Салықтың бухгалтерлік есебі және аудиті
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 САЛЫҚТАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТТЕРІ ... ... ... ... ... ..5
2 САЛЫҚ ТӨЛЕУШІЛЕРДІҢ ЖЕРГІЛІКТІ САЛЫҚ БОЙЫНША ҚАРЖЫЛЫҚ ЖӘНЕ САЛЫҚТЫҚ ЕСЕПТІЛІГІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 Жер салығының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2.2 Мүлік салығының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2.3 Көлік салығының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
2.4 Жеке табыс салығының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
3 ЖЕРГІЛІКТІ САЛЫҚ БОЙЫНША ДЕКЛАРАЦИЯ ТОЛТЫРУ ЖӘНЕ ТАПСЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
4 ЖЕРГІЛІКТІ САЛЫҚ БОЙЫНША БЮДЖЕТПЕН ЕСЕП АЙРЫСУДЫҢ ЕСЕБІН ЖЕТІЛДІРУ БАҒЫТТАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
ҚОСЫМШАЛАР
1 САЛЫҚТАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТТЕРІ ... ... ... ... ... ..5
2 САЛЫҚ ТӨЛЕУШІЛЕРДІҢ ЖЕРГІЛІКТІ САЛЫҚ БОЙЫНША ҚАРЖЫЛЫҚ ЖӘНЕ САЛЫҚТЫҚ ЕСЕПТІЛІГІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 Жер салығының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2.2 Мүлік салығының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2.3 Көлік салығының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
2.4 Жеке табыс салығының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
3 ЖЕРГІЛІКТІ САЛЫҚ БОЙЫНША ДЕКЛАРАЦИЯ ТОЛТЫРУ ЖӘНЕ ТАПСЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
4 ЖЕРГІЛІКТІ САЛЫҚ БОЙЫНША БЮДЖЕТПЕН ЕСЕП АЙРЫСУДЫҢ ЕСЕБІН ЖЕТІЛДІРУ БАҒЫТТАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
ҚОСЫМШАЛАР
Нарықтық экономика жағдайындағы Қазақстан Республикасында қоғамдағы қандай болмасын процесстерге мемлекеттік әкімшілік жүргізу арқылы тікелей ықпал ету мүмкіндігінің тарыла бастағаны бүгін баршаға аян. Бұл орайда халықаралық өркениетті стандарттар мен нарық талаптарына сай келетін, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерге қол жеткізуге жол ашатын әлеуметтік – экономикалық жанама ықпал етудің елеулі құралы салық жүйесі.
Экономикалық және әлеуметтік тұрақтылықты қолдау мақсатында мемлекет табыстардың теңсіздігін теңестіру міндетін атқарады. Қоғам көлемінде табыстарды бөлу және қайта бөлу нарықтық экономикасы дамыған елдерде мемлекеттің негізгі атқаратын қызметтерінің бірі болып табылады. Табыстарды бөлу барысындағы мемлекеттің нарықтық процесстерге араласуының тікелей әдістерінің алатын орны ерекше болғанымен, кемшіліктері де бар. Өйткені, мемлекеттің әлеуметтік саясатының тікелей шараларын, олардың маңызды бағыт екеніне қарамастан, тек қана әлеуметтік жәрдемақылар беру арқылы жүзеге асыру мүмкін емес. Мұнда, әлеуметтік инфрақұрылымды ұйымдастыру тәсілдері де маңызды шаралардың бірі болып табылады. Аталған бағыт Еуропа елдерінде жақсы дамыған және қазіргі кезде де ақшалай нысандағы әлеуметтік төлемдермен салыстырғанда оған төмен мән берілмейді. Сондықтан, Қазақстанның да әлеуметтік-экономикалық өміріндегі маңызды да түйінді мәселе әлеуметтік саясатты салық салу арқылы дамытудың жанама шараларын жүзеге асыру болып табылады.
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есепке алу және аудит жүйесін дамытудың 2007-2009 жылдарға арналған тұжырымдамасы (бұдан әрі – тұжырымдама) Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2006 жылғы 9 тамыздағы № 233-өкімімен бекітілген Халықаралық қаржылық есеп беру стандарттарын жедел енгізу жөніндегі 2007 жылға арналған іс-шаралар жоспарына сәйкес дайындалуда.
Курстық жұмысты жазудың мақсаты елдегі қаржылық және салық есептілігінің қазіргі жағдайы мен дамуының ерекшеліктерін зерттеу болып табылады.
Курстық жұмыстың пәні кәсіпорын міндеттемелерінің есебін ұйымдастыру әдістемесі болып табылады.
Зерттеу жүргізудің объектісі: кәсіпорын міндеттемелерінің есебін ұйымдастыру процесі. Талдау жүргізу мақсатында кәсіпорын қызметінің соңғы үш жылының қаржылық нәтижелерін сипаттайтын көрсеткіштер алынған.
Жұмысты жазу барысында зерттеу жүргізу объектісі ретінде алынып отырған кәсіпорынынң қаржылық есептілігінің көрсеткіштері мен түрлі әдістемелік ақпарат көздері қолданылған.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Курстық жұмыс үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен және де кәсіпорынның қаржылық есептілігі келтірілген қосымшалардан тұрады.
Экономикалық және әлеуметтік тұрақтылықты қолдау мақсатында мемлекет табыстардың теңсіздігін теңестіру міндетін атқарады. Қоғам көлемінде табыстарды бөлу және қайта бөлу нарықтық экономикасы дамыған елдерде мемлекеттің негізгі атқаратын қызметтерінің бірі болып табылады. Табыстарды бөлу барысындағы мемлекеттің нарықтық процесстерге араласуының тікелей әдістерінің алатын орны ерекше болғанымен, кемшіліктері де бар. Өйткені, мемлекеттің әлеуметтік саясатының тікелей шараларын, олардың маңызды бағыт екеніне қарамастан, тек қана әлеуметтік жәрдемақылар беру арқылы жүзеге асыру мүмкін емес. Мұнда, әлеуметтік инфрақұрылымды ұйымдастыру тәсілдері де маңызды шаралардың бірі болып табылады. Аталған бағыт Еуропа елдерінде жақсы дамыған және қазіргі кезде де ақшалай нысандағы әлеуметтік төлемдермен салыстырғанда оған төмен мән берілмейді. Сондықтан, Қазақстанның да әлеуметтік-экономикалық өміріндегі маңызды да түйінді мәселе әлеуметтік саясатты салық салу арқылы дамытудың жанама шараларын жүзеге асыру болып табылады.
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есепке алу және аудит жүйесін дамытудың 2007-2009 жылдарға арналған тұжырымдамасы (бұдан әрі – тұжырымдама) Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2006 жылғы 9 тамыздағы № 233-өкімімен бекітілген Халықаралық қаржылық есеп беру стандарттарын жедел енгізу жөніндегі 2007 жылға арналған іс-шаралар жоспарына сәйкес дайындалуда.
Курстық жұмысты жазудың мақсаты елдегі қаржылық және салық есептілігінің қазіргі жағдайы мен дамуының ерекшеліктерін зерттеу болып табылады.
Курстық жұмыстың пәні кәсіпорын міндеттемелерінің есебін ұйымдастыру әдістемесі болып табылады.
Зерттеу жүргізудің объектісі: кәсіпорын міндеттемелерінің есебін ұйымдастыру процесі. Талдау жүргізу мақсатында кәсіпорын қызметінің соңғы үш жылының қаржылық нәтижелерін сипаттайтын көрсеткіштер алынған.
Жұмысты жазу барысында зерттеу жүргізу объектісі ретінде алынып отырған кәсіпорынынң қаржылық есептілігінің көрсеткіштері мен түрлі әдістемелік ақпарат көздері қолданылған.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Курстық жұмыс үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен және де кәсіпорынның қаржылық есептілігі келтірілген қосымшалардан тұрады.
1 Қазақстан Республикасының кейбiр заңнамалық актiлерiне бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк мәселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы азақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы N 235 Заңы
2 Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы N 234 Заңы, "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 12 наурыз N 63-64
3 Ұйымның есеп саясатын әзірлеу жөніндегі әдістемелік ұсынымдар, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі. Бухгалтерлік есеп және аудит әдіснамасы департаменті
4 Стандарты бухгалтерского учета Республики Казахстан. Постановление Национальной Комиссии РК по бухгалтерскому учету от 13 ноября 1996 г. № 3.
5 Методические указания к стандартам бухгалтерского учета. Приказ Департамента методологии бухгалтерского учета и аудита Министерства финансов РК от 21мая 1997 г.№7.
6 Ержанов М.С. Первичный учет на промышленном предприятии, М. Финансы и статистика, 1999 г.
7 Ержанов М.С., Ержанова А.М. Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция счетов (с 1 января 2003г.). – А. : Ержанов и К, 2003.
8 Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии.- А. : Центраудит- Казахстан 2002.
9 Международные стандарты финансовой отчетности КМСФО/Пер. В.И. Тарусина/Ред. коллегия: А.С. Бакаев, Л.В. Горбатова, Т.Б. Крылов и др. – М., 1998.
10 Баймұханова С. Б., Балапанова Ә. Ж. Бухгалтерлік есеп.-А. : Қазақ университеті, 2002.
11 Баймұханова С.Б. Бухгалтерский учет хозяйствующих субьектов. – А. : Ценные бумаги, 2002.
12 Толпаков Ж.С. Бухгалтерский учет расходов периода предприятий торговли. Алматы, «Экономика» 1998 г.
13 Радостовец В. К., Радостовец В. В. Бухгалтерский учет на предприятии издание дополнительное, A: Центраудит-Казахстан ,2002-727с.
14 Бабаев С. А. , Ержанова С. Ж. Организация учета нематериальных активов: Учебно-методическое пособие.- А.: Каржы-Каражат ,1994-32с.
15 Радостовец В. К, Продан Л. Г. Бухгалтерский учет в основных отраслях народного хозяйства: Учебник.-3-е Издание переработанное и дополненное , 1989-428с.
16 Радостовец В. К Бухгалтерский учет предприятии/ Радостовец В. К В.В., Шмидт О.И. -2-Е издание дополнительное переработанное А.: Центраудит-Казахстан ,1998-0с..
17 Радостовец В. К. Финансовый и управленческий учет на предприятии А.:Центраудит- ,1997.
18 Радостовец В. К, Ғабдуллин Т. Ғ. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп.-3-Бас.,Өңделіп толықтырылған..А.: Қазақстан-Аудит орталығы ,2002-656.
19 Google.kz
20 Salyk.kz
2 Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы N 234 Заңы, "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 12 наурыз N 63-64
3 Ұйымның есеп саясатын әзірлеу жөніндегі әдістемелік ұсынымдар, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі. Бухгалтерлік есеп және аудит әдіснамасы департаменті
4 Стандарты бухгалтерского учета Республики Казахстан. Постановление Национальной Комиссии РК по бухгалтерскому учету от 13 ноября 1996 г. № 3.
5 Методические указания к стандартам бухгалтерского учета. Приказ Департамента методологии бухгалтерского учета и аудита Министерства финансов РК от 21мая 1997 г.№7.
6 Ержанов М.С. Первичный учет на промышленном предприятии, М. Финансы и статистика, 1999 г.
7 Ержанов М.С., Ержанова А.М. Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция счетов (с 1 января 2003г.). – А. : Ержанов и К, 2003.
8 Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии.- А. : Центраудит- Казахстан 2002.
9 Международные стандарты финансовой отчетности КМСФО/Пер. В.И. Тарусина/Ред. коллегия: А.С. Бакаев, Л.В. Горбатова, Т.Б. Крылов и др. – М., 1998.
10 Баймұханова С. Б., Балапанова Ә. Ж. Бухгалтерлік есеп.-А. : Қазақ университеті, 2002.
11 Баймұханова С.Б. Бухгалтерский учет хозяйствующих субьектов. – А. : Ценные бумаги, 2002.
12 Толпаков Ж.С. Бухгалтерский учет расходов периода предприятий торговли. Алматы, «Экономика» 1998 г.
13 Радостовец В. К., Радостовец В. В. Бухгалтерский учет на предприятии издание дополнительное, A: Центраудит-Казахстан ,2002-727с.
14 Бабаев С. А. , Ержанова С. Ж. Организация учета нематериальных активов: Учебно-методическое пособие.- А.: Каржы-Каражат ,1994-32с.
15 Радостовец В. К, Продан Л. Г. Бухгалтерский учет в основных отраслях народного хозяйства: Учебник.-3-е Издание переработанное и дополненное , 1989-428с.
16 Радостовец В. К Бухгалтерский учет предприятии/ Радостовец В. К В.В., Шмидт О.И. -2-Е издание дополнительное переработанное А.: Центраудит-Казахстан ,1998-0с..
17 Радостовец В. К. Финансовый и управленческий учет на предприятии А.:Центраудит- ,1997.
18 Радостовец В. К, Ғабдуллин Т. Ғ. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп.-3-Бас.,Өңделіп толықтырылған..А.: Қазақстан-Аудит орталығы ,2002-656.
19 Google.kz
20 Salyk.kz
мазмұны
кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 Салықтардың экономикалық мәні және қызметтері ... ... ... ... ... ..5
2 салық төлеушілердің жергілікті салық бойынша қаржылық және салықтық
есептілігін ұйымдастыру
2.1 ЖЕР САЛЫҒЫНЫҢ
ЕСЕБІ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...11
2.2 Мүлік салығының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...17
2.3 Көлік салығының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...22
2.4 Жеке табыс салығының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..30
3 Жергілікті салық бойынша декларация толтыру және
тапсыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
4 Жергілікті салық бойынша бюджетпен есеп айрысудың есебін жетілдіру
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...38
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
42
қосымшалар
КІРІСПЕ
Нарықтық экономика жағдайындағы Қазақстан Республикасында қоғамдағы қандай
болмасын процесстерге мемлекеттік әкімшілік жүргізу арқылы тікелей ықпал
ету мүмкіндігінің тарыла бастағаны бүгін баршаға аян. Бұл орайда
халықаралық өркениетті стандарттар мен нарық талаптарына сай келетін,
қоғамдық және мемлекеттік мүдделерге қол жеткізуге жол ашатын әлеуметтік –
экономикалық жанама ықпал етудің елеулі құралы салық жүйесі.
Экономикалық және әлеуметтік тұрақтылықты қолдау мақсатында мемлекет
табыстардың теңсіздігін теңестіру міндетін атқарады. Қоғам көлемінде
табыстарды бөлу және қайта бөлу нарықтық экономикасы дамыған елдерде
мемлекеттің негізгі атқаратын қызметтерінің бірі болып табылады. Табыстарды
бөлу барысындағы мемлекеттің нарықтық процесстерге араласуының тікелей
әдістерінің алатын орны ерекше болғанымен, кемшіліктері де бар. Өйткені,
мемлекеттің әлеуметтік саясатының тікелей шараларын, олардың маңызды бағыт
екеніне қарамастан, тек қана әлеуметтік жәрдемақылар беру арқылы жүзеге
асыру мүмкін емес. Мұнда, әлеуметтік инфрақұрылымды ұйымдастыру тәсілдері
де маңызды шаралардың бірі болып табылады. Аталған бағыт Еуропа елдерінде
жақсы дамыған және қазіргі кезде де ақшалай нысандағы әлеуметтік
төлемдермен салыстырғанда оған төмен мән берілмейді. Сондықтан,
Қазақстанның да әлеуметтік-экономикалық өміріндегі маңызды да түйінді
мәселе әлеуметтік саясатты салық салу арқылы дамытудың жанама шараларын
жүзеге асыру болып табылады.
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есепке алу және аудит жүйесін
дамытудың 2007-2009 жылдарға арналған тұжырымдамасы (бұдан әрі –
тұжырымдама) Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2006 жылғы 9
тамыздағы № 233-өкімімен бекітілген Халықаралық қаржылық есеп беру
стандарттарын жедел енгізу жөніндегі 2007 жылға арналған іс-шаралар
жоспарына сәйкес дайындалуда.
Курстық жұмысты жазудың мақсаты елдегі қаржылық және салық есептілігінің
қазіргі жағдайы мен дамуының ерекшеліктерін зерттеу болып табылады.
Курстық жұмыстың пәні кәсіпорын міндеттемелерінің есебін ұйымдастыру
әдістемесі болып табылады.
Зерттеу жүргізудің объектісі: кәсіпорын міндеттемелерінің есебін
ұйымдастыру процесі. Талдау жүргізу мақсатында кәсіпорын қызметінің соңғы
үш жылының қаржылық нәтижелерін сипаттайтын көрсеткіштер алынған.
Жұмысты жазу барысында зерттеу жүргізу объектісі ретінде алынып отырған
кәсіпорынынң қаржылық есептілігінің көрсеткіштері мен түрлі әдістемелік
ақпарат көздері қолданылған.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Курстық жұмыс үш бөлімнен, қорытындыдан,
қолданылған әдебиеттер тізімінен және де кәсіпорынның қаржылық есептілігі
келтірілген қосымшалардан тұрады.
1 Салықтардың экономикалық мәні және қызметтері
Салықтар баршаға белгілі көптеген ғасырлар бойы қоғамның экономикалық
базалық құрамы және мемлекеттің кірісін қалыптастырудың маңызды қаржылық
құралы ретінде қолданылып келеді. Теориялық жағынан салық салу жүйесі –
қоғамның әлеуметтік құрылымын танып білудің шартты жағдайы және объективті
қажеттілігі.
Салықтар – шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың
мемлекет пен екі арадағы мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын,
қаржы қатынастарын сипаттайтын экономикалық категория. Салықтардың
экономикалық мәні мынада: салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен
халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін
білдіреді. Сондай – ақ шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық
табысының белгілі бір мөлшерін мемекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың
қаржылық қатынастарын көрсетеді.
Салықтың мынадай негізгі қызметтері (функциялары) бар:
o реттеушілік;
o фискалдық;
o қайта бөлу.
Жоғарыда көрсетілген негізгі функциялармен қатар салықтардың
ынталандыру, бақылау функцияларын да атауға болады.
Реттеушілік қызметі – салықтың ең негізгі қызметі. Осы қызмет арқылы
салықтар ел экономикасына өз ықпалын тигізеді, яғни салықтық реттеу жүзеге
асырылады. Салықтық реттеудің ең басты мақсаты – өңдірістің дамуына ықпал
ету. Салық түрлері, салық ставкалары, салық жеңілдіктері, салық салу
әдістері салықтық реттеудің тетіктері болып саналады
Сонымен қатар ақша және баға саясаты, шетелдік инвесторларды
ынталандыру, шағын және кіші кәсіпкерлікті дамыту жұмыстарын жүзеге
асырады. Әрине, салықтық реттеу тетіктері тиімді қызмет атқару үшін,
олардың басқа да экономикалық тетіктермен тығыз байланыста болуы қажет.
Салықтық реттеуде салық ставкалары мен салық жеңілдіктерінің алатын орыны
ерекше. Себебі ғылыми негізделмеген, шектен тыс жоғары қойылған ставкалар
кәсіпкерлердің ынтасын төмендетіп, өңдірістің қарқынын бәсендетелі, ал
шектен тыс төмен қойылған ставкалар салық төлеушілердің жауапкершілігін
азайтып, өңдірістің төмендеуіне және мемлекеттік бюджет кірісінің азайуына
әкеліп соқтырады. Осы сияқты салық жеңілдіктерінің де тиімсіз жағы бар.
Дамыған елдердің тарихынан салық ставкалары жөнінде мынаны байқауға болады:
а) егер төленетін салық мөлшері салық төлеуші табысының 50
процентінен асып кетсе, онда ол өңдірістің тоқтап қалуына соқтырады;
ә) егер салық мөлшері салық төлеуші табысының 45-50 проценті
аралығында болса, онда жай, ұдайы өндіріске әкеледі;
б) егер салық мөлшері, салық төлеуші табысының 35-40 проценті
мөлшері аралығында болса, онда ұлғаймалы ұдайы өндіріске әкеледі.
Салықтардың екінші қызметі – фискалдық немесе бюджеттік қызметі. Бұл
қызметі (функциясы) арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құрылып,
салықтардың қоғамдық міндеті артады. Себебі, салықтар мемлекеттік бюджеттің
кірісін топтастыра отырып, әлеуметтік, әскери – қорғаныс, тағы басқа да
шаралардың іске асуын қамтамасыз етеді.
Қайта бөлу қызметі арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлшегі
мемлекет пайдасына өтеді. Бұл қызметтің іс – әрекетінің көлемі ішкі жалпы
өнімді салықтардың алатын үлес салмағы арқылы анықтайды. Соңғы жылдардағы
мәліметтер бойынша Қазақстан Республикасының ішкі өніміндегі салықтардың
үлес салмағы 40проценттен көбірек болып отыр. Бұл экономикасы дамыған басқа
елдерден әлдеқайда жоғары. Еліміздегі мемлекет мүддесі үшін қаржы көздерін
орталықтандырудың бір айғағы осы.
Салықтарды мынадай нышаны, белгілері бойынша топтастырамыз немесе
жіктейміз:
1. салық салу объектісіне байланысты;
2. қолданылуына қарай;
3. салық салу органына байланысты;
4. экономикалық ерекшелігіне байланысты;
5. салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай.
Салық салу объектісіне қарай салықтар тікелей және жанама салықтар
болып жіктеледі.
Тікелей салықтар жалғаусыз немесе тікелей табысқа немесе
мүлікке салынады.
Жанама салықтарға мына салықтар жатады:
o қосылған құнға салынатын салық;
o акциздер;
o баж салығы.
Жанама салықтарға сатушы емес сатып алушы, яғни тұтынушы төлейді.
Тауар немесе қызмет бағасына алдын ала салық енгізілмегендіктен, іс
жүзінде оны бюджетке сатушы аударады.
Бюджетке түскен соң қандай шараларға жұмсалатын белгісіне қарай
салықтар жалпы және арнайы салықтарға бөлінеді.
Жалпы салықтар бюджетке түскен соң, ешқандай дербессіз жалпы
мақсатта жұмсалады.
Жалпы салықтарға салынатын салықтар: заңды және жеке тұлғалардан
алынатын табыс салығы, қосылған құнға салынатын салық, акциздер, т.б.
Арнайы салықтар бюджетке түскен соң алдын ала белгіленген міндеттер
бойынша, нақтылы шараларға жұмсалады. Мысалы: көлік құралдарына салынатын
салық. Бұл салықтар жол қорын құрауға жұмсалады.
Салықты алатын және саллыққа иелік ететін органдардың ерекшелігіне
қарай салықтар жалпы мемлекеттік және жергілікті салықтар болып бөлінеді.
Жалпы мемлекеттік салықтарға мына салықтар жатады:
1. заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;
2. қосылған құнға салынатын салық;
3. акциздер
4. Бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салынатын салық;
5. Жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемдері.
Жергілікті салықтар мен алымдар:
1. жер салығы;
2. заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық;
3. көлік құралдарына салынатын салық;
4. кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды
тұлғаларды тіркегені үшін алынатын алым;
5. жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқы үшін алынатын алымдар;
6. аукционда сатудан алынатын алым.
Экономикалық белгісіне қарай салықтар табысқа салынатын салық және
тұтынуға салынатын салық болып жіктеледі.
Табысқа салынатын салықтар салық төлеушінің кез келген салық
салынатын объектісінен түсетін табысынан алынады. Олардың қатарына мына
салықтар кіреді: заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы, жер
салығы, мүлік салығы, т.б.
Ал тұтынуға салынатын салықты, салық төлеуші тұтынушы ретінде тауар
немесе қызмет ақысын төлеген кезде өзінің шығынынан төлейді.
Тұтынуға салынатын салыққа қосылған құнға салынатын алық және
акциздер жатады.
Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай салықтар нақтылы және
дербес салықтар болып жіктеледі.
Нақтылы салықтар – салық төлеушінің салық салу объектісінен алынатын
табысының мөлшеріне байланысты емес, яғни салық төлеушінің мүлкінің сыртқы
белгісіне қарай алынады.
Оларға жер салығы, мүлік салығы, бағалы қағаздармен жүргізілетін
операцияларға салынатын салықтар жатады.
Дербес салықтар салық төлеушінің салық төлейтін объектісінен алынатын
табысының мөлшеріне байланысты алынады. Оларға заңды және жеке тұлғалардан
алынатын табыс салығы жатады.
Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің
өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Мемлекет құрылымының
өзгеруі, өркендеуі қашан да болса оның салық жүйесінің қайта құрылуымен,
жаңаруымен бірге қалыптасады.
Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі
бір мөлшерде қаржы көздері қажет. Салықтар – мемлекеттің тұрақты қаржы
көзі.
Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты
экономикалық тетік ретінде пайдаланылады.
Салықтардың мәнін толық түсіну үшін, олардың экономикалық маңызын
түсіну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын
қызметіне тікелей қатысты.
Қоғамның даму процессінде әлеуметтік-экономикалық жүйедегі салықтардың
атқаратын рөлі күн өткен сайын жаңа нысанға айнала отырып, артып келеді.
Бұл әсіресе нарықтық қатынастардың қалыптасып дамуы жағдайындағы
экономикадағы өрлеу кезеңдеріне тән нәрсе, өйткені салық салу жекелеген
тұлғалардан бастап мемлекетке жеткенге дейін оның барлық деңгейіндегі
әлеуметтік процесстерге әсер ете алатын бірден бір макроэкономикалық құрал
болып табылады. Бұдан да басқа, халықаралық экономикалық қарым
қатынастардың ұлғаюуына байланысты салық жүйесі белгілі бір жекелеген
елдердің ішкі жұмысы болудан қалды. Осылайша, салық салудың бір жағынан
шаруашылық байланыстарға терең бойлауы, екінші жағынан оның жалпылығы
қазіргі кезде салықтардың атқаратын рөлінің жан-жақты қанат жаюына жағдай
жасап отыр.
Егер салықтардың қажеттілігі мемлекеттің саяси, экономикалық, қала берді,
әлеуметтік мақсаттары мен міндеттерінен туындайтынын білсек, онда
салықтардың әлеуметтік процесске әсер ету мүмкіндігінің бар екендігі
көптеген жағдайларда ескерілмегендігін байқауға болады. Сонымен бірге,
берілген анықтамаларда мемлекет өз қызметін жүзеге асыру барысында
мәжбүрлеуші, ал халық шарасыздықтан салық төлейтін мәжбүрленуші тұлға
ретінде көрініп отыр. Сондықтан, салықтарды қоғамның, сол арқылы ондағы
тұрғындардың өмір сүруіне қажетті қаражат көзі деп қарау керек және нарық
субъектлері (заңды және жеке тұлғалар) оны ерікті түрде, қиналмай төлеуі
керек, осы тұрғадын алып қарайтын болсақ салыққа, біздіңше, мынандай
анықтама беруге болады: салық дегеніміз - заңды және жеке тұлғалар
міндетті түрде төлейтін, қоғамның әлеуметтік және экономикалық дамуына
қажетті қаражат көзі.
Ал, салық салу ұғымына келетін болсақ, көптеген отандық және шет
мемлекеттік экономикалық ғылымдарды оқып-біліп, салыстырмалы түрде талдай
келе, салық салуға қатысты өзіндік анықтама беруді дұрыс деп таптық, оған
себеп:
- көптеген экономистермен салық салу ұғымына анықтама берілген
кезде, ол салық сомасын өндіріп алу процессі ретінде қарастырылады;
- салық салу тек қана салық міндеттемесімен және құқықтық мәжбүрлеумен
ғана байланысты қаржылық қатынастарды білдіреді;
- салық бөлу функциясын атқара отырып, қаржы жүйесінің барлық буынында
маңызды рөл атқарады, сондықтан оны кең мағынада қарастыру қажет;
- қазіргі кезде еліміз әлеуметтік бейімделген нарықтық экономиканың
даму жолын таңдаған болса, әлеуметтік бейімделу деңгейін көрсететін
(әлеуметтік бейімделген дамыған мемлекеттерде ЖІӨ-дегі салықтық
түсімдердің үлесі 30-40 пайызды құрайды) салық жүйесіне, салық салу
процессіне әлеуметтік тұрғыдан анықтама беруге негіз бар.
Басқа салықтарға қарағанда (мүлік, жер және көлік құралдарына салынатын
салық) жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы мен жанама салықтардың кері
әлеуметтік салдары басым болып келеді, өйткені, кәсіпорындардан гөрі кез
келген адам қалай да өздерінің табыстарын әлеуметтік қажеттіліктерге
жұмсауға тырысады. Сонымен қатар, жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы,
шын мәнінде негізгі мүшесі қоғамның болашағы және негізгі құндылығы болып
келетін отбасынан алынады, олардың материалдық және әлеуметтік жағдайына
әсер етеді. Ол механизмді төмендегі сызба түрінде келтіруге болады:
Салық жүйесінің азаматтардың материалдық және әлеуметтік жағдайына екі
жақты әсері бар: жағымды және жағымсыз.
Жағымды жағы сол, заңды және жеке тұлғалар төлеген салықтар бюджет пен
бюджеттік емес қорларға жинақталып, олар қайта бөлініп, көп бөлігі
тұрғындардың кейбір бөлігіне (зейнеткерлер, мүгедектер, көп балалы аналар,
балаларға) жәрдемақы ретінде беріледі және халыққа түрлі қоғамдық қызметтер
көрсетіледі.
Сурет 1 - Салық жүйесінің отбасының әлеуметтік жағдайына әсер ету
механизмі
Жағымсыз жағы үш бөліктен тұрады. Біріншісі, табысы төмен жеке тұлғалардың
салық төлеуі (жеке табыс салығы мен ҚҚС) олардың материалдық жағдайына кері
әсерін тигізеді, екіншісі, жеке кәсіпкерлердің салық ауыртпалығының жоғары
болуы олардың кәсіпкерлікпен айналысуға деген қызығушылығының төмендеуіне
әкеледі, соңғысы, барлық коммерциялық ұйымдар мен кәсіпорындар еңбек ақы
қорынан салық төлейді, соның салдарынан олардың өз жұмысшыларына төлейтін
еңбек ақысын қажет мөлшерде төлеу мүмкіндігі азаяды.
Егер, салық жүйесі жеткілікті түрде жетілдірілген болса, онда кәсіпорынның
қызмет етуіне дұрыс мүмкіндік жасалады. Салықтың мұндай қызметін
ынталандырушы, сондай-ақ, ұдайы өндірістік мақсаттағы функция деп атауға
болады. Фискалды артықшылығы бар салық саясаты арқылы бюджеттік ресурстар
өндірістік емес саланы дамытуға, ғылыми, мәдени және басқа қоғамдық-
әлеуметтік аяның қажеттіліктерін қанағаттандыруға жұмсалады. Нарықтық
экономика жағдайында мемлекет шаруашылық және әлеуметтік салалардағы
әкімшілік қызметімен айналыспайды. Бұл процесстерді басқару көбінесе реттеу
функциясы арқылы жүзеге асырылады. Салық жүйесінің реттеуші функциясы
коммерциялық ұйымдардың қызметінде маңызды рөл атқарады. Шаруашылық
жүргізуші субъектілердің қызмет етуінің тиімділігі ондағы жұмыс істейтін
қызметкерлердің жалақысының жоғарылауына мүмкіндік береді, ол сәйкесінше
орта топ өкілдерінің қалыптасуына әкеледі, ұлттық экономиканың дамуына оң
әсер береді (сурет 2).
Сурет 2 - Салық жүйесінің әлеуметтік және экономикалық процесске тигізетін
әсері
Жетілдірілген салық жүйесі қызмет еткен кезде шаруашылық субъектілерінде
инвестицияны қаржыландыратын қосымша қаржы көзі пайда болады. Салық
жүйесін жетілдіру бюджетке түсетін түсімнің көлемін салық ауыртпалығын
жоғарылатпай-ақ көбейтуге бағытталуы қажет. Осы орайда соңғы жылдары
мемлекет тарапынан көптеген шаралар қолға алынып келеді. Салық
мөлшерлемелері жеке табыс салығы, әлеуметтік салық, қосылған құнға
салынатын және меншікке салынатын салықтар бойынша төмендетілген. 2006 жылы
салық заңнамасына салық ауыртпалығын төмендетуге байланысты өзгертулер
енгізілді, атап айтқанда ҚҚС бойынша салық мөлшерлемесі 15% -дан 14%
төмендетілді, арнаулы салық режимі бойынша оңайлатылған декларация
негізінде қызметін жүзеге асыратын заңды тұлғалардың табысына салық салу
3% дейін төмендетілді және т.б. 2008 жылдын бастап әлеуметтік салықтың
мөлшерлемесі 30%-ға төмендейді. Бірақ, салық мөлшерлемесінің төмендеуі
бюджеттің кіріс бөлігіне өзінің кері әсерін тигізе қойған жоқ. 2006 жылдың
қорытындысы басқа жылдармен салыстырғанда ерекше, яғни, салықтық
түсімдердің өсу қарқыны алдыңғы жылмен салыстырғанда 168% көтерілген. Ал,
2007 жылы сәйкесінше өткен кезеңнен 110% көтерілген.
Мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік жағдайға әсер ету кезінде өз
функцияларын қалай жүзеге асыратыны бюджеттің түсім жағынан орындалуына
тікелей байланысты. Осы орайда жекелеген салықтардың атқаратын рөлі ерекше
(кесте 1).
Кесте 1– 2000-2006 жылдар аралығындағы Мемлекеттік бюджет кірісіндегі
салықтық түсімдердің өсу серпіні, (млрд.тг)
Түсімнің түрлері 2000ж 2001ж 2002ж 2003ж 2004ж 2005ж 2006ж
Кірістер, оның ішінде587,7 730,5 807,8 1004,5 1286,7 2098,5 2337,0
Салықтық түсімдер 524,0 635,7 750,7 947,2 1186,1 1998,3 2209,1
КТС 163,5 169,0 207,3 272,6 382,8 834,3 776,6
ЖТС 51,0 68,5 77,3 93,2 98,5 122,9 165,0
Әлеум.салық 99,0 124,2 133,8 157,6 167,9 197,3 236,5
ҚҚС 115,1 159,9 175,8 231,3 242,9 343,9 489,5
Акциздер 19,2 21,8 25,4 26,9 29,9 33,4 47,4
Мүлік салығы 14,7 20,9 24,4 27,1 31,5 37,2 48,3
Жер салығы 5,5 5,4 5,3 5,4 5,9 6,9 7,9
Көлік құралдары 5,9 6,3 5,0 5,1 5,9 7,0 8,4
салығы
Табиғи ресурстарды
пайд-ны үшін түсімдер22,0 27,2 48,7 73,6 157,8 335,6 301,0
Халықаралық сауда
және сыртқы опер-ға 18,4 25,9 38,6 42,4 50,3 62,2 109,8
салық
Басқа да салықтар мен8,6 5,4 3,2 3,4 4,9 4,7 6,0
алымдар
Салыққа жатпайтын 38,6 70,5 47,5 44,8 81,5 66,0 53,7
түсімдер
*ҚР ҚМ статистикалық бюллетені, 2000-2006. №12.
Жетілдірілген салық жүйесі қызмет еткен кезде шаруашылық субъектілерінде
инвестицияны қаржыландыратын қосымша қаржы көзі пайда болады. Салық
жүйесін жетілдіру бюджетке түсетін түсімнің көлемін салық ауыртпалығын
жоғарылатпай-ақ көбейтуге бағытталуы қажет. Осы орайда соңғы жылдары
мемлекет тарапынан көптеген шаралар қолға алынып келеді. Салық
мөлшерлемелері жеке табыс салығы, әлеуметтік салық, қосылған құнға
салынатын және меншікке салынатын салықтар бойынша төмендетілген. 2006 жылы
салық заңнамасына салық ауыртпалығын төмендетуге байланысты өзгертулер
енгізілді, атап айтқанда ҚҚС бойынша салық мөлшерлемесі 15% -дан 14%
төмендетілді, арнаулы салық режимі бойынша оңайлатылған декларация
негізінде қызметін жүзеге асыратын заңды тұлғалардың табысына салық салу
3% дейін төмендетілді және т.б. 2008 жылдын бастап әлеуметтік салықтың
мөлшерлемесі 30%-ға төмендейді. Бірақ, салық мөлшерлемесінің төмендеуі
бюджеттің кіріс бөлігіне өзінің кері әсерін тигізе қойған жоқ. 2005 жылдың
қорытындысы басқа жылдармен салыстырғанда ерекше, яғни, салықтық
түсімдердің өсу қарқыны алдыңғы жылмен салыстырғанда 168% көтерілген. Ал,
2006 жылы сәйкесінше өткен кезеңнен 110% көтерілген.
Бюджетке түсетін салықтық түсімдердің 60-70 пайызын корпорациялық табыс
салығы, жеке табыс салығы, әлеуметтік салық және қосылған құн салығы
құрайды.
Кестедегі мәліметтерден, аталған салықтардың әлеуметтік салдарларының қай
жағынан болса да басқа салықтарға қарағанда басым екендігін байқауға
болады, ал, оны бағалау үшін салықтардың әлеуметтік салдарларын анықтаудың
критерийлері қажет.
2 салық төлеушілердің жергілікті салық бойынша қаржылық және салықтық
есептілігін ұйымдастыру
2.1 КӘСІПОРЫНДАҒЫ САЛЫҚ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ МАЗМҰНЫ
Салық салудың төрт түрлі әдісі қолданылады кадастырлық, салық төлеушінің
мағлұмдамасы бойыншадабысты алу көзінен ұстап қалу, патенттік негізде.
Кадастр - қажетті объектіні үздіксіз бақылау жолымен немесе арнайы жасалған
жүйеленген ақпарат ағыны. Олардың ішіндегі ең көп кездесетіні - жер
кадастры. Кадастр ресурс көздерінің және объектілердің орналасуы, олардың
көлемі, сапалық мінездемесі, құндық бағасы жөнінде мағлұматтардан тұрады.
Кадастр мағлұматтары салықтарды, табиғат ресурстарын пайдаланғаны үшін
төлемақыны анықтағанда, объектілерді жалға беруде, кепілдікке қоюда, сату
кезінде құнын бағалау үшін қолданылады. Мұндай жағдайда салықты есептеу мен
оны алу, салық салу объектілерінің нақты табыстылығын есепке алмай
табыстылық нормасын көрсете отырып, олардың тізімдемесі негізінде жүзеге
асырылады.
Салық мағлұмдамасы - салық төлеушінің белгілі бір мерзім ішіндегі салық
салуға жататын табыстары және оларға қолданылатын жеңілдіктер жөніндегі
арнайы өтініші. Салық мағлұмдамасы төлеуге жататын салық молшерін
анықтауға және салық инспекцияларының салық төлеуді бақылауы
үшін қолданылады. Мағлұмдамада салық төлеушілер табысының көлемін,
қажетті жеңілдіктерді, шегерімдерді көрсетеді және сомасын есептеп,
төлейді. Олар салықтардың түрлері бойынша мағлұмдамасын есепті салық
кезеңіне сәйкес тапсырып отырады. Мәселен, корпорациялық табыс салығын,
жеке табыс салығын, көлік құралдарына салынатын салықты және жер
салығын төлеушілер (арнаулы салық режімін қолданылатын заңды тұлғаларды
қоспағанда) салық органдарына олар бойынша мағлұмдаманы есепті салық
кезеңінен кейінгі жылдың 31-інші наурызына дейін береді.Жеке табыс салығы
бойынша мағлұмдаманы мынадай салық төлеушілер:
төлем көзінен салық салынбайтын табыстары барлар;
тұрғын үй салу мен осындай құрылыс үшін құрлыс материалдарын сатып алуды
қоспағанда салық жылына 2000 айлық есептік көрсеткіштен жоғары сомаға
біржолғы ірі сатып алуды іске асырғанда
Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерден табыстар алатын жеке
тұлғалар;
Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлердегі шетел кәсіпорындаріндегі
шоттарда ақшасы бар жеке тұлғалар;
Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы
заңнамалық актілеріне сәйкес мағлұмдама беру жөнінде міндеттеме жүктелген
адамдар;
Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары, судьялар табыс етеді.
Салық төлеушілерден салық мағлұмдамасын табыс етудің белгіленген мерзіміне
дейін жазбаша өгініш алған жағдайда уәкілетті мемлекеттік орган салық
мағлұмдамасын табыс ету мерзімін екі айдан аспайтын мерзімге ұзартуға
құқылы. Бірақ салық мағлұмдамасын тапсыру салық төлеу мерзімін өзгертпейді.
Үшінші әдіс бойынша салық төлеуші жұмыс істейтін ұйымның,
мекеменің бухгалтериясы одан салықты табыс алынған жерде есептеп, ұстайды
(төлейді).
Төртінші әдіспен салық кәсіпкерлік қызметін сан алуан
түрлеріне берілетін патент негізінде төленеді. Патент - арнаулы
салық режімін қолдану құқығын куәландыратын және салық сомасының
бюджетке төленгендігін растайтын құжат.
Салық есебінің екі әдісі қолданылады:
3) кассалық;
4) есептеу әдісі;
Кассалық әдіске сәйкес табыстар мен шегерімдер жұмысты орындау, қызмет
көрсету, мүлікті жөнелту мен кірістеу және ол бойынша
жасалынған ақы төлеу мезетінен бастап есепке алынады
Есептеу әдісі бойынша табыстар мен шегерімдер ақы төлеудің уақытына
қарамастан жұмысты орындау, қызмет көрсету, тауарларды өткізу және кіріске
алу мақсатымен тиеп жіберу мезетінен бастап есепке алынады. Бұл әдіс салық
қызметтері үшін қолайлырақ және оны Қазақстанның барлық төлеушілері
қолдануға қабылданған. Төлеушілер үшін оның кемшілігі - салық төлемдері
жеткізілім тіпті уақытында төленбеген жағдайда да аударылуы тиіс, бұл
айналым қаражаттарын оқшаландыруға ұрындырады.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі салықтардың, алымдардың және
баждардың түрлерін, салық қатынастарын реттейтін құқықтық нормаларды және
салық қызметі органдарын қамтиды.
Салықтық бақылау - салық қызметі органдарының салық заңнамасының
орындалуын, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы
жарналарының толық және уақытылы аударылуын бақылауы. Салықтық бақылау
мынандай нысандарда жүзеге асырылады:
- салық төлеушілердің тіркеу есебі;
-салық салу объектілері мен салық салуға байлынысты объектілерді есепке
алу;
-қосылған құнға салынатын салықты төлеушілерді есепке алу;
- салық тексерістері;
- камералдық бақылау;
- салық төлеушілердің қаржы шаруашылық қызметтерінің мониторингі;
- фискалдық жады бар бақылау - касса машиналарын қолдану ережелері;
акцизделінетін тауарлырдың кейбір түрлерін таңбалау және акциздік
посттыларды ;
- мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, бағалау және сату
тәртібін сақтауды тексеру ;
- уәкілетті органдарға бақылау жасау;
Кедендік бақылаудың агенттігі өз құзыры шегінде Қазақстан Республикасының
кеден шекарасы арқылы тауарлардың өтумен байланысты төленуі тиіс салықтарды
және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді өндіріп алу жөніндегі
салықтық бақылауды Салық кодексіне және кеден заңнамасына сәйкес жүзеге
асады.
Салық салу объектісі жөнінде салық төлеушілірдің есеп құжаттамасы жазбаша
және электронды түрде жасалынады
Кәсіпорындағы салық төлеу есебі Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің
2005 жылы бекітілген Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына
сәйкес қаржылық есептілікті жасайтын ұйымдар үшін бухгалтерлік есеп
шоттарының жұмыс жоспарын әзірлеу жөніндегі нұсқаулық негізінде
жүргізіледі.
Салық төлеумен бйланысты есепті осы бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс
жоспарын Қысқа мерзімді міндеттемелер бөлімінің шоттары Қысқа мерзімді
міндеттемелер бөлімінің шоттары қысқа мерзімді ретінде жіктелетін ұйым
міндеттемелерін есепке алуға арналған. Егер ұйымның қалыпты операциялық
циклы барысында міндеттемені төлеу жорамалданса немесе ол баланс күнінен
кейін он екі ай ішінде орындалуға тиіс болса ол қысқа мерзімді міндеттеме
ретінде жіктеледі. Барлық қалған міндеттемелер ұзақ мерзімді міндеттемелер
ретінде жіктеледі.
Қысқа мерзімді міндеттемелер бөлімі мынадай кіші бөлімдерді қамтиды:
3000 – Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер,
3100 – Салықтар бойынша міндеттемелер,
3200 – Басқа да міндетті және еркін төлемдер бойынша міндеттемелер,
3300 – Қысқа мерзімді кредиторлық берешек,
3400 – Қысқа мерзімді бағалау міндеттемелері,
3500 – Өзге қысқа мерзімді міндеттемелер.
3000 Қысқа мерзімді қаржы міндеттемелері кіші бөлімі қысқа мерзімді
кредиторлық берешекті алып тастағанда, 1 жылға дейінгі мерзіммен қысқа
мерзімді қаржы міндеттемелерін есептеуге арналған. Қаржы міндеттемелері –
бұл шартпен уағдаласылған міндеттемелер:
- басқа ұйымның ақша қаражаттарын немесе өзге қаржы активтерін беруге;
немесе
- ықтимал тиімсіз шартпен басқа ұйыммен қаржы құралдарымен алмасуға.
3100 Салық бойынша міндеттемелер кіші бөлімі ұйымның салық төлеу
жөніндегі міндеттемелерін есепке алуға арналған және шоттардың келесі
топтарын қамтиды:
3110 – Төлеуге тиісті копорациялық табыс салығы, мұнда төлеуге жататын
корпорациялық табыс салығы есепке алынады;
3120 – Жеке табыс салығы, мұнда жеке табыс салығын есептеумен және
төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3130 – Қосылған құн салығы, мұнда қосылған құн салығын есептеумен және
төлеумен байланысты операциялар есепке алынады;
3140 – Акциздер, мұнда акциздерді есептеумен және төлеумен байланысты
операциялар көрініс табады;
3150 – Әлеуметтік салық, мұнда әлеуметтік салықты есептеумен және
төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3160 – Жер салығы, мұнда жер салығын есептеумен және төлеумен
байланысты операциялар көрініс табады;
3170 – Көлік құралдары салығы, мұнда көлік құралдарына салық есептеумен
және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3180 – Мүлік салығы, мұнда мүлікке салық есептеумен және төлеумен
байланысты операциялар көрініс табады;
3190 – Өзге салықтар, мұнда алдағы топтарда көрсетілмеген өзге
салықтарды есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады.
3230 – Басқа міндетті төлемдер бойынша өзге міндеттемелер, мұнда басқа
міндетті төлемдер, мысалы алымдар, мемлекеттік баждар, төлемдер бойынша
аударымдарды есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс
табады;
Кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер кіші бөлімі мерзімі
ұзартылған корпорациялық табыс салығын есепке алуға арналған және шоттар
топтарын қамтиды:
4310 Корпорациялық табыс салығы бойынша кейінге қалдырылған салықтық
міндеттемелер, мұнда салық салынатын уақыттағы айырмаға байланысты болашақ
кезеңдерде төлеуге жататын пайдаға салынатын салық сомасы есепке алынады.
Салық салынатын уақыттағы айырмалар – активтің немесе міндеттеменің
теңгерімдік құны өтелгенде немесе жабылғанда, болашақ кезеңдердің салық
салынатын пайдаларын (салық зияндарын) анықтаған жағдайда, салық салынатын
сомалардың пайда болуына алып келетін уақытша айырмашылықтар.
4400 Өзге ұзақ мерзімді міндеттемелер кіші бөлімі алдағы кіші бөлімдерде
көрсетілмеген өзге ұзақ мерзімді міндеттемелерді есепке алуға арналған және
шоттардың келесі топтарын қамтиды:
4410 – Алынған ұзақ мерзімді аванстар, мұнда тауарларды, шикізатты,
материалдарды жеткізу, қызметтер көрсету өзге алынған аванстар негізінде,
сондай-ақ жеткізушілерге ішінара дайындық бойынша өндірілген өнімге ақы
төлеу бойынша алынған аванстар және өзге алынған ұзақ мерзімді аванстар
есепке алынады;
4420 – Алдағы кезеңдердің кірістері, мұнда болашақ есепті кезеңге
жатпайтын, ағымдағы есепті кезеңде алынған кірістер көрініс табады;
4430 – Өзге ұзақ мерзімді міндеттемелер, мұнда алдағы топтарды
көрсетілмеген өзге ұзақ мерзімді міндеттемелер есепке алынады.
Типтік жоспар бойынша Жұмыс жоспары бойынша
631Төленуге тиісті корпоративтік 3111
табыс салығы
632 Төлеу мерзімі кейінгге 4311
қалдырылған корпоративтік табыс
салығы
633 Қосылған құнға салынатын салық 3131
634 Акциздер 3141
635 Әлеуметтік салық 3151
636 Жер салығы 3161
637 Мүлікке салынатын салық 3181
638 Көлік құралдарына салынатын 3171
салық
Қосылған құн салығының ставкасы 2007 жылдан бастап 1 пайызға төмендеді,
әлеуметтік және табыс салығының төмендетілген болатын.
2007 жылдан бастап жеке тұлғалар үшін жеке табыс салығының тіркелген
ставкасын 10 пайыз мөлшерінде енгізді, ол орташа ставкасы 10 пайыздан
жоғары болатын жеке облыстардан басқа, жергілікті бюджеттердің кіріс
базасының төмендеуіне әкеп соқпайды.
Әлеуметтік салық 2008 жылдан бастап 30 пайызға төмендейді. Жергілікті
бюджеттің шығындары 120 млрд.-қа жуық теңгені құрайды. Осы сомалар 2008-
2010 жылдарға арналған ресми трансферттерді айқындаған кезде есепке
алынады.
Әлеуметтік салықты төмендету есебінен “конвертпен” алынатын айлықтар мен
салық салынбайтын еңбекақы қорын “көлеңкелі” айналымнан шығаруды көздейді.
2.2 Жер салығының есептілігі
Жер салығын анықтауға қажетті салық базасы жер учаскесінің алаңы болып
табылады.
Жеке тұлғаларға жеке үй шаруашылығын, бақташылық және саяжайлық, құрылыс
жүріп жатқан ауылшаруашылығына арналып берілген жерлерге салынатын базалық
салық ставкалары келесі мөлшерде бекітіледі:
0,50 га дейінгі алаңды қоса алғанда – 0,01 гектар үшін 20 теңге;
0,50 гектардан асатын алаң – 0,01 гектар үшін 100 теңге.
Елді мекендер орналасқан жерлерге салынатын базалық салық ставкалары
Елді мекен орналасқан жерлерге салынатын базалық салық ставкалары (үй
салынған жер учаскеден тыс) бір шаршы метрге шаққандағы есепте келесі
мөлшерде бекітіледі.
Үйдегі жер учаскесі болып тұрғын үймен қамтамасыз етілуге арналған және
тұрғын үй қоры, соның ішінде құрылыс пен ғимарат салынбаған, елді-
мекендерге қатысты жер учаскесі саналады.Үйдегі жер учаскелері төмендегідей
базалық салық ставкалары бойынша салықсалуға жатады:
Астана, Алматы қалалары мен облыстық маңызды қалалар үшін:
1000 шаршы метрге дейінгі алаңды қоса алғанда – 1 шаршы метр үшін 6,00
теңге;
1000 шаршы метрден асатын алаң - 1 шаршы метр үшін 6,00 теңге.
Жергілікті өкілетті органдардың шешімі бойынша 1000 шаршы метрден асатын
жер учаскесіне салынатын салық ставкалары 1 шаршы метрге 6,00-ден 0,20-ге
дейін төмендеуі мүмкін. Басқа елді-мекендер үшін:
5000 шаршы метрге дейінгі алаң – 1 шаршы метр үшін 0,20 теңге;
5000 шаршы метрден асатын алаң – 1 шаршы метріне 1,00 теңге.
Жергілікті өкілетті органдардың шешімі бойынша 5000 шаршы метрден асатын
жер учаскесіне салынатын салық ставкалары 1 шаршы метрге 1,00-ден 0,20-ге
дейін төмендеуі мүмкін.
Жер салығы мына негізде бөлінеді:
тұрақты жер учаскенің немесе уақытша өтемсыз жер пайдалану туралы
куәландыратын құжаттар;
жер ресурстарын басқару жөніндегі өкілетті органның әр жылдың 1 қаңтарында
мемлекеттік сандық және сапалық жер учаскесінің мәлімдемелері. Жер
учаскесіне құқықты білдіретін құжаттарға жер учаскесінің идентификациялық
түрін көрсететін және жер учаскесінің жекелік иелегіне деген өкілетті
органның берген және жер учаскесіне құқықбекіту негізіндегі құжаттар
жатады. Жер салығын бөлу салық төлеушінің жер учаскесін алғаннан
бастағандағы айдың басынан бастап келесі айға дейін жүзеге асырылады. Жалпы
жекелік иелігінде орналасқан салықсалу нысаны бойынша салық сол жер
учаскесіндегі үлесіне пропорционалды түрде бөлінеді.
Жер салығын төлеу жер учаскесінің орналасқан жері бойынша бюджетке
төленеді. Жеке тұлғалар (жеке кәсіпкерлер, жеке меншік адвокаттар мен
нотариустарды қоспағанда) ағымдағы жалдың бірінші қазанына дейін жер
салығын бюджетке төлейді. Жеке кәсіпкерлер, жеке меншік адвокаттар мен
нотариустар жер салығын Салық Кодексінің 340 бабында бекітілген тәртіппен
төлейді.
Жеке тұлғалардың жер салығын төлеуі әр жер уяаске бойынша салық
базасындағы алық ставкасына сәйкес салық органында 1 тамызға дейін
төленеді.
Жер салығын анықтаудағы Салық базасы жер учаскесінің аумағы болып табылады
Жер салығын төлеушілер дегеніміз салықсалу нысаны бар жеке тұлғалар:
- Иелік құқына
- Тұрақты жер пайдалану құқына
Жер салығын төлеушілерге мыналар жатпайды:
- Фермерлік шаруашылық ұшін арнайы салық режимі бойынша пайдаланылған жер
учаскесіне бірегей жер салығын төлеушілер;
- Ұлы Отан соғысына қастыушылар мен соларға теңестірілген тұлғалар,
мүгедектер, сонымен қатар мүгедектің ата-анасының бірінде:
- Тұрғын үй қорымен, соның ішіндегі құрылымдар мен ғимараттары бар жер
учаскелері;
- Үйдегі жер учаскесі;
- Жеке үй шаруашылығына немесе бақташылық қызметке арналған жер учаскелері;
- Ғараждық жер учаскелері;
- Батыр ана, Алтын алқа сияқты атағына ие болған көп балалы аналардың
тұрғын үй, ондағы басқа да ғимараттар мен үй ішіндегі жер учаскелері бар
аналар.
2.3 Мүлік салығының есебі
Жеке тұлғаның салық салу нысаны бойынша салық бөлу салық төлеушінің мекен-
жайына байланыссыз салық салыу нысанының орналасқан жеріндегі салық
органымен жүзеге асырылады. Мұндағы салық ставкасына сәйкес салық кезеңінің
1 тамызына дейін төленеді.
Егер салық кезеңі 12 айдан аз уақытты қамтыса, төленуге тиіс мүлік салығы
салық сомасын 12 айға бөліп, салық кезеңіндегі жекелік иелігі құқындағы
айларға көбейту арқылы есептеледі. Салық салу нысаны үшін бірнеше тұлға
иелігіндегі мүлікке салық олардың сол мүліктегі үлесімен қатар бөлінеді.
Егер бірнеше салық салу нысанының төлеушісі бір ғана тұлға болса, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 Салықтардың экономикалық мәні және қызметтері ... ... ... ... ... ..5
2 салық төлеушілердің жергілікті салық бойынша қаржылық және салықтық
есептілігін ұйымдастыру
2.1 ЖЕР САЛЫҒЫНЫҢ
ЕСЕБІ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...11
2.2 Мүлік салығының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...17
2.3 Көлік салығының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...22
2.4 Жеке табыс салығының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..30
3 Жергілікті салық бойынша декларация толтыру және
тапсыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
4 Жергілікті салық бойынша бюджетпен есеп айрысудың есебін жетілдіру
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...38
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
42
қосымшалар
КІРІСПЕ
Нарықтық экономика жағдайындағы Қазақстан Республикасында қоғамдағы қандай
болмасын процесстерге мемлекеттік әкімшілік жүргізу арқылы тікелей ықпал
ету мүмкіндігінің тарыла бастағаны бүгін баршаға аян. Бұл орайда
халықаралық өркениетті стандарттар мен нарық талаптарына сай келетін,
қоғамдық және мемлекеттік мүдделерге қол жеткізуге жол ашатын әлеуметтік –
экономикалық жанама ықпал етудің елеулі құралы салық жүйесі.
Экономикалық және әлеуметтік тұрақтылықты қолдау мақсатында мемлекет
табыстардың теңсіздігін теңестіру міндетін атқарады. Қоғам көлемінде
табыстарды бөлу және қайта бөлу нарықтық экономикасы дамыған елдерде
мемлекеттің негізгі атқаратын қызметтерінің бірі болып табылады. Табыстарды
бөлу барысындағы мемлекеттің нарықтық процесстерге араласуының тікелей
әдістерінің алатын орны ерекше болғанымен, кемшіліктері де бар. Өйткені,
мемлекеттің әлеуметтік саясатының тікелей шараларын, олардың маңызды бағыт
екеніне қарамастан, тек қана әлеуметтік жәрдемақылар беру арқылы жүзеге
асыру мүмкін емес. Мұнда, әлеуметтік инфрақұрылымды ұйымдастыру тәсілдері
де маңызды шаралардың бірі болып табылады. Аталған бағыт Еуропа елдерінде
жақсы дамыған және қазіргі кезде де ақшалай нысандағы әлеуметтік
төлемдермен салыстырғанда оған төмен мән берілмейді. Сондықтан,
Қазақстанның да әлеуметтік-экономикалық өміріндегі маңызды да түйінді
мәселе әлеуметтік саясатты салық салу арқылы дамытудың жанама шараларын
жүзеге асыру болып табылады.
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есепке алу және аудит жүйесін
дамытудың 2007-2009 жылдарға арналған тұжырымдамасы (бұдан әрі –
тұжырымдама) Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2006 жылғы 9
тамыздағы № 233-өкімімен бекітілген Халықаралық қаржылық есеп беру
стандарттарын жедел енгізу жөніндегі 2007 жылға арналған іс-шаралар
жоспарына сәйкес дайындалуда.
Курстық жұмысты жазудың мақсаты елдегі қаржылық және салық есептілігінің
қазіргі жағдайы мен дамуының ерекшеліктерін зерттеу болып табылады.
Курстық жұмыстың пәні кәсіпорын міндеттемелерінің есебін ұйымдастыру
әдістемесі болып табылады.
Зерттеу жүргізудің объектісі: кәсіпорын міндеттемелерінің есебін
ұйымдастыру процесі. Талдау жүргізу мақсатында кәсіпорын қызметінің соңғы
үш жылының қаржылық нәтижелерін сипаттайтын көрсеткіштер алынған.
Жұмысты жазу барысында зерттеу жүргізу объектісі ретінде алынып отырған
кәсіпорынынң қаржылық есептілігінің көрсеткіштері мен түрлі әдістемелік
ақпарат көздері қолданылған.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Курстық жұмыс үш бөлімнен, қорытындыдан,
қолданылған әдебиеттер тізімінен және де кәсіпорынның қаржылық есептілігі
келтірілген қосымшалардан тұрады.
1 Салықтардың экономикалық мәні және қызметтері
Салықтар баршаға белгілі көптеген ғасырлар бойы қоғамның экономикалық
базалық құрамы және мемлекеттің кірісін қалыптастырудың маңызды қаржылық
құралы ретінде қолданылып келеді. Теориялық жағынан салық салу жүйесі –
қоғамның әлеуметтік құрылымын танып білудің шартты жағдайы және объективті
қажеттілігі.
Салықтар – шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың
мемлекет пен екі арадағы мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын,
қаржы қатынастарын сипаттайтын экономикалық категория. Салықтардың
экономикалық мәні мынада: салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен
халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін
білдіреді. Сондай – ақ шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық
табысының белгілі бір мөлшерін мемекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың
қаржылық қатынастарын көрсетеді.
Салықтың мынадай негізгі қызметтері (функциялары) бар:
o реттеушілік;
o фискалдық;
o қайта бөлу.
Жоғарыда көрсетілген негізгі функциялармен қатар салықтардың
ынталандыру, бақылау функцияларын да атауға болады.
Реттеушілік қызметі – салықтың ең негізгі қызметі. Осы қызмет арқылы
салықтар ел экономикасына өз ықпалын тигізеді, яғни салықтық реттеу жүзеге
асырылады. Салықтық реттеудің ең басты мақсаты – өңдірістің дамуына ықпал
ету. Салық түрлері, салық ставкалары, салық жеңілдіктері, салық салу
әдістері салықтық реттеудің тетіктері болып саналады
Сонымен қатар ақша және баға саясаты, шетелдік инвесторларды
ынталандыру, шағын және кіші кәсіпкерлікті дамыту жұмыстарын жүзеге
асырады. Әрине, салықтық реттеу тетіктері тиімді қызмет атқару үшін,
олардың басқа да экономикалық тетіктермен тығыз байланыста болуы қажет.
Салықтық реттеуде салық ставкалары мен салық жеңілдіктерінің алатын орыны
ерекше. Себебі ғылыми негізделмеген, шектен тыс жоғары қойылған ставкалар
кәсіпкерлердің ынтасын төмендетіп, өңдірістің қарқынын бәсендетелі, ал
шектен тыс төмен қойылған ставкалар салық төлеушілердің жауапкершілігін
азайтып, өңдірістің төмендеуіне және мемлекеттік бюджет кірісінің азайуына
әкеліп соқтырады. Осы сияқты салық жеңілдіктерінің де тиімсіз жағы бар.
Дамыған елдердің тарихынан салық ставкалары жөнінде мынаны байқауға болады:
а) егер төленетін салық мөлшері салық төлеуші табысының 50
процентінен асып кетсе, онда ол өңдірістің тоқтап қалуына соқтырады;
ә) егер салық мөлшері салық төлеуші табысының 45-50 проценті
аралығында болса, онда жай, ұдайы өндіріске әкеледі;
б) егер салық мөлшері, салық төлеуші табысының 35-40 проценті
мөлшері аралығында болса, онда ұлғаймалы ұдайы өндіріске әкеледі.
Салықтардың екінші қызметі – фискалдық немесе бюджеттік қызметі. Бұл
қызметі (функциясы) арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құрылып,
салықтардың қоғамдық міндеті артады. Себебі, салықтар мемлекеттік бюджеттің
кірісін топтастыра отырып, әлеуметтік, әскери – қорғаныс, тағы басқа да
шаралардың іске асуын қамтамасыз етеді.
Қайта бөлу қызметі арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлшегі
мемлекет пайдасына өтеді. Бұл қызметтің іс – әрекетінің көлемі ішкі жалпы
өнімді салықтардың алатын үлес салмағы арқылы анықтайды. Соңғы жылдардағы
мәліметтер бойынша Қазақстан Республикасының ішкі өніміндегі салықтардың
үлес салмағы 40проценттен көбірек болып отыр. Бұл экономикасы дамыған басқа
елдерден әлдеқайда жоғары. Еліміздегі мемлекет мүддесі үшін қаржы көздерін
орталықтандырудың бір айғағы осы.
Салықтарды мынадай нышаны, белгілері бойынша топтастырамыз немесе
жіктейміз:
1. салық салу объектісіне байланысты;
2. қолданылуына қарай;
3. салық салу органына байланысты;
4. экономикалық ерекшелігіне байланысты;
5. салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай.
Салық салу объектісіне қарай салықтар тікелей және жанама салықтар
болып жіктеледі.
Тікелей салықтар жалғаусыз немесе тікелей табысқа немесе
мүлікке салынады.
Жанама салықтарға мына салықтар жатады:
o қосылған құнға салынатын салық;
o акциздер;
o баж салығы.
Жанама салықтарға сатушы емес сатып алушы, яғни тұтынушы төлейді.
Тауар немесе қызмет бағасына алдын ала салық енгізілмегендіктен, іс
жүзінде оны бюджетке сатушы аударады.
Бюджетке түскен соң қандай шараларға жұмсалатын белгісіне қарай
салықтар жалпы және арнайы салықтарға бөлінеді.
Жалпы салықтар бюджетке түскен соң, ешқандай дербессіз жалпы
мақсатта жұмсалады.
Жалпы салықтарға салынатын салықтар: заңды және жеке тұлғалардан
алынатын табыс салығы, қосылған құнға салынатын салық, акциздер, т.б.
Арнайы салықтар бюджетке түскен соң алдын ала белгіленген міндеттер
бойынша, нақтылы шараларға жұмсалады. Мысалы: көлік құралдарына салынатын
салық. Бұл салықтар жол қорын құрауға жұмсалады.
Салықты алатын және саллыққа иелік ететін органдардың ерекшелігіне
қарай салықтар жалпы мемлекеттік және жергілікті салықтар болып бөлінеді.
Жалпы мемлекеттік салықтарға мына салықтар жатады:
1. заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;
2. қосылған құнға салынатын салық;
3. акциздер
4. Бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салынатын салық;
5. Жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемдері.
Жергілікті салықтар мен алымдар:
1. жер салығы;
2. заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық;
3. көлік құралдарына салынатын салық;
4. кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды
тұлғаларды тіркегені үшін алынатын алым;
5. жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқы үшін алынатын алымдар;
6. аукционда сатудан алынатын алым.
Экономикалық белгісіне қарай салықтар табысқа салынатын салық және
тұтынуға салынатын салық болып жіктеледі.
Табысқа салынатын салықтар салық төлеушінің кез келген салық
салынатын объектісінен түсетін табысынан алынады. Олардың қатарына мына
салықтар кіреді: заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы, жер
салығы, мүлік салығы, т.б.
Ал тұтынуға салынатын салықты, салық төлеуші тұтынушы ретінде тауар
немесе қызмет ақысын төлеген кезде өзінің шығынынан төлейді.
Тұтынуға салынатын салыққа қосылған құнға салынатын алық және
акциздер жатады.
Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай салықтар нақтылы және
дербес салықтар болып жіктеледі.
Нақтылы салықтар – салық төлеушінің салық салу объектісінен алынатын
табысының мөлшеріне байланысты емес, яғни салық төлеушінің мүлкінің сыртқы
белгісіне қарай алынады.
Оларға жер салығы, мүлік салығы, бағалы қағаздармен жүргізілетін
операцияларға салынатын салықтар жатады.
Дербес салықтар салық төлеушінің салық төлейтін объектісінен алынатын
табысының мөлшеріне байланысты алынады. Оларға заңды және жеке тұлғалардан
алынатын табыс салығы жатады.
Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің
өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Мемлекет құрылымының
өзгеруі, өркендеуі қашан да болса оның салық жүйесінің қайта құрылуымен,
жаңаруымен бірге қалыптасады.
Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі
бір мөлшерде қаржы көздері қажет. Салықтар – мемлекеттің тұрақты қаржы
көзі.
Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты
экономикалық тетік ретінде пайдаланылады.
Салықтардың мәнін толық түсіну үшін, олардың экономикалық маңызын
түсіну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын
қызметіне тікелей қатысты.
Қоғамның даму процессінде әлеуметтік-экономикалық жүйедегі салықтардың
атқаратын рөлі күн өткен сайын жаңа нысанға айнала отырып, артып келеді.
Бұл әсіресе нарықтық қатынастардың қалыптасып дамуы жағдайындағы
экономикадағы өрлеу кезеңдеріне тән нәрсе, өйткені салық салу жекелеген
тұлғалардан бастап мемлекетке жеткенге дейін оның барлық деңгейіндегі
әлеуметтік процесстерге әсер ете алатын бірден бір макроэкономикалық құрал
болып табылады. Бұдан да басқа, халықаралық экономикалық қарым
қатынастардың ұлғаюуына байланысты салық жүйесі белгілі бір жекелеген
елдердің ішкі жұмысы болудан қалды. Осылайша, салық салудың бір жағынан
шаруашылық байланыстарға терең бойлауы, екінші жағынан оның жалпылығы
қазіргі кезде салықтардың атқаратын рөлінің жан-жақты қанат жаюына жағдай
жасап отыр.
Егер салықтардың қажеттілігі мемлекеттің саяси, экономикалық, қала берді,
әлеуметтік мақсаттары мен міндеттерінен туындайтынын білсек, онда
салықтардың әлеуметтік процесске әсер ету мүмкіндігінің бар екендігі
көптеген жағдайларда ескерілмегендігін байқауға болады. Сонымен бірге,
берілген анықтамаларда мемлекет өз қызметін жүзеге асыру барысында
мәжбүрлеуші, ал халық шарасыздықтан салық төлейтін мәжбүрленуші тұлға
ретінде көрініп отыр. Сондықтан, салықтарды қоғамның, сол арқылы ондағы
тұрғындардың өмір сүруіне қажетті қаражат көзі деп қарау керек және нарық
субъектлері (заңды және жеке тұлғалар) оны ерікті түрде, қиналмай төлеуі
керек, осы тұрғадын алып қарайтын болсақ салыққа, біздіңше, мынандай
анықтама беруге болады: салық дегеніміз - заңды және жеке тұлғалар
міндетті түрде төлейтін, қоғамның әлеуметтік және экономикалық дамуына
қажетті қаражат көзі.
Ал, салық салу ұғымына келетін болсақ, көптеген отандық және шет
мемлекеттік экономикалық ғылымдарды оқып-біліп, салыстырмалы түрде талдай
келе, салық салуға қатысты өзіндік анықтама беруді дұрыс деп таптық, оған
себеп:
- көптеген экономистермен салық салу ұғымына анықтама берілген
кезде, ол салық сомасын өндіріп алу процессі ретінде қарастырылады;
- салық салу тек қана салық міндеттемесімен және құқықтық мәжбүрлеумен
ғана байланысты қаржылық қатынастарды білдіреді;
- салық бөлу функциясын атқара отырып, қаржы жүйесінің барлық буынында
маңызды рөл атқарады, сондықтан оны кең мағынада қарастыру қажет;
- қазіргі кезде еліміз әлеуметтік бейімделген нарықтық экономиканың
даму жолын таңдаған болса, әлеуметтік бейімделу деңгейін көрсететін
(әлеуметтік бейімделген дамыған мемлекеттерде ЖІӨ-дегі салықтық
түсімдердің үлесі 30-40 пайызды құрайды) салық жүйесіне, салық салу
процессіне әлеуметтік тұрғыдан анықтама беруге негіз бар.
Басқа салықтарға қарағанда (мүлік, жер және көлік құралдарына салынатын
салық) жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы мен жанама салықтардың кері
әлеуметтік салдары басым болып келеді, өйткені, кәсіпорындардан гөрі кез
келген адам қалай да өздерінің табыстарын әлеуметтік қажеттіліктерге
жұмсауға тырысады. Сонымен қатар, жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы,
шын мәнінде негізгі мүшесі қоғамның болашағы және негізгі құндылығы болып
келетін отбасынан алынады, олардың материалдық және әлеуметтік жағдайына
әсер етеді. Ол механизмді төмендегі сызба түрінде келтіруге болады:
Салық жүйесінің азаматтардың материалдық және әлеуметтік жағдайына екі
жақты әсері бар: жағымды және жағымсыз.
Жағымды жағы сол, заңды және жеке тұлғалар төлеген салықтар бюджет пен
бюджеттік емес қорларға жинақталып, олар қайта бөлініп, көп бөлігі
тұрғындардың кейбір бөлігіне (зейнеткерлер, мүгедектер, көп балалы аналар,
балаларға) жәрдемақы ретінде беріледі және халыққа түрлі қоғамдық қызметтер
көрсетіледі.
Сурет 1 - Салық жүйесінің отбасының әлеуметтік жағдайына әсер ету
механизмі
Жағымсыз жағы үш бөліктен тұрады. Біріншісі, табысы төмен жеке тұлғалардың
салық төлеуі (жеке табыс салығы мен ҚҚС) олардың материалдық жағдайына кері
әсерін тигізеді, екіншісі, жеке кәсіпкерлердің салық ауыртпалығының жоғары
болуы олардың кәсіпкерлікпен айналысуға деген қызығушылығының төмендеуіне
әкеледі, соңғысы, барлық коммерциялық ұйымдар мен кәсіпорындар еңбек ақы
қорынан салық төлейді, соның салдарынан олардың өз жұмысшыларына төлейтін
еңбек ақысын қажет мөлшерде төлеу мүмкіндігі азаяды.
Егер, салық жүйесі жеткілікті түрде жетілдірілген болса, онда кәсіпорынның
қызмет етуіне дұрыс мүмкіндік жасалады. Салықтың мұндай қызметін
ынталандырушы, сондай-ақ, ұдайы өндірістік мақсаттағы функция деп атауға
болады. Фискалды артықшылығы бар салық саясаты арқылы бюджеттік ресурстар
өндірістік емес саланы дамытуға, ғылыми, мәдени және басқа қоғамдық-
әлеуметтік аяның қажеттіліктерін қанағаттандыруға жұмсалады. Нарықтық
экономика жағдайында мемлекет шаруашылық және әлеуметтік салалардағы
әкімшілік қызметімен айналыспайды. Бұл процесстерді басқару көбінесе реттеу
функциясы арқылы жүзеге асырылады. Салық жүйесінің реттеуші функциясы
коммерциялық ұйымдардың қызметінде маңызды рөл атқарады. Шаруашылық
жүргізуші субъектілердің қызмет етуінің тиімділігі ондағы жұмыс істейтін
қызметкерлердің жалақысының жоғарылауына мүмкіндік береді, ол сәйкесінше
орта топ өкілдерінің қалыптасуына әкеледі, ұлттық экономиканың дамуына оң
әсер береді (сурет 2).
Сурет 2 - Салық жүйесінің әлеуметтік және экономикалық процесске тигізетін
әсері
Жетілдірілген салық жүйесі қызмет еткен кезде шаруашылық субъектілерінде
инвестицияны қаржыландыратын қосымша қаржы көзі пайда болады. Салық
жүйесін жетілдіру бюджетке түсетін түсімнің көлемін салық ауыртпалығын
жоғарылатпай-ақ көбейтуге бағытталуы қажет. Осы орайда соңғы жылдары
мемлекет тарапынан көптеген шаралар қолға алынып келеді. Салық
мөлшерлемелері жеке табыс салығы, әлеуметтік салық, қосылған құнға
салынатын және меншікке салынатын салықтар бойынша төмендетілген. 2006 жылы
салық заңнамасына салық ауыртпалығын төмендетуге байланысты өзгертулер
енгізілді, атап айтқанда ҚҚС бойынша салық мөлшерлемесі 15% -дан 14%
төмендетілді, арнаулы салық режимі бойынша оңайлатылған декларация
негізінде қызметін жүзеге асыратын заңды тұлғалардың табысына салық салу
3% дейін төмендетілді және т.б. 2008 жылдын бастап әлеуметтік салықтың
мөлшерлемесі 30%-ға төмендейді. Бірақ, салық мөлшерлемесінің төмендеуі
бюджеттің кіріс бөлігіне өзінің кері әсерін тигізе қойған жоқ. 2006 жылдың
қорытындысы басқа жылдармен салыстырғанда ерекше, яғни, салықтық
түсімдердің өсу қарқыны алдыңғы жылмен салыстырғанда 168% көтерілген. Ал,
2007 жылы сәйкесінше өткен кезеңнен 110% көтерілген.
Мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік жағдайға әсер ету кезінде өз
функцияларын қалай жүзеге асыратыны бюджеттің түсім жағынан орындалуына
тікелей байланысты. Осы орайда жекелеген салықтардың атқаратын рөлі ерекше
(кесте 1).
Кесте 1– 2000-2006 жылдар аралығындағы Мемлекеттік бюджет кірісіндегі
салықтық түсімдердің өсу серпіні, (млрд.тг)
Түсімнің түрлері 2000ж 2001ж 2002ж 2003ж 2004ж 2005ж 2006ж
Кірістер, оның ішінде587,7 730,5 807,8 1004,5 1286,7 2098,5 2337,0
Салықтық түсімдер 524,0 635,7 750,7 947,2 1186,1 1998,3 2209,1
КТС 163,5 169,0 207,3 272,6 382,8 834,3 776,6
ЖТС 51,0 68,5 77,3 93,2 98,5 122,9 165,0
Әлеум.салық 99,0 124,2 133,8 157,6 167,9 197,3 236,5
ҚҚС 115,1 159,9 175,8 231,3 242,9 343,9 489,5
Акциздер 19,2 21,8 25,4 26,9 29,9 33,4 47,4
Мүлік салығы 14,7 20,9 24,4 27,1 31,5 37,2 48,3
Жер салығы 5,5 5,4 5,3 5,4 5,9 6,9 7,9
Көлік құралдары 5,9 6,3 5,0 5,1 5,9 7,0 8,4
салығы
Табиғи ресурстарды
пайд-ны үшін түсімдер22,0 27,2 48,7 73,6 157,8 335,6 301,0
Халықаралық сауда
және сыртқы опер-ға 18,4 25,9 38,6 42,4 50,3 62,2 109,8
салық
Басқа да салықтар мен8,6 5,4 3,2 3,4 4,9 4,7 6,0
алымдар
Салыққа жатпайтын 38,6 70,5 47,5 44,8 81,5 66,0 53,7
түсімдер
*ҚР ҚМ статистикалық бюллетені, 2000-2006. №12.
Жетілдірілген салық жүйесі қызмет еткен кезде шаруашылық субъектілерінде
инвестицияны қаржыландыратын қосымша қаржы көзі пайда болады. Салық
жүйесін жетілдіру бюджетке түсетін түсімнің көлемін салық ауыртпалығын
жоғарылатпай-ақ көбейтуге бағытталуы қажет. Осы орайда соңғы жылдары
мемлекет тарапынан көптеген шаралар қолға алынып келеді. Салық
мөлшерлемелері жеке табыс салығы, әлеуметтік салық, қосылған құнға
салынатын және меншікке салынатын салықтар бойынша төмендетілген. 2006 жылы
салық заңнамасына салық ауыртпалығын төмендетуге байланысты өзгертулер
енгізілді, атап айтқанда ҚҚС бойынша салық мөлшерлемесі 15% -дан 14%
төмендетілді, арнаулы салық режимі бойынша оңайлатылған декларация
негізінде қызметін жүзеге асыратын заңды тұлғалардың табысына салық салу
3% дейін төмендетілді және т.б. 2008 жылдын бастап әлеуметтік салықтың
мөлшерлемесі 30%-ға төмендейді. Бірақ, салық мөлшерлемесінің төмендеуі
бюджеттің кіріс бөлігіне өзінің кері әсерін тигізе қойған жоқ. 2005 жылдың
қорытындысы басқа жылдармен салыстырғанда ерекше, яғни, салықтық
түсімдердің өсу қарқыны алдыңғы жылмен салыстырғанда 168% көтерілген. Ал,
2006 жылы сәйкесінше өткен кезеңнен 110% көтерілген.
Бюджетке түсетін салықтық түсімдердің 60-70 пайызын корпорациялық табыс
салығы, жеке табыс салығы, әлеуметтік салық және қосылған құн салығы
құрайды.
Кестедегі мәліметтерден, аталған салықтардың әлеуметтік салдарларының қай
жағынан болса да басқа салықтарға қарағанда басым екендігін байқауға
болады, ал, оны бағалау үшін салықтардың әлеуметтік салдарларын анықтаудың
критерийлері қажет.
2 салық төлеушілердің жергілікті салық бойынша қаржылық және салықтық
есептілігін ұйымдастыру
2.1 КӘСІПОРЫНДАҒЫ САЛЫҚ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ МАЗМҰНЫ
Салық салудың төрт түрлі әдісі қолданылады кадастырлық, салық төлеушінің
мағлұмдамасы бойыншадабысты алу көзінен ұстап қалу, патенттік негізде.
Кадастр - қажетті объектіні үздіксіз бақылау жолымен немесе арнайы жасалған
жүйеленген ақпарат ағыны. Олардың ішіндегі ең көп кездесетіні - жер
кадастры. Кадастр ресурс көздерінің және объектілердің орналасуы, олардың
көлемі, сапалық мінездемесі, құндық бағасы жөнінде мағлұматтардан тұрады.
Кадастр мағлұматтары салықтарды, табиғат ресурстарын пайдаланғаны үшін
төлемақыны анықтағанда, объектілерді жалға беруде, кепілдікке қоюда, сату
кезінде құнын бағалау үшін қолданылады. Мұндай жағдайда салықты есептеу мен
оны алу, салық салу объектілерінің нақты табыстылығын есепке алмай
табыстылық нормасын көрсете отырып, олардың тізімдемесі негізінде жүзеге
асырылады.
Салық мағлұмдамасы - салық төлеушінің белгілі бір мерзім ішіндегі салық
салуға жататын табыстары және оларға қолданылатын жеңілдіктер жөніндегі
арнайы өтініші. Салық мағлұмдамасы төлеуге жататын салық молшерін
анықтауға және салық инспекцияларының салық төлеуді бақылауы
үшін қолданылады. Мағлұмдамада салық төлеушілер табысының көлемін,
қажетті жеңілдіктерді, шегерімдерді көрсетеді және сомасын есептеп,
төлейді. Олар салықтардың түрлері бойынша мағлұмдамасын есепті салық
кезеңіне сәйкес тапсырып отырады. Мәселен, корпорациялық табыс салығын,
жеке табыс салығын, көлік құралдарына салынатын салықты және жер
салығын төлеушілер (арнаулы салық режімін қолданылатын заңды тұлғаларды
қоспағанда) салық органдарына олар бойынша мағлұмдаманы есепті салық
кезеңінен кейінгі жылдың 31-інші наурызына дейін береді.Жеке табыс салығы
бойынша мағлұмдаманы мынадай салық төлеушілер:
төлем көзінен салық салынбайтын табыстары барлар;
тұрғын үй салу мен осындай құрылыс үшін құрлыс материалдарын сатып алуды
қоспағанда салық жылына 2000 айлық есептік көрсеткіштен жоғары сомаға
біржолғы ірі сатып алуды іске асырғанда
Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерден табыстар алатын жеке
тұлғалар;
Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлердегі шетел кәсіпорындаріндегі
шоттарда ақшасы бар жеке тұлғалар;
Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы
заңнамалық актілеріне сәйкес мағлұмдама беру жөнінде міндеттеме жүктелген
адамдар;
Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары, судьялар табыс етеді.
Салық төлеушілерден салық мағлұмдамасын табыс етудің белгіленген мерзіміне
дейін жазбаша өгініш алған жағдайда уәкілетті мемлекеттік орган салық
мағлұмдамасын табыс ету мерзімін екі айдан аспайтын мерзімге ұзартуға
құқылы. Бірақ салық мағлұмдамасын тапсыру салық төлеу мерзімін өзгертпейді.
Үшінші әдіс бойынша салық төлеуші жұмыс істейтін ұйымның,
мекеменің бухгалтериясы одан салықты табыс алынған жерде есептеп, ұстайды
(төлейді).
Төртінші әдіспен салық кәсіпкерлік қызметін сан алуан
түрлеріне берілетін патент негізінде төленеді. Патент - арнаулы
салық режімін қолдану құқығын куәландыратын және салық сомасының
бюджетке төленгендігін растайтын құжат.
Салық есебінің екі әдісі қолданылады:
3) кассалық;
4) есептеу әдісі;
Кассалық әдіске сәйкес табыстар мен шегерімдер жұмысты орындау, қызмет
көрсету, мүлікті жөнелту мен кірістеу және ол бойынша
жасалынған ақы төлеу мезетінен бастап есепке алынады
Есептеу әдісі бойынша табыстар мен шегерімдер ақы төлеудің уақытына
қарамастан жұмысты орындау, қызмет көрсету, тауарларды өткізу және кіріске
алу мақсатымен тиеп жіберу мезетінен бастап есепке алынады. Бұл әдіс салық
қызметтері үшін қолайлырақ және оны Қазақстанның барлық төлеушілері
қолдануға қабылданған. Төлеушілер үшін оның кемшілігі - салық төлемдері
жеткізілім тіпті уақытында төленбеген жағдайда да аударылуы тиіс, бұл
айналым қаражаттарын оқшаландыруға ұрындырады.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі салықтардың, алымдардың және
баждардың түрлерін, салық қатынастарын реттейтін құқықтық нормаларды және
салық қызметі органдарын қамтиды.
Салықтық бақылау - салық қызметі органдарының салық заңнамасының
орындалуын, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы
жарналарының толық және уақытылы аударылуын бақылауы. Салықтық бақылау
мынандай нысандарда жүзеге асырылады:
- салық төлеушілердің тіркеу есебі;
-салық салу объектілері мен салық салуға байлынысты объектілерді есепке
алу;
-қосылған құнға салынатын салықты төлеушілерді есепке алу;
- салық тексерістері;
- камералдық бақылау;
- салық төлеушілердің қаржы шаруашылық қызметтерінің мониторингі;
- фискалдық жады бар бақылау - касса машиналарын қолдану ережелері;
акцизделінетін тауарлырдың кейбір түрлерін таңбалау және акциздік
посттыларды ;
- мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, бағалау және сату
тәртібін сақтауды тексеру ;
- уәкілетті органдарға бақылау жасау;
Кедендік бақылаудың агенттігі өз құзыры шегінде Қазақстан Республикасының
кеден шекарасы арқылы тауарлардың өтумен байланысты төленуі тиіс салықтарды
және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді өндіріп алу жөніндегі
салықтық бақылауды Салық кодексіне және кеден заңнамасына сәйкес жүзеге
асады.
Салық салу объектісі жөнінде салық төлеушілірдің есеп құжаттамасы жазбаша
және электронды түрде жасалынады
Кәсіпорындағы салық төлеу есебі Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің
2005 жылы бекітілген Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына
сәйкес қаржылық есептілікті жасайтын ұйымдар үшін бухгалтерлік есеп
шоттарының жұмыс жоспарын әзірлеу жөніндегі нұсқаулық негізінде
жүргізіледі.
Салық төлеумен бйланысты есепті осы бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс
жоспарын Қысқа мерзімді міндеттемелер бөлімінің шоттары Қысқа мерзімді
міндеттемелер бөлімінің шоттары қысқа мерзімді ретінде жіктелетін ұйым
міндеттемелерін есепке алуға арналған. Егер ұйымның қалыпты операциялық
циклы барысында міндеттемені төлеу жорамалданса немесе ол баланс күнінен
кейін он екі ай ішінде орындалуға тиіс болса ол қысқа мерзімді міндеттеме
ретінде жіктеледі. Барлық қалған міндеттемелер ұзақ мерзімді міндеттемелер
ретінде жіктеледі.
Қысқа мерзімді міндеттемелер бөлімі мынадай кіші бөлімдерді қамтиды:
3000 – Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер,
3100 – Салықтар бойынша міндеттемелер,
3200 – Басқа да міндетті және еркін төлемдер бойынша міндеттемелер,
3300 – Қысқа мерзімді кредиторлық берешек,
3400 – Қысқа мерзімді бағалау міндеттемелері,
3500 – Өзге қысқа мерзімді міндеттемелер.
3000 Қысқа мерзімді қаржы міндеттемелері кіші бөлімі қысқа мерзімді
кредиторлық берешекті алып тастағанда, 1 жылға дейінгі мерзіммен қысқа
мерзімді қаржы міндеттемелерін есептеуге арналған. Қаржы міндеттемелері –
бұл шартпен уағдаласылған міндеттемелер:
- басқа ұйымның ақша қаражаттарын немесе өзге қаржы активтерін беруге;
немесе
- ықтимал тиімсіз шартпен басқа ұйыммен қаржы құралдарымен алмасуға.
3100 Салық бойынша міндеттемелер кіші бөлімі ұйымның салық төлеу
жөніндегі міндеттемелерін есепке алуға арналған және шоттардың келесі
топтарын қамтиды:
3110 – Төлеуге тиісті копорациялық табыс салығы, мұнда төлеуге жататын
корпорациялық табыс салығы есепке алынады;
3120 – Жеке табыс салығы, мұнда жеке табыс салығын есептеумен және
төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3130 – Қосылған құн салығы, мұнда қосылған құн салығын есептеумен және
төлеумен байланысты операциялар есепке алынады;
3140 – Акциздер, мұнда акциздерді есептеумен және төлеумен байланысты
операциялар көрініс табады;
3150 – Әлеуметтік салық, мұнда әлеуметтік салықты есептеумен және
төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3160 – Жер салығы, мұнда жер салығын есептеумен және төлеумен
байланысты операциялар көрініс табады;
3170 – Көлік құралдары салығы, мұнда көлік құралдарына салық есептеумен
және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3180 – Мүлік салығы, мұнда мүлікке салық есептеумен және төлеумен
байланысты операциялар көрініс табады;
3190 – Өзге салықтар, мұнда алдағы топтарда көрсетілмеген өзге
салықтарды есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады.
3230 – Басқа міндетті төлемдер бойынша өзге міндеттемелер, мұнда басқа
міндетті төлемдер, мысалы алымдар, мемлекеттік баждар, төлемдер бойынша
аударымдарды есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс
табады;
Кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер кіші бөлімі мерзімі
ұзартылған корпорациялық табыс салығын есепке алуға арналған және шоттар
топтарын қамтиды:
4310 Корпорациялық табыс салығы бойынша кейінге қалдырылған салықтық
міндеттемелер, мұнда салық салынатын уақыттағы айырмаға байланысты болашақ
кезеңдерде төлеуге жататын пайдаға салынатын салық сомасы есепке алынады.
Салық салынатын уақыттағы айырмалар – активтің немесе міндеттеменің
теңгерімдік құны өтелгенде немесе жабылғанда, болашақ кезеңдердің салық
салынатын пайдаларын (салық зияндарын) анықтаған жағдайда, салық салынатын
сомалардың пайда болуына алып келетін уақытша айырмашылықтар.
4400 Өзге ұзақ мерзімді міндеттемелер кіші бөлімі алдағы кіші бөлімдерде
көрсетілмеген өзге ұзақ мерзімді міндеттемелерді есепке алуға арналған және
шоттардың келесі топтарын қамтиды:
4410 – Алынған ұзақ мерзімді аванстар, мұнда тауарларды, шикізатты,
материалдарды жеткізу, қызметтер көрсету өзге алынған аванстар негізінде,
сондай-ақ жеткізушілерге ішінара дайындық бойынша өндірілген өнімге ақы
төлеу бойынша алынған аванстар және өзге алынған ұзақ мерзімді аванстар
есепке алынады;
4420 – Алдағы кезеңдердің кірістері, мұнда болашақ есепті кезеңге
жатпайтын, ағымдағы есепті кезеңде алынған кірістер көрініс табады;
4430 – Өзге ұзақ мерзімді міндеттемелер, мұнда алдағы топтарды
көрсетілмеген өзге ұзақ мерзімді міндеттемелер есепке алынады.
Типтік жоспар бойынша Жұмыс жоспары бойынша
631Төленуге тиісті корпоративтік 3111
табыс салығы
632 Төлеу мерзімі кейінгге 4311
қалдырылған корпоративтік табыс
салығы
633 Қосылған құнға салынатын салық 3131
634 Акциздер 3141
635 Әлеуметтік салық 3151
636 Жер салығы 3161
637 Мүлікке салынатын салық 3181
638 Көлік құралдарына салынатын 3171
салық
Қосылған құн салығының ставкасы 2007 жылдан бастап 1 пайызға төмендеді,
әлеуметтік және табыс салығының төмендетілген болатын.
2007 жылдан бастап жеке тұлғалар үшін жеке табыс салығының тіркелген
ставкасын 10 пайыз мөлшерінде енгізді, ол орташа ставкасы 10 пайыздан
жоғары болатын жеке облыстардан басқа, жергілікті бюджеттердің кіріс
базасының төмендеуіне әкеп соқпайды.
Әлеуметтік салық 2008 жылдан бастап 30 пайызға төмендейді. Жергілікті
бюджеттің шығындары 120 млрд.-қа жуық теңгені құрайды. Осы сомалар 2008-
2010 жылдарға арналған ресми трансферттерді айқындаған кезде есепке
алынады.
Әлеуметтік салықты төмендету есебінен “конвертпен” алынатын айлықтар мен
салық салынбайтын еңбекақы қорын “көлеңкелі” айналымнан шығаруды көздейді.
2.2 Жер салығының есептілігі
Жер салығын анықтауға қажетті салық базасы жер учаскесінің алаңы болып
табылады.
Жеке тұлғаларға жеке үй шаруашылығын, бақташылық және саяжайлық, құрылыс
жүріп жатқан ауылшаруашылығына арналып берілген жерлерге салынатын базалық
салық ставкалары келесі мөлшерде бекітіледі:
0,50 га дейінгі алаңды қоса алғанда – 0,01 гектар үшін 20 теңге;
0,50 гектардан асатын алаң – 0,01 гектар үшін 100 теңге.
Елді мекендер орналасқан жерлерге салынатын базалық салық ставкалары
Елді мекен орналасқан жерлерге салынатын базалық салық ставкалары (үй
салынған жер учаскеден тыс) бір шаршы метрге шаққандағы есепте келесі
мөлшерде бекітіледі.
Үйдегі жер учаскесі болып тұрғын үймен қамтамасыз етілуге арналған және
тұрғын үй қоры, соның ішінде құрылыс пен ғимарат салынбаған, елді-
мекендерге қатысты жер учаскесі саналады.Үйдегі жер учаскелері төмендегідей
базалық салық ставкалары бойынша салықсалуға жатады:
Астана, Алматы қалалары мен облыстық маңызды қалалар үшін:
1000 шаршы метрге дейінгі алаңды қоса алғанда – 1 шаршы метр үшін 6,00
теңге;
1000 шаршы метрден асатын алаң - 1 шаршы метр үшін 6,00 теңге.
Жергілікті өкілетті органдардың шешімі бойынша 1000 шаршы метрден асатын
жер учаскесіне салынатын салық ставкалары 1 шаршы метрге 6,00-ден 0,20-ге
дейін төмендеуі мүмкін. Басқа елді-мекендер үшін:
5000 шаршы метрге дейінгі алаң – 1 шаршы метр үшін 0,20 теңге;
5000 шаршы метрден асатын алаң – 1 шаршы метріне 1,00 теңге.
Жергілікті өкілетті органдардың шешімі бойынша 5000 шаршы метрден асатын
жер учаскесіне салынатын салық ставкалары 1 шаршы метрге 1,00-ден 0,20-ге
дейін төмендеуі мүмкін.
Жер салығы мына негізде бөлінеді:
тұрақты жер учаскенің немесе уақытша өтемсыз жер пайдалану туралы
куәландыратын құжаттар;
жер ресурстарын басқару жөніндегі өкілетті органның әр жылдың 1 қаңтарында
мемлекеттік сандық және сапалық жер учаскесінің мәлімдемелері. Жер
учаскесіне құқықты білдіретін құжаттарға жер учаскесінің идентификациялық
түрін көрсететін және жер учаскесінің жекелік иелегіне деген өкілетті
органның берген және жер учаскесіне құқықбекіту негізіндегі құжаттар
жатады. Жер салығын бөлу салық төлеушінің жер учаскесін алғаннан
бастағандағы айдың басынан бастап келесі айға дейін жүзеге асырылады. Жалпы
жекелік иелігінде орналасқан салықсалу нысаны бойынша салық сол жер
учаскесіндегі үлесіне пропорционалды түрде бөлінеді.
Жер салығын төлеу жер учаскесінің орналасқан жері бойынша бюджетке
төленеді. Жеке тұлғалар (жеке кәсіпкерлер, жеке меншік адвокаттар мен
нотариустарды қоспағанда) ағымдағы жалдың бірінші қазанына дейін жер
салығын бюджетке төлейді. Жеке кәсіпкерлер, жеке меншік адвокаттар мен
нотариустар жер салығын Салық Кодексінің 340 бабында бекітілген тәртіппен
төлейді.
Жеке тұлғалардың жер салығын төлеуі әр жер уяаске бойынша салық
базасындағы алық ставкасына сәйкес салық органында 1 тамызға дейін
төленеді.
Жер салығын анықтаудағы Салық базасы жер учаскесінің аумағы болып табылады
Жер салығын төлеушілер дегеніміз салықсалу нысаны бар жеке тұлғалар:
- Иелік құқына
- Тұрақты жер пайдалану құқына
Жер салығын төлеушілерге мыналар жатпайды:
- Фермерлік шаруашылық ұшін арнайы салық режимі бойынша пайдаланылған жер
учаскесіне бірегей жер салығын төлеушілер;
- Ұлы Отан соғысына қастыушылар мен соларға теңестірілген тұлғалар,
мүгедектер, сонымен қатар мүгедектің ата-анасының бірінде:
- Тұрғын үй қорымен, соның ішіндегі құрылымдар мен ғимараттары бар жер
учаскелері;
- Үйдегі жер учаскесі;
- Жеке үй шаруашылығына немесе бақташылық қызметке арналған жер учаскелері;
- Ғараждық жер учаскелері;
- Батыр ана, Алтын алқа сияқты атағына ие болған көп балалы аналардың
тұрғын үй, ондағы басқа да ғимараттар мен үй ішіндегі жер учаскелері бар
аналар.
2.3 Мүлік салығының есебі
Жеке тұлғаның салық салу нысаны бойынша салық бөлу салық төлеушінің мекен-
жайына байланыссыз салық салыу нысанының орналасқан жеріндегі салық
органымен жүзеге асырылады. Мұндағы салық ставкасына сәйкес салық кезеңінің
1 тамызына дейін төленеді.
Егер салық кезеңі 12 айдан аз уақытты қамтыса, төленуге тиіс мүлік салығы
салық сомасын 12 айға бөліп, салық кезеңіндегі жекелік иелігі құқындағы
айларға көбейту арқылы есептеледі. Салық салу нысаны үшін бірнеше тұлға
иелігіндегі мүлікке салық олардың сол мүліктегі үлесімен қатар бөлінеді.
Егер бірнеше салық салу нысанының төлеушісі бір ғана тұлға болса, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz