Жалдау арқылы кісі өлтіруді тергеу
КІРІСПЕ
1 ТАРАУ. ЖАЛДАУ АРҚЫЛЫ КІСІ ӨЛТІРУ ТЕРГЕУІНДЕГІ КРИМИНАЛИСТІК ЕРЕКШЕЛІКТЕР.
1.1. Жалдау арқылы жасалған кісі өлтірудің криминалистік сипаттамасы.
1.2. Болжамды ұсыну ерекшеліктері және тапсырысты кісі өлтіруді тергеу барысында болатын бастапқы кезеңіндегі типтік жағдайлар.
2. ТАРАУ. ЖЕКЕ ТЕРГЕУ ӘРЕКЕТТЕРІН ӨТКІЗУ ТАКТИКАСЫ ЖӘНЕ ЖАЛДАУ АРҚЫЛЫ КІСІ ӨЛТІРУДІ ТЕРГЕУ БАРЫСЫНДАҒЫ ТАКТИКАЛЫҚ ӘРЕКЕТТЕР.
2.1. Кісі өлтіруді жасаған тұлғаларды анықтауға бағытталған тактикалық әрекеттер.
2.2. Жалдау арқылы кісі өлтіру туралы істер бойынша жеке тергеу әрекеттерін жүргізудің тактикалық ерекшеліктері.
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 ТАРАУ. ЖАЛДАУ АРҚЫЛЫ КІСІ ӨЛТІРУ ТЕРГЕУІНДЕГІ КРИМИНАЛИСТІК ЕРЕКШЕЛІКТЕР.
1.1. Жалдау арқылы жасалған кісі өлтірудің криминалистік сипаттамасы.
1.2. Болжамды ұсыну ерекшеліктері және тапсырысты кісі өлтіруді тергеу барысында болатын бастапқы кезеңіндегі типтік жағдайлар.
2. ТАРАУ. ЖЕКЕ ТЕРГЕУ ӘРЕКЕТТЕРІН ӨТКІЗУ ТАКТИКАСЫ ЖӘНЕ ЖАЛДАУ АРҚЫЛЫ КІСІ ӨЛТІРУДІ ТЕРГЕУ БАРЫСЫНДАҒЫ ТАКТИКАЛЫҚ ӘРЕКЕТТЕР.
2.1. Кісі өлтіруді жасаған тұлғаларды анықтауға бағытталған тактикалық әрекеттер.
2.2. Жалдау арқылы кісі өлтіру туралы істер бойынша жеке тергеу әрекеттерін жүргізудің тактикалық ерекшеліктері.
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында «жаңа Қазақстан өзінің дербес даму жолын таңдап, жылдан жылға әлемдік қоғамдастықта барған сайын зор құрмет пен беделге қол жеткізе отырып, алға қарай нық сеніммен ілгерлеп келеді. Бүгінде, экономика мен өз мемлекеттілігіміздің берік іргетасын қамтамасыз етіп, біз қағидаттық жаңа кезеңге сенімді қадам бастық», - деп айтқан [1]. Қазақстан Республикасының даму стратегиясында 2030 жылға дейінгі ұзақ мерзімді басымдылықтардың қатарына ұлттық қауіпсізідік, ішкі саясаттың тұрақтылығы мен қоғамның консолидациясы жатады. Осындай жағдайда «Біз мүлдем жаңа экономикалық жүйенің, демократиялық құқықтық мемлекеттің іргетасын қалыптастырып, осы замаңғы қоғамдық институттарды нығайттық, өмір сапасы мен ұсындарын елеулі түрде өзгерттік» [2; 2]. Осы басымдылықтардың жүзеге асырылуында Қазақстан Республиканың ішкі істер органдары маңызды рөл атқарады. Азаматтардың конституциялық құқықтарын және азаттықтарын, мемлекет мүддесін қорғау, қылмыстылықпен табысты күресу Қазақстан Республикасының ішкі істер Министрлігінің жедел іздестіру қызметін барынша дамытусыз және желтілдірусіз мүмкін емес.
Қоғам қатынасы еркін нарық экономикасына бағытталған жаңа жағдайда даму кезеңінде ішкі істер органдарының қызметі құқыққа қарсы әрекеттерді анықтау және олардың алдын алу, қылмысты тыю, алдын алу, тергеу және ашу, мемлекет қауіпсіздігіне, азаматтардың құқығы мен заңды мүдделеріне қауіп- қатер тудырмайтын деңгейде іркілту бағытын ұстануға тиісті.
Соңғы онжылдықта Қазақстан Республикасының аймағында қылмыстық зорлық қарқынды күшеюде. Қазақстанның экономикасындағы нарық қатынастарының дамуы ауыр және аса ауыр қылмыстардың өсуімен белгіленеді, қарақшылық шабуыл, тонау, бопсалаушылық, сондай-ақ экономика саласындағы қылмыстардың өсуі байқалады. Атыс қарудың, есірткі құралдарының және психотроптық заттардың жасырын айналым ауқымының өсу үрдісі байқалады, бұл еліміздің жедел жағдайын айтарлықтай нашарлатады.
Бұдан бұрын Қазақстанға тән емес сатып алу мақсатында адамдарды ұрлау, адамды кепілге алу, қаржы-банкілік құрылымдар объектілеріне қарақшылық шабуылдар, терроршылдық, компьютерлік қылмыстар және т.б. сияқты қылмыстардың таралуы байқалады. Ұйымдасқан қылмыс әлеуеті ұлғаюда. Қылмыстық ортада шоғырланған көлеңкелі капиталдың едәуір бөлігі қылмысты кең ауқымда қайта жаңғырту жағына бағытталған.
Қоғамның аса ауыр қылмыс көріністерімен молықтырылғандығы әлі де жоғары болып тұр. Азаматтардың денсаулығы мен тұлғаларға қарсы жасалған аса ауыр қылмыстардың құрылымында қоғамның жағымсыз реакциясын тудыратын жалдау арқылы жасалатын кісі өлтірулер көп таралған. Соңғы он жыл ішінде (1997-2006 ж.ж.) елімізде жалдау арқылы жасалған 78 кісі өлтірулер тіркелген (1997 жыл – 11; 1998 жыл – 8; 1999 жыл – 6; 2000 жыл – 6; 2001 жыл – 16; 2002 жыл – 8; 2003 жыл – 6; 2004 жыл – 6; 2005 жыл – 10; 2006 жыл – 14) [3;47] Бұқаралық ақпарат құралдарын қылмыстың дәл осы түрлері қызықтырады.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі келесімен себептеседі. «Тапсырысты» кісі өлтірудің түп негізі мен механизмінің ерекшелігі орындаушыларды анықтау болар-болмас дәрежеде ғана оның факторларына әсер ету мүмкіндігімен байқалады. Жалдау арқылы кісі өлтірумен күрес бойынша ішкі істер органдар әрекетінің ерекше болашақ бағыты «тапсырысты» кісі өлтірудің ауанын және қаскөйлік ниетін анықтау болып табылады. Сонымен қатар, мәселенің осы жағы, сондай-ақ осындай қылмысты анықтау және ашу бөлігі криминалистика теориясында әлі толық ашылмаған.
Көрсетілген қылмыстық оқиғалар түрлеріне тиімді жедел тергеудің әрекет етуін қамсыздандыру мақсатында өз шешімін талап ететін көп мәселелер әлі де криминалистика саласындағы мамандардың ғылыми мүдделерінің шегінде қала береді. Тәжірибе жүзінде анықтау және тергеу органдары үшін «тапсырысты» кісі өлтіруді тергеу және ашу маңызды қиыншылықтар тудырады. Бұл көбінесе қылмыстардың осы түрлерінің ерекше сипатына байланысты: ойланып істелгені, әбден жетілдірілген дайындығы, ойдағыны көп тұлғалардың (ұйымдастырушы, делдал, орындаушы) қатысуымен іске асырылуы және т.б., және әдетте қатысушылар арасында ұйымдастырушы мен орындаушы бірін-бірі танымайды және тікелей қатынасы жоқ. «Тапсырысты» кісі өлтіру үшін қылмыстық тәжірибесі бар адамдар немесе арнайы дайындықтан өткен тұлғалар тартылады. Аталған мақсаттар үшін жиі ТМД елдеріндегі адамдарды пайдаланады, қылмысты жасағаннан кейін олар сол бағытта жасырынады.
Қоғам қатынасы еркін нарық экономикасына бағытталған жаңа жағдайда даму кезеңінде ішкі істер органдарының қызметі құқыққа қарсы әрекеттерді анықтау және олардың алдын алу, қылмысты тыю, алдын алу, тергеу және ашу, мемлекет қауіпсіздігіне, азаматтардың құқығы мен заңды мүдделеріне қауіп- қатер тудырмайтын деңгейде іркілту бағытын ұстануға тиісті.
Соңғы онжылдықта Қазақстан Республикасының аймағында қылмыстық зорлық қарқынды күшеюде. Қазақстанның экономикасындағы нарық қатынастарының дамуы ауыр және аса ауыр қылмыстардың өсуімен белгіленеді, қарақшылық шабуыл, тонау, бопсалаушылық, сондай-ақ экономика саласындағы қылмыстардың өсуі байқалады. Атыс қарудың, есірткі құралдарының және психотроптық заттардың жасырын айналым ауқымының өсу үрдісі байқалады, бұл еліміздің жедел жағдайын айтарлықтай нашарлатады.
Бұдан бұрын Қазақстанға тән емес сатып алу мақсатында адамдарды ұрлау, адамды кепілге алу, қаржы-банкілік құрылымдар объектілеріне қарақшылық шабуылдар, терроршылдық, компьютерлік қылмыстар және т.б. сияқты қылмыстардың таралуы байқалады. Ұйымдасқан қылмыс әлеуеті ұлғаюда. Қылмыстық ортада шоғырланған көлеңкелі капиталдың едәуір бөлігі қылмысты кең ауқымда қайта жаңғырту жағына бағытталған.
Қоғамның аса ауыр қылмыс көріністерімен молықтырылғандығы әлі де жоғары болып тұр. Азаматтардың денсаулығы мен тұлғаларға қарсы жасалған аса ауыр қылмыстардың құрылымында қоғамның жағымсыз реакциясын тудыратын жалдау арқылы жасалатын кісі өлтірулер көп таралған. Соңғы он жыл ішінде (1997-2006 ж.ж.) елімізде жалдау арқылы жасалған 78 кісі өлтірулер тіркелген (1997 жыл – 11; 1998 жыл – 8; 1999 жыл – 6; 2000 жыл – 6; 2001 жыл – 16; 2002 жыл – 8; 2003 жыл – 6; 2004 жыл – 6; 2005 жыл – 10; 2006 жыл – 14) [3;47] Бұқаралық ақпарат құралдарын қылмыстың дәл осы түрлері қызықтырады.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі келесімен себептеседі. «Тапсырысты» кісі өлтірудің түп негізі мен механизмінің ерекшелігі орындаушыларды анықтау болар-болмас дәрежеде ғана оның факторларына әсер ету мүмкіндігімен байқалады. Жалдау арқылы кісі өлтірумен күрес бойынша ішкі істер органдар әрекетінің ерекше болашақ бағыты «тапсырысты» кісі өлтірудің ауанын және қаскөйлік ниетін анықтау болып табылады. Сонымен қатар, мәселенің осы жағы, сондай-ақ осындай қылмысты анықтау және ашу бөлігі криминалистика теориясында әлі толық ашылмаған.
Көрсетілген қылмыстық оқиғалар түрлеріне тиімді жедел тергеудің әрекет етуін қамсыздандыру мақсатында өз шешімін талап ететін көп мәселелер әлі де криминалистика саласындағы мамандардың ғылыми мүдделерінің шегінде қала береді. Тәжірибе жүзінде анықтау және тергеу органдары үшін «тапсырысты» кісі өлтіруді тергеу және ашу маңызды қиыншылықтар тудырады. Бұл көбінесе қылмыстардың осы түрлерінің ерекше сипатына байланысты: ойланып істелгені, әбден жетілдірілген дайындығы, ойдағыны көп тұлғалардың (ұйымдастырушы, делдал, орындаушы) қатысуымен іске асырылуы және т.б., және әдетте қатысушылар арасында ұйымдастырушы мен орындаушы бірін-бірі танымайды және тікелей қатынасы жоқ. «Тапсырысты» кісі өлтіру үшін қылмыстық тәжірибесі бар адамдар немесе арнайы дайындықтан өткен тұлғалар тартылады. Аталған мақсаттар үшін жиі ТМД елдеріндегі адамдарды пайдаланады, қылмысты жасағаннан кейін олар сол бағытта жасырынады.
Нормативтік-құқықтық актілер
1. 1995 ж. ҚР Конституциясы 1998 ж. 8 қазандағы өзгерістерімен. - Астана, 2005. - 70 б.
2. ҚР Қылмыстық кодексі (2005 ж. 20 наурыз күніне жағдайы бойынша) – Алматы, Жеті-Жарғы, 2005. - 300 б.
3. Қазақстан Республикасының Қылмыстық-іс жүргізу кодексі (17- желтоқсан 2004 ж. заңнамаға сәйкес). – Астана, ТОО «БАСПА» 2004. – 264 б.
4. ҚР Заңы « ҚР ұлттық қауіпсіздігі туралы» №233-1 ҚРЗ 26.06.1998 ж. өзгертулермен 28.04.2000 ж.
5. ҚР Заңы «Коррупцияға қарсы күрес туралы» №267-1 ҚРЗ 2.07.98 ж.
6. ҚР Заңы «ҚР-да денсаулықты қорғау туралы» 17.06.1997 ж. өзгертулермен 17 желтоқсан 1998 ж.
7. ҚР Президентінің заңдық күші бар бұйрығы «ҚР ішкі істер органдары туралы» 21.12.1995 ж.
8. Постанавление Пленума Верховного Суда Республики Казахстан от 23 декабря 1994 года N 7 «О применении судами законодательства, регламентирующего ответственность за посегательство на жизнь и здоровье граждан» (с изменениями, внесенными постановлением Пленума Верховного Суда РК от 20.12.96 г. N11)
9. Собрание законодательства Российской Федерации. №3. М., 1995 г.
10. Права человека и судопроизводство: Собрание международных документов. ОБСЕ. М., 1992 г.
Ғылыми әдебиеттер
1. Назарбаев Н.А. Новый Казахстан в новом мире: Послание Президента страны народу Казахстана // Казахстанская правда. 1 марта 2007 №33 (25278)
2. Назарбаев Н.А. Казахстан – 2030. Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев. Послание Президента страны народу Казахстана // Казахстанская правда – 1997 год, 11 октября, с.98
3. Статистическая информация о состаянии преступности в Карагандинской области и основных результатах борьбы с нею за 2006 г. Упраления комитета по правовой статистики и специальным учетам Генеральной прокуратуры РК по Карагандинской области. Караганда 2007. – 151 с.
4. Аверьянова Т.В., Белкин Р.С., Корухов Ю.Г., Россинская Е.Р. Криминалистика. Учебник для вузов. Под. ред. Заслуженного деятеля науки Россиской Федерации, профессора Р.С. Белкина. – М.: Издательская группа НОРМА-ИНФРА – М., 1999.- 990 с.
5. Курс криминалистики в 3 томах. Общая теория криминалистики Том 3. М., 1997г. с.408
6. Бахин В.П., Байжасаров Б.З., Когамов М.Ч. Методика росследования заказных убийств: Учебное пособие. – Алматы: Оркениет, 2000 год – с.120
7. Жиенбаев А.С. особенности расследования убийств по найму с использованием тактической операции. Автореф. дис. .. канд. юрид. Наук. Алматы, 2000. с.28.
8. Гинзбург А.Я., Белкин Р.С. Криминалистическая тактика. Учебник /Под общей редакцией д.ю.н., профессора А.Ф. Аубакирова. – Алматы: ТОО «Аян-Эдет» 1998 год – с.474
9. Проврезнюк Г.И. Брушковский К.Б. Участие специалиста в производстве отдельных следственных действий /Сборник Казахстан – 2030 – проблемы совершенствования деятельности правоохранительных органов: материалы научно-практической конференции. Алматы: НИи РИО Академии МВД РК, 1999 год, - с.424
10. Кулибаев Т.А. Расследование и предупреждение убийств, совершаемых по найму. Автореф. дис. .. канд. юрид. наук. - Алматы 2000 год – с.226
11. Бородуллин А.И. Убиства по найму: Криминалистическая характеристика. Методика расследования /Под редакцией профессора Р.С. Белкина – М,: Новый Юрист, 1997 год – с.80
12. Кельмембетов Т.Т. Организация и тактика раскрытия убийств, совершенных по найму (по материалам РК) Автореф. дис. .. канд. юрид. наук. Алматы 2006 с.27.
13. Видук С.И. Изобличение организатора преступления и наёмного убийцы /Следственная практика. Выпуск 127. – М.: «Юридическая литература», 1980 год, с.111
14. Берлибаев Е.Б. Кровная месть руками наёмного убийцы /Следственная практика. Выпуск 146. – М.: «Юридическая литература», 1985 год, с.70
15. Антонян Ю.М. Психология убийства. – М.: Юристъ,1997 год, с.12
16. Курмлов Б. Заказные убийства у нас есть //Аргументы и факты, №2 1994 год, с.32
17. Оськин Д. Убийство по заказу // Индустриальная Караганда, 5 октября 1995 года, с.8
18. Дихан Н. Убийство заказывали //Карагандинская правда. 6 января 1994 года, с.17
19. Квятковский О. Взят после покушения //Труд 30 сентября 1995 года, с.3
20. Васильев А.Н. Проблемы методики расследования отдельных видов преступлений. – М.: Издательство МГУ, 1978 год - с.72
21. Криминалистика. Учебник для ВУЗов / Ответственый редактор Н.П. Яблоков. – М.: Издательство БЕК, 1997 год – с.704
22. Видонов Л.Г. Криминалистические характериститки убийств и системы типовых версий о лицах, совершивших убийства без очевидцев (Методические рекомендации к использованию систем типовых версий). – Горький, 1978 год – с 120
23. Тройнин В.И. Раследование и предупреждение корыстных убийств. Диссертация, к.ю.н. – Воронеж, 1997 год – с.193
24. Шаповалов В.А. Оружие преступников. Серия «Учебники и учебные пособия», - Ростоа-на-Дону: «Феникс», 1998 год – с.288
25. Особенности ОМП по преступлениям, совершённым с применением огнестрельного оружия. Использование стрелянных гильз, пуль и других следов выстрела для розыска преступника. Лекция. – М.: Московская высшая школа МВД СССР, 1987 год – с.32
26. Бахин Б., Байжасаров Б., Когамов М. Методика расследования заказных убийств. – Алматы, 2000. – 120с.
27. Мудьюгин Г.Н. Расследования убийств, замаскированных инсценировками. М.: - Всесоюзный институт причин и разработки мер предупреждения приступности Прокуратуры СССР, 1973 год – с.156
28. Карнеева Л.М., Галкин И.С. Расследование преступлений группой следователей. – М., 1965 год – с.74
29. Образцов В.А., Донцов В.В. О некотторых методах установления преступников по делам об умышленных убийствах /Следственная практика. Выпуск 131- М.: «Юридическая литература», 1981 год, с.76
30. Мудьюгин Г.Н. Расследование по делам, возбужденным в связи с исчезновением потерпевшего. – М., 1967 год, с. 42
31. Слинько М.П. Заказные убийства как вид преступного предпринимательства. Криминологический анализ. – М.: Российский юридический издательский дом, 1997 год – с.24
32. Мешков В.М., Попов В.Л. Оперативно-розыскная тактика и особенности легализации полученной информации в ходе предворительного следствия. Учебно-практическое пособие. – М.:
Издательство «Щит-М», 1999 год, - с.80
Соттық-тергеудің тәжірибелік материалдары
33.Уголовное дело №23659319 Архив суда г.Алматы 1997 год, с.253.
Уголовное дел по факту убийства Шмакова Б.А.
34.И.А.Мильграманың өлтіру туралы қылмыстық ісі №8030000151. –
1999 жыл, 118б.
35. О.А. Киринаның өлтіру туралы қылмыстық ісі №709276 – Алматы
1997 жыл, 142б.
36. Т.Х. Ибраеваның өлтіру туралы қылмыстық ісі № 8040033543 – Алматы 2000 жыл, 231б.
37. Е.А. Сағындықываның өлтіру туралы қылмыстық ісі № 43165474 – Семипалатинск 1998 жыл, 435б.
38. А.М. Абдулходжаеваның өлтіру туралы қылмыстық ісі №2-22/2000.ГСУ МВД РК. Алматы қ. 1997 жыл, 213б.
39. А.Н. Мамадалиеваның өлтіру туралы қылмыстық ісі №321956. Сот мұрағаты Алматы қ. 1994 жыл, 143б.
40. Ж.С. Түстікбаеваның өлтіру туралы қылмыстық ісі №508082. Сот мұрағаты Алматы қ. 1995 ж. 118б.
41. Шынтасованың өлтіру туралы қылмыстық ісі №053217030595. Сот мұрағаты Қарағанды қ. № АС- №26754, 223б.
42. П.П. Свичинскогоның өлтіру туралы бюллетені ГСУ МВД Каз.ССР. – Целиноград 1992 жыл, 346 б.
1. 1995 ж. ҚР Конституциясы 1998 ж. 8 қазандағы өзгерістерімен. - Астана, 2005. - 70 б.
2. ҚР Қылмыстық кодексі (2005 ж. 20 наурыз күніне жағдайы бойынша) – Алматы, Жеті-Жарғы, 2005. - 300 б.
3. Қазақстан Республикасының Қылмыстық-іс жүргізу кодексі (17- желтоқсан 2004 ж. заңнамаға сәйкес). – Астана, ТОО «БАСПА» 2004. – 264 б.
4. ҚР Заңы « ҚР ұлттық қауіпсіздігі туралы» №233-1 ҚРЗ 26.06.1998 ж. өзгертулермен 28.04.2000 ж.
5. ҚР Заңы «Коррупцияға қарсы күрес туралы» №267-1 ҚРЗ 2.07.98 ж.
6. ҚР Заңы «ҚР-да денсаулықты қорғау туралы» 17.06.1997 ж. өзгертулермен 17 желтоқсан 1998 ж.
7. ҚР Президентінің заңдық күші бар бұйрығы «ҚР ішкі істер органдары туралы» 21.12.1995 ж.
8. Постанавление Пленума Верховного Суда Республики Казахстан от 23 декабря 1994 года N 7 «О применении судами законодательства, регламентирующего ответственность за посегательство на жизнь и здоровье граждан» (с изменениями, внесенными постановлением Пленума Верховного Суда РК от 20.12.96 г. N11)
9. Собрание законодательства Российской Федерации. №3. М., 1995 г.
10. Права человека и судопроизводство: Собрание международных документов. ОБСЕ. М., 1992 г.
Ғылыми әдебиеттер
1. Назарбаев Н.А. Новый Казахстан в новом мире: Послание Президента страны народу Казахстана // Казахстанская правда. 1 марта 2007 №33 (25278)
2. Назарбаев Н.А. Казахстан – 2030. Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев. Послание Президента страны народу Казахстана // Казахстанская правда – 1997 год, 11 октября, с.98
3. Статистическая информация о состаянии преступности в Карагандинской области и основных результатах борьбы с нею за 2006 г. Упраления комитета по правовой статистики и специальным учетам Генеральной прокуратуры РК по Карагандинской области. Караганда 2007. – 151 с.
4. Аверьянова Т.В., Белкин Р.С., Корухов Ю.Г., Россинская Е.Р. Криминалистика. Учебник для вузов. Под. ред. Заслуженного деятеля науки Россиской Федерации, профессора Р.С. Белкина. – М.: Издательская группа НОРМА-ИНФРА – М., 1999.- 990 с.
5. Курс криминалистики в 3 томах. Общая теория криминалистики Том 3. М., 1997г. с.408
6. Бахин В.П., Байжасаров Б.З., Когамов М.Ч. Методика росследования заказных убийств: Учебное пособие. – Алматы: Оркениет, 2000 год – с.120
7. Жиенбаев А.С. особенности расследования убийств по найму с использованием тактической операции. Автореф. дис. .. канд. юрид. Наук. Алматы, 2000. с.28.
8. Гинзбург А.Я., Белкин Р.С. Криминалистическая тактика. Учебник /Под общей редакцией д.ю.н., профессора А.Ф. Аубакирова. – Алматы: ТОО «Аян-Эдет» 1998 год – с.474
9. Проврезнюк Г.И. Брушковский К.Б. Участие специалиста в производстве отдельных следственных действий /Сборник Казахстан – 2030 – проблемы совершенствования деятельности правоохранительных органов: материалы научно-практической конференции. Алматы: НИи РИО Академии МВД РК, 1999 год, - с.424
10. Кулибаев Т.А. Расследование и предупреждение убийств, совершаемых по найму. Автореф. дис. .. канд. юрид. наук. - Алматы 2000 год – с.226
11. Бородуллин А.И. Убиства по найму: Криминалистическая характеристика. Методика расследования /Под редакцией профессора Р.С. Белкина – М,: Новый Юрист, 1997 год – с.80
12. Кельмембетов Т.Т. Организация и тактика раскрытия убийств, совершенных по найму (по материалам РК) Автореф. дис. .. канд. юрид. наук. Алматы 2006 с.27.
13. Видук С.И. Изобличение организатора преступления и наёмного убийцы /Следственная практика. Выпуск 127. – М.: «Юридическая литература», 1980 год, с.111
14. Берлибаев Е.Б. Кровная месть руками наёмного убийцы /Следственная практика. Выпуск 146. – М.: «Юридическая литература», 1985 год, с.70
15. Антонян Ю.М. Психология убийства. – М.: Юристъ,1997 год, с.12
16. Курмлов Б. Заказные убийства у нас есть //Аргументы и факты, №2 1994 год, с.32
17. Оськин Д. Убийство по заказу // Индустриальная Караганда, 5 октября 1995 года, с.8
18. Дихан Н. Убийство заказывали //Карагандинская правда. 6 января 1994 года, с.17
19. Квятковский О. Взят после покушения //Труд 30 сентября 1995 года, с.3
20. Васильев А.Н. Проблемы методики расследования отдельных видов преступлений. – М.: Издательство МГУ, 1978 год - с.72
21. Криминалистика. Учебник для ВУЗов / Ответственый редактор Н.П. Яблоков. – М.: Издательство БЕК, 1997 год – с.704
22. Видонов Л.Г. Криминалистические характериститки убийств и системы типовых версий о лицах, совершивших убийства без очевидцев (Методические рекомендации к использованию систем типовых версий). – Горький, 1978 год – с 120
23. Тройнин В.И. Раследование и предупреждение корыстных убийств. Диссертация, к.ю.н. – Воронеж, 1997 год – с.193
24. Шаповалов В.А. Оружие преступников. Серия «Учебники и учебные пособия», - Ростоа-на-Дону: «Феникс», 1998 год – с.288
25. Особенности ОМП по преступлениям, совершённым с применением огнестрельного оружия. Использование стрелянных гильз, пуль и других следов выстрела для розыска преступника. Лекция. – М.: Московская высшая школа МВД СССР, 1987 год – с.32
26. Бахин Б., Байжасаров Б., Когамов М. Методика расследования заказных убийств. – Алматы, 2000. – 120с.
27. Мудьюгин Г.Н. Расследования убийств, замаскированных инсценировками. М.: - Всесоюзный институт причин и разработки мер предупреждения приступности Прокуратуры СССР, 1973 год – с.156
28. Карнеева Л.М., Галкин И.С. Расследование преступлений группой следователей. – М., 1965 год – с.74
29. Образцов В.А., Донцов В.В. О некотторых методах установления преступников по делам об умышленных убийствах /Следственная практика. Выпуск 131- М.: «Юридическая литература», 1981 год, с.76
30. Мудьюгин Г.Н. Расследование по делам, возбужденным в связи с исчезновением потерпевшего. – М., 1967 год, с. 42
31. Слинько М.П. Заказные убийства как вид преступного предпринимательства. Криминологический анализ. – М.: Российский юридический издательский дом, 1997 год – с.24
32. Мешков В.М., Попов В.Л. Оперативно-розыскная тактика и особенности легализации полученной информации в ходе предворительного следствия. Учебно-практическое пособие. – М.:
Издательство «Щит-М», 1999 год, - с.80
Соттық-тергеудің тәжірибелік материалдары
33.Уголовное дело №23659319 Архив суда г.Алматы 1997 год, с.253.
Уголовное дел по факту убийства Шмакова Б.А.
34.И.А.Мильграманың өлтіру туралы қылмыстық ісі №8030000151. –
1999 жыл, 118б.
35. О.А. Киринаның өлтіру туралы қылмыстық ісі №709276 – Алматы
1997 жыл, 142б.
36. Т.Х. Ибраеваның өлтіру туралы қылмыстық ісі № 8040033543 – Алматы 2000 жыл, 231б.
37. Е.А. Сағындықываның өлтіру туралы қылмыстық ісі № 43165474 – Семипалатинск 1998 жыл, 435б.
38. А.М. Абдулходжаеваның өлтіру туралы қылмыстық ісі №2-22/2000.ГСУ МВД РК. Алматы қ. 1997 жыл, 213б.
39. А.Н. Мамадалиеваның өлтіру туралы қылмыстық ісі №321956. Сот мұрағаты Алматы қ. 1994 жыл, 143б.
40. Ж.С. Түстікбаеваның өлтіру туралы қылмыстық ісі №508082. Сот мұрағаты Алматы қ. 1995 ж. 118б.
41. Шынтасованың өлтіру туралы қылмыстық ісі №053217030595. Сот мұрағаты Қарағанды қ. № АС- №26754, 223б.
42. П.П. Свичинскогоның өлтіру туралы бюллетені ГСУ МВД Каз.ССР. – Целиноград 1992 жыл, 346 б.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:
КІРІСПЕ
1 ТАРАУ. ЖАЛДАУ АРҚЫЛЫ КІСІ ӨЛТІРУ ТЕРГЕУІНДЕГІ КРИМИНАЛИСТІК ЕРЕКШЕЛІКТЕР.
1. Жалдау арқылы жасалған кісі өлтірудің криминалистік сипаттамасы.
2. Болжамды ұсыну ерекшеліктері және тапсырысты кісі өлтіруді тергеу
барысында болатын бастапқы кезеңіндегі типтік жағдайлар.
1. ТАРАУ. ЖЕКЕ ТЕРГЕУ ӘРЕКЕТТЕРІН ӨТКІЗУ ТАКТИКАСЫ ЖӘНЕ ЖАЛДАУ АРҚЫЛЫ КІСІ
ӨЛТІРУДІ ТЕРГЕУ БАРЫСЫНДАҒЫ ТАКТИКАЛЫҚ ӘРЕКЕТТЕР.
2.1. Кісі өлтіруді жасаған тұлғаларды анықтауға бағытталған тактикалық
әрекеттер.
2.2. Жалдау арқылы кісі өлтіру туралы істер бойынша жеке тергеу әрекеттерін
жүргізудің тактикалық ерекшеліктері.
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасының Президенті
Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында жаңа Қазақстан өзінің
дербес даму жолын таңдап, жылдан жылға әлемдік қоғамдастықта барған сайын
зор құрмет пен беделге қол жеткізе отырып, алға қарай нық сеніммен ілгерлеп
келеді. Бүгінде, экономика мен өз мемлекеттілігіміздің берік іргетасын
қамтамасыз етіп, біз қағидаттық жаңа кезеңге сенімді қадам бастық, - деп
айтқан [1]. Қазақстан Республикасының даму стратегиясында 2030 жылға
дейінгі ұзақ мерзімді басымдылықтардың қатарына ұлттық қауіпсізідік, ішкі
саясаттың тұрақтылығы мен қоғамның консолидациясы жатады. Осындай жағдайда
Біз мүлдем жаңа экономикалық жүйенің, демократиялық құқықтық мемлекеттің
іргетасын қалыптастырып, осы замаңғы қоғамдық институттарды нығайттық, өмір
сапасы мен ұсындарын елеулі түрде өзгерттік [2; 2]. Осы басымдылықтардың
жүзеге асырылуында Қазақстан Республиканың ішкі істер органдары маңызды рөл
атқарады. Азаматтардың конституциялық құқықтарын және азаттықтарын,
мемлекет мүддесін қорғау, қылмыстылықпен табысты күресу Қазақстан
Республикасының ішкі істер Министрлігінің жедел іздестіру қызметін барынша
дамытусыз және желтілдірусіз мүмкін емес.
Қоғам қатынасы еркін нарық экономикасына бағытталған жаңа жағдайда
даму кезеңінде ішкі істер органдарының қызметі құқыққа қарсы әрекеттерді
анықтау және олардың алдын алу, қылмысты тыю, алдын алу, тергеу және ашу,
мемлекет қауіпсіздігіне, азаматтардың құқығы мен заңды мүдделеріне қауіп-
қатер тудырмайтын деңгейде іркілту бағытын ұстануға тиісті.
Соңғы онжылдықта Қазақстан Республикасының аймағында қылмыстық зорлық
қарқынды күшеюде. Қазақстанның экономикасындағы нарық қатынастарының дамуы
ауыр және аса ауыр қылмыстардың өсуімен белгіленеді, қарақшылық шабуыл,
тонау, бопсалаушылық, сондай-ақ экономика саласындағы қылмыстардың өсуі
байқалады. Атыс қарудың, есірткі құралдарының және психотроптық заттардың
жасырын айналым ауқымының өсу үрдісі байқалады, бұл еліміздің жедел
жағдайын айтарлықтай нашарлатады.
Бұдан бұрын Қазақстанға тән емес сатып алу мақсатында адамдарды
ұрлау, адамды кепілге алу, қаржы-банкілік құрылымдар объектілеріне
қарақшылық шабуылдар, терроршылдық, компьютерлік қылмыстар және т.б.
сияқты қылмыстардың таралуы байқалады. Ұйымдасқан қылмыс әлеуеті ұлғаюда.
Қылмыстық ортада шоғырланған көлеңкелі капиталдың едәуір бөлігі қылмысты
кең ауқымда қайта жаңғырту жағына бағытталған.
Қоғамның аса ауыр қылмыс көріністерімен молықтырылғандығы әлі де
жоғары болып тұр. Азаматтардың денсаулығы мен тұлғаларға қарсы жасалған аса
ауыр қылмыстардың құрылымында қоғамның жағымсыз реакциясын тудыратын жалдау
арқылы жасалатын кісі өлтірулер көп таралған. Соңғы он жыл ішінде (1997-
2006 ж.ж.) елімізде жалдау арқылы жасалған 78 кісі өлтірулер тіркелген
(1997 жыл – 11; 1998 жыл – 8; 1999 жыл – 6; 2000 жыл – 6; 2001 жыл – 16;
2002 жыл – 8; 2003 жыл – 6; 2004 жыл – 6; 2005 жыл – 10; 2006 жыл – 14)
[3;47] Бұқаралық ақпарат құралдарын қылмыстың дәл осы түрлері қызықтырады.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі келесімен себептеседі. Тапсырысты
кісі өлтірудің түп негізі мен механизмінің ерекшелігі орындаушыларды
анықтау болар-болмас дәрежеде ғана оның факторларына әсер ету мүмкіндігімен
байқалады. Жалдау арқылы кісі өлтірумен күрес бойынша ішкі істер органдар
әрекетінің ерекше болашақ бағыты тапсырысты кісі өлтірудің ауанын және
қаскөйлік ниетін анықтау болып табылады. Сонымен қатар, мәселенің осы
жағы, сондай-ақ осындай қылмысты анықтау және ашу бөлігі криминалистика
теориясында әлі толық ашылмаған.
Көрсетілген қылмыстық оқиғалар түрлеріне тиімді жедел тергеудің
әрекет етуін қамсыздандыру мақсатында өз шешімін талап ететін көп мәселелер
әлі де криминалистика саласындағы мамандардың ғылыми мүдделерінің шегінде
қала береді. Тәжірибе жүзінде анықтау және тергеу органдары үшін
тапсырысты кісі өлтіруді тергеу және ашу маңызды қиыншылықтар тудырады.
Бұл көбінесе қылмыстардың осы түрлерінің ерекше сипатына байланысты:
ойланып істелгені, әбден жетілдірілген дайындығы, ойдағыны көп тұлғалардың
(ұйымдастырушы, делдал, орындаушы) қатысуымен іске асырылуы және т.б., және
әдетте қатысушылар арасында ұйымдастырушы мен орындаушы бірін-бірі
танымайды және тікелей қатынасы жоқ. Тапсырысты кісі өлтіру үшін
қылмыстық тәжірибесі бар адамдар немесе арнайы дайындықтан өткен тұлғалар
тартылады. Аталған мақсаттар үшін жиі ТМД елдеріндегі адамдарды
пайдаланады, қылмысты жасағаннан кейін олар сол бағытта жасырынады.
Қарастырылып отырған қылмыстарды сипаттайтын көптеген басқа жағдайлар
ашу мен тергеу жолында едәуір қиыншылықтар тудырады. Айтарлықтай өзекті
және маңызды тақырып ретінде жалдамалы тұлғалармен жасалатын кісі
өлтірулердің зор әлеуметтік қауіп-қатері, олардың өсу үрдісі, сондай-ақ
тергеудің ұйымдастырылуындағы және тактикалық қамтамасыз етілуіндегі бар
кемшіліктер себеп болды.
Зерттеудің теориялық негізін Ресей және Қазақстанның жетекші
ғалымдары: А.Н.Ақпановтың, Т.В.Аверьяновтың, И.Ш.Борчашвилидің,
В.П.Бахиннің, Б.З.Байжасаровтың, А.И.Бородулиннің, Р.С.Белкиннің,
М.Ч.Қоғамовтың, Б.М.Нұрғалиевтың, Н.П.Порубовтың, Е.Р.Россинскаяның,
А.Л.Ханның, С.И.Цветковтың, В.И.Шикановтың, С.Р.Шәріповтың, Н.П.Яблоковтың
және т.б. еңбектері құрайды.
Осы дипломдық зерттеудің мақсаты жалдау арқылы кісі өлтіруді тергеу
әдісінің теориялық ережелерін дайындау және соны негізге ала отырып, тергеу
әрекетін жүргізу тактикасы мен тергеудің бастапқы кезеңіндегі типтік
жағдайда тактикалық амалдар шеңберінде жедел іздестіру шаралар өткізу болып
табылады.
Көрсетілген мақсат келесі міндеттердің қойылуын және олардың шешуін
табуды белгілейді:
1. қылмыстың осы түрінің криминалистік сипаттарының негізгі элементтерін
анықтау және олардың арасындағы өзара байланыс пен өзара тәуелділікті
белгілеу;
2. тергеудің бастапқы кезеңіндегі типтік жағдайды анықтау және
қарастырылып отырған қылмыс түрі бойынша типтік болжамдарды
тұжырымдау;
3. көрсетілген қылмыс түрін тергеудің негізгі ұйымдастыру нысаны ретінде
тергеу және жедел іздестіру бөлімшелерінің өзара әрекеттесуін анықтау;
4. тергеудің бастапқы және кейінгі кезеңіне қолданылатын тактикалық
амалдарды анықтау;
5. тергеу әрекетінің тиімділігін жақсартуға бағытталған ұсыныстар
дайындау;
6. қылмысты ашу және тергеу бойынша алдын ала тергеу органдар
әрекеттерінің тиімділігін жақсартуға бағытталған қылмыстық іс жүргізу
заңнамасын жетілдіру жөнінде нақты ұсыныстар дайындау және тұжырымдау;
Қорыта келгенде, дипломдық зерттеу тақырыбының өзектілігі, оның
мақсаттары және шешуге қойылған міндеттері тәжірибелік мақсатқа
сәйкестілігімен және тапсырысты кісі өлтіруді тергеудің жеке әдісін
зерттеудің теориялық мәнділігімен белгіленеді.
1 ТАРАУ. ЖАЛДАУ АРҚЫЛЫ КІСІ ӨЛТІРУ ТЕРГЕУІНДЕГІ КРИМИНАЛИСТІК ЕРЕКШЕЛІКТЕР.
1. Жалдау арқылы жасалған кісі өлтірудің криминалистік сипаттамасы.
Қылмыс, оның субъект тұлғасының және басқа жағдайлары туралы, белгілі
қылмыс әрекеті туралы түсінік беретін және қылмысты ашу, тергеу және алдын
алу міндеттерін табысты шешуді қамтамасыз ететін қылмысты жасау тәсілі,
механизмі және жағдайының ерекшеліктерінде байқалатын жеке қылмыстың,
қылмыс тобының және қылмыс түрінің криминалистік мәнді белгілерінің
сипаттау жүйесі қылмыстың криминалистік сипаттамасын білдіреді. [4, 304 б]
Қылмыстың криминалистік сипаттамасы деген ұғым жиырмасыншы ғасырдың
60-шы жылдарының соңында, 70-шы жылдарының басында қалыптасқан. Қылмыстың
қриминалистік сипаттамасының құрылымы мен мазмұнының мәселелері қылмысты
ашу және тергеудегі оның рөлі мен маңызы Р.С.Белкин, А.Н.Васильев,
И,А,Возгрин, И.Ф.Герасиов, В.А.Образцов, Н.А.Селиванов, В.В.Радаев,
А.А.Эйсман, Н.П.Яблоков және тағы көптеген басқа криминалисттердің
еңбектерінде қарастырылған [5 , 480 б]
Ендеше, Р.С.Белкин қылмыстың жеке түрінің криминалистік
сипаттамасының барлық анықтамаларын қорыта келіп, қылмыстың криминалистік
сипаттамасы бастапқы ақпараттың сипаттамасын, қылмысты жасау және жасыру
тәсілдері туралы, оның қолдануының типтік зардабы, ықтимал қылмыскердің
тұлғасы, қылмыстың ықтимал себебі мен мақсаттары, қылмыстың ықтимал құрбаны
(орны, уақыты, жағдайлары) туралы мәліметтер жүйесін кірістіреді. [4, 315
б]
Жалдау арқылы кісі өлтірудің криминалистік сипаттамасын қарастырайық.
Біздің ойымызша, оған келесі элементтерді кірістіруге болады:
бастапқы ақпараттың сипаттамасы;
- қылмысты жасау және жасыру тәсілдері туралы мәліметтер (жағдайы, уақыты,
орны, дайындығы);
- қылмыс құралы туралы мәліметтер;
- қылмыскердің (қылмыскерлердің) тұлғасы туралы мәліметтер;
- жәбірленушінің тұлғасы туралы мәліметтер;
Қылмыстық істерге жасалған талдау қарастырылып отырған қылмыстың
криминалистік сипаттамасының құрылымдық элементтері арасында салыстырмалы
тұрақты байланыс бар екенін анықтауға жағдай туғызады.
Осындай әр элементті осы дипломдық жұмыста қарастырылып отырған
тергеу жағдайына қолдана отырып қарастырайық.
Қарастырылып отырған қылмыстың түрі бойынша бастапқы ақпарат сол
немесе басқа жерде табылған өлік туралы азаматтардың хабарламасын алған
сәтінен басталады.
Әдетте, өліктегі атыс жарақаты адамның өлген себебі туралы күмән
тудырмайды. Көп жағдайларда жәбірленушінің аты-жөні өте тез анықталады,
өйткені көбінесе, қылмыс оның қызмет ететін я болмаса тұрғылықты жерінде
немесе оның маңайында жасалады немесе оның тұлғасын куәландыратын құжаттар
болады. Көрсетілген бастапқы ақпарат бойынша қылмыстық іс қозғау тергеу
қызметкерлерінде қиындық тудырмайды, олар алғашқы тергеу әрекеттерін
жүргізеді. Әдетте, типтік жағдайда анықтау барысына бастапқы мәліметтердің
сипаты мен мазмұны әсер етеді. Жалдау арқылы кісі өлтіру туралы істер
бойынша осындай типтік тергеу жағдайына тұлғасы танымал атыс жарақаты бар
адам өлігі табылған жағдайлар жатады. Көрсетілген жағдай қылмысты жасаған
тұлғалар, қылмыстың себебі туралы ақпараттың тапшылығымен, қылмыс іздерінің
ең кем санымен сипатталады.
Қылмыстың криминалистік сипаттамасының негізгі элементтерінің біріне
қылмысты жасау әдістері жатады. Қылмысты жасау әдісі қылмысты дайындауға,
жасауға және жасыруға бағытталған, тиісті құралдар мен жабдықтарды
қолдануымен байланысты, сондай-ақ жасау уақыты, жері және тағы басқа
қылмысты жасау жағдайының себептесу жағдайларының өзара шарттас, жылжымалы
детерминделген әрекеттер жүйесін білдіреді [27, 43 б.].
Жалдау арқылы кісі өлтіру жасаудың алдында бұл іс мұқият
ойластырылады, ал кейде ұзақ дайындық жүргізіледі. Мұндай дайындық өзіне
келесілерді кірістіреді: кісі өлтіру туралы шешім қабылдау және қылмысты
жасау үшін жалдаушы мен қатысушыларды іріктеу (делдалды, орындаушыны);
қылмыс құралы, көлік құралын іріктеу; болашақ құрбанның күн тәртібі мен
жұмыс тәртібін анықтау мақсатымен оны бақылау; қылмыс жоспарын және оны
жасыру әрекеттерін дайындау.
Көрсетілген қылмыстар үшін келесілер тән болып табылады: кісі өлтіру
туралы шешім қабылдағаннан кейін жалдаушы өз таныстар арасынан немесе
солардың көмегі арқылы делдал немесе тікелей орындаушыны іздей бастайды.
Осындай қатысушыларды іздеу және іріктеу бірнеше күннен бірнеше айға дейін
созылуы мүмкін. Сөйтіп орындаушыны іріктеп алып, сыйақы сомасы және оны
төлеу шарттары туралы келісіледі. Сыйақы сомасы жәбірленушінің тұлғасына
және кісі өлтіруді жасау әдісіне байланысты және бірнеше жүзден бастап
бірнеше мың АҚШ долларына дейін өзгереді. Соманың бөлігі кейде қымбат
заттар (автомашина, бағалы заттар және т.б.) түрінде беріледі. Сыйақы
бөліктеп төленеді, бірінші бөлігі қылмысты жасағанына дейін, ал екінші
бөлігі одан кейін немесе толық кісі өлтіргеннен кейін төленеді.
Орындаушыға болашақ құрбан туралы толық мәліметтер (тұратын жері, жұмыс
орны, күн тәртібі және т.б.) хабарлайды, оның фотографиялық суреттерін
ұсынады. Қылмыс объектісінде қателеспеу мақсатында кейде орындаушыға
болашақ құрбанды тікелей көрсетеді. Кейбір жағдайларда орындаушы қылмыстың
басқа қатысушыларымен (делдалмен, көмектесушімен) кісі өлтіруді жасау үшін
қолайлы орын мен уақытты таңдау мақсатында жәбірленушіні өзі бақылайды.
Атыс қаруы жалдаушыдан орындаушыға алдын ала беріледі; дегенмен
орындаушы өзі қылмыс құралын сатып алған деректер де кездеседі, оның
үстіне, қылмысты жасау тәсілі ескеріле отырып кісі өлтіру құралы
іріктеледі.
Зерттелген қылмыс істері бойынша көп жағдайда қылмыстың нәтижесіне жетуіне
кепілдікті қамтамасыз ету және қылмысқа өзінің қатыстылығының жоқтығы
туралы алиби дайындау мақсатымен жалдаушы тек қана қылмыстың уақытын, орнын
және күнін белгілеп қоймай өзі өлтіру әдісін де анықтаған. Орындаушы
(орындаушылар) болашақ құрбанның күн тәртібін және қатынау жолдарын
зерттеп, аз қатермен қайда, қалай және қашан қылмысты жасау шешімін өзі
қабылдайтын жағдайлар сирек кездеседі. Бұндай жағдайларда қылмысты жасау
күні туралы жалдаушы алдын ала ескертеді. Қылмыс жасауды дайындау бойынша
әрекеттер де бірнеше күн, апта, айға созылуы мүмкін.
Көбінесе, қылмыс жасау орнын және уақытын таңдауға келесі факторлар
себеп болған:
1. болашақ құрбанның күн тәртібін нақты білу;
2. иесіз жер мен шабуылды кенеттен жасау;
3. бөгетсіз ату жасау мүмкіндігі;
4. қылмыс жасаған жерінен жасырын және бөгетсіз кету мүмкіндігі:
Қарастырылған істер бойынша қылмыс орындарын зерттеп оларды келесі
топтарға бөлуге болады;
1. жәбірленушінің тұрғылықты жері немесе оның таныстары мен
жақындарының тұрғылықты жерімен байланысты жерлер (көше, үйдің
ауласы, подъезд, басқыш алаңы);
2. жәбірленушінің өндіріс әрекетімен байланысты жерлер (қызметтік
үй-жайы немесе қызметтік үй-жайы ғимаратының маңайында);
3. автокөліктер (жүру жолында, аялдаған кезде, көлікке отыру
кезінде) және басқа жерлер.
Өткізілген зерттеулердің көрсетуі бойынша жалдау арқылы кісі
өлтірудің ең жоғары пайызы құрбанның тұрғылықты жерінде жасалады – 54,9 %
және оның қызмет ету орнында – 21,6 %.
Өлтіру уақыты да қылмысты жасау әдісіне ықпал етеді де барлық
жағдайларда қылмыскерлермен жәбірленушінің күн тәртібін ескере отырып
анықталады. Жалдау арқылы кісі өлтірулер таңғы уақытта жиі жасалады,
шамадан 08 сағаттан 11 сағатқа дейін. А.И.Бородулин байқап айтқандай:
қылмыскерлер осы тәулік уақытын артық көретіні бекер емес, себебі қызмет
ететін тұлғалардың жұмыс күнінің басы көбінесе регламенттелген және
құрбандар үйінен жұмысқа күнде бір уақытта шығады [9, 80 б.]. Таңертең де,
кешке де – 19 сағаттан 23 сағат шамасымен, кісі өлтіру негізінде
жәбірленушінің тұрғылықты жерімен байланысты жерлерде жасалады. Күндізгі
уақытта кісі өлтірулер әдетте жәбірленушінің жұмыс орнында немесе күн
тәртібімен байланысты басқа жерлерде сағат 12-ден 15-ке дейінгі уақыт
аралығында жасалады.
Қарастырылып отырған қылмыстың түрі бойынша кісі өлтірудің тікелей
әдісінде ерекше айырмашылығы жоқ. Орындаушы немесе орындаушылар болашақ
құрбанды алдын ала белгілі бір жерде тосып алады немесе нақты жерде оның
келуі туралы байланыс құралдары арқылы хабарланады, одан әрі қылмыстық
жоспар жүзеге асырылады.
Сөйтіп, Қордай кеден постының бастығы Б.О.Шинтасовты өлтіру ісі
бойынша қылмыскерлер өз қылмыстық ниеттерін жүзеге асыру үшін жәбірленуші
үйінің қасында орналасқан өзен каналының бойында күн сайын спорттық
жүгірумен айналысқан жағдайды пайдаланып қалды. Ерте дайындап қойған жоспар
бойынша белгіленген күні қылмысқа қатысушылардың бірі – Ф.Янгибаев
жәбірленуші үйінің қасында болған, жәбірленуші кезекті спорттық жүгіруге
шыққан сәтте ол туралы радиотелефон арқылы кісі өлтірудің орындаушысы
Ю.Щелкуновқа хабарлады. Шартты белгіні алғаннан кейін қылмыстық топтың
қатысушылары Г.Ақбаев пен Н.Шынболатов Дэу Нексия автокөлігімен
Щелкуновты өзен каналының маңайындағы шартты жерге апарып тастады. Сыртқы
түрін өзгерту мақсатымен Щелкунов одан бұрын оған берілген киімді киіп,
өзімен МП пистолетін алып, Шинтасовқа қарсы барады. Жәбірленуші Шинтасов
Щелкуновқа жақындаған сәтте Щелкунов өмірге маңызды мүшелеріне бірнеше
көзделген ату жасады да таяу жерде күтіп тұрған Дэу Нексия автокөлігінде
қылмыс жерінен көзден ғайып болды [32, 223 б.].
Бұрын айтылғандай, кейбір жағдайларда орындаушылар кісі өлтіру
жоспарын өздері дайындайды, жәбірленушінің қатынас жолдарын зерттеуге ұзақ
уақыт жұмсайды және жасырыну құралдарын қолданады, қылмыстық ойын жүзеге
асыру үшін қылмыстық жаза тартатын басқа әрекеттер жасайды – заңсыз атыс
қаруын сатып алады, автокөліктерді айдап әкетеді және т.б.
Сөйтіп, Қарметкомбинаттың бас директоры А.Свичинскийді өлтірген
орындаушылар – Литва тұрғындары Максимовичюс пен Юргелайтис, қылмыстық
актіні жасау үшін оптикалық нысаны бар бесзарядты карабин Маузер мен
иммитациялау жарылғышты қондырғылар сатып алған. Свичинскийдің өмір сүру
дағдысын және қатынас жолдарын ұзақ уақыт зерттеп, түбінде кісі өлтірудің
басқа нұсқауларын жоққа шығарып, жоспар дайындады. Жоспар бойынша қылмыс
жәбірленуші комбинат ғимаратына келген сәтте өтетін болды. Осы мақсатпен
бұрын сатып алынған заттардан бас тартып, олар заңсыз аңшы мылтығын сатып
алып, Максимовичюс одан шолақ мылтық жасады. Өз жоспарын жүзеге асыру үшін
олар бұдан бұрын ВАЗ-21013 автокөлігін айдап әкетіп, оны сыбайластарының
гаражында жасырған. 1992 ж. 28 желтоқсан күні айдап әкеткен автокөлікпен
олар комбинат ғимаратының қасына келіп Свичинскийдің жұмысқа келу сәтін
күткен. Свичинский қызметтік автокөлігімен жұмысқа келгеннен кейін
Максимовичюс әрі-бері өтетін бөлменің қасында Свичинскийге қарай жақындап,
аңшы мылтығының шолақ мылтығынан оның басына атып, Юргелайтис отырған
автокөлікпен қылмыс жерінен көзден ғайып болды. [42, 346 б.].
Зерттелген дерлік қылмыс істердің барлығында атыс жарақаттар жақын
қашықтықтан жасалған. Бұл жағдай орындаушылардың алыс қашықтықтан ату
ісінде кәсіби дағдылары жоқ деген жағдайды көрсетеді, сондықтан нысанаға
дәлірек тию үшін жәбірленуші қысқа қашықтықта болған тактиканы қолданады.
Сонымен бірге, орындаушы қосымша бақылау атыс жасайтын жағдайлар да
кездеседі. Мысалы, Алматыгорстрой акционерлік компаниясының бас директоры
И.Мильграмды өлтіру туралы іс бойынша кісі өлтіруді орындаушы –
З.Салахутдинов өз құрбанына бес атыс жарақатын келтірген және оның
өлімінде сенімді болу үшін басына алтыншы бақылау атыс жасаған[35,118 б].
Жалдау арқылы кісі өлтірудің ажыратылмас бөлігіне қылмысты жасау
әдісінің элементі ретінде келетін қылмысты жасыру бойынша әрекеттер жатады.
Әрине, жасыру әдісі криминалистік сипаттама элементтерінің бірі бола алады.
Бірақ, атап айтқанда жалдау арқылы кісі өлтіру туралы істер бойынша жасыру
әдісі тікелей қылмысты жасау әдісімен байланысты және оның элементі ретінде
танылады.
Жасыру тәсілі белгілі дәрежеде қылмыстың түріне байланысты. Дегенмен,
қылмыстың барлық түрлеріне тән жасырудың бірнеше тәсілдері де бар: қылмыс
жерінде іздерін жою, жасанғансу, жалған алиби ұсыну; өз түрін өзгерту және
т.б. Жалдау арқылы кісі өлтіруді жасау үшін ерекше тән жасыру тәсілдеріне
келесілер жатады: куәларды өлтіру, қылмыс орындаушысын өлтіру, кісі
өлтіруді орындаушының басқа жерге кетуі, қылмыс құралдарын жою немесе оқиға
болған жерде тастап кету, автокөлік құралдарын пайдалану.
Қылмысты жасыруға бағытталған әрекеттер қылмыстық ойдың
қатысушыларымен кісі өлтіру ісін жасауды дайындау сәтінен бастап жүзеге
асырылады. Кісі өлтіру әдісі куәлардың орындаушылар мен олардың әрекеттері
туралы ақпарат тасушылардың саны аз болатындай етіп іріктелінеді. Осындай
куәлар жәбірленушімен бірге өлтірілген жағдайлар да кездеседі. Мысалы,
З.Салахутдинов тұрғын үйдің қасында пистолеттен И Мильграмды бірнеше рет
атқаннан кейін қылмыс жерінен көрінбей кетіп қалғысы келген. Бірақ,
жәбірленушінің жүргізушісі Д.Тарасов атысты естіп қалып, кісі өлтірушіні
қуа жөнелді. Сонда Салахутдинов куәдан құтылып, қуғыннан босау үшін оны да
атып тастады [36, 142 б].
Кісі өлтіруді жасау барысында автокөлікті пайдалану да жасыру тәсілі
болып табылады. Автокөлік шамаланған қылмыс жеріне тез және көзге түспей
жету үшін ғана емес, сондай-ақ тез қысқа мерзімде кісі өлтіру жерінен
кетуді қамтамасыз ету үшін арналады.
Жалдаушының қылмыстық әрекеттерін жасыру әдістері келесілер болып
табылады: жалған алиби құру, кісі өлтіру жасалған кезінде оның басқа
ауданға немесе қалаға кетуі, жәбірленушінің туысқандарымен, әріптестерімен
және т.б. қоса қайғыру.
Жасыру бойынша қылмыс құралын жою, орындаушы қылмысты жасағаннан
кейін елді мекеннен кету әрекеттерін жасау мүмкін, бұл оны сыртқы белгілері
бойынша іздестіруді және тергеудің бастапқы кезінде әшкерлеуін де
қиындатады.
Мысалы, Ю.Щелкунов Қордай кеден постының бастығы Шинтасовты
өлтіргеннен кейін қылмыс ұйымдастырушысы Е.Ақпаев автокөлікпен оны Қордай
ауылынан Қырғызстан Республикасының Қант қаласына дереу алып кетті. Жүру
жолы бойында Щелкунов пистолетті бөлшектеп, оның бөліктерін автотрасса
бойында шашып тастады. Мильграмның өлтірушісі – Салахутдинов, тапсырысты
орындағаннан кейін 15,000 АҚШ доллар сомасында сыйақы алды да Ресей
Федерациясының аймағына шығып кетті [35, 101 б].
Шет елдерінің тәжірибесінде кәсіби кісі өлтірушілер әдетте кісі
өлтіру қаруы болып табылатын атыс қаруын қылмыс жерінде тастап кетеді.
Сөйтіп, олар қылмыс оқиғаға қатысы туралы куәландыратын айғақтан құтылуға
тырысады. Сөйтіп, 1997 ж. 16 қарашасында Алмагүл шағын ауданында тұрғын
үйдің ауласында автоматты қарумен азамат О.Кирин өлтірілген. Ауданды сүзіп
шығу барысында қылмыс жерінен 150 м қашықтықта полиция қызметкерлері
майдагерлік өндіріспен жасалған пистолет тапты, кейін ол кісі өлтіру құралы
болып шықты [33, 142 б].
2000 ж. сәуір айында жасалған Қазспецтехника АМҰ директоры
Т.Ибраевты өлтіру туралы іс бойынша оқиға болған жерін тексеру барысында
кісі өлтіру құралы – МП маркалы тұншықтырғыш құрылғысы бар пистолет
табылған [10. 231 б.]. Қазақстанда бұндай жағдайлар санаулы түрде
кездеседі, бұл аздаған қылмыстық тәжірибе мен қарудың қымбаттылығын
дәлелдейді.
Қылмысты жасағаннан кейін оны жасыру мақсатында кісі өлтіруді
ұйымдастырушылар орындаушыны өзін де күштеп өлтіреді. Бұндай әрекеттер
келешекте орындаушы жасаған кісі өлтіру туралы біреуге айтып қалуы мүмкін
және оны әшкерлеген жағдайда ұйымдастырущыларға көрсету мүмкін
болатындықпен байланысты.
Сөйтіп, 1998 ж. 27 қыркүйегінде Семей қ. ауруханалық кешен аймағында
белгісіз тұлғамен МП пистолетінен кәсіпкерлік қызметпен айналысып жүрген
және қылмыстық құрылымында байланысы бар азамат Сағындықов өлтірілген.
Тергеу барысында азамат А.Пархоменко сыйақы үшін кісі өлтіруді жасағаны
анықталады. Кейін қылмысты жасыру мақсатымен кісі өлтіруді ұйымдастырушылар
Пархоменконың өзін де атып өлтірген, ал оның өлігін Ертіс өзеніне лақтырып
тастаған [37, 435 б.].
Тергеу және жедел топ қызметкерінің алдына қойылған міндеттерді шешу
үшін қылмысты жасыру әдістері туралы білім аса маңызды. В.П.Лавров дұрыс
айтқандай: Қылмысты жасыру әдісін табу және дәлелдеу, әсіресе, айқын емес
қылмыстар туралы істер бойынша тергеуге қарсы әрекетті жеңу мүмкіндігін
алуды және тергеу ісі бойынша қиын жағдайларда ақиқатты анықтауды
қамтамасыз етуде көп көмек көрсетеді [7, 176 б.]. Қылмысты жасыру әдісі
туралы мәліметтерді есепке ала отырып қылмысты ашу бағыттары мен кейбір
тергеу әрекеттерін өндірудің тактикалық тәсілдері анықталады.
Жалдау арқылы кісі өлтірудің криминалисттік сипаттамасын қарастыру
барысында қылмысты жасау құралдары мен жабдықтары сияқты элементтерін
зерттеу ерекше орын алады.
Қылмыс жасаудың құралын таңдау қылмыскерлердің алдына қойған
мақсаттарына байланысты. Көрсетілген түрлер бойынша қылмыстың негізгі
мақсаты көбінесе атыс қаруын қолдану арқылы жәбірленушіге жарақат келтіру
арқылы өлтіру болып табылады.
Таяу шетелден жасырын жолмен әкелінетін қарудың жеткілікті саны,
сондай-ақ қорғаныс министрлігінің түрлі мекемелерінен, бөлімшелерінен және
қоймаларынан жасалған ұрлықтар қылмысты жасау барысында қылмыскерлерге
оларды қолдануға мүмкіндік туғызады.
Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасының УКПС и СУ мәліметтері
бойынша тек қана 2006 жылы атыс қаруын қолдануымен 1147 қылмыс жасалған,
соның ішінде 173 кісі өлтіру оқиғалары, сондай-ақ заңсыз атыс қаруын сатып
алу, сақтау және алып жүру үшін барлығы 32 қылмыстық іс қозғалды, бұл атыс
қаруын заңсыз сатып алуын және сақтау жағдайларын анықтау бойынша құқық
қорғау органдар жұмысының нашарлылығын дәлелдейді [3, 43 б].
Басым көпшілік жағдайларда қылмыскерлер атыс қаруын заңсыз иеленіп,
оны өзінің туысқандарының немесе таныстарының тұрғылықты жерлерінде
сақтаған.
Қылмыстық істерді зерттеу барысында тергеушілер атыс қаруын сатып
алған жерін анықтау бойынша шараларды өкінішке орай сирек қолданатыны
анықталды.
Кісі өлтіру қаруы туралы мәліметтер оқиға болған жерге тексеріс
жасау, қылмыстың орындаушысын анықтау бойынша іздестіру шаралар өткізу, ал
кейін оны әшкерлеу барысында пайдаланылуы мүмкін.
Қылмыс құралдары мен жабдықтарын екі топқа бөлуге болады:
1. зақым келтіру құралдары мен жабдықтары;
2. қосымша құралдар (дыбыстұнщықтырғыш, оптикалық нысана және т.б.)
Жалдау арқылы кісі өлтірулер зауытта дайындалған отандық
пистолеттерді, атап айтқанда МП (Макаров пистолеті) мен ТТ (Токарев). МП
және ТТ пистолеттері жақын ұрысқа арналған қару болып саналады, құрылымы
қарапайымдылығы мен беріктілігімен ерекшеленеді.
ТТ пистолетінің патроны тым қуатты, шөлмек пішінді гильзалы. Бұндай
кішкентай калибрінде тоқтату әрекеті айтарлықтай кішкентай. Ұлы Отан соғысы
жылдары ол өзін қуатты және сенімді қару ретінде көрсетті және соғыстан
кейінгі жылдары да қарулануда болған. Оны Қытай, Вьетнам, Албания, Корея,
Африка мен Латын Америка елдері сияқты отыздан астам елдерінің қарулануында
болған деректер ТТ-ның құны бағаланғаны туралы дәлелдейді. Я.Хогг бен
Д.Уикс жазғандай: Токарев пистолеті көптеген елдерінде жасап шығарылған.
Қытайда ол 51 үлгі, Югославияда М-57 деп аталған, ал Радомдағы поляк қару
фабрикасы ТТ пистолетімен Чех армиясын, Войско Польскоені, сондай-ақ ГДР
қарулы күштерін қамтамасыз еткен[22, 384 б].
ТТ пистолетінен ату жасау барысында атылған гильзалар автоматты түрде
лақтырылады. ТТ пистолетінде бекітпенің ырғытқышы бекітпенің үстіңгі, оң
жағында орналасқан. Соған байланысты гильза сәл үстіге және оң жаққа қарай
шығарылады. Бұл жағдай ТТ пистолетінен атылған гильзаларды атқан адам
тұрған жерінен оң жақтан және сәл артқы жағында іздеу керектігін білдіреді
[22, 288 б].
Соғыс қасиеті бойынша МП пистолеті ТТ пистолетін асып түседі, себебі
онда 9 мм оқ-дәрінің аз заряды бар патрон қолданылады және оқты тоқтату
әрекеті басымырақ . Ол ТТ-дан кішірек және жеңілдеу. Макаров пистолетінің
гильзалары үстіге-оңға-артқа 2-5 м қашықтықта шығарылады [23, 32 б].
Қылмыскерлермен газды пистолетті соғыс пистолетіне бейімдеп қолдану
жағдайлары да байқалған. Сөйтіп, Әсем-ай ЖШС директоры Сыздықовты өлтіру
туралы іс бойынша қылмыскерлер соғыс патрондарымен ататындай етіп қайта
жасалған ИЖ газды пистолетін қолданған [40,156 б]. Киринді өлтіру туралы іс
бойынша қылмыскер қолдан жасалған пистолетті қолданған [5, 46 б].
Зерттелген істер бойынша қылмыскерлер автомат немесе тегіс ұңғылы
қарудын жасалған шолақ мылтық қолданғаны сирек кездеседі.
Қылмысты жасау мақсаты және жағдайымен түсіндірілетін атыс жасау
механизмінің де өзіндік ерекшеліктері бар. Соны есепке ала отырып
қылмыскерлер:
1. қылмысты жасау уақытын анықтайды;
2. ату кезінде құрбанның тұратын жерін анықтайды;
3. атыс аралығын анықтайды;
4. атыс санын анықтайды;
5. атыс зардабын жоюға шаралар қолданады (тығындарды, гильзаларды табу
және алу және т.б.);
6. қылмыс құралын жасыруға шаралар қолданады.
Жалдау арқылы кісі өлтіру туралы істер бойынша тән аралық 2 метрден 8
метрге дейінгі ара қашықтық болып табылды Қылмыскерлермен мұндай аралық
тегінен тек алынбайды. Бұл кісі өлтіру барысында қолданылатын қарудың –
пистолеттен немесе стандартты өндірілген шолақ мылтықтың соғыс
қасиеттерімен, сондай-ақ мүлт кету мүмкіндігін болдырмау қажеттілігімен
анықталады. Соңғысы, қылмыстың мақсаты туралы дәлелдеуі мүмкін. Винтовка
қолдану жағдайында бұл қашықтық 100-150 метрге дейін ұзарады.
Криминалистік көзқарас жағынан қылмыскердің тұлғасын зерттеу тергеу бағытын
таңдауында, тергеу, жедел-іздестіру және басқа шаралар өткізуінде көмек
бола алатын мәліметтер анықтауды білдіреді. Сондықтан криминология ғылымы
мен сот психология мәліметтерін қолдану қажет.
Қылмыскердің тұлғасы оған мінездеме беретін белгілер кешенін
білдіреді, оларды білу айыпты тұлғаларды анықтау іздестіру және әшкерлеу
үшін қажет. Осы жағынан тұлғаның даралығын білдіретін оның әлеуметтік-
демографиялық, әлеуметтік-психикалық қасиеттері ең құнды болып табылады.
Тергеу және сот тәжірибесінің қорытындысы көрсеткендей, қарастырылып
отырған қылмыстар құрамында 2-3 және одан да көп адамдар бар қылмыстық
топтармен жасалған, мында рөлдер орындалатын қызметтеріне қарай бөлінеді.
Бұл қылмыстардың топтық сипаты осындай кісі өлтіруді жалғыз орындау
мүмкін еместігіне байланысты, өйткені қойылған міндетті орындау үшін атыс
қаруын және кісі өлтіруді жасау үшін басқа да құралдар сатып алу,
автокөлік дайындау, белгіліген құрбанның тұрмыс салтын бақылау керек,
оның қатынас жолдарының күн сайынғы маршрутын анықтау керек, қылмыс
жасалған жерінен тез және көзге түспей кетуге бағытталған шаралар қолдану
керек. Бұның барлығы қылмыстық ортаға, оның ұйымдасқан көріністеріне
тікелей немесе жанама қатынасы бар бір топ адамдармен жүзеге асырылатын
актіні дайындау және өткізу бойынша жұмыла және ұйымдастырылған жұмыс қажет
екенін дәлелдейді. Жалдау арқылы жасалатын кісі өлтірулердің ерекшелігі
қылмысқа қатысушылардың қызметі нақты бөлінгендігі болып табылады. Қылмысқа
қатысушыларды келесі топтарға бөлуге болады:
1 Жалдаушы – әр түрлі себеппен кісі өлтіруді ойластырған тұлға,
кейбір жағдайда оны ұйымдастырады және қылмыс жасау үшін қатысқан
адамдардың көрсеткен қызмет ақысын төлейді.
Зерттелген қылмыстық істер бойынша жалдаушы жоғары білімді деңгейдегі
25-тен 45-жасқа дейінгі ер адамдар болып шыққан. Оның жекеленген бөлігі
фирмаларда, кәсіпорындарда және ірі шаруашылық құрылымдарда басшы қызметін
атқарған. Олардың кейбіреулері бұрын сотталған болып шықты. Кісі өлтірудің
жалдаушылары жақын туыстар, таныстар, әріптестер, бәсекелес құрылымдардың
өкілі болып шыққан.
Жалдаушылар арасындағы әйелдер үлесі болмашы және олар кісі өлтіруді
отбасылық-тұрмыстық қатынас жағынан ойластырған.
Тұрмыстық жағынан жалдау арқылы жасалған кісі өлтірудің алдында
кейбір жағдайларда жәбірленушілердің заңсыз іс-әрекеттерінен туындаған ұзақ
жанжал қатынастары болған. Осыған орай қылмыстың өсуі мен құқық қорғау
әрекетінің тиімділігінің төмен жағдайында жәбірленушіні өз бетімен
жазалау немесе жалдамалы кісі өлтірушілердің қызметін пайдалануды
кірістіретін жеке тұлғалармен басқалардың құқыққа қарсы әрекеттеріне
құқықтан тыс әрекет ету тәжірибесі қалыптасып келеді. Көрсетілген
жағдайларда кісі өлтіру объектілері күйеулері (әйелі), бірге тұратын
адамдар болған.
Әдеттегідей, жалдаушылар тергеу ісіне белсенді қарсылық көрсетеді,
бұл жалған алиби ұсыну, тергеу органдарына жәбірленушіні өлтірудің басқа
себептерін көрсету, қылмыс іздерін жою, орындаушының өзін өлтіру, келешекте
оны әшкерлеген жағдайда – жасалған қылмысқа өз қатысын мойындамау
әрекеттері байқалады.
2. Делдал – белгілі сыйақы үшін қылмыстың орындаушысын іздеп
табатын, ал кейбір жағдайларда қылмысты ұйымдастыру және жасау барысына
қатысатын тұлға.
Жалдаушы орындаушымен тікелей байланыс құрып, кісі өлтіруді жасау
туралы тікелей келісетін жағдайларда әдетте делдал болмайды. Дегенмен,
жалдау арқылы жасалатын кісі өлтірудің сипатты белгілері делдал сияқты
қылмыстың субъектісінің бар болуы болып табылады. Көбінесе, делдалдар
жалдаушының маңайындағы қылмыстық элементтерімен байланысы бар тұлғалар
(қызметі бойынша қол астындағы кісі, таныстары, туыстары) болып шығады.
Көптеген жағдайларда олар жақсы психологтар болады, өйткені кісі өлтірудің
орындаушысын іздеп табу оның кәсіби және психологиялық қасиеттері туралы
білімдерін талап ететін аса күрделі міндет.
Делдал орындаушыны (орындаушыларды) іздеп табу бойынша белсенді
әрекет жасайды, бірақ кейбір жағдайларда орындаушыға кісі өлтіру құралын,
қылмысты жасау үшін қажетті құралдарын, автокөлік береді, жасырыну үшін
бөлме береді, болашақ құрбан туралы қажетті мәліметтер береді, кей кезде
кісі өлтіруді жасау үшін лайықты жерді де таңдайды. Орындаушы қызметінің
ақысын төлеу де делдал арқылы жасалады. Қылмысты жасау механизмінде
делдалдық әрекеті көп мақсатты және көбінесе кісі өлтіруді жасау әдісіне,
болашақ құрбанның тұлғасына және т.б. байланысты.
3. Орындаушы (жалданушы) – белгілі материалдық сыйақыға кісі өлтіруді
жасау үшін жалданған тұлға. Орындаушының болашақ құрбанмен қандай да
болмасын қатынасы жоқ, бұл жағдай тергеу барысында оны іздеп табуды
қиындатады.
Соттық-тергеу тәжірибесінің зерттеулері қарастырылып отырған істер
бойынша кісі өлтірудің орындаушылары 22-ден 35 жасқа дейінгі ер адамдар
болған. Бұл осындай қылмысты жасау орындаушыдан белгілі дене және
психологиялық дайындықты, қылмыстың батыл және актіні жүзеге асыру үшін
табанды әрекет жасауды талап етеді. Кісі өлтіруді жақын аралықта жасау
және қылмыс жасалған жерде қаруды тастамау сияқты деректер жалданушылардың
қылмыстық тәжірибесінің аздығын білдіреді.
Кісі өлтіруді жасау үшін жалданушыны басқа жерден, басқа қаладан,
сондай-ақ таяу шетелден шақырылған жағдайлар да байқалған.
Кісі өлтіруді тікелей жасағанда әйелдердің қатысқаны байқалған жоқ.
Олар жоғарыда көрсетілгендей, кісі өлтіру үшін жалдаушы болған немесе
көмектесуші ретінде қосымша рөл атқараған (жасыру, пәтер ұсыну және т.б.).
Сот және тергеу тәжірибесінің сараптамасы кісі өлтіруді жасаған
тұлғалардың білім деңгейі жеткілікті екенін дәллелдейді. Әр екінші қылмыс
орта білімі бар тұлғалармен, әр үшінші – толық емес орта білімі бар
тұлғалармен жасалған.
Кісі өлтіруді орындаушылардың әлеуметтік жағдайы қарастырылып отырған
кісі өлтірулер әдеттегіде тұрақты жалақысы болмаған тұлғалармен
жасалғанымен сипатталады. Сонымен қатар, жұмыс істемейтін басым көпшіліктің
еңбек ету мүмкіндігі де, білімі де бар, бірақ олар бұндай мүмкіндікті
менсінбеген. Сотталғандардың ішінде әр екіншісінің бұрын жасаған қылмысы
үшін соттылығы бар. Орындаушылардың осы түріндегі көбісі қылмыстық әрекетті
күнелтуге қажетті қаражаттардың негізгі көзінің бірі ретінде қарастырған.
Кісі өлтіруді жасағаны үшін алынған сыйақы жалданушылармен қымбат заттар,
автокөлік сатып алу үшін, басқа қалаларға, көрші елдерге шығу үшін
жұмсалған.
Қылмыстың криминалистік сипаттамасын зерттеу барысында маңызды
мағынаға ие болатын жәбірленушінің немесе оны кей кезде қылмыстың құрбаны
деп атайтын тұлға туралы мәліметтер табылады. Жәбірленуші және
қылмыстың құрбаны ұғымдары бір-біріне жақын және біріншінің іс жүргізу
мазмұнымен ғана ерекшеленеді. Осыған байланысты А.Н.Васильев былай деген:
Қылмыстың құрбаны деген ұғым жиі жәбірленуші ұғымымен теңестіріледі.
Бұндай жағдайда қылмыстың құрбаны болып жеке тұлғаны жәбірленуші ретінде
тану туралы қаулы шығарылғаны немесе шығарылмағанына байланысы жоқ қылмыс
арқылы рухани зардап шеккен және денесіне немесе мүлігіне зақым
келтірілген жеке тұлға танылады [20, 12 б.].
Қылмыс құрбаны туралы мәліметтердің сараптамасы еліміздегі
криминалдық жағдайды толық және нақты бағалауға мүмкіндік береді,
криминогенді жағдайда қылмыс және ондағы өзгерістерді анықтайтын сондай
әлеуметтік процесстермен құбылыстарды бағалауға көмек береді, сондай-ақ
істі дұрыс шешу үшін маңызы зор қылмысты ашу және тергеу, қылмысты жасаған
тұлғаларды анықтау, қылмыстық оқиғаның өзін анықтау, кінәні, себебін және
басқа жағдайларын анықтауында сөзсіз көмек көрсетеді.
Криминалистік дайындауларда қылмыстың құрбанына бұрын да назар
аударылған. Бірақ, ғалымдардың күші көбінесе жәбірленушінің психологиялық
және психофизикалық қасиеттері мен қабілеттері бар объекті ретінде зерттеу
төңірегінде ғана назар салынған. Криминалистік жағынан жәбірленушінің
тұлғасы аз зерттелген болып қала берген.
Жәбірленушінің тұлғасына қатысты мәліметтердің мұқият зертелуін
қамтамасыз етуге кезінде КСРО Жоғарғы Сотының алқалық мәжілісі назар
аударған. 1960 ж. 4 маусымдағы алқалық мәжілістің Қастықпен әдейі өлтіру
туралы істер бойынша сот тәжірибесі туралы №4 қаулысында сотталушының
тұлғасы туралы мәліметтерді айқындаудың маңызды мәні бар екені, сонымен
бірге жәбірленушінің тұлғасына қатысты мәліметтерді де мұқият зертеу
қажеттілігі туралы айтылған. Осы мәліметтерді айқындау сотталушының қоғам
үшін қауіп дәрежесін анықтау үшін ғана емес, сонымен бірге кейбір
жағдайларда қылмыстың жағдайларын ашу және әсіресе оны жасау себептерін
анықтау үшін маңызды болу мүмкін [9, 760 б.].
Осыған орай Е.Б.Берлібаев дұрыс айтады: қылмыстың әлеуметтік маңызын
зерттеу, сондай-ақ қылмысты дер кезінде және толық тергеу жәбірленушінің
тұлғасының әлеуметтік-құқықтық қасиеттерін зерттеусіз мүмкін емес [14, 25
б.].
Қылмысты ашу және тергеуінде жәбірленуші туралы мәліметтерді
пайдалану айтарлықтай маңызды. Қылмыстың құрбаны криминалистер үшін
дәлелдеу ақпараттың көзі және физикалық объект ретінде ғана емес, сонымен
қатар жәбірленушінің тұлғасы туралы мәліметтер қылмысты ашуға көмектеседі,
мүмкіндігімен қызықтырады,белгілі жағдайларда тез, толық, жан-жақты тергеу
көбінесе тергеу органдарының қолындағы қастандық құрбаны туралы мәліметтер
көлеміне байланысты.
Жалдау арқылы кісі өлтірулер туралы істер бойынша жәбірленушінің
тұлғасы туралы мәліметтер ерекше маңызды екенін еске ала отырып тергеуді
жәбірленушінің тұлғасын жан-жақты зерттеуден бастау керек (оның жеке
ерекшеліктері, басқа тұлғалармен таныстық байланысы, өзара қарым-ұатынасы,
еңбек әрекетінің сипаты мен мазмұны және т.б.). Осындай мақсаттармен кейбір
жағдайларда қаза тапқан адам өмірінің бұрынғы кезеңдерін зерттеу қажет
етіледі. Бұл мәліметтер өте қажет болып қылмысты ашу мен іс бойынша
ақиқатты анықтауында зор көмек береді. Сонымен, жәбірленушінің тұлғасын
зерттеу тергеудің жалпы тактикалық тәсілдерінің бірі болады.
Зерттелген қылмыстық істер бойынша басым көпшілік жағдайларында
жәбірленушілер ер адамдар болған, олардың жасы 25-55 жастар шамасында, 27-
45 жас басым болады.
Жәбірленуші туралы криминалистік ақпарат келесі жағдайларға мүмкіндік
туғызады:
а. қылмысты жасау себебін анықтау;
ә. қылмыскер туралы болжам ұсыну;
б. оны іздестіру үшін ол араласатын тұлғалар ортасын анықтауға көмектеседі;
в. іздестіру шараларын дұрыс жоспарлауға мүмкіндік тудырады.
Жалдау арқылы кісі өлтірулердің ерекшелігін зерттеу жәбірленушілердің
келесі топтарын бөліп шығаруға негіздеме береді:
1. ірі мемлекеттік және коммерциялық құрылымдарының басшылары;
2. бәсекелестік салдарынан, жасалған заңсыз мәмілелер және т.б.
салдарынан құрбан болған коммерциялық директорлар, іскер адамдар;
3. қылмыстық топтардың көшбасшылары мен мүшелері;
4. сыбайлас жемқорлық пен көлеңкелі экономикамен күресу жолында белсенді
өмірлік ұстанымы болған лауазымдық тұлғалар мен азаматтар;
5. отбасы ішіндегі жанжал салдарынан құрбан болған туыстар мен жақындар;
6. материалдық мүдде салдарынан (мүлікті бөлу, мұрагерлік барысында және
т.б.) құрбан болған жақындар мен туыстар.
Жалдау арқылы кісі өлтіру туралы істер бойынша жәбірленуші туралы
виктомологиялық мәліметтеріне сүйене отырып жәбірленушілердің жүріс-
тұрысына байланысты оларды топтастыруға болады. Сөйтіп, фирмалар арасындағы
бәсекелік күрес, сондай-ақ құқық бұзушылыққа қарсы әрекет ету салдарынан
құрбан болған жәбірленушілер тобын бөліп шығаруға болады. Осы топ қоғамдық
және қызметтік парызын (виктимдік емес жүріс-тұрыс) адал атқарған негізінде
жақсы жағынан сипатталатын топ.
Жағымсыз әрекеті оны өлтіруге себеп болған жәбірленушілер. Аталған
топ адамгершілік қағидаларына немесе құқықтық нормалар әрекеттеріне қарама-
қайшылық жағынан сипатталады (виктимдік жүріс-тұрыс). Кейбір жәбірленушілер
заң шегінен тыс кеткен және өздері де криминогенді жағдайлар тудырған.
Жәбірленуші мен қылмыскер арасындағы қарым-қатынас сипаты бойынша
жәбірленушілердің келесі топтастыруларын ұсынуға болады:
1. қылмыскермен белгілі бір туыстығы бар тұлғалар (ерлі-зайыптылар, бірге
тұрушылар, туысқандар және т.б.);
2. бірлескен қызмет, бос уақытты өткізу, қылмыстық әрекетке қатысуы және
т.б. бойынша таныстар;
3. қылмыскермен таныс болмаған, бірақ жәбірленушінің өз қызметтік және
басқа міндеттерін орындауына байланысты қылмыскердің мүддесіне тиген
тұлғалар.
Жоғарыда жасалған жалдау арқылы кісі өлтірудің криминалистік
сипаттама элементерінің зерттеулері тергеудің бағытын анықтауға, тергеу
болжамын құру және тексеруге, қылмыскерлерді іздестіру және анықтауға
жағдай жасауы мүмкін. Бірақ, көптеген ғалымдардың пікірі бойынша
криминалистік сипаттама абстрактты ұғым болып табылады және оның
элементтерінің арасындағы заңды байланысының белгілі тұрақтылығы
байқалмайтынын есепке алу керек. Көптеген жағдайларда ол ықтимал-
статистикалық байланыс түріне жатады. Дегенмен, қарастырылып отырған
түрдегі істерінде қылмысты жасау жері, уақыты, әдісі, жәбірленуші мен
қылмыскерлердің тұлғасы туралы мәліметтер арасындағы байланыстар
кездесетіні байқалады.
Жоғарыда айтылғанның негізінде қылмыстың жеке түрінің криминалистік
сипаттамасын анықтау осы қылмыс түрінің жеке криминалистік маңызды
элементтерінің арасындағы өзара анықталған байланыс негізінде тергеу
ізденісінің ұтымды бағыттарын әзірлеу үшін қажет екені туралы қорытынды
жасауға болады.
2. Болжамды ұсыну ерекшеліктері және тапсырысты кісі өлтіруді тергеу
барысында болатын бастапқы кезеңіндегі типтік жағдайлар.
Барлық тергеу болжамдар нақты мәліметтер негізінде құрылады және
нақты мәліметтер негізінде тексеріледі. Сонымен қоса, түрі мен мазмұны
ұқсас мәліметтер бір істерде айыпкер туралы болжам негізі ретінде
пайдаланылады, ал басқасында – осындай болжамдарды тексеру құралы болып
пайдаланылады.
Танымның күрделі процесінің заңдылығын білу алдын ала тергеу
барысында объективті ақиқатты танып білу және тәжірибелік әрекет барысында
оларды кезегімен пайдалану, қылмысты табысты ашу, қылмыскерлерді анықтау
және әшкерлеу барысында негізгі алғышарт болып табылады.
Іс жүргізу және криминалистік әдебиетте тергеу болжамының әр түрлі
анықтамалары болады. Барлық авторлар тергеу болжамы деп тергеу ісі бойынша
жинақталған нақты мәліметтер негізінде тергеушіде туындаған әр түрлі
жорамалдарды атайтыны болжам ұғымының анықтамалары үшін жалпы болып
табылады [20, 91-92].
Зерттеуге жататын қылмыс құрамы туралы іс бойынша айыптылар туралы,
қылмыстың себебі туралы және басқа маңызды жағдайлар туралы істің нақты
материалдарына негізделген тергеушінің жорамалдары болжам деп аталады.
Планирование следствия атты мақаласында Болжам – бұл осы құбылысты
түсіндіретін себеп туралы жорамалдан тұратын құбылыстарды зерттеу
барысындағы қисынды құрылым. Қылмысты зерттеу барысында бұл тергеліп
отырған оқиғаны түсіндіретін себептер туралы тергеушінің жорамалдары, -
деп А.Н.Васильев терең болжамдарын анықтаған [20,48].
Осындай жағдайлар қарастырылып отырған кісі өлтіруді жасау туралы
нақты дәлелдейтін ойды сөзсіз сенімді айту біздің тарапымыздан қате
болар, өйткені кісі өлтірудің тапсырысты сипаты туралы толық сенімді болу
тек қана қылмысты ашу мен істің барлық жағдайларын анықтау барысында
мүмкін. Дегенмен, жоғарыда аталған жағдайлар жиынтығы ықтималдың белгілі
үлесімен жалдау арқылы кісі өлтіру туралы болжам ұсынудың негізін құрау
мүмкін.
Біздің ойымыз бойынша, жалдау арқылы кісі өлтіруді жасау мүмкіндігі
туралы дәлелдейтін өлшемін белгілеу барысында тергеу қызметкерлеріне келесі
болжамдар ұсынылу мүмкін:
1 Болжам. Кісі өлтірудің жалдаушысы жәбірленуші туыстарының арасынан
болады.
Осындай жолмен жәбірленушінің мүлігін, үйін, басқа материалды
құндылықтарын алуға тырысатын жақын туыстары, зайыбы, бірге тұрушылар,
балалары жалдаушы болып табылады. Жалдаушы мен болашақ құрбанның арасындағы
қатынастары жиі ұзақ уақытты жанжал сипатты болады. Орындаушы ретінде бұрын
сотталған жұмыс істемейтін тұлғалар іріктеледі. Олар жиі жалдаушының
таныстары арасынан табылады. Әдетте, орындаушылардың атуда кәсіби дағдылары
болмайды да, олар атыс жарақатын дененің әр түрлі бөліктеріне жасайды.
Сөйтіп, А.М.Абдулходжаевты өлтіру туралы істі тергеу барысында 1997
жылдың тамыз айында Р.Абдулходжаев өзінің танысы М.Кимге әкесі
А.М.Абдулходжаев екеуінің арасындағы жақтырмайтын қатынас орнатылғаны
туралы хабарлағаны, оны өлтіру мүмкіндігі туралы ойымен бөліскені туралы
анықталды. Содан кейін М.Ким өлтіру шарттары туралы жұмыс істемейтін,
тұрақты тұратын жері болмаған А.Никитинге айтқан, ал ол материалдық сыйақы
үшін А.М.Абдулходжаевты өлтіруге келіскен. Қылмыстық ниетін жүзеге асыру
мақсатында А.Никитин А.М.Абдулходжаевтың тұрмыс қалпы, баратын жерлері
туралы ақпаратты Р.Абдулходжаевтан М.Ким арқылы алып отырып, зерттей
бастады. 31 қазан 1997 жылы шамасы 19 сағат 30 минутта Алматы қаласы Розы
Бакиев пен Виноградов көшелерінің қиылысу бұрышында А.Никитин алдын ала
жасалған жоспар бойынша А.М.Абдулходжаевке жақындап, оның ішіне, кеудесіне
және басына МП пистолетінен бірнеше атыс жасаған. Аталған атыс
жарақаттарынан А.М.Абдулходжаев сол жерде қайтыс болған [35, 213 б.].
2 Болжам. Кісі өлтірудің жалдаушысы жәбірленушінің бірлескен қызметі
бойынша әріптестер арасынан болады (бизнес, қоғамдық әрекет және т.б.).
Көрсетілген болжам бойынша ірі мемлекеттік кәсіпорындар, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1 ТАРАУ. ЖАЛДАУ АРҚЫЛЫ КІСІ ӨЛТІРУ ТЕРГЕУІНДЕГІ КРИМИНАЛИСТІК ЕРЕКШЕЛІКТЕР.
1. Жалдау арқылы жасалған кісі өлтірудің криминалистік сипаттамасы.
2. Болжамды ұсыну ерекшеліктері және тапсырысты кісі өлтіруді тергеу
барысында болатын бастапқы кезеңіндегі типтік жағдайлар.
1. ТАРАУ. ЖЕКЕ ТЕРГЕУ ӘРЕКЕТТЕРІН ӨТКІЗУ ТАКТИКАСЫ ЖӘНЕ ЖАЛДАУ АРҚЫЛЫ КІСІ
ӨЛТІРУДІ ТЕРГЕУ БАРЫСЫНДАҒЫ ТАКТИКАЛЫҚ ӘРЕКЕТТЕР.
2.1. Кісі өлтіруді жасаған тұлғаларды анықтауға бағытталған тактикалық
әрекеттер.
2.2. Жалдау арқылы кісі өлтіру туралы істер бойынша жеке тергеу әрекеттерін
жүргізудің тактикалық ерекшеліктері.
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасының Президенті
Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында жаңа Қазақстан өзінің
дербес даму жолын таңдап, жылдан жылға әлемдік қоғамдастықта барған сайын
зор құрмет пен беделге қол жеткізе отырып, алға қарай нық сеніммен ілгерлеп
келеді. Бүгінде, экономика мен өз мемлекеттілігіміздің берік іргетасын
қамтамасыз етіп, біз қағидаттық жаңа кезеңге сенімді қадам бастық, - деп
айтқан [1]. Қазақстан Республикасының даму стратегиясында 2030 жылға
дейінгі ұзақ мерзімді басымдылықтардың қатарына ұлттық қауіпсізідік, ішкі
саясаттың тұрақтылығы мен қоғамның консолидациясы жатады. Осындай жағдайда
Біз мүлдем жаңа экономикалық жүйенің, демократиялық құқықтық мемлекеттің
іргетасын қалыптастырып, осы замаңғы қоғамдық институттарды нығайттық, өмір
сапасы мен ұсындарын елеулі түрде өзгерттік [2; 2]. Осы басымдылықтардың
жүзеге асырылуында Қазақстан Республиканың ішкі істер органдары маңызды рөл
атқарады. Азаматтардың конституциялық құқықтарын және азаттықтарын,
мемлекет мүддесін қорғау, қылмыстылықпен табысты күресу Қазақстан
Республикасының ішкі істер Министрлігінің жедел іздестіру қызметін барынша
дамытусыз және желтілдірусіз мүмкін емес.
Қоғам қатынасы еркін нарық экономикасына бағытталған жаңа жағдайда
даму кезеңінде ішкі істер органдарының қызметі құқыққа қарсы әрекеттерді
анықтау және олардың алдын алу, қылмысты тыю, алдын алу, тергеу және ашу,
мемлекет қауіпсіздігіне, азаматтардың құқығы мен заңды мүдделеріне қауіп-
қатер тудырмайтын деңгейде іркілту бағытын ұстануға тиісті.
Соңғы онжылдықта Қазақстан Республикасының аймағында қылмыстық зорлық
қарқынды күшеюде. Қазақстанның экономикасындағы нарық қатынастарының дамуы
ауыр және аса ауыр қылмыстардың өсуімен белгіленеді, қарақшылық шабуыл,
тонау, бопсалаушылық, сондай-ақ экономика саласындағы қылмыстардың өсуі
байқалады. Атыс қарудың, есірткі құралдарының және психотроптық заттардың
жасырын айналым ауқымының өсу үрдісі байқалады, бұл еліміздің жедел
жағдайын айтарлықтай нашарлатады.
Бұдан бұрын Қазақстанға тән емес сатып алу мақсатында адамдарды
ұрлау, адамды кепілге алу, қаржы-банкілік құрылымдар объектілеріне
қарақшылық шабуылдар, терроршылдық, компьютерлік қылмыстар және т.б.
сияқты қылмыстардың таралуы байқалады. Ұйымдасқан қылмыс әлеуеті ұлғаюда.
Қылмыстық ортада шоғырланған көлеңкелі капиталдың едәуір бөлігі қылмысты
кең ауқымда қайта жаңғырту жағына бағытталған.
Қоғамның аса ауыр қылмыс көріністерімен молықтырылғандығы әлі де
жоғары болып тұр. Азаматтардың денсаулығы мен тұлғаларға қарсы жасалған аса
ауыр қылмыстардың құрылымында қоғамның жағымсыз реакциясын тудыратын жалдау
арқылы жасалатын кісі өлтірулер көп таралған. Соңғы он жыл ішінде (1997-
2006 ж.ж.) елімізде жалдау арқылы жасалған 78 кісі өлтірулер тіркелген
(1997 жыл – 11; 1998 жыл – 8; 1999 жыл – 6; 2000 жыл – 6; 2001 жыл – 16;
2002 жыл – 8; 2003 жыл – 6; 2004 жыл – 6; 2005 жыл – 10; 2006 жыл – 14)
[3;47] Бұқаралық ақпарат құралдарын қылмыстың дәл осы түрлері қызықтырады.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі келесімен себептеседі. Тапсырысты
кісі өлтірудің түп негізі мен механизмінің ерекшелігі орындаушыларды
анықтау болар-болмас дәрежеде ғана оның факторларына әсер ету мүмкіндігімен
байқалады. Жалдау арқылы кісі өлтірумен күрес бойынша ішкі істер органдар
әрекетінің ерекше болашақ бағыты тапсырысты кісі өлтірудің ауанын және
қаскөйлік ниетін анықтау болып табылады. Сонымен қатар, мәселенің осы
жағы, сондай-ақ осындай қылмысты анықтау және ашу бөлігі криминалистика
теориясында әлі толық ашылмаған.
Көрсетілген қылмыстық оқиғалар түрлеріне тиімді жедел тергеудің
әрекет етуін қамсыздандыру мақсатында өз шешімін талап ететін көп мәселелер
әлі де криминалистика саласындағы мамандардың ғылыми мүдделерінің шегінде
қала береді. Тәжірибе жүзінде анықтау және тергеу органдары үшін
тапсырысты кісі өлтіруді тергеу және ашу маңызды қиыншылықтар тудырады.
Бұл көбінесе қылмыстардың осы түрлерінің ерекше сипатына байланысты:
ойланып істелгені, әбден жетілдірілген дайындығы, ойдағыны көп тұлғалардың
(ұйымдастырушы, делдал, орындаушы) қатысуымен іске асырылуы және т.б., және
әдетте қатысушылар арасында ұйымдастырушы мен орындаушы бірін-бірі
танымайды және тікелей қатынасы жоқ. Тапсырысты кісі өлтіру үшін
қылмыстық тәжірибесі бар адамдар немесе арнайы дайындықтан өткен тұлғалар
тартылады. Аталған мақсаттар үшін жиі ТМД елдеріндегі адамдарды
пайдаланады, қылмысты жасағаннан кейін олар сол бағытта жасырынады.
Қарастырылып отырған қылмыстарды сипаттайтын көптеген басқа жағдайлар
ашу мен тергеу жолында едәуір қиыншылықтар тудырады. Айтарлықтай өзекті
және маңызды тақырып ретінде жалдамалы тұлғалармен жасалатын кісі
өлтірулердің зор әлеуметтік қауіп-қатері, олардың өсу үрдісі, сондай-ақ
тергеудің ұйымдастырылуындағы және тактикалық қамтамасыз етілуіндегі бар
кемшіліктер себеп болды.
Зерттеудің теориялық негізін Ресей және Қазақстанның жетекші
ғалымдары: А.Н.Ақпановтың, Т.В.Аверьяновтың, И.Ш.Борчашвилидің,
В.П.Бахиннің, Б.З.Байжасаровтың, А.И.Бородулиннің, Р.С.Белкиннің,
М.Ч.Қоғамовтың, Б.М.Нұрғалиевтың, Н.П.Порубовтың, Е.Р.Россинскаяның,
А.Л.Ханның, С.И.Цветковтың, В.И.Шикановтың, С.Р.Шәріповтың, Н.П.Яблоковтың
және т.б. еңбектері құрайды.
Осы дипломдық зерттеудің мақсаты жалдау арқылы кісі өлтіруді тергеу
әдісінің теориялық ережелерін дайындау және соны негізге ала отырып, тергеу
әрекетін жүргізу тактикасы мен тергеудің бастапқы кезеңіндегі типтік
жағдайда тактикалық амалдар шеңберінде жедел іздестіру шаралар өткізу болып
табылады.
Көрсетілген мақсат келесі міндеттердің қойылуын және олардың шешуін
табуды белгілейді:
1. қылмыстың осы түрінің криминалистік сипаттарының негізгі элементтерін
анықтау және олардың арасындағы өзара байланыс пен өзара тәуелділікті
белгілеу;
2. тергеудің бастапқы кезеңіндегі типтік жағдайды анықтау және
қарастырылып отырған қылмыс түрі бойынша типтік болжамдарды
тұжырымдау;
3. көрсетілген қылмыс түрін тергеудің негізгі ұйымдастыру нысаны ретінде
тергеу және жедел іздестіру бөлімшелерінің өзара әрекеттесуін анықтау;
4. тергеудің бастапқы және кейінгі кезеңіне қолданылатын тактикалық
амалдарды анықтау;
5. тергеу әрекетінің тиімділігін жақсартуға бағытталған ұсыныстар
дайындау;
6. қылмысты ашу және тергеу бойынша алдын ала тергеу органдар
әрекеттерінің тиімділігін жақсартуға бағытталған қылмыстық іс жүргізу
заңнамасын жетілдіру жөнінде нақты ұсыныстар дайындау және тұжырымдау;
Қорыта келгенде, дипломдық зерттеу тақырыбының өзектілігі, оның
мақсаттары және шешуге қойылған міндеттері тәжірибелік мақсатқа
сәйкестілігімен және тапсырысты кісі өлтіруді тергеудің жеке әдісін
зерттеудің теориялық мәнділігімен белгіленеді.
1 ТАРАУ. ЖАЛДАУ АРҚЫЛЫ КІСІ ӨЛТІРУ ТЕРГЕУІНДЕГІ КРИМИНАЛИСТІК ЕРЕКШЕЛІКТЕР.
1. Жалдау арқылы жасалған кісі өлтірудің криминалистік сипаттамасы.
Қылмыс, оның субъект тұлғасының және басқа жағдайлары туралы, белгілі
қылмыс әрекеті туралы түсінік беретін және қылмысты ашу, тергеу және алдын
алу міндеттерін табысты шешуді қамтамасыз ететін қылмысты жасау тәсілі,
механизмі және жағдайының ерекшеліктерінде байқалатын жеке қылмыстың,
қылмыс тобының және қылмыс түрінің криминалистік мәнді белгілерінің
сипаттау жүйесі қылмыстың криминалистік сипаттамасын білдіреді. [4, 304 б]
Қылмыстың криминалистік сипаттамасы деген ұғым жиырмасыншы ғасырдың
60-шы жылдарының соңында, 70-шы жылдарының басында қалыптасқан. Қылмыстың
қриминалистік сипаттамасының құрылымы мен мазмұнының мәселелері қылмысты
ашу және тергеудегі оның рөлі мен маңызы Р.С.Белкин, А.Н.Васильев,
И,А,Возгрин, И.Ф.Герасиов, В.А.Образцов, Н.А.Селиванов, В.В.Радаев,
А.А.Эйсман, Н.П.Яблоков және тағы көптеген басқа криминалисттердің
еңбектерінде қарастырылған [5 , 480 б]
Ендеше, Р.С.Белкин қылмыстың жеке түрінің криминалистік
сипаттамасының барлық анықтамаларын қорыта келіп, қылмыстың криминалистік
сипаттамасы бастапқы ақпараттың сипаттамасын, қылмысты жасау және жасыру
тәсілдері туралы, оның қолдануының типтік зардабы, ықтимал қылмыскердің
тұлғасы, қылмыстың ықтимал себебі мен мақсаттары, қылмыстың ықтимал құрбаны
(орны, уақыты, жағдайлары) туралы мәліметтер жүйесін кірістіреді. [4, 315
б]
Жалдау арқылы кісі өлтірудің криминалистік сипаттамасын қарастырайық.
Біздің ойымызша, оған келесі элементтерді кірістіруге болады:
бастапқы ақпараттың сипаттамасы;
- қылмысты жасау және жасыру тәсілдері туралы мәліметтер (жағдайы, уақыты,
орны, дайындығы);
- қылмыс құралы туралы мәліметтер;
- қылмыскердің (қылмыскерлердің) тұлғасы туралы мәліметтер;
- жәбірленушінің тұлғасы туралы мәліметтер;
Қылмыстық істерге жасалған талдау қарастырылып отырған қылмыстың
криминалистік сипаттамасының құрылымдық элементтері арасында салыстырмалы
тұрақты байланыс бар екенін анықтауға жағдай туғызады.
Осындай әр элементті осы дипломдық жұмыста қарастырылып отырған
тергеу жағдайына қолдана отырып қарастырайық.
Қарастырылып отырған қылмыстың түрі бойынша бастапқы ақпарат сол
немесе басқа жерде табылған өлік туралы азаматтардың хабарламасын алған
сәтінен басталады.
Әдетте, өліктегі атыс жарақаты адамның өлген себебі туралы күмән
тудырмайды. Көп жағдайларда жәбірленушінің аты-жөні өте тез анықталады,
өйткені көбінесе, қылмыс оның қызмет ететін я болмаса тұрғылықты жерінде
немесе оның маңайында жасалады немесе оның тұлғасын куәландыратын құжаттар
болады. Көрсетілген бастапқы ақпарат бойынша қылмыстық іс қозғау тергеу
қызметкерлерінде қиындық тудырмайды, олар алғашқы тергеу әрекеттерін
жүргізеді. Әдетте, типтік жағдайда анықтау барысына бастапқы мәліметтердің
сипаты мен мазмұны әсер етеді. Жалдау арқылы кісі өлтіру туралы істер
бойынша осындай типтік тергеу жағдайына тұлғасы танымал атыс жарақаты бар
адам өлігі табылған жағдайлар жатады. Көрсетілген жағдай қылмысты жасаған
тұлғалар, қылмыстың себебі туралы ақпараттың тапшылығымен, қылмыс іздерінің
ең кем санымен сипатталады.
Қылмыстың криминалистік сипаттамасының негізгі элементтерінің біріне
қылмысты жасау әдістері жатады. Қылмысты жасау әдісі қылмысты дайындауға,
жасауға және жасыруға бағытталған, тиісті құралдар мен жабдықтарды
қолдануымен байланысты, сондай-ақ жасау уақыты, жері және тағы басқа
қылмысты жасау жағдайының себептесу жағдайларының өзара шарттас, жылжымалы
детерминделген әрекеттер жүйесін білдіреді [27, 43 б.].
Жалдау арқылы кісі өлтіру жасаудың алдында бұл іс мұқият
ойластырылады, ал кейде ұзақ дайындық жүргізіледі. Мұндай дайындық өзіне
келесілерді кірістіреді: кісі өлтіру туралы шешім қабылдау және қылмысты
жасау үшін жалдаушы мен қатысушыларды іріктеу (делдалды, орындаушыны);
қылмыс құралы, көлік құралын іріктеу; болашақ құрбанның күн тәртібі мен
жұмыс тәртібін анықтау мақсатымен оны бақылау; қылмыс жоспарын және оны
жасыру әрекеттерін дайындау.
Көрсетілген қылмыстар үшін келесілер тән болып табылады: кісі өлтіру
туралы шешім қабылдағаннан кейін жалдаушы өз таныстар арасынан немесе
солардың көмегі арқылы делдал немесе тікелей орындаушыны іздей бастайды.
Осындай қатысушыларды іздеу және іріктеу бірнеше күннен бірнеше айға дейін
созылуы мүмкін. Сөйтіп орындаушыны іріктеп алып, сыйақы сомасы және оны
төлеу шарттары туралы келісіледі. Сыйақы сомасы жәбірленушінің тұлғасына
және кісі өлтіруді жасау әдісіне байланысты және бірнеше жүзден бастап
бірнеше мың АҚШ долларына дейін өзгереді. Соманың бөлігі кейде қымбат
заттар (автомашина, бағалы заттар және т.б.) түрінде беріледі. Сыйақы
бөліктеп төленеді, бірінші бөлігі қылмысты жасағанына дейін, ал екінші
бөлігі одан кейін немесе толық кісі өлтіргеннен кейін төленеді.
Орындаушыға болашақ құрбан туралы толық мәліметтер (тұратын жері, жұмыс
орны, күн тәртібі және т.б.) хабарлайды, оның фотографиялық суреттерін
ұсынады. Қылмыс объектісінде қателеспеу мақсатында кейде орындаушыға
болашақ құрбанды тікелей көрсетеді. Кейбір жағдайларда орындаушы қылмыстың
басқа қатысушыларымен (делдалмен, көмектесушімен) кісі өлтіруді жасау үшін
қолайлы орын мен уақытты таңдау мақсатында жәбірленушіні өзі бақылайды.
Атыс қаруы жалдаушыдан орындаушыға алдын ала беріледі; дегенмен
орындаушы өзі қылмыс құралын сатып алған деректер де кездеседі, оның
үстіне, қылмысты жасау тәсілі ескеріле отырып кісі өлтіру құралы
іріктеледі.
Зерттелген қылмыс істері бойынша көп жағдайда қылмыстың нәтижесіне жетуіне
кепілдікті қамтамасыз ету және қылмысқа өзінің қатыстылығының жоқтығы
туралы алиби дайындау мақсатымен жалдаушы тек қана қылмыстың уақытын, орнын
және күнін белгілеп қоймай өзі өлтіру әдісін де анықтаған. Орындаушы
(орындаушылар) болашақ құрбанның күн тәртібін және қатынау жолдарын
зерттеп, аз қатермен қайда, қалай және қашан қылмысты жасау шешімін өзі
қабылдайтын жағдайлар сирек кездеседі. Бұндай жағдайларда қылмысты жасау
күні туралы жалдаушы алдын ала ескертеді. Қылмыс жасауды дайындау бойынша
әрекеттер де бірнеше күн, апта, айға созылуы мүмкін.
Көбінесе, қылмыс жасау орнын және уақытын таңдауға келесі факторлар
себеп болған:
1. болашақ құрбанның күн тәртібін нақты білу;
2. иесіз жер мен шабуылды кенеттен жасау;
3. бөгетсіз ату жасау мүмкіндігі;
4. қылмыс жасаған жерінен жасырын және бөгетсіз кету мүмкіндігі:
Қарастырылған істер бойынша қылмыс орындарын зерттеп оларды келесі
топтарға бөлуге болады;
1. жәбірленушінің тұрғылықты жері немесе оның таныстары мен
жақындарының тұрғылықты жерімен байланысты жерлер (көше, үйдің
ауласы, подъезд, басқыш алаңы);
2. жәбірленушінің өндіріс әрекетімен байланысты жерлер (қызметтік
үй-жайы немесе қызметтік үй-жайы ғимаратының маңайында);
3. автокөліктер (жүру жолында, аялдаған кезде, көлікке отыру
кезінде) және басқа жерлер.
Өткізілген зерттеулердің көрсетуі бойынша жалдау арқылы кісі
өлтірудің ең жоғары пайызы құрбанның тұрғылықты жерінде жасалады – 54,9 %
және оның қызмет ету орнында – 21,6 %.
Өлтіру уақыты да қылмысты жасау әдісіне ықпал етеді де барлық
жағдайларда қылмыскерлермен жәбірленушінің күн тәртібін ескере отырып
анықталады. Жалдау арқылы кісі өлтірулер таңғы уақытта жиі жасалады,
шамадан 08 сағаттан 11 сағатқа дейін. А.И.Бородулин байқап айтқандай:
қылмыскерлер осы тәулік уақытын артық көретіні бекер емес, себебі қызмет
ететін тұлғалардың жұмыс күнінің басы көбінесе регламенттелген және
құрбандар үйінен жұмысқа күнде бір уақытта шығады [9, 80 б.]. Таңертең де,
кешке де – 19 сағаттан 23 сағат шамасымен, кісі өлтіру негізінде
жәбірленушінің тұрғылықты жерімен байланысты жерлерде жасалады. Күндізгі
уақытта кісі өлтірулер әдетте жәбірленушінің жұмыс орнында немесе күн
тәртібімен байланысты басқа жерлерде сағат 12-ден 15-ке дейінгі уақыт
аралығында жасалады.
Қарастырылып отырған қылмыстың түрі бойынша кісі өлтірудің тікелей
әдісінде ерекше айырмашылығы жоқ. Орындаушы немесе орындаушылар болашақ
құрбанды алдын ала белгілі бір жерде тосып алады немесе нақты жерде оның
келуі туралы байланыс құралдары арқылы хабарланады, одан әрі қылмыстық
жоспар жүзеге асырылады.
Сөйтіп, Қордай кеден постының бастығы Б.О.Шинтасовты өлтіру ісі
бойынша қылмыскерлер өз қылмыстық ниеттерін жүзеге асыру үшін жәбірленуші
үйінің қасында орналасқан өзен каналының бойында күн сайын спорттық
жүгірумен айналысқан жағдайды пайдаланып қалды. Ерте дайындап қойған жоспар
бойынша белгіленген күні қылмысқа қатысушылардың бірі – Ф.Янгибаев
жәбірленуші үйінің қасында болған, жәбірленуші кезекті спорттық жүгіруге
шыққан сәтте ол туралы радиотелефон арқылы кісі өлтірудің орындаушысы
Ю.Щелкуновқа хабарлады. Шартты белгіні алғаннан кейін қылмыстық топтың
қатысушылары Г.Ақбаев пен Н.Шынболатов Дэу Нексия автокөлігімен
Щелкуновты өзен каналының маңайындағы шартты жерге апарып тастады. Сыртқы
түрін өзгерту мақсатымен Щелкунов одан бұрын оған берілген киімді киіп,
өзімен МП пистолетін алып, Шинтасовқа қарсы барады. Жәбірленуші Шинтасов
Щелкуновқа жақындаған сәтте Щелкунов өмірге маңызды мүшелеріне бірнеше
көзделген ату жасады да таяу жерде күтіп тұрған Дэу Нексия автокөлігінде
қылмыс жерінен көзден ғайып болды [32, 223 б.].
Бұрын айтылғандай, кейбір жағдайларда орындаушылар кісі өлтіру
жоспарын өздері дайындайды, жәбірленушінің қатынас жолдарын зерттеуге ұзақ
уақыт жұмсайды және жасырыну құралдарын қолданады, қылмыстық ойын жүзеге
асыру үшін қылмыстық жаза тартатын басқа әрекеттер жасайды – заңсыз атыс
қаруын сатып алады, автокөліктерді айдап әкетеді және т.б.
Сөйтіп, Қарметкомбинаттың бас директоры А.Свичинскийді өлтірген
орындаушылар – Литва тұрғындары Максимовичюс пен Юргелайтис, қылмыстық
актіні жасау үшін оптикалық нысаны бар бесзарядты карабин Маузер мен
иммитациялау жарылғышты қондырғылар сатып алған. Свичинскийдің өмір сүру
дағдысын және қатынас жолдарын ұзақ уақыт зерттеп, түбінде кісі өлтірудің
басқа нұсқауларын жоққа шығарып, жоспар дайындады. Жоспар бойынша қылмыс
жәбірленуші комбинат ғимаратына келген сәтте өтетін болды. Осы мақсатпен
бұрын сатып алынған заттардан бас тартып, олар заңсыз аңшы мылтығын сатып
алып, Максимовичюс одан шолақ мылтық жасады. Өз жоспарын жүзеге асыру үшін
олар бұдан бұрын ВАЗ-21013 автокөлігін айдап әкетіп, оны сыбайластарының
гаражында жасырған. 1992 ж. 28 желтоқсан күні айдап әкеткен автокөлікпен
олар комбинат ғимаратының қасына келіп Свичинскийдің жұмысқа келу сәтін
күткен. Свичинский қызметтік автокөлігімен жұмысқа келгеннен кейін
Максимовичюс әрі-бері өтетін бөлменің қасында Свичинскийге қарай жақындап,
аңшы мылтығының шолақ мылтығынан оның басына атып, Юргелайтис отырған
автокөлікпен қылмыс жерінен көзден ғайып болды. [42, 346 б.].
Зерттелген дерлік қылмыс істердің барлығында атыс жарақаттар жақын
қашықтықтан жасалған. Бұл жағдай орындаушылардың алыс қашықтықтан ату
ісінде кәсіби дағдылары жоқ деген жағдайды көрсетеді, сондықтан нысанаға
дәлірек тию үшін жәбірленуші қысқа қашықтықта болған тактиканы қолданады.
Сонымен бірге, орындаушы қосымша бақылау атыс жасайтын жағдайлар да
кездеседі. Мысалы, Алматыгорстрой акционерлік компаниясының бас директоры
И.Мильграмды өлтіру туралы іс бойынша кісі өлтіруді орындаушы –
З.Салахутдинов өз құрбанына бес атыс жарақатын келтірген және оның
өлімінде сенімді болу үшін басына алтыншы бақылау атыс жасаған[35,118 б].
Жалдау арқылы кісі өлтірудің ажыратылмас бөлігіне қылмысты жасау
әдісінің элементі ретінде келетін қылмысты жасыру бойынша әрекеттер жатады.
Әрине, жасыру әдісі криминалистік сипаттама элементтерінің бірі бола алады.
Бірақ, атап айтқанда жалдау арқылы кісі өлтіру туралы істер бойынша жасыру
әдісі тікелей қылмысты жасау әдісімен байланысты және оның элементі ретінде
танылады.
Жасыру тәсілі белгілі дәрежеде қылмыстың түріне байланысты. Дегенмен,
қылмыстың барлық түрлеріне тән жасырудың бірнеше тәсілдері де бар: қылмыс
жерінде іздерін жою, жасанғансу, жалған алиби ұсыну; өз түрін өзгерту және
т.б. Жалдау арқылы кісі өлтіруді жасау үшін ерекше тән жасыру тәсілдеріне
келесілер жатады: куәларды өлтіру, қылмыс орындаушысын өлтіру, кісі
өлтіруді орындаушының басқа жерге кетуі, қылмыс құралдарын жою немесе оқиға
болған жерде тастап кету, автокөлік құралдарын пайдалану.
Қылмысты жасыруға бағытталған әрекеттер қылмыстық ойдың
қатысушыларымен кісі өлтіру ісін жасауды дайындау сәтінен бастап жүзеге
асырылады. Кісі өлтіру әдісі куәлардың орындаушылар мен олардың әрекеттері
туралы ақпарат тасушылардың саны аз болатындай етіп іріктелінеді. Осындай
куәлар жәбірленушімен бірге өлтірілген жағдайлар да кездеседі. Мысалы,
З.Салахутдинов тұрғын үйдің қасында пистолеттен И Мильграмды бірнеше рет
атқаннан кейін қылмыс жерінен көрінбей кетіп қалғысы келген. Бірақ,
жәбірленушінің жүргізушісі Д.Тарасов атысты естіп қалып, кісі өлтірушіні
қуа жөнелді. Сонда Салахутдинов куәдан құтылып, қуғыннан босау үшін оны да
атып тастады [36, 142 б].
Кісі өлтіруді жасау барысында автокөлікті пайдалану да жасыру тәсілі
болып табылады. Автокөлік шамаланған қылмыс жеріне тез және көзге түспей
жету үшін ғана емес, сондай-ақ тез қысқа мерзімде кісі өлтіру жерінен
кетуді қамтамасыз ету үшін арналады.
Жалдаушының қылмыстық әрекеттерін жасыру әдістері келесілер болып
табылады: жалған алиби құру, кісі өлтіру жасалған кезінде оның басқа
ауданға немесе қалаға кетуі, жәбірленушінің туысқандарымен, әріптестерімен
және т.б. қоса қайғыру.
Жасыру бойынша қылмыс құралын жою, орындаушы қылмысты жасағаннан
кейін елді мекеннен кету әрекеттерін жасау мүмкін, бұл оны сыртқы белгілері
бойынша іздестіруді және тергеудің бастапқы кезінде әшкерлеуін де
қиындатады.
Мысалы, Ю.Щелкунов Қордай кеден постының бастығы Шинтасовты
өлтіргеннен кейін қылмыс ұйымдастырушысы Е.Ақпаев автокөлікпен оны Қордай
ауылынан Қырғызстан Республикасының Қант қаласына дереу алып кетті. Жүру
жолы бойында Щелкунов пистолетті бөлшектеп, оның бөліктерін автотрасса
бойында шашып тастады. Мильграмның өлтірушісі – Салахутдинов, тапсырысты
орындағаннан кейін 15,000 АҚШ доллар сомасында сыйақы алды да Ресей
Федерациясының аймағына шығып кетті [35, 101 б].
Шет елдерінің тәжірибесінде кәсіби кісі өлтірушілер әдетте кісі
өлтіру қаруы болып табылатын атыс қаруын қылмыс жерінде тастап кетеді.
Сөйтіп, олар қылмыс оқиғаға қатысы туралы куәландыратын айғақтан құтылуға
тырысады. Сөйтіп, 1997 ж. 16 қарашасында Алмагүл шағын ауданында тұрғын
үйдің ауласында автоматты қарумен азамат О.Кирин өлтірілген. Ауданды сүзіп
шығу барысында қылмыс жерінен 150 м қашықтықта полиция қызметкерлері
майдагерлік өндіріспен жасалған пистолет тапты, кейін ол кісі өлтіру құралы
болып шықты [33, 142 б].
2000 ж. сәуір айында жасалған Қазспецтехника АМҰ директоры
Т.Ибраевты өлтіру туралы іс бойынша оқиға болған жерін тексеру барысында
кісі өлтіру құралы – МП маркалы тұншықтырғыш құрылғысы бар пистолет
табылған [10. 231 б.]. Қазақстанда бұндай жағдайлар санаулы түрде
кездеседі, бұл аздаған қылмыстық тәжірибе мен қарудың қымбаттылығын
дәлелдейді.
Қылмысты жасағаннан кейін оны жасыру мақсатында кісі өлтіруді
ұйымдастырушылар орындаушыны өзін де күштеп өлтіреді. Бұндай әрекеттер
келешекте орындаушы жасаған кісі өлтіру туралы біреуге айтып қалуы мүмкін
және оны әшкерлеген жағдайда ұйымдастырущыларға көрсету мүмкін
болатындықпен байланысты.
Сөйтіп, 1998 ж. 27 қыркүйегінде Семей қ. ауруханалық кешен аймағында
белгісіз тұлғамен МП пистолетінен кәсіпкерлік қызметпен айналысып жүрген
және қылмыстық құрылымында байланысы бар азамат Сағындықов өлтірілген.
Тергеу барысында азамат А.Пархоменко сыйақы үшін кісі өлтіруді жасағаны
анықталады. Кейін қылмысты жасыру мақсатымен кісі өлтіруді ұйымдастырушылар
Пархоменконың өзін де атып өлтірген, ал оның өлігін Ертіс өзеніне лақтырып
тастаған [37, 435 б.].
Тергеу және жедел топ қызметкерінің алдына қойылған міндеттерді шешу
үшін қылмысты жасыру әдістері туралы білім аса маңызды. В.П.Лавров дұрыс
айтқандай: Қылмысты жасыру әдісін табу және дәлелдеу, әсіресе, айқын емес
қылмыстар туралы істер бойынша тергеуге қарсы әрекетті жеңу мүмкіндігін
алуды және тергеу ісі бойынша қиын жағдайларда ақиқатты анықтауды
қамтамасыз етуде көп көмек көрсетеді [7, 176 б.]. Қылмысты жасыру әдісі
туралы мәліметтерді есепке ала отырып қылмысты ашу бағыттары мен кейбір
тергеу әрекеттерін өндірудің тактикалық тәсілдері анықталады.
Жалдау арқылы кісі өлтірудің криминалисттік сипаттамасын қарастыру
барысында қылмысты жасау құралдары мен жабдықтары сияқты элементтерін
зерттеу ерекше орын алады.
Қылмыс жасаудың құралын таңдау қылмыскерлердің алдына қойған
мақсаттарына байланысты. Көрсетілген түрлер бойынша қылмыстың негізгі
мақсаты көбінесе атыс қаруын қолдану арқылы жәбірленушіге жарақат келтіру
арқылы өлтіру болып табылады.
Таяу шетелден жасырын жолмен әкелінетін қарудың жеткілікті саны,
сондай-ақ қорғаныс министрлігінің түрлі мекемелерінен, бөлімшелерінен және
қоймаларынан жасалған ұрлықтар қылмысты жасау барысында қылмыскерлерге
оларды қолдануға мүмкіндік туғызады.
Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасының УКПС и СУ мәліметтері
бойынша тек қана 2006 жылы атыс қаруын қолдануымен 1147 қылмыс жасалған,
соның ішінде 173 кісі өлтіру оқиғалары, сондай-ақ заңсыз атыс қаруын сатып
алу, сақтау және алып жүру үшін барлығы 32 қылмыстық іс қозғалды, бұл атыс
қаруын заңсыз сатып алуын және сақтау жағдайларын анықтау бойынша құқық
қорғау органдар жұмысының нашарлылығын дәлелдейді [3, 43 б].
Басым көпшілік жағдайларда қылмыскерлер атыс қаруын заңсыз иеленіп,
оны өзінің туысқандарының немесе таныстарының тұрғылықты жерлерінде
сақтаған.
Қылмыстық істерді зерттеу барысында тергеушілер атыс қаруын сатып
алған жерін анықтау бойынша шараларды өкінішке орай сирек қолданатыны
анықталды.
Кісі өлтіру қаруы туралы мәліметтер оқиға болған жерге тексеріс
жасау, қылмыстың орындаушысын анықтау бойынша іздестіру шаралар өткізу, ал
кейін оны әшкерлеу барысында пайдаланылуы мүмкін.
Қылмыс құралдары мен жабдықтарын екі топқа бөлуге болады:
1. зақым келтіру құралдары мен жабдықтары;
2. қосымша құралдар (дыбыстұнщықтырғыш, оптикалық нысана және т.б.)
Жалдау арқылы кісі өлтірулер зауытта дайындалған отандық
пистолеттерді, атап айтқанда МП (Макаров пистолеті) мен ТТ (Токарев). МП
және ТТ пистолеттері жақын ұрысқа арналған қару болып саналады, құрылымы
қарапайымдылығы мен беріктілігімен ерекшеленеді.
ТТ пистолетінің патроны тым қуатты, шөлмек пішінді гильзалы. Бұндай
кішкентай калибрінде тоқтату әрекеті айтарлықтай кішкентай. Ұлы Отан соғысы
жылдары ол өзін қуатты және сенімді қару ретінде көрсетті және соғыстан
кейінгі жылдары да қарулануда болған. Оны Қытай, Вьетнам, Албания, Корея,
Африка мен Латын Америка елдері сияқты отыздан астам елдерінің қарулануында
болған деректер ТТ-ның құны бағаланғаны туралы дәлелдейді. Я.Хогг бен
Д.Уикс жазғандай: Токарев пистолеті көптеген елдерінде жасап шығарылған.
Қытайда ол 51 үлгі, Югославияда М-57 деп аталған, ал Радомдағы поляк қару
фабрикасы ТТ пистолетімен Чех армиясын, Войско Польскоені, сондай-ақ ГДР
қарулы күштерін қамтамасыз еткен[22, 384 б].
ТТ пистолетінен ату жасау барысында атылған гильзалар автоматты түрде
лақтырылады. ТТ пистолетінде бекітпенің ырғытқышы бекітпенің үстіңгі, оң
жағында орналасқан. Соған байланысты гильза сәл үстіге және оң жаққа қарай
шығарылады. Бұл жағдай ТТ пистолетінен атылған гильзаларды атқан адам
тұрған жерінен оң жақтан және сәл артқы жағында іздеу керектігін білдіреді
[22, 288 б].
Соғыс қасиеті бойынша МП пистолеті ТТ пистолетін асып түседі, себебі
онда 9 мм оқ-дәрінің аз заряды бар патрон қолданылады және оқты тоқтату
әрекеті басымырақ . Ол ТТ-дан кішірек және жеңілдеу. Макаров пистолетінің
гильзалары үстіге-оңға-артқа 2-5 м қашықтықта шығарылады [23, 32 б].
Қылмыскерлермен газды пистолетті соғыс пистолетіне бейімдеп қолдану
жағдайлары да байқалған. Сөйтіп, Әсем-ай ЖШС директоры Сыздықовты өлтіру
туралы іс бойынша қылмыскерлер соғыс патрондарымен ататындай етіп қайта
жасалған ИЖ газды пистолетін қолданған [40,156 б]. Киринді өлтіру туралы іс
бойынша қылмыскер қолдан жасалған пистолетті қолданған [5, 46 б].
Зерттелген істер бойынша қылмыскерлер автомат немесе тегіс ұңғылы
қарудын жасалған шолақ мылтық қолданғаны сирек кездеседі.
Қылмысты жасау мақсаты және жағдайымен түсіндірілетін атыс жасау
механизмінің де өзіндік ерекшеліктері бар. Соны есепке ала отырып
қылмыскерлер:
1. қылмысты жасау уақытын анықтайды;
2. ату кезінде құрбанның тұратын жерін анықтайды;
3. атыс аралығын анықтайды;
4. атыс санын анықтайды;
5. атыс зардабын жоюға шаралар қолданады (тығындарды, гильзаларды табу
және алу және т.б.);
6. қылмыс құралын жасыруға шаралар қолданады.
Жалдау арқылы кісі өлтіру туралы істер бойынша тән аралық 2 метрден 8
метрге дейінгі ара қашықтық болып табылды Қылмыскерлермен мұндай аралық
тегінен тек алынбайды. Бұл кісі өлтіру барысында қолданылатын қарудың –
пистолеттен немесе стандартты өндірілген шолақ мылтықтың соғыс
қасиеттерімен, сондай-ақ мүлт кету мүмкіндігін болдырмау қажеттілігімен
анықталады. Соңғысы, қылмыстың мақсаты туралы дәлелдеуі мүмкін. Винтовка
қолдану жағдайында бұл қашықтық 100-150 метрге дейін ұзарады.
Криминалистік көзқарас жағынан қылмыскердің тұлғасын зерттеу тергеу бағытын
таңдауында, тергеу, жедел-іздестіру және басқа шаралар өткізуінде көмек
бола алатын мәліметтер анықтауды білдіреді. Сондықтан криминология ғылымы
мен сот психология мәліметтерін қолдану қажет.
Қылмыскердің тұлғасы оған мінездеме беретін белгілер кешенін
білдіреді, оларды білу айыпты тұлғаларды анықтау іздестіру және әшкерлеу
үшін қажет. Осы жағынан тұлғаның даралығын білдіретін оның әлеуметтік-
демографиялық, әлеуметтік-психикалық қасиеттері ең құнды болып табылады.
Тергеу және сот тәжірибесінің қорытындысы көрсеткендей, қарастырылып
отырған қылмыстар құрамында 2-3 және одан да көп адамдар бар қылмыстық
топтармен жасалған, мында рөлдер орындалатын қызметтеріне қарай бөлінеді.
Бұл қылмыстардың топтық сипаты осындай кісі өлтіруді жалғыз орындау
мүмкін еместігіне байланысты, өйткені қойылған міндетті орындау үшін атыс
қаруын және кісі өлтіруді жасау үшін басқа да құралдар сатып алу,
автокөлік дайындау, белгіліген құрбанның тұрмыс салтын бақылау керек,
оның қатынас жолдарының күн сайынғы маршрутын анықтау керек, қылмыс
жасалған жерінен тез және көзге түспей кетуге бағытталған шаралар қолдану
керек. Бұның барлығы қылмыстық ортаға, оның ұйымдасқан көріністеріне
тікелей немесе жанама қатынасы бар бір топ адамдармен жүзеге асырылатын
актіні дайындау және өткізу бойынша жұмыла және ұйымдастырылған жұмыс қажет
екенін дәлелдейді. Жалдау арқылы жасалатын кісі өлтірулердің ерекшелігі
қылмысқа қатысушылардың қызметі нақты бөлінгендігі болып табылады. Қылмысқа
қатысушыларды келесі топтарға бөлуге болады:
1 Жалдаушы – әр түрлі себеппен кісі өлтіруді ойластырған тұлға,
кейбір жағдайда оны ұйымдастырады және қылмыс жасау үшін қатысқан
адамдардың көрсеткен қызмет ақысын төлейді.
Зерттелген қылмыстық істер бойынша жалдаушы жоғары білімді деңгейдегі
25-тен 45-жасқа дейінгі ер адамдар болып шыққан. Оның жекеленген бөлігі
фирмаларда, кәсіпорындарда және ірі шаруашылық құрылымдарда басшы қызметін
атқарған. Олардың кейбіреулері бұрын сотталған болып шықты. Кісі өлтірудің
жалдаушылары жақын туыстар, таныстар, әріптестер, бәсекелес құрылымдардың
өкілі болып шыққан.
Жалдаушылар арасындағы әйелдер үлесі болмашы және олар кісі өлтіруді
отбасылық-тұрмыстық қатынас жағынан ойластырған.
Тұрмыстық жағынан жалдау арқылы жасалған кісі өлтірудің алдында
кейбір жағдайларда жәбірленушілердің заңсыз іс-әрекеттерінен туындаған ұзақ
жанжал қатынастары болған. Осыған орай қылмыстың өсуі мен құқық қорғау
әрекетінің тиімділігінің төмен жағдайында жәбірленушіні өз бетімен
жазалау немесе жалдамалы кісі өлтірушілердің қызметін пайдалануды
кірістіретін жеке тұлғалармен басқалардың құқыққа қарсы әрекеттеріне
құқықтан тыс әрекет ету тәжірибесі қалыптасып келеді. Көрсетілген
жағдайларда кісі өлтіру объектілері күйеулері (әйелі), бірге тұратын
адамдар болған.
Әдеттегідей, жалдаушылар тергеу ісіне белсенді қарсылық көрсетеді,
бұл жалған алиби ұсыну, тергеу органдарына жәбірленушіні өлтірудің басқа
себептерін көрсету, қылмыс іздерін жою, орындаушының өзін өлтіру, келешекте
оны әшкерлеген жағдайда – жасалған қылмысқа өз қатысын мойындамау
әрекеттері байқалады.
2. Делдал – белгілі сыйақы үшін қылмыстың орындаушысын іздеп
табатын, ал кейбір жағдайларда қылмысты ұйымдастыру және жасау барысына
қатысатын тұлға.
Жалдаушы орындаушымен тікелей байланыс құрып, кісі өлтіруді жасау
туралы тікелей келісетін жағдайларда әдетте делдал болмайды. Дегенмен,
жалдау арқылы жасалатын кісі өлтірудің сипатты белгілері делдал сияқты
қылмыстың субъектісінің бар болуы болып табылады. Көбінесе, делдалдар
жалдаушының маңайындағы қылмыстық элементтерімен байланысы бар тұлғалар
(қызметі бойынша қол астындағы кісі, таныстары, туыстары) болып шығады.
Көптеген жағдайларда олар жақсы психологтар болады, өйткені кісі өлтірудің
орындаушысын іздеп табу оның кәсіби және психологиялық қасиеттері туралы
білімдерін талап ететін аса күрделі міндет.
Делдал орындаушыны (орындаушыларды) іздеп табу бойынша белсенді
әрекет жасайды, бірақ кейбір жағдайларда орындаушыға кісі өлтіру құралын,
қылмысты жасау үшін қажетті құралдарын, автокөлік береді, жасырыну үшін
бөлме береді, болашақ құрбан туралы қажетті мәліметтер береді, кей кезде
кісі өлтіруді жасау үшін лайықты жерді де таңдайды. Орындаушы қызметінің
ақысын төлеу де делдал арқылы жасалады. Қылмысты жасау механизмінде
делдалдық әрекеті көп мақсатты және көбінесе кісі өлтіруді жасау әдісіне,
болашақ құрбанның тұлғасына және т.б. байланысты.
3. Орындаушы (жалданушы) – белгілі материалдық сыйақыға кісі өлтіруді
жасау үшін жалданған тұлға. Орындаушының болашақ құрбанмен қандай да
болмасын қатынасы жоқ, бұл жағдай тергеу барысында оны іздеп табуды
қиындатады.
Соттық-тергеу тәжірибесінің зерттеулері қарастырылып отырған істер
бойынша кісі өлтірудің орындаушылары 22-ден 35 жасқа дейінгі ер адамдар
болған. Бұл осындай қылмысты жасау орындаушыдан белгілі дене және
психологиялық дайындықты, қылмыстың батыл және актіні жүзеге асыру үшін
табанды әрекет жасауды талап етеді. Кісі өлтіруді жақын аралықта жасау
және қылмыс жасалған жерде қаруды тастамау сияқты деректер жалданушылардың
қылмыстық тәжірибесінің аздығын білдіреді.
Кісі өлтіруді жасау үшін жалданушыны басқа жерден, басқа қаладан,
сондай-ақ таяу шетелден шақырылған жағдайлар да байқалған.
Кісі өлтіруді тікелей жасағанда әйелдердің қатысқаны байқалған жоқ.
Олар жоғарыда көрсетілгендей, кісі өлтіру үшін жалдаушы болған немесе
көмектесуші ретінде қосымша рөл атқараған (жасыру, пәтер ұсыну және т.б.).
Сот және тергеу тәжірибесінің сараптамасы кісі өлтіруді жасаған
тұлғалардың білім деңгейі жеткілікті екенін дәллелдейді. Әр екінші қылмыс
орта білімі бар тұлғалармен, әр үшінші – толық емес орта білімі бар
тұлғалармен жасалған.
Кісі өлтіруді орындаушылардың әлеуметтік жағдайы қарастырылып отырған
кісі өлтірулер әдеттегіде тұрақты жалақысы болмаған тұлғалармен
жасалғанымен сипатталады. Сонымен қатар, жұмыс істемейтін басым көпшіліктің
еңбек ету мүмкіндігі де, білімі де бар, бірақ олар бұндай мүмкіндікті
менсінбеген. Сотталғандардың ішінде әр екіншісінің бұрын жасаған қылмысы
үшін соттылығы бар. Орындаушылардың осы түріндегі көбісі қылмыстық әрекетті
күнелтуге қажетті қаражаттардың негізгі көзінің бірі ретінде қарастырған.
Кісі өлтіруді жасағаны үшін алынған сыйақы жалданушылармен қымбат заттар,
автокөлік сатып алу үшін, басқа қалаларға, көрші елдерге шығу үшін
жұмсалған.
Қылмыстың криминалистік сипаттамасын зерттеу барысында маңызды
мағынаға ие болатын жәбірленушінің немесе оны кей кезде қылмыстың құрбаны
деп атайтын тұлға туралы мәліметтер табылады. Жәбірленуші және
қылмыстың құрбаны ұғымдары бір-біріне жақын және біріншінің іс жүргізу
мазмұнымен ғана ерекшеленеді. Осыған байланысты А.Н.Васильев былай деген:
Қылмыстың құрбаны деген ұғым жиі жәбірленуші ұғымымен теңестіріледі.
Бұндай жағдайда қылмыстың құрбаны болып жеке тұлғаны жәбірленуші ретінде
тану туралы қаулы шығарылғаны немесе шығарылмағанына байланысы жоқ қылмыс
арқылы рухани зардап шеккен және денесіне немесе мүлігіне зақым
келтірілген жеке тұлға танылады [20, 12 б.].
Қылмыс құрбаны туралы мәліметтердің сараптамасы еліміздегі
криминалдық жағдайды толық және нақты бағалауға мүмкіндік береді,
криминогенді жағдайда қылмыс және ондағы өзгерістерді анықтайтын сондай
әлеуметтік процесстермен құбылыстарды бағалауға көмек береді, сондай-ақ
істі дұрыс шешу үшін маңызы зор қылмысты ашу және тергеу, қылмысты жасаған
тұлғаларды анықтау, қылмыстық оқиғаның өзін анықтау, кінәні, себебін және
басқа жағдайларын анықтауында сөзсіз көмек көрсетеді.
Криминалистік дайындауларда қылмыстың құрбанына бұрын да назар
аударылған. Бірақ, ғалымдардың күші көбінесе жәбірленушінің психологиялық
және психофизикалық қасиеттері мен қабілеттері бар объекті ретінде зерттеу
төңірегінде ғана назар салынған. Криминалистік жағынан жәбірленушінің
тұлғасы аз зерттелген болып қала берген.
Жәбірленушінің тұлғасына қатысты мәліметтердің мұқият зертелуін
қамтамасыз етуге кезінде КСРО Жоғарғы Сотының алқалық мәжілісі назар
аударған. 1960 ж. 4 маусымдағы алқалық мәжілістің Қастықпен әдейі өлтіру
туралы істер бойынша сот тәжірибесі туралы №4 қаулысында сотталушының
тұлғасы туралы мәліметтерді айқындаудың маңызды мәні бар екені, сонымен
бірге жәбірленушінің тұлғасына қатысты мәліметтерді де мұқият зертеу
қажеттілігі туралы айтылған. Осы мәліметтерді айқындау сотталушының қоғам
үшін қауіп дәрежесін анықтау үшін ғана емес, сонымен бірге кейбір
жағдайларда қылмыстың жағдайларын ашу және әсіресе оны жасау себептерін
анықтау үшін маңызды болу мүмкін [9, 760 б.].
Осыған орай Е.Б.Берлібаев дұрыс айтады: қылмыстың әлеуметтік маңызын
зерттеу, сондай-ақ қылмысты дер кезінде және толық тергеу жәбірленушінің
тұлғасының әлеуметтік-құқықтық қасиеттерін зерттеусіз мүмкін емес [14, 25
б.].
Қылмысты ашу және тергеуінде жәбірленуші туралы мәліметтерді
пайдалану айтарлықтай маңызды. Қылмыстың құрбаны криминалистер үшін
дәлелдеу ақпараттың көзі және физикалық объект ретінде ғана емес, сонымен
қатар жәбірленушінің тұлғасы туралы мәліметтер қылмысты ашуға көмектеседі,
мүмкіндігімен қызықтырады,белгілі жағдайларда тез, толық, жан-жақты тергеу
көбінесе тергеу органдарының қолындағы қастандық құрбаны туралы мәліметтер
көлеміне байланысты.
Жалдау арқылы кісі өлтірулер туралы істер бойынша жәбірленушінің
тұлғасы туралы мәліметтер ерекше маңызды екенін еске ала отырып тергеуді
жәбірленушінің тұлғасын жан-жақты зерттеуден бастау керек (оның жеке
ерекшеліктері, басқа тұлғалармен таныстық байланысы, өзара қарым-ұатынасы,
еңбек әрекетінің сипаты мен мазмұны және т.б.). Осындай мақсаттармен кейбір
жағдайларда қаза тапқан адам өмірінің бұрынғы кезеңдерін зерттеу қажет
етіледі. Бұл мәліметтер өте қажет болып қылмысты ашу мен іс бойынша
ақиқатты анықтауында зор көмек береді. Сонымен, жәбірленушінің тұлғасын
зерттеу тергеудің жалпы тактикалық тәсілдерінің бірі болады.
Зерттелген қылмыстық істер бойынша басым көпшілік жағдайларында
жәбірленушілер ер адамдар болған, олардың жасы 25-55 жастар шамасында, 27-
45 жас басым болады.
Жәбірленуші туралы криминалистік ақпарат келесі жағдайларға мүмкіндік
туғызады:
а. қылмысты жасау себебін анықтау;
ә. қылмыскер туралы болжам ұсыну;
б. оны іздестіру үшін ол араласатын тұлғалар ортасын анықтауға көмектеседі;
в. іздестіру шараларын дұрыс жоспарлауға мүмкіндік тудырады.
Жалдау арқылы кісі өлтірулердің ерекшелігін зерттеу жәбірленушілердің
келесі топтарын бөліп шығаруға негіздеме береді:
1. ірі мемлекеттік және коммерциялық құрылымдарының басшылары;
2. бәсекелестік салдарынан, жасалған заңсыз мәмілелер және т.б.
салдарынан құрбан болған коммерциялық директорлар, іскер адамдар;
3. қылмыстық топтардың көшбасшылары мен мүшелері;
4. сыбайлас жемқорлық пен көлеңкелі экономикамен күресу жолында белсенді
өмірлік ұстанымы болған лауазымдық тұлғалар мен азаматтар;
5. отбасы ішіндегі жанжал салдарынан құрбан болған туыстар мен жақындар;
6. материалдық мүдде салдарынан (мүлікті бөлу, мұрагерлік барысында және
т.б.) құрбан болған жақындар мен туыстар.
Жалдау арқылы кісі өлтіру туралы істер бойынша жәбірленуші туралы
виктомологиялық мәліметтеріне сүйене отырып жәбірленушілердің жүріс-
тұрысына байланысты оларды топтастыруға болады. Сөйтіп, фирмалар арасындағы
бәсекелік күрес, сондай-ақ құқық бұзушылыққа қарсы әрекет ету салдарынан
құрбан болған жәбірленушілер тобын бөліп шығаруға болады. Осы топ қоғамдық
және қызметтік парызын (виктимдік емес жүріс-тұрыс) адал атқарған негізінде
жақсы жағынан сипатталатын топ.
Жағымсыз әрекеті оны өлтіруге себеп болған жәбірленушілер. Аталған
топ адамгершілік қағидаларына немесе құқықтық нормалар әрекеттеріне қарама-
қайшылық жағынан сипатталады (виктимдік жүріс-тұрыс). Кейбір жәбірленушілер
заң шегінен тыс кеткен және өздері де криминогенді жағдайлар тудырған.
Жәбірленуші мен қылмыскер арасындағы қарым-қатынас сипаты бойынша
жәбірленушілердің келесі топтастыруларын ұсынуға болады:
1. қылмыскермен белгілі бір туыстығы бар тұлғалар (ерлі-зайыптылар, бірге
тұрушылар, туысқандар және т.б.);
2. бірлескен қызмет, бос уақытты өткізу, қылмыстық әрекетке қатысуы және
т.б. бойынша таныстар;
3. қылмыскермен таныс болмаған, бірақ жәбірленушінің өз қызметтік және
басқа міндеттерін орындауына байланысты қылмыскердің мүддесіне тиген
тұлғалар.
Жоғарыда жасалған жалдау арқылы кісі өлтірудің криминалистік
сипаттама элементерінің зерттеулері тергеудің бағытын анықтауға, тергеу
болжамын құру және тексеруге, қылмыскерлерді іздестіру және анықтауға
жағдай жасауы мүмкін. Бірақ, көптеген ғалымдардың пікірі бойынша
криминалистік сипаттама абстрактты ұғым болып табылады және оның
элементтерінің арасындағы заңды байланысының белгілі тұрақтылығы
байқалмайтынын есепке алу керек. Көптеген жағдайларда ол ықтимал-
статистикалық байланыс түріне жатады. Дегенмен, қарастырылып отырған
түрдегі істерінде қылмысты жасау жері, уақыты, әдісі, жәбірленуші мен
қылмыскерлердің тұлғасы туралы мәліметтер арасындағы байланыстар
кездесетіні байқалады.
Жоғарыда айтылғанның негізінде қылмыстың жеке түрінің криминалистік
сипаттамасын анықтау осы қылмыс түрінің жеке криминалистік маңызды
элементтерінің арасындағы өзара анықталған байланыс негізінде тергеу
ізденісінің ұтымды бағыттарын әзірлеу үшін қажет екені туралы қорытынды
жасауға болады.
2. Болжамды ұсыну ерекшеліктері және тапсырысты кісі өлтіруді тергеу
барысында болатын бастапқы кезеңіндегі типтік жағдайлар.
Барлық тергеу болжамдар нақты мәліметтер негізінде құрылады және
нақты мәліметтер негізінде тексеріледі. Сонымен қоса, түрі мен мазмұны
ұқсас мәліметтер бір істерде айыпкер туралы болжам негізі ретінде
пайдаланылады, ал басқасында – осындай болжамдарды тексеру құралы болып
пайдаланылады.
Танымның күрделі процесінің заңдылығын білу алдын ала тергеу
барысында объективті ақиқатты танып білу және тәжірибелік әрекет барысында
оларды кезегімен пайдалану, қылмысты табысты ашу, қылмыскерлерді анықтау
және әшкерлеу барысында негізгі алғышарт болып табылады.
Іс жүргізу және криминалистік әдебиетте тергеу болжамының әр түрлі
анықтамалары болады. Барлық авторлар тергеу болжамы деп тергеу ісі бойынша
жинақталған нақты мәліметтер негізінде тергеушіде туындаған әр түрлі
жорамалдарды атайтыны болжам ұғымының анықтамалары үшін жалпы болып
табылады [20, 91-92].
Зерттеуге жататын қылмыс құрамы туралы іс бойынша айыптылар туралы,
қылмыстың себебі туралы және басқа маңызды жағдайлар туралы істің нақты
материалдарына негізделген тергеушінің жорамалдары болжам деп аталады.
Планирование следствия атты мақаласында Болжам – бұл осы құбылысты
түсіндіретін себеп туралы жорамалдан тұратын құбылыстарды зерттеу
барысындағы қисынды құрылым. Қылмысты зерттеу барысында бұл тергеліп
отырған оқиғаны түсіндіретін себептер туралы тергеушінің жорамалдары, -
деп А.Н.Васильев терең болжамдарын анықтаған [20,48].
Осындай жағдайлар қарастырылып отырған кісі өлтіруді жасау туралы
нақты дәлелдейтін ойды сөзсіз сенімді айту біздің тарапымыздан қате
болар, өйткені кісі өлтірудің тапсырысты сипаты туралы толық сенімді болу
тек қана қылмысты ашу мен істің барлық жағдайларын анықтау барысында
мүмкін. Дегенмен, жоғарыда аталған жағдайлар жиынтығы ықтималдың белгілі
үлесімен жалдау арқылы кісі өлтіру туралы болжам ұсынудың негізін құрау
мүмкін.
Біздің ойымыз бойынша, жалдау арқылы кісі өлтіруді жасау мүмкіндігі
туралы дәлелдейтін өлшемін белгілеу барысында тергеу қызметкерлеріне келесі
болжамдар ұсынылу мүмкін:
1 Болжам. Кісі өлтірудің жалдаушысы жәбірленуші туыстарының арасынан
болады.
Осындай жолмен жәбірленушінің мүлігін, үйін, басқа материалды
құндылықтарын алуға тырысатын жақын туыстары, зайыбы, бірге тұрушылар,
балалары жалдаушы болып табылады. Жалдаушы мен болашақ құрбанның арасындағы
қатынастары жиі ұзақ уақытты жанжал сипатты болады. Орындаушы ретінде бұрын
сотталған жұмыс істемейтін тұлғалар іріктеледі. Олар жиі жалдаушының
таныстары арасынан табылады. Әдетте, орындаушылардың атуда кәсіби дағдылары
болмайды да, олар атыс жарақатын дененің әр түрлі бөліктеріне жасайды.
Сөйтіп, А.М.Абдулходжаевты өлтіру туралы істі тергеу барысында 1997
жылдың тамыз айында Р.Абдулходжаев өзінің танысы М.Кимге әкесі
А.М.Абдулходжаев екеуінің арасындағы жақтырмайтын қатынас орнатылғаны
туралы хабарлағаны, оны өлтіру мүмкіндігі туралы ойымен бөліскені туралы
анықталды. Содан кейін М.Ким өлтіру шарттары туралы жұмыс істемейтін,
тұрақты тұратын жері болмаған А.Никитинге айтқан, ал ол материалдық сыйақы
үшін А.М.Абдулходжаевты өлтіруге келіскен. Қылмыстық ниетін жүзеге асыру
мақсатында А.Никитин А.М.Абдулходжаевтың тұрмыс қалпы, баратын жерлері
туралы ақпаратты Р.Абдулходжаевтан М.Ким арқылы алып отырып, зерттей
бастады. 31 қазан 1997 жылы шамасы 19 сағат 30 минутта Алматы қаласы Розы
Бакиев пен Виноградов көшелерінің қиылысу бұрышында А.Никитин алдын ала
жасалған жоспар бойынша А.М.Абдулходжаевке жақындап, оның ішіне, кеудесіне
және басына МП пистолетінен бірнеше атыс жасаған. Аталған атыс
жарақаттарынан А.М.Абдулходжаев сол жерде қайтыс болған [35, 213 б.].
2 Болжам. Кісі өлтірудің жалдаушысы жәбірленушінің бірлескен қызметі
бойынша әріптестер арасынан болады (бизнес, қоғамдық әрекет және т.б.).
Көрсетілген болжам бойынша ірі мемлекеттік кәсіпорындар, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz