Мемлекет түсінігі және мәні.
Жоспар:
1. Кіріспе
2. Негізгі бөлім
1. Мемлекеттің пайда болуы (теориялары).
2. Мемлекет түсінігі, нышандары және мәні.
3. Мемлекеттік билік түсінігі.
3. Қорытынды.
4. Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Кіріспе
2. Негізгі бөлім
1. Мемлекеттің пайда болуы (теориялары).
2. Мемлекет түсінігі, нышандары және мәні.
3. Мемлекеттік билік түсінігі.
3. Қорытынды.
4. Пайдаланылған әдебиеттер.
Кіріспе.
Мемлекеттің пайда болуы қоғамның ұйымдық құрылымды объективті түрде қажет ететін ішкі эволюциясымен байланысты. Мемлекеттің пайда болуының бірнеше түсіндірмелері бар. Ең алдымен –тологиялық теория ол мемлекеттің пайда болуын құдайдың құдіретімен байланыстырады. Бұл теорияның негізгі идеология Августин (554-450) және Фома Аквинский (1225-1274жж) болып табылады. Оның негізгі мынандай постулаттық бар, мемлекеттің айнымайтындығы және қасиеттілігі, барлық билік құдайшылық бастаушылардан шықты, оны ешкім де шайқала алмады. Осы теорияға сәйкес барлық мемлекеттер басшылары өздерінің биліктерін құдайдың ерік-жігерін орындаушылар ретінде жүзеге асырады. Патриархалық теориялар мемлекет отбасының өсіп -өркендеуінің пайда болады да түсіндіріледі. Оның өкілдерінде ежелгі грек философы Аристотель б.д.д. 384-322 жж сонымен бірге оырс социологы Михайловский (1842-1904жж) жатады. Мемлекеттілік құрылысының орнына келеді. Алғашқы қауымдық теңдік пен шешеннің қоғамдық формасы өз-өңірін ескереді де қашан әлеуметтік қабаттарда бөліне бастайды. Ұжымдық өндірістік қатынастар қалыптан тыс шығады. Оның еңбек бөлінісі келеді, тайпалық құрлым қиындай түседі. Модан келіп әлеуметтік құрылымдарды бөлу дами бастады. Мемлекетт қоғамының ұйымдық құрылымды объективті қажет ететін ішкі эволюцияда мемлекет қоғамды басқару үшін қажет ұйым ретінде, билік ету механизмі ретінде жұмыс жүргізді. Мемлекеттік биліктің өзіндік белгілері жалпыға бірдейлік және (барлық) әмбебаттық болып табылады. Жалпыға бірдейлік бар аумақтық және бар тұрғындарға таратылудан , ал әмбебаптық ортқ мүдделерді қорының кез келген мәселелерді шешу мүмкіндігінен көрінеді. Бұқаралық билік мемлекеттік орындарды жүзеге асады және мемлекеттік билік ретінде іс-әрекет жүргізіді. Оны мен аппаратын құрайтын адамдардың ерекше санына жүргізе арттырады.
Мемлекеттің пайда болуы қоғамның ұйымдық құрылымды объективті түрде қажет ететін ішкі эволюциясымен байланысты. Мемлекеттің пайда болуының бірнеше түсіндірмелері бар. Ең алдымен –тологиялық теория ол мемлекеттің пайда болуын құдайдың құдіретімен байланыстырады. Бұл теорияның негізгі идеология Августин (554-450) және Фома Аквинский (1225-1274жж) болып табылады. Оның негізгі мынандай постулаттық бар, мемлекеттің айнымайтындығы және қасиеттілігі, барлық билік құдайшылық бастаушылардан шықты, оны ешкім де шайқала алмады. Осы теорияға сәйкес барлық мемлекеттер басшылары өздерінің биліктерін құдайдың ерік-жігерін орындаушылар ретінде жүзеге асырады. Патриархалық теориялар мемлекет отбасының өсіп -өркендеуінің пайда болады да түсіндіріледі. Оның өкілдерінде ежелгі грек философы Аристотель б.д.д. 384-322 жж сонымен бірге оырс социологы Михайловский (1842-1904жж) жатады. Мемлекеттілік құрылысының орнына келеді. Алғашқы қауымдық теңдік пен шешеннің қоғамдық формасы өз-өңірін ескереді де қашан әлеуметтік қабаттарда бөліне бастайды. Ұжымдық өндірістік қатынастар қалыптан тыс шығады. Оның еңбек бөлінісі келеді, тайпалық құрлым қиындай түседі. Модан келіп әлеуметтік құрылымдарды бөлу дами бастады. Мемлекетт қоғамының ұйымдық құрылымды объективті қажет ететін ішкі эволюцияда мемлекет қоғамды басқару үшін қажет ұйым ретінде, билік ету механизмі ретінде жұмыс жүргізді. Мемлекеттік биліктің өзіндік белгілері жалпыға бірдейлік және (барлық) әмбебаттық болып табылады. Жалпыға бірдейлік бар аумақтық және бар тұрғындарға таратылудан , ал әмбебаптық ортқ мүдделерді қорының кез келген мәселелерді шешу мүмкіндігінен көрінеді. Бұқаралық билік мемлекеттік орындарды жүзеге асады және мемлекеттік билік ретінде іс-әрекет жүргізіді. Оны мен аппаратын құрайтын адамдардың ерекше санына жүргізе арттырады.
Қорытынды.
Мемлекеттің дамуы, қорғалуы және олардың субъектілерінің теңдігі— мемлекеттің материалдық-техникалық базасын құрудағы маңызды шарт.
Конституцияда Республиканың экономикасы мемлекеттік, сонымен қатар жеке меншік нысандарына негізделетіні, ал мемлекет меншіктің барлық субъектілерінін. заң алдындағы мемлекеттер аумағындағы өзінің азаматтары мен занды тұлғаларының өз мүліктеріне деген меншіктік құқығын қорғайды.
Демократизм азаматтық күқьіқтар мен бостандықтардың кен. ауқымымен ұштаса отырып, адамның мемлекеттік істерді шешуге қатысу құкығын қамтамасыз ететін оның қүқықтары мен бостандықтарын заң жүзінде бекітуді білдіреді. Демокра-тизм азаматтардың қоғам алдындағы міндеттерінің ішіндегі айрықша орын алатыны — олардың мемлекеттік істерді басқа-руға қатысуы міндеттерін орындауы арқылы мейлінше толық жүзеге асады. Қазақстан Республикасы қоғамдык, бірлес-тіктердің Конституция мен зандар шеңберінде мемлекеттік істерді басқаруға, заңдарды талқылау мен кабылдауға, мемлекетгік және жергілікті деңгейдегі мәні бар мәселелерді шешуге қатысуына кепілдік береді.
Интернационализм — барлық ұлттар мен ұлыстардың өзінің саяси, шаруашылык және мөдени дамуындағы заң жүзіндегі және іс жүзіндегі тендікті тану және оны қүқықпен қамтама-сыз ету болып түсініледі. Республикамызда нәсіліне, үлтына, тіліне және т.б. жағдаятгарға қарамастан қүкық пен бостан-дықтендігіне кепілдік беріледі. Еліміздегі Қазақстан халыкта-ры Ассамблеясы интернационалдык үйым.
Мемлекет қызметінің орындалу әдістері: жеке тұлғалар ерікті, ерексіз түрде орындайды; мемлекеттік органдар, бірлестіктер, ұйымдар өздерінің кұзыретінің шеңберіне сәйкес орындайды. Егер дұрыс орындалмаса, еріксіз түрде орындау қамтамасыз етіледі.
Ең алғашқы мемлекеттер адам санының белгілі бір табиғи ортаға қарама-қайшы келе бастауынан ұйымдасуда, шаруашылық жүргізуде өзгерістер жасауға мәжбүр болғандықтан пайда болса, кейіннен осы мемлекеттердің өздері басы бірікпей жатқан көршілеріне қысым жасауынан көрші аумақтарда да қорғану мақсатында адамдар бірлестігі — мемлекет пайда болды. Кейіннен сыртқы күштерден сақтанып, қауіп нәтижесінде біріккен топтар қауіп нәтижесінде жойылған кезде қайта ыдырағысы келеді. Бірақ шаруашылықты бірлесіп жүргізудің аз уақы
Мемлекеттің дамуы, қорғалуы және олардың субъектілерінің теңдігі— мемлекеттің материалдық-техникалық базасын құрудағы маңызды шарт.
Конституцияда Республиканың экономикасы мемлекеттік, сонымен қатар жеке меншік нысандарына негізделетіні, ал мемлекет меншіктің барлық субъектілерінін. заң алдындағы мемлекеттер аумағындағы өзінің азаматтары мен занды тұлғаларының өз мүліктеріне деген меншіктік құқығын қорғайды.
Демократизм азаматтық күқьіқтар мен бостандықтардың кен. ауқымымен ұштаса отырып, адамның мемлекеттік істерді шешуге қатысу құкығын қамтамасыз ететін оның қүқықтары мен бостандықтарын заң жүзінде бекітуді білдіреді. Демокра-тизм азаматтардың қоғам алдындағы міндеттерінің ішіндегі айрықша орын алатыны — олардың мемлекеттік істерді басқа-руға қатысуы міндеттерін орындауы арқылы мейлінше толық жүзеге асады. Қазақстан Республикасы қоғамдык, бірлес-тіктердің Конституция мен зандар шеңберінде мемлекеттік істерді басқаруға, заңдарды талқылау мен кабылдауға, мемлекетгік және жергілікті деңгейдегі мәні бар мәселелерді шешуге қатысуына кепілдік береді.
Интернационализм — барлық ұлттар мен ұлыстардың өзінің саяси, шаруашылык және мөдени дамуындағы заң жүзіндегі және іс жүзіндегі тендікті тану және оны қүқықпен қамтама-сыз ету болып түсініледі. Республикамызда нәсіліне, үлтына, тіліне және т.б. жағдаятгарға қарамастан қүкық пен бостан-дықтендігіне кепілдік беріледі. Еліміздегі Қазақстан халыкта-ры Ассамблеясы интернационалдык үйым.
Мемлекет қызметінің орындалу әдістері: жеке тұлғалар ерікті, ерексіз түрде орындайды; мемлекеттік органдар, бірлестіктер, ұйымдар өздерінің кұзыретінің шеңберіне сәйкес орындайды. Егер дұрыс орындалмаса, еріксіз түрде орындау қамтамасыз етіледі.
Ең алғашқы мемлекеттер адам санының белгілі бір табиғи ортаға қарама-қайшы келе бастауынан ұйымдасуда, шаруашылық жүргізуде өзгерістер жасауға мәжбүр болғандықтан пайда болса, кейіннен осы мемлекеттердің өздері басы бірікпей жатқан көршілеріне қысым жасауынан көрші аумақтарда да қорғану мақсатында адамдар бірлестігі — мемлекет пайда болды. Кейіннен сыртқы күштерден сақтанып, қауіп нәтижесінде біріккен топтар қауіп нәтижесінде жойылған кезде қайта ыдырағысы келеді. Бірақ шаруашылықты бірлесіп жүргізудің аз уақы
Мемлекет түсінігі және мәні.
Жоспар:
1. Кіріспе
2. Негізгі бөлім
1. Мемлекеттің пайда болуы (теориялары).
2. Мемлекет түсінігі, нышандары және мәні.
3. Мемлекеттік билік түсінігі.
3. Қорытынды.
4. Пайдаланылған әдебиеттер.
Кіріспе.
Мемлекеттің пайда болуы қоғамның ұйымдық құрылымды объективті түрде
қажет ететін ішкі эволюциясымен байланысты. Мемлекеттің пайда болуының
бірнеше түсіндірмелері бар. Ең алдымен –тологиялық теория ол мемлекеттің
пайда болуын құдайдың құдіретімен байланыстырады. Бұл теорияның негізгі
идеология Августин (554-450) және Фома Аквинский (1225-1274жж) болып
табылады. Оның негізгі мынандай постулаттық бар, мемлекеттің айнымайтындығы
және қасиеттілігі, барлық билік құдайшылық бастаушылардан шықты, оны ешкім
де шайқала алмады. Осы теорияға сәйкес барлық мемлекеттер басшылары
өздерінің биліктерін құдайдың ерік-жігерін орындаушылар ретінде жүзеге
асырады. Патриархалық теориялар мемлекет отбасының өсіп -өркендеуінің пайда
болады да түсіндіріледі. Оның өкілдерінде ежелгі грек философы Аристотель
б.д.д. 384-322 жж сонымен бірге оырс социологы Михайловский (1842-1904жж)
жатады. Мемлекеттілік құрылысының орнына келеді. Алғашқы қауымдық теңдік
пен шешеннің қоғамдық формасы өз-өңірін ескереді де қашан әлеуметтік
қабаттарда бөліне бастайды. Ұжымдық өндірістік қатынастар қалыптан тыс
шығады. Оның еңбек бөлінісі келеді, тайпалық құрлым қиындай түседі. Модан
келіп әлеуметтік құрылымдарды бөлу дами бастады. Мемлекетт қоғамының
ұйымдық құрылымды объективті қажет ететін ішкі эволюцияда мемлекет қоғамды
басқару үшін қажет ұйым ретінде, билік ету механизмі ретінде жұмыс
жүргізді. Мемлекеттік биліктің өзіндік белгілері жалпыға бірдейлік және
(барлық) әмбебаттық болып табылады. Жалпыға бірдейлік бар аумақтық және бар
тұрғындарға таратылудан , ал әмбебаптық ортқ мүдделерді қорының кез келген
мәселелерді шешу мүмкіндігінен көрінеді. Бұқаралық билік мемлекеттік
орындарды жүзеге асады және мемлекеттік билік ретінде іс-әрекет жүргізіді.
Оны мен аппаратын құрайтын адамдардың ерекше санына жүргізе арттырады.
1. Мемлекеттің пайда болуы (теориялары).
Мемлекеттің пайда болуына өзінің сипатына, бағытталуы мен
ерекшеліктсріне сәйкес, нысандарын қажет етпеген және мемлекет болғанға
дейінгі, басқа нысандарды пайдаланып келген алғашқы қауымдық қоғамның даму
кезеңдері тікелей ізашар болып отыр. Экономика мен басқа да тіршілік ету
салаларының өте төмен деңгейімен ерекшеленетін алғашқы қауымдық қоғам алдын
ала қоғамдық өмірдің жабайы сатысынан объектитві түрде өтіп, мемлекеттік
деңгейіне дейін "өсуі" керек. Ол жануарлар әлемінен енді ғана бөлініп
шыққан, өзінің өткен өмірінің ашық та анық таңбасы бар адамның көп жағдайда
табиғаттың дүлей де соқыр күштерінің адында дәрменсіз болып қалатындығымен,
жағдайды бірден бағдарлай алмайтындығымен, өзінің іс-әрекеті мен қылыптының
аяғы неге апарып соғатындытын болжай алмайтындығымен сипатталатын. Ол
тамақ, киім және басқа тіршілікке қажетті заттарды табудын жетілмеген,
дерекі құралдарын пайдаланды, соған қарай қоғамда еңбек өнімділігі табыстың
жинақталып, осынша қалып қалуына мүмкіндік жасай алмады ол қалдықсыз
пайдаланылды.
Мемлекет дегеніміз бұл — адамзат қоғамы дамуының маңызды кезеңдері тән
саяси ұйым.
а) қоғамды басқару міндетін атқару, адамдардың, топтардың,
және басқа да әлеуметтік субъектілердің қарым-қатынасын реттеп, бағыттау,
олардың бірлескен іс-қимылына жағдай жасау жүктелген;
б) оның саясатын жүзеге асыру жүктелген кеңтармақты органдар жүйесі және
биліктің ұйымдастырушылық күш құралдары бар;
в) тапсырмасының орындалуын қоғамдық өмірдің барлық суъбектілері қамтамасыз
ететін әкімшілік-мәжбүрлеу өкілеттігі берілген.
Мемлекет функциясының сипаттамасы түрлі негіздер бойынша топтастыруға
болады. Фунмкцияларды қоғамдық өмірдің салаларына байланысты топтастыру
неғұрлым кең тараған. Адамдардың өндіріс, орналастыру және алмастыру
саласындағы қатынастарын қамтитын мемлекеттің экономикалық функциясы
жетекші орындардың бірін алады. Экономикалық функцияның көлемі, масштабы
және өрісі түрлі мемлекеттерде әр түрлі болады. Алайда қандай жағдайда да
мемлекет мына төмендегі жағдайларға ықпал ете алады және әдетте, ықпал
етеді де:
1) экономиканы дамытудың сара жолын талдау (мысалы, нарықтық, ди-рективалық
жоспарлы немесе аралас экономиканы таңдау); 2) мемлекеттік реттеу дәрежесі,
оның жетекші салаларын ынталандыру және қолдау;
3) экономикалық дамудың неғұрлым перспективалы бағыттары үшін жайлы жағдай
тудыру; 4) жеке меншіктің түрлі нысандары мен шаруашылық қызметінің түрлі
субъектілерінің мәртебесін анықтау; 5) экономикалық инфрақұрылым құралдарын
(шаруашылық басқарудың қаржы ақша құралдары, несие беру, заем беру,
инвестициялық саясат) пайдалану. Салық саясаты экономикалық функцияның
айырықша компоненті болып табылады, өйткені мемлекет бюджетінің құралуы,
мемлекеттің кірістері мен шығыстарының балансталуы осыған тікелей
байланысты. Мемлекет функцияларын түрлі негіздер бойынша топтастыруға
болады. Функцияларды қоғамдық өмірдің салаларына байланысты топтастыру
неғұрлым кең тараған. Егер мұндай саланы ең ірі түрінде (қоғам мен
мемлекеттің ішкі және сыртқы саладағы өмір тіршілігі) алатын болсақ, онда
мұндай жағдайда мемлекеттің барлық функцияларын ішкі және сыртқы деп
топтастыруға болады.
Мемлекеттің ішкі функциядарына қоғамның ішкі өмірінің ірі салаларына
мемлекетгік ықпал ету немесе мемлекетгік басқару бағыттарың жатқызуға
болады. Бұл функцияның мақсаты — халықтың арасында мемлекеттің саясатын
түсіндіру, осы азаматтардың көпшілік тобының қолдауы мен мақұлдауын
қамтамасыз ету, бұқаралық ақпарат құралдарын, ғылыми-білім беру, мәдени-
ағарту және мекемелердің басқа да идеолгиялық бағытын аталған міңдеттерді
шешуте жұмылдыр.
Сыртқы функциялар халықаралық қатынастар сапасына қатынасты және оның
сыртқы саяси міндеттерін шешуді қамтамасыз ететін мемлекет қызметінің
бағыттарын қамтиды. Ішкі функциямен салыстырғанда олар, әдетте, басымдық
таныта алмайды; керісінше, ақыр соңында біріншісінен туындайды, олардың
табысты жүзеге асырыуы үшін қолайлы жағдайлар жасауға бейім түрады.
Тарихқа көз жүгіртіп қарасақ Конституция ұғымын ерте заманда сонау
Грецияда Аристотель қалыптастырған болатын. Ол кезде "конституция" деген
сөз "саяси құрылыс" ұғымын білдіретін. Конституцияның ерекше белгілерін
айқындай отырып, құқықтанушылар, оны ұлттық құқықтың басқа көздеріне
қарағанда қоғам мен мемлекетте жоғары заңдық (күші бар, бір жа-
ғынан адам мен коғамның, екінші жағынан адам мен мемлекеттің арасындағы
қатынастар негізін, қоғамдық және конституциялық құрылыстың негіздерін,
адам азаматгың негізгі құқықтарын, бостандықтарын, міндеттерін, мемлекеттің
құрылысын, ел басының екілетгілігін, өкіметтің заң шығарушы, атқарушы және
сот органдарын, сондай-ақ жергілікті өзін-өзі басқару буындарын ұйымдастыру
және олардың қызметі қағидаларын бекітушілері реттеуші. Негізгі Заң ретінде
тұжырымдайды. Оның басты мақсаты-азамат-
тардың құқықтары мен бостандықтарын сақтауды, конституциялық құрылыстын
мызғымайтындығын, еліміздің экономикалық және әлеуметтік дамуын оның
халықаралық қатынастарын қамтамасыз ету болып табылады. Сондықтан
Конституцияны орындау талабы бүкіл Қазақстаи үшін де, әрі оның әкімшілік-
аумақтық қүрылымдары үшін де қажет. Тек осы мақсаттар ғана Конституцияның
жоғарлылығын, ең жоғары заңдылық күші барын және
оның нормаларының Республиканың бүкіл аумағында тікелей қолдана тындығын
нақтылай түседі.
Қазақстан Республикасының қазіргі Ата Заңы 1995 жылға 30 тамызда
республикалық бүкілхалықтылық дауыс беру (референдум) арқылы қабылданды.
Ата Заң қабылданған күн демалыс мелекеттік мереке - Қазақстан
Республикасының Конституциясы күні дей жарияланды. Ата Заңды қабылдау
әдісінің орасан зор маңызы бар, өйткені оның мазмұнын сайлаушылар
көпшіліктің қатысуымен мақұдайды.
Қазақстан Республикасының қазіргі Конституциясы кіріспеден (преамбуладан),
негізгі мәтіннен, қорытынды және өтпелі ережелерден тұрады. Кіріспеде,
едетте, Ата Заңның мақсаты баяндалып, оны қабылдаудың тарихи жағдайы, кейде
құқықтар мен бостандықтары немесе мемлекеттік саясатта басшылыққа алатын
негіздер көрсетіледі. Қазақстан Республикасы Конституциясының кіріспесі Ата
Завды қабылдаудың себептері мен мақсаттарын былай түсіндірген. "Біз, ортақ
тарихи тағдыр бірілген Қазақстан халқы, байырғы қазақ жерінде мемлекетті
құра отырып, өзімізді еркіндік, теңдік және татулық мұраттарына берілген
бейбітшіл азаматтық қоғам деп ұғына отырып, дүниежүзілік қоғамдастықта
лайықты орын алуды тілей отырып, қазіргі және болашақ ұрпақтар алдындағы
тарихи жауапкершілігімізді сезіне отырып, өзіміздің егемендік құқығымызды
негізге ала отырып, осы Конституцияны қабылдаймыз.
Ата Заңның негізгі белігіне азаматтардың құқықтары, бостандықтары мен
міндеттері туралы, конституциялық құрылысы жайлы, мемлекеттік нысандар
жөнінде, мемлекеттік буындардың жүйесі мен мәртебесі туралы (Президент,
Парламент, Үкімет, Конституциялық Кеңес, соттар және сот төрелігі,
жергілікті мелекетгік басқару және өзін-өзі басқару туралы) нормалар енген.
Яғни, бұл нормалар Қазақстан Республикасы Конституциясының І-ҮІІІ
бөлімдерінде баяндалған. Қорытынды және өтпелі ережелер бандалған ақырғы IX
белімде Ата Заңға өзгерістер мен толық-тырулар енгізу төртібі туралы,
конституциялық заңдар мен өзге де заңдарды кабылдау рәсімі мен басқалар
жайлы сөз болады.
Cонымен қатар, мүліктік қатынастар байлянысы жоқ мүліктік емес жеке
қатынастар да азаматтық зандармсн реттеледі, өйткені олар заң құжаттарында
өзгеше көзделмеген, не мүліктік емес жеке қатынастар мәнінен туыңдамайды.
Жоғарыда көріп отырганымыздай, азаматтық құқығымен реттелінетін коғамдық
қатынастардың негізгісі болып табылатыны - мүліктік қатынастар. Сондықтан
да айтып кеткен жөн болар, кез келген мүліктік қатынастар емес, қоғамның
негізін қалайтын тауар-ақша қатынастары, яғни азаматтық құқық
субъектілерінің кез келгенінің қатысуымен және әр түрлі көріністерде (мүлік
беру, жұмыс, қызмет) байқалатын мүліктік қатынастар.
Мүліктік қатынастарға негізінен, қоғамдағы өңдіріс құрал-жабдықтарына,
мүліктік игілігіне және басқа да материалдық құндылықтарға байланысты
туындайтын қоғамдық қатынастар жатады.
Мүліктік емес жеке қатынастар, муліктік қатынастарға тығыз байлаиысты
мүліктік емес жеке қатынастар және мүліктік қатыиастарға байланысы жоқ
мүліктік емес жеке қатынастар болып екі топқа бөлінеді. Азаматтық заңдармен
реттелетін мүліктік қатынастарға байланысты мүліктік емес жеке қатынастарға
құндық маңызы жоқ қатысушылардың қоғамдық сипатын белгілейтін материалдық
емес құндылықтар жатады. Мәселен, әдеби шығармамен, ғылыми еңбекпен
айналысушылар немесе өнертапқыш өзінің авторлығын анықтау арқылы мәселе
қойса, өзінің жекелігін қорғай отырып, бұл мәселе бойынша қоғамдық дербес
қатынасқа түседі. Бұл қатынас мүліктік болып табылмаса да, мүлікпен тығыз
байланыеты, өйткені өнертабыс иесінің өнер-табысын пайдаланғаны үшін онда
авторлық сый ақы алу қүқығы пайда болады.
Мемлекет қоғамның көп салалы, көп жүйелі құбылыстарына сәйкес дамып,
өмірге келген бірлестік. Оның себептерін қоғамдағы болып жатқан объективтік
факторлар құрастырады: биологиялық, психологиялық, экономикалық,
әлеуметтік, діни, ұлттық т.б. құбылыстар. Сондықтан бір теорияның көлемінде
мемлекет пен құқықтың пайда болуын ғылыми тұрғыдан толық түсінуге болмайды.
Қоғамның тарихи даму процесінде адамдардың ара қатынасында кайшылықтар
басталды. Сондықтан қоғамда бостандықты, еділеттілікті, тендікті сақтау
үшін адамдар өзара шарт жасап мемлекетті құрды. Бұл шарттың мазмұны көп
елдің Конституциясына кірді деп түсіндіреді.
Психологиялық теория — XIX ғ. бұл теорияны уағыздаған: Ч.Тард, Л.И.
Петражицкий. Коғам мен мемлекетті бұл теория адамдардың психологиялық
біріккен көзқарасы, іс-әрекеті, мінезі, тәртібі — бәрі келісіп ұжымдық
түрде басқаруы. Коғам мен мемлекет адамдардың табиғи психологиялық даму
заңдылық процесінің нәтижесінде пайда болды деп түсіндіреді.
Күштеу теориясы — XIX ғ. қалыптаскдн пікір. Өкілдері: Л. Гум-плович, К.
Каутский, Е.. Дюринг т.б. Мазмұны: күшті рулар, тайпалар өздерімен шектес
әлсіз руларды, тайпаларды күштеп, зорлық озбырлық жасап өзіне бағындырып,
бақылауды жақсарту үшін мемлекет құрады — деп түсіндіреді.
Материалистік теория — мемлекет пен құқықтың пайда болуын экономикалық
тұрғыдан түсіндіреді, себептері: қоғамдық еңбектің бөлінуі, қосымша
өнімнің, жеке меншіктің пайда болуы, қоғамның қарама-қарсы екі тапқа
бөлінуі, қайшылық күресінің басталуы. Мемлекет пен қққықтың мазмұнының
тарихи өзгеріп отыруы қоғамдық мүдде-мақсатты қорғауы.
Мемлекет қоғамның көп салалы, көп жүйелі құбылыстарына сәйкес дамып, өмірге
келген бірлестік. Оның себептерін қоғамдағы болып жатқан объективтік
факторлар құрастырады: биологиялық, психологиялық, экономикалық,
әлеуметтік, діни, ұлттық т.б. құбылыстар. Сондықтан бір теорияның көлемінде
мемлекет пен құқықтың пайда болуын ғылыми тұрғыдан толық түсінуге болмайды.
Бүгінгі тандағы мемлекеттің басты ерекшелігі айматтарды мемлекеттік
және коғамдық істерге нақтылы қатыстыруды қамтамасыз ететін, шын мәніндегі,
демократиялық қоғам құру болып табылатындығында. 2. Кеңестік дәуірді де,
қазіргі кезенде де мемлекетгің функциясын дамытуға көп көңіл бөлінеді.
Өйткені функцияның мазмұның терең түсініп, білу тек мемлекеттің бүгінгі
жұмысын, қызметін жақсарту ғана емес, сонымен бірге қоғамның, мемлекеттің
тарихи даму процесін зерттеп, дұрыс түсінуге көп үлес қосуы. Функция
мемлекетпен, қоғаммен бірге дамып, бірге өмір сүріп келеді. Бұл объективтік
процесс. Қазіргі заманда Қазақстан Республикасының функциясы күрт өзгеріп,
дамуда, негізгі бағыты нарықты экономиканы қалыптастыру, либерал-
демократиялық мемлекетгі орнату.
2. Мемлекет түсінігі, нышандары және мәні.
Мемлекет — белгілі бір аумаққа иелік етіп, сол жердегі халықтың еркін
дамуына мүмкіндік беретін, қоғам табиғатынан туындайтын ортақ істерді
атқаруға қажетті басқарудың жоғарғы дәрежеде ұйымдасқан жүйесі, саяси билік
ұйымы. Егемендікке, заңдастырылған зорлықты пайдалануға монополияға ие және
қоғамды басқаруды арнайы механизмдер (аппарат) арқылы жүзеге асыратын
қоғамдағы саяси билікті ұйымдастырудың еркеше түрі, саяси жүйенің орталық
институты.
Нақты нысанның өзі үшке бөлінеді:
1). Құқық шығармашылық;
2). Қүқықты орындаушылық;
3). Құқықты қорғаушылық.
Мемлекеттік билікті орындаудың ерекше нақты түрі - әкімшілік шарт арқылы
іске асу. Шарттың түрлері толып жатыр. Оның бір жағының немесе екі жағының
субъектісі мемлекеттік орган болады.
Мемлекеттің белгілері
Мемлекеттің орталық және жергілікті билік органдары жүйесі болады,
оған заңды, атқарушы және сот органдары, әскер, полиция жатады;
мемлекеттің тұрғындары әкімшілік-аумақтық бірлестіктерге (облыс, аудан,
ауыл, т.с.с.) бөлінеді (ол бірліктер әр елде түрліше аталады);
мемлекеттің шекарасы анық белгіленген аумағы болады;
мемлекеттің әскерді, полицияны, сотты, басқа мемлекеттік мекемелерде қызмет
істейтін шенеуніктерді ұстау үшін салық жинайды;
мемлекет заңдар және басқа нормативтік-құқықтық актілер шығарады, солардың
көмегімен қоғамды тәртіп орнатады.
Мемлекет түрлері
Мемлекем құрылымы бойынша келесі түрлерге бөлінеді:
Унитарлық (лат. unitas — біртұтас, біріккен) құрылыста саяси билік бір
орталыққа бағынады, мемлекет ішінде өз алдына бөлек басқа құрылымға жол
берілмейді. Оның территориясы, конституциясы бір болады.Мемлекеттік
биліктің жоғары органдар жүйесі, азаматтығы ортақ. Мысалы, Италия, Франция,
Қазақстан т.б. осы түрге жатады.
Унитарлы мемлекет - әкімшілік-территориялық бірлестіктердің саяси
дербестігі болмайтын мемлекеттік құрылыс түрі. Мемлекеттік құрылысқа келесі
сипаттамалар тән: елдің бүкіл территориясында тең жүретін біртұтас
конституция; заңды күші бүкіл территорияға таралатын жоғарғы мемлекеттік
билік органдарының біртұтас жүйесі; біртұтас құқық жүйесі; биліктің
муниципалды органдарының жалпы мемлекеттік органдарға бағынуы.[1]
Федерация (лат. foederatio — одақ, бірлестік) — белгілі бір саяси
тәуелсіздігі бар, бірнеше мемлекеттік құрылымдардың бірігіп одақтық жаңа
бір мемлекетті құруы.Федерация мен оған кіретін субъектілердің міндеттері
арасындағы айырмашылықтар жалпымемлекеттік конституциямен реттеледі. Әр
субъектінің өзінің жоғарғы билеу (заң шығарушы, атқарушы, сот органдары
болады). Мұндай мемлекеттерге АҚШ, Алмания, Малайзия, т.б. жатады.
Қызметтері:
Мемлекет мынадай қызметтерді атқарады: шаруашылық жүргізу (меншік)
мәселелерін реттеу (бөлу), жер бөлу, алым-салық жүйесін белгілеу,
адамдардың құқықтық жағдайын белгілеу, қорғанысты қамтамасыз ету, тағы
басқа мемлекет саяси ұйымдардың ішіндегі ерекше күрделісі және қуаттысы
бола отырып, бүкіл қоғамды қамтып, сол қоғам атынан оның ішінде де,
сыртында да өкілдік етіп, сол қоғам үшін қызмет ететін саяси ұйым. Осыған
орай мемлекеттің қоғам өміріне тікелей және жанама әсер ететін ерекше
органдары және оны басқа саяси ұйымдардан ажырататын белгілері бар:
1) өз аумағында бүкіл қоғамның жалғыз ресми өкілі ретінде халықты азаматтық
тұрғыда біріктіреді;
2) жоғарғы билік, тәуелсіздік мемлекетте ғана болады. Ол басқа
мемлекеттерден тәуелсіз, яғни сол қоғамның ең жоғарғы билігін өз қолында
ұстап, ішкі және сыртқы саясатын өз қалауымен жүзеге асырады;
3) заң күші мен құқық нормаларын шығару, құқық шығарма мемлекетке ғана тән;
4) билеуші органдарының болуы. Оның органдарында тек қана басқару ісімен
шұғылданатын арнайы қызметкерлері болады. Қоғам тәртібін сақтау үшін
мемлекет әскері мен жасағы құрылады. Сыртқы күштердің ықпалынан қорғану
үшін оларға қарсы барлау ұйымдастырылады;
5) мемлекет органдары мен онда қызмет ететін адамдарды қаржыландыратын
арнаулы материалдық қор болады, ондай қор жасау үшін алым-салық белгілейді
және жинайды;
6) өз тұрағы, аумағы бар. Сол аумақта билігі жүреді, өмір сүреді және оны
қорғау мақсатында тынымсыз әрекет жасайды. Басқаруды тиімді жүзеге асыру
үшін аумақты әкімшіліктерге бөледі.
7) құқықтық жүйенің қалыптасуы. Басқарылатын қоғамдық қатынастарды реттеп,
оларды қажетті қалыпқа салып, тәртіп орнату үшін құқықтық нормалар
жасалынады.
Оларды жасап, қабылдайтын мемлекеттің тиісті өкілетті органы болады.
Мемлекетті шаруашылық жүргізу тәсіліне қарай құл иеленушілік, феодалдық,
буржуазиялық, социалдық деп бөлу олқылықтарына қарамастан бүгінгі күнге
дейін сақталып отыр. Сонымен бірге батыс зерттеушілері мемлекетті мәдени
белгілеріне қарай ислам, қытай, батыс, православтық деп өркениеттік жіктеу
негізінде де бөледі. Осы пайымдауларға қоса мемлекеттерді пайда болған
табиғи ортасына қарай ірі өзендер аймағында, теңіз жағалауларында, далалы-
орманды жерлерде пайда болған мемлекеттер деп бөлуге болады. Мемлекеттің
пайда болуына әр түрлі табиғи орта мен әлеуметтік жағдай әсер етеді,
сондықтан да белгілі бір аумақтағы мемлекеттің қалыптасу барысы әр түрлі
болады. Ол мемлекет туралы әр түрлі ілімдердің пайда болуынан көрінеді.
Жалпы ежелгі дүниедегі мемлекеттердің қалыптасуы кезінде экономдау,
басқару, қорғану мәселелерін шешу барысында адамдар бірлестігі жаңа сапалық
қасиеттерді бойына сіңіріп, реттеу мен мәжбүрлеуді күшейтіп отырғаны
байқалады. Ал адамдар қауымдастығының не үшін реттеу мен мәжбүрлеуді
күшейтіп отырғанының себебі әр түрлі елдердегі мемлекет туралы ұғымның сол
кезеңдегі түсініктерінде жатыр. Ежелгі грек ойшылы Платон “ Мемлекет
дегеніміз адамдардың қажеттілікті өтеу үшін бірігуі” деп анықтама беріп,
оның пайда болуына еңбек бөлінісі әсер етті десе, ал оның шәкірті
Аристотель “ Мемлекет дегеніміз адамдардың пайда табуы үшін бірігуі” деп
түсіндірді.
Көне Рим ойшылы Цицерон “Мемлекет дегеніміз ортақ іс, халық игілігі, ал
халық дегеніміз адамдардың көрінген бір қосындысы емес, ол көптеген
адамдардың құқық мәселесі бойынша келісімі мен мүдделер бірлігінің
нәтижесінде байланысқан бірігуі” дейді. “Мемлекет” сөзінің араб тілінен
аудармасы “иелік ету, иелену” деген ұғымды, яғни белгілі бір аумаққа, сол
аумақтағы халыққа иелік етуді білдіреді. Ал түркі тілдес халықтардың
кейбірі “мемлекет” сөзінің орнына “дәулет” сөзін пайдаланады. Енді дәулет
дегеніміз байлық, яғни көшпелі тайпалардағы мемлекеттің қалыптасуына әсер
еткен пайда табу идеясынан туындаған. Сонымен мемлекеттің әр түрлі
себептердің нәтижесінде пайда болғанын оның атауы да аңғартады. Бірақ ондай
себептер көп емес, шектеулі. мемлекеттің қалыптасуына географиялық орта
немесе табиғи орта, адам саны, шаруашылық жүргізу тәсілі (экономика),
өндіріс тәсілі мен еңбек бөлінісі, дін немесе дүниетаным іспеттес және
басқа да сыртқы фактор әсер етеді.
Ең алғашқы мемлекеттер адам санының белгілі бір табиғи ортаға қарама-
қайшы келе бастауынан ұйымдасуда, шаруашылық жүргізуде өзгерістер жасауға
мәжбүр болғандықтан пайда болса, кейіннен осы мемлекеттердің өздері басы
бірікпей жатқан көршілеріне қысым жасауынан көрші аумақтарда да қорғану
мақсатында адамдар бірлестігі — мемлекет пайда болды. Кейіннен сыртқы
күштерден сақтанып, қауіп нәтижесінде біріккен топтар қауіп нәтижесінде
жойылған кезде қайта ыдырағысы келеді. Бірақ шаруашылықты бірлесіп
жүргізудің аз уақыт болса да пайдалы екенін көрген сол аумақтағы мүдделі
адамдар олардың қайта ыдырауына қарсы болады. Осы кезде жаңа ұйымдасқан
топты басқару қиындай бастағандықтан діни көзқарастарды қалыптастыру арқылы
басқаруды жеңілдетуге көп күш салынды. Сыртқы күштердің қысымы кей жағдайда
басы бірікпей жатқан елдің бірігуіне әсер етсе, кей жағдайда ыдырап кетуіне
әсер етеді.
Мемлекеттік құрылысқа келесі сипаттамалар тән:
елдің бүкіл территориясында тең жүретін біртұтас конституция;
заңды күші бүкіл территорияға таралатын жоғарғы мемлекеттік билік
органдарының біртұтас жүйесі; біртұтас құқық жүйесі;
биліктің муниципалды органдарының жалпы мемлекеттік органдарға бағынуы.
Мемлекеттер арасындағы сыртқы сауда алыс-берістері мен басқа да
операцияларға байланысты төлем төлеу және есеп айырысу шарттары мен
тәртібін белгілейді. 1929 — 33 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар:
1. Кіріспе
2. Негізгі бөлім
1. Мемлекеттің пайда болуы (теориялары).
2. Мемлекет түсінігі, нышандары және мәні.
3. Мемлекеттік билік түсінігі.
3. Қорытынды.
4. Пайдаланылған әдебиеттер.
Кіріспе.
Мемлекеттің пайда болуы қоғамның ұйымдық құрылымды объективті түрде
қажет ететін ішкі эволюциясымен байланысты. Мемлекеттің пайда болуының
бірнеше түсіндірмелері бар. Ең алдымен –тологиялық теория ол мемлекеттің
пайда болуын құдайдың құдіретімен байланыстырады. Бұл теорияның негізгі
идеология Августин (554-450) және Фома Аквинский (1225-1274жж) болып
табылады. Оның негізгі мынандай постулаттық бар, мемлекеттің айнымайтындығы
және қасиеттілігі, барлық билік құдайшылық бастаушылардан шықты, оны ешкім
де шайқала алмады. Осы теорияға сәйкес барлық мемлекеттер басшылары
өздерінің биліктерін құдайдың ерік-жігерін орындаушылар ретінде жүзеге
асырады. Патриархалық теориялар мемлекет отбасының өсіп -өркендеуінің пайда
болады да түсіндіріледі. Оның өкілдерінде ежелгі грек философы Аристотель
б.д.д. 384-322 жж сонымен бірге оырс социологы Михайловский (1842-1904жж)
жатады. Мемлекеттілік құрылысының орнына келеді. Алғашқы қауымдық теңдік
пен шешеннің қоғамдық формасы өз-өңірін ескереді де қашан әлеуметтік
қабаттарда бөліне бастайды. Ұжымдық өндірістік қатынастар қалыптан тыс
шығады. Оның еңбек бөлінісі келеді, тайпалық құрлым қиындай түседі. Модан
келіп әлеуметтік құрылымдарды бөлу дами бастады. Мемлекетт қоғамының
ұйымдық құрылымды объективті қажет ететін ішкі эволюцияда мемлекет қоғамды
басқару үшін қажет ұйым ретінде, билік ету механизмі ретінде жұмыс
жүргізді. Мемлекеттік биліктің өзіндік белгілері жалпыға бірдейлік және
(барлық) әмбебаттық болып табылады. Жалпыға бірдейлік бар аумақтық және бар
тұрғындарға таратылудан , ал әмбебаптық ортқ мүдделерді қорының кез келген
мәселелерді шешу мүмкіндігінен көрінеді. Бұқаралық билік мемлекеттік
орындарды жүзеге асады және мемлекеттік билік ретінде іс-әрекет жүргізіді.
Оны мен аппаратын құрайтын адамдардың ерекше санына жүргізе арттырады.
1. Мемлекеттің пайда болуы (теориялары).
Мемлекеттің пайда болуына өзінің сипатына, бағытталуы мен
ерекшеліктсріне сәйкес, нысандарын қажет етпеген және мемлекет болғанға
дейінгі, басқа нысандарды пайдаланып келген алғашқы қауымдық қоғамның даму
кезеңдері тікелей ізашар болып отыр. Экономика мен басқа да тіршілік ету
салаларының өте төмен деңгейімен ерекшеленетін алғашқы қауымдық қоғам алдын
ала қоғамдық өмірдің жабайы сатысынан объектитві түрде өтіп, мемлекеттік
деңгейіне дейін "өсуі" керек. Ол жануарлар әлемінен енді ғана бөлініп
шыққан, өзінің өткен өмірінің ашық та анық таңбасы бар адамның көп жағдайда
табиғаттың дүлей де соқыр күштерінің адында дәрменсіз болып қалатындығымен,
жағдайды бірден бағдарлай алмайтындығымен, өзінің іс-әрекеті мен қылыптының
аяғы неге апарып соғатындытын болжай алмайтындығымен сипатталатын. Ол
тамақ, киім және басқа тіршілікке қажетті заттарды табудын жетілмеген,
дерекі құралдарын пайдаланды, соған қарай қоғамда еңбек өнімділігі табыстың
жинақталып, осынша қалып қалуына мүмкіндік жасай алмады ол қалдықсыз
пайдаланылды.
Мемлекет дегеніміз бұл — адамзат қоғамы дамуының маңызды кезеңдері тән
саяси ұйым.
а) қоғамды басқару міндетін атқару, адамдардың, топтардың,
және басқа да әлеуметтік субъектілердің қарым-қатынасын реттеп, бағыттау,
олардың бірлескен іс-қимылына жағдай жасау жүктелген;
б) оның саясатын жүзеге асыру жүктелген кеңтармақты органдар жүйесі және
биліктің ұйымдастырушылық күш құралдары бар;
в) тапсырмасының орындалуын қоғамдық өмірдің барлық суъбектілері қамтамасыз
ететін әкімшілік-мәжбүрлеу өкілеттігі берілген.
Мемлекет функциясының сипаттамасы түрлі негіздер бойынша топтастыруға
болады. Фунмкцияларды қоғамдық өмірдің салаларына байланысты топтастыру
неғұрлым кең тараған. Адамдардың өндіріс, орналастыру және алмастыру
саласындағы қатынастарын қамтитын мемлекеттің экономикалық функциясы
жетекші орындардың бірін алады. Экономикалық функцияның көлемі, масштабы
және өрісі түрлі мемлекеттерде әр түрлі болады. Алайда қандай жағдайда да
мемлекет мына төмендегі жағдайларға ықпал ете алады және әдетте, ықпал
етеді де:
1) экономиканы дамытудың сара жолын талдау (мысалы, нарықтық, ди-рективалық
жоспарлы немесе аралас экономиканы таңдау); 2) мемлекеттік реттеу дәрежесі,
оның жетекші салаларын ынталандыру және қолдау;
3) экономикалық дамудың неғұрлым перспективалы бағыттары үшін жайлы жағдай
тудыру; 4) жеке меншіктің түрлі нысандары мен шаруашылық қызметінің түрлі
субъектілерінің мәртебесін анықтау; 5) экономикалық инфрақұрылым құралдарын
(шаруашылық басқарудың қаржы ақша құралдары, несие беру, заем беру,
инвестициялық саясат) пайдалану. Салық саясаты экономикалық функцияның
айырықша компоненті болып табылады, өйткені мемлекет бюджетінің құралуы,
мемлекеттің кірістері мен шығыстарының балансталуы осыған тікелей
байланысты. Мемлекет функцияларын түрлі негіздер бойынша топтастыруға
болады. Функцияларды қоғамдық өмірдің салаларына байланысты топтастыру
неғұрлым кең тараған. Егер мұндай саланы ең ірі түрінде (қоғам мен
мемлекеттің ішкі және сыртқы саладағы өмір тіршілігі) алатын болсақ, онда
мұндай жағдайда мемлекеттің барлық функцияларын ішкі және сыртқы деп
топтастыруға болады.
Мемлекеттің ішкі функциядарына қоғамның ішкі өмірінің ірі салаларына
мемлекетгік ықпал ету немесе мемлекетгік басқару бағыттарың жатқызуға
болады. Бұл функцияның мақсаты — халықтың арасында мемлекеттің саясатын
түсіндіру, осы азаматтардың көпшілік тобының қолдауы мен мақұлдауын
қамтамасыз ету, бұқаралық ақпарат құралдарын, ғылыми-білім беру, мәдени-
ағарту және мекемелердің басқа да идеолгиялық бағытын аталған міңдеттерді
шешуте жұмылдыр.
Сыртқы функциялар халықаралық қатынастар сапасына қатынасты және оның
сыртқы саяси міндеттерін шешуді қамтамасыз ететін мемлекет қызметінің
бағыттарын қамтиды. Ішкі функциямен салыстырғанда олар, әдетте, басымдық
таныта алмайды; керісінше, ақыр соңында біріншісінен туындайды, олардың
табысты жүзеге асырыуы үшін қолайлы жағдайлар жасауға бейім түрады.
Тарихқа көз жүгіртіп қарасақ Конституция ұғымын ерте заманда сонау
Грецияда Аристотель қалыптастырған болатын. Ол кезде "конституция" деген
сөз "саяси құрылыс" ұғымын білдіретін. Конституцияның ерекше белгілерін
айқындай отырып, құқықтанушылар, оны ұлттық құқықтың басқа көздеріне
қарағанда қоғам мен мемлекетте жоғары заңдық (күші бар, бір жа-
ғынан адам мен коғамның, екінші жағынан адам мен мемлекеттің арасындағы
қатынастар негізін, қоғамдық және конституциялық құрылыстың негіздерін,
адам азаматгың негізгі құқықтарын, бостандықтарын, міндеттерін, мемлекеттің
құрылысын, ел басының екілетгілігін, өкіметтің заң шығарушы, атқарушы және
сот органдарын, сондай-ақ жергілікті өзін-өзі басқару буындарын ұйымдастыру
және олардың қызметі қағидаларын бекітушілері реттеуші. Негізгі Заң ретінде
тұжырымдайды. Оның басты мақсаты-азамат-
тардың құқықтары мен бостандықтарын сақтауды, конституциялық құрылыстын
мызғымайтындығын, еліміздің экономикалық және әлеуметтік дамуын оның
халықаралық қатынастарын қамтамасыз ету болып табылады. Сондықтан
Конституцияны орындау талабы бүкіл Қазақстаи үшін де, әрі оның әкімшілік-
аумақтық қүрылымдары үшін де қажет. Тек осы мақсаттар ғана Конституцияның
жоғарлылығын, ең жоғары заңдылық күші барын және
оның нормаларының Республиканың бүкіл аумағында тікелей қолдана тындығын
нақтылай түседі.
Қазақстан Республикасының қазіргі Ата Заңы 1995 жылға 30 тамызда
республикалық бүкілхалықтылық дауыс беру (референдум) арқылы қабылданды.
Ата Заң қабылданған күн демалыс мелекеттік мереке - Қазақстан
Республикасының Конституциясы күні дей жарияланды. Ата Заңды қабылдау
әдісінің орасан зор маңызы бар, өйткені оның мазмұнын сайлаушылар
көпшіліктің қатысуымен мақұдайды.
Қазақстан Республикасының қазіргі Конституциясы кіріспеден (преамбуладан),
негізгі мәтіннен, қорытынды және өтпелі ережелерден тұрады. Кіріспеде,
едетте, Ата Заңның мақсаты баяндалып, оны қабылдаудың тарихи жағдайы, кейде
құқықтар мен бостандықтары немесе мемлекеттік саясатта басшылыққа алатын
негіздер көрсетіледі. Қазақстан Республикасы Конституциясының кіріспесі Ата
Завды қабылдаудың себептері мен мақсаттарын былай түсіндірген. "Біз, ортақ
тарихи тағдыр бірілген Қазақстан халқы, байырғы қазақ жерінде мемлекетті
құра отырып, өзімізді еркіндік, теңдік және татулық мұраттарына берілген
бейбітшіл азаматтық қоғам деп ұғына отырып, дүниежүзілік қоғамдастықта
лайықты орын алуды тілей отырып, қазіргі және болашақ ұрпақтар алдындағы
тарихи жауапкершілігімізді сезіне отырып, өзіміздің егемендік құқығымызды
негізге ала отырып, осы Конституцияны қабылдаймыз.
Ата Заңның негізгі белігіне азаматтардың құқықтары, бостандықтары мен
міндеттері туралы, конституциялық құрылысы жайлы, мемлекеттік нысандар
жөнінде, мемлекеттік буындардың жүйесі мен мәртебесі туралы (Президент,
Парламент, Үкімет, Конституциялық Кеңес, соттар және сот төрелігі,
жергілікті мелекетгік басқару және өзін-өзі басқару туралы) нормалар енген.
Яғни, бұл нормалар Қазақстан Республикасы Конституциясының І-ҮІІІ
бөлімдерінде баяндалған. Қорытынды және өтпелі ережелер бандалған ақырғы IX
белімде Ата Заңға өзгерістер мен толық-тырулар енгізу төртібі туралы,
конституциялық заңдар мен өзге де заңдарды кабылдау рәсімі мен басқалар
жайлы сөз болады.
Cонымен қатар, мүліктік қатынастар байлянысы жоқ мүліктік емес жеке
қатынастар да азаматтық зандармсн реттеледі, өйткені олар заң құжаттарында
өзгеше көзделмеген, не мүліктік емес жеке қатынастар мәнінен туыңдамайды.
Жоғарыда көріп отырганымыздай, азаматтық құқығымен реттелінетін коғамдық
қатынастардың негізгісі болып табылатыны - мүліктік қатынастар. Сондықтан
да айтып кеткен жөн болар, кез келген мүліктік қатынастар емес, қоғамның
негізін қалайтын тауар-ақша қатынастары, яғни азаматтық құқық
субъектілерінің кез келгенінің қатысуымен және әр түрлі көріністерде (мүлік
беру, жұмыс, қызмет) байқалатын мүліктік қатынастар.
Мүліктік қатынастарға негізінен, қоғамдағы өңдіріс құрал-жабдықтарына,
мүліктік игілігіне және басқа да материалдық құндылықтарға байланысты
туындайтын қоғамдық қатынастар жатады.
Мүліктік емес жеке қатынастар, муліктік қатынастарға тығыз байлаиысты
мүліктік емес жеке қатынастар және мүліктік қатыиастарға байланысы жоқ
мүліктік емес жеке қатынастар болып екі топқа бөлінеді. Азаматтық заңдармен
реттелетін мүліктік қатынастарға байланысты мүліктік емес жеке қатынастарға
құндық маңызы жоқ қатысушылардың қоғамдық сипатын белгілейтін материалдық
емес құндылықтар жатады. Мәселен, әдеби шығармамен, ғылыми еңбекпен
айналысушылар немесе өнертапқыш өзінің авторлығын анықтау арқылы мәселе
қойса, өзінің жекелігін қорғай отырып, бұл мәселе бойынша қоғамдық дербес
қатынасқа түседі. Бұл қатынас мүліктік болып табылмаса да, мүлікпен тығыз
байланыеты, өйткені өнертабыс иесінің өнер-табысын пайдаланғаны үшін онда
авторлық сый ақы алу қүқығы пайда болады.
Мемлекет қоғамның көп салалы, көп жүйелі құбылыстарына сәйкес дамып,
өмірге келген бірлестік. Оның себептерін қоғамдағы болып жатқан объективтік
факторлар құрастырады: биологиялық, психологиялық, экономикалық,
әлеуметтік, діни, ұлттық т.б. құбылыстар. Сондықтан бір теорияның көлемінде
мемлекет пен құқықтың пайда болуын ғылыми тұрғыдан толық түсінуге болмайды.
Қоғамның тарихи даму процесінде адамдардың ара қатынасында кайшылықтар
басталды. Сондықтан қоғамда бостандықты, еділеттілікті, тендікті сақтау
үшін адамдар өзара шарт жасап мемлекетті құрды. Бұл шарттың мазмұны көп
елдің Конституциясына кірді деп түсіндіреді.
Психологиялық теория — XIX ғ. бұл теорияны уағыздаған: Ч.Тард, Л.И.
Петражицкий. Коғам мен мемлекетті бұл теория адамдардың психологиялық
біріккен көзқарасы, іс-әрекеті, мінезі, тәртібі — бәрі келісіп ұжымдық
түрде басқаруы. Коғам мен мемлекет адамдардың табиғи психологиялық даму
заңдылық процесінің нәтижесінде пайда болды деп түсіндіреді.
Күштеу теориясы — XIX ғ. қалыптаскдн пікір. Өкілдері: Л. Гум-плович, К.
Каутский, Е.. Дюринг т.б. Мазмұны: күшті рулар, тайпалар өздерімен шектес
әлсіз руларды, тайпаларды күштеп, зорлық озбырлық жасап өзіне бағындырып,
бақылауды жақсарту үшін мемлекет құрады — деп түсіндіреді.
Материалистік теория — мемлекет пен құқықтың пайда болуын экономикалық
тұрғыдан түсіндіреді, себептері: қоғамдық еңбектің бөлінуі, қосымша
өнімнің, жеке меншіктің пайда болуы, қоғамның қарама-қарсы екі тапқа
бөлінуі, қайшылық күресінің басталуы. Мемлекет пен қққықтың мазмұнының
тарихи өзгеріп отыруы қоғамдық мүдде-мақсатты қорғауы.
Мемлекет қоғамның көп салалы, көп жүйелі құбылыстарына сәйкес дамып, өмірге
келген бірлестік. Оның себептерін қоғамдағы болып жатқан объективтік
факторлар құрастырады: биологиялық, психологиялық, экономикалық,
әлеуметтік, діни, ұлттық т.б. құбылыстар. Сондықтан бір теорияның көлемінде
мемлекет пен құқықтың пайда болуын ғылыми тұрғыдан толық түсінуге болмайды.
Бүгінгі тандағы мемлекеттің басты ерекшелігі айматтарды мемлекеттік
және коғамдық істерге нақтылы қатыстыруды қамтамасыз ететін, шын мәніндегі,
демократиялық қоғам құру болып табылатындығында. 2. Кеңестік дәуірді де,
қазіргі кезенде де мемлекетгің функциясын дамытуға көп көңіл бөлінеді.
Өйткені функцияның мазмұның терең түсініп, білу тек мемлекеттің бүгінгі
жұмысын, қызметін жақсарту ғана емес, сонымен бірге қоғамның, мемлекеттің
тарихи даму процесін зерттеп, дұрыс түсінуге көп үлес қосуы. Функция
мемлекетпен, қоғаммен бірге дамып, бірге өмір сүріп келеді. Бұл объективтік
процесс. Қазіргі заманда Қазақстан Республикасының функциясы күрт өзгеріп,
дамуда, негізгі бағыты нарықты экономиканы қалыптастыру, либерал-
демократиялық мемлекетгі орнату.
2. Мемлекет түсінігі, нышандары және мәні.
Мемлекет — белгілі бір аумаққа иелік етіп, сол жердегі халықтың еркін
дамуына мүмкіндік беретін, қоғам табиғатынан туындайтын ортақ істерді
атқаруға қажетті басқарудың жоғарғы дәрежеде ұйымдасқан жүйесі, саяси билік
ұйымы. Егемендікке, заңдастырылған зорлықты пайдалануға монополияға ие және
қоғамды басқаруды арнайы механизмдер (аппарат) арқылы жүзеге асыратын
қоғамдағы саяси билікті ұйымдастырудың еркеше түрі, саяси жүйенің орталық
институты.
Нақты нысанның өзі үшке бөлінеді:
1). Құқық шығармашылық;
2). Қүқықты орындаушылық;
3). Құқықты қорғаушылық.
Мемлекеттік билікті орындаудың ерекше нақты түрі - әкімшілік шарт арқылы
іске асу. Шарттың түрлері толып жатыр. Оның бір жағының немесе екі жағының
субъектісі мемлекеттік орган болады.
Мемлекеттің белгілері
Мемлекеттің орталық және жергілікті билік органдары жүйесі болады,
оған заңды, атқарушы және сот органдары, әскер, полиция жатады;
мемлекеттің тұрғындары әкімшілік-аумақтық бірлестіктерге (облыс, аудан,
ауыл, т.с.с.) бөлінеді (ол бірліктер әр елде түрліше аталады);
мемлекеттің шекарасы анық белгіленген аумағы болады;
мемлекеттің әскерді, полицияны, сотты, басқа мемлекеттік мекемелерде қызмет
істейтін шенеуніктерді ұстау үшін салық жинайды;
мемлекет заңдар және басқа нормативтік-құқықтық актілер шығарады, солардың
көмегімен қоғамды тәртіп орнатады.
Мемлекет түрлері
Мемлекем құрылымы бойынша келесі түрлерге бөлінеді:
Унитарлық (лат. unitas — біртұтас, біріккен) құрылыста саяси билік бір
орталыққа бағынады, мемлекет ішінде өз алдына бөлек басқа құрылымға жол
берілмейді. Оның территориясы, конституциясы бір болады.Мемлекеттік
биліктің жоғары органдар жүйесі, азаматтығы ортақ. Мысалы, Италия, Франция,
Қазақстан т.б. осы түрге жатады.
Унитарлы мемлекет - әкімшілік-территориялық бірлестіктердің саяси
дербестігі болмайтын мемлекеттік құрылыс түрі. Мемлекеттік құрылысқа келесі
сипаттамалар тән: елдің бүкіл территориясында тең жүретін біртұтас
конституция; заңды күші бүкіл территорияға таралатын жоғарғы мемлекеттік
билік органдарының біртұтас жүйесі; біртұтас құқық жүйесі; биліктің
муниципалды органдарының жалпы мемлекеттік органдарға бағынуы.[1]
Федерация (лат. foederatio — одақ, бірлестік) — белгілі бір саяси
тәуелсіздігі бар, бірнеше мемлекеттік құрылымдардың бірігіп одақтық жаңа
бір мемлекетті құруы.Федерация мен оған кіретін субъектілердің міндеттері
арасындағы айырмашылықтар жалпымемлекеттік конституциямен реттеледі. Әр
субъектінің өзінің жоғарғы билеу (заң шығарушы, атқарушы, сот органдары
болады). Мұндай мемлекеттерге АҚШ, Алмания, Малайзия, т.б. жатады.
Қызметтері:
Мемлекет мынадай қызметтерді атқарады: шаруашылық жүргізу (меншік)
мәселелерін реттеу (бөлу), жер бөлу, алым-салық жүйесін белгілеу,
адамдардың құқықтық жағдайын белгілеу, қорғанысты қамтамасыз ету, тағы
басқа мемлекет саяси ұйымдардың ішіндегі ерекше күрделісі және қуаттысы
бола отырып, бүкіл қоғамды қамтып, сол қоғам атынан оның ішінде де,
сыртында да өкілдік етіп, сол қоғам үшін қызмет ететін саяси ұйым. Осыған
орай мемлекеттің қоғам өміріне тікелей және жанама әсер ететін ерекше
органдары және оны басқа саяси ұйымдардан ажырататын белгілері бар:
1) өз аумағында бүкіл қоғамның жалғыз ресми өкілі ретінде халықты азаматтық
тұрғыда біріктіреді;
2) жоғарғы билік, тәуелсіздік мемлекетте ғана болады. Ол басқа
мемлекеттерден тәуелсіз, яғни сол қоғамның ең жоғарғы билігін өз қолында
ұстап, ішкі және сыртқы саясатын өз қалауымен жүзеге асырады;
3) заң күші мен құқық нормаларын шығару, құқық шығарма мемлекетке ғана тән;
4) билеуші органдарының болуы. Оның органдарында тек қана басқару ісімен
шұғылданатын арнайы қызметкерлері болады. Қоғам тәртібін сақтау үшін
мемлекет әскері мен жасағы құрылады. Сыртқы күштердің ықпалынан қорғану
үшін оларға қарсы барлау ұйымдастырылады;
5) мемлекет органдары мен онда қызмет ететін адамдарды қаржыландыратын
арнаулы материалдық қор болады, ондай қор жасау үшін алым-салық белгілейді
және жинайды;
6) өз тұрағы, аумағы бар. Сол аумақта билігі жүреді, өмір сүреді және оны
қорғау мақсатында тынымсыз әрекет жасайды. Басқаруды тиімді жүзеге асыру
үшін аумақты әкімшіліктерге бөледі.
7) құқықтық жүйенің қалыптасуы. Басқарылатын қоғамдық қатынастарды реттеп,
оларды қажетті қалыпқа салып, тәртіп орнату үшін құқықтық нормалар
жасалынады.
Оларды жасап, қабылдайтын мемлекеттің тиісті өкілетті органы болады.
Мемлекетті шаруашылық жүргізу тәсіліне қарай құл иеленушілік, феодалдық,
буржуазиялық, социалдық деп бөлу олқылықтарына қарамастан бүгінгі күнге
дейін сақталып отыр. Сонымен бірге батыс зерттеушілері мемлекетті мәдени
белгілеріне қарай ислам, қытай, батыс, православтық деп өркениеттік жіктеу
негізінде де бөледі. Осы пайымдауларға қоса мемлекеттерді пайда болған
табиғи ортасына қарай ірі өзендер аймағында, теңіз жағалауларында, далалы-
орманды жерлерде пайда болған мемлекеттер деп бөлуге болады. Мемлекеттің
пайда болуына әр түрлі табиғи орта мен әлеуметтік жағдай әсер етеді,
сондықтан да белгілі бір аумақтағы мемлекеттің қалыптасу барысы әр түрлі
болады. Ол мемлекет туралы әр түрлі ілімдердің пайда болуынан көрінеді.
Жалпы ежелгі дүниедегі мемлекеттердің қалыптасуы кезінде экономдау,
басқару, қорғану мәселелерін шешу барысында адамдар бірлестігі жаңа сапалық
қасиеттерді бойына сіңіріп, реттеу мен мәжбүрлеуді күшейтіп отырғаны
байқалады. Ал адамдар қауымдастығының не үшін реттеу мен мәжбүрлеуді
күшейтіп отырғанының себебі әр түрлі елдердегі мемлекет туралы ұғымның сол
кезеңдегі түсініктерінде жатыр. Ежелгі грек ойшылы Платон “ Мемлекет
дегеніміз адамдардың қажеттілікті өтеу үшін бірігуі” деп анықтама беріп,
оның пайда болуына еңбек бөлінісі әсер етті десе, ал оның шәкірті
Аристотель “ Мемлекет дегеніміз адамдардың пайда табуы үшін бірігуі” деп
түсіндірді.
Көне Рим ойшылы Цицерон “Мемлекет дегеніміз ортақ іс, халық игілігі, ал
халық дегеніміз адамдардың көрінген бір қосындысы емес, ол көптеген
адамдардың құқық мәселесі бойынша келісімі мен мүдделер бірлігінің
нәтижесінде байланысқан бірігуі” дейді. “Мемлекет” сөзінің араб тілінен
аудармасы “иелік ету, иелену” деген ұғымды, яғни белгілі бір аумаққа, сол
аумақтағы халыққа иелік етуді білдіреді. Ал түркі тілдес халықтардың
кейбірі “мемлекет” сөзінің орнына “дәулет” сөзін пайдаланады. Енді дәулет
дегеніміз байлық, яғни көшпелі тайпалардағы мемлекеттің қалыптасуына әсер
еткен пайда табу идеясынан туындаған. Сонымен мемлекеттің әр түрлі
себептердің нәтижесінде пайда болғанын оның атауы да аңғартады. Бірақ ондай
себептер көп емес, шектеулі. мемлекеттің қалыптасуына географиялық орта
немесе табиғи орта, адам саны, шаруашылық жүргізу тәсілі (экономика),
өндіріс тәсілі мен еңбек бөлінісі, дін немесе дүниетаным іспеттес және
басқа да сыртқы фактор әсер етеді.
Ең алғашқы мемлекеттер адам санының белгілі бір табиғи ортаға қарама-
қайшы келе бастауынан ұйымдасуда, шаруашылық жүргізуде өзгерістер жасауға
мәжбүр болғандықтан пайда болса, кейіннен осы мемлекеттердің өздері басы
бірікпей жатқан көршілеріне қысым жасауынан көрші аумақтарда да қорғану
мақсатында адамдар бірлестігі — мемлекет пайда болды. Кейіннен сыртқы
күштерден сақтанып, қауіп нәтижесінде біріккен топтар қауіп нәтижесінде
жойылған кезде қайта ыдырағысы келеді. Бірақ шаруашылықты бірлесіп
жүргізудің аз уақыт болса да пайдалы екенін көрген сол аумақтағы мүдделі
адамдар олардың қайта ыдырауына қарсы болады. Осы кезде жаңа ұйымдасқан
топты басқару қиындай бастағандықтан діни көзқарастарды қалыптастыру арқылы
басқаруды жеңілдетуге көп күш салынды. Сыртқы күштердің қысымы кей жағдайда
басы бірікпей жатқан елдің бірігуіне әсер етсе, кей жағдайда ыдырап кетуіне
әсер етеді.
Мемлекеттік құрылысқа келесі сипаттамалар тән:
елдің бүкіл территориясында тең жүретін біртұтас конституция;
заңды күші бүкіл территорияға таралатын жоғарғы мемлекеттік билік
органдарының біртұтас жүйесі; біртұтас құқық жүйесі;
биліктің муниципалды органдарының жалпы мемлекеттік органдарға бағынуы.
Мемлекеттер арасындағы сыртқы сауда алыс-берістері мен басқа да
операцияларға байланысты төлем төлеу және есеп айырысу шарттары мен
тәртібін белгілейді. 1929 — 33 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz