Кәсіптік факторларға
келесілер жатады: химиялық, орталық жүйке жүйесіне ықпал етуі.
Қандай да болмасын жұмыс адам ағзасын әртүрлі физиологиялық реакцияға
әкелуі мүмкін: шаршау немесе жұмыс қысымдылығы; қамығу; шамадан тыс қамығу.
Адам ағзасында ауру дамуы 4 кезеңмен ерекшеленеді:
1) жасырынды – аурудың көрінетін құбылыстарының болмауы
2) продромалды –бұл аурудың алғашқы симптомдарының пайда болуы және
аурудың толық даму арасындағы аралық. Мысалы температураның жоғарлауы,
бастың ауруы, әлсіздік, дәбеттің төмендеуі
3) аурудың толық даму кезеңі
4) аурудың жазылу кезеңі.
3 дәріс. Курорттық істің рекреациялық негіздері
3.1. Рекреация түсінігі.
3.2. Бос уақыт және рекреация. Рекреациялық кеңістік.
3.3. Рекреациялық іс -әрекеттің жіктемесі және құрылымдық ерекшеліктері.
3.1. Рекреациялық географияның негізгі түсініктеріне ең алдымен бос уақыт;
демалыс, рекреация және туризмді жатқызуға болады. Бос уақыт -рекреациялық
процесс дамуының қажетті шарты. Бос уақыт белгілі бір дәуірдің, топтың
әлеуметтік сипатына байланысты өзгеріп отыратын категория. Ол көлемі
бойынша да өзгеріп отырады. Бос уақытты жұмыстан тыс уақытпен теңестіру
теориялық көзқараспен қатар тәжірибелі түрде де қате болып келеді.
Жұмыстан тыс уақыт өзінің мәні жағынан ерекшеленетін 4 түрлі топтан
құралады:
1. Жұмыс орнына бару мен келуге кететін уақыт
2. Күнделікті қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін кететін уақыт (ұйқы,
тамақтану, жеке тазалық).
3. Үй шаруашылығына және тұрмыстық тұтынушылықтар үшін кететін уақыт
4. Физикалық, интеллектуалдық даму және демалу үшін кететін уақыт, яғни
ол бос уақыт болып табылады.
Сонымен, жұмыстан тыс уақыт екіге бөлінеді: міндетті түрде және
басқа іс - әрекеттерден бос уақытқа (1- сурет)
Рекреация латын сөзінен аударғанда қайта толтыру, ол француз тілінен
аударғанда ойын-сауық, демалыс іс-әрекет өзгерісі дегенді білдіреді.
Осыған байланысты рекреация термині бос уақытта адамның таңдаушылық өмір іс-
әрекетінің анықталған түрін сипаттаумен қатар, оның қызмет ететін
кеңістігін де сипатталады.
Жалпы айтқанда, рекреация – күнделікті тұрғылықты жерінен тыс жерде
арнайы арналған аймақты тәулікңтік, апталық және жылдық өмірлік цикл
кезеңінде адамдардың емдеушілік, танушылық, спорттық және т.б. іс-әрекеттер
үшін бос уақытты қолдану барысында пайда болатын құбылыс және қатынас
жиынтығы.
Рекреация оның ұзақтығы бойынша қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді деп
бөлінеді.
Қысқа мерзімді – рекреациялық жерге 1-2 сағатқа созылатын серуен . Ұзақ
мерзімді кезінде адамдар өзінің тұрақты жерінен тыс жерде түнейді.
Ұзақ мерзімді рекреацияны – туризм деп айтуға болады.
Айтылғандарды ескере отырып демалушы мен рекреант түсініктері турист
түсінігіне қарағында кең қолданылады.
Сонымен қатар қандай да бір жерге барып, бірақ барған жерінде қонбайтын
тұлғалар болады, мұндай рекреанттарды – экскурсанттар деп атайды.
Туризм – (француз сөзі – серуендеу, саяхат мағынасына келеді) – бос
уақытты тұрақты жерінен тыс жерлерде өткізудің бір түрі. Рекреация немесе
демалысқа қарағанда, туризм деген өте қысқа түсінік. Қазіргі ғылыми
әдебиеттер бойынша туризм - бұл адамдардың тұрғылықты жерінен тыс
жерге саяхаттау және тұрақтау барысында пайда болатын қатынастар мен
құбылыстар жиынтығы. Сонымен, туризм деген түсінік, ол тұрақты жерінен
тыс жерде 24 сағат немесе онан артық уақыт ішінде болатын рекреацияның
барлық түрі.
Жоғарыда айтылғаннан мынадай қорытынды жасауға болады: демалушы және
рекреант деген өте кең түсмінік, ал турист соның бір бөлігі – қысқа
түсінік. Бос уақытнда үйінде демалып жатқандар демалушылар болса, ал
рекреанттарға бос уақытын тұрақты жерден тыс жерлерде өткізушілер
жатады.
Экскурсия - латын сөзінен шыққан - жол жүру, серуендеу, көрікті көз
тартарлық объектілерді аралап көру деген сөз. Н.С. Мироненко мен И.Т:
Твердохлебовтың айтыунша, экскурсия - бұл танымдық, ағартушылық,
ғылыми, спорттық немесе ойын сауықтық мақсатты көздейтін, 24 сағаттан
аспайтын және түнеуге тоқтамай саяхаттау және серуендеу. Туризм және
экскурсия түсініктері өзара тығыз байланысқан. Экскурсиялар тәжірибелі
түрде барлық маршруттарда туристерге қызмет көрсетіп отырады.
Егерде де, жоғарыда айтылғандардың барлығына қорытынды жасасақ,
мынаны аңғаруға болады: адамның бос уақытындағы іс - әрекетінің барлығы
да “демалыс” деген кең түсінікке жатады, ал қалғандарының барлығы соған
кіреді. Демалысқа адамның үйде де, тыста да айналысатын барлық
рекреациялық іс - әрекеттері кіреді. Төменгі сатыға “рекреация” немесе
үйден тыс жердегі демалысты қосуға болады. Оған туризм де экскурсия дав
кіреді. Рекреация туризмнен кеңірек түсінік, өйткені оған экскурсия,
сая бақтағы демалыс және басқа да рекреация түрлері енеді.
3.2. Бос уақыт адамның физикалық күштерін қайта жаңғырту және дамыту
үшін және оның рухани күштерін жан-жақты дамыту үшін, әлеуметтік
тұтынушылықтар қатарын қанағаттандыру үшін жұмсалады. Басқа сөзбен
айтқанда, ол белсенді іс-әрекетке жұмсалады. Және де бос уақыт демалыс
үшін арналған уақыт болып табылады. “белсенді іс - әрекет” пен демалыс
ұғымдары, бір біріне сәйкес келмейтін секілді көрінуі мүмкін. Бірақ
физиологтардың зерттеулері бойынша, жақсы демалыс – адамның іс -
әрекетінің түрінің алмасып тұруы екендігін көрсетеді.
Бос уақыттың 2 негізгі қызметін көрсетуге болады:
1. Еңбек аясы және басқа жұмыс түрлеріне кеткен адамның күшін қайта
толтыру қызметі.
2. Рухани және физиологиялық дамуды жүзеге асыратын қызмет.
Қалпына келтіру қызметіне тамақтану, ұйқы, қозғалыс жатады. Даму
қызметіне жататындар: танымдық,қатынасу.
Пайдалану сипатына қарай бос уақыт күнделікті, апталық және жыл
сайынғы болып бөлінеді. Күнделікті бос уақытты қолдану тұрғын үймен,
қалалық ортамен тікелей байланысты келеді.
Апталық рекреация демалыс күндері қаланың сыртында зонада жүзеге
асырылады (жергілікті рекреация) \ week end\.
Жыл сайынғы рекреация жылдық демалыс және каникул кезеңдерінде жүзеге
асырылады. \ішкі аудандық, жалпы мемлекеттік, халықаралық болуы мүмкін\.
Демалыс адамның жұмыс істеу қабілетін толықтырады, жүйке
жүйесіне және психологиясына тиетін қысымды бәсендетеді, ал ауыр жұмыспен
айналысатындар үшін физикалық қысым азаяды. Демалыс – халықтың қоғамдық
өмірінің бөлігі болып табылады. Яғни, ол әлеуметтік категория ретінде
қарастырылады. Демалыс уақытында адамның іс-әрекеті келесі түрде жіктелуі
мүмкін:
1. Белгілі бір физикалық жүктемеге байланысты жүзеге асырылатын іс-әрекет.
\спортпен айналысу, серуенге шығу\.
2. Әуесқой істермен айналысу.\аң аулау, сурет салу, теледидар көру\
3. Интеллектуалдық іс-әрекеттер.\газет, журнал оқу\
4. Өнер әлеміне бейімделу ( театрға, концертке, мұражайларға сапар шегу)
өнер саласындағы шығармашылық (көркем өнер, ағашты зерделеу және
т.б.)
5. Белсенді және пассивті сипаттағы ойын-сауық, көңіл көтеру, сергу
6. Қанағат алу, көңіл көтеру үшін жасалатын саяхаттар.
7 Еркін тақырыпқа әңгімелесу, сұхбаттасу, өз таңдауына байланысты сөз
табысу.
География, социология бойынша ғылыми жұмыстарда демалыс түсінігімен
қатар рекреация, рекреациялық іс-әрекет, рекреациялық процесс сияқты
терминдер жиі қолданылады. Еңбек сипаты еркін уақытты қолдану құрылымы
және формасы түбірлі өзгеруіне байланысты аталған түсініктерді қолдану
нақты мағынаны береді. Ауыр физикалық еңбектің басым болуы кезеңінде бос
уақыт, ең алдымен, тұрғын жер бойынша физикалық күшті қайта толтыру үшін
қолданылады.
Қазіргі уақытта адамның таңдаулы өмір іс-әрекетіне байланысты : тәуліктік,
апталық, жылдық циклдегі \айналыс\ бос уақыт емдеушілік, танушылық,
спорттық және мәдени сауықтық іс-әрекеттер үшін жұмсалады.
Олар күнделікті тұрғылықты жерінен тыс жерге адамның уақытша кетуімен
сипатталады және т.б. ерекше ресурстарды иеленетін арнайы аймақтарды және
материалдарды техникалық базаларды қажет етеді.
Әсіресе, рекреация түсінігі осындай сипаттағы таңдаулы өмірлі іс-
әрекетінің мазмұнын толық және жақсы көрсетеді.
3.3. Саяхатты ұнатушылар жолға шығу барысында әртүрлі мақсаттар көздейді.
Біреулері басқа аймақтың назар аударылатын жерлерімен танысқысы келеді.
Екіншілері табиғат әсемділігін көруді көздейді. Үшіншілері үшін туристік
сапар спорттық іс-шара болып табылады. Басқа сөзбен айтқанда, рекреация
мен туризмнің 3 негізгі мақсатты қызметін көрсетуге болады:
1. Танушылық
2. Денсаулықты жақсарту –спорттық
3. Емдеушілік.
Танушылық қызмет туристің табиғи, мәдени-тарихи, этнографиялық,
шаруашылық және т.б. да аймақтың көңіл бөлушілік құндылықтарына
қызығушылықты білдіруді жүзеге асырады.
Табиғи –климаттық назар аударуларға жағымды климаттық шарттарды жатқызуға
болады.\ тау, теңіз, ауа райының температурасы т.б.\.
Мәдени-тарихи назар аударуларға –тарихи, археологиялық, архитектуралық
ескерткіштер және т.б. объектілер жатады.
Этнографиялық назар аударуларға – халықтың салт-дәстүрі, әдет-ғұрпы, киімі
асхана тағамдары, және т.б. халықтың шығармашылықтары жатады.
Шаруашылық назар аударуларға - шаруашылықты жүргізуге өзіндік ерекшелігі
бар немесе оның жоғарғы нәтижелері кіреді.
Туризм арқылы сауықтыру адамның өндірістік және өндірістен тыс
физикалық және психикалық шаршау мәселелерін шешу жолының бірі болып
саналады. Белсенді демалысты дұрыс ұйымдастыру және кең қолдану физикалық
түрде адамның денсаулығын нығайтады, жағымсыз шарттарға олардың қарсылық
білдіруін жоғарлатады. Денсаулықты жақсарту және спорттық туризмді жүзеге
асыру барысында шаршаулықты басатын шаршауға байланысты . Олардың еңбек
қабілеттілігін жоғарлату үшін ағзаның маңызды жүйе қызметтерін қайта
толтыруға бағыттталған адам денсаулығы үшін жалпы нығайтушы шаралар
қолданылады. Бұл жағдайда маңызды орынды серуен, сапарлар, экскурсиялар,
көрермендік іс-шаралар, теңізді, және өзендік суға түсулер және т.б. іс-
шаралар жүзеге асырылады.
Бұл қызметтің әлеуметтік-экономикалық мәні өте үлкен. Өйткені, ол
миллиондаған адамдардың денсаулығын нығайтуға бағытталған, яғни олардың
еңбек қабілеттілігін жоғарлатады. Адамның денсаулығын сақтау, нығайту,
олардың еңбек қабілеттілігін жоғарлату елдің әлеуметтік саясатының ең
басты міндеті болып табылады. Бұл міндетті шешуде туризм біраз маңызды рөл
атқарады. Еңбек пен демалу жақсы өмірлік процесстің бағыттары болып
табылады. Сондықтан, жақсы ұйымдастырылған демалу жұмыстық қабілеттілікті
жоғарғы деңгейде ұстау үшін қажетті шарт екені сөзсіз. Организм бір іс-
әрекеттен екінші іс-әрекетке ауысқанда жақсы демалады. Бұл қатынаста
туризмнің рөлі өте жоғары. Өйткені, туризм қозғалысты, эмоцияаны, таза
ауаға ұзақ уақыт өткізуді білдіреді. Туризмнің артықтылықтарын көрсете
отырып мынадай іс-әрекет түрін байқауға болады: патриоттықты тәрбиелеу,
отанға сүйіспеншілікті сезімді ояту және салт-дәсүрлерді сақтауға мүмкіндік
береді. Туристер өз елінде саяхат жасау барысында оның жоғарғы деңгейін,
еңбектік қабілеттілігін, тәрбиелік жақтарын көре бастайды.
Сонымен қатар, туризмнің тәрбиелік жағына адамдардың табиғатқа деген
ұқыптық қатынастарын қалыптастыру да жатады.Қазіргі уақытта рекреация мен
туризм терминдері кең долдануда. Бірақта, атақты зерттеушілердің өзі бұл
түсініктерді анықтау барысында нақты жауап бере алмайды. Бірақта мұндай іс-
әрекет соңғы уақыттарда жер шарында рекреациялық миграцияның даму
процессіне кедергі болып отырған жоқ.
Халықаралық туризм қазіргі уақытта әлемдік шаруашылықтың жүргізуші
секторының бірі. Ол әлемдік жалпы ішкі өнімнің 11 пайызын құрайды. Біздің
көз алдымызда туризмнің глобализациялану \жақындастыру\ процессі жүзеге
асырылуда, яғни халықаралық туристік байланыстар әлем әлем халықтары
арасында географиялық аяны кеңейтуге әкелуде. Мысалы, әлемнің 10 пайызының
халқы туристік мақсаттармен өз елінен тыс басқа елдерге шығуда. Бұның
себебі неде? Себептер көп. Оның ең бастылары мыналар:
1. Ғылыми-техникалық революцияның дамуына байланысты материалдық өндіріс
аясында қоғамдық еңбек өндірістерінің өсуі. Еңбек өндірістілігінің өсу
деңгейінің қарқыны еңбек етушілердің жеке және қоғамдық тұтынушылығын
қанағаттандыру дәрежесін анықтайды. Материалды және мәдени деңгейдің
көтерілуі және жоғарлауы тұтыну құрлымын өзгертеді. Яғни, халық
материалдық игіліктерге қарағанда , қызмет көрсетулерге сұранысты
көбейтеді. Бұл мынадай себепке байланысты: адамның күнделікті тұтынушылығы
көбіне біржақты болып отыр және оның қанағаттану шегі болады. \тамаққа,
киімге\. Сондықтан, адамның интеллектуалдық сұранысына байланысты қызмет
көрсетулерге тұтынушылығы жоғарлап отыр.
2. Еңбек өндірістілігінің материалдық-өндіріс аясында өсуі қоғамдық өмірді
жасауға аз уақыттың кетуіне әкеледі. Мысалы, жылдық уақыт – 9000 сағ.,
3000 сағ.-ұйқы, 3000 сағ.- жұмыс, 3000сағ.- бос уақыт. Қорытынды : Жүйелі
түрде жұмыс уақытының қысқаруы бос уақыттың өсуіне әкеледі. Сондықтан,
рекреациялық іс-әрекеттің өсуі еңбек етушілердің \іс-әрекет\ бос уақытының
өсуімен түсіндіріледі.
3.Рекреацияның өсуіне транспорттық прогресс те ықпал етеді. Әуе жолының
пайда болуы, тасмалдау құралдары санының өсуі, әрбір жеке адамдарда
транспорттық құралдардың бар болуының өсуі. Бір сөзбен айтқанда,
транспорттық инфрақұрылым маңызды түрде дамып ортыр. Сонымен қатар,
транспорттық тарифтердің төмендеуі халықтың көбіне қол жеткізуге мүмкіндік
береді., яғни туризмге жол ашылады.
4. Рекреациялық миграцияның өсуінің маңызды факторы халықтың ірі
индустриялық орталарда шоғырлануы болып табылады. Өндірістік процесстердің
механизациялануы және автоматтандырылуы физикалық жүктемені қысқартады.
Бірақ та физикалық жүктеменің азаюы 19 ғасырдың гиподинамия деген ауруға
әкеледі.
Гиподинамия – бұл қозғалыстың жетіспеушілігінің ауруы. Гиподинамия адамның
денсаулығына кері әсер етеді. Сондықтан, мұндай жағдайларда, рекреациялық
іс-әрекет талап етіледі.Қозғалыстардың аз болуы эмоциалық шаршауға әкеледі.
Бұл басты себептер капиталистік елдер сияқты дамушы еллдерге де тән болып
отыр.
Рекреация қазіргі уақытта адамның жақсы өмір сүруінің қажетті шарты
болып табылады. Қоғамның көзқарасы бойынша оның негізгі міндеті қоғамның
әрбір мүшесінің физикалық және психологиялық күштерін қайта толтырумен
дамыту болып табылады. Рекреация қоғам дамуының бөлінбес бөлігі. Сонымен
қатар, рекреацияның емдеушілік қызметі маңызды орынды алып отыр. Емдеушілік
қызмет санаторлық-курорттық жерлерде жүзеге асыру адамның өндірістік және
өндірістік емес психологиялық шаршауын және денсаулығын жақсартудың жолы
болып табылады. Мұндай қызмет халықтың денсаулығын сақтаумен дамытуға
белсенді өмірдің ұзақтығын қамтамассыз етуге байланысты жүзеге асырылады.
Сонымен қатар, рекреация іс-әрекеті басқа да қызмет түрлерін атқарады.
Олардың негізгілеріне мыналарды жатқызуға болады:
- әлеуметтік –мәдени қызмет;
-экономикалық қызмет;
- саяси қызмет;
-экологиялық қызмет.
Әлеуметтік –мәдени қызмет рекреацияның жетекші қызметі. Мәдени
немесе рухани тұтынушылықтар – бұл қоршаған әлемді тану және қоршаған
ортада оның алатын орнын тану тұтынушылығы. Туризм адамның табиғатпен
мәдени-тарихи және әлеуметтік құндылықтармен рухани жағынан танысу үшін
үлкен мүмкіншіліктер ашады. Бұл іс-әрекет еліміздегі сияқты барлық әлем
елдері ішінде де жүзеге асырылады.
Рекреацияның экономикалық қызметтер арсында басты орынды жұмыс
күшінің ұдайы өндіріс алады. Рекреация арқылы еңбек етушілердің еңбекке
деген мүмкіншілігі жоғарлайды. Жұмысқа қабілеттіліктің толық құндылығын
сақтау кезеңі жоғарлайды және ұзартылады. Экономикалық көзқарас бойынша
шаруашылық іс -әрекеттің тұтастай аясын қалыптастырылған саланың бірі –
туризм болып табылады. Тауар- ақша қатынастары жағдайында рекреация
экономикалық қызметтің басқа да түрлерін жүзеге асырады.
Мысалы:
1. Елдің нақты бір аймақ бөлігінде шаруашылық құрылымды тез дамытады;
2. Жұмыс орнын кеңейтеді, яғни осы салада рекреациялық қызмет
көрсетулерге байланысты халықтыңжұмыспен қамтылуы;
3. Халықтың ақшалай кірісі мен шығынын теңестіру құрылымына маңызды
әсер етеді;
4. Шетелдік туристерді елге тарту шетелдік валютаны алуды қамтамассыз
етеді.
Саяси қызмет туризм еңбек етушілердің саяси тәрбиелеуін қамтамассыз
етеді.Ішкі туризм патриоттық қозғалыстарды, отанға деген сүйіспеншілікті
тәрбиелеуге ат салысады. Халықаралық тәрбиелеуді жүзеге асыру барысында
туризм халықаралық байланыстарды нығайтады, ұлттардың бір-біріне
жақындауын , адамдардың араласуын дамытады.
Экологиялық қызмет халықтың денсаулығын сақтау мен дамытуға
байланысты. Демалу мен туризм қоршаған табиғи ортаны қорғау, қайта толтыру
және белсендіру үшін ынталандырушы фактордың бірі ретінде танылады.
4. Дәріс. Курорттық – рекреациялық ресурстар.
Курорттық - рекреациялық ресурстардың түсінігі, қасиеттері, құрамы және
негізгі сипаттамасы.
Табиғи емдік ресурстар.
Табиғи емдік ресурстарды қорғау.
Рекреациялық аудандандыру және рекреациялық зоналар
4.1. Қандай да болмасын мемлекеттің мемлекетінің ұлттық табиғи байлық
арасында қурорттық ресурстар ерекше экономикалық және әлеуметтік
маңыздылықты иеленеді. Табиғи емдік ресурстар курорттың профилін анықтайды,
ал олардың запастары оның соңғы көлемін анықтайды. Осы ресурстарды қолдану
мүмкіншілігі ноосфералық ресурстармен шектеледі (қаржылық, өндірістік,
кадрлық).
Курортография курортологияның бөлімі, ол курорттағы және курорттық
мекемедегі олардың ресурстарын және инфрақұрылымын сипаттай отырып, олардың
орналасу жерін және табиғи шарттарын мазмұндайтын бөлім. Курорттық
рекреациялық ресурстар дегеніміз –емдік-сауықтыру және рекреациялық іс-
шаралар үшін арналған табиғи-климаттық факторлар және қолдан жасаған
инфрақұрылым жиынтығы. Олар халықтың денсаулығын нығайту және рекреация
үшін қажетті курорттық кешендердің әр алуан аймақтарда даму перспективасын
және мүмкіншілігін анықтайды. Курорттық рекреациялық ресурстар табиғи
климаттық факторлар жиынтығын, инфрақұрылымды және кадрлық потенциалды
қолдану есебінен санаторлы сауықтыру және рекреациялық іс әрекетті
қамтамасыз етеді.
Табиғи шарттарды және ресурстарды қолдану үшін оларды бағалау қажет.
Курорттық рекреациялық ресурстарды бағалаудың міндетті кезеңіне келесілер
жатады:
1. бағалау объектілерін анықтау –табиғи кешенді, оның
компоненттерін және қасиеттерін.
2. бағалау жүргізілетін позицияның субъектісін көрсету.
3. зерттеу масштабына және мақсатына байланысты бағалау
критерийлерін анықтау.
4. градацияның бағалау шкаласының параметрлерін дайындау. Градация
шкаласы субъект және объект арасындағы бағалаушылық қатынасты
көрсетеді.
Әрбір шкаланың қадамы осы объектінің, субъекті жағдайына өзара іс-
әрекет ету интенсивтілігін анықтайды.
Бағалаудың 5 қадамды шкаласы өзіне келесі градацияларды қосады:
1. көбіне қолайлы (5 балл)
2. қолайлы (4 балл)
3. шекті қолайлы (3 балл)
4. аз қолайлы (2 балл)
5. қолайсыз (1 балл)
Табиғи ресурстарды бағалаудың 3 негізгі типі бар:
1. медико-биологиялық
2. психо-эстетикалық
3. технологиялық
1. Табиғи ресурстарды медико-биологиялық бағалау адам ағзасына
физиотерапевтік және медикаментоздық әдістердің үйлесімділігімен табиғи
емдік ресурстардың әсер етуін бағалау. Бұл жерде басты рөлді табиғи
ресурстар атқарады, оған биоклиматтық ландшафт және гидроминералды
ресурстар жатады.
Бірінші 2 фактор барлық курорттарда болады. Олар курорттық құрылысқа
емдік жерді таңдау барысында негіз болады. Биоклимат климаттың адам
ағзасына әсер етуін анықтайтын фактор. Ағзаға негізгі климаттық ықпал етуді
климаттық қалыптастырушы факторлар жасайды. Оған келесі топтарды жатқызуға
болады:
1) атмосфералық факторлар (метеорологиялық)
2) космостық факторлар (радиациялық)
3) теллурлік факторлар (жер)
Биоклиматтық шарттарды курортта салыстыру үшін биоклиматтық паспорт
енгізіледі.
Курорттық ландшафттық бағалау емдік жердің қызметтік және эстетикалық
сапасын есепке алу арқылы жасалады. Демалушыларды сауықтыру үшін
ландшафттың келесі құраушы –су объектілері, өсімдік әлемі. Гидроминералды
ресурстарға минералды сулар және емдік балшықтар жатады.
2. Табиғи ресурстарды психо-эстетикалық бағалау адамға табиғи
ландшафттың немесе оның компоненттерінің ерекше қайталанбас сипаттарының
эмоционалды әсер етуін бағалау, яғни қандай да болмасын табиғи кешен
адамның эмоционалды реакциясы. Эстетикалық құндылық ландшафттың
морфологиялық құрылымына, пейзар элементтерінің әралуандылығына байланысты.
Соңғы уақыттарда табиғи кешендердің психо-эстетикалық бағалауында
экзотикалық бірегейлігі ескеріледі.
Ресурстардың қасиеттерін бағалау барысында комфорттылық, типтік,
әралуандылық, жаңашылдық, интенсивтілік, мәнерлілік сияқты қасиеттерді
бағалауға болады. Демалу үшін көбіне тартымды рекреациялық іс-әрекеттің
түрі аурулар профилактикасы үшін жоғары деңгейді иеленеді. Рекреациялық іс-
әрекетінің көбіне тартымды типтеріне келесілер жатады:
1) күнделікті демалу үшін
2) апта сайынғы демалу үшін
3) жылдық демалыс уақытында демалу үшін
3. Табиғи ресурстарды технологиялық бағалау рекреациялық іс-әрекеттер
үшін табиғи және басқа да ресурстарды қолданудың техникасы мен
технологиясын бағалау, яғни қандай да болмасын рекреациялық айналысу
барысында рекреациялық мекемелерді құру үшін аумақты инженерлік-құрылыстық
игеру мүмкіншілігін бағалау жатады
4.2. Туризмді дамыту үшін аумақтың пайдалылығын және құндылығын
анықтау мақсатында туристік рекреациялық ресурстарды зерттеу қажет.
Туристік рекреациялық ресурстар дегеніміз – туристік экскурсиялық қызмет
көрсетулерді өндіру, емдеу, сауықтандыру-спорттық және танушылық
тұтынушылықты қанағаттандыру үшін қолданатын қоршаған ортаның табиғи
және адаммен жасалған объектілермен құбылыстар жиынтығы. Туристік
рекреациялық ресурстарды үлкен 2 топқа бөледі: табиғи рекреациялық
ресурстар және әлеуметтік-экономикалық рекреациялық ресурстар (мәдени-
тарихи). Л.А.Багров, Н.В. Багрова және В.С: Преображенский анықтамасы
бойынша (1977) табиғи рекреациялық ресурстар –бұл рекрациялық іс-әрекет
үшін қолайлы шартты иеленетін және адамның нақты континентіне демалу
және сауықтыруды ұйымдастыру үшін белгілі бір уақыт аралығанда қолданылатын
табиғи және табиғи техникалық геожүйелер, табиғат құбылысы және заты.
Рекреациялық ресурстар кешенінде ерекше орынды тұрмыстық жерлерде және
ауыл аралық аумақтарда орналасқан әлеуметтік – экономикалық ресурстар
алады, ол танушылық туризмді дамытудың алғы шарты болып есептелінеді.
Әлеуметтік-экономикалық (мәдени- тарихи) рекреациялық ресурстарға
-тарихи –мәдени объектілер ( мұражай, ескерткіштер) және құбылыстар
(этнографиялық, саяси, өндірістік және т.б.) жатады. Бұл ресурстар бір
жағынан, материалдық және рухани, ал екінші жағынан, қозғалатын және
қозғалмайтын болып бөлінеді.
Материалдық әлеуметтік-экономикалық рекреациялық ресурстар әрбір
тарихи даму сатысындағы өндіріс құралдар және басқа да қоғамның
материалдық құндылықтар жиынтығын қамтамасыз етеді. қажет етеді.
Рухани рекреациялық ресурстар (материалдық емес) қоғамның білім
беру, ғылым, өнер, әдебиет, мемлекеттік және қоғамдық өмірді, еңбекті және
тұрмысты ұйымдастырудағы жетістіктердің жиынтығы.
Қозғалмайтын рекреациялық ресурстар тобын тарихи ескерткіштер, қала
құрылыстары, архитектура, археология, монументалдық өнерлер және т.б. да
құрылыстар құрайды.
Қозғалатын рекреациялық ресурстар тобына - өнер ескеркіштері,
археологиялық қазбалар, минералдық, ботаникалық және зоологиялық
коллекциялар, құжаттық ескерткіштер және т.б. жеңіл тасымалданатын заттар
мен құжаттар жатады. Бұл топтың рекреациялық ресуртарын тұтыну көбіне
олар шоғырланған мұражайға, кітапханаға архивтерге барумен байланысты.
Тарихи және мәдени ескерткіштер негізгі қасиеттеріне байланысты 5
негізгі түрге бөлінеді:
1.Тарих ескерткіштеріне халық өмірінде, қоғам және мемлекет дамуында
маңызды тарихи оқиғаларға қоғам және мемлекет дамуына, ғылым мен
техникалық дамуына , халық мәдениеті мен тұрмысына, әскери істерге
байланысты ғимараттар, құрылыстар, ескерткіш орындар және заттар жатады.
2.Археологиялық ескеркіштер тобын ерте қалалардың,өндірістің жолдардың,
каналдардың қалдықтары, обалар, ерте орталық мәдени және тарихи орындары,
ерте тұрмыстың жерлердің мәдени, тарихи қабаттың бөлігін құрайды.
3.Қала құрылысы және архитектура ескеркіштеріне келесі объектілер жатады:
архитектуралы жиынтықтар және жарасымдылықтар (ансамбль), тарихи
орталықтардың кешендері, көшелер, алаңдар, әскери, мәдени археологиялық
құрылыстар, бақшалы парктер және т.б. құрайды.
4. Өнер ескеркіштері – бұл топқа бейнелеу, декоративтік қолданбалы және
т.б. өнер түрлерінің ескеркіштері жатады. (живопись, сурет).
5. Құжаттық ескеркіштер – мемлекеттік билік органдарының және мемлекеттік
басқару органдарының актілері, жазбаша және графикалық жазбалары, кинофото
құжаттар, басылымдар, музыка жазулары, архивтер, сирек кездесетін
басылымдар жатады.
Әлеуметтік – экономикалық рекрациялық ресурстарға тарихқа,
мәдениетке және адамның қазіргі іс - әрекетіне байланысты басқа да
объектілерді жатқызуға болады. Мысалы: кәсіпорынның оригиналды
кәсіпорындары, ауыл шаруашылығы, көліктік, ғылыми мекемелер, жоғары оқу
орындары, театрлар, спорттық қондырғылар, ботаникалық бақшалар,
зоопарктер, океанарий, этнографиялық және фольклорлық көрікті жерлер, және
де сақталған халық әдет – ғұрыптары, мейрамдық салт – дәстүрлер және т.б.
Бірақта туризм үшін қолайлы табиғи және әлеуметтік – экономикалық
шарттарды иеленетін аумақ өз өзімен туристік ресурс болып табылмайды.
Олар туристік ресурс деп туристік шаруашылықпен оның сәйкесті тұтынушылығы
және игеру мүмкіншілігі бар болуы барысында ғана танылады.
Табиғи кешендердің туристік – рекреациялық ресурстар классына көшуі келесі
схема бойынша жасалады:
1) табиғи кешендер жаратылыстық қалыптасу ретінде дамиды, туристік
сұраныстың болмауына байланысты ресурс сипатын иеленбейді;
2) туристік сұраныстың пайда болуы табиғи кешенді зерттеуді және
бағалауды талап етеді;
3) қоғамдық тұтынушылықтың іске қосылу және еңбек пен құралдарды
салу күшінде көбіне бағлы табиғи кешендер ресурсқа айналады,
4) туристік сұраныс көлемінің өсуі қасиеті бойынша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1 Дәріс. Курорттық іс денсаулық сақтау және емдік – сауықтыру туризм
жүйесінде
1. Курортологияның пәні және негізгі түсініктері
2. Халыққа қызмет көрсету аясында санаторлы – курорттық кешеннің орны
Курорттық істің басқа іс -әрекет түрлерімен өзара байланысы
1.1. Курорттық іс - бұл табиғи емдік ресурстарды қолдану негізінде
науқастарды емдеуді және реабилитациялауды, аурулар пракфилакториясын
ұйымдастыру және жүзеге асыру бойынша ғылыми тәжірибелік іс - әрекеттің
барлық түрлерінің жиынтығы, сонымен қатар олардың құрылымын және іс қимыл
механизмін зерттеу, курорттарды ұйымдастыру, құру және басқару бойынша
іс - шаралар кешені, азаматтарға емдік және мәдени тұрмыстық қызмет
көрсетуді қамтамасыз ету, табиғи емдік ресурстарды қолдану және қорғау
және курорттарды санитарлы қорғау іс әрекеттерінің жиынтығы.
Экономиканың бұл қызмет көрсету аясының секторы маңызды әлеуметтік
міндеттерді орындайды, олардың ішіндегі ең бастысы:
- табиғи рекреациялық ресурстарды және отандық курорттық кешенді
рационалды қолдану негізінде халықтың денсаулығын жақсарту;
- еңбек ресурстарын қайта толтыру, халықты жұмыспен қамтамасыз ету және
курортты дамыту.
Курорттық істің ғылыми медициналық негізін курортология құрайды.
Курортология - табиғи - климаттық және арнайы қолдандан жасалған
физикалық факторлардың емдік қасиеттерін, олардың адам ағзасына әсер ету
сипатын, аурулар емдеу және прафилактика жасау үшін оларды қолдану
мүмкіншілігін зерттейтін ғылым.
Курортология ғылым ретінде келесі бағыттарға негізделеді:
1) бальнеология (лат balneum - ванна) – емдік сулар туралы ғылым,
бальнеотерапия – емдік мақсатпен минералды суларды қорғау.
2) Климотология – климат туралы ғылым, климотерапия – емдік және
сауықтыру мақсаттарында климатты қолдану:
2.1) гелиология – күн туралы ғылым, гелиотерапия – емдік және сауықтыру
мақсаттарында күн сәулесін қолдану;
2.2.) аэрология - ауа туралы ғылым, аэротерапия - емдік және
сауықтыру мақсатында ауаны қолдану;
2.3.) талассология - теңіз туралы ғылым, талассотерапия – теңіздік
климатпен емдеу және күн ваннасы үйлесімділігімен суға түсу.
3) Диетология- тамақтану туралы ғылым, диетотерапия емдік сауықтандыру
мақсатында тамақты қолдану;
4) Кинезитерапия-қимыл-қозғалыспен емдеу, дене шынықтыру- белсенді
демалыс және емдік дене шынықтыру.
5) Физотерапия – қолдан жасалған физикалық факторларды емдік мақсатта
қолдану.
Курорт (неміс тілінің Кurort сөзінен алынған. Kur –емдеу, Ort-орын) –
емдік-профилакториялық мақсатта игерілген және қолданылатын табиғи емдік
ресурстары бар аумақ.. табиғи нысандардың емдік құрылымы мен шарты көп
жылдық тәжірибенің ғылыми зерттеу негізінде бекітіледі және денсаулық
сақтау сұрақтарымена айналысатын мемлекеттің атқарушы билігімен
бекітіледі. Курорттық мекенде климаттық шарттардың географиялық
орналасуы және сипаттына байланысты бір немесе бірнеше табиғи емдік
факторлар болуы мүмкін. Курорттың табиғи факторының сипатына байланысты
келесі түрлерге бөлінеді:
- климаттық емдеу, негізгі емдік факторлар әр түрлі климаттық
құрайшылар жатады. Табиғи климаттық зоналарға сәйкес мұндай
курорттар жазықтық, далалық, шөлді, таулы, теңіз жағасы және т.б.
болып бөлінеді;
- бальнеологиялық, негізгі емдік факторлар әр түрлі типтегі минералды
сулар жатады;
- саз балшықтық, негізгі емдік фактор әр түрлі типтегі балшықтар болып
табылады;
- аралас, емдік факторлар кешенін иеленеді.
Табиғи емдік факторлардың емдік тиімділігінің дәрежесі, оларды игеру
дәрежесі және курорттардың қолайлы шарттары бойынша мемлекеттік,
аймақтық және жергілікті тағайындаудағы курорттар және емдік -
сауықтыру орындары болып бөлінеді.
Қазақстан республикасының курорттық қоры – барлық көрсетілген және
есепке алынған табиғи емдік ресурстардың, емдік – сауықтыру
орындардың, және де курорттар мен курорттық аймақтардың жиынтығы. Іс
- әрекет мақсатына байланысты курорттың қызметтеріне келесілер кіру
мүмкін:
- санаторлы – курорттық емдеу;
- науқастардың медициналық реабилитациясы;
- қалпына келтірушілік емдеу;
- сауықтырушылық емдеу және ауру прафилактикасы;
- мәдени – танушылық және ойын – сауықытық.
Курорттың үш бірінші қызметі курорттық терапияның негізін - табиғи
физикалық факторларды емдік қолдануды құрайды.
Сауықтыру демалысы - арнайы медициналық емделуді, дәрігерлік
бақылауды және емдеуді қажет етпейтін, денсаулығы сау тұлғаның курортқа
келуі. Негізгі сауықтыру факторларына дене шынықтыру және спорт, таяу
және алыс туризм, ағзаны нығайту үшін қолданатын табиғи емдік факторлар,
және де мәдени массалық іс – шаралар жатады.
Медициналық (емдік) туризм – емдік сауықтыру және эвристикалық
мақсатта күнделікті тұрғылықты жерінен уақытша шығу. Су, тау, шаңғы
туризм түрлерін ерекшелейді, ал ұзақтығы бойынша - қысқа мерзімді ( 5-7
тәулік) және ұзақ мерзімді (7 тәуліктен жоғары).
Курорттар емдеуді ұйымдастыру және ауру прафилактикасы үшін
пайдалы табиғи емдік ресурстарды иеленетін емдік – сауықтыру
аумақтарында орналасады. Мұндай жерлерді емдік және сауықтыру
мақсаттарында көбіне тиімді қолдану үшін курорттық инфрақұрылымынның бар
болуы қажет.
Курорттық инфрақұрылым дегеніміз денсаулықты нығайтуға мүмкіндік
беретін, халыққа курорттық қызмет көрсетуді көрсету бойынша материалдық
объектілер және іс -әрекеттер түрлерінің жиынтығы. Курорттық инфрақұрылым
өзіне емдік прафилактикалық, мәдени – тұрмыстық және ойын –сауықтық
мекемелерді, спорттық алаңдарды, арнайы оқытылған медициналық және
қызмет көрсетуші персоналды және т.б. қосады. Курорттық инфрақұрылым
әлеуметтік инфрақұрылымның жүйе бөлігі болып табылады және өзінің қосымша
жүйе бөліктерін (коммуникация, жолдар, көлік және т.б.) иеленеді.
Емдік және демалыс мақсатында адамдарға қызмет көрсету қызметін
орындайтын курорттық шаруашылық емдік – профилакториялық мекемелер:
санаторийлер, емдік пансионаттар, курорттық емханалар, пляждар, минералды
сулар галереясы, су емдеу орындары, балшықтық емдеу орындары, солярий,
аэрарий, бассейн, аквапарктер, тақырыптық және табиғи парктер және т.б.
кешенін білдіреді.
Осылайша, курорттардағы ғылыми – практикалық іс - әрекет әр алуан
болып келеді және бірнеше негізгі бағыттарды өзіне қосады (1.1. сурет):
Бұл бірнеше базалық құраушыны: емдік – сауықтыру қызметін,
орналастыру қызметін, тамақтандыру, бос уақыт санаторлы - курорттық
өнімнің кешенділігімен шартталады.
Курорттық істің міндеттеріне келесілер кіреді:
- курорттық істі ұйымдастырудың ғылыми негіздерін дайындау;
- санаторлы – курорттық емдеудің және сауықтырудың әдістерін және
технологиясын дайындау;
- курорттық ресурстарды іздестіру;
- санаторлы – курорттық сауықытурға және емдеуге, соның ішінде
рекреациялық тұтынушылыққа халықтың тұтынушылығын зерттеу;
- курорттық қызметтің құқықтық аспектілерін дайындау, курорттық
қызметі лицензиялау, стандартизациялау және сертифакаттау;
- курорттық объектілерді қолдану;
- курорттық қызмет көрсетудің технологиясын жетілдіру және сапасын
жоғарлату, соның ішінде орналастыру, тамақтандыру, анимациялық іс
-әрекетті;
- санаторлы курорттық инфрақұрылымның ғылыми негіздерін және
нормативтерін дайындау, соның ішінде курортты санитарлы қорғау.
:
1.2. Халыққа қызмет көрсету аясында санаторлы – курорттық кешеннің
орны. Курорттық істің басқа іс -әрекет түрлерімен өзара байланысы.
Қазіргі экономиканың басты ерекшелігі материалдық өндіріспен
салыстырғанда қызмет көрсету аясының прогрессивті өсуі болып табылады.
Мысалы АҚШ – та 1990 жылдардың ортасында қызмет көрсету аясы жұмысының
үлесі 75 пайызға жетті, ал 2005 жылы бұл көрсеткіш 80 пайызға жетті.
Қызмет көрсету сектиорына жалпы ішкі өнімнің 75 пайызы жатады, бұл
секторда АҚШ –тың жаңа компанияларының 67 пайызы қызмет етеді. Бұл
жағдай басқа да дамыан елдерде байқалып отыр, онда қызмет көрсету үлесі
жалпы ұлттық өнімнің 3 тен 2 бөлігіннен 4 тен 3 бөлігін көлемін құрап
отыр.
Қызмет көрсету – сезілмеушілік, бастаудан бөлінбеушілік, сапаның
өзгеруі, сақталмаушылық сияқты айрықшы қасиеттерді иеленетін бұл
процессте сатушы мен сатып алушының өзара іс -әрекетінің бар болуымен
сипатталатын, нәтижеге жету процессі түрінде болатын еңбек өнімі. Бұл
анықтаманы халыққа қызмет көрсету жүйесінде ерекше орын алатын
санаторлы- курорттық қызмет көрсету аясына да таратуға болады.
Санаторлы – курорттық қызмет көрсетулер қызмет көрсетудің барлық аясы
үшін жалпы экономикалық өзіндік бейнені білдіреді, сонымен қатар тек
өзіне ғана тән артықшылық сипатты иеленеді.
Сервистік қызмет көрсету ретінде санаторлы- курорттық қызмет
көрсетудің өзіндік бейнесі бұл ая үшін жоғарыда аталған жалпы
ерекшеліктермен және оны материалдық өндірістен ерекше көрсетумен
сипатталады. Көбіне тар мағынада санаторлы – курорттық қызмет көрсетулер
- демалушылардың санаторлы емдеуге және курорттық демалуға
тұтынушылығын қанағаттандыру мақсатында курорттық жерлерде орналасқан
орналастыру кәсіпорындарымен ұсынылатын қызмет көрсетулер (1.2. сурет).
Сурет 1.2. Сервис жүйесінде санаторлы – курорттық қызметтің орны.
Рекреациялық қызмет көрсету дегеніміз емделу, ойын – сауық, жаңа сезім
алу және танушылық мақсаттарымен өзінің күнделікті тұрғылықты жерінен тыс
жерде жұмсалған күшті қайта толтыруға адамның тұтынушылығын
қанағаттандыруға бағытталған ұйымдастырылған кәсіпорынмен жүзеге
асырылатын іс -әрекет. Өз кезегінде рекреациялық қызметкөрсету аясы
көбіне ірі құрылымдық қалыптасу – демалу аясының жүйе бөлігі болып
табылады. Демалу аясы құрамына бір жағынан рекреациялық маңыздылық және
екінші жағынан маңызды салалық ерекшелікті иеленетін мәдени мекемелердің,
спорттық, көрермендік және ойын –сауық кәсіпорындарының қызметі кіреді.
Рекреациялық қызмет көрсету мазмұнының мұндай түсінігі оны туризм
аясына жатқызу мүмкіншілігімен шартталады. Туризмнің көп бөлігі өзінің
табиғаты бойынша рекреациялық болып келеді. Сондықтан шет елдерде
қабылданған туризм түрлерінің жіктемесінде туризмнің бір түрі ретінде
емдік – сауықытур туризмі қарастырылады. Туристік сияқты курорттық іс
-әрекет шегінде жүзеге асырылатын рекреация негізгі мотив және сол
уақытта оның маңызды қызметі болып табылады. Нәтижесінде курортта саяхат,
сауықтыру және демалу туризмге және курорттық іске жататын рекреацияның
бұл формасын анықтайтын маңызды компонент болып табылады.
Рекреациялық мақсаттар үшін бос уақытты қолдануды қарастыратын болсақ,
онда санаторийлерге сапарларды емдік – сауықтыру туризмге жатқызуға
болады. А.Н. Разумованың позициясымен де келісуге болады, оның пікірі
бойынша емдік туризм - бұл санаторлы – курорттық саланың жұмысын
ұйымдастыруды саяхат технологиясының көзқарасы бойынша қарастыратын
курорттық медицинаның жаңа бөлімі. Туристік өнімді қалыптастыру негізіне
адам өмірі сапасын жақсартатын емдік немесе сауықтыру технологиясы
жатады. Жаңа бағыттың әлеуметтік маңыздылығы демалу блокті
қалыптастыру есебінен денсаулықты қорғау жүйесінің маңызды бөлігін
құру және санаторлы – курорттық саланың жұмысына туристік бизнестің
заңдылықтарын және қызмет көрсету сапасын басқару технологиясын енгізу
есебінен оның рентабельдігін жоғарлату болып табылады. Ол үшін
санаторий жұмыстарына жаңа тәсілдер дайындау қажет, атап айтқанда
шаруашылық жүргізудің жаңа амалдарын енгізу және саяхат уақытында
демалу мен емделуге тұтынушылықты көбіне толық қанағаттандыру болуы
қажет.
1.3. Курорттық факторлар: түсінігі, жіктемесі, емдік және сауықтыру
мақсаттарында қолдану мүмкіншілігі
Әдебиет:
1. Ветитнев А.М. Курортное дело: учебное пособие М.: КНОРУС,2007г
2. Ветитнев А.М. Маркетинг санаторно - курортных услуг: учебное
пособие. М.: Медицина, 2001.
3. Кусков А.С., Лысикова О.В. Курортология и оздоровительный туризм:
Учебное пособие. – Ростов нД: 2004г
2 Дәріс. Курорттық медицина негіздері
2.1. Денсаулық индустриясының түсінігі.
2.2. Қазақстанда денсаулықты ұйымдастыру жүйесі.
2.3. Қазіргі курорттық медицинаның мәні және оны құраушылар.
2.1. Денсаулық ұлттық қауіпсіздіктің маңызды факторы саяси,
демографиялық жағдайдың түбірлі өзгеруі әлеуметтік бейімделудің күшеюі адам
өмірінің құндылық жүйесінде бірінші орынды денсаулық алады. Ұлттың
денсаулығын қорғау және нығайту мемлекеттің басты стратегиялық міндеті
болып табылады.
Денсаулықты қорғау –бұл емдік профилактикалық, сауықтыру-рекреациялық,
санитарлы-гигиеналық, экономикалық, техникалық және ұйымдастырушылық іс-
шараларды жүзеге асыруды қосатын жалпы мемлекеттік шаралар жиынтығы.
Денсаулықты қорғау әлеуметтік бейімделген нарықтық экономикада ерекше
орынды алады, өйткені бұл жерде медициналық қызмет көрсетулерді өндіреді,
ал оларды құру халық денсаулығын қорғау мен нығайтудың негізгі шартын
құрайды. Қазіргі денсаулықты қорғау ұлттық экономикадан тыс көрініс ала
алмайды. Ұлттық шаруашылықтың ерекше жүйе бөлігі дене индустрия болып
табылады.
Дене индустрия дегеніміз –бұл адам денсаулығын қорғау және нығайту
бойынша іс-әрекеттер аясының және оған байланысты салалардың өзара іс-
әрекет етуін қарастыратын ұлттық шаруашылығының қызметтік көпсалалық жүйе
бөлігі болып табылады. Дене индустриясының қалыптасуы денсаулық қорғаудың
қазіргі технологияларды қолдануға көшуімен сипатталады. Ол ұлттық
экономиканың басқа салаларымен техникалық және қызметтік байланыстарды
кеңейтті. Ұлттық экономиканың көптеген салалары тікелей немесе жанама түрде
денсаулық индустриясының қызмет етуіне қатысады.
Денсаулық
қорғау
Медициналық
өнеркәсіп
Медициналық және
әлеуметті сақтандыру
Денсаулық
индустриясы
Қоршаған
ортаны қорғау
Санаторлы-куро
рттық іс
Дәрі-дәрмектік
қамтамасыз ету
Денсаулық индустриясының құрылымы:
Осылайша, денсаулық индустриясы нарықтық шаруашылығының бөлінбес
элементі болып табылады. Ол жетекші елдердің әлеуметтік-экономикалық
дамуында маңызды рөл атқарады. Денсаулық индустриясының даму деңгейі
қазіргі нарықтық шаруашылығының нығаю деңгейімен тығыз байланысты.
Денсаулық индустриясы жалпы ішкі өнімді, ұлттық өнімді құруға тікелей
қатысады.
Денсаулық индустриясы тауар мен қызмет көрсетуді өндірумен қатар оларды
сатып алудың белсенді тұтынушысы. Денсаулық индустриясының қызмет етуі
ұлттық экономика шегінде қосымша жұмыс орындарын құруға, халық және
мемлекетпен кіріс алуға мүмкіндік береді.
2.2. Ұлттың денсаулығын қорғау және нығайтуды қамтамасыз ету денсаулық
индустриясының барлық секторлар мен қызметінің өзара келістіріліп дамуы
қажет. Олардың қызмет етуінде қандай да болмасын қарама -қайшылықтардың
болуы қоғамға қосымша әлеуметті және экономикалық залалдар әкеледі.
Денсаулық индустриясы ұлттық экономиканың жүйе бөлігі ретінде келесі
қызметтерді орындауға міндетті:
1. қоғам мүшелеріне медициналық қызмет көрсету;
2. қоғам мүшелерін медициналық тағайындаудағы тауарлармен қамтамасыз
ету;
3. аурулар табиғатын ғылыми тану, оларды емдеу және профилактика т.б.
Денсаулық индустриясының инфрақұрылымы –бұл денсаулық индустриясының
қызмет етуі және дамуы үшін шарттарды қамтамасыз ететін ұйымдардың
жиынтығы(көлік, материалдық-техникалық жабдықтау, білім беру, т.б.).
Денсаулық индустриясының инфрақұрылымының негізгі қызметі медико-
санитарлық, емдік-диагностикалық, сауықтыру-профилактикалық процестердің
дұрыс қызмет етуін жүзеге асыру үшін қажетті шарттарды қамтамасыз етеді.
Мемлекеттің конституциясына және азаматтық кодексіне сәйкес
азаматтардың денсаулығын қорғау және қоғамдық денсаулықты нығайту
мемлекетінің әлеуметтік және экономикалық саясатының негізіне жатады. Бұл
маңызды әлеуметтік міндетті денсаулық қорғаудың мемлекеттік жүйесі
орындайды. Ол өзіне министрлікті және облыстық қалалық басқармаларды
қосады.
Қаланың, ауылдың, санитарлы-эпидемиялық қарама-қарсы жағдайда қолдау
бойынша барлық профилактикалық жұмысты денсаулық сақтау министірлігінің
санитарлы- эпидемиялық бақылау бөлімі жүзеге асырады. Бұл қызмет ішетін
судың сапасын, тамақ өнімдерін, қаланың санитарлық жағдайын, еңбектің
гигиеналық нормаларын сақтау, тамақ объектілерінің сапаларына бақылауды
қамтамасыз етеді.
Қоғамдық қызметтік жүйе ретінде денсаулық қорғау түсінігіне адам өмірін
және денсаулығын қорғауға бағытталған мемлекеттік, ұжымдық, топтық және
жеке іс-шаралардың барлық кешені кіреді. Мемлекеттің қазіргі тұжырымдамасы
денсаулық қорғауды қалдық қағида бойынша қаржыландыратын әлеуметтік елі
ретінде қарастырмайды. Денсаулық қорғау жүйесіне келесілер жатады:
1. Денсаулық қорғаудың мемлекеттік жүйесі
2. Сауықтыру медицинаның жүйесі
3. Жеке медицина
Денсаулық қорғау жүйе іс-әрекетінің 2 бағыты бар:
1. профилактика
2. емдеу
Профилактиканың негізгі міндеті денсаулықтың әлсізденуін және аурудың
дамуын ескеру болып табылады. Ол өзіне келесілерлі қосады:
1) санитарлы-гигиеналық іс-шаралар
2) диспансірлік әдісті жүзеге асыру. Диспансірлік әдіс келесі түрлерде
болады, алдында ауырған науқастарға үнемі бақылау жүргізу.
Науқасқа белсенді бақылау жасау және оларды жүйелік емдеу, патронаж,
яғни үй жағдайында науқасқа белсенді жүелік бақылау оның өмірінің
әлеуметтік, тұрмыстық және гигиеналық шарттарын жасау. Профилактиканы
поликлиникалар және диспансерлер жүзеге асырады. Емхана емдеуді қажет
ететін науқасты тексеріп госпитализациялауға ауруханаға жібереді. Ал
диспансерлер поликлиника ішіндегі арнайы мамандандырылған кабинеттер. Олар
емдік-профилактикалық мекемелер болып табылады.
Емдеуді әртүрлі клиникалар жүзеге асырады. Олардың негізгі міндеті
емдеудің медикаментоздық және физикалық әдістерін, хирургиялық бөлімдердің
оперативті әдістерін қолдану арқылы емдік көмек көрсету. Ерекше категорияны
емдік және профилактикалық көмек көрсету атқаратын перзентхана үйлері
атқарады.
2.3. Денсаулық қорғаудың емдік профилактикалық мекемелері амбулаторлы
және стационарлы болып бөлінеді. Амбулаторлы мекемелерге келесілер жатады:
1) амбулатория –мекеменің өзінде немесе үйде медициналық көмек
көрсететін мекеме, поликлиникадан ерекшелігі -мамандардың аз саны және
диагностикалық зерттеу көлемінің аз болуымен сипатталады.
2) емхана –жеке емдік профилактикалық мекеме немесе аурухана құрамына
кіретін мекеме, бұл жерде жабдықталған лабараториялық, диагностикалық және
процедуралық кабинеттер болады және барлық мамандықтың дәрігірлері қызмет
етуі керек.
3) өнеркәсіп кәсіпорындарда денсаулық пункттері және ауылдық жерлердегі
ФАП. Олар алғашқы білікті медициналық көмек көрсетеді, профилактикалық
қараулар жасайды, кәсіпорынның санитарлық жағдайын және қауіпсіздік
техниканы сақтауға бақылау жасайды.
4) нақты аурулар түрін бақылаумен айналысатын диспансерлер.
5) әйелдер консультациясы.
6) жедел көмек станциялары.
Стационарлы мекемелерге келесілер жатады:
1) аурухана –үнемі емдеуді және бақылауды қажет ететін науқастар үшін
емдік мекеме.
2) госпиталь -әскери қызметкерлерді немесе мүгедектерді емдеу үшін
аурухана.
3) клиника –науқастардың стационарлы емдеу, студенттерді оқыту және
ғылыми зерттеу жұмысын жүзеге асыратын ауруханалық мекеме.
Отандық денсаулықты қорғауда емдеу мен сауықтырудың келесі кезеңдері
көрсетіледі:
1) Диагностикалық кезең. Ол ерте кезеңде ағзаның физиологиялық
жүйесінің өзгеруін анықтауға бағытталады. Ол үшін дәстүрлі әдістер
қолданылады.
2) емдік-профилактикалық –ағзаның әлсіздігін немесе бұзылған жүйесін
қайта толтыруға бағытталған. Төтенше жағдайда емдеу қызметі тағайындалуы
мүмкін.
3) реабилитациялық - рекреациялық санаторлы-курорттық сала мекемелері
шартында жүзеге асырылады. Мүндай мекемелерге келесілер жатады:
1. профилакторийлер - әлсізденгендер немесе клиникадан шыққан кейін
емделуін жалғастыру үшін арналған сауықтыру мекемесі.
2. жергілікті типтегі санаторийлер – күрделі аурудан және
метеореакциядан өткен тұлғалар және алыс курорттарға бару денсаулықтың
төмендеуіне әкелу мүмкін тәуекелі бар тұлғалар үшін профилактикалық
мекеме. Мысалы қаланың маңайында немесе сыртында орналасуы мүмкін.
3. санаторий - табиғи емдік физикалық факторларды басым қолданумен
емдеуді, профилактиканы және медициналық реабилитацияны жүзеге асыратын
емдік – профилактикалық мекемелер.
4. емдеумен пансионат (орналастыруды, тамақтандыруды қамтамасыз етеді)
5. балалар санаторийлер
6. ана және бала санаторийлер
7. санаторлы-сауықтыру орталықтары
8. демалу үйі
9. турбазалар
10. ғылыми білім беру мекемелері (медициналық институттар)
11. басқарудың мемлекеттік органдар.
Өмір сүру іс-әрекеті процесінде әрбір адам үнемі сыртқы ортамен
контактіде болады. Адамға сыртқы ортаның келесі факторлар ықпал етеді:
физикалық (шу, вибрация нерв жүйесіне ықпал етеді, ультрадыбыстық толқулар
– көздің көруіне ықпал етеді), химиялық (газдық, суықтық заттар адамның
ағзасына түседі), биологиялық (флора, фауна), әлеуметтік-экономикалық
(елдің тұрмыс жағдайы).
Еңбек ету процесінде адамға кәсіптік факторлар да әсер етеді, олардың
шамадан тыс әсер етуі кәсіптік ауруға әкеледі. Кәсіптік факторларға
келесілер жатады: химиялық, орталық жүйке жүйесіне ықпал етуі.
Қандай да болмасын жұмыс адам ағзасын әртүрлі физиологиялық реакцияға
әкелуі мүмкін: шаршау немесе жұмыс қысымдылығы; қамығу; шамадан тыс қамығу.
Адам ағзасында ауру дамуы 4 кезеңмен ерекшеленеді:
1) жасырынды – аурудың көрінетін құбылыстарының болмауы
2) продромалды –бұл аурудың алғашқы симптомдарының пайда болуы және
аурудың толық даму арасындағы аралық. Мысалы температураның жоғарлауы,
бастың ауруы, әлсіздік, дәбеттің төмендеуі
3) аурудың толық даму кезеңі
4) аурудың жазылу кезеңі.
3 дәріс. Курорттық істің рекреациялық негіздері
3.1. Рекреация түсінігі.
3.2. Бос уақыт және рекреация. Рекреациялық кеңістік.
3.3. Рекреациялық іс -әрекеттің жіктемесі және құрылымдық ерекшеліктері.
3.1. Рекреациялық географияның негізгі түсініктеріне ең алдымен бос уақыт;
демалыс, рекреация және туризмді жатқызуға болады. Бос уақыт -рекреациялық
процесс дамуының қажетті шарты. Бос уақыт белгілі бір дәуірдің, топтың
әлеуметтік сипатына байланысты өзгеріп отыратын категория. Ол көлемі
бойынша да өзгеріп отырады. Бос уақытты жұмыстан тыс уақытпен теңестіру
теориялық көзқараспен қатар тәжірибелі түрде де қате болып келеді.
Жұмыстан тыс уақыт өзінің мәні жағынан ерекшеленетін 4 түрлі топтан
құралады:
1. Жұмыс орнына бару мен келуге кететін уақыт
2. Күнделікті қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін кететін уақыт (ұйқы,
тамақтану, жеке тазалық).
3. Үй шаруашылығына және тұрмыстық тұтынушылықтар үшін кететін уақыт
4. Физикалық, интеллектуалдық даму және демалу үшін кететін уақыт, яғни
ол бос уақыт болып табылады.
Сонымен, жұмыстан тыс уақыт екіге бөлінеді: міндетті түрде және
басқа іс - әрекеттерден бос уақытқа (1- сурет)
Рекреация латын сөзінен аударғанда қайта толтыру, ол француз тілінен
аударғанда ойын-сауық, демалыс іс-әрекет өзгерісі дегенді білдіреді.
Осыған байланысты рекреация термині бос уақытта адамның таңдаушылық өмір іс-
әрекетінің анықталған түрін сипаттаумен қатар, оның қызмет ететін
кеңістігін де сипатталады.
Жалпы айтқанда, рекреация – күнделікті тұрғылықты жерінен тыс жерде
арнайы арналған аймақты тәулікңтік, апталық және жылдық өмірлік цикл
кезеңінде адамдардың емдеушілік, танушылық, спорттық және т.б. іс-әрекеттер
үшін бос уақытты қолдану барысында пайда болатын құбылыс және қатынас
жиынтығы.
Рекреация оның ұзақтығы бойынша қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді деп
бөлінеді.
Қысқа мерзімді – рекреациялық жерге 1-2 сағатқа созылатын серуен . Ұзақ
мерзімді кезінде адамдар өзінің тұрақты жерінен тыс жерде түнейді.
Ұзақ мерзімді рекреацияны – туризм деп айтуға болады.
Айтылғандарды ескере отырып демалушы мен рекреант түсініктері турист
түсінігіне қарағында кең қолданылады.
Сонымен қатар қандай да бір жерге барып, бірақ барған жерінде қонбайтын
тұлғалар болады, мұндай рекреанттарды – экскурсанттар деп атайды.
Туризм – (француз сөзі – серуендеу, саяхат мағынасына келеді) – бос
уақытты тұрақты жерінен тыс жерлерде өткізудің бір түрі. Рекреация немесе
демалысқа қарағанда, туризм деген өте қысқа түсінік. Қазіргі ғылыми
әдебиеттер бойынша туризм - бұл адамдардың тұрғылықты жерінен тыс
жерге саяхаттау және тұрақтау барысында пайда болатын қатынастар мен
құбылыстар жиынтығы. Сонымен, туризм деген түсінік, ол тұрақты жерінен
тыс жерде 24 сағат немесе онан артық уақыт ішінде болатын рекреацияның
барлық түрі.
Жоғарыда айтылғаннан мынадай қорытынды жасауға болады: демалушы және
рекреант деген өте кең түсмінік, ал турист соның бір бөлігі – қысқа
түсінік. Бос уақытнда үйінде демалып жатқандар демалушылар болса, ал
рекреанттарға бос уақытын тұрақты жерден тыс жерлерде өткізушілер
жатады.
Экскурсия - латын сөзінен шыққан - жол жүру, серуендеу, көрікті көз
тартарлық объектілерді аралап көру деген сөз. Н.С. Мироненко мен И.Т:
Твердохлебовтың айтыунша, экскурсия - бұл танымдық, ағартушылық,
ғылыми, спорттық немесе ойын сауықтық мақсатты көздейтін, 24 сағаттан
аспайтын және түнеуге тоқтамай саяхаттау және серуендеу. Туризм және
экскурсия түсініктері өзара тығыз байланысқан. Экскурсиялар тәжірибелі
түрде барлық маршруттарда туристерге қызмет көрсетіп отырады.
Егерде де, жоғарыда айтылғандардың барлығына қорытынды жасасақ,
мынаны аңғаруға болады: адамның бос уақытындағы іс - әрекетінің барлығы
да “демалыс” деген кең түсінікке жатады, ал қалғандарының барлығы соған
кіреді. Демалысқа адамның үйде де, тыста да айналысатын барлық
рекреациялық іс - әрекеттері кіреді. Төменгі сатыға “рекреация” немесе
үйден тыс жердегі демалысты қосуға болады. Оған туризм де экскурсия дав
кіреді. Рекреация туризмнен кеңірек түсінік, өйткені оған экскурсия,
сая бақтағы демалыс және басқа да рекреация түрлері енеді.
3.2. Бос уақыт адамның физикалық күштерін қайта жаңғырту және дамыту
үшін және оның рухани күштерін жан-жақты дамыту үшін, әлеуметтік
тұтынушылықтар қатарын қанағаттандыру үшін жұмсалады. Басқа сөзбен
айтқанда, ол белсенді іс-әрекетке жұмсалады. Және де бос уақыт демалыс
үшін арналған уақыт болып табылады. “белсенді іс - әрекет” пен демалыс
ұғымдары, бір біріне сәйкес келмейтін секілді көрінуі мүмкін. Бірақ
физиологтардың зерттеулері бойынша, жақсы демалыс – адамның іс -
әрекетінің түрінің алмасып тұруы екендігін көрсетеді.
Бос уақыттың 2 негізгі қызметін көрсетуге болады:
1. Еңбек аясы және басқа жұмыс түрлеріне кеткен адамның күшін қайта
толтыру қызметі.
2. Рухани және физиологиялық дамуды жүзеге асыратын қызмет.
Қалпына келтіру қызметіне тамақтану, ұйқы, қозғалыс жатады. Даму
қызметіне жататындар: танымдық,қатынасу.
Пайдалану сипатына қарай бос уақыт күнделікті, апталық және жыл
сайынғы болып бөлінеді. Күнделікті бос уақытты қолдану тұрғын үймен,
қалалық ортамен тікелей байланысты келеді.
Апталық рекреация демалыс күндері қаланың сыртында зонада жүзеге
асырылады (жергілікті рекреация) \ week end\.
Жыл сайынғы рекреация жылдық демалыс және каникул кезеңдерінде жүзеге
асырылады. \ішкі аудандық, жалпы мемлекеттік, халықаралық болуы мүмкін\.
Демалыс адамның жұмыс істеу қабілетін толықтырады, жүйке
жүйесіне және психологиясына тиетін қысымды бәсендетеді, ал ауыр жұмыспен
айналысатындар үшін физикалық қысым азаяды. Демалыс – халықтың қоғамдық
өмірінің бөлігі болып табылады. Яғни, ол әлеуметтік категория ретінде
қарастырылады. Демалыс уақытында адамның іс-әрекеті келесі түрде жіктелуі
мүмкін:
1. Белгілі бір физикалық жүктемеге байланысты жүзеге асырылатын іс-әрекет.
\спортпен айналысу, серуенге шығу\.
2. Әуесқой істермен айналысу.\аң аулау, сурет салу, теледидар көру\
3. Интеллектуалдық іс-әрекеттер.\газет, журнал оқу\
4. Өнер әлеміне бейімделу ( театрға, концертке, мұражайларға сапар шегу)
өнер саласындағы шығармашылық (көркем өнер, ағашты зерделеу және
т.б.)
5. Белсенді және пассивті сипаттағы ойын-сауық, көңіл көтеру, сергу
6. Қанағат алу, көңіл көтеру үшін жасалатын саяхаттар.
7 Еркін тақырыпқа әңгімелесу, сұхбаттасу, өз таңдауына байланысты сөз
табысу.
География, социология бойынша ғылыми жұмыстарда демалыс түсінігімен
қатар рекреация, рекреациялық іс-әрекет, рекреациялық процесс сияқты
терминдер жиі қолданылады. Еңбек сипаты еркін уақытты қолдану құрылымы
және формасы түбірлі өзгеруіне байланысты аталған түсініктерді қолдану
нақты мағынаны береді. Ауыр физикалық еңбектің басым болуы кезеңінде бос
уақыт, ең алдымен, тұрғын жер бойынша физикалық күшті қайта толтыру үшін
қолданылады.
Қазіргі уақытта адамның таңдаулы өмір іс-әрекетіне байланысты : тәуліктік,
апталық, жылдық циклдегі \айналыс\ бос уақыт емдеушілік, танушылық,
спорттық және мәдени сауықтық іс-әрекеттер үшін жұмсалады.
Олар күнделікті тұрғылықты жерінен тыс жерге адамның уақытша кетуімен
сипатталады және т.б. ерекше ресурстарды иеленетін арнайы аймақтарды және
материалдарды техникалық базаларды қажет етеді.
Әсіресе, рекреация түсінігі осындай сипаттағы таңдаулы өмірлі іс-
әрекетінің мазмұнын толық және жақсы көрсетеді.
3.3. Саяхатты ұнатушылар жолға шығу барысында әртүрлі мақсаттар көздейді.
Біреулері басқа аймақтың назар аударылатын жерлерімен танысқысы келеді.
Екіншілері табиғат әсемділігін көруді көздейді. Үшіншілері үшін туристік
сапар спорттық іс-шара болып табылады. Басқа сөзбен айтқанда, рекреация
мен туризмнің 3 негізгі мақсатты қызметін көрсетуге болады:
1. Танушылық
2. Денсаулықты жақсарту –спорттық
3. Емдеушілік.
Танушылық қызмет туристің табиғи, мәдени-тарихи, этнографиялық,
шаруашылық және т.б. да аймақтың көңіл бөлушілік құндылықтарына
қызығушылықты білдіруді жүзеге асырады.
Табиғи –климаттық назар аударуларға жағымды климаттық шарттарды жатқызуға
болады.\ тау, теңіз, ауа райының температурасы т.б.\.
Мәдени-тарихи назар аударуларға –тарихи, археологиялық, архитектуралық
ескерткіштер және т.б. объектілер жатады.
Этнографиялық назар аударуларға – халықтың салт-дәстүрі, әдет-ғұрпы, киімі
асхана тағамдары, және т.б. халықтың шығармашылықтары жатады.
Шаруашылық назар аударуларға - шаруашылықты жүргізуге өзіндік ерекшелігі
бар немесе оның жоғарғы нәтижелері кіреді.
Туризм арқылы сауықтыру адамның өндірістік және өндірістен тыс
физикалық және психикалық шаршау мәселелерін шешу жолының бірі болып
саналады. Белсенді демалысты дұрыс ұйымдастыру және кең қолдану физикалық
түрде адамның денсаулығын нығайтады, жағымсыз шарттарға олардың қарсылық
білдіруін жоғарлатады. Денсаулықты жақсарту және спорттық туризмді жүзеге
асыру барысында шаршаулықты басатын шаршауға байланысты . Олардың еңбек
қабілеттілігін жоғарлату үшін ағзаның маңызды жүйе қызметтерін қайта
толтыруға бағыттталған адам денсаулығы үшін жалпы нығайтушы шаралар
қолданылады. Бұл жағдайда маңызды орынды серуен, сапарлар, экскурсиялар,
көрермендік іс-шаралар, теңізді, және өзендік суға түсулер және т.б. іс-
шаралар жүзеге асырылады.
Бұл қызметтің әлеуметтік-экономикалық мәні өте үлкен. Өйткені, ол
миллиондаған адамдардың денсаулығын нығайтуға бағытталған, яғни олардың
еңбек қабілеттілігін жоғарлатады. Адамның денсаулығын сақтау, нығайту,
олардың еңбек қабілеттілігін жоғарлату елдің әлеуметтік саясатының ең
басты міндеті болып табылады. Бұл міндетті шешуде туризм біраз маңызды рөл
атқарады. Еңбек пен демалу жақсы өмірлік процесстің бағыттары болып
табылады. Сондықтан, жақсы ұйымдастырылған демалу жұмыстық қабілеттілікті
жоғарғы деңгейде ұстау үшін қажетті шарт екені сөзсіз. Организм бір іс-
әрекеттен екінші іс-әрекетке ауысқанда жақсы демалады. Бұл қатынаста
туризмнің рөлі өте жоғары. Өйткені, туризм қозғалысты, эмоцияаны, таза
ауаға ұзақ уақыт өткізуді білдіреді. Туризмнің артықтылықтарын көрсете
отырып мынадай іс-әрекет түрін байқауға болады: патриоттықты тәрбиелеу,
отанға сүйіспеншілікті сезімді ояту және салт-дәсүрлерді сақтауға мүмкіндік
береді. Туристер өз елінде саяхат жасау барысында оның жоғарғы деңгейін,
еңбектік қабілеттілігін, тәрбиелік жақтарын көре бастайды.
Сонымен қатар, туризмнің тәрбиелік жағына адамдардың табиғатқа деген
ұқыптық қатынастарын қалыптастыру да жатады.Қазіргі уақытта рекреация мен
туризм терминдері кең долдануда. Бірақта, атақты зерттеушілердің өзі бұл
түсініктерді анықтау барысында нақты жауап бере алмайды. Бірақта мұндай іс-
әрекет соңғы уақыттарда жер шарында рекреациялық миграцияның даму
процессіне кедергі болып отырған жоқ.
Халықаралық туризм қазіргі уақытта әлемдік шаруашылықтың жүргізуші
секторының бірі. Ол әлемдік жалпы ішкі өнімнің 11 пайызын құрайды. Біздің
көз алдымызда туризмнің глобализациялану \жақындастыру\ процессі жүзеге
асырылуда, яғни халықаралық туристік байланыстар әлем әлем халықтары
арасында географиялық аяны кеңейтуге әкелуде. Мысалы, әлемнің 10 пайызының
халқы туристік мақсаттармен өз елінен тыс басқа елдерге шығуда. Бұның
себебі неде? Себептер көп. Оның ең бастылары мыналар:
1. Ғылыми-техникалық революцияның дамуына байланысты материалдық өндіріс
аясында қоғамдық еңбек өндірістерінің өсуі. Еңбек өндірістілігінің өсу
деңгейінің қарқыны еңбек етушілердің жеке және қоғамдық тұтынушылығын
қанағаттандыру дәрежесін анықтайды. Материалды және мәдени деңгейдің
көтерілуі және жоғарлауы тұтыну құрлымын өзгертеді. Яғни, халық
материалдық игіліктерге қарағанда , қызмет көрсетулерге сұранысты
көбейтеді. Бұл мынадай себепке байланысты: адамның күнделікті тұтынушылығы
көбіне біржақты болып отыр және оның қанағаттану шегі болады. \тамаққа,
киімге\. Сондықтан, адамның интеллектуалдық сұранысына байланысты қызмет
көрсетулерге тұтынушылығы жоғарлап отыр.
2. Еңбек өндірістілігінің материалдық-өндіріс аясында өсуі қоғамдық өмірді
жасауға аз уақыттың кетуіне әкеледі. Мысалы, жылдық уақыт – 9000 сағ.,
3000 сағ.-ұйқы, 3000 сағ.- жұмыс, 3000сағ.- бос уақыт. Қорытынды : Жүйелі
түрде жұмыс уақытының қысқаруы бос уақыттың өсуіне әкеледі. Сондықтан,
рекреациялық іс-әрекеттің өсуі еңбек етушілердің \іс-әрекет\ бос уақытының
өсуімен түсіндіріледі.
3.Рекреацияның өсуіне транспорттық прогресс те ықпал етеді. Әуе жолының
пайда болуы, тасмалдау құралдары санының өсуі, әрбір жеке адамдарда
транспорттық құралдардың бар болуының өсуі. Бір сөзбен айтқанда,
транспорттық инфрақұрылым маңызды түрде дамып ортыр. Сонымен қатар,
транспорттық тарифтердің төмендеуі халықтың көбіне қол жеткізуге мүмкіндік
береді., яғни туризмге жол ашылады.
4. Рекреациялық миграцияның өсуінің маңызды факторы халықтың ірі
индустриялық орталарда шоғырлануы болып табылады. Өндірістік процесстердің
механизациялануы және автоматтандырылуы физикалық жүктемені қысқартады.
Бірақ та физикалық жүктеменің азаюы 19 ғасырдың гиподинамия деген ауруға
әкеледі.
Гиподинамия – бұл қозғалыстың жетіспеушілігінің ауруы. Гиподинамия адамның
денсаулығына кері әсер етеді. Сондықтан, мұндай жағдайларда, рекреациялық
іс-әрекет талап етіледі.Қозғалыстардың аз болуы эмоциалық шаршауға әкеледі.
Бұл басты себептер капиталистік елдер сияқты дамушы еллдерге де тән болып
отыр.
Рекреация қазіргі уақытта адамның жақсы өмір сүруінің қажетті шарты
болып табылады. Қоғамның көзқарасы бойынша оның негізгі міндеті қоғамның
әрбір мүшесінің физикалық және психологиялық күштерін қайта толтырумен
дамыту болып табылады. Рекреация қоғам дамуының бөлінбес бөлігі. Сонымен
қатар, рекреацияның емдеушілік қызметі маңызды орынды алып отыр. Емдеушілік
қызмет санаторлық-курорттық жерлерде жүзеге асыру адамның өндірістік және
өндірістік емес психологиялық шаршауын және денсаулығын жақсартудың жолы
болып табылады. Мұндай қызмет халықтың денсаулығын сақтаумен дамытуға
белсенді өмірдің ұзақтығын қамтамассыз етуге байланысты жүзеге асырылады.
Сонымен қатар, рекреация іс-әрекеті басқа да қызмет түрлерін атқарады.
Олардың негізгілеріне мыналарды жатқызуға болады:
- әлеуметтік –мәдени қызмет;
-экономикалық қызмет;
- саяси қызмет;
-экологиялық қызмет.
Әлеуметтік –мәдени қызмет рекреацияның жетекші қызметі. Мәдени
немесе рухани тұтынушылықтар – бұл қоршаған әлемді тану және қоршаған
ортада оның алатын орнын тану тұтынушылығы. Туризм адамның табиғатпен
мәдени-тарихи және әлеуметтік құндылықтармен рухани жағынан танысу үшін
үлкен мүмкіншіліктер ашады. Бұл іс-әрекет еліміздегі сияқты барлық әлем
елдері ішінде де жүзеге асырылады.
Рекреацияның экономикалық қызметтер арсында басты орынды жұмыс
күшінің ұдайы өндіріс алады. Рекреация арқылы еңбек етушілердің еңбекке
деген мүмкіншілігі жоғарлайды. Жұмысқа қабілеттіліктің толық құндылығын
сақтау кезеңі жоғарлайды және ұзартылады. Экономикалық көзқарас бойынша
шаруашылық іс -әрекеттің тұтастай аясын қалыптастырылған саланың бірі –
туризм болып табылады. Тауар- ақша қатынастары жағдайында рекреация
экономикалық қызметтің басқа да түрлерін жүзеге асырады.
Мысалы:
1. Елдің нақты бір аймақ бөлігінде шаруашылық құрылымды тез дамытады;
2. Жұмыс орнын кеңейтеді, яғни осы салада рекреациялық қызмет
көрсетулерге байланысты халықтыңжұмыспен қамтылуы;
3. Халықтың ақшалай кірісі мен шығынын теңестіру құрылымына маңызды
әсер етеді;
4. Шетелдік туристерді елге тарту шетелдік валютаны алуды қамтамассыз
етеді.
Саяси қызмет туризм еңбек етушілердің саяси тәрбиелеуін қамтамассыз
етеді.Ішкі туризм патриоттық қозғалыстарды, отанға деген сүйіспеншілікті
тәрбиелеуге ат салысады. Халықаралық тәрбиелеуді жүзеге асыру барысында
туризм халықаралық байланыстарды нығайтады, ұлттардың бір-біріне
жақындауын , адамдардың араласуын дамытады.
Экологиялық қызмет халықтың денсаулығын сақтау мен дамытуға
байланысты. Демалу мен туризм қоршаған табиғи ортаны қорғау, қайта толтыру
және белсендіру үшін ынталандырушы фактордың бірі ретінде танылады.
4. Дәріс. Курорттық – рекреациялық ресурстар.
Курорттық - рекреациялық ресурстардың түсінігі, қасиеттері, құрамы және
негізгі сипаттамасы.
Табиғи емдік ресурстар.
Табиғи емдік ресурстарды қорғау.
Рекреациялық аудандандыру және рекреациялық зоналар
4.1. Қандай да болмасын мемлекеттің мемлекетінің ұлттық табиғи байлық
арасында қурорттық ресурстар ерекше экономикалық және әлеуметтік
маңыздылықты иеленеді. Табиғи емдік ресурстар курорттың профилін анықтайды,
ал олардың запастары оның соңғы көлемін анықтайды. Осы ресурстарды қолдану
мүмкіншілігі ноосфералық ресурстармен шектеледі (қаржылық, өндірістік,
кадрлық).
Курортография курортологияның бөлімі, ол курорттағы және курорттық
мекемедегі олардың ресурстарын және инфрақұрылымын сипаттай отырып, олардың
орналасу жерін және табиғи шарттарын мазмұндайтын бөлім. Курорттық
рекреациялық ресурстар дегеніміз –емдік-сауықтыру және рекреациялық іс-
шаралар үшін арналған табиғи-климаттық факторлар және қолдан жасаған
инфрақұрылым жиынтығы. Олар халықтың денсаулығын нығайту және рекреация
үшін қажетті курорттық кешендердің әр алуан аймақтарда даму перспективасын
және мүмкіншілігін анықтайды. Курорттық рекреациялық ресурстар табиғи
климаттық факторлар жиынтығын, инфрақұрылымды және кадрлық потенциалды
қолдану есебінен санаторлы сауықтыру және рекреациялық іс әрекетті
қамтамасыз етеді.
Табиғи шарттарды және ресурстарды қолдану үшін оларды бағалау қажет.
Курорттық рекреациялық ресурстарды бағалаудың міндетті кезеңіне келесілер
жатады:
1. бағалау объектілерін анықтау –табиғи кешенді, оның
компоненттерін және қасиеттерін.
2. бағалау жүргізілетін позицияның субъектісін көрсету.
3. зерттеу масштабына және мақсатына байланысты бағалау
критерийлерін анықтау.
4. градацияның бағалау шкаласының параметрлерін дайындау. Градация
шкаласы субъект және объект арасындағы бағалаушылық қатынасты
көрсетеді.
Әрбір шкаланың қадамы осы объектінің, субъекті жағдайына өзара іс-
әрекет ету интенсивтілігін анықтайды.
Бағалаудың 5 қадамды шкаласы өзіне келесі градацияларды қосады:
1. көбіне қолайлы (5 балл)
2. қолайлы (4 балл)
3. шекті қолайлы (3 балл)
4. аз қолайлы (2 балл)
5. қолайсыз (1 балл)
Табиғи ресурстарды бағалаудың 3 негізгі типі бар:
1. медико-биологиялық
2. психо-эстетикалық
3. технологиялық
1. Табиғи ресурстарды медико-биологиялық бағалау адам ағзасына
физиотерапевтік және медикаментоздық әдістердің үйлесімділігімен табиғи
емдік ресурстардың әсер етуін бағалау. Бұл жерде басты рөлді табиғи
ресурстар атқарады, оған биоклиматтық ландшафт және гидроминералды
ресурстар жатады.
Бірінші 2 фактор барлық курорттарда болады. Олар курорттық құрылысқа
емдік жерді таңдау барысында негіз болады. Биоклимат климаттың адам
ағзасына әсер етуін анықтайтын фактор. Ағзаға негізгі климаттық ықпал етуді
климаттық қалыптастырушы факторлар жасайды. Оған келесі топтарды жатқызуға
болады:
1) атмосфералық факторлар (метеорологиялық)
2) космостық факторлар (радиациялық)
3) теллурлік факторлар (жер)
Биоклиматтық шарттарды курортта салыстыру үшін биоклиматтық паспорт
енгізіледі.
Курорттық ландшафттық бағалау емдік жердің қызметтік және эстетикалық
сапасын есепке алу арқылы жасалады. Демалушыларды сауықтыру үшін
ландшафттың келесі құраушы –су объектілері, өсімдік әлемі. Гидроминералды
ресурстарға минералды сулар және емдік балшықтар жатады.
2. Табиғи ресурстарды психо-эстетикалық бағалау адамға табиғи
ландшафттың немесе оның компоненттерінің ерекше қайталанбас сипаттарының
эмоционалды әсер етуін бағалау, яғни қандай да болмасын табиғи кешен
адамның эмоционалды реакциясы. Эстетикалық құндылық ландшафттың
морфологиялық құрылымына, пейзар элементтерінің әралуандылығына байланысты.
Соңғы уақыттарда табиғи кешендердің психо-эстетикалық бағалауында
экзотикалық бірегейлігі ескеріледі.
Ресурстардың қасиеттерін бағалау барысында комфорттылық, типтік,
әралуандылық, жаңашылдық, интенсивтілік, мәнерлілік сияқты қасиеттерді
бағалауға болады. Демалу үшін көбіне тартымды рекреациялық іс-әрекеттің
түрі аурулар профилактикасы үшін жоғары деңгейді иеленеді. Рекреациялық іс-
әрекетінің көбіне тартымды типтеріне келесілер жатады:
1) күнделікті демалу үшін
2) апта сайынғы демалу үшін
3) жылдық демалыс уақытында демалу үшін
3. Табиғи ресурстарды технологиялық бағалау рекреациялық іс-әрекеттер
үшін табиғи және басқа да ресурстарды қолданудың техникасы мен
технологиясын бағалау, яғни қандай да болмасын рекреациялық айналысу
барысында рекреациялық мекемелерді құру үшін аумақты инженерлік-құрылыстық
игеру мүмкіншілігін бағалау жатады
4.2. Туризмді дамыту үшін аумақтың пайдалылығын және құндылығын
анықтау мақсатында туристік рекреациялық ресурстарды зерттеу қажет.
Туристік рекреациялық ресурстар дегеніміз – туристік экскурсиялық қызмет
көрсетулерді өндіру, емдеу, сауықтандыру-спорттық және танушылық
тұтынушылықты қанағаттандыру үшін қолданатын қоршаған ортаның табиғи
және адаммен жасалған объектілермен құбылыстар жиынтығы. Туристік
рекреациялық ресурстарды үлкен 2 топқа бөледі: табиғи рекреациялық
ресурстар және әлеуметтік-экономикалық рекреациялық ресурстар (мәдени-
тарихи). Л.А.Багров, Н.В. Багрова және В.С: Преображенский анықтамасы
бойынша (1977) табиғи рекреациялық ресурстар –бұл рекрациялық іс-әрекет
үшін қолайлы шартты иеленетін және адамның нақты континентіне демалу
және сауықтыруды ұйымдастыру үшін белгілі бір уақыт аралығанда қолданылатын
табиғи және табиғи техникалық геожүйелер, табиғат құбылысы және заты.
Рекреациялық ресурстар кешенінде ерекше орынды тұрмыстық жерлерде және
ауыл аралық аумақтарда орналасқан әлеуметтік – экономикалық ресурстар
алады, ол танушылық туризмді дамытудың алғы шарты болып есептелінеді.
Әлеуметтік-экономикалық (мәдени- тарихи) рекреациялық ресурстарға
-тарихи –мәдени объектілер ( мұражай, ескерткіштер) және құбылыстар
(этнографиялық, саяси, өндірістік және т.б.) жатады. Бұл ресурстар бір
жағынан, материалдық және рухани, ал екінші жағынан, қозғалатын және
қозғалмайтын болып бөлінеді.
Материалдық әлеуметтік-экономикалық рекреациялық ресурстар әрбір
тарихи даму сатысындағы өндіріс құралдар және басқа да қоғамның
материалдық құндылықтар жиынтығын қамтамасыз етеді. қажет етеді.
Рухани рекреациялық ресурстар (материалдық емес) қоғамның білім
беру, ғылым, өнер, әдебиет, мемлекеттік және қоғамдық өмірді, еңбекті және
тұрмысты ұйымдастырудағы жетістіктердің жиынтығы.
Қозғалмайтын рекреациялық ресурстар тобын тарихи ескерткіштер, қала
құрылыстары, архитектура, археология, монументалдық өнерлер және т.б. да
құрылыстар құрайды.
Қозғалатын рекреациялық ресурстар тобына - өнер ескеркіштері,
археологиялық қазбалар, минералдық, ботаникалық және зоологиялық
коллекциялар, құжаттық ескерткіштер және т.б. жеңіл тасымалданатын заттар
мен құжаттар жатады. Бұл топтың рекреациялық ресуртарын тұтыну көбіне
олар шоғырланған мұражайға, кітапханаға архивтерге барумен байланысты.
Тарихи және мәдени ескерткіштер негізгі қасиеттеріне байланысты 5
негізгі түрге бөлінеді:
1.Тарих ескерткіштеріне халық өмірінде, қоғам және мемлекет дамуында
маңызды тарихи оқиғаларға қоғам және мемлекет дамуына, ғылым мен
техникалық дамуына , халық мәдениеті мен тұрмысына, әскери істерге
байланысты ғимараттар, құрылыстар, ескерткіш орындар және заттар жатады.
2.Археологиялық ескеркіштер тобын ерте қалалардың,өндірістің жолдардың,
каналдардың қалдықтары, обалар, ерте орталық мәдени және тарихи орындары,
ерте тұрмыстың жерлердің мәдени, тарихи қабаттың бөлігін құрайды.
3.Қала құрылысы және архитектура ескеркіштеріне келесі объектілер жатады:
архитектуралы жиынтықтар және жарасымдылықтар (ансамбль), тарихи
орталықтардың кешендері, көшелер, алаңдар, әскери, мәдени археологиялық
құрылыстар, бақшалы парктер және т.б. құрайды.
4. Өнер ескеркіштері – бұл топқа бейнелеу, декоративтік қолданбалы және
т.б. өнер түрлерінің ескеркіштері жатады. (живопись, сурет).
5. Құжаттық ескеркіштер – мемлекеттік билік органдарының және мемлекеттік
басқару органдарының актілері, жазбаша және графикалық жазбалары, кинофото
құжаттар, басылымдар, музыка жазулары, архивтер, сирек кездесетін
басылымдар жатады.
Әлеуметтік – экономикалық рекрациялық ресурстарға тарихқа,
мәдениетке және адамның қазіргі іс - әрекетіне байланысты басқа да
объектілерді жатқызуға болады. Мысалы: кәсіпорынның оригиналды
кәсіпорындары, ауыл шаруашылығы, көліктік, ғылыми мекемелер, жоғары оқу
орындары, театрлар, спорттық қондырғылар, ботаникалық бақшалар,
зоопарктер, океанарий, этнографиялық және фольклорлық көрікті жерлер, және
де сақталған халық әдет – ғұрыптары, мейрамдық салт – дәстүрлер және т.б.
Бірақта туризм үшін қолайлы табиғи және әлеуметтік – экономикалық
шарттарды иеленетін аумақ өз өзімен туристік ресурс болып табылмайды.
Олар туристік ресурс деп туристік шаруашылықпен оның сәйкесті тұтынушылығы
және игеру мүмкіншілігі бар болуы барысында ғана танылады.
Табиғи кешендердің туристік – рекреациялық ресурстар классына көшуі келесі
схема бойынша жасалады:
1) табиғи кешендер жаратылыстық қалыптасу ретінде дамиды, туристік
сұраныстың болмауына байланысты ресурс сипатын иеленбейді;
2) туристік сұраныстың пайда болуы табиғи кешенді зерттеуді және
бағалауды талап етеді;
3) қоғамдық тұтынушылықтың іске қосылу және еңбек пен құралдарды
салу күшінде көбіне бағлы табиғи кешендер ресурсқа айналады,
4) туристік сұраныс көлемінің өсуі қасиеті бойынша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz