Қ.Р-ның салық жүйесінің даму барысы
ЖОСПАР
I ТАРАУ.Салықтар және салық жүйесінің теориялық.әдістемелік негіздері
1.1. Салық ұғымы оның әлеуметтік.экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2.Салық жүйесінің даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.3. Салық алуды ұйымдастырудың негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
II ТАРАУ.Қ.Р.ның салық жүйесінің даму барысы
2.1. Жалпы мемлекеттік салықтардың салық жүйесіндегі рөлі ... ... ... ... ... ...12
2.2. Жергілікті салықтардың даму ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
III ТАРАУ. Қазіргі таңдағы Қазақстан Республикасының салық саясатының даму үдерісі
3.1. Қ.Р.ғы салық саясатын жетілдіру бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
3.2. Қазақстанда шет мемлекеттер салық жүйесін қолдану ерекшеліктері ... 29
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
Қосымша мәліметтер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
I ТАРАУ.Салықтар және салық жүйесінің теориялық.әдістемелік негіздері
1.1. Салық ұғымы оның әлеуметтік.экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2.Салық жүйесінің даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.3. Салық алуды ұйымдастырудың негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
II ТАРАУ.Қ.Р.ның салық жүйесінің даму барысы
2.1. Жалпы мемлекеттік салықтардың салық жүйесіндегі рөлі ... ... ... ... ... ...12
2.2. Жергілікті салықтардың даму ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
III ТАРАУ. Қазіргі таңдағы Қазақстан Республикасының салық саясатының даму үдерісі
3.1. Қ.Р.ғы салық саясатын жетілдіру бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
3.2. Қазақстанда шет мемлекеттер салық жүйесін қолдану ерекшеліктері ... 29
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
Қосымша мәліметтер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
КІРІСПЕ
Мемлекеттің тұрақты экономикасын құруда салықтар маңызды орын алады. Экономикалық мазмұн тұрғысынан салық дегеніміз тұрғын, кәсіпорын (фирма) мен ұйымдардан заңға негізделіп алынатын міндетті төлем жүйесі. Салық мәселесі мен салық салудың тамыры ғасырларға тереңдеп кеткен. Салық – нарықтық қатынастардың бір бөлігі, оның қызмет етуі елдегі экономикалық реформалардың нәтижелілігімен тығыз байланысты. Өз кезегінде жүргізілген салықтық реформаның тиімділігі мемлекеттің экономикалық дағдарысын, проблемаларын шешуші қызметін атқаруда. Яғни салық – бұл белгілі бір көлемде, белгілі бір мерзімде жалпы мемлекеттік қажеттіліктер үшін өкілетті мемлекеттік органдардың актілер негізінде бюджетке төленетін заңды және жеке тұлғалардың қайтарымсыз төлемдері. Салық мәселесімен А.Нұрымов, Б.Ермекбаева, Н.Мамыров, К.Ілиясов, Ө.Шеденов, Құлпыбаев сияқты белгілі ғалымдар айналысады. Бүгінгі күні еліміздің салық жүйесі біршама өзгерістерге ұшырап, дамып және нығайып келеді. Мысалы, 2006 жылғы Елбасының Жолдауына зерделей үңілгенде мұндағы әр тұжырым мұқият зерттеулермен, сараптаулармен, нақты болжаулармен түйінделгенін ұғынамыз. Президент биылғы Жолдауында Қазақстанның әлемнің бәсекеге барынша қабілетті әрі серпінді дамып келе жатқан мемлекеттерінің қатарына қалай қосылуы жолындағы негізгі жеті басым бағытты айқындаған екен. Сол басымдардың ішінде салық мәселесіне біршама өзгерістер енгізілді. Екінші басым бағыт Қазақстанды жаңа белеске көтеру-тұрлаулы экономикалық өрлеудің іргетасы болмақ. Яғни экономикалық саланы жаңарту және жаңғырту, қарқынды дамыту жолдарын ұстануымыз қажет деп қарастырылған. Мысалы, екінші басымдықты нақты іске асару мақсатында Президент Үкіметке мыналарды тапсырды:
1.Валюталық операцияларды жүзеге асару тәртібін оңайлату арқылы «Валюталық реттеу туралы»Заңға тәуелді актілерді әзірлеу жұмыстарын аяқтайтын болсын. 2. 2007жылдан бастап қосымша құн салығының ставкасын 1% -ға , ал 2008-2009 жылдары қосымша тағы да 1-2%-ға азайту. 3. 2008жылдан бастап әлеуметтік салық шамамен 30% -ға азайтылып, ол жұмыс берушілерді жұмысшылар жалақысын өсіруге ынталандыруы керек. 2007жылдан бастап, барлық жеке тұлғалар үшін табыс салығының10%-дық белгіленген мөлшерлемесі енгізілсін. Еңбек ақысы аз жұмысшылар санатының табыс деңгейін сақтау мақсатында айлық есептік көрсеткіштің орнына олардың салық салынатын табысынан ең аз жалақы мөлшерін алып тастауды ұсынамын. 4.2007 жылдың 1 қантарынан бастап шағын бизнес субъектілері үшін салық салудың кемітілген бірыңғай мөлшерлемесі енгізілсін. 5.Алты ай ішінде жоғарыда айтылған Салық қызметінің арнайы бөлімін құру жөнінде нақты ұсыныс әзірленсін және т.б. Осы аталған мәселе – курстық жұмыстың өзектілігін көрсетеді. Салықтар – мемлекет қаржысының тұрақты қайнар көзі болып табылады. Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланады. Салықтар мемлекеттің егемендігінің бір көрінісі. Осынысымен салықтар мемлекет меншігі мен заемдарынан түсетін табыстан ерекшеленеді. Курстық жұмыстың мақсаты – мемлекеттің экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз етудегі салықтардың алатын орны мен рөліне талдау жасау болып табылады.
Курстық жұмыстың міндеті – қойылған мақсатқа жету, ол үшін салықтың мәнін, мазмұнын, атқаратын қызметін, шет елдік салық салу тәжірибесін, салық салу саясатының даму жағдайын, оны жетілдіру жолдарын теориялық тұрғыда қарай отырып, оны практикамен ұштастыру, қорытынды жасау болып табылады.
Курстық жұмыста Қазақстан Республикасының салық жүйесіне толық сипаттама берілген. Қазіргі кездегі салықтардың мәнін, маңызын, нарықтық экономикадағы алатын орнын, негізгі проблемаларын және жетілдіру жолдарын қарастырдық.
Салық салудың негізгі мақсаты – мемлекет қазынасын толтыру, еліміздің экономикасын дамыту, әлеуметтік жағдайды жақсарту және кәсіпорын, тұрғындар қаржыларын қоғамдық қажеттілікке тарту болып табылады. Салықсыз мемлекеттің және онымен байланысты барлығының да өмір сүруі мүмкін емес. Қазіргі кездегі салықтардың маңызы мен рөлі мемлекеттік органдарды қаржы ресурстарымен қамтамасыз етумен шектелмейді. Салықтар ұлттық табысты мемлекеттендірудің басты құралы. Олардың макроэкономикалық рөлі артып келеді, мұны ЖҰӨ-нің көлеміндегі салық үлесінің ұлғаюынан көруге болады. Салықтар экономикалық белсенділікті арттырудың, ұдайы өндіріс процесіне әрекет етудің басты бір тұтқасы ретінде – жаңа сипатқа ие болуда. Мұндай ықпал көп бағытта жүргізуде.
Курстық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттерден және қосымша мәліметтерден тұрады. Бірінші бөлімде салықтың мәні, мазмұны, атқаратын қызметтері, түрлері және салық салуды ұйымдастырй туралы жазылған.
Екінші бөлімінде Қазақстан Республикасының жалпы және жергілікті салықтарының көрсеткіштеріне экономикалық талдау жасалған.
Үшінші бөлімінде Қазақстан Республикасының салық саясатының жетілдіру жағдайы, шет мелекеттердің салық жүйесінің ерекшеліктері туралы жазылған. Сонымен, мемлекеттің нарықтық экономикасын құруға әсер етуіне көмектесетін экономикалық тетіктердің ішіндегі салықтың мәні зор.
Мемлекеттің тұрақты экономикасын құруда салықтар маңызды орын алады. Экономикалық мазмұн тұрғысынан салық дегеніміз тұрғын, кәсіпорын (фирма) мен ұйымдардан заңға негізделіп алынатын міндетті төлем жүйесі. Салық мәселесі мен салық салудың тамыры ғасырларға тереңдеп кеткен. Салық – нарықтық қатынастардың бір бөлігі, оның қызмет етуі елдегі экономикалық реформалардың нәтижелілігімен тығыз байланысты. Өз кезегінде жүргізілген салықтық реформаның тиімділігі мемлекеттің экономикалық дағдарысын, проблемаларын шешуші қызметін атқаруда. Яғни салық – бұл белгілі бір көлемде, белгілі бір мерзімде жалпы мемлекеттік қажеттіліктер үшін өкілетті мемлекеттік органдардың актілер негізінде бюджетке төленетін заңды және жеке тұлғалардың қайтарымсыз төлемдері. Салық мәселесімен А.Нұрымов, Б.Ермекбаева, Н.Мамыров, К.Ілиясов, Ө.Шеденов, Құлпыбаев сияқты белгілі ғалымдар айналысады. Бүгінгі күні еліміздің салық жүйесі біршама өзгерістерге ұшырап, дамып және нығайып келеді. Мысалы, 2006 жылғы Елбасының Жолдауына зерделей үңілгенде мұндағы әр тұжырым мұқият зерттеулермен, сараптаулармен, нақты болжаулармен түйінделгенін ұғынамыз. Президент биылғы Жолдауында Қазақстанның әлемнің бәсекеге барынша қабілетті әрі серпінді дамып келе жатқан мемлекеттерінің қатарына қалай қосылуы жолындағы негізгі жеті басым бағытты айқындаған екен. Сол басымдардың ішінде салық мәселесіне біршама өзгерістер енгізілді. Екінші басым бағыт Қазақстанды жаңа белеске көтеру-тұрлаулы экономикалық өрлеудің іргетасы болмақ. Яғни экономикалық саланы жаңарту және жаңғырту, қарқынды дамыту жолдарын ұстануымыз қажет деп қарастырылған. Мысалы, екінші басымдықты нақты іске асару мақсатында Президент Үкіметке мыналарды тапсырды:
1.Валюталық операцияларды жүзеге асару тәртібін оңайлату арқылы «Валюталық реттеу туралы»Заңға тәуелді актілерді әзірлеу жұмыстарын аяқтайтын болсын. 2. 2007жылдан бастап қосымша құн салығының ставкасын 1% -ға , ал 2008-2009 жылдары қосымша тағы да 1-2%-ға азайту. 3. 2008жылдан бастап әлеуметтік салық шамамен 30% -ға азайтылып, ол жұмыс берушілерді жұмысшылар жалақысын өсіруге ынталандыруы керек. 2007жылдан бастап, барлық жеке тұлғалар үшін табыс салығының10%-дық белгіленген мөлшерлемесі енгізілсін. Еңбек ақысы аз жұмысшылар санатының табыс деңгейін сақтау мақсатында айлық есептік көрсеткіштің орнына олардың салық салынатын табысынан ең аз жалақы мөлшерін алып тастауды ұсынамын. 4.2007 жылдың 1 қантарынан бастап шағын бизнес субъектілері үшін салық салудың кемітілген бірыңғай мөлшерлемесі енгізілсін. 5.Алты ай ішінде жоғарыда айтылған Салық қызметінің арнайы бөлімін құру жөнінде нақты ұсыныс әзірленсін және т.б. Осы аталған мәселе – курстық жұмыстың өзектілігін көрсетеді. Салықтар – мемлекет қаржысының тұрақты қайнар көзі болып табылады. Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланады. Салықтар мемлекеттің егемендігінің бір көрінісі. Осынысымен салықтар мемлекет меншігі мен заемдарынан түсетін табыстан ерекшеленеді. Курстық жұмыстың мақсаты – мемлекеттің экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз етудегі салықтардың алатын орны мен рөліне талдау жасау болып табылады.
Курстық жұмыстың міндеті – қойылған мақсатқа жету, ол үшін салықтың мәнін, мазмұнын, атқаратын қызметін, шет елдік салық салу тәжірибесін, салық салу саясатының даму жағдайын, оны жетілдіру жолдарын теориялық тұрғыда қарай отырып, оны практикамен ұштастыру, қорытынды жасау болып табылады.
Курстық жұмыста Қазақстан Республикасының салық жүйесіне толық сипаттама берілген. Қазіргі кездегі салықтардың мәнін, маңызын, нарықтық экономикадағы алатын орнын, негізгі проблемаларын және жетілдіру жолдарын қарастырдық.
Салық салудың негізгі мақсаты – мемлекет қазынасын толтыру, еліміздің экономикасын дамыту, әлеуметтік жағдайды жақсарту және кәсіпорын, тұрғындар қаржыларын қоғамдық қажеттілікке тарту болып табылады. Салықсыз мемлекеттің және онымен байланысты барлығының да өмір сүруі мүмкін емес. Қазіргі кездегі салықтардың маңызы мен рөлі мемлекеттік органдарды қаржы ресурстарымен қамтамасыз етумен шектелмейді. Салықтар ұлттық табысты мемлекеттендірудің басты құралы. Олардың макроэкономикалық рөлі артып келеді, мұны ЖҰӨ-нің көлеміндегі салық үлесінің ұлғаюынан көруге болады. Салықтар экономикалық белсенділікті арттырудың, ұдайы өндіріс процесіне әрекет етудің басты бір тұтқасы ретінде – жаңа сипатқа ие болуда. Мұндай ықпал көп бағытта жүргізуде.
Курстық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттерден және қосымша мәліметтерден тұрады. Бірінші бөлімде салықтың мәні, мазмұны, атқаратын қызметтері, түрлері және салық салуды ұйымдастырй туралы жазылған.
Екінші бөлімінде Қазақстан Республикасының жалпы және жергілікті салықтарының көрсеткіштеріне экономикалық талдау жасалған.
Үшінші бөлімінде Қазақстан Республикасының салық саясатының жетілдіру жағдайы, шет мелекеттердің салық жүйесінің ерекшеліктері туралы жазылған. Сонымен, мемлекеттің нарықтық экономикасын құруға әсер етуіне көмектесетін экономикалық тетіктердің ішіндегі салықтың мәні зор.
Қолданылған әдебиеттер
1.Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы. Жетісу №26, 2006 жыл 4 наурыз.
2.Ермекбаева Б.Ж., „Салықтар және салық салу”,- Алматы: „Қазақ Университеті”, 2003.
3.Ілиясов Н.Қ., Құлпыбаев С. “Қаржы”- Алматы: 2005.
4. Шеденов Ө.Қ., Байжомартов Ө.С., Комягин Б.И. „Жалпы экономикалық теория”,- Оқулық. Алматы: 2002.
4. Ілиясов Ң.Қ., Нұрлыбаев С. „Қаржы” Алматы 2005 ж.
5. Мамыров Н.Қ., Тлеужанова М.Ә. „Макроэкономика”,- Оқулық Алматы: Экономика, 2003.
6. „Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер” туралы Қазақстан Республикасының Салық Кодексі,- Алматы: 2004.
7. Худяков А.И., Бродский Г.М. „Теория налогообложения”,- Издательство норма – К Алматы: 2002.
8. проф.В.Д. Камаева „Экономическая теория”,- под редакцией д-р экономических наук, Москва, ИМПЭ: 1998.
9.Алданыш Нұрымов, “Налоги и финансы рыночной экономики”,- “Елорда” Астана: 2004.
10. Әубәкіров Я, Нәрібаев К. „Экономикалық теория негіздері”,- 1998.
11.Ермекбаева Б.Ж. “ Шет мемлекеттер салығы”,- Алматы: 2004.
12. Найманбаев С.М. “Салықтық құқық”, - Алматы: “Жеті жарғы” 2005.
13.” Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер” туралы ҚР-ң Салық Кодексі,- Алматы: 2005.
14.Смағұлова Г.С. “Аймақтық экономиканы басқару мәселелері”,- Алматы: Экономика 2005.
15. “ Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер” туралы ҚР-ң Салық Кодексі,- Алматы: 2006.
16.”Қаржы қаражат” экономикалық журналы 5/2001 “Налоговые проблемы”.
17.Ильясов К.К., Зейнелғабдин А.Б., Ермекбаева Б.Ж. “Налоги и налогообложение”,- Алматы: Рауан 1995.
18.Искакова З.Д. “Реформирование налоговой системы в разрешении проблемы формирования доходов государственного бюджета Казахстана”,- Вестник. Серия экономика. Алматы: №3(43) 2004.
19.„Қазақстанның нарықтық экономикасының қаржы-несиелік проблемалары”,- Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті, Алматы: 200.
20. „Қаржы қаражат” экономикалық журналы. 12/99 „Салық жүйесін жандандыру жолдары”.
21.Карагусова Г. “Сущность налогообложения”,- Алматы: 2000.
22.Сейдахметов Ф.С. “ Налоги в Казахстане”,- Алматы: 2002.
23. Масаимова С.Ж. „Мировой опыт налогового стимулирования развития производства” –Вестник КазЭУ 8/2003.
24.Туралыкова Е. “ Совершенствование налоговой системы РК”,- // Бухгалтер и налоги №6-2004.
25.Алибеков М.О. “ О главном налоговом реформировании”,- // Аль-Пари, №9, 2000.
26. Сахариев С.С., Сахариева А.С. „Жаңа кезең – экономикалық теориясы”,- Алматы: „Данекер” 2004.
27.www.minfin.kz Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігі сайты
28.www.аfn.kz
1.Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы. Жетісу №26, 2006 жыл 4 наурыз.
2.Ермекбаева Б.Ж., „Салықтар және салық салу”,- Алматы: „Қазақ Университеті”, 2003.
3.Ілиясов Н.Қ., Құлпыбаев С. “Қаржы”- Алматы: 2005.
4. Шеденов Ө.Қ., Байжомартов Ө.С., Комягин Б.И. „Жалпы экономикалық теория”,- Оқулық. Алматы: 2002.
4. Ілиясов Ң.Қ., Нұрлыбаев С. „Қаржы” Алматы 2005 ж.
5. Мамыров Н.Қ., Тлеужанова М.Ә. „Макроэкономика”,- Оқулық Алматы: Экономика, 2003.
6. „Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер” туралы Қазақстан Республикасының Салық Кодексі,- Алматы: 2004.
7. Худяков А.И., Бродский Г.М. „Теория налогообложения”,- Издательство норма – К Алматы: 2002.
8. проф.В.Д. Камаева „Экономическая теория”,- под редакцией д-р экономических наук, Москва, ИМПЭ: 1998.
9.Алданыш Нұрымов, “Налоги и финансы рыночной экономики”,- “Елорда” Астана: 2004.
10. Әубәкіров Я, Нәрібаев К. „Экономикалық теория негіздері”,- 1998.
11.Ермекбаева Б.Ж. “ Шет мемлекеттер салығы”,- Алматы: 2004.
12. Найманбаев С.М. “Салықтық құқық”, - Алматы: “Жеті жарғы” 2005.
13.” Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер” туралы ҚР-ң Салық Кодексі,- Алматы: 2005.
14.Смағұлова Г.С. “Аймақтық экономиканы басқару мәселелері”,- Алматы: Экономика 2005.
15. “ Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер” туралы ҚР-ң Салық Кодексі,- Алматы: 2006.
16.”Қаржы қаражат” экономикалық журналы 5/2001 “Налоговые проблемы”.
17.Ильясов К.К., Зейнелғабдин А.Б., Ермекбаева Б.Ж. “Налоги и налогообложение”,- Алматы: Рауан 1995.
18.Искакова З.Д. “Реформирование налоговой системы в разрешении проблемы формирования доходов государственного бюджета Казахстана”,- Вестник. Серия экономика. Алматы: №3(43) 2004.
19.„Қазақстанның нарықтық экономикасының қаржы-несиелік проблемалары”,- Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті, Алматы: 200.
20. „Қаржы қаражат” экономикалық журналы. 12/99 „Салық жүйесін жандандыру жолдары”.
21.Карагусова Г. “Сущность налогообложения”,- Алматы: 2000.
22.Сейдахметов Ф.С. “ Налоги в Казахстане”,- Алматы: 2002.
23. Масаимова С.Ж. „Мировой опыт налогового стимулирования развития производства” –Вестник КазЭУ 8/2003.
24.Туралыкова Е. “ Совершенствование налоговой системы РК”,- // Бухгалтер и налоги №6-2004.
25.Алибеков М.О. “ О главном налоговом реформировании”,- // Аль-Пари, №9, 2000.
26. Сахариев С.С., Сахариева А.С. „Жаңа кезең – экономикалық теориясы”,- Алматы: „Данекер” 2004.
27.www.minfin.kz Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігі сайты
28.www.аfn.kz
ЖОСПАР
I ТАРАУ.Салықтар және салық жүйесінің теориялық-әдістемелік негіздері
1.1. Салық ұғымы оның әлеуметтік-экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2.Салық жүйесінің даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.3. Салық алуды ұйымдастырудың негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...9
II ТАРАУ.Қ.Р-ның салық жүйесінің даму барысы
2.1. Жалпы мемлекеттік салықтардың салық жүйесіндегі рөлі ... ... ... ... ... ...12
2.2. Жергілікті салықтардың даму ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 21
III ТАРАУ. Қазіргі таңдағы Қазақстан Республикасының салық саясатының даму үдерісі
3.1. Қ.Р-ғы салық саясатын жетілдіру бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... 23
3.2. Қазақстанда шет мемлекеттер салық жүйесін қолдану ерекшеліктері ... 29
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
Қосымша мәліметтер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
КІРІСПЕ
Мемлекеттің тұрақты экономикасын құруда салықтар маңызды орын алады. Экономикалық мазмұн тұрғысынан салық дегеніміз тұрғын, кәсіпорын (фирма) мен ұйымдардан заңға негізделіп алынатын міндетті төлем жүйесі. Салық мәселесі мен салық салудың тамыры ғасырларға тереңдеп кеткен. Салық - нарықтық қатынастардың бір бөлігі, оның қызмет етуі елдегі экономикалық реформалардың нәтижелілігімен тығыз байланысты. Өз кезегінде жүргізілген салықтық реформаның тиімділігі мемлекеттің экономикалық дағдарысын, проблемаларын шешуші қызметін атқаруда. Яғни салық - бұл белгілі бір көлемде, белгілі бір мерзімде жалпы мемлекеттік қажеттіліктер үшін өкілетті мемлекеттік органдардың актілер негізінде бюджетке төленетін заңды және жеке тұлғалардың қайтарымсыз төлемдері. Салық мәселесімен А.Нұрымов, Б.Ермекбаева, Н.Мамыров, К.Ілиясов, Ө.Шеденов, Құлпыбаев сияқты белгілі ғалымдар айналысады. Бүгінгі күні еліміздің салық жүйесі біршама өзгерістерге ұшырап, дамып және нығайып келеді. Мысалы, 2006 жылғы Елбасының Жолдауына зерделей үңілгенде мұндағы әр тұжырым мұқият зерттеулермен, сараптаулармен, нақты болжаулармен түйінделгенін ұғынамыз. Президент биылғы Жолдауында Қазақстанның әлемнің бәсекеге барынша қабілетті әрі серпінді дамып келе жатқан мемлекеттерінің қатарына қалай қосылуы жолындағы негізгі жеті басым бағытты айқындаған екен. Сол басымдардың ішінде салық мәселесіне біршама өзгерістер енгізілді. Екінші басым бағыт Қазақстанды жаңа белеске көтеру-тұрлаулы экономикалық өрлеудің іргетасы болмақ. Яғни экономикалық саланы жаңарту және жаңғырту, қарқынды дамыту жолдарын ұстануымыз қажет деп қарастырылған. Мысалы, екінші басымдықты нақты іске асару мақсатында Президент Үкіметке мыналарды тапсырды:
1.Валюталық операцияларды жүзеге асару тәртібін оңайлату арқылы Валюталық реттеу туралыЗаңға тәуелді актілерді әзірлеу жұмыстарын аяқтайтын болсын. 2. 2007жылдан бастап қосымша құн салығының ставкасын 1% -ға , ал 2008-2009 жылдары қосымша тағы да 1-2%-ға азайту. 3. 2008жылдан бастап әлеуметтік салық шамамен 30% -ға азайтылып, ол жұмыс берушілерді жұмысшылар жалақысын өсіруге ынталандыруы керек. 2007жылдан бастап, барлық жеке тұлғалар үшін табыс салығының10%-дық белгіленген мөлшерлемесі енгізілсін. Еңбек ақысы аз жұмысшылар санатының табыс деңгейін сақтау мақсатында айлық есептік көрсеткіштің орнына олардың салық салынатын табысынан ең аз жалақы мөлшерін алып тастауды ұсынамын. 4.2007 жылдың 1 қантарынан бастап шағын бизнес субъектілері үшін салық салудың кемітілген бірыңғай мөлшерлемесі енгізілсін. 5.Алты ай ішінде жоғарыда айтылған Салық қызметінің арнайы бөлімін құру жөнінде нақты ұсыныс әзірленсін және т.б. Осы аталған мәселе - курстық жұмыстың өзектілігін көрсетеді. Салықтар - мемлекет қаржысының тұрақты қайнар көзі болып табылады. Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланады. Салықтар мемлекеттің егемендігінің бір көрінісі. Осынысымен салықтар мемлекет меншігі мен заемдарынан түсетін табыстан ерекшеленеді. Курстық жұмыстың мақсаты - мемлекеттің экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз етудегі салықтардың алатын орны мен рөліне талдау жасау болып табылады.
Курстық жұмыстың міндеті - қойылған мақсатқа жету, ол үшін салықтың мәнін, мазмұнын, атқаратын қызметін, шет елдік салық салу тәжірибесін, салық салу саясатының даму жағдайын, оны жетілдіру жолдарын теориялық тұрғыда қарай отырып, оны практикамен ұштастыру, қорытынды жасау болып табылады.
Курстық жұмыста Қазақстан Республикасының салық жүйесіне толық сипаттама берілген. Қазіргі кездегі салықтардың мәнін, маңызын, нарықтық экономикадағы алатын орнын, негізгі проблемаларын және жетілдіру жолдарын қарастырдық.
Салық салудың негізгі мақсаты - мемлекет қазынасын толтыру, еліміздің экономикасын дамыту, әлеуметтік жағдайды жақсарту және кәсіпорын, тұрғындар қаржыларын қоғамдық қажеттілікке тарту болып табылады. Салықсыз мемлекеттің және онымен байланысты барлығының да өмір сүруі мүмкін емес. Қазіргі кездегі салықтардың маңызы мен рөлі мемлекеттік органдарды қаржы ресурстарымен қамтамасыз етумен шектелмейді. Салықтар ұлттық табысты мемлекеттендірудің басты құралы. Олардың макроэкономикалық рөлі артып келеді, мұны ЖҰӨ-нің көлеміндегі салық үлесінің ұлғаюынан көруге болады. Салықтар экономикалық белсенділікті арттырудың, ұдайы өндіріс процесіне әрекет етудің басты бір тұтқасы ретінде - жаңа сипатқа ие болуда. Мұндай ықпал көп бағытта жүргізуде.
Курстық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттерден және қосымша мәліметтерден тұрады. Бірінші бөлімде салықтың мәні, мазмұны, атқаратын қызметтері, түрлері және салық салуды ұйымдастырй туралы жазылған.
Екінші бөлімінде Қазақстан Республикасының жалпы және жергілікті салықтарының көрсеткіштеріне экономикалық талдау жасалған.
Үшінші бөлімінде Қазақстан Республикасының салық саясатының жетілдіру жағдайы, шет мелекеттердің салық жүйесінің ерекшеліктері туралы жазылған. Сонымен, мемлекеттің нарықтық экономикасын құруға әсер етуіне көмектесетін экономикалық тетіктердің ішіндегі салықтың мәні зор.
I ТАРАУ.Салықтар және салық жүйесінің теориялық-әдістемелік негіздері
0.1. Салық ұғымы оның әлеуметтік-экономикалық мәні
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар-бұл мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгіленген,белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір бөлігі болып табылады.салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады. Салықтар мелекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп дамуының негізі болып табылады.Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық нысандары мен әдістері өзгерді,игерілді мемлекеттің қажеттіліктерімен сұрау салуларына бейімделді.Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып,олардың дамыған жүйесінде өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылцымен жаңаруымен қабаттаса жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысымен саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі-ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы мемлекеттің кірістері және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады. Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді ал салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні,олардың түрлері ман рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен,мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады.Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу әрбір азаматтың қасиетті борышы деген еді.
Қазақстан Республикасы Конститутциясының 35-бабында:заңды түрде белгіленген салықтарды,алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады,-деп жазылған.
Салықтарда ежелден салық жүктемесін (салық ауыртпалығын) бөлудіңі екі қағидаты қалыптасқан:
1)пайда (алынған игіліктер) қағидаты;
2) қайыр көрсету (төлем қабілеттілігі) қағидаты.
Алынған игіліктерге және төлем қабілеттілігіне салық салудың қағидаттарын пайдалану салық мөлшерлемелерін белгілеуге және табыстың өсуіне қарай олардың өзгеруіне саяды.
Салықты ұтымды ұйымдастырудың классикалық қағидаттарын бұрын А.Смит ұсынған еді.Олар мынаған саяды:
1)салық салық төлеушінің әрқайсысының табысына сәйкес алынуы тиіс (әділеттілік қағидаты);
2)салықтардың мөлшерімен оны төлеу мерзімі алдын ала және дәл анықталуы керек (анықтылық қағидаты);
3)әрбір салық салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және тиімді әдіспен алынуы тиіс(қолайлылық қағидаты);
4)салықты алудың шығындары өте аз болуы қажет(үнем қағидаты).
Бұл қағидаттарды пайдалану салық салуда зорлық-зомбылықты жоқ етті,бұл процеске реттемелеуді енгізді және А.Смитке салықтар-оны төлейтіндерге құлшылықтың нышаны емес,бостандықтығы нышаны деп қорытынды жасауға мүмкіндік берді.
Салық салудың қазіргі қағидаттары мынаған саяды.
1. Салық салудағы әділдік қағидаты екі аспектіде қарастырылады:
а) деңгейлес теңдікке жету-салық төлеушілердің табыстарына тең жағдайда біркелкі салық салынады;
б) сатылас теңдікті сақтау-жеке тұлғалардың табыстарына салық салу табыстардың бір бөлігін қайта бөлу үшін прогрессивті шәкіл бойынша сараланған мөлшерлемелерді қолдана отырып жүргізілуі тиіс.
2. Қарапайымдылық қпғидаты. Салық механизмі салық төлеушіге түсінікті болуы тиіс,ол рабайсыз әрі күрделі болмауы тиіс.
3. Салықтардың анықтылығы-алдын ала белгіленген шарттар мен талаптардың мықғымас теңдігі елдің барлық аумағында және барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін түсіндіру мен қолданудың біркелкілігі.
4. Жеңілдіктердің ең аз саны. Жеңілдіктер құндық үйлесімдерді бұрмалайды және салық салу субъектілерін тең емес жағдайларға әдейі қояды.
5. Салық салудың экономикалық бейтараптығы. Салықтар экономиканың жұмыс істеуін жақсартуға және инвестициялардың өсуіне кедергі жасамауы тиіс.
6. Экономикалық қатынастар бойынша осы елдің басқа әріптес елдермен салықтардың негізгі түрлері бойынша салық мөлшерлемелерінің салыстырмалылығы.
Қазақстанның салықзаңнамасында сонымен бірге салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі,салық салудың айқындылығы әділдігі салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңнамасының жариялылығы қағидаттары негізделеді. Салық төлеуші салық ззаңнамасына сәйкес салықтық міндеттемелерін толық көлемінде толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті.Еліміздегі салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып табылады.Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тиым салынады.Қазақстанның салық жүйесі оның бүкіл аумағында барлық салық төлеушілерге қатысты біріңғай болып табылады.Салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні мен мазмұны олар атқаратын функцияларда толық ашыла түседі.Қазіргі кезде салықтар фискалдық,реттеуші және қайта бөлу сияқты 3 негізгі функция орындайды.
Фискалдық функция-барлық мемлекеттерге тән негізгі функция.оның көмегімен бюджеттік қор қалыптасады,мұның өзі салықтардың қоғамдық міндеттерін арттыра түседі.Өйткені салықтар мемлекеттік бюджеттің кірістерін толыстыра отырып,экономиканы әлеуметтік-мәдени шараларды жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.
Салықтардың реттеуші фукнциясы мемлекеттің экономикалық қызметінің ұлғаюымен байланысты пайда болды.Ол ұлттық шаруашылықтың дамуына қабылданатын бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді.Бұл орайда салықтардың нысандарын таңдау,олардың мөлшерлемелерінің алу әдістерінің өзгеруіжеңілдіктермен шегімдер пайдаланылады.Бұл реттеуіштер қоғамдық ұдайы өндірістің құрылымымен үйлесіміне қорланумен тұтыну көлеміне ықпал етеді.
Қайта бөлу функциясы арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлігі мемлекеттің қарамағына өтеді.Бұл функцияның іс-әрекеттерінің ауқымы жалпы ұлттық өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы анықталады,ол ұлттық табыстың мемлекеттендіру дәрежесін көрсетеді.[1]
Мемлекет салық саясатын - салық саласындағы шаралар жүйесін қоғамның оның нақтылы кезеңіндегі әлеуметтік-экономикалық жіне басқа мақсаттар мен міндеттеріне қарай әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес жүргізеді.
0.1. Салық жүйесінің даму тарихы
Салық ұғымымен салық жүйесі ұғымы тығыз байланысты.Мемлекетте алынатын салық түрлерінің оны құрумен алудың нысандарымен әдістерінің салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық жүйесін құрайды.1991 ж дейін,яғни КСРО ыдырағанға дейін елде көбінесе экономиканы басқарудың әміршіл-әкімшіл жүйесіне бағаларға қатаң мемлекеттік реттеуге сәйкес келетін салық жүйесі қызмет етті. Бюджеттің басты кіріс көздерінің бірі болған айналым салығы тіркелеген бөлшек сауда және көтерме сатып алу бағаларын қолдануға және мемлекеттік реттеп отыруға бағытталған болатын.Қазақстан егемендікке ие болғаннан кейін 1991-1995 ж қабылдаған бірқатар заңдарға сәйкес республикада жаңа салық жүйесі қалыптасты.
1991 ж желтоқсанның 25-нен бастап біздің елімізде тұңғыш салық жүйесі жұмыс істей бастады.Ол Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы заңға негізделді.Бұл заң салық жүйесін құрудың қағидаттарын салықтармен алымдардың түрлерін олардың бюджетке түрлерін олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген алғашқы құжат еді.Осы заңға сәйкес Қазақстанда 1992 ж қаңтардың 1-нен бастап 13 жалпы мемлекеттік салық 18 жергілікті салықтармен алымдар енгізілді.
Қ.Р-ның Үкіметі 1995 ж басында салық реформасының ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдап,онда еліміздің салық жүйесі мен салық заңнамасын бірте-бірте халықаралық салық салу қағидаттарына сәйкестендіру көзделеді.Осыған байланысты Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы 1995 ж 24-де Қ.Р-сы Президентінің заң күші бар жарлығы шықты.енді бұрынғы 42 салықтармен алымдар едәуір қысқартылып,олардың саны небәрі 11 болып қалды.Қ.Р-сы Президентінің бұл жарлығы 440-1 заңына сәйкес заң мәртебесін алды.Осы уақыт аралықтарында президент жарлықтарымен және Қ.Р-ның заңдарымен бұл заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізілді.
Барлық өркениетті елдерде салықтардың бүкіл жиынтығы әртүрлі қағидаттар бойынша жіктеледі:
* салық салу объектілері бойынша;
* салықты алатын және салықтан жиналған сомаға билік жасайтын органға қарай;
* пайдалану тәртібі бойынша;
* объектінің экономикалық белгісі бойынша.
Салықтарды салу объектісі бойынша олар тура және жанама салықтар болып бөлінеді.Тура салықтар-салық төлеушінің кірісімен мүлкінен тікелей төленген салықтар.Олар өз кезегінде нақты және жеке салықтарға бөлінеді.Нақты салықтар салық төлеушілердің мүлкінің кейбір түрлеріне салынады.Жеке тура салықтар бұл жеке адамдар заңды ұйымдардың табыстарымен мүлкіне салынатын салықтар.Нақты салықтардан айырмашылығы жеке салық салу әрбір салық төлеушінің жеке табысымен мүлкін де,оның қаржы жағдайын да ескереді.
Жанама салықтар-бағаға немесе тарифке үстеме түрінде белгіленетін салық төлеушінің кірістері мен мүлкіне тікелей байланысты емес салықтар.Жанама салықтарға қосылған құнға салынатын салық,акциздер жатады.Жанама салықтарға сондай-ақ сыртқы экономикалық қызметтен түсетін түсімдер де жатады.[2]
Жанама салықтар мемлекеттің фискалдық мүдделерін білдіреді.Салықты алатын және оған билік жасайтын органға қарай орталық және жергілікті салықтарды ажыратамыз.Пайдалану тәртібіне қарай салықтар жалпы жіне мақсатты(арнаулы)болып бөлінеді.Жалпы салықтартиісті деңгейлердің бюджеттерінде шоғырландырылады және жалпымемлекеттік қажеттіліктерді қаржыландыруға пайдаланылады.Мақсатты салықтардың нысаналы арналымы болады.Объектінің экономикалық белгілері бойынша табысқа салынатын салықтар және тұтынуға салынатын салықтар болып бөлінеді.Табысқа салынатын салықтар-төлеушінің салық салынатын кез-келген объектіден алған табыстарынан алынады.Тұтынуға салынатын салықтар-бұл тауарлар мен қызметтер көрсетуі тұтыну кезінде төленетін шығынға төленетін салық.
Салық салу объектілерін есепке алу және оларды бағалау тәсілдеріне қарай салық алудың мынадай әдісі қолданылады:
* кадастрлық[3] салық төлеушінің мағлұмдамасы бойынша табысты алу көзінен ұстап қалу,патенттік негізде.
* мағлұмдама салық төлеушілер табыстың көлемі қажетті жеңілдіктерді шагерімдерді көрсетеді және салық сомасын есептеп төлейді.
Олар салықтардың түрлері бойынша салық мағлұмдамасын есепті салық кезеңіне сәйкес тапсырып отырады.Мысалы,корпорациялық табыс салығын,жеке табыс салығын,көлік құралдарына салынатын салықты,жер салығын төлеушілер салық органына олар бойынша мағлұмдаманы есепті кезеңінен кейінгі жылдың 31-наурызына
дейін береді.
-үшінші әдіс бойынша салық төлеуші жұмыс істейтін ұйымның мекеменің бухгалтериясы одан салықты табыс алынған жерде есептеп ұстайды.
-төртінші әдіспен салық кәсіпкерлік қызметтің сан алуан түрлеріне патент негізінде төленеді.Патент-арнаулы салық режімін қолдану құқығын куәландыратын және салық сомасының бюджетке төленгендлігін растайтын құжат.
Салықтық есептің екі әдісі қолданылады:кассалық және есептеу әдісі.Есептеу әдісі бойынша табыстармен шегерімдер ақы төлеудің уақытына қарамастан жұмысты орындау қызмет көрсету және кіріске алу мақсатымен тиеп жіберу мезетінен бастап есепке алынады.Кассалық әдіске сәйкес табыстар мен шегерімдер жұмысты орындау қызмет көрсету мүлікті жөнелту мен кірістеу және ол бойынша жасалынған ақы төлеу мезетінен бастап есепке алынады.
1.3. Салық алуды ұйымдастырудың негіздері
Салық алуды ұйымджастыру салық қатынастары нысандарының элементтерін,яғни салық түрлерінің нақты атауларын сондай-ақ оларды қолданудың тәртібімен әдістерін іс-қимылының тәсілдерін кіріктіретін исалық механизмін құруға және оның жұмыс істеуіне саяды.Салық механизмнде өзара байланысты элементтерден тұратын арнаулы нұсқаулық қолданылады.[4]
Негізгі салық элементтеріне мыналар жатады:салық субъектісі,салық салынушы,объектісі,салық базасы,салық салудың өлшемі,салық мөлшерлемесі,үлес,салықпұл,салық жеңілдіктері,салық төлеудің мерзімімен тәртібі және т.б.
Салық салу субъектісі немесе салық төлеуші. Ол - салықты және бюджетке басқа төлемдерді төлеуші тұлға,алайда нарық механизмі арқылы салық ауыртпалығы басқа тұлғаға-салық салынушыға аударылуы мүмкін.
Салық салынушылар - нақты салық ауыртпалығы (салық жүктемесі) түсетін жеке тұлғалар түпкілікті салық төлеушілер,яғни мемлекет азаматтары.
Мүлік пен іс-әрекеттер салық объектілері және салық салуға байланысты объектілер болып табылады,олардың болуына байланысты салық төлеушінің салықтық міндеттемесі туындайды.
Салық базасы-салық салу объектісі мен салық салуға байланысты объектінің құндық,заттай немесе өзге де сипаттамалары,олардың негізінде бюджетке төленуі тиіс салықтар және басқа да міндетті төлемдердің сомасы анықталады.
Салықтың негізгі базасы мыналар болып табылады:
* табысқа салынатын салық.Бұған корпарациялық табыс салығы мен жеке табыс салығы жатады;
* тауарларға салынатын салықтар.Олар қосылған құнға салынатын салықтарды,кеден баждарын кіріктіреді;
* капиталға салынатын салықтар.Оған жер салығы мүлікке салынатын салық және басқалары жатады;
Салық өлшемі-есеп қисап үшін белгіленген салық объектісін өлшеу бірлігі (теңге,табыс,айналым,т.б.,жердің 1 гектары,тауарды өлшеу бірлігі және басқалары).
Салық мөлшерлемесі.Салық мөлшерлемесі салық базасының өлшем бірлігіне салық есептеулерінің шамасын білдіреді.Ол салық базасының өлшем бірлігіне пайызбен немесе абсолюттік сомамен белгіленеді.
Салық салу практикасында мөлшерлемелердің мынадай түрлерін ажыратады:
* тұрақты (берік) салық мөлшерлемесі.Олар табыс көзіне қарамастан салық салу бірлігіне абсолюттік сомада белгіленеді ( мысалы,мұнайдың 1 тоннасына,газдың 1 текше метрне);
* үйлесімді салық мөлшерлемесі.Олар салық объектісіне (оның мөлшерін саралауды есепке алмай) бірдей пайыздық қатынаста іс әрекет етеді;
* прогрессивті салық мөлшерлемесі.Олар табыстың өсуіне қарай төмендейді және табысы көп тұлғаларға тиімді болып келеді, ал табысы аз адамдардың иығына ауыртпалық түсіреді.
Жекелеген салықтар мен басқа да міндетті төлемдерге қатысты белгіленген уақыт кезеңі салық кезеңі деп түсініледі,ол аяқталған соң салық базасы анықталады және бюджетке төленуге тиісті салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің сомасы есептеледі.
Салықпұл-субъектінің бір объектіден төлейтін салық сомасы.
Салық жеңілдіктері заңнамаға сәйкес төлеушілерді салықтан толық немесе ішінара босату. Салық жеңілдіктеріне мыналар жатады:
oo Салық салынбайтын минимум салық салудан толық босатылатын салық обънктісінің ең аз бөлігі;
oo табыстың есептелген сомасынан шегерілетін шегерімдер (асыраудағы жандарға,мүгедектерге халықтан алынатын табыс салығы бойынша;күрделі қаржыларға әлеуметтік объектілерді ұстауға,табиғат қорғау шараларына жұмсалатын шығындардың сомасынан пайдаға салынатын салық бойынша және т.б.);
oo салық салынатын табыстың құрамына кіріктірілмейтін сома (мысалы,босату кезіндегі ұйғарымды жәрдемақы,халықтан алынатын табыс салығы бойынша өтемақы төлемдерінің сомасы);
oo салық салудың жеке субъектілері мен төлеушілердің санаттары үшін салық мөлшерлемесін төмендету.
Салық жеңілдіктеріне сонымен біргет төлеу мерзімін ұзату және салық бойынша бересіні есептен шығару да жатады.Жеңілдік кезеңі салықтар бойынша заңмен белгіленген жеңілдіктердің іс әрекет ететін уақыты.Салық төлеушілер мен салық органдарының құқықтары мен міндеттіліктері билікпен басқару органдарының салық заңнамасымен реттеледі.Салықтық бақылау салық службасы органдарының салық заңнамасының орындалуын жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының толық және уақытылы аударылуын бақылауы.Салықтық бақылау мынадай нысандарда жүзеге асырылады:
* салық төлеушілерді тіркеу есебі;
* салық салу объектілерімен салық салумен байланысты объектілерді есепке алу;
* бюджетке түсетін түсімдерді есепке алу;
* қосылған құнға салынатын салықты төлеушілерді есепке алу ;
* салық тексерістері;
* коммерциялық бақылау;
* салық төлеушілердің қаржы шаруашылық қызметінің мониторингі;
* фискалдық жады бар бақылау касса машиналарын қолдану ережелері;
* акцизделетін тауарлардың кейбір түрлерін таңбалау және акциздік постыларды бнлгілеу;
* мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу,бағалау және сату тәртібін сақтауды тексеру;
* уәкілетті органдарға бақылау жасау.
Кедендік бақылау комитеті өз құзыры шегінде Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқылы тауарлардың өтуімен байланысты төленуге тиіс салықтарды және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді өндіріп алу жөніндегі салықтық бақылауды Салық кодексіне және кеден заңнамасына сәйкес жүзеге асырады.
Салық құпиясын салық төлеуші және оның қаржы шаруашылық қызметі туралы салық службасы органдары алған кез келген мәліметтер құрайды.Салық заңнамасын бұзған салық төлеушілерге олардың жасырған сомасын төмендеткен табыстарын төлеттіріп алу,бұзу ауыртпалығына қарай үлестік немесе еселенген көлемде айыппұлдар бюджетке төленетін төлемдер мерзімін өткізіп алғаны үшін өсімдер түрінде санкциялар қолданылады.
II ТАРАУ.Қ.Р-ның салық жүйесінің даму барысы
2.1. Жалпы мемлекеттік салықтардың салық жүйесіндегі рөлі
Қазақстан Республикасының 1991 жылдың 25 желтоқсанында қабылданған Қазақстан Республикасындағы Салық жүйесі туралы Заң тәуелсіз салық жүйесін құрудың ең алғашқы бастамасы болып табылады. Бұл еліміздің экономикасын реформалаудағы күрделі жұмыстардың бірі болып саналады. Осы кезеңдерде елде көптеген өзгерістер болды және экономиканың дамуына көптеген құбылыстар, атап айтқанда, меншіктің көптеген түрлерінің дамуы, шаруашылық жүргізуші субъектілер мен мемлекет арасындағы қатынастардың құқықтық негізде жүргізілуі және тағы да басқа құбылыстар іске аса бастады.Осы Заң бойынша алғаш рет Қазақстан Республикасында 42 салық түрі қызмет етті және олар 3 топқа бөлінді: жалпы мемлекеттік салықтар-10; міндетті түрде төленетін жергілікті салықтар мен алымдар-11; жергілікті салықтар мен алымдар-18. Қазақстан Республикасында жалпы мемлекеттік салықтар бар.Олар мемлекеттік бюджеттің қайнар көзі ретінде саналады. Жыл сайын Қазақстан Республикасы бюджет заңына сәйкес,мемлекеттік салықтан бөлінгін бюджет табысына түсіп отырады. Жалпы мемлекеттік салыққа жататындар:заңды және жеке тұлғалардың табысынан алынатын салық;бағалы қағаздар операциясынан салық;арнайы төлемдер мен жер байлығын пайдаланғандар салығы. 2012 жылғы 1 ақпан айының көрсеткіші бойынша кірістердің шамамен 40 пайызын салықтық түсімдер құрайды,яғни 284719,3 млн теңге. 2009 жылғы 1 желтоқсанға мемлекеттік бюджеттің салықтық түсімдер бойынша жоспары 106,5% орындалды немесе 121,4 млрд.теңгеге асыра орындалғаны байқалады. Салықтық емес түсімдер 6,4 млрд.теңгеге орындалмады немесе орындалу пайызы 93,0% құрады. Негізгі капиталды сатудан түсетінтүсімдербойынша жоспар13,2 млрд.теңгеге немесе 70,7% орындалмаған. Трансферттер түсімдері 89,1%-ға орындалды. 2010 жылғы 1 қазандағы мемлекеттік бюджет салықтық түсімдер бойынша 105,8 % орындалды немесе 141,3 млрд.теңгеге асыра орындалған, салықтық емес түсімдербойынша жоспар 119,0%-ға, жоспар 15,3 млрд. теңгеге асыра орындалды. Негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдер және трансферттердің түсімдері бойынша жоспар6,9 млрд.теңгеге және тиісінше 150,0 млрд.теңгеге орындалмаған.
2011 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша салықтар мен төлемдер бойынша бересі 199,0 млрд. теңгені құрады. 2010 жылғы 1 қаңтармен салыстырғанда бересі 98,7 млрд. теңгеге артты. Оның 89,5 млрд. теңгесі қолма-қол ақшаға айналдыратын фирмалардың және жалған кәсіпорындардың қызметінің жолын кесу бойынша жүргізілген салықтық тексерулер нәтижелері бойынша түгел есептелді, салықтық тексеру актілері бойынша және жалған кәсіпорындар контрагенттерінің берген қосымша декларациялары бойынша 9,2 млрд. теңге жете есептелді.[5] Жалпы мемлекеттік салықтардың ішіндегі едәуір орынды алатын корпоративтік табыс салығы болып табылады.Корпоративтік табыс салығы салықтық түсімдерде және мемлекеттік бюджет кірістерінде ерекше орын алады(тиісінше 25,8% және 17,5% ға жуық). Бұл салықты мемлекеттік мекемелерді қоспағанда,Қазақстан Республикасының заңды тұлға резиденттері сондай ақ Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе қазақстан республикасындағы көздерден табыс алатын заңды тұлға бейрезиденттер төлейді.Мыналар:салық салынатын табыс,төлем көзінен салық салынатын табыс және Қ.Р да қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын заңды тұлға бейрезиденттердің таза табысы корпоративтік табыс салығы салынатын объектілер болып табылады. 2009 жылы корпоративтік табыс салығы бойынша 495,9 млрд.теңге жоспарда бюджетке 489,4 млрд.теңге түсті немесе 98,7%. Жоспардың асыра орындалуы ҚР қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын, сондай-ақ ҚР көздерден табыстар алатын бейрезидент заңды тұлғалардың салық салынатын табысының өсуі нәтижесінде бейрезидент заңды тұлғалардың дивидендтер төлеу сомасының артуына байланысты.2010 жылыкорпоративтік табыс салығы бойынша жоспардағы 688,6 млрд.теңгенің орнына бюджетке 670,0 млрд.теңге түсті немесе 97,3%. 2011 жылдың 1 қарашадағы корпоративтік табыс салығы бойынша жоспардағы 887,8 млрд. теңгенің орнына бюджетке 883,4 млрд. теңге түсті, негізінен жекелей салық төлеушілер бойынша ай сайынғы аванстық төлемдердің азаюы есебінен атқарылу 99,5%-ды құрады. 2012 жылы корпоративтік табыс салығы мемлекеттік бюджетке факті бойынша 669987991 млн.тг. түсірсе, бұл жоспар бойынша 887810129 млн.тг. болу керек еді. Ауытқу -4637526 млн.тг,яғни жоспардан асыра орындалды деген сөз.
2.1 сурет. Бюджетке түскен салықтық түсімдер динамикасы
Төлем көзінен ұсталатын салығының мынадай мөлшерлерде мөлшерлемелері белгіленген:
cалық төлеушінің табыстары мен шығыстар сомасына және Салықтық кодексте белгіленген тәртіппен ауыстырылатын залалдардың сомасына азайтылған салық салынатын табысы -20%;
егер ауыл шаруашлығы өнімдерін өндіруші заңды тұлғалардың табыстар мен шығыстар сомасына және Салықтық кодексте белгіленген тәртіппен ауыстырылатын шығындар сомасына азайтылған салық салынатын табысы ауыл шаруашылығы өнімін, бал ара шаруашылығы өнімін өндіру жөніндегі сондай ақ өзі өндірген аталған өнімді қайта өңдеу мен өткізу жөніндегі қызметті жүзеге асырудан алынған жағдайда, мұндай табыс-10%;
бейрезиденттердің Қазақстан Республикасындағы көздерден алатын табыстарын қоспағанда, төлем көзінен салық салынатын табыстар төлем көзінен-15%.
Салықтық кодексті қолданысқа енгізу туралы Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 10 қаңтардағы №100-IV KP3 заңына сәйкес тоқтатыла тұру кезеңінде корпоративтік табыс салығы мөлшерлемесінің мынадай мөлшерлемелері қолданыста болды:
1) 2011 жылдың 1 қаңтарынан 2013 жылдың 1 қаңтарына дейін -20%;
2) 2013 жылдың 1 қаңтарынан 2014 жылдың 1 қаңтарына дейін - 17%;
3) 2014 жылдың 1 қаңтарына дейін төлем көзінен салық ұсталынатын копоративтік табыс салығының - 15%.
Сақтандыру, қайта сақтандыру келісімшарттары бойынша корпоративтік табыс салығын мынадай мөлшерлемелер бойынша:
-aффилиирленген тұлғалардың сақтандыру, қайта сақтандыруды қоспағанда, жинақтаушы емес сақтандыру, қайта сақтандыру бойынша олардың қызметінен түсетін салық салынатын табыс сомасының - 4% ;
-aнуитеттік сақтандырууды қоспағанда, жинақтаушы сақтандыру, қайта сақтандыру бойынша аннуитеттік сақтандыру, сондай ақ аффилиирленген тұлғаларды сақтандыру, қайта сақтаныду қызметін қоспағанда жинақтаушы емес сақтандыру, қайта сақтандыру бойынша қызметінен түсетін салық салынатын табыс сомасының -2%;
-aннуитеттік сақтандыру бойынша -12%;
-аффирлиирленген тұлғаларды сақтандыру, қайта сақтандыру бойынша - 8% төлейді.
Арнаулы экономикалық аймақтардың аумағында орналасқан және қызмет түрлерін жүзеге асыру кезінде пайдаланылатын салық салу объектілері бойынша:
1) жер салығын есептеу кезінде тиісті мөлшерлемеге 0 коэффициентті;
2) мүлік салығын есептеу кезінде салық салу объектілерінің жылдық орташа құнына 0 пайыздық мөлшерлеме қолданылады.
Корпоративтік табыс салығына арналған салық кезеңі 1қаңтардан 31 желтоқсанға дейінгі күнтізбелік жыл болып табылады. Корпоративтік табыс салығының төлеушісі орналасқан жері бойынша салық органына корпоративтік табыс салығы бойынша мағлұмдаманы орпоративтік табыс салығының төлеушісі орналасқан жері бойынша салық органына корпоративтік табыс салығы бойынша мағлұмдаманы 31наурыздан кешіктірмей табыс етеді.
Статистикалық анықтамаларға сәйкес 2012 жылы мемлекеттік бюджеттегі корпоративтік табыс салығының мөлшерлемесі 101 357 9 миллион теңге болды. Ал 2011жылы бұл көрсеткіш 206 630 миллион теңгені құрады. Бір жылға түзету енгізілген бюджеттің атқарылуы 20,4% болды. 2011 жылдың қаңтар наурызымен 2012 жылдың қаңтар наурызындағы ауытқушылық 199,9% жетті.
2011-2013 жылдарға арналған республикалық бюджеттің жобасы 2011-2015 жылдардағы макроэкономикалық көрсеткіштерінің базалық болжамы негізінде қалыптастырылды. Кірістер болжамы корпоративтік табыс салығы ставкасы бойынша 20%-ын мөлшерінде қалыптастырылды, 2010 жылы корпоративтік табыс салығы бойынша игеруге толық қол жеткізілмеді. Мәселен, корпоративтік табыс салығы 98,7% атқарылды. Жыл бойындағы қызмет нәтижелері бойынша 2010 жылы жекелеген салық төлеушілердің аванстық төлемдерді азайтуы есебінен резидент емес заңды тұлғалардан алынатын корпоративтік табыс салығы бойынша жоспар атқарылған жоқ (87,9%). Төлем көзінен ұсталатын резидент емес заңды тұлғалардан алынатын корпоративтік табыс салығы бойынша банктер тартатын инвестициялардың және сыйақы төлемдері көлемінің азаюына байланысты банк секторы бойынша (БТӘ Банкі АҚ, Қазақстан Халық жинақ банкі АҚ) түсімдердің азаюынан жоспар 95,9%-ға атқарылды.
2.2 сурет. Корпоративтік табыс салығының өзгеріс динамикасы
Жалпы мемлекеттік салықтардың тағы бір түрі қосылған құн салығы. Қазіргі кезде стандартқа сәйкес және экономикалық термин ретінде тұтыну салығы деп аталып жүр.Қосылған құнға салынатын салықты 1954 жылы М.Лоре(Франция) енгізіп,айналымға салынатын салықты алмастыруға қабілетті салық ретінде бейнеледі. 1968жылы толығымен енгізіліп болды.
Тұтынуға салынатын салықтардың ішіндегі ең күрделісі-1992 жылы енгізілген қосылған құн салығы. Салық төлеуші мемлекетке оны төлеу нәтижесінде шеккен шығысының орнын бағаны көтеру жолымен толықтырады және салықты төлеуді сатып алушыға аударады.
ҚҚС қазіргі кезде Қазақстан Республикасының бюджет кірістерінің аса маңызды көздерінің бірі болып саналады.2010 жылы мемлекеттік бюджет кірістерінің жалпы сомасында бұл төлемнің үлес салмағы 17,3% ды,ал жалпы салықтық түсімдерде 25,4%ды құрады.
Салық салынатын айналым бойынща бюджетке төлеуге жататын ҚҚС сомасы салық сомасы мен есепке жатқызылатын салық сомасы арасындағы айырма ретінде анықталады. ҚҚС бойынща есепке жатқызу үйлесімді немесе бөліністік әдіс бойынша жүргізіледі. Үш кәсіпорындағы қайта өндіру өнімінің тізбектік қозғалысы кезіндегі 12 пайыздық мөлшерлемедегі ҚҚСтың әіс әрекет механизмінің сызбасын мына сандық мысалдан бақылауға болады.
2.1-кесте. ҚҚС-тың іс әрекет механизмі
Дайындаушы кәсіпорын
Тауарларды
(қызметтерді)
сатып алу құны
Қосыл
ған
құн
Салық салынатын айналым(2 гр.+3гр)
Есептелген ҚҚС
(4 гр, x12%:100)
Тауарларды
(қызметтерді)сату құны
(4 гр+5гр)
Бұрын төленген ҚҚС есепке алынады
Бюджетке төленетін ҚҚСты
(5г.-7гр.)
І
2
3
4
5
6
7
8
І
ІІ
ІІІ
-
112
349
100
200
150
100
312
499
12
37
60
112
349
559
-
12
37
12
25
23
Жиыны
450
60
Жекелеген жағдайларда қосылған құн салығын төлеудің тәртібі белгіленген. Мысалы,ауыл шаруашлығы шикізатын қайта өңдеуді жүзеге асыратын ұйымыдарға есептелген ҚҚС қа салық сомасы 70%азайтылды. Қазақстан Республикасы аумағына тауарларды уақытша әкелгенде ҚҚС ты төлеуден босату қарастырылады.
2001 жылы қосылған құн салығының мөлшерлемесі 20% дан 16% ға,одан кейін 15% ға төмендетілгені белгілі. Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына жолдауына сәйкес ҚҚС тың мөлшерлемесі 2007-2009 жылдары жыл сайын 1% ға азайтылады делінген.2009 жылдың салық салынатын айналым мен салық салынатын импорттың мөлшеріне оның мөлшерлемесі 10% ды құрады. Ал 2011-2012 жылдары бұл көрсеткіш 10% болды. Күнтізбелік тоқсан қосылған құн салығы бойынша салық кезеңі болып таыблады. Егер алдыңғы тоқсан бойынша бюджетке төленуге тиіс қосылған құн салығының орташа айлық сомасы 1000 айлық есептік көрсеткіштен кем болса,онда салық кезеңі тоқсан болып табылады. Қосылған құн салығын төлеуші әрбір салық кезеңі үшін қосылған құн салығы бойыншадекларацияны салық кезеңінен кейінгі айдың 15 нен кешіктірмей табыс етуге міндетті. Импортталатын тауарларға салынатын ҚҚС бойынша 362,8 млрд.теңге жоспарда іс жүзіндегі түсім 365,8 млрд.теңгені құрады немесе 100,9%-ға атқарылды. Орындалмаудың негізгі себебі импортталатын мұнай бағасының төмендеуі, әкелінетін автокөлік құралдарының азаюы болып табылады. Іште өндірілетін тауарларға салынатын қосылған құнсалығы бойынша жоспар 197,1%-ға орындалды немесе жоспарланған 83,8 млрд.теңге сомада бюджетке 165,2 млрд.теңге түсті. Тәуекелділікті Басқару Жүйесінің (ТБЖ) қағидаттарын қолдану есебінен нөлдік мөлшерлеме бойынша ҚҚС сомасын өтеуді төмендету есебінен. Салық төлеушілерден ҚҚС қайтару туралы талапты қамтитын салықтық өтініштерді немесе декларацияларды алған кезде әр салық төлеушіні ТБЖ өлшемдері бойынша тестілейді.
2009 жылғы 1 желтоқсандағы жағдай бойынша бюджеттен өтеу 187,8 млрд.теңгені құрады;
- табиғи және басқа ресурстарды пайдаланғаны үшін түсімдер бойынша 162,3 млрд.теңге жоспарда бюджетке 180,5 млрд.теңге түсті, атқарылу пайызы 111,2%-ды құрады. Жоспардың аса орындалуы қоршаған ортағаэмиссия үшін ақы төлеу ірі түсімдері бойынша 72,3 млрд.теңге жоспарда бюджетке 82,7 млрд.теңге түсті немесе 114,3% қоршаған ортаға эмиссия үшін төлемақының базалық және шекті ставкаларын пайдаланушылардың тәртібінде лимиттен тыс шығарылымдар үшін төлейтін ірі түсімдері 2008 жылдың 4 тоқсаны есебі бойынша түсімдермен шартталған, сонымен қатар 12.02.2009 жылғы №133-IV ҚР Заңымен ҚР Салық кодексінің 495-бабына өзгерістер енгізгендіктен, онда шырақтағы табиғи және жол жөнекей газдың жануынан түскен тасталулар ставкасымен толықтырылу себебінен қалыптасты. Ішкі өндіріс тауарларына салынатын ҚҚС бойынша жоспар 150,9 %-ға орындалды, жоспарланған 177,6 млрд.теңге соманың орнына бюджетке 267,9 млрд.теңге түсті. 2010 жылғы 1 желтоқсандағы жағдай бойынша бюджеттен ҚҚС қайтару сомасы 195,6 млрд. теңгені құрады. Импортталатын тауарларға салынатын ҚҚС бойынша жоспардағы 394,7 млрд. теңгенің орнына іс жүзінде 389,5 млрд.теңге немесе жоспардың 98,7 %-ы түсті.Орындалмаудың негізгі себебі кеден статистикасының алдын ала деректері бойынша 2010 жылдың қаңтар-қазанында өткен жылдың тиісті кезеңіне қарағанда импорт көлемінің 12,2%-ға төмендеуі болып табылады. Ішкі өндіріс тауарларына ҚҚС бойынша 118,2 % құрады немесе жоспарланған 258,9 млрд. теңге сомада бюджетке 306,0 млрд. теңге түсті. Артығымен орындалуы бюджеттен ҚҚС қайтару қарқынының төмендеуі есебінен болды, 11 айдың ішінде 231,8 млрд.теңге қайтарылды. Импортталатын тауарларға салынатын ҚҚС бойынша жоспардағы 525,1 млрд. теңгенің орнына елге импорттың өсуі есебінен түсім 543,5 млрд. теңгені немесе жоспардың 103,5%-ын құрады. Айталық, 2010 жылғы тиісті кезеңге қарағанда 2011 жылғы қаңтар-қыркүйектегі өсім 27,0 %-ды құрады.2012 жылы мемлекеттің кірістерінің шамамен 43 пайызын құрады,факт бойынша 657413552 млн.тг. түссе,жоспар бойынша 783916087 млн.тг. болуы қажет еді. Ауытқу 65572 млн.тг. болды. Іште өндірілетін тауарларға ҚҚС 267893952 млн.тг. атқарылды, жоспар бойынша 258863547 млн.тг. еді, 47093544 млн.тг. асыра орындалды жоспар іске асырылды деуге болады. Импортталған тауарларға салынатын ҚҚС факті бойынша кірістердің 389519600 млн.тг. түсірсе, жоспар бойынша 525052540 млн.тг ге жоспарланды. Атқарылуы 1847944 млн.тг. асыра орындалды.
Қазақстан Республикасы аумағында өңдірілетін және оның аумағында импортталатын тауарларға салынатын салық акциз болып табылады. Мемлекеттік бюджет кірістерінде олар 1,4%құрайды.
Акциздер акцизделетін тауарларға және қызметтредің акцизделетін түрлеріне салынатын,олардың бағасына қосылатын және сатып алушы төлейтін жанама салықтардың түрі. Акциздердің өзінің айрықшалықты ерекшеліктеріне қарай монополды түрде жоғары бағалар мен тұрақты сұранымы болатын тауарларды өндірушілер төлейді. Акциздер қызметтерге де салынуы мүмкін,бұл ретте салық сомасы тарифке кіріктіріледі. Акциздер әмбебаптық және дара болып бөлінеді. Әмбебаптық акциздар тауарлар мен қызметтердің құнына пайызбен жалпы айналымнан өндіріледі;оларға сатудан алынатын айналымдардан алынатын салықтарды жатқызуға болады. Дара акциздер айтарлықтай көп болуы мүмкін. Мәселен,акциздер мына кацизделетін тауарларға салынады:спирттің барлық түріне,алкоголь өнімі,темекі бұйымдары,бензин,дизель отыны және т.б жатады. Акциз мөлшерлемелері натуралдық нысандағы өлшем бірлігіне абсолюттік сомада белгіленеді. Акцизделетін тауарлардың мына түрлеріне:фильтірлі сигареттерге, фильтірсіз сигареттерге,папиростарға,сигариллд ерге,сигараларға,темекіге 2011жылғы 1қаңтардан 2014 жыл 1қаңтарға дейін жаңа акциз мөлшерлемелері қолданылады. 2009 жылы импортқа салынатын акциздер бойынша 16,8 млрд.теңге жоспарда іс жүзінде 16,4 млрд.теңге түсті немесе 97,8%-ға атқарылды. Жоспардың орындалмау себебі акцизделетін тауарлардың импорты көлемінің азаюы, сондай-ақ артық төленген соманың қайтарылуы болып табылады. 2010 жылыішкі өндіріс тауарларына салынатын акциздер бойынша жоспар 105,4 %-ға орындалды немесе жоспардағы 40,9 млрд.теңгенің орнына түсім 43,1 млрд.теңгені құрады, оның ішінде:
алкоголь өнімдеріне салынатын акциздер бойынша есепті кезеңде жоспар 110,9 %-ға орындалды;
темекі бұйымдарына салынатын акциздербойынша атқарылу 103,4%-ды құрады.
бензинге және дизель отынына салынатын акциздер бойыншажоспар 103,3%-ға атқарылды.
Импортталатын тауарларға салынатын акциздер бойынша жоспардағы 17,7 млрд. теңгенің орнына іс жүзінде 13,0 млрд.теңге түсті немесе 73,3%-ға орындалды. Жоспардың орындалмау себебі акцизделетін тауарлардың импорты көлемінің азаюы болып табылады. Табиғи және басқа ресурстарды пайдаланғаны үшін түсімдер бойынша есепті кезеңдегі жоспардағы 184,7 млрд.теңге теңгенің орнына бюджетке 201,2 млрд.теңге түсті немесе атқарылу 109,0 %-ды құрады. Жоспарды артығымен орындау мына түсімдер есебінен қалыптасты:
- үстеме пайда салығы бойынша жоспардағы 9,6 млрд. теңгенің орнына бюджетке 9,8 млрд. теңге түсті немесе минералдық шикізаттың бағаларының көтерілуі есебінен орындалуы 102,2 %-ды құрады;
- пайдалы қазбаларды табуға салынатын салық бойынша мұнай секторы ұйымдарынан түскен түсімдерді қоспағандажоспардағы 97,4 млрд. теңгенің орнына іс жүзінде 109,9 млрд. теңге немесе өндіру көлемінің және минералды шикізатты сату бағасының артуына байланысты 112,8% түсті;экспортқа салынатын рента салығы бойынша жоспардағы 2,0 млрд. теңгенің орнына бюджетке 2,7 млрд. теңге немесе 133,8 % түсті. Артығымен орындалу көмір экспортының артуына байланысты;
- тарихи шығындарды өтеу бойынша жоспардағы 4,5 млрд. теңгенің орнына бюджетке 5,4 млрд. теңге түсті немесе 120,3%. Осы төлем тіркелген болып табылады және жасалған келісімшарт сомасына байланысты.Қоршаған ортаға эмиссия үшін ақы төлеу бойынша жоспардағы 54,2 млрд. теңгенің орнына 53,4 млрд.теңге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I ТАРАУ.Салықтар және салық жүйесінің теориялық-әдістемелік негіздері
1.1. Салық ұғымы оның әлеуметтік-экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2.Салық жүйесінің даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.3. Салық алуды ұйымдастырудың негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...9
II ТАРАУ.Қ.Р-ның салық жүйесінің даму барысы
2.1. Жалпы мемлекеттік салықтардың салық жүйесіндегі рөлі ... ... ... ... ... ...12
2.2. Жергілікті салықтардың даму ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 21
III ТАРАУ. Қазіргі таңдағы Қазақстан Республикасының салық саясатының даму үдерісі
3.1. Қ.Р-ғы салық саясатын жетілдіру бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... 23
3.2. Қазақстанда шет мемлекеттер салық жүйесін қолдану ерекшеліктері ... 29
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
Қосымша мәліметтер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
КІРІСПЕ
Мемлекеттің тұрақты экономикасын құруда салықтар маңызды орын алады. Экономикалық мазмұн тұрғысынан салық дегеніміз тұрғын, кәсіпорын (фирма) мен ұйымдардан заңға негізделіп алынатын міндетті төлем жүйесі. Салық мәселесі мен салық салудың тамыры ғасырларға тереңдеп кеткен. Салық - нарықтық қатынастардың бір бөлігі, оның қызмет етуі елдегі экономикалық реформалардың нәтижелілігімен тығыз байланысты. Өз кезегінде жүргізілген салықтық реформаның тиімділігі мемлекеттің экономикалық дағдарысын, проблемаларын шешуші қызметін атқаруда. Яғни салық - бұл белгілі бір көлемде, белгілі бір мерзімде жалпы мемлекеттік қажеттіліктер үшін өкілетті мемлекеттік органдардың актілер негізінде бюджетке төленетін заңды және жеке тұлғалардың қайтарымсыз төлемдері. Салық мәселесімен А.Нұрымов, Б.Ермекбаева, Н.Мамыров, К.Ілиясов, Ө.Шеденов, Құлпыбаев сияқты белгілі ғалымдар айналысады. Бүгінгі күні еліміздің салық жүйесі біршама өзгерістерге ұшырап, дамып және нығайып келеді. Мысалы, 2006 жылғы Елбасының Жолдауына зерделей үңілгенде мұндағы әр тұжырым мұқият зерттеулермен, сараптаулармен, нақты болжаулармен түйінделгенін ұғынамыз. Президент биылғы Жолдауында Қазақстанның әлемнің бәсекеге барынша қабілетті әрі серпінді дамып келе жатқан мемлекеттерінің қатарына қалай қосылуы жолындағы негізгі жеті басым бағытты айқындаған екен. Сол басымдардың ішінде салық мәселесіне біршама өзгерістер енгізілді. Екінші басым бағыт Қазақстанды жаңа белеске көтеру-тұрлаулы экономикалық өрлеудің іргетасы болмақ. Яғни экономикалық саланы жаңарту және жаңғырту, қарқынды дамыту жолдарын ұстануымыз қажет деп қарастырылған. Мысалы, екінші басымдықты нақты іске асару мақсатында Президент Үкіметке мыналарды тапсырды:
1.Валюталық операцияларды жүзеге асару тәртібін оңайлату арқылы Валюталық реттеу туралыЗаңға тәуелді актілерді әзірлеу жұмыстарын аяқтайтын болсын. 2. 2007жылдан бастап қосымша құн салығының ставкасын 1% -ға , ал 2008-2009 жылдары қосымша тағы да 1-2%-ға азайту. 3. 2008жылдан бастап әлеуметтік салық шамамен 30% -ға азайтылып, ол жұмыс берушілерді жұмысшылар жалақысын өсіруге ынталандыруы керек. 2007жылдан бастап, барлық жеке тұлғалар үшін табыс салығының10%-дық белгіленген мөлшерлемесі енгізілсін. Еңбек ақысы аз жұмысшылар санатының табыс деңгейін сақтау мақсатында айлық есептік көрсеткіштің орнына олардың салық салынатын табысынан ең аз жалақы мөлшерін алып тастауды ұсынамын. 4.2007 жылдың 1 қантарынан бастап шағын бизнес субъектілері үшін салық салудың кемітілген бірыңғай мөлшерлемесі енгізілсін. 5.Алты ай ішінде жоғарыда айтылған Салық қызметінің арнайы бөлімін құру жөнінде нақты ұсыныс әзірленсін және т.б. Осы аталған мәселе - курстық жұмыстың өзектілігін көрсетеді. Салықтар - мемлекет қаржысының тұрақты қайнар көзі болып табылады. Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланады. Салықтар мемлекеттің егемендігінің бір көрінісі. Осынысымен салықтар мемлекет меншігі мен заемдарынан түсетін табыстан ерекшеленеді. Курстық жұмыстың мақсаты - мемлекеттің экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз етудегі салықтардың алатын орны мен рөліне талдау жасау болып табылады.
Курстық жұмыстың міндеті - қойылған мақсатқа жету, ол үшін салықтың мәнін, мазмұнын, атқаратын қызметін, шет елдік салық салу тәжірибесін, салық салу саясатының даму жағдайын, оны жетілдіру жолдарын теориялық тұрғыда қарай отырып, оны практикамен ұштастыру, қорытынды жасау болып табылады.
Курстық жұмыста Қазақстан Республикасының салық жүйесіне толық сипаттама берілген. Қазіргі кездегі салықтардың мәнін, маңызын, нарықтық экономикадағы алатын орнын, негізгі проблемаларын және жетілдіру жолдарын қарастырдық.
Салық салудың негізгі мақсаты - мемлекет қазынасын толтыру, еліміздің экономикасын дамыту, әлеуметтік жағдайды жақсарту және кәсіпорын, тұрғындар қаржыларын қоғамдық қажеттілікке тарту болып табылады. Салықсыз мемлекеттің және онымен байланысты барлығының да өмір сүруі мүмкін емес. Қазіргі кездегі салықтардың маңызы мен рөлі мемлекеттік органдарды қаржы ресурстарымен қамтамасыз етумен шектелмейді. Салықтар ұлттық табысты мемлекеттендірудің басты құралы. Олардың макроэкономикалық рөлі артып келеді, мұны ЖҰӨ-нің көлеміндегі салық үлесінің ұлғаюынан көруге болады. Салықтар экономикалық белсенділікті арттырудың, ұдайы өндіріс процесіне әрекет етудің басты бір тұтқасы ретінде - жаңа сипатқа ие болуда. Мұндай ықпал көп бағытта жүргізуде.
Курстық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттерден және қосымша мәліметтерден тұрады. Бірінші бөлімде салықтың мәні, мазмұны, атқаратын қызметтері, түрлері және салық салуды ұйымдастырй туралы жазылған.
Екінші бөлімінде Қазақстан Республикасының жалпы және жергілікті салықтарының көрсеткіштеріне экономикалық талдау жасалған.
Үшінші бөлімінде Қазақстан Республикасының салық саясатының жетілдіру жағдайы, шет мелекеттердің салық жүйесінің ерекшеліктері туралы жазылған. Сонымен, мемлекеттің нарықтық экономикасын құруға әсер етуіне көмектесетін экономикалық тетіктердің ішіндегі салықтың мәні зор.
I ТАРАУ.Салықтар және салық жүйесінің теориялық-әдістемелік негіздері
0.1. Салық ұғымы оның әлеуметтік-экономикалық мәні
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар-бұл мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгіленген,белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір бөлігі болып табылады.салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады. Салықтар мелекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп дамуының негізі болып табылады.Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық нысандары мен әдістері өзгерді,игерілді мемлекеттің қажеттіліктерімен сұрау салуларына бейімделді.Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып,олардың дамыған жүйесінде өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылцымен жаңаруымен қабаттаса жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысымен саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі-ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы мемлекеттің кірістері және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады. Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді ал салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні,олардың түрлері ман рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен,мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады.Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу әрбір азаматтың қасиетті борышы деген еді.
Қазақстан Республикасы Конститутциясының 35-бабында:заңды түрде белгіленген салықтарды,алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады,-деп жазылған.
Салықтарда ежелден салық жүктемесін (салық ауыртпалығын) бөлудіңі екі қағидаты қалыптасқан:
1)пайда (алынған игіліктер) қағидаты;
2) қайыр көрсету (төлем қабілеттілігі) қағидаты.
Алынған игіліктерге және төлем қабілеттілігіне салық салудың қағидаттарын пайдалану салық мөлшерлемелерін белгілеуге және табыстың өсуіне қарай олардың өзгеруіне саяды.
Салықты ұтымды ұйымдастырудың классикалық қағидаттарын бұрын А.Смит ұсынған еді.Олар мынаған саяды:
1)салық салық төлеушінің әрқайсысының табысына сәйкес алынуы тиіс (әділеттілік қағидаты);
2)салықтардың мөлшерімен оны төлеу мерзімі алдын ала және дәл анықталуы керек (анықтылық қағидаты);
3)әрбір салық салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және тиімді әдіспен алынуы тиіс(қолайлылық қағидаты);
4)салықты алудың шығындары өте аз болуы қажет(үнем қағидаты).
Бұл қағидаттарды пайдалану салық салуда зорлық-зомбылықты жоқ етті,бұл процеске реттемелеуді енгізді және А.Смитке салықтар-оны төлейтіндерге құлшылықтың нышаны емес,бостандықтығы нышаны деп қорытынды жасауға мүмкіндік берді.
Салық салудың қазіргі қағидаттары мынаған саяды.
1. Салық салудағы әділдік қағидаты екі аспектіде қарастырылады:
а) деңгейлес теңдікке жету-салық төлеушілердің табыстарына тең жағдайда біркелкі салық салынады;
б) сатылас теңдікті сақтау-жеке тұлғалардың табыстарына салық салу табыстардың бір бөлігін қайта бөлу үшін прогрессивті шәкіл бойынша сараланған мөлшерлемелерді қолдана отырып жүргізілуі тиіс.
2. Қарапайымдылық қпғидаты. Салық механизмі салық төлеушіге түсінікті болуы тиіс,ол рабайсыз әрі күрделі болмауы тиіс.
3. Салықтардың анықтылығы-алдын ала белгіленген шарттар мен талаптардың мықғымас теңдігі елдің барлық аумағында және барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін түсіндіру мен қолданудың біркелкілігі.
4. Жеңілдіктердің ең аз саны. Жеңілдіктер құндық үйлесімдерді бұрмалайды және салық салу субъектілерін тең емес жағдайларға әдейі қояды.
5. Салық салудың экономикалық бейтараптығы. Салықтар экономиканың жұмыс істеуін жақсартуға және инвестициялардың өсуіне кедергі жасамауы тиіс.
6. Экономикалық қатынастар бойынша осы елдің басқа әріптес елдермен салықтардың негізгі түрлері бойынша салық мөлшерлемелерінің салыстырмалылығы.
Қазақстанның салықзаңнамасында сонымен бірге салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі,салық салудың айқындылығы әділдігі салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңнамасының жариялылығы қағидаттары негізделеді. Салық төлеуші салық ззаңнамасына сәйкес салықтық міндеттемелерін толық көлемінде толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті.Еліміздегі салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып табылады.Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тиым салынады.Қазақстанның салық жүйесі оның бүкіл аумағында барлық салық төлеушілерге қатысты біріңғай болып табылады.Салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні мен мазмұны олар атқаратын функцияларда толық ашыла түседі.Қазіргі кезде салықтар фискалдық,реттеуші және қайта бөлу сияқты 3 негізгі функция орындайды.
Фискалдық функция-барлық мемлекеттерге тән негізгі функция.оның көмегімен бюджеттік қор қалыптасады,мұның өзі салықтардың қоғамдық міндеттерін арттыра түседі.Өйткені салықтар мемлекеттік бюджеттің кірістерін толыстыра отырып,экономиканы әлеуметтік-мәдени шараларды жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.
Салықтардың реттеуші фукнциясы мемлекеттің экономикалық қызметінің ұлғаюымен байланысты пайда болды.Ол ұлттық шаруашылықтың дамуына қабылданатын бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді.Бұл орайда салықтардың нысандарын таңдау,олардың мөлшерлемелерінің алу әдістерінің өзгеруіжеңілдіктермен шегімдер пайдаланылады.Бұл реттеуіштер қоғамдық ұдайы өндірістің құрылымымен үйлесіміне қорланумен тұтыну көлеміне ықпал етеді.
Қайта бөлу функциясы арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлігі мемлекеттің қарамағына өтеді.Бұл функцияның іс-әрекеттерінің ауқымы жалпы ұлттық өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы анықталады,ол ұлттық табыстың мемлекеттендіру дәрежесін көрсетеді.[1]
Мемлекет салық саясатын - салық саласындағы шаралар жүйесін қоғамның оның нақтылы кезеңіндегі әлеуметтік-экономикалық жіне басқа мақсаттар мен міндеттеріне қарай әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес жүргізеді.
0.1. Салық жүйесінің даму тарихы
Салық ұғымымен салық жүйесі ұғымы тығыз байланысты.Мемлекетте алынатын салық түрлерінің оны құрумен алудың нысандарымен әдістерінің салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық жүйесін құрайды.1991 ж дейін,яғни КСРО ыдырағанға дейін елде көбінесе экономиканы басқарудың әміршіл-әкімшіл жүйесіне бағаларға қатаң мемлекеттік реттеуге сәйкес келетін салық жүйесі қызмет етті. Бюджеттің басты кіріс көздерінің бірі болған айналым салығы тіркелеген бөлшек сауда және көтерме сатып алу бағаларын қолдануға және мемлекеттік реттеп отыруға бағытталған болатын.Қазақстан егемендікке ие болғаннан кейін 1991-1995 ж қабылдаған бірқатар заңдарға сәйкес республикада жаңа салық жүйесі қалыптасты.
1991 ж желтоқсанның 25-нен бастап біздің елімізде тұңғыш салық жүйесі жұмыс істей бастады.Ол Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы заңға негізделді.Бұл заң салық жүйесін құрудың қағидаттарын салықтармен алымдардың түрлерін олардың бюджетке түрлерін олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген алғашқы құжат еді.Осы заңға сәйкес Қазақстанда 1992 ж қаңтардың 1-нен бастап 13 жалпы мемлекеттік салық 18 жергілікті салықтармен алымдар енгізілді.
Қ.Р-ның Үкіметі 1995 ж басында салық реформасының ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдап,онда еліміздің салық жүйесі мен салық заңнамасын бірте-бірте халықаралық салық салу қағидаттарына сәйкестендіру көзделеді.Осыған байланысты Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы 1995 ж 24-де Қ.Р-сы Президентінің заң күші бар жарлығы шықты.енді бұрынғы 42 салықтармен алымдар едәуір қысқартылып,олардың саны небәрі 11 болып қалды.Қ.Р-сы Президентінің бұл жарлығы 440-1 заңына сәйкес заң мәртебесін алды.Осы уақыт аралықтарында президент жарлықтарымен және Қ.Р-ның заңдарымен бұл заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізілді.
Барлық өркениетті елдерде салықтардың бүкіл жиынтығы әртүрлі қағидаттар бойынша жіктеледі:
* салық салу объектілері бойынша;
* салықты алатын және салықтан жиналған сомаға билік жасайтын органға қарай;
* пайдалану тәртібі бойынша;
* объектінің экономикалық белгісі бойынша.
Салықтарды салу объектісі бойынша олар тура және жанама салықтар болып бөлінеді.Тура салықтар-салық төлеушінің кірісімен мүлкінен тікелей төленген салықтар.Олар өз кезегінде нақты және жеке салықтарға бөлінеді.Нақты салықтар салық төлеушілердің мүлкінің кейбір түрлеріне салынады.Жеке тура салықтар бұл жеке адамдар заңды ұйымдардың табыстарымен мүлкіне салынатын салықтар.Нақты салықтардан айырмашылығы жеке салық салу әрбір салық төлеушінің жеке табысымен мүлкін де,оның қаржы жағдайын да ескереді.
Жанама салықтар-бағаға немесе тарифке үстеме түрінде белгіленетін салық төлеушінің кірістері мен мүлкіне тікелей байланысты емес салықтар.Жанама салықтарға қосылған құнға салынатын салық,акциздер жатады.Жанама салықтарға сондай-ақ сыртқы экономикалық қызметтен түсетін түсімдер де жатады.[2]
Жанама салықтар мемлекеттің фискалдық мүдделерін білдіреді.Салықты алатын және оған билік жасайтын органға қарай орталық және жергілікті салықтарды ажыратамыз.Пайдалану тәртібіне қарай салықтар жалпы жіне мақсатты(арнаулы)болып бөлінеді.Жалпы салықтартиісті деңгейлердің бюджеттерінде шоғырландырылады және жалпымемлекеттік қажеттіліктерді қаржыландыруға пайдаланылады.Мақсатты салықтардың нысаналы арналымы болады.Объектінің экономикалық белгілері бойынша табысқа салынатын салықтар және тұтынуға салынатын салықтар болып бөлінеді.Табысқа салынатын салықтар-төлеушінің салық салынатын кез-келген объектіден алған табыстарынан алынады.Тұтынуға салынатын салықтар-бұл тауарлар мен қызметтер көрсетуі тұтыну кезінде төленетін шығынға төленетін салық.
Салық салу объектілерін есепке алу және оларды бағалау тәсілдеріне қарай салық алудың мынадай әдісі қолданылады:
* кадастрлық[3] салық төлеушінің мағлұмдамасы бойынша табысты алу көзінен ұстап қалу,патенттік негізде.
* мағлұмдама салық төлеушілер табыстың көлемі қажетті жеңілдіктерді шагерімдерді көрсетеді және салық сомасын есептеп төлейді.
Олар салықтардың түрлері бойынша салық мағлұмдамасын есепті салық кезеңіне сәйкес тапсырып отырады.Мысалы,корпорациялық табыс салығын,жеке табыс салығын,көлік құралдарына салынатын салықты,жер салығын төлеушілер салық органына олар бойынша мағлұмдаманы есепті кезеңінен кейінгі жылдың 31-наурызына
дейін береді.
-үшінші әдіс бойынша салық төлеуші жұмыс істейтін ұйымның мекеменің бухгалтериясы одан салықты табыс алынған жерде есептеп ұстайды.
-төртінші әдіспен салық кәсіпкерлік қызметтің сан алуан түрлеріне патент негізінде төленеді.Патент-арнаулы салық режімін қолдану құқығын куәландыратын және салық сомасының бюджетке төленгендлігін растайтын құжат.
Салықтық есептің екі әдісі қолданылады:кассалық және есептеу әдісі.Есептеу әдісі бойынша табыстармен шегерімдер ақы төлеудің уақытына қарамастан жұмысты орындау қызмет көрсету және кіріске алу мақсатымен тиеп жіберу мезетінен бастап есепке алынады.Кассалық әдіске сәйкес табыстар мен шегерімдер жұмысты орындау қызмет көрсету мүлікті жөнелту мен кірістеу және ол бойынша жасалынған ақы төлеу мезетінен бастап есепке алынады.
1.3. Салық алуды ұйымдастырудың негіздері
Салық алуды ұйымджастыру салық қатынастары нысандарының элементтерін,яғни салық түрлерінің нақты атауларын сондай-ақ оларды қолданудың тәртібімен әдістерін іс-қимылының тәсілдерін кіріктіретін исалық механизмін құруға және оның жұмыс істеуіне саяды.Салық механизмнде өзара байланысты элементтерден тұратын арнаулы нұсқаулық қолданылады.[4]
Негізгі салық элементтеріне мыналар жатады:салық субъектісі,салық салынушы,объектісі,салық базасы,салық салудың өлшемі,салық мөлшерлемесі,үлес,салықпұл,салық жеңілдіктері,салық төлеудің мерзімімен тәртібі және т.б.
Салық салу субъектісі немесе салық төлеуші. Ол - салықты және бюджетке басқа төлемдерді төлеуші тұлға,алайда нарық механизмі арқылы салық ауыртпалығы басқа тұлғаға-салық салынушыға аударылуы мүмкін.
Салық салынушылар - нақты салық ауыртпалығы (салық жүктемесі) түсетін жеке тұлғалар түпкілікті салық төлеушілер,яғни мемлекет азаматтары.
Мүлік пен іс-әрекеттер салық объектілері және салық салуға байланысты объектілер болып табылады,олардың болуына байланысты салық төлеушінің салықтық міндеттемесі туындайды.
Салық базасы-салық салу объектісі мен салық салуға байланысты объектінің құндық,заттай немесе өзге де сипаттамалары,олардың негізінде бюджетке төленуі тиіс салықтар және басқа да міндетті төлемдердің сомасы анықталады.
Салықтың негізгі базасы мыналар болып табылады:
* табысқа салынатын салық.Бұған корпарациялық табыс салығы мен жеке табыс салығы жатады;
* тауарларға салынатын салықтар.Олар қосылған құнға салынатын салықтарды,кеден баждарын кіріктіреді;
* капиталға салынатын салықтар.Оған жер салығы мүлікке салынатын салық және басқалары жатады;
Салық өлшемі-есеп қисап үшін белгіленген салық объектісін өлшеу бірлігі (теңге,табыс,айналым,т.б.,жердің 1 гектары,тауарды өлшеу бірлігі және басқалары).
Салық мөлшерлемесі.Салық мөлшерлемесі салық базасының өлшем бірлігіне салық есептеулерінің шамасын білдіреді.Ол салық базасының өлшем бірлігіне пайызбен немесе абсолюттік сомамен белгіленеді.
Салық салу практикасында мөлшерлемелердің мынадай түрлерін ажыратады:
* тұрақты (берік) салық мөлшерлемесі.Олар табыс көзіне қарамастан салық салу бірлігіне абсолюттік сомада белгіленеді ( мысалы,мұнайдың 1 тоннасына,газдың 1 текше метрне);
* үйлесімді салық мөлшерлемесі.Олар салық объектісіне (оның мөлшерін саралауды есепке алмай) бірдей пайыздық қатынаста іс әрекет етеді;
* прогрессивті салық мөлшерлемесі.Олар табыстың өсуіне қарай төмендейді және табысы көп тұлғаларға тиімді болып келеді, ал табысы аз адамдардың иығына ауыртпалық түсіреді.
Жекелеген салықтар мен басқа да міндетті төлемдерге қатысты белгіленген уақыт кезеңі салық кезеңі деп түсініледі,ол аяқталған соң салық базасы анықталады және бюджетке төленуге тиісті салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің сомасы есептеледі.
Салықпұл-субъектінің бір объектіден төлейтін салық сомасы.
Салық жеңілдіктері заңнамаға сәйкес төлеушілерді салықтан толық немесе ішінара босату. Салық жеңілдіктеріне мыналар жатады:
oo Салық салынбайтын минимум салық салудан толық босатылатын салық обънктісінің ең аз бөлігі;
oo табыстың есептелген сомасынан шегерілетін шегерімдер (асыраудағы жандарға,мүгедектерге халықтан алынатын табыс салығы бойынша;күрделі қаржыларға әлеуметтік объектілерді ұстауға,табиғат қорғау шараларына жұмсалатын шығындардың сомасынан пайдаға салынатын салық бойынша және т.б.);
oo салық салынатын табыстың құрамына кіріктірілмейтін сома (мысалы,босату кезіндегі ұйғарымды жәрдемақы,халықтан алынатын табыс салығы бойынша өтемақы төлемдерінің сомасы);
oo салық салудың жеке субъектілері мен төлеушілердің санаттары үшін салық мөлшерлемесін төмендету.
Салық жеңілдіктеріне сонымен біргет төлеу мерзімін ұзату және салық бойынша бересіні есептен шығару да жатады.Жеңілдік кезеңі салықтар бойынша заңмен белгіленген жеңілдіктердің іс әрекет ететін уақыты.Салық төлеушілер мен салық органдарының құқықтары мен міндеттіліктері билікпен басқару органдарының салық заңнамасымен реттеледі.Салықтық бақылау салық службасы органдарының салық заңнамасының орындалуын жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының толық және уақытылы аударылуын бақылауы.Салықтық бақылау мынадай нысандарда жүзеге асырылады:
* салық төлеушілерді тіркеу есебі;
* салық салу объектілерімен салық салумен байланысты объектілерді есепке алу;
* бюджетке түсетін түсімдерді есепке алу;
* қосылған құнға салынатын салықты төлеушілерді есепке алу ;
* салық тексерістері;
* коммерциялық бақылау;
* салық төлеушілердің қаржы шаруашылық қызметінің мониторингі;
* фискалдық жады бар бақылау касса машиналарын қолдану ережелері;
* акцизделетін тауарлардың кейбір түрлерін таңбалау және акциздік постыларды бнлгілеу;
* мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу,бағалау және сату тәртібін сақтауды тексеру;
* уәкілетті органдарға бақылау жасау.
Кедендік бақылау комитеті өз құзыры шегінде Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқылы тауарлардың өтуімен байланысты төленуге тиіс салықтарды және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді өндіріп алу жөніндегі салықтық бақылауды Салық кодексіне және кеден заңнамасына сәйкес жүзеге асырады.
Салық құпиясын салық төлеуші және оның қаржы шаруашылық қызметі туралы салық службасы органдары алған кез келген мәліметтер құрайды.Салық заңнамасын бұзған салық төлеушілерге олардың жасырған сомасын төмендеткен табыстарын төлеттіріп алу,бұзу ауыртпалығына қарай үлестік немесе еселенген көлемде айыппұлдар бюджетке төленетін төлемдер мерзімін өткізіп алғаны үшін өсімдер түрінде санкциялар қолданылады.
II ТАРАУ.Қ.Р-ның салық жүйесінің даму барысы
2.1. Жалпы мемлекеттік салықтардың салық жүйесіндегі рөлі
Қазақстан Республикасының 1991 жылдың 25 желтоқсанында қабылданған Қазақстан Республикасындағы Салық жүйесі туралы Заң тәуелсіз салық жүйесін құрудың ең алғашқы бастамасы болып табылады. Бұл еліміздің экономикасын реформалаудағы күрделі жұмыстардың бірі болып саналады. Осы кезеңдерде елде көптеген өзгерістер болды және экономиканың дамуына көптеген құбылыстар, атап айтқанда, меншіктің көптеген түрлерінің дамуы, шаруашылық жүргізуші субъектілер мен мемлекет арасындағы қатынастардың құқықтық негізде жүргізілуі және тағы да басқа құбылыстар іске аса бастады.Осы Заң бойынша алғаш рет Қазақстан Республикасында 42 салық түрі қызмет етті және олар 3 топқа бөлінді: жалпы мемлекеттік салықтар-10; міндетті түрде төленетін жергілікті салықтар мен алымдар-11; жергілікті салықтар мен алымдар-18. Қазақстан Республикасында жалпы мемлекеттік салықтар бар.Олар мемлекеттік бюджеттің қайнар көзі ретінде саналады. Жыл сайын Қазақстан Республикасы бюджет заңына сәйкес,мемлекеттік салықтан бөлінгін бюджет табысына түсіп отырады. Жалпы мемлекеттік салыққа жататындар:заңды және жеке тұлғалардың табысынан алынатын салық;бағалы қағаздар операциясынан салық;арнайы төлемдер мен жер байлығын пайдаланғандар салығы. 2012 жылғы 1 ақпан айының көрсеткіші бойынша кірістердің шамамен 40 пайызын салықтық түсімдер құрайды,яғни 284719,3 млн теңге. 2009 жылғы 1 желтоқсанға мемлекеттік бюджеттің салықтық түсімдер бойынша жоспары 106,5% орындалды немесе 121,4 млрд.теңгеге асыра орындалғаны байқалады. Салықтық емес түсімдер 6,4 млрд.теңгеге орындалмады немесе орындалу пайызы 93,0% құрады. Негізгі капиталды сатудан түсетінтүсімдербойынша жоспар13,2 млрд.теңгеге немесе 70,7% орындалмаған. Трансферттер түсімдері 89,1%-ға орындалды. 2010 жылғы 1 қазандағы мемлекеттік бюджет салықтық түсімдер бойынша 105,8 % орындалды немесе 141,3 млрд.теңгеге асыра орындалған, салықтық емес түсімдербойынша жоспар 119,0%-ға, жоспар 15,3 млрд. теңгеге асыра орындалды. Негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдер және трансферттердің түсімдері бойынша жоспар6,9 млрд.теңгеге және тиісінше 150,0 млрд.теңгеге орындалмаған.
2011 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша салықтар мен төлемдер бойынша бересі 199,0 млрд. теңгені құрады. 2010 жылғы 1 қаңтармен салыстырғанда бересі 98,7 млрд. теңгеге артты. Оның 89,5 млрд. теңгесі қолма-қол ақшаға айналдыратын фирмалардың және жалған кәсіпорындардың қызметінің жолын кесу бойынша жүргізілген салықтық тексерулер нәтижелері бойынша түгел есептелді, салықтық тексеру актілері бойынша және жалған кәсіпорындар контрагенттерінің берген қосымша декларациялары бойынша 9,2 млрд. теңге жете есептелді.[5] Жалпы мемлекеттік салықтардың ішіндегі едәуір орынды алатын корпоративтік табыс салығы болып табылады.Корпоративтік табыс салығы салықтық түсімдерде және мемлекеттік бюджет кірістерінде ерекше орын алады(тиісінше 25,8% және 17,5% ға жуық). Бұл салықты мемлекеттік мекемелерді қоспағанда,Қазақстан Республикасының заңды тұлға резиденттері сондай ақ Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе қазақстан республикасындағы көздерден табыс алатын заңды тұлға бейрезиденттер төлейді.Мыналар:салық салынатын табыс,төлем көзінен салық салынатын табыс және Қ.Р да қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын заңды тұлға бейрезиденттердің таза табысы корпоративтік табыс салығы салынатын объектілер болып табылады. 2009 жылы корпоративтік табыс салығы бойынша 495,9 млрд.теңге жоспарда бюджетке 489,4 млрд.теңге түсті немесе 98,7%. Жоспардың асыра орындалуы ҚР қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын, сондай-ақ ҚР көздерден табыстар алатын бейрезидент заңды тұлғалардың салық салынатын табысының өсуі нәтижесінде бейрезидент заңды тұлғалардың дивидендтер төлеу сомасының артуына байланысты.2010 жылыкорпоративтік табыс салығы бойынша жоспардағы 688,6 млрд.теңгенің орнына бюджетке 670,0 млрд.теңге түсті немесе 97,3%. 2011 жылдың 1 қарашадағы корпоративтік табыс салығы бойынша жоспардағы 887,8 млрд. теңгенің орнына бюджетке 883,4 млрд. теңге түсті, негізінен жекелей салық төлеушілер бойынша ай сайынғы аванстық төлемдердің азаюы есебінен атқарылу 99,5%-ды құрады. 2012 жылы корпоративтік табыс салығы мемлекеттік бюджетке факті бойынша 669987991 млн.тг. түсірсе, бұл жоспар бойынша 887810129 млн.тг. болу керек еді. Ауытқу -4637526 млн.тг,яғни жоспардан асыра орындалды деген сөз.
2.1 сурет. Бюджетке түскен салықтық түсімдер динамикасы
Төлем көзінен ұсталатын салығының мынадай мөлшерлерде мөлшерлемелері белгіленген:
cалық төлеушінің табыстары мен шығыстар сомасына және Салықтық кодексте белгіленген тәртіппен ауыстырылатын залалдардың сомасына азайтылған салық салынатын табысы -20%;
егер ауыл шаруашлығы өнімдерін өндіруші заңды тұлғалардың табыстар мен шығыстар сомасына және Салықтық кодексте белгіленген тәртіппен ауыстырылатын шығындар сомасына азайтылған салық салынатын табысы ауыл шаруашылығы өнімін, бал ара шаруашылығы өнімін өндіру жөніндегі сондай ақ өзі өндірген аталған өнімді қайта өңдеу мен өткізу жөніндегі қызметті жүзеге асырудан алынған жағдайда, мұндай табыс-10%;
бейрезиденттердің Қазақстан Республикасындағы көздерден алатын табыстарын қоспағанда, төлем көзінен салық салынатын табыстар төлем көзінен-15%.
Салықтық кодексті қолданысқа енгізу туралы Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 10 қаңтардағы №100-IV KP3 заңына сәйкес тоқтатыла тұру кезеңінде корпоративтік табыс салығы мөлшерлемесінің мынадай мөлшерлемелері қолданыста болды:
1) 2011 жылдың 1 қаңтарынан 2013 жылдың 1 қаңтарына дейін -20%;
2) 2013 жылдың 1 қаңтарынан 2014 жылдың 1 қаңтарына дейін - 17%;
3) 2014 жылдың 1 қаңтарына дейін төлем көзінен салық ұсталынатын копоративтік табыс салығының - 15%.
Сақтандыру, қайта сақтандыру келісімшарттары бойынша корпоративтік табыс салығын мынадай мөлшерлемелер бойынша:
-aффилиирленген тұлғалардың сақтандыру, қайта сақтандыруды қоспағанда, жинақтаушы емес сақтандыру, қайта сақтандыру бойынша олардың қызметінен түсетін салық салынатын табыс сомасының - 4% ;
-aнуитеттік сақтандырууды қоспағанда, жинақтаушы сақтандыру, қайта сақтандыру бойынша аннуитеттік сақтандыру, сондай ақ аффилиирленген тұлғаларды сақтандыру, қайта сақтаныду қызметін қоспағанда жинақтаушы емес сақтандыру, қайта сақтандыру бойынша қызметінен түсетін салық салынатын табыс сомасының -2%;
-aннуитеттік сақтандыру бойынша -12%;
-аффирлиирленген тұлғаларды сақтандыру, қайта сақтандыру бойынша - 8% төлейді.
Арнаулы экономикалық аймақтардың аумағында орналасқан және қызмет түрлерін жүзеге асыру кезінде пайдаланылатын салық салу объектілері бойынша:
1) жер салығын есептеу кезінде тиісті мөлшерлемеге 0 коэффициентті;
2) мүлік салығын есептеу кезінде салық салу объектілерінің жылдық орташа құнына 0 пайыздық мөлшерлеме қолданылады.
Корпоративтік табыс салығына арналған салық кезеңі 1қаңтардан 31 желтоқсанға дейінгі күнтізбелік жыл болып табылады. Корпоративтік табыс салығының төлеушісі орналасқан жері бойынша салық органына корпоративтік табыс салығы бойынша мағлұмдаманы орпоративтік табыс салығының төлеушісі орналасқан жері бойынша салық органына корпоративтік табыс салығы бойынша мағлұмдаманы 31наурыздан кешіктірмей табыс етеді.
Статистикалық анықтамаларға сәйкес 2012 жылы мемлекеттік бюджеттегі корпоративтік табыс салығының мөлшерлемесі 101 357 9 миллион теңге болды. Ал 2011жылы бұл көрсеткіш 206 630 миллион теңгені құрады. Бір жылға түзету енгізілген бюджеттің атқарылуы 20,4% болды. 2011 жылдың қаңтар наурызымен 2012 жылдың қаңтар наурызындағы ауытқушылық 199,9% жетті.
2011-2013 жылдарға арналған республикалық бюджеттің жобасы 2011-2015 жылдардағы макроэкономикалық көрсеткіштерінің базалық болжамы негізінде қалыптастырылды. Кірістер болжамы корпоративтік табыс салығы ставкасы бойынша 20%-ын мөлшерінде қалыптастырылды, 2010 жылы корпоративтік табыс салығы бойынша игеруге толық қол жеткізілмеді. Мәселен, корпоративтік табыс салығы 98,7% атқарылды. Жыл бойындағы қызмет нәтижелері бойынша 2010 жылы жекелеген салық төлеушілердің аванстық төлемдерді азайтуы есебінен резидент емес заңды тұлғалардан алынатын корпоративтік табыс салығы бойынша жоспар атқарылған жоқ (87,9%). Төлем көзінен ұсталатын резидент емес заңды тұлғалардан алынатын корпоративтік табыс салығы бойынша банктер тартатын инвестициялардың және сыйақы төлемдері көлемінің азаюына байланысты банк секторы бойынша (БТӘ Банкі АҚ, Қазақстан Халық жинақ банкі АҚ) түсімдердің азаюынан жоспар 95,9%-ға атқарылды.
2.2 сурет. Корпоративтік табыс салығының өзгеріс динамикасы
Жалпы мемлекеттік салықтардың тағы бір түрі қосылған құн салығы. Қазіргі кезде стандартқа сәйкес және экономикалық термин ретінде тұтыну салығы деп аталып жүр.Қосылған құнға салынатын салықты 1954 жылы М.Лоре(Франция) енгізіп,айналымға салынатын салықты алмастыруға қабілетті салық ретінде бейнеледі. 1968жылы толығымен енгізіліп болды.
Тұтынуға салынатын салықтардың ішіндегі ең күрделісі-1992 жылы енгізілген қосылған құн салығы. Салық төлеуші мемлекетке оны төлеу нәтижесінде шеккен шығысының орнын бағаны көтеру жолымен толықтырады және салықты төлеуді сатып алушыға аударады.
ҚҚС қазіргі кезде Қазақстан Республикасының бюджет кірістерінің аса маңызды көздерінің бірі болып саналады.2010 жылы мемлекеттік бюджет кірістерінің жалпы сомасында бұл төлемнің үлес салмағы 17,3% ды,ал жалпы салықтық түсімдерде 25,4%ды құрады.
Салық салынатын айналым бойынща бюджетке төлеуге жататын ҚҚС сомасы салық сомасы мен есепке жатқызылатын салық сомасы арасындағы айырма ретінде анықталады. ҚҚС бойынща есепке жатқызу үйлесімді немесе бөліністік әдіс бойынша жүргізіледі. Үш кәсіпорындағы қайта өндіру өнімінің тізбектік қозғалысы кезіндегі 12 пайыздық мөлшерлемедегі ҚҚСтың әіс әрекет механизмінің сызбасын мына сандық мысалдан бақылауға болады.
2.1-кесте. ҚҚС-тың іс әрекет механизмі
Дайындаушы кәсіпорын
Тауарларды
(қызметтерді)
сатып алу құны
Қосыл
ған
құн
Салық салынатын айналым(2 гр.+3гр)
Есептелген ҚҚС
(4 гр, x12%:100)
Тауарларды
(қызметтерді)сату құны
(4 гр+5гр)
Бұрын төленген ҚҚС есепке алынады
Бюджетке төленетін ҚҚСты
(5г.-7гр.)
І
2
3
4
5
6
7
8
І
ІІ
ІІІ
-
112
349
100
200
150
100
312
499
12
37
60
112
349
559
-
12
37
12
25
23
Жиыны
450
60
Жекелеген жағдайларда қосылған құн салығын төлеудің тәртібі белгіленген. Мысалы,ауыл шаруашлығы шикізатын қайта өңдеуді жүзеге асыратын ұйымыдарға есептелген ҚҚС қа салық сомасы 70%азайтылды. Қазақстан Республикасы аумағына тауарларды уақытша әкелгенде ҚҚС ты төлеуден босату қарастырылады.
2001 жылы қосылған құн салығының мөлшерлемесі 20% дан 16% ға,одан кейін 15% ға төмендетілгені белгілі. Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына жолдауына сәйкес ҚҚС тың мөлшерлемесі 2007-2009 жылдары жыл сайын 1% ға азайтылады делінген.2009 жылдың салық салынатын айналым мен салық салынатын импорттың мөлшеріне оның мөлшерлемесі 10% ды құрады. Ал 2011-2012 жылдары бұл көрсеткіш 10% болды. Күнтізбелік тоқсан қосылған құн салығы бойынша салық кезеңі болып таыблады. Егер алдыңғы тоқсан бойынша бюджетке төленуге тиіс қосылған құн салығының орташа айлық сомасы 1000 айлық есептік көрсеткіштен кем болса,онда салық кезеңі тоқсан болып табылады. Қосылған құн салығын төлеуші әрбір салық кезеңі үшін қосылған құн салығы бойыншадекларацияны салық кезеңінен кейінгі айдың 15 нен кешіктірмей табыс етуге міндетті. Импортталатын тауарларға салынатын ҚҚС бойынша 362,8 млрд.теңге жоспарда іс жүзіндегі түсім 365,8 млрд.теңгені құрады немесе 100,9%-ға атқарылды. Орындалмаудың негізгі себебі импортталатын мұнай бағасының төмендеуі, әкелінетін автокөлік құралдарының азаюы болып табылады. Іште өндірілетін тауарларға салынатын қосылған құнсалығы бойынша жоспар 197,1%-ға орындалды немесе жоспарланған 83,8 млрд.теңге сомада бюджетке 165,2 млрд.теңге түсті. Тәуекелділікті Басқару Жүйесінің (ТБЖ) қағидаттарын қолдану есебінен нөлдік мөлшерлеме бойынша ҚҚС сомасын өтеуді төмендету есебінен. Салық төлеушілерден ҚҚС қайтару туралы талапты қамтитын салықтық өтініштерді немесе декларацияларды алған кезде әр салық төлеушіні ТБЖ өлшемдері бойынша тестілейді.
2009 жылғы 1 желтоқсандағы жағдай бойынша бюджеттен өтеу 187,8 млрд.теңгені құрады;
- табиғи және басқа ресурстарды пайдаланғаны үшін түсімдер бойынша 162,3 млрд.теңге жоспарда бюджетке 180,5 млрд.теңге түсті, атқарылу пайызы 111,2%-ды құрады. Жоспардың аса орындалуы қоршаған ортағаэмиссия үшін ақы төлеу ірі түсімдері бойынша 72,3 млрд.теңге жоспарда бюджетке 82,7 млрд.теңге түсті немесе 114,3% қоршаған ортаға эмиссия үшін төлемақының базалық және шекті ставкаларын пайдаланушылардың тәртібінде лимиттен тыс шығарылымдар үшін төлейтін ірі түсімдері 2008 жылдың 4 тоқсаны есебі бойынша түсімдермен шартталған, сонымен қатар 12.02.2009 жылғы №133-IV ҚР Заңымен ҚР Салық кодексінің 495-бабына өзгерістер енгізгендіктен, онда шырақтағы табиғи және жол жөнекей газдың жануынан түскен тасталулар ставкасымен толықтырылу себебінен қалыптасты. Ішкі өндіріс тауарларына салынатын ҚҚС бойынша жоспар 150,9 %-ға орындалды, жоспарланған 177,6 млрд.теңге соманың орнына бюджетке 267,9 млрд.теңге түсті. 2010 жылғы 1 желтоқсандағы жағдай бойынша бюджеттен ҚҚС қайтару сомасы 195,6 млрд. теңгені құрады. Импортталатын тауарларға салынатын ҚҚС бойынша жоспардағы 394,7 млрд. теңгенің орнына іс жүзінде 389,5 млрд.теңге немесе жоспардың 98,7 %-ы түсті.Орындалмаудың негізгі себебі кеден статистикасының алдын ала деректері бойынша 2010 жылдың қаңтар-қазанында өткен жылдың тиісті кезеңіне қарағанда импорт көлемінің 12,2%-ға төмендеуі болып табылады. Ішкі өндіріс тауарларына ҚҚС бойынша 118,2 % құрады немесе жоспарланған 258,9 млрд. теңге сомада бюджетке 306,0 млрд. теңге түсті. Артығымен орындалуы бюджеттен ҚҚС қайтару қарқынының төмендеуі есебінен болды, 11 айдың ішінде 231,8 млрд.теңге қайтарылды. Импортталатын тауарларға салынатын ҚҚС бойынша жоспардағы 525,1 млрд. теңгенің орнына елге импорттың өсуі есебінен түсім 543,5 млрд. теңгені немесе жоспардың 103,5%-ын құрады. Айталық, 2010 жылғы тиісті кезеңге қарағанда 2011 жылғы қаңтар-қыркүйектегі өсім 27,0 %-ды құрады.2012 жылы мемлекеттің кірістерінің шамамен 43 пайызын құрады,факт бойынша 657413552 млн.тг. түссе,жоспар бойынша 783916087 млн.тг. болуы қажет еді. Ауытқу 65572 млн.тг. болды. Іште өндірілетін тауарларға ҚҚС 267893952 млн.тг. атқарылды, жоспар бойынша 258863547 млн.тг. еді, 47093544 млн.тг. асыра орындалды жоспар іске асырылды деуге болады. Импортталған тауарларға салынатын ҚҚС факті бойынша кірістердің 389519600 млн.тг. түсірсе, жоспар бойынша 525052540 млн.тг ге жоспарланды. Атқарылуы 1847944 млн.тг. асыра орындалды.
Қазақстан Республикасы аумағында өңдірілетін және оның аумағында импортталатын тауарларға салынатын салық акциз болып табылады. Мемлекеттік бюджет кірістерінде олар 1,4%құрайды.
Акциздер акцизделетін тауарларға және қызметтредің акцизделетін түрлеріне салынатын,олардың бағасына қосылатын және сатып алушы төлейтін жанама салықтардың түрі. Акциздердің өзінің айрықшалықты ерекшеліктеріне қарай монополды түрде жоғары бағалар мен тұрақты сұранымы болатын тауарларды өндірушілер төлейді. Акциздер қызметтерге де салынуы мүмкін,бұл ретте салық сомасы тарифке кіріктіріледі. Акциздер әмбебаптық және дара болып бөлінеді. Әмбебаптық акциздар тауарлар мен қызметтердің құнына пайызбен жалпы айналымнан өндіріледі;оларға сатудан алынатын айналымдардан алынатын салықтарды жатқызуға болады. Дара акциздер айтарлықтай көп болуы мүмкін. Мәселен,акциздер мына кацизделетін тауарларға салынады:спирттің барлық түріне,алкоголь өнімі,темекі бұйымдары,бензин,дизель отыны және т.б жатады. Акциз мөлшерлемелері натуралдық нысандағы өлшем бірлігіне абсолюттік сомада белгіленеді. Акцизделетін тауарлардың мына түрлеріне:фильтірлі сигареттерге, фильтірсіз сигареттерге,папиростарға,сигариллд ерге,сигараларға,темекіге 2011жылғы 1қаңтардан 2014 жыл 1қаңтарға дейін жаңа акциз мөлшерлемелері қолданылады. 2009 жылы импортқа салынатын акциздер бойынша 16,8 млрд.теңге жоспарда іс жүзінде 16,4 млрд.теңге түсті немесе 97,8%-ға атқарылды. Жоспардың орындалмау себебі акцизделетін тауарлардың импорты көлемінің азаюы, сондай-ақ артық төленген соманың қайтарылуы болып табылады. 2010 жылыішкі өндіріс тауарларына салынатын акциздер бойынша жоспар 105,4 %-ға орындалды немесе жоспардағы 40,9 млрд.теңгенің орнына түсім 43,1 млрд.теңгені құрады, оның ішінде:
алкоголь өнімдеріне салынатын акциздер бойынша есепті кезеңде жоспар 110,9 %-ға орындалды;
темекі бұйымдарына салынатын акциздербойынша атқарылу 103,4%-ды құрады.
бензинге және дизель отынына салынатын акциздер бойыншажоспар 103,3%-ға атқарылды.
Импортталатын тауарларға салынатын акциздер бойынша жоспардағы 17,7 млрд. теңгенің орнына іс жүзінде 13,0 млрд.теңге түсті немесе 73,3%-ға орындалды. Жоспардың орындалмау себебі акцизделетін тауарлардың импорты көлемінің азаюы болып табылады. Табиғи және басқа ресурстарды пайдаланғаны үшін түсімдер бойынша есепті кезеңдегі жоспардағы 184,7 млрд.теңге теңгенің орнына бюджетке 201,2 млрд.теңге түсті немесе атқарылу 109,0 %-ды құрады. Жоспарды артығымен орындау мына түсімдер есебінен қалыптасты:
- үстеме пайда салығы бойынша жоспардағы 9,6 млрд. теңгенің орнына бюджетке 9,8 млрд. теңге түсті немесе минералдық шикізаттың бағаларының көтерілуі есебінен орындалуы 102,2 %-ды құрады;
- пайдалы қазбаларды табуға салынатын салық бойынша мұнай секторы ұйымдарынан түскен түсімдерді қоспағандажоспардағы 97,4 млрд. теңгенің орнына іс жүзінде 109,9 млрд. теңге немесе өндіру көлемінің және минералды шикізатты сату бағасының артуына байланысты 112,8% түсті;экспортқа салынатын рента салығы бойынша жоспардағы 2,0 млрд. теңгенің орнына бюджетке 2,7 млрд. теңге немесе 133,8 % түсті. Артығымен орындалу көмір экспортының артуына байланысты;
- тарихи шығындарды өтеу бойынша жоспардағы 4,5 млрд. теңгенің орнына бюджетке 5,4 млрд. теңге түсті немесе 120,3%. Осы төлем тіркелген болып табылады және жасалған келісімшарт сомасына байланысты.Қоршаған ортаға эмиссия үшін ақы төлеу бойынша жоспардағы 54,2 млрд. теңгенің орнына 53,4 млрд.теңге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz