Гуманитарлық ғылымдар жүйесіндегі және оқу пәндеріндегі мемлекет және құқық теориясы

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

I.МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ТЕОРИЯСЫНЫҢ ПӘНІ МЕН ӘДІСТЕРІ, АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1. Мемлекет және құқық теориясы . іргелі ғылым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Мемлекет және құқық теориясының функциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.3. Мемлекет және құқық теориясының әдістері, оларды жүйелеу негіздері ... ... ..13

II. ГУМАНИТАРЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР ЖҮЙЕСІНДЕГІ ЖӘНЕ ОҚУ ПӘНДЕРІНДЕГІ МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ТЕОРИЯСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2.1. Гуманитарлық ғылымдар жүйесіндегі мемлекет және құқық теориясы пәнінің рөлі мен орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2.2. Мемлекет және құқық теориясы заң ғылымдары жүйесінде ... ... ... ... ... ... ... ...18

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24

КІРІСПЕ
Бүгінде экономика мен өз мемлекеттілігіміздің берік іргетасын қамтамасыз етіп, біз қағидаттық жаңа кезеңге сенімді қадам бастық. Мұның өзі Қазақстанның одан әрі дамуын тұрлаулы, осы заманғы және болашағы зор экономикалық, әлеуметтік, саяси және әкімшілік негізге қоюға мүмкіндік береді. Мемлекет пен құқық теориясы – нақты заң ғылымдарына және құқық салаларына қатысты маңызды жалпы теоретикалық және әдістемелік функцияларды орындайтын ең базалық заң ғылымдарының бірі. Ол өзі ғана емес, сонымен қатар басқа заң ғылымдары аттап өте алмайтын түсініктер мен категорияларға сүйенеді. Бұған қоса, мемлекет және құқық теориясында өнделетін қорытындылар мен ережелер нақты заң ғылымдар үшін өз пәнін ғылыми игеруде бағыт қызметін атқарады.
Мемлекет және құқық теориясы жоғары кәсіби білімі бар заңгерді дайындаудың жалпы жүйесіндегі мәнге ие. Біріншіден, бұл ғылым құқықтану және мемлекеттанудың бастапқы түсініктерімен, ережелерімен категорияларымен таныстырады, екіншіден, мемлекет және құқық теориясы әдістемелік ғылым болып табылады, онда заң ғылымдарындағы арнайы сұрақтарды шешу үшін фундаменталды болып табылатын, маңызды теориялық ережелер өнделеді; үшіншіден, ол құқықтануда салалық ғылымдар сұрақтарын зерттейтін интегративті ғылым ролінде шығады.
Мемлекеттік-құқықтық білімдер жүйесінде базалық тұрғыларды иемденіп мемлекет және құқық теориясы студенттерге мемлекет пен құқықтың мәнін, қоғамдық тағайындалуы, олардың басқа әлеуметтік құбылыстармен байланыстары, мемлекет пен құқықтың пайда болу және дамуының заңдылықтары туралы білімдер береді. Ол мемлекет пен құқықтың негізгі түсініктері мен категориялары туралы алғашқы түсініктер береді, оларсыз салалық және басқа заң пәндерінің нақты білімдерін игеру мүмкін емес. Мемлекет пен құқықтың жалпы теориясын оқу, студенттердің игерген білімдері негізінде мемлекеттік-құқықтық құбылыстардың мәнін және әлеуметтік тағайындалуын дербес сипаттауды, қазіргі заманның барлық мемлекеттік-құқықтық мәселелеріне шығармашылық жағынан келуді, қоғамдық өмірдің күрделі саяси-құқықтық құбылыстарына дұрыс бағалауды беруді, олардың мәнін, негізгі үдістерін, орнын, ролін, функцияларын және қоғамдық өмірдің басқа құбылыстары мен байланыстарын ашуды, сонымен қатар әртүрлі өмірлік жағдайларда алынған білімдерді қолдануды өңдеуге бағытталған. Бұл ғылым жалпы құқықтық мәдениетті қалайды, студенттерде заңдық көзқарастың ғылыми негізін қалыптастырады.

Қолданылған әдебиеттер
1. Алексеев С.С. Философия прав. М., 1997.
2. Баймаханов М.Т. О необходимости переосмысления некоторых научно-методологических вопросов теории государства и права // Науч. Труды «Әділет». 1999. №
1(5)7
3. Гегель Г.В.Ф. Философия права. М., 1990.
4. Зиманов С.З. Место общей теории права в советском правоведении // Сов.Государство и право. 1984. № 47
5. Зиманов С.З. Правовая наука: сфера и предмет // Сов. Государство и право. 1982. № 10
6. Ибраев А.С., Культелеева Т.Т. Вопросы изучения государство и права // Вестник КазГУ. 1988. № 9.
7. Историческое и логическое в познании государства и права / А.И. Королев, Л.С. Явич.Л., 1988.
8. Карбонье Ж. Юридическая социология. М.: Прогресс,1986.
9. Керимов Д.А. Методология права: Предмет, функции, проблемы философии права. М.,2000.
10. Козлов В.А. Проблемы предмета и методологии общей теории права. Л., 1989.
11. Лапаева В.В. Конкретго-социологические исследования в праве. М., 1988.
12. Лукич Р. Методология права. М., 1981.
13. Марача В., Матюхин А. Социокультурный анализ политико-правового пространства /
/ Науч. тр. «Әділет». 1999. № 1(5)7
14. Мартышин О.В. Совместимы ли основные типы понимания права // Государство и
право. 2003. № 6.
15. Нерсесянц В.С. Философия права: Учеб. М., 1997.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

I.МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ТЕОРИЯСЫНЫҢ ПӘНІ МЕН ӘДІСТЕРІ, АТҚАРАТЫН
ҚЫЗМЕТТЕРІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1. Мемлекет және құқық теориясы – іргелі
ғылым ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..5
1.2. Мемлекет және құқық теориясының
функциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.3. Мемлекет және құқық теориясының әдістері, оларды жүйелеу
негіздері ... ... ..13

II. ГУМАНИТАРЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР ЖҮЙЕСІНДЕГІ ЖӘНЕ ОҚУ ПӘНДЕРІНДЕГІ МЕМЛЕКЕТ
ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ
ТЕОРИЯСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..16
2.1. Гуманитарлық ғылымдар жүйесіндегі мемлекет және құқық теориясы
пәнінің рөлі мен
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.2. Мемлекет және құқық теориясы заң ғылымдары
жүйесінде ... ... ... ... ... ... .. ... .18

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22

ҚОЛДАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..24

КІРІСПЕ
Бүгінде экономика мен өз мемлекеттілігіміздің берік іргетасын
қамтамасыз етіп, біз қағидаттық жаңа кезеңге сенімді қадам бастық. Мұның
өзі Қазақстанның одан әрі дамуын тұрлаулы, осы заманғы және болашағы зор
экономикалық, әлеуметтік, саяси және әкімшілік негізге қоюға мүмкіндік
береді. Мемлекет пен құқық теориясы – нақты заң ғылымдарына және құқық
салаларына қатысты маңызды жалпы теоретикалық және әдістемелік
функцияларды орындайтын ең базалық заң ғылымдарының бірі. Ол өзі ғана
емес, сонымен қатар басқа заң ғылымдары аттап өте алмайтын түсініктер мен
категорияларға сүйенеді. Бұған қоса, мемлекет және құқық теориясында
өнделетін қорытындылар мен ережелер нақты заң ғылымдар үшін өз пәнін
ғылыми игеруде бағыт қызметін атқарады.
Мемлекет және құқық теориясы жоғары кәсіби білімі бар заңгерді
дайындаудың жалпы жүйесіндегі мәнге ие. Біріншіден, бұл ғылым құқықтану
және мемлекеттанудың бастапқы түсініктерімен, ережелерімен
категорияларымен таныстырады, екіншіден, мемлекет және құқық теориясы
әдістемелік ғылым болып табылады, онда заң ғылымдарындағы арнайы сұрақтарды
шешу үшін фундаменталды болып табылатын, маңызды теориялық ережелер
өнделеді; үшіншіден, ол құқықтануда салалық ғылымдар сұрақтарын зерттейтін
интегративті ғылым ролінде шығады.
Мемлекеттік-құқықтық білімдер жүйесінде базалық тұрғыларды иемденіп
мемлекет және құқық теориясы студенттерге мемлекет пен құқықтың мәнін,
қоғамдық тағайындалуы, олардың басқа әлеуметтік құбылыстармен байланыстары,
мемлекет пен құқықтың пайда болу және дамуының заңдылықтары туралы
білімдер береді. Ол мемлекет пен құқықтың негізгі түсініктері мен
категориялары туралы алғашқы түсініктер береді, оларсыз салалық және басқа
заң пәндерінің нақты білімдерін игеру мүмкін емес. Мемлекет пен құқықтың
жалпы теориясын оқу, студенттердің игерген білімдері негізінде мемлекеттік-
құқықтық құбылыстардың мәнін және әлеуметтік тағайындалуын дербес
сипаттауды, қазіргі заманның барлық мемлекеттік-құқықтық мәселелеріне
шығармашылық жағынан келуді, қоғамдық өмірдің күрделі саяси-құқықтық
құбылыстарына дұрыс бағалауды беруді, олардың мәнін, негізгі үдістерін,
орнын, ролін, функцияларын және қоғамдық өмірдің басқа құбылыстары мен
байланыстарын ашуды, сонымен қатар әртүрлі өмірлік жағдайларда алынған
білімдерді қолдануды өңдеуге бағытталған. Бұл ғылым жалпы құқықтық
мәдениетті қалайды, студенттерде заңдық көзқарастың ғылыми негізін
қалыптастырады.
Мемлекет және құқық теориясын терең оқып зерттемейінше салалық заң
ғылымдарын және басқару сипатындағы пәндерді жемісті игеру мүмкін емес.
Мемлекет және құқық теориясының жалпы ғылыми теориялық маңызы
түсінігін ашу негізгі міндет болып табылады. Осы міндеттерді зерттеу
нәтижесінде белгілі бір мақсатқа қол жеткізуге болады.
I. МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ТЕОРИЯСЫНЫҢ ПӘНІ МЕН ӘДІСТЕРІ, АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТТЕРІ
1.1 Мемлекет және құқық теориясы – іргелі ғылым
Мемлекет пен құқық теориясы дегеніміз – қоғамның жалпы заңдылықтарын,
құқықтық өмірді ұйымдастырудың принциптерін және теориясын анықтайтын,
болжайтын белгілі бір жүйедегі қоғамтану ғылымы.
Мемлекет және құқықтың жалпы теориясының пәні – мемлекет пен құқықтың
пайда болуының, дамуының және қызмет етуінің жалпы заңдылықтары.
Кез келген ғылымның өз пәні, өзі зерттейтін заңдылықтарының анықталған
шеңбері болады. Зандылықтар дегеніміз – белгілі бір құбылыстардың маңызын
білдіретін шынайы тұрақты қатынастар.  Мемлекет пен құқық теориясының пәнін
мемлекеттік-құқықтық құбылыстардың өмір сүруі мен дамуының жалпы
заңдылықтары құрайды.
Сонымен, өзіне тән ерекшеліктерін ескере отырып мемлекет пен құқық
теориясына мынандай сипат беруімізге болады:
а) мемлекет пен құқық теориясы қоғамдық ғылым, себебі ол қоғамдық
өмірдің анықталған бөлігі – мемлекет пен құқықты зерттейді;
ә) тікелей мемлекеттік-құқықтық құбылыстарды зерттейтіндіктен,
құқықтық ғылым;
б) барлық құқықтық ғылымдарға қатысты жалпы мәселелерді
зерттейтіндіктен, жалпы теориялық құқықтық ғылым;
в) тереңдетілген байланыстар мен қатынастарды ашудың негізінде
басты  қорытындыларды жасайтындықтан, негіз салушы (фундаменталды) ғылым;
г) салалық заң ғылымдарымен өзара байланысты бағыт беруші,
әдістемелік мәндегі ғылым;
д)  құқықтық ғылым курсына кіріспе ғылым, себебі ол  мемлекеттік-
құқықтық құбылыстарға біртұтас сипаттама беру кезіндегі заңдық
түсініктердің негізгі жүйесін қалыптастырады.
Мемлекет пен құқық теориясы пәнінің өзіне тән ерекшеліктерін білу үшін
зерттелетін ғылымның басқа да қоғамдық және құқықтық ғылымдармен байланысын
қарастыруымыз қажет. Қоғамдық өмірдің ең өзекті мәселесі - мемлекет пен
құқық тек мемлекет пен құқық теориясының ғана емес, басқа да философия,
экономикалық теория, әлеуметтану, саясаттану, тарих, психология, логика
тәріздес қоғамдық ғылымдардың зерттеу обьектілеріне жатады.
Мемлекет пен құқық теориясы мен басқа қоғамдық ғылымдардың арасындағы
байланысты сипаттауда екі түрлі қағида маңызға ие болады. Біріншіден,
мемлекеттік құқықтық құбылыстарды зерттеу кезінде басқа әлеуметтік
шынайылықтан алшақ кетуге болмайды. Сондықтан, мемлекет пен құқықты зерттеу
кезінде басқа қоғамдық ғылымдардың жеткен жетістіктері міндетті түрде
қолданылады. Екіншіден, құқықтық шынайылық басқа құбылыстармен байланысып
жатқандықтан, қоғамдық өмірдің басқа салаларын - экономикалық, мәдени,
саяси және тағы басқалар зерттеу  заң ғылымдарының, соның ішінде мемлекет
пен құқық теориясының көмегінсіз толық бола алмайды.
Сонымен, мемлекет пен құқық теориясының басқа қоғамдық ғылымдармен
байланысы екі түрлі сипатқа ие болады. Бір жағынан, мемлекет пен құқық
теориясы қоғамдық ғылымдардың жетістіктерін пайдаланса, екінші жағынан,
қоғамдық ғылымдар мемлекет пен құқық теориясының тұжырымдарына сүйенеді.
Бұндай қорытынды ғылыми білімнің бірлігі мен өзара байланысы қағидасынан
шығады.
Құқықтық ғылымдардың ерекшеліктеріне келсек, олар мемлекеттік құқықтық
шынайылықтың өзекті мәселелерін арнайы зерттеумен шұғылданады. Барлық
құқықтық ғылымдарды өз пәндерінің ерекшеліктеріне байланысты бірнеше
топтарға жіктеуге болады.
Теориялық құқықтық ғылымдар мемлекеттік құқықтық құбылыстардың аса
маңызды жалпы сұрақтарын зерттейді. Тарихи құқықтық ғылымдар мемлекеттік -
құқықтық  мекемелердің (мемлекет пен құқық тарихы) немесе мемлекет пен
құқық ілімдерінің (саяси құқықтық ілімдер тарихы) даму процессін
қарастырады.
Салалық құқықтық ғылымдар (конституциялық, қылмыстық, азаматтық,
әкімшілік, еңбек және т.б.) нақты құқықтық мекемелер мен нұсқауларды және
тиісінше құқықтық практиканы зерттейді.
Қолданбалы құқықтық ғылымдар (криминалистика, сот медицинасы, сот
психиатриясы және т.б.) табиғи және техникалық ғылымдардың жетістіктерін,
құқықтық мәселелерді шешу үшін қолданылады.
Заңдық ғылымдар жүйесінде мемлекет және құқық теориясының алатын орны
ерекше. Мемлекет және құқық теориясы мен тарихи-заңдық ғылымдардың
ұқсастығы олардың мемлекет пен құқықты тұтас қарайтындығына байланысты,
айырмашылығы тарихи-заңдық ғылымдар зерттеу барысында мемлекеттік-құқықтық
нысандарды даму үрдісінде хронологиялық тәртіппен, тарихи әдістерді қолдана
отырып зерттейді, теория осы құбылыстарды тұжырымдап, олардың дамуының
жалпы заңдылықтарын анықтауға тырысады, логикалық әдісті қолданады.
Салалық заңдық ғылымдарға қатысты мемлекет және құқық теориясы
тұжырымдаушы роль атқарады. Ол мемлекет пен құқықтың дамуы мен қызмет
етуінің барынша жалпы заңдылықтарын зерттеп қорытындылайды, барлық салалық
заң ғылымдарына ортақ мәселелерді қарастырады, әдістемелік, бағыттаушы роль
атқарады. Сонымен қатар өзі де салалық заң ғылымдарының жетістіктерінен нәр
алады, яғни ондағы фактілі материалдарды өңдеп, қажетіне жаратады. Мемлекет
және құқық теориясының өзге заңдық ғылымдармен арақатынасы өзара тығыз
байланысты екі жақты қатынас екендігіне көз жеткіздік.
Әрбір ғылымның зерттеу пәнімен қатар зерттеу әдістері де болады.
Методология дегеніміз – білім алу үшін ғылымда қолданылатын тәсілдер,
ережелер және қағидалар жиынтығы. Мемлекет пен құқық теориясының зерттеу
әдістері екі үлкен топтан құралады:
-жалпы ғылымдық зерттеу әдістері
- жеке ғылымдық зерттеу әдістері.
Жалпы ғылымдық зерттеу әдістері – барлық ғылымдармен қолданылатын
жалпы зерттеу әдістері, барлығына ортақ қағидалар. Оларға анықталған
философиялық бағыттарды жатқызуымызға болады. Қазіргі кезеңде жалпы ғылыми
зерттеулер материализм мен диалектикаға сүйенеді.
Жеке ғылыми зерттеу әдістері дегеніміз – нақты білім алу үшін
қолданылатын ережелер, тәсілдер, әдістер жиынтығы. Олар зерттеу процессінің
деңгейі мен бағытына байланысты көптүрлі болады.
Нақты-әлеуметтік тәсілдер негізінен ғылыми ақпарат жинау кезінде
қолданылады. Оларға жататындар: бағдарлау – мемлекет пен құқық теориясында
бағдарлау обьектілеріне құқықтық практика мен мемлекеттік мекемелер жатады.
Сұрау, анкета жүргізу, сұхбаттасу, сараптама және т.б. әдістер арқылы
субъектілердің мемлекеттік-құқықтық аймақтағы нақты әрекеті туралы мәлімет
жинауға болады.
Мемлекет пен құқық теориясында қолданылатын негізгі әдістердің бірі –
логикалық әдіс. Логика – ойлау тәсілдері мен әдістері туралы ғылым. Заң
ғылымының зерттеу процесінде анализ және синтез тәсілдері де қолданылады.
Анализ – теориялық және тәжірибелік зерттеу процесінде күрделі обьектілерді
талдау, құрамды бөліктерден жіктеп ажырату. Синтез – сол талданған
бөліктерді жинақтап қосу арқылы белгілі бір объектіні, затты құрастыру.
Жеке ғылыми зерттеу әдістерінің түрлеріне: формалды-заңдық, жүйелік,
функционалдық, статистикалық, әлеуметтік, салыстыру жатады.
Формалды – заңдық әдіс заңдық түсініктерді анықтауға, олардың
қасиеттерін ажыратуға, жіктеу жүргізуге, құқықтық нұсқауларды түсіндіруге
мүмкіндік береді.
Жүйелік тәсіл – қоғамдағы мемлекеттік-құқықтық құбылыстарды жүйеге,
салаға топтастырып зерттеу.
Функционалдық тәсіл – қоғамдағы заңды құбылыстардың әлеуметтік
бағытына, маңызына, қызметіне қарай жіктеп зерттеу жүргізу.
Статистикалық әдіс – заңды құбылыстардың санды деректеріне,
фактілеріне сүйене отырып зерттеу жүргізу.
Үлгілік әдіс – болған құбылыстың үлгісін жасап, сол арқылы істің
мазмұнын, көлемін жобалап барып зерттеу жүргізу.
Әлеуметтік тәсіл – жүйелік, функционалдық, стстистикалық, үлгілік
тәсілдер арқылы жүргізілген зерттеулердің қорытынды нәтижелерін біріктіріп
зерттеуді жалғастыру.
Салыстырмалы – құқықтық әдіс – бірнеше мемлекеттерді, құқықтарды
салыстырмалы зерттеу және олардың тарихи даму процестерінде теңестірмелі
әдіспен зерттеу жүргізу.
Мемлекет және құқық теориясы курсының жүйесі. Мемлекет пен құқық
теориясы екі үлкен бөлімге бөлініп қарастырылуда: мемлекет теориясы және
құқық теориясы. Мемлекет теориясында мемлекет түсінігінің, мемлекеттіліктің
пайда болуының және тарихи дамуының  жалпы мәселелері, мемлекеттің және
мемлекеттік аппараттың қызметтері мен үлгілері, қоғамның саяси жүйесіндегі
мемлекеттің алатын орны мәселелері қарастырылады. Ал, құқық теориясында
құқық түсінігі, құқықтың пайда болуы және тарихи дамуы, құқық нормалары
және жүйесі, құқықтық нормативтік актілер, құқықтық сана, құқықтық қатынас,
құқықты жүзеге асыру, құқықбұзушылық, құқықтық жауапкершілік, заңдылық және
тағы да басқа көкейтесті мәселелер қарастырылады.
Мемлекет және құқық теориясының қазіргі заңгердің заңдық дүниетанымы
мен құқықтық мәдениетін қалыптастырудағы ролі.
Отандық мемлекет және құқық теориясы, оның дамуы.

1.2 Мемлекет және құқық теориясының функциялары

Мемлекет мәні – оның мазмұнын, мақсатын, қызмет етуін, яғни билік және
оның тиесілік мәселелерін анықтайтын басты ерекшелік. Мемлекет мәнін
қарастыру барысында оның екі жағына назар аудару қажет. Біріншіден, әрбір
мемлекет саяси билікті ұйымдастырушы болып табылады. Бұл мемлекет мәнінің
формалды жағы көрсетеді. Екіншіден, бұл ұйым кімнің мүддесіне қызмет
ететіндігін анықтау қажет, бұл оның мәндік жағын білдіреді.
Мемлекет теориясында аталған екі негізгі: таптық және жалпы әлеуметтік
қөзқараспен қатар, мемлекет мәнін анықтаудың діни, ұлттық және
нәсілдік көзқарастары да танылған. Басқаша айтқанда, мемлекет мәні
көпжақты.
Мемлекет мәнін анықтайтын теориялар:
- элита теориясы;
- технократиялық теория;
- плюралистік демократия теориясы.
Мемлекет функциясы – қоғам дамуының белгілі бір кезеңіндегі
мемлекеттің әлеуметтік мәні мен маңызын, рөлін көрсететін оның әрекетінің
басты бағыттары. Мемлекет функциясы әр түрлі негіздер бойынша
жіктеледі. Кеңестік ғылымда мемлекет функциясын ішкі және сыртқы қызмет деп
бөле қарастырған. Ішкі қызмет елдің өз ішінде жүзеге асырылады және саяси
билікті іске асырумен байланысты; сыртқы қызмет - мемлекеттің өзге елдермен
қарым-қатынасын қамтиды. Бұл жерде айта кететін мәселе, мемлекет функциясын
ішкі және сыртқы деп бөлудің шарттылығы. Қазіргі кезеңде кез келген
мемлекетпен жүзеге асырылатын мемлекет функциясын төрт топқа жіктеу
танылған:
- мемлекеттің экономикалық функциясы. Оған экономиканың дұрыс қызмет
етуін және дамуын әртүрлі шаралардың (елдегі меншік нысандарын қорғау,
сыртқы экономикалық байланыстарды ұйымдастыру және нығайту...) көмегімен
қамтамасыз ету жатады.
- саяси қызмет. Бұған мемлекеттік және қоғамдық қауіпсіздікті, сондай-
ақ әлеуметтік және ұлттық келісімді қамтамасыз ету, өзара күресуші
әлеуметтік күштердің қарсылығын басу, ел егемендігін ішкі және сыртқы
күштердің қол сұғушылығынан қорғау мәселелерін шешу жатады.
- мемлекеттің әлеуметтік функциясы. Мемлекет тұрғындарының құқықтары
мен бостандықтарын қорғау, азаматтардың әлеуметтік қажеттіліктерін
қанағаттандыру шараларын іске асыру, тұрғындардың қажетті өмір сүру
деңгейін қолдау, еңбек жағдайын, оның ақысын, тіршілік деңгейін қамтамасыз
ету мәселелерін шешеді.
- идеологиялық қызмет. Мемлекеттің аталған функциясыне елдегі басым
идеологияны қолдау, білім беруді ұйымдастыру, ғылымға, мәдениетке қолдау
көрсету тәріздес жұмыстар жатады.
Мемлекет функциясын жүзеге асыру нысандары құқықтық және
ұйымдастырушылық болып екіге бөлінеді. Құқықтық нысандарға құқық
шығармашылық (нормативті актілерді дайындау және қабылдау), құқық қолдану
(нормативті актілерді іске асыру) және құқық қорғау (адам және азамат
құқықтары мен бостандықтарын қорғау, құқық бұзушылықтың алдын алу және
кінәлі жанды заңды жауапкершілікке тарту) әрекеттері
жатады. ¦йымдастырушылық нысандар арасынан экономикалық (несиелеу,
мемлекеттік тапсырыстар, бағаны реттеу және т.б.), саяси (әртүрлі саяси
ағымдарды ортақ келісімге келтіру, халықаралық келісімдер және т.б.),
идеологиялық (халыққа үндеу, күнделікті тәрбиелеу жұмыстары, үгіт-насихат
және т.б.) және тікелей ұйымдастырушылық (жоспарлау, бағдарлау, тексеру
және т.б.) әрекеттерді бөліп көрсетуге болады. Ал әдіс-тәсілдерінің
қатарынан сендіру немесе мәжбүрлеу, көтермелеу немесе жазалауды көруге
болады.
Мемлекет типологиясы – сан алуан мемлекеттердің өздеріне тиісті
тұтастай алынған маңызды қасиеттері мен жақтарының жиынтығы және жалпылама
ерекшеліктерінің жүйесі. Қазіргі кезеңде мемлекет типологиясына екі түрлі
көзқарас орын алған: өркениеттік және формациялық.
Өркениеттік көзқарас бойынша жіктеудің негізгі өлшемі ретінде
руханилық белгілер - мәдени, діни, ұлттық, психологиялық ерекшеліктер
алынады. Қазіргі таңда өркениеттің әртүрлі түсінігі бар екенін ескерсе, осы
тұрғыдан мемлекеттерді де сан түрге бөлуге болатынын көреміз. Мысалы,
өркениеттік сипатына байланысты шығыстық, батыстық және аралас мемлекеттер
болуы мүмкін. Тарихи кезеңдерге байланысты көне, ортағасырлық және қазіргі
мемлекеттер деп бөлуге болады. Тарихи және мәдени даму сипатына байланысты
шаруалық, өндірістік және ғылыми-техникалық болып бөлінеді. Экономикалық
даму деңгейіне байланысты жоғары дамыған, орташа дамыған және дамушы
мемлекеттер болып таралады. Формациялық көзқараста негізгі өлшем ретінде
әлеуметтік-экономикалық белгілер (қоғамдық-экономикалық формация)
қолданылады. Аталған көзқарастың өкілдерінің ойынша, қоғамдық дамудың
шешуші факторы базис болып табылады, ол қондырмалық құбылыстардың: мемлекет
пен құқықтың да типін анықтайды. Мемлекеттің тарихи тектері дегеніміз
белгілі бір экономикалық формацияға сәйкес пайда болған, олардың таптық
мәнін көрсететін мемлекеттің негізгі қасиеттерінің жиынтығы. Экономикалық
базис типіне сай мемлекеттер: құл иеленушілік, феодалдық, буржуазиялық,
социалистік (соңғы кездері бұларға азиаттық өндіріс тәсіліне негізделген
мемлекеттер мен прафеодализм қосыла қарастырылуда) болып бөлінеді.
Қазіргі кезеңде мемлекет типологиясына қатысты мәселе қарастырылғанда,
көпшілік формациялық көзқарасқа жүгінетіндігіне қарамастан, оның да кем
соғатын тұстары бар екенін ескеру қажет. Оған алдымен, шығыстық
мемлекеттерді типтеу мәселесі жатады. Мемлекет типологиясындағы келелі
мәселелердің бірі ретінде өтпелі мемлекет түсінігінің де толық бағасын
алмағанын атап кетуге болады. Бұндай мемлекеттер жалпы ұлттық мүддені:
тәуелсіздік алу, ұлттық экономиканы, мәдениетті көтеру мақсатын көздейтін
блоктардың жиынтығы ретінде қалыптасады да, өз мүддесін қанағаттандырғаннан
кейін саяси аренадан кетеді.
Мемлекет жəне құқық теориясының функциялары. Мемлекет жəне құқық
теориясының үш негізгі функциясы бар:
1. Теориялық-танымдық функция – мемлекеттік-құқықтық құбылыстарды тек
сыртқы, техникалық-заңды жағынан ғана емес, сонымен қатар, олардың
заңдылықтары, терең, мəндік белгілері тұрғысынан да ғылыми түсіндіруге
негізделген. Бұл, өз кезегінде, ғылыми болжамдау міндеттерін шешуді,
мемлекеттік-құқықтық құбылыстардың дамуының басымдылықтары мен бағыттары
туралы ғылыми болжамдарды қалыптастыруды қамтамасыз етеді.
2. Тəжірибелік-қолданбалы функция. Мемлекет жəне құқық теориясы, басқа
да заң ғылымдары сияқты, мемлекеттің қызметін жетілдіруге, заңнама мен оны
қолдану тəжірибесін жақсартуға жəне дамытуға бағытталаған ұсыныстар жасауға
қызмет етеді.
3. Тəрбиелік функция. Мемлекет жəне құқық теориясы құқықтық тəрбиелеу
мəселелерін шешуге, адамдарда демократия, тұлғаның құқықтары мен
бостандықтары, заңдылық, тəртіп жəне т.б. күрделі мəселелерге қатысты
шынайы ғылыми көзқарастардың қалыптасуына жəрдемдесуі қажет.
№ 1 кесте

1. Мемлекет функцияларының түсінігі. Мемлекет функциялары – бұл
мемлекеттің қызметінің негізгі бағыттары, олардан мемлекеттің мəні мен
мақсаты көрініс табады. Мемлекеттің функциялары оның міндеттерімен тығыз
байланысты, олар мемлекеттің мəніне тəуелді болып келеді жəне оның
өзгеруіне қарай өздері де өзгереді. Сонымен, мемлекет функциялары –
ауыспалы сипаттағы категория. Олар мемлекет түрінің басқа түрге ауысу
жағдайында да өзгереді.
2. Мемлекет функцияларының түрлері. Мемлекет функцияларын түрлерге
бөлуді əртүрлі негіздер бойынша жүзеге асыруға болады:
а) əрекет ету ұзақтығына қарай функциялар тұрақты жəне уақытша болып
бөлінеді. Тұрақты функциялар мемлекет дамуының барлық кезеңдерінде жүзеге
асырылса, уақытша функциялар төтенше сипаттағы белгілі бір міндетті шешумен
өз əрекетін жояды.
ə) маңыздылығына қарай – негізгі жəне қосымша функциялар;
б) қоғамдық өмірдің қай саласында жүзеге асырылуына байланысты – ішкі
жəне сыртқы функциялар.
Мемлекеттің ішкі функциялары – оның алдында тұрған ішкі міндеттерді
шешудегі қызметінің негізгі бағыттары. Ішкі функцияларға мыналар жатады:
адам жəне азамат құқықтары мен бостандықтарын қорғау, құқықтық тəртіпті
қамтамасыз ету функциясы, экономикалық функция, салық салу функциясы,
əлеуметтік қорғау функциясы, экологиялық функция жəне мəдени функция.
Мемлекеттің сыртқы функциялары – оның алдында тұрған сыртқы
міндеттерді шешуге байланысты қызметінің негізгі бағыттары. Сыртқы
функцияларға мыналар жатады: мемлекетті қорғау функциясы, бейбіт тəртіпті
сақтау функциясы, басқа мемлекеттермен одақтасу функциясы жəне т.б.
3. Мемлекет функцияларын жүзеге асырудың нысандары –бұл мемлекеттің
функцияларын жүзеге асыруға бағытталған оның органдарының біртектес
қызметі. Мұндай нысандарды екіге бөлуге болады: құқықтық жəне
ұйымдастырушылық нысандар. Құқықтық нысандарға мыналар жатады:
а) құқықшығармашылық – бұл нормативтік актілерді дайындау мен шығаруға
қатысты қызмет;
ə) құқыққолданушы – бұл құқық қолдану актілерін шығару арқылы
нормативтік актілерді жүзеге асыруға байланысты қызмет, бұл заңдарды
орындау мен басқарушылық сипаттағы əртүрлі мəселелерді шешуге байланысты
күнделікті жұмыс;
б) құқыққорғаушы – бұл адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын
қорғауға, құқықбұзушылықтардың алдын алуға жəне кінəлі тұлғаларды заңды
жауапкершілікке тартуға жəне т.б. байланысты қызмет.
Ұйымдастырушылық нысандарға мыналар жатады:
а) ұйымдастырушылық-реттеуші – бұл белгілі бір құрылымдардың құжаттар
жобаларын дайындаумен, сайлаулар жүргізумен т.б. байланысты мемлекеттік
органдардың қызмет етуін қамтамасыз етуге бағытталған ағымдағы жұмысы;
ə) ұйымдастырушылық-шаруашылық – бұл бухгалтерлік есеппен,
статистикамен, қамтамасыз етумен т.б. байланысты жеделтехникалық жəне
шаруашылық жұмыс;
б) ұйымдастырушылық-идеологиялық – бұл жаңадан қабылданған нормативтік
актілерді түсіндірумен, қоғамдық көзқарасты қалыптастырумен жəне т.б.
байланысты мемлекеттің əртүрлі функцияларын орындауды идеологиялық
қамтамасыз етудегі күн-
делікті тəрбие жұмысы.

1.3 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.