Тұрғын үй құқығы
КІРІСПЕ 5
ТҰРҒЫН ҮЙГЕ МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫ МӘСЕЛЕСІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕЛУ ТҮСІНІГІ МЕН ТҰРҒЫН ҮЙ ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ ТҮРЛЕРІ 8
Тұрғын үй құқығына меншік құқығының пайда болуы 8
Тұрғын үй қатынастарының түрлері 10
ТҰРҒЫН ҮЙГЕ ЖЕКЕ МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫН АЛУ ЖӘНЕ ТҰРҒЫН ҮЙГЕ МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ТОҚТАТЫЛУЫ 14
Тұрғын үйге жеке меншік құқығын алу ережелері 14
Азаматтардың тұрғын үй.жайларды жекешелендіру жөніндегі заңдарды соттардың қолдану тәжірибесі 37
Тұрғын үйге жеке меншік құқығының тоқтатылу негіздері 45
ТҰРҒЫН ҮЙ ҚҰҚЫҒЫ МӘСЕЛЕСІНІҢ ПРАКТИКАДА КӨРІНІС ТАБУЫ 51
Тұрғын үй саясатының мемлекеттік бағдарламасы және оны жүзеге асыру механизмдері 51
ҚОРЫТЫНДЫ 55
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 60
ТҰРҒЫН ҮЙГЕ МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫ МӘСЕЛЕСІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕЛУ ТҮСІНІГІ МЕН ТҰРҒЫН ҮЙ ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ ТҮРЛЕРІ 8
Тұрғын үй құқығына меншік құқығының пайда болуы 8
Тұрғын үй қатынастарының түрлері 10
ТҰРҒЫН ҮЙГЕ ЖЕКЕ МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫН АЛУ ЖӘНЕ ТҰРҒЫН ҮЙГЕ МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ТОҚТАТЫЛУЫ 14
Тұрғын үйге жеке меншік құқығын алу ережелері 14
Азаматтардың тұрғын үй.жайларды жекешелендіру жөніндегі заңдарды соттардың қолдану тәжірибесі 37
Тұрғын үйге жеке меншік құқығының тоқтатылу негіздері 45
ТҰРҒЫН ҮЙ ҚҰҚЫҒЫ МӘСЕЛЕСІНІҢ ПРАКТИКАДА КӨРІНІС ТАБУЫ 51
Тұрғын үй саясатының мемлекеттік бағдарламасы және оны жүзеге асыру механизмдері 51
ҚОРЫТЫНДЫ 55
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 60
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Тұрғын үй қатынастарын кешенді құқықтық реттеудің түпкі мақсаттары да жеткілікті түрде айқын болып табылады. Біріншіден, ол тұрғын үймен қамтамасыз етуде азаматтардың қажеттіліктерін жүзеге асыру үшін тиімді заңды нысандарды жасауға септеседі. Екіншіден, ол тұрғын үй иелері өздерінің соған деген құқықтарын жеткілікті шамада тәжірибе жүзінде асыру мүмкіндігіне ие болатын режим-ді қолдайды.
Заңнама жеке тұрғын үй құқықтық қатынастары ретінде тұрғын үй қорын (тұрғын үй қоры жалпы алғанда азаматтық құқықтардың объектісі болып. табылмайды) пайдаланумен байланысты құқықтық қатынастарды да ажыратады. Заңнамада тұрғын үй қорының мынадай анықтамасы берілген: «тұрғын үй қоры - Қазақстан Республикасы аумағындағы барлық меншік нысандарындағы тұрғын үйлер». Ол бірнеше түрге бөлінген. Ол өз кезегінде тұрғын үйге меншік құқығын жүзете асырумен және оларды пайдаланумен байланысты туындайтын жекелеген құқыктық қатынастардың құрылымы үшін манызды болып табылады.
Қазақстан Республикасы тұрғын үй қорының құрамына жеке тұрғын үй қоры мен мемлекеттік тұрғын үй қоры кіреді. Жеке тұрғын үй қоры мемлекеттік емес меншік нысанына негізделген азаматтар мен занды тұлғаларға меншік құқығы негізінде тиесілі тұрғын үйлерді қамтиды. Мемлекеттік тұрғын үй қорына меншік құқығымен мемлекетке (әкімшілік-аумақтық бөлініске) қарасты және жергілікті аткарушы органдардың қарамағындағы (мемлекеттік коммуналдық тұрғын үй қоры) не мемлекеттік кәсіпорын қарамағындағы (мемлекеттік кәсіпорынның тұрғын үй қоры) түрғын үйлер кіреді.
Сонымен, тұрғын үй қоры - бул азаматтардың (жеке тұлғалардың) тұрақты тұруы үшін және уақытша тұруы үшін де (пайдалану сипатына орай) арналған барлық үй-жайлардың жиынтығы деуге болады.
Жеке-құқықтық сипатқа ие тұрғын үй құқықтық қатынастары тұрғын үйлерді иелену мен пайдалану жөніндегі меншік құқығының және өзге де заттық құқықтардың туындауы мен тоқтатылуының, сондай-ақ тұрғын үйлерді пайдалану бойынша міндеттемелік құқықтардың негіздерімен байланысты. Бұл құқықтық қатынастардың маңыздылығы - олардың көмегімен тұрғын үйлерді пайдалану тәжірибе жүзінде жүзеге асатындығында және сол бір немесе өзге құқықтық қатынастар қатысушыларының өзара әрекеттестігінің меселелері шешілетіндігінде.
Тұрғын үй құқықтық қатынастарын жалпы сипаттай отырып, олар азаматтардың тұрғын үйлерді иелену мен пайдаланудағы қажеттіліктерін жүзеге асырумен, сондай-ақ тұрғын үй аясындағы азаматтардың құқықтарын сақтау жөніндегі мемлекет бақылауымен және тұрғын үй қорын пайдаланумен байланысты қоғамдық қатынастарды білдіретіндігін атап өтуге болады.
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қоры жөніндегі қатынастары жария құқықтық сипатқа ие.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Тұрғын үй қатынастарын кешенді құқықтық реттеудің түпкі мақсаттары да жеткілікті түрде айқын болып табылады. Біріншіден, ол тұрғын үймен қамтамасыз етуде азаматтардың қажеттіліктерін жүзеге асыру үшін тиімді заңды нысандарды жасауға септеседі. Екіншіден, ол тұрғын үй иелері өздерінің соған деген құқықтарын жеткілікті шамада тәжірибе жүзінде асыру мүмкіндігіне ие болатын режим-ді қолдайды.
Заңнама жеке тұрғын үй құқықтық қатынастары ретінде тұрғын үй қорын (тұрғын үй қоры жалпы алғанда азаматтық құқықтардың объектісі болып. табылмайды) пайдаланумен байланысты құқықтық қатынастарды да ажыратады. Заңнамада тұрғын үй қорының мынадай анықтамасы берілген: «тұрғын үй қоры - Қазақстан Республикасы аумағындағы барлық меншік нысандарындағы тұрғын үйлер». Ол бірнеше түрге бөлінген. Ол өз кезегінде тұрғын үйге меншік құқығын жүзете асырумен және оларды пайдаланумен байланысты туындайтын жекелеген құқыктық қатынастардың құрылымы үшін манызды болып табылады.
Қазақстан Республикасы тұрғын үй қорының құрамына жеке тұрғын үй қоры мен мемлекеттік тұрғын үй қоры кіреді. Жеке тұрғын үй қоры мемлекеттік емес меншік нысанына негізделген азаматтар мен занды тұлғаларға меншік құқығы негізінде тиесілі тұрғын үйлерді қамтиды. Мемлекеттік тұрғын үй қорына меншік құқығымен мемлекетке (әкімшілік-аумақтық бөлініске) қарасты және жергілікті аткарушы органдардың қарамағындағы (мемлекеттік коммуналдық тұрғын үй қоры) не мемлекеттік кәсіпорын қарамағындағы (мемлекеттік кәсіпорынның тұрғын үй қоры) түрғын үйлер кіреді.
Сонымен, тұрғын үй қоры - бул азаматтардың (жеке тұлғалардың) тұрақты тұруы үшін және уақытша тұруы үшін де (пайдалану сипатына орай) арналған барлық үй-жайлардың жиынтығы деуге болады.
Жеке-құқықтық сипатқа ие тұрғын үй құқықтық қатынастары тұрғын үйлерді иелену мен пайдалану жөніндегі меншік құқығының және өзге де заттық құқықтардың туындауы мен тоқтатылуының, сондай-ақ тұрғын үйлерді пайдалану бойынша міндеттемелік құқықтардың негіздерімен байланысты. Бұл құқықтық қатынастардың маңыздылығы - олардың көмегімен тұрғын үйлерді пайдалану тәжірибе жүзінде жүзеге асатындығында және сол бір немесе өзге құқықтық қатынастар қатысушыларының өзара әрекеттестігінің меселелері шешілетіндігінде.
Тұрғын үй құқықтық қатынастарын жалпы сипаттай отырып, олар азаматтардың тұрғын үйлерді иелену мен пайдаланудағы қажеттіліктерін жүзеге асырумен, сондай-ақ тұрғын үй аясындағы азаматтардың құқықтарын сақтау жөніндегі мемлекет бақылауымен және тұрғын үй қорын пайдаланумен байланысты қоғамдық қатынастарды білдіретіндігін атап өтуге болады.
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қоры жөніндегі қатынастары жария құқықтық сипатқа ие.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
[1] Жилищное право // под.ред. И.А. Нрнмичева, П.В. Алексея. Москва, 2007 г.335 с.
[2] «Тұрғын үй құқығы туралы» Қазақстан Республикасының Заңы
[3] Ғ.А. Жайлин, Азаматтық Құқық Оқулық. Ерекше бөлім – Алматы, 2003 ж. – 387 б.
[4] Сергеев А.П., Толстой Ю.К. Гражданское право учебник в 3-х томах. М., Проспект 1998г.
[5] Иоффе О.С. Обезятельственное право. М., 1973г, 116 с.
[6] Басин Ю. Г. Ответственность за нарушение гражданско-правового обязательства. Уч. Пос. – Алматы; Әділет Пресс, 1997г, 3 с.
[7] Хейфец Ф.С. Недействительность сделок по российскому гражданскому праву. – М.: Юрист, 1999г, 315 с.
[8] Жанайдаров И.У. «Проблемы реализации права государственной собственности» // А.:1994 г, с. 865
[9] Киреева Т.Т., Климкин С.И. Последствия невозможности виндикации при потреблении или уничтожении вещи / Гражданское законодательство Республики Казахстан - толкование и комментирование / Под ред. А. Г. Диденко. - Алматы: Баспа, 1999. - Вып. 7, 325 с.
[10] А.В.Белявский Защита частной собственности. // Закон и время №5, 1999, 258 с.
[11] Т.Т.Киреева, С.Д.Климкин Судебная практика по делам о защите права собственности // Гражданский кодекс Республики Казахстан - толкование и комментирование. Общая часть / Под ред. А. Г. Диденко. Алматы: Баспа, 1997. - Вып. 3, , 412 с.
[12] Т.Т. Киреева Судебная практика по защите права собственности // Гражданский кодекс Республики Казахстан - толкование и комментирование.
[13] Л.О.Крассавчикова Гражданское право. Ч.1, М.:1998, 171 с.
[14] Грибанов В.П. Пределы осуществления и защиты гражданских прав. М., 1973.
[15] Бутнев В.В. Понятие механизма защиты субъективных гражданских прав // Механизм защиты субъективных гражданских прав: Сборник научных трудов. Ярославль, 1990. С. 16
[16] М.С.Кораблева Защита гражданских прав: новые аспекты // Актуальные проблемы гражданского права / Под ред. М.И.Брагинского. М., 1998. С. 86-88
[17] Қазақстан Республикасының Жоғарғы сотының нормативтік қаулылыраныың жинағы – Алматы, 2005 ж – 440 б.
[18] Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, Алматы 2007 ж. 287 б
[19] Ғ. Төлеуғалиев Қазақстан Республикасының Азаматтық құқықы, Алматы, 2001 ж – 376 бет.
[20] А.Т.Джусупов «Право собственности и иные вещные права» // А.: 1996г. С.41-44.
[21] Е.Б.Осипов «Некоторые аспекты залоговых правоотношений. В кн.: Актуальные вопросы коммерческого законодательства в Республике Казахстан и практика его применения» // Т.3 Алматы:1996 г. С. 79.
[22] Тулеугалиев Г.И., Муленов К.С. «Гражданское право Республики Казахстан» (общая часть) // Учебное пособие. А.:1998 г. С. 406-415
[23] Сулейменов М.К., Басин Ю.Г. Гражданское право. Том 1, общая часть. Алматы, 2000.
[24] Гражданский кодекс Республики Казахстан (Особенная часть), Конмментарий. Отв. Ред.: М.К. Сулейменов, Ю.Г. Басин. – Алматы: Жеті жарғы, 2003. – 832 с.
[25] С.Н.Братусь Предмет и система советского гражданского права. М.Госюриздат. 1963. С.186-189
[26] А.П.Сергеев, Ю.К.Толстой Гражданское право. Учебник. Ч.1. М.:Проспект. 1998. С.335
[27] М.М.Агарков Обязательство по советскому гражданскому праву. М.1940. С.27
[28] Г.Ф.Шершеневич Учебник русского гражданского права. М.:СПАРК. 1995. С.142
[29] Сулейменов М.К., Басин Ю.Г. Гражданское право. Том 1, общая часть. Алматы, 2000. С.344.
[30] Весельская Н.Р., Горячева Е.В. жилищное право Республики Казахстан: Уч.пос. – караганда, 2006.- 320 с.
[31] Иоффе О. С. Из истории цивилистической мысли // Гражданское право Алматы: ИПЦКазГЮУ, 1999.- С. 191.
[32] Басин Ю. Г. и др. Комментарий к Жилищному кодексу КазССР Ата: Казахстан, 1987.- С. 1
[33] Юридическая газета. - 18 октября 2000 года.
[34] Қазақстан Республикасының Жер кодексі 20.06.2003 // Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы. 2003. - № 9,13 б.
[35] Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. Жалпы, Ерекше бөлімдері. Алматы, Юрист, 2003 ж.
[36] Қазақстан Республикасының «Лицензиялау туралы» заңы. 17 сәуір 1995 жыл.
[37] «Қазақстан Республикасында архитектуралық, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы» Қазақстан Республикасының Заңы.
[38] Богатых Е.А. Гражданское и трудовое право.-М.: ИНФРА-М,1996.
[39] Асцеулов А.Г., Жайлин Г.А Гражданское-правовая ответственность за вред, причиненный преступлением против личности.-Алматы: ИПУ КазГЮА 2000г.
[40] Тархов В.А. Гражданское право Чебоксары: Чув.Кітап баспасы, 1997 ж.
[1] Жилищное право // под.ред. И.А. Нрнмичева, П.В. Алексея. Москва, 2007 г.335 с.
[2] «Тұрғын үй құқығы туралы» Қазақстан Республикасының Заңы
[3] Ғ.А. Жайлин, Азаматтық Құқық Оқулық. Ерекше бөлім – Алматы, 2003 ж. – 387 б.
[4] Сергеев А.П., Толстой Ю.К. Гражданское право учебник в 3-х томах. М., Проспект 1998г.
[5] Иоффе О.С. Обезятельственное право. М., 1973г, 116 с.
[6] Басин Ю. Г. Ответственность за нарушение гражданско-правового обязательства. Уч. Пос. – Алматы; Әділет Пресс, 1997г, 3 с.
[7] Хейфец Ф.С. Недействительность сделок по российскому гражданскому праву. – М.: Юрист, 1999г, 315 с.
[8] Жанайдаров И.У. «Проблемы реализации права государственной собственности» // А.:1994 г, с. 865
[9] Киреева Т.Т., Климкин С.И. Последствия невозможности виндикации при потреблении или уничтожении вещи / Гражданское законодательство Республики Казахстан - толкование и комментирование / Под ред. А. Г. Диденко. - Алматы: Баспа, 1999. - Вып. 7, 325 с.
[10] А.В.Белявский Защита частной собственности. // Закон и время №5, 1999, 258 с.
[11] Т.Т.Киреева, С.Д.Климкин Судебная практика по делам о защите права собственности // Гражданский кодекс Республики Казахстан - толкование и комментирование. Общая часть / Под ред. А. Г. Диденко. Алматы: Баспа, 1997. - Вып. 3, , 412 с.
[12] Т.Т. Киреева Судебная практика по защите права собственности // Гражданский кодекс Республики Казахстан - толкование и комментирование.
[13] Л.О.Крассавчикова Гражданское право. Ч.1, М.:1998, 171 с.
[14] Грибанов В.П. Пределы осуществления и защиты гражданских прав. М., 1973.
[15] Бутнев В.В. Понятие механизма защиты субъективных гражданских прав // Механизм защиты субъективных гражданских прав: Сборник научных трудов. Ярославль, 1990. С. 16
[16] М.С.Кораблева Защита гражданских прав: новые аспекты // Актуальные проблемы гражданского права / Под ред. М.И.Брагинского. М., 1998. С. 86-88
[17] Қазақстан Республикасының Жоғарғы сотының нормативтік қаулылыраныың жинағы – Алматы, 2005 ж – 440 б.
[18] Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, Алматы 2007 ж. 287 б
[19] Ғ. Төлеуғалиев Қазақстан Республикасының Азаматтық құқықы, Алматы, 2001 ж – 376 бет.
[20] А.Т.Джусупов «Право собственности и иные вещные права» // А.: 1996г. С.41-44.
[21] Е.Б.Осипов «Некоторые аспекты залоговых правоотношений. В кн.: Актуальные вопросы коммерческого законодательства в Республике Казахстан и практика его применения» // Т.3 Алматы:1996 г. С. 79.
[22] Тулеугалиев Г.И., Муленов К.С. «Гражданское право Республики Казахстан» (общая часть) // Учебное пособие. А.:1998 г. С. 406-415
[23] Сулейменов М.К., Басин Ю.Г. Гражданское право. Том 1, общая часть. Алматы, 2000.
[24] Гражданский кодекс Республики Казахстан (Особенная часть), Конмментарий. Отв. Ред.: М.К. Сулейменов, Ю.Г. Басин. – Алматы: Жеті жарғы, 2003. – 832 с.
[25] С.Н.Братусь Предмет и система советского гражданского права. М.Госюриздат. 1963. С.186-189
[26] А.П.Сергеев, Ю.К.Толстой Гражданское право. Учебник. Ч.1. М.:Проспект. 1998. С.335
[27] М.М.Агарков Обязательство по советскому гражданскому праву. М.1940. С.27
[28] Г.Ф.Шершеневич Учебник русского гражданского права. М.:СПАРК. 1995. С.142
[29] Сулейменов М.К., Басин Ю.Г. Гражданское право. Том 1, общая часть. Алматы, 2000. С.344.
[30] Весельская Н.Р., Горячева Е.В. жилищное право Республики Казахстан: Уч.пос. – караганда, 2006.- 320 с.
[31] Иоффе О. С. Из истории цивилистической мысли // Гражданское право Алматы: ИПЦКазГЮУ, 1999.- С. 191.
[32] Басин Ю. Г. и др. Комментарий к Жилищному кодексу КазССР Ата: Казахстан, 1987.- С. 1
[33] Юридическая газета. - 18 октября 2000 года.
[34] Қазақстан Республикасының Жер кодексі 20.06.2003 // Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы. 2003. - № 9,13 б.
[35] Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. Жалпы, Ерекше бөлімдері. Алматы, Юрист, 2003 ж.
[36] Қазақстан Республикасының «Лицензиялау туралы» заңы. 17 сәуір 1995 жыл.
[37] «Қазақстан Республикасында архитектуралық, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы» Қазақстан Республикасының Заңы.
[38] Богатых Е.А. Гражданское и трудовое право.-М.: ИНФРА-М,1996.
[39] Асцеулов А.Г., Жайлин Г.А Гражданское-правовая ответственность за вред, причиненный преступлением против личности.-Алматы: ИПУ КазГЮА 2000г.
[40] Тархов В.А. Гражданское право Чебоксары: Чув.Кітап баспасы, 1997 ж.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:
КІРІСПЕ 5
8
ТҰРҒЫН ҮЙГЕ МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫ МӘСЕЛЕСІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕЛУ ТҮСІНІГІ
МЕН ТҰРҒЫН ҮЙ ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ ТҮРЛЕРІ
1.1Тұрғын үй құқығына меншік құқығының пайда болуы 8
1.2Тұрғын үй қатынастарының түрлері 10
2 14
ТҰРҒЫН ҮЙГЕ ЖЕКЕ МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫН АЛУ ЖӘНЕ ТҰРҒЫН ҮЙГЕ МЕНШІК
ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ТОҚТАТЫЛУЫ
2.1Тұрғын үйге жеке меншік құқығын алу ережелері 14
2.2Азаматтардың тұрғын үй-жайларды жекешелендіру жөніндегі заңдарды37
соттардың қолдану тәжірибесі
2.3Тұрғын үйге жеке меншік құқығының тоқтатылу негіздері 45
3 51
ТҰРҒЫН ҮЙ ҚҰҚЫҒЫ МӘСЕЛЕСІНІҢ ПРАКТИКАДА КӨРІНІС ТАБУЫ
3.1Тұрғын үй саясатының мемлекеттік бағдарламасы және оны жүзеге 51
асыру механизмдері
55
ҚОРЫТЫНДЫ
60
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Тұрғын үй қатынастарын кешенді
құқықтық реттеудің түпкі мақсаттары да жеткілікті түрде айқын болып
табылады. Біріншіден, ол тұрғын үймен қамтамасыз етуде азаматтардың
қажеттіліктерін жүзеге асыру үшін тиімді заңды нысандарды жасауға
септеседі. Екіншіден, ол тұрғын үй иелері өздерінің соған деген құқықтарын
жеткілікті шамада тәжірибе жүзінде асыру мүмкіндігіне ие болатын режим-ді
қолдайды.
Заңнама жеке тұрғын үй құқықтық қатынастары ретінде тұрғын үй қорын
(тұрғын үй қоры жалпы алғанда азаматтық құқықтардың объектісі болып.
табылмайды) пайдаланумен байланысты құқықтық қатынастарды да ажыратады.
Заңнамада тұрғын үй қорының мынадай анықтамасы берілген: тұрғын үй қоры -
Қазақстан Республикасы аумағындағы барлық меншік нысандарындағы тұрғын
үйлер. Ол бірнеше түрге бөлінген. Ол өз кезегінде тұрғын үйге меншік
құқығын жүзете асырумен және оларды пайдаланумен байланысты туындайтын
жекелеген құқыктық қатынастардың құрылымы үшін манызды болып табылады.
Қазақстан Республикасы тұрғын үй қорының құрамына жеке тұрғын үй қоры
мен мемлекеттік тұрғын үй қоры кіреді. Жеке тұрғын үй қоры мемлекеттік емес
меншік нысанына негізделген азаматтар мен занды тұлғаларға меншік құқығы
негізінде тиесілі тұрғын үйлерді қамтиды. Мемлекеттік тұрғын үй қорына
меншік құқығымен мемлекетке (әкімшілік-аумақтық бөлініске) қарасты және
жергілікті аткарушы органдардың қарамағындағы (мемлекеттік коммуналдық
тұрғын үй қоры) не мемлекеттік кәсіпорын қарамағындағы (мемлекеттік
кәсіпорынның тұрғын үй қоры) түрғын үйлер кіреді.
Сонымен, тұрғын үй қоры - бул азаматтардың (жеке тұлғалардың) тұрақты
тұруы үшін және уақытша тұруы үшін де (пайдалану сипатына орай) арналған
барлық үй-жайлардың жиынтығы деуге болады.
Жеке-құқықтық сипатқа ие тұрғын үй құқықтық қатынастары тұрғын үйлерді
иелену мен пайдалану жөніндегі меншік құқығының және өзге де заттық
құқықтардың туындауы мен тоқтатылуының, сондай-ақ тұрғын үйлерді пайдалану
бойынша міндеттемелік құқықтардың негіздерімен байланысты. Бұл құқықтық
қатынастардың маңыздылығы - олардың көмегімен тұрғын үйлерді пайдалану
тәжірибе жүзінде жүзеге асатындығында және сол бір немесе өзге құқықтық
қатынастар қатысушыларының өзара әрекеттестігінің меселелері
шешілетіндігінде.
Тұрғын үй құқықтық қатынастарын жалпы сипаттай отырып, олар
азаматтардың тұрғын үйлерді иелену мен пайдаланудағы қажеттіліктерін жүзеге
асырумен, сондай-ақ тұрғын үй аясындағы азаматтардың құқықтарын сақтау
жөніндегі мемлекет бақылауымен және тұрғын үй қорын пайдаланумен байланысты
қоғамдық қатынастарды білдіретіндігін атап өтуге болады.
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қоры жөніндегі қатынастары жария
құқықтық сипатқа ие.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері: Тұрғын үйге жеке меншік құқығын алу
және тұрғын үйге меншік құқығының тоқтатылуын зерттеу болып табылады.
Зерттеудің міндеттері. Қойылған мақсатқа байланысты мынадай міндеттер
анықталды:
- тұрғын үй құқықтық қатынастарының пайда болуының түсінігі мен тұрғын
үй қатынастарының түрлерін сипаттау;
- тұрғын үйге жеке меншік құқығын алу ережелерін ашу;
- азаматтардың тұрғын үй-жайларды жекешелендіру жөніндегі заңдарды
соттардың қолдану тәжірибесін ашып көрсету;
- тұрғын үйге жеке меншік құқығының тоқтатылу негіздерін сипаттау.
Зерттеу объектісі. Зерттеу жұмысының объектісі мен пәні болып
тұрғын үй саласында кездесетін құқықтық қатынастар мен тұрғын үйне меншік
құқығын алу мен тоқтатылуы табылды.
Зерттеу пәні. Зерттеу пәні болып заңдылық құқықтық мемлекеттің
қағидасы ретіндегі орны, заңдылықты орнату мен нығайту және құқықтық
мемлекетті қалыптастырып, дамыттыру жолдары құрайды. Қазіргі таңда
Қазақстан құқықтық мемлекетті қалыптастыру жолындағы заңдылықты нығайтудың
құқықтық тетіктері зерделеуге жатады.
Дипломдық жұмыстың әдістемелік негізі ретінде Қазақстан
Республикасының заң актілері, отандық және шетелдік авторлардың
монографиялары, мерзімдік басылымдарда жарық көрген мақалалар алынды.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы құқық шығармашылық
және осы тақырып бойынша одан әрі ғылыми зерттеулерде құқық қолданушылық
практикада пайдалануға болады.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Азаматтардың меншік объектісінің маңызды
түрінің бірі тұрғын-жай болып табылады. Тұрғын үй қатынастары туралы
Заңға сәйкес азамат, егер заң актілерінде өзгеше көзделмесе, Қазақстан
Республикасы аумағының қай жерінде тұратындығына қарамастан, жеке меншігіне
заңды түрде тұрғын үй сатып ала алады. Осыған орай бірнеше ғалымдар
зерттеулер жүргізді: Ғ.А. Жайлин, Т.Т.Киреева, С.Д.Климкин, В.В. Бутнев, Ғ.
Төлеуғалиев, А.Т.Джусупов, Е.Б.Осипов, Тулеугалиев Г.И., Муленов К.С.,
Весельская Н.Р.
Қазіргі кезде бағалы қағаздар азаматтық құқықтардың объектілері
ретінде кеңінен танымал. Олар азаматтардың меншік құқықтарының объектілері
болып есептеледі. Азаматтардың меншік құқығының бұл объектісінің
ерекшеліктері арнайы заң актілерінде көрсетілген. Бұл Сулейменов М.К.,
Басин Ю.Г., Иоффе О. С., Кораблева М.С., Грибанов В.П., Крассавчикова Л.О.,
Киреева Т.Т.
Тұрғын үй құқығы тұрғысынан алып қарағанда, меншік иесінің пайдалану
құқығын өзіне тиесілі үйде жеке өзі (отбасымен бірге) тұру құқығы ретінде
қарастыру маңызды иелері және олардың отбасы мүшелері табылатын, ерекше
тұрғын үй құқықтық қатынастары пайда болады. Бұл А.П.Сергеев, Ю.К.Толстой,
М.М.Агарков, Г.Ф.Шершеневич, О. С. Иоффе, А.Г. Асцеулов, Г.А. Жайлин, В.А.
Тархов.
Зерттеудің әдістемелік және теориялық негіздері
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы.
Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі – студент қойылған ғылыми
зерттеу мәселелерінің шешімін табу арқылы көздеген мақсатқа жету
қисындылығына сәйкес құрылды. Зерттеу жұмысы кіріспеден, үш бөлімнен, бес
бөлімшеден, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Тұрғын үйге меншік құқығы мәселесінің құқықтық реттелу түсінігі мен
тұрғын үй қатынастарының түрлері
1.1 Тұрғын үй құқығына меншік құқығының пайда болуы
Азаматтардың меншік объектісінің маңызды түрінің бірі тұрғын-жай болып
табылады. Тұрғын үй қатынастары туралы Заңға сәйкес азамат, егер заң
актілерінде өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасы аумағының қай жерінде
тұратындығына қарамастан, жеке меншігіне заңды түрде тұрғын үй сатып ала
алады. Бұл орайда бір азаматтың меншігіндегі тұрғын үйлердің саны мен
көлеміне шек қойылмайды [1].
Тұрғын үй немесе оның бір бөлігіне меншік құқығы мынадай негіздер
бойынша пайда болады:
1) үйдің бір бөлігін салу;
2) сатып алу — сату, айырбастау, сыйға тарту, өмір бойы күтіп ұстау,
шартымен алып қою мәмілелері мен заңдарға қайшы келмейтін басқа да
азаматтық-құқықтық мәмілелер жасасу;
3) тұрғын үйді мұраға немесе кұқыктың әмбебап түрде ауысуы ретімен
алу;
4) жалға алушының мемлекеттік тұрғын үй қорының үйінде әлі өзі тұратын
тұрғын үйді немесе тұрғын үй-жайды жекешелендіру (сатып алу немесе тегін
алу) жолымен меншігіне алуы;
5) тұрғын үй (тұрғын үй-құрылыс) кооперативті мүшесінің тұрғын үй- жай
үшін пай жарнасының бүкіл сомасын төлеуі;
6) шарттық міндеттеме, соның ішінде азаматтың үй салуға өз қаражатымен
немесе еңбегіне қатысуы туралы шарт негізінде тұрғын үй-жайды меншікке
беру;
7) заңды тұлғалардың мемлекеттік емес меншік нысанына негізделген
тұрғын үйді сату не тегін беру жолымен оз қызметкерлерінің немесе өзге
азаматтың меншігіне беруі;
8) мемлекеттік немесе заңды тұлғаның мемлекеттік меншік нысанына
негізделген тұрғын үйді заңда белгіленген шарттармен өз қызметкерінің не
өзге адамның меншігіне беруі;
9) жеке меншікте болған тұрғын үйдің бұзылуы немесе күштеп алынуы
салдарынан тұрғын үйден айрылуының өтемі ретінде тұрғын үй беру;
10) Қазақстан Республикасының заң актілерінде тыйым салынбаған басқа
да негіздер бойынша (Тұрғын үй қатынастары туралы Заңның 12-бабы) [2].
Қазіргі кезде бағалы қағаздар азаматтық құқықтардың объектілері
ретінде кеңінен танымал. Олар азаматтардың меншік құқықтарының объектілері
болып есептеледі (АК-тің 129-140-баптары). Азаматтардың меншік құқығының
бұл объектісінің ерекшеліктері арнайы заң актілерінде көрсетілген.
Жеке-құқықтық сипатқа ие тұрғын үй құқықтық қатынастары тұрғын үйлерді
иелену мен пайдалану жөніндегі меншік құқығының және өзге де заттық
құқықтардың туындауы мен тоқтатылуының, сондай-ақ тұрғын үйлерді пайдалану
бойынша міндеттемелік құқықтардың негіздерімен байланысты. Бұл құқықтық
қатынастардың маңыздылығы - олардың көмегімен тұрғын үйлерді пайдалану
тәжірибе жүзінде жүзеге асатындығында және сол бір немесе өзге құқықтық
қатынастар қатысушыларының өзара әрекеттестігінің меселелері
шешілетіндігінде.
Тұрғын үй құқықтық қатынастарын жалпы сипаттай отырып, олар
азаматтардың тұрғын үйлерді иелену мен пайдаланудағы қажеттіліктерін жүзеге
асырумен, сондай-ақ тұрғын үй аясындағы азаматтардың құқықтарын сақтау
жөніндегі мемлекет бақылауымен және тұрғын үй қорын пайдаланумен байланысты
қоғамдық қатынастарды білдіретіндігін атап өтуге болады.
Тұрғын үйлерді пайдалану бойынша шарттық қатынастар жалпы түрде
реттелетін Қазақстан Республикасының Конституциясы мен Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексімен қатар, тұрғын үй құқықтық қатынастары
арнайы зандармен де реттеледі. Тұрғын үй қатынастарын кешенді түрде
реттейтін заңды акті болып Тұрғын үй қатынастары туралы Қазақстан
Республикасының 16 сәуір 1997 жылғы заңы табылады. Тұрғын үй қатынастарының
қазіргі жай-күйіне қол жеткізуде аса зор маңызға Қазақстан Республикасы
Президентінің 5 сәуір 1994 жылғы Азаматтардың тұрғын үйге деген құқығын
қамтамасыз ету туралы № 1 640 Жарлығы ие болды, бұл жарлық қазіргі уақытта
да әрекет етуде.
Тұрғын үй қатынастарының бірқатар мәселелері заңдармен қатар заңға
сәйкес актілер деңгейінде де реттеледі. Қызметтік тұрғын үйлермен
қамтамасыз ету Қазақстан Решубликасының Тұрғын үй қатынастары туралы
Заңынан басқа Қазақстан Республикасы министрлер кабинетінің 3 маусым 1993
жылғы Қызметтік тұрғын үй-жайлар берілетін жұмысшылар категорияларының
тізімін бекіту туралы № 455 қаулысымен реттелген. Тұрғын үй қорын
пайдалану мәселелері ҚР Үкіметінің 27 мамыр 1990 жылғы Пәтер иелерінің
тұтынушы кооперативтерін және тұрғын үйлердегі тұрғын емес үй-жайларды
дамыту бойынша шаралар туралы қаулысында, Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 17 сәуір 1997 жылғы Пәтерлердің меншік иелерінің тұтынушы
кооперативтерінің қызметін қолдау жөніндегі шаралар туралы каулысында,
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 17 сәуір 1996 жылғы қаулысымен бекітілген
Аз қамтамасыз етілген азаматтарға тұрғын үйді күтіп ұстауға және тұрғын үй-
коммуналдық қызметтерге ақы төлеуге тұрғын үй жәрдем ақыларын беру туралы
уақытша ережеде көрініс тапқан. Тұрғын үй қорын пайдалану (басқару) Тұрғын
үй қатынастары туралы ҚP Занының 4-бабынан басқа Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 18 қазан 1999 жылғы Тұрғын ғимараттарда үй-жайларды қайта
құруға (қайта жоспарлауға қайта жабдықтауға) рұқсат ету процедураларын
өтудің ортақ республикалык ережелері туралы № 1 562 қаулысымен реттелген.
Жекелеген тұрғын үй құқықтық қатынастары. Тұрғын үйді (тұрғын үй-жайды)
тұрғын емес мақсатта пайдалануға тек заңнамада көзделген жағдайларда ғана
жол беріледі. Тұрғын үй қорын мақсаты бойынша және басқа да мақсаттар үшін
пайдаланған жағдайларда тұрғын үй қорын бұзуға немесе бүлдіруге жол бермеу
талап етіледі. Тұрғын үйлерді пайдаланушылар басқа тұрғындардың тұру
жағдайларын бұзбауға, қоршаған ортаға залал келтірмеуге тиіс.
Тұрғын үйдегі тұрғын үй-жайлар тұрғын емес үй-жайларды қайта жабдықтау
мен қайта жоспарлауды үй-жай иесінің келісімімен және жобаның құрылыс
нормалары мен ережелеріне сәйкес келуіне жауап беретін заңды немесе жеке
тұлға орындаған жоба болған жағдайда жүзеге асыруға болады. Үй-жай қайта
жабдықтау жәае қайта жоспарлау басқа меншік иелерінің мүдделерін көзғайтын
жағдайда олардың алдын-ала жазбаша келісімі талап етіледі [3].
Бір тұрғын үйге бірнеше құқықтардың болуы оны бірлесіп пайдалану
міндетіне алып келеді. Үй-жайлардың иелері (азаматтар, занды тұлғалар.
мемлекет) тұрғын үйді бірлесіп пайдалану үшін заңдарда тыйым салынбаған кез-
келген бірлестікке бірігуге құқылы. Тұрғын үй қорын басқаруды меншік иесі
жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қорын мемлекеттік есепке алу, оның
кімге тиесілі екеніне қарамастан, Қазақстан Республикасының Үкіметі
белгілейтін тәртіппен мемлекет үшін бірыңғай жүйе бойынша жүзеге асырылады.
Тұрғын үй құқықтық қатынастарынан туындайтын барлық дауларды шешу сот
тәртібінде жүзеге асырылады.
Меншік иесінің және оның отбасы мүшелерінің қатысуымен болатын тұрғын
үй құқықтық қатынастары. Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңнамасы
тұрғын үй жөніндегі меншік категорияларъш тікелей тұрғын үй құқықтық
қатынастарына жатқызған, өйткені олар тікелей Тұрғын үй қатынастары
туралы ҚР заңында реттелген. Тұрғын үй құқығының аясында ен алдымен тұрғын
үйге жеке меншік құқығын алу негіздерін қарастыру қажет болып
табылатындығын атап өткен жөн. Азамат өзінің тұрғын үйге деген құқығын оны
кез- келген заңды тәсіл арқылы иеленумен жүзеге асыра алады.
Тұрғын үй құқығы тұрғысынан алып қарағанда, меншік иесінің пайдалану
құқығын өзіне тиесілі үйде жеке өзі (отбасымен бірге) тұру құқығы ретінде
қарастыру маңызды иелері және олардың отбасы мүшелері табылатын, ерекше
тұрғын үй құқықтық қатынастары пайда болады.
Меншік құқығы негізінде тұрғын үйдің болуы адамды тұрғын үймен
қамтамасыз ету қажет деп танылатын азаматтардың категориясына жатқызбайтын
фактор ретінде қарастыруға болады. Және соның салдарынан бірқатар түрғын үй
құқықтық катынастары қатысушыларының аясы ауысады.
1.2 Тұрғын үй қатынастарының түрлері
Тұрғын үйдің жеке меншік иелері мен мемлекеттің зандық мотивациялары
бір-бірінен елеулі тұрде ерекшеленетінін атан өткіміз келіп отыр. Жеке
тұлға тұрғын үйді жеке меншік құқығы негізінде иелене отырып, екі түрлі
мақсатты көздеуі мүмкін: а) тұрғын үйді азаматтық айналымдағы азаматтық
құқықтардың кез келген басқа да мүліктік объектісі сияқты мүлік ретінде
иелену; б) тұрғын үйді мақсатты объект ретінде иелену. Аталған мақсаттар
бір-біріне қарама-қайшы емес, және заңнама белгілі бір шамада тіпті
екіншісін біріншісіне бағындырады, өйткені басқаша тұрғын үй азаматтық-
құқықтық мағынада зат функцияларын атқаруын тоқтатар еді. Бірақ, басқа
жағынан қарағанда, оны пайдалануға қатысты белгілі бір ойға қонымды
шектеулерді қолданбауға да болмайды. Дәл осы шектеулерде тұрғын үйлер
жөніндегі меншік қатынастарының тұрғын үй-құқықтық элементі жасырынған.
Тұрғын үйлерді мемлекетпен иелену мақсатты сипатқа ие болғандықтан
жене ол халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету міндетін шешуге
бағытталғандықтан негізінен тұрғын үй-құқықтық табиғатына ие. Сирек
жағдайларда ғана мемлекет тұрғын үйлерді айналымға арналған заттар ретінде
иеленеді.
Меншік иесімен тұрғын үйді немесе оның бір бөлігін тұрғын емес
мақсатта пайдалану үшін мемлекеттік органдардың рұқсаты талап етілмейді.
Бұл орайда меншік иесі құрылыс, тазалық, өртке қарсы және басқа да міндетті
нормалар мен ережелерді сақтауға тиіс, бұл тұрғын үйлер режимінен талап
етіледі. Егер құзіретті органдар міндетті нормалар мен ережелердің бұзылу
фактілерін не басқа азаматтардың құқықтары мен мүдделерін елеулі түрде
бұзуды анықтаса үй-жайдың меншік иесі зандармен көзделген жауапкершілікке
тартылады және оның тұрғын үй-жайды мақсатқа сай емес бағытта пайдалану
құқығы шектелуі мүмкін [4].
Меншік иесімен қатар, тұрғын үйді, онымен бірдей негізде, тұрғын үйге
қоныстанған оның отбасы мүшелері де пайдалана алады. Оларды қоныстандыру
кезінде тұрғын үй тек олардың біреуі үшін арналғаны және пайдаланудың өзге
құқықтары шектелетіндігі ескертілуі мүмкін. Меншік иесі отбасының мүшелері
деп үнемі бірге тұратын ерлі-зайыптылар мен олардың балалары танылады. Ерлі-
зайыптылардың ата-аналары, сондай-ақ өздерінің отбасы бар және меншік
иесімен үнемі бірге тұратын балалары өзара келісім бойынша ғана меншік иесі
отбасының мүшелері деп танылуы мүмкін. Еңбекке жарамсыз асырауындағылар,
егер олар меншік иесімен үнемі бірге тұрса, меншік иесі отбасының мүшелері
деп таныла алады.
Тұрғын үйдің меншік иесімен бірге тұрып жатқан отбасы мүшелері
өздеріне меншік иесі берген тұрғын үйге өздерінің кәмелетке толмаған
балаларын тұрғыза алады. Отбасының басқа мүшелерін тұрғызуға меншік иесінің
келісімімен ғана жол беріледі.
Меншік иесімен отбасылық қатынастар тоқтатылған жағдайда отбасының
бұрынғы мүшелері тұрғын үйді жалға алу мерзімін көрсетпестен жалға алушы
құқықтарымен пайдалана алады. Меншік иесі отбасы мүшесімсн алдын ала
бекітілген жазбаша келісім жолымен отбасының бұрынғы мүшесімен тұрғын үй-
жайды пайдалануды жоққа шығаруы мүмкін.
Меншік иесі отбасының бұрынғы мүшелері тұрғын үйді күтіп ұстау және
коммуналдық кызметтердің ақысын төлеу жөніндегі шығындарға қатысуға
міндетті.
Отбасының бұрынғы мүшелерінің тұрғын үйді пайдалану құқығы тиісті
түрде қорғалады және олар өздерінің тұрғын үйді пайлалану құқығын бұзған
кез келген адамнан, соның ішінде меншік иесінен де аталған бұзушылықты
жоюын талап ете алады. Меншік иесі отбасының кәмелетке толған мүшелері,
соның ішінде бұрынғы мүшелері, өздерінің тұрғын үй-жайды пайдалануынан
туындайтын міндеттемелері бойынша ортақ мүліктік жауапкершіліктс болады.
Тұрғын үйге жеке меншіктік құқықтық қатынастарының тоқтатылуы тұрғын
үй заңнамасымен белгіленген ерекшеліктерді ескере отырып, азаматтық
заңдармен көзделген жалпы негіздер бойынша жүзеге асады. Меншіктену
қатынастарын тоқтатудың ерекшелігі мынада: үй орналасқан жер учаскесін
мемлекеттік қажеттіліктер үшін алып қойғанда (сатып алғанда) жеке меншікке
жаңа тұрғын үйді беру көзделеді. Тұрғын үйге қатысты реквизиция қолданылған
кезде реквизицияланған тұрғын үйді қайтару мүмкін болады (Тұрғын үй
қатынастары тұралы ҚР Заңының 29-бабының 2-тармағының 3-тармақшасы).
Бұдан шығатын қорытынды - тұрғын үйді меншік иесінің еркінен тыс алып
қойған кезде, бірақ оған заңды жауапкершілік шаралары қолданылмайтын
жағдайларда, тұрғын үйге дегеп құқықтарды камтамасыз етудің кепілдіктері
әрекет етеді.
Меншік иесіндегі тұрғын үйді алып қою женіндегі тұрғын үй
қатынастарының тоқтатылуымен бірге олар меншік иесі отбасының мүшелерінде
де және басқа да тұрғындарда тоқтатылады. Бұл орайда, тұрғын үйді
орналасқан жер учаскесімен бірге мемлекеттік қажеттіліктер үшін алып қойған
(сатып алған) кезде, отбасы мүшелері тұрғын үйден шығарылады және бұрынғы
тұрғын үйдің өтемі ретінде алынған тұрғын үйде тұру құқы-ғына ие болады.
Бұрынғы тұрғын үйде тұратын басқа адамдар басқа тұрғын үй-жай берілмей
шығарылады.
Меншік иесінің еркі бойынша (сату, сыйға тарту) тұрғын үйді меншіктену
құқығы тоқтатылған жағдайда, егер тұрғын үйді сатып алушымен жасалған шарт
бойынша өзгеше көзделмесе, меншік иесінің отбасы мүшелері меншік иесі
отбасының бұрынғы мүшелері және уақытша тұрғындар басқа тұрғын үй-жай
берілмей шығарылады. Егер тұрғын үйге меншік құқығын осылайша тоқтату
кәмелетке толмаған балалардың тұрғын үй құқықтарына қатысты болса, онда
тұрғын үйді иеліктен айыруға қорғаншылық пен қамқорлық болғандарының
келісімі талап етіледі.
Кондоминиум. Көп пәтерлі тұрғын үйдегі пәтерге, үйдің бір бөлігіне
меншік құқығы әр уақытта барлық меншік иелері мүдделерінің өз
әрекеттесуімен байланысты. Осыны ескере отырып тұрғын үй заңнамасымен
меншіктің ерекше нысаны ретінде анықталған кондоминиум режимі енгізілген.
Кондоминиум қатынастарын бекіту тұрғын үйлер жөніндегі меншіктік
қатынастардың өзгеруінің салдары болып табылады, соның нәтижесінде тұрғын
үйлермен, олардың меншік иелерімен тығыз байланысты барлық мүлікті күтіп
ұстау жөніндегі ауыртпалықты көтеруді реттеу қажеттілігі пайда болды.
Бұрын бұл функцияны мемлекеттік коммуналдық пайдалану органы атқарған.
Ол тұрғындардан сол бір немесе өзге ережелерді сақтауды талап етуге
құзіретті болды, бұл орайда ол подъездердің баспалдақтардың, лифтілердің,
шатырлардың, төбелердің, подвалдардың және т.б. жай-күйі үшін негізгі заңды
жауапкершілікте болды, осының бәрін кешенді түрде тұрғын үй қорын
басқарумен, пайдаланумен, оның сақталуын қамтамасыз ггумен байланысты
қатынастар ретінде белгілеуге болады. Қа-нргі уақытта, мемлекет тұрғын үй
қорын басқару бойынша функциялардың аз ғана бөлігін өзіне қалдыра отырып,
тұрғын үй қорын басқару, соңдай-ақ оны пайдалану, оның сақталуын қамтамасыз
ету жөніндегі тікелей функцияларды пәтер иелерінің өздеріне берді.
Сондықтан кондоминиумды үлестік меншік сияқты, меншік қатынастарының
күрделендірілген нысаны ғана сияқты қарастыруға болмайды. Үлестік
меншіктіктің кәдімгі қатынастарында бірінші кезекке үлестік меншік
иелерінің құқықтарын болу міндеті шығады, ал олардың мүлікті күтіп-ұстау
ауыртпалығын жүзеге асыруға қатысуын қамтамасыз ету тек көмекші міндет
ретінде ғана көрінеді.
Кондоминиумда тұрғын үй-жайлардың барлық меншік иелері үшін ортақ
маңызға ие болатын мүлікті басқару міндеті басымды болып табылады [5].
Кондоминиум объектісін тіркегеннен кейінгі бір айдан кешіктірмейтін
мерзімде үй-жайлардың меншік иелері кондоминиум объектісін басқару нысаны
тұралы мөселені шешуге тиіс. Мұндай шешімге дейін кондоминиум объектісімен
біртұтас кешен ретінде байланысты міндеттемелер бойынша, сондай-ак, тұрғын
үйді коммуналдық қызметтермен ортақтандырыла қамтамасыз ету жөніндегі
міндеттер бойынша меншік иелері ортақ жауапты болады.
Біртұтас инженерлік және коммуналдық қамтамасыз ету жүйесі бар және
біртұтас тұрғын үй коммуналдық кешенді құрайтын көп пәтерлі тұрғын үйде
(немесе онын бір бөлігінде) кондоминимум объектісін бірлесіп басқарудың бір
нысаны ғана қолданылуы мүмкін.
Кондоминиум объектісін басқару нысаны оған қатысушылардың келісімімен
анықталады. Ондай нысандарға мыналар жатады:
1) егер барлық меншік иелерінің саны төрт адамнан аспаса,
олардың тікелей бірлесіп басқаруы;
2) үй-жай (пәтерлер) иелерінің кооперативі;
кондоминиум объектісін үшінші (сырт) жеке немесе заңды (тұрғын үй
пайдалану және коммуналдық қызмет көрсету орны) тұлғалардың басқаруы;
Қазақстан Республикасының зандарына қайшы келмейтіи өзге де нысандар.
Кондоминиум обьектісін басқару жөнінде шарт бойынша тұрғын үй
пайдалану және коммуналдық қызмет көрсету орнына не тұрғын үй басқарушысына
берілетін құқықтар көлемі шартпен анықталады.
Үй-жайлар иелері тұрғын үй пайдалану және коммуналдық қызмет
көрсететін ұйымдармен осындай қызмет көрсету туралы жеке шарттар жасасуға
құқылы.
Үй-жайлар (пәтерлер) иелері көпшілігінің шешімі бойынша кондоминиум
объектісін басқару нысаны өзгертіле алады.
Басқа үйлермен бірге үй-жайлар иелерінің бір кооператив басқаратын
тұрғын үй-жайдың иелері көпшілік болып қабылданған шешім бойынша осы
кооперативтің құрамынан шығып, өзінің жеке кооперативін құруға ие
кондоминиум объектісін басқарудың өзге нысанын қолдануға құқылы.
Кондоминиум кейбір жағдайларда мемлекеттік тұрғын үйді басқару үшін де
қолданылады. Мемлекеттік меншік нысанына жататын тұрғын үйлер мен үй
жайларда, мемлекет жергілікті атқарушы орган немесе мемлекеттік кәсіпорын
тұрғысынан меншік иелерінің бірі ретінде кондоминиум мүшесі және
кондоминиум объектісін бірлесіп басқару үшін меншік иелерінен құрылған
бірлестіктің мүшесі болып табылады.
2 Тұрғын үйге жеке меншік құқығын алу және тұрғын үйге меншік
құқығының тоқтатылуы
2.1 Тұрғын үйге жеке меншік құқығын алу ережелері
Қазақстан Республикасының Тұрғын үй туралы заңының 12-бабына
сәйкес тұрғын үйге немесе оның бiр бөлiгiне меншiк құқығы мынадай
негiздер бойынша:
1) үй (үйдiң бiр бөлiгiн) салу;
2) сатып алу-сату, айырбастау, сыйға тарту, өмiр бойы күтiп ұстау
шартымен, алып қою мәмiлелерi мен заңдарға қайшы келмейтiн басқа да
азаматтық-құқықтық мәмiлелер жасасу;
3) тұрғын үйдi мұраға немесе құқықтың әмбебап түрде ауысуы
ретiменалу;
4) жалға алушының мемлекеттiк тұрғын үй қорының үйiнде өзi тұратын
тұрғын үйдi немесе тұрғын үй-жайды жекешелендiру (сатып алу немесе тегiн
алу) жолымен меншiгiне алуы;
5) тұрғын үй (тұрғын үй-құрылыс) кооперативi мүшесiнiң тұрғын үй-жай
үшiн пай жарнасының бүкiл сомасын төлеуi;
6) шарттық мiндеттеме, соның iшiнде азаматтың үй салуға өз қаражатымен
немесе еңбегiмен қатысуы туралы шарт негiзiнде тұрғын үй-жайды меншiкке
беру;
7) заңды тұлғалардың мемлекеттiк емес меншiк нысанына негiзделген
тұрғын үйдi сату не тегiн беру жолымен өз қызметкерiнiң немесе өзге
азаматтың меншiгiне беруi;
8) мемлекеттiң немесе заңды тұлғаның мемлекеттiк меншiк нысанына
негiзделген тұрғын үйдi заңдарда белгiленген шарттармен өзқызметкерiнiң не
өзге адамның меншiгiне беруi;
9) жеке меншiкте болған тұрғын үйдiң бұзылуы немесе күштеп алынуы
салдарынан тұрғын үйден айырылудың өтемi ретiнде тұрғын үй беру;
10) Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде тыйым салынбаған басқа
да негiздер бойынша пайда болады.
Қазақстан Республикасының әрекет етуші тұрғын үй заңнамасы шарттық
қатынастардың әртүрлігімен ерекшеленеді. Олардың бір бөлігі тұрғын үйлерді
жеке меншікке беруді көздесе, ал екінші бір бөлігі азаматтардың
пайдалануына беруді көздейді.
Тұрғын үйді жеке меншікке беру жөніндегі шарттарға негізінен мыналар
жатады:
Бұзылуға жататын үйді соның орнына сол манда немесе жақын жердегі жер
учаскесінде салынатын тұрғын үйді беру шартымен босату туралы шарт;
Құрылыс салушыға құрылыс алаңында орналасқан және бұзылуға тиісті
тұрғын үйлерде тұратын азаматтарды орнына басқа тұрғын үйлер беру шартымен
шығару үшін тұрғын үйлер беру туралы шарт.
Бұл шарттар азаматтарда берілетін тұрғын үйлерді пайдалану (жалға алу)
құқығының пайда болуын көздеуі мүмкін, бірақ бұл жағдайларда олардын меншік
иелері ретіндегі шектелген мүліктік мүдделері тиісті түрде отелуге тиіс
[6].
Аталған негіздер бойынша босатылатын (бұзылатын) тұрғын үй азаматқа
меншік құқығы негізінде тисеілі болмайтын жағдайда да жоққа шығарылмайды.
Онда оған жаңа тұрғын үйді жеке меншікке емес, пайдалануға беру негізді
болар еді.
Тұрғын үйлерді жеке меншікке беру туралы шарттарға, сондай-ақ тұрғын
үйдің (үйдің бір бөлігінің) немесе тұрғын үй кешенінің құрылысына еңбек
етіп қатысқан адамға немесе құрылысты қаржыландыруға өз қаражатымен
қатысқан адамға тұрғын үй беру туралы шарт та жатады.
Тұрғын үйді пайдалануға беру жөніндегі шарттар тұрғын үй-жайды күрделі
жөндеуден өткізу уақытына бекітіледі. Тұрғын үй, сондай-ак негізінен
пайдалануға еңбек келісімшарттарының шарттары бойынша беріледі, еңбек
келісім-шарттарының шарттарымен тұрғын үйлерді жұмысының меншігіне олардың
әрекет ету мерзімдерінің өтуі бойынша немесе олардың әрекет етуі
басталғаннан кейінгі белгілі бір кезең өткеннен кейін беру көзделуі мүмкін.
Заңнамамен орнына басқа тұрғын үй беру жағдайымен бұзылуға тиісті
тұрғын үйді босату туралы шарт ерекше реттелген. Жер учаскесінің
мемлекеттік қажеттер үшін бөлінуіне байланысты тұрғын үйлерді бұзған
жағдайда тұрғын үйді бұзушы құрылыс салушылар мен меншік иелерінің
(жалдаушылардың) арасында бұзылған тұрғын үй-жайлардың орнына бұрынғы
меншік иелеріне (жалдаушыларға) нақ сол немесе басқа жер учаскесіндегі
жаңадан салынған тұрғын үйлерден меншігіне (жалға) тұрғын үй беру туралы
шарт жасалуы мүмкін.
Осындай шартқа сәйкес құрылыс салушы меншік иесіне (жалдаушыға)
заңнамада көзделген талаптарға сай келетін жаңа тұрғын үй беруге міндетті.
Өз кезегінде бұзылуға тиісті тұрғын үй иелері (жалдаушылар) өздері
орналасқан үй-жайларды шартта көрсетілген мерзімде босатуға міңдетті.
Шартта жаңа тұрғын үй берудің белгілі бір (өзге) мерзімдері, сондай-ақ
басқа да жағдайлар көзделуі мүмкін. Атан айтқанда, мүмкін болатын өтемақы
сомасы, тұрғын үйдің көлемі, қабаты, бөлмелер саны, отбасының құрамы
анықталады Көшірілуге тиісті азаматтар жаңа тұрғын үй берілгенге дейін осы
елді мекенде орналасқан әрі техникалық жоне санитарлық нормаларга сәйкес
келетін уақытша тұрған үйлеруе, өтер олардың келісімі болса,
орнатастырылады. Уақытша тұрғын үй-жайға ақы төлеу жөніндегі шығындар
құрылыс салушыға жүктеледі, бұл өз кезегінде оның тұрғын үй беру жөніндегі
өз міндітіп тұрақты негізде орындауы үшін қосымша ынталандырушы шара болып
табылады.
Егер жаңа тұрғын үй шартта көрсетілген мерзімде бермесе, құрылыс
салушы соттың шешімі бойынша өз қаражаты есебінен тұрған үйінен айрылған
меншік иесіне (жалға алушыға) шарттың ережелерінде көзделғен талаптарға
сәйкес басқа тұрғын үй сатьпі алуга міндетті болады. Сонымен қатар, құрылыс
салушы шарттық міндеттемелердің бузылуы салдарынан келтірілген залалды да
өтеуге міндеттенеді.
Меншік құқығы негізінде тұрғын үйді иеленбейтін адамдармен тұрғын үй-
жайларды пайдалануды тікелей көздейтін негізгі құқықтық нысан болып тұрғын
үйді жалдау шарты табылады. Тұрғын үйді жалдау шартына мүлікті жалдаудың
бірқатар ортақ белгілері тән, бірақ ол тікелей тұрғын үй заңнамасымен де
реттеледі.
Тұрғын үйді жалдау шарты бойынша тұрғын үйдің иесі немесе оның
уөкілетті адамы (жалға беруші) азаматқа (жалға алушыға) жөне оның отбасы
мүшелеріне тұрғын үйді ақы төлеп пайдалануға беруге міңдеттенеді [7].
Сонымен тұрған үйді жалдау шарты консенсуалды, ақылы және екі жақты
шарт ретінде жасалады.
Заңнамада тұрғын үйді жалдау шартының негізгі екі тұрі нақты
ажыратылган; а) мемлекеттік тұрғын үй қорындагы тұрғын үйді жалдау шарты;
б) жеке тұрғын үй қорындағы тұрғын үйді жалдау шарты.
Жеке тұрғын үй қорындағы тұрғын үйді жалдау. Меншік иесі (меншіктің
жеке нысанына нсгізделген жскс немесе заңды тұлға) өзі тұратын тұрғын үйді,
не негізгі мақсаты жалға алушыларға тұрақты немесе уақытша тұру үшін берілу
болып табылатын тұрғын үйді жалға беруге құқылы.
Жеке тұрғын үй қорындағы тұрғын үйді жалдау шарттары (талаптары) жалға
беруші мен жалға алушы арасындағы шартпен де заңдармен де реттеледі. Меншік
иесі тұрмайтын және меншік иесі тұрақты тұратын тұрғын үйді жалдау
шартының шарттары арасында ерекшелік жасалған.
Меншік иесі тұрмайтын тұрғын үйді ол жазбаша түрде жасалған шарт
бойынша басқа адамға жалға бере алады.
Шарт тараптары болып жалға беруші - тұрғын үйдің меншік иссі болып
табылатын немесе заңнамамен не шартпен оны жалға беруге уәкілеттенген жеке
нсмесс занды тұлға және жалға алушы - жеке тұлға табылады. Тұрғын ұй
құқықтық қатынастарының қатысушылары ретінде, шарт тараптарынан басқа
бірқатар жағдайларда басқа да субъектілер — жалға алушы отбасының мүшелері,
уақытша тұрғындар жоне қосымша жалға алушылар - бола алады.
Тұрғын үй-жайға немесе жалға берілген тұрғын үй-жай орналасқан тұрғын
үйге меншік құқықы басқа тұлғаға ауысқан жағдайда жалдау шарты жаңа меишік
иесі күшіне ақтап қалады. Шартты мұндай жағдайда тоқтату жалға алушы және
тұрғын үй-жайды жалға берген мепшік иесі арасындағы шартпен көзделуі
мүмкін.
Шарт пәні болып құрылыс, санитариялық, өртке қарсы және басқа да
міндстті талаптарға сәйкес келетін жеке тұрғын үй-жай не тұруға жарамды
жеке бөлме (бөлмелер) табылады [8].
Тараптардың және қалған тұрғындардың құқықтары мен міндеттері. Жалға
беруші жалға алушының пайдалануына шарт және тұрғын үй заңнамасының
талаптарына сәйкес келетін тұрғын үй-жайды беруге міндетті тұрғын үйді
күтіп ұстау тәртібі тікелей шартпен анықталады.
Жалға алушы тұрғын үйді өзінің тұруы үшін және өз отбасының мүшелері
тұруы үшін пайдалануға құқылы. Шартпен жалға алушының тұрғын үйді тек жеке
өзінің тұруы үшін пайдаланатындығы тікелей көзделуі мүмкін.
Егер жалға алу шартында өзгеше көзделмесе, жалға алушы жалға алынған
үй-жайға қосымша жалдаушыларды және уақытша тұрғындарды қоныстандыруға
құқылы.
Жалға алушының негізгі міндеттері шартпен көзделген мөлшермен
мерзімдерде тұрғын үйді жалға алғаны үшін ақы төлеуден көрініс табады.
Жалға алушы тұрғын үй-жайды мақсатына сай пайдалануға және оның бүлінуіне
жол бермеуғе, оны бұзбауға міндетті.
Егер шартта өзгеше көзделмеген болса, жалға алушы жалға алынған үй-
жайды алты айға дейінгі мерзімге тастап кетуге құқылы.
Қосымша жалдаушылар тұрғын үй-жайда тұру құқығын жалға алушымен
бекітілген қосымша жалдау шартына сәйкес иеленеді қосымша жалдаушылардың
тұру шарттары, атап айтқанда, тұру мерзімі, төленетін ақының мөлшері мен
оны төлеу тәртібі тұрғын үй-жайды жалға алушы мен қосымша жалдаушы
арасындағы шарт арқылы белгіленеді.
Қосымша жалдау шарты тараптар белгілеген мерзім біткенде не шартта
көрсетілген ахуал пайда болғанда жалға алушының талап етуі бойынша, ал
мерзім не өзге де тоқтату негіздері белгіленбеген шарттар қосымша
жалдаушыны кемінде бір ай бұрын ескерте отырып кез келген уақытта
мерзімінен бұрын тоқтатылуы мүмкін. Жалдау шарты, сондай-ақ тұрғын үйге
меншік құқығы мәжбүр етіліп тоқтатылган жағдайларда да тоқтатылады. Қосымша
жалдаушы шартты, егер қосымша жалдау шартында өзгеше көзделмеген болса, кез
келген уақытта бұзуға қукылы. Қосымша жалдау шарты тоқтатылган не оны жалға
алушы бұзган жагдайда қосымша жалдаушы басқа тұрғын үй-жай берілместен
шығарылуға тиіс. Жалға алуніы тұрғын үй-жайга уақытша тұрғындарды жалдау
шартын жасаспай-ақ тұрғызуға құқылы. Уақытша тұрғындардың тұру шарттары
жалға алушымен анықталады. Уақытша тұрғындар жалға алушының талап етуі
бойынша, басқа тұрғын үй-жай берілместен, кез келтен уақытта, кемінде жсті
күн бұрын ескерте отырып шығарылуға тиіс.
Жалдау шартының тоқтатылуымен бірге қосымша жалдау шарты да
тоқтатылады. Қосымша жалдаушылар мен уақытша тұрғындар жалдау шарты
тоқтатылган жагдайда басқа тұрғын үй-жай берілместен шығарылуга тиіс [9].
Тұрғын үй қатынастары туралы Қазақстан Республикасының Заңының 18-
бабында тұрғын үй иесiнiң негiзгi құқықтары мен мiндеттерi көрсетілген,
оларға:
Тұрғын үйдiң, сондай-ақ салынып бiтпеген тұрғын үйдiң иесi оны, сату
шартын белгiлей отырып, өз қалауы бойынша еркiн сатуға, сыйға тартуға,
айырбастауға, басқа адамдарға мұраға қалдыруға, кепiлге беруге, осы бапта
көзделген ерекшелiктердi ескере отырып, заң актiлерiнде тыйым салынбаған
өзге де жолмен оған билiк етуге құқылы.
Ипотекалық тұрғын үй қарызы қаражатының есебiнен толық нeмece iшiнара
сатып алынған тұрғын үйдi сатып алу-сату шарты мемлекеттiк тiркелген кезден
бастап меншiк иесiнiң ипотекалық тұрғын үй қарызы толық өтелгенге дейiн
кредитордың келiсiмiнсiз осы тұрғын үйге билiк етуге құқығы жоқ.
Меншiк иесiнiң тұрғын үйдi немесе оның бiр бөлiгiн тұрғын емес
мақсатта пайдалануы оған мемлекеттiк органдардың рұқсатын қажет етпейдi.
Бұл құқықты меншiк иесi құрылыс, санитариялық, өртке қарсы және
басқа да мiндеттi нормалар мен ережелердi сақтаған жағдайда ғана iске
асырады.
Егер құзыреттi органдар мiндеттi нормалар мен ережелердi бұзу
фактiлерiн не тұрғын үйдi пайдалану басқа азаматтардың құқықтары мен
мүдделерiн айтарлықтай бұзатын фактiлердi анықтаса, үй-жай иесi Қазақстан
Республикасының заңдарында көзделген жауаптылыққа тартылып, сонымен бiрге
оған мұндай тәртiп бұзушылықтарды және олардың зардаптарын жою мiндетi
жүктелуi мүмкiн.
Бiр тұрғын үйде орналасқан үй-жайлардың иелерi оны күтiп ұстау
жөнiндегi ортақ шығындарға қатысуға мiндеттi. Әрбiр меншiк иесi шығынның
мөлшерi, егер меншiк иелерiнiң келiсiмiнде өзгеше белгiленбеген болса,
тұрғын үйдегi тұрғын үй-жайлардың пайдалы алаңының немесе бөлек меншiктегi
тұрғын емес үй жайлар алаңының тұрғын үйдiң жалпы алаңына қатынасымен
анықталады.
Сондай-ақ Тұрғын үй қатынастары туралы Қазақстан Республикасының
Заңының 19-бабына сәйкес тұрғын үй, сондай-ақ салынып бiтпеген тұрғын үй
сатылған, сыйға тартылған, мұраға қалдырылған, кепiлге берiлген жағдайда
жер учаскесiн меншiктену (жердi пайдалану) құқығы тұрғын үйдiң жаңа иесiне
тұрғын үйдiң бұрынғы иесi ие болған көлемде көшедi.
Тұрғын үйге (тұрғын жайға) бекiтiлiп берiлген жер учаскесiне тұрғын үй
иелерiнiң құқықтары Қазақстан Республикасының жер туралы заңдарымен
белгiленедi.
Үнемi бiрге тұратын ерлi-зайыптылар мен олардың балалары тұрғын үй
иесi отбасының мүшелерi деп танылады. Ерлi-зайыптылардың ата-аналары,
сондай-ақ өздерiнiң отбасы бар және меншiк иесiмен үнемi бiрге тұратын
балалары өзара келiсiм бойынша ғана меншiк иесi отбасының мүшелерi деп
танылуы мүмкiн. Ерекше жағдайларда, егер меншiк иесiмен үнемi бiрге тұрса
және онымен кемiнде бес жыл ортақ шаруашылық жүргiзсе, басқа адамдардың да
тұрғын үй иесi отбасының мүшелерi деп танылуы мүмкiн. Еңбекке жарамсыз
асырауындағылар, егер олар меншiк иесiмен үнемi бiрге тұрса, меншiк иесi
отбасының мүшелерi болып табылады.
Меншiк иесiнiң өзiне тиесiлi тұрғын үйiне өзi қоныстандырған отбасының
мүшелерi, егер оларды қоныстандыру кезiнде өзгеше ескертiлмеген болса,
тұрғын үйдi онымен бiрдей пайдалануға құқылы. Олар өздерiне меншiк иесi
берген тұрғын үйге өздерiнiң кәмелетке толмаған балаларын тұрғызуға құқылы.
Отбасының басқа мүшелерiн тұрғызуға меншiк иесiнiң келiсiмiмен ғана жол
берiледi. Меншiк иесiмен отбасылық қатынастар тоқтатылған жағдайда
отбасының бұрынғы мүшелерi тұрғын үйдi, егер тұрғын үй иесiмен жазбаша
келiсiмде өзгеше көзделмеген болса, жалға алу мерзiмiн көрсетпестен жалға
алушы құқығын пайдалана алады. Бұл орайда отбасының бұрынғы мүшелерi тұрғын
үйдi күтiп ұстау және коммуналдық қызметтердiң ақысын төлеу жөнiндегi
шығындарға қатысуға мiндеттi. Тұрғын үй иесi отбасы мүшелерi өздерiнiң
тұрғын үйдi пайдалану құқығын бұзған кез келген адамнан, соның iшiнде
меншiк иесiнен де аталған бұзушылықты жоюын талап ете алады. Меншiк иесi
отбасының кәмелетке толған мүшелерi (бұрынғы мүшелерi) өздерiнiң тұрғын үй-
жайды пайдалануынан туындайтын мiндеттемелерi бойынша ортақ мүлiктiк
жауапкершiлікте болады.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй тұрғын үйге мұқтаж, осы елді
мекенде тұрақты тұратын (тұру мерзіміне қарамастан) және халықтың
олеуметтік жагынан қорғалатын табысы аз топтарына жататын Қазақстан
Республикасы азаматтарының пайдалануына беріледі.
Мемлекеттік тұрғын үй қорының тұрғын үй пайдаланумен байланысты қарым-
қатынастар меншік құқығы бойынша мемлекетке тиесілі және жергілікті
атқарушы органдардың (мемлекеттік коммуналды тұрғын үй коры) немесе
мемлекеттік кәсіпорынның (мемлекеттік кәсіпорнның тұрғын үй қоры)
басқаруындағы тұрғын үй азаматтарға берілген жағдайларда пайда болады.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй, сондай-ақ, тұрғын үйге мұқтаж
мемлекеттік қызметшілерге, бюджеттік ұйымдардың қызметкерлеріне, әскери
қызметшілерге және сайланбалы мемлекеттік кызмет атқаратын адамдарға
беріледі. Оларға берілетін тұрғын үй қызметтік тұрғын үйге теңестіріледі.
Халықтың әлеуметтік жағынан қорғалуға жататын топтарына мыналар
кіреді:
Азамат (ері немесе зайыбымен және кәмелетке толмаған балаларымен)
мемлекеттік тұрғын үй қорынан тиісті елді мекенде бір ғана тұрғын үйді
иеленуге құқылы бұған ерлі-зайыптылардың әрқайсысы осындай тұрғын үйді
некеге тұрғанға дейін иеленген жағдайлары жатпайды.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуі мүмкін азаматтарды
есепке алу тұрғылықты жері бойынша жергілікті органдарда жүзеге асырылады.
Есепке әдеуметтік жағынан қорғалмаған азаматтар немесе тұрғын үйге мұқтаж
мемлекеттік қызметшілер, бюджеттік ұйымдардың жұмысшылары, әскери
қызметшілер мен сайланбалы мемлекеттік лауазымдарда отырған тұлғалар
алынады.
Есепке алу үшін қажетті құжаттардың тізбесі мен нысанын Қазакстан
Республикасының Үкіметі бекітеді. Азаматтардан қандай да бір қосымша
құжаттарды беруді талап етуге тыйым салынады.
Азаматтардың өздерін және өздерінің жанұя мүшелерін мемлекеттік тұрғын
үй қорынан тұрғын үй беруге мұқтаж ретінде есепке қою туралы арыздары
тұрғылықты жері бойынша тиісті жергілікті атқарушы органда бір ай ішінде
қаралады. Есепке алу немесе одан бас тарту туралы шешімді бір айлық мерзім
өткенге шейін жергілікті атқарушы орган арыздану-шыларға жазбаша түрде
хабарлауға тиіс. Қабылданған шешім бойынша тұрғын үй құқықтары бұзылған
азаматтар оларды қорғау бойынша заңнамамен көрсетілген іс-шараларды
қолдана алады.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілетін тұлғалар ретінде
азаматтарды тізімге қоймау туралы шешім қабылдаудың негіздерін нақты
көрсету үшін заңнамада (Қазақстан Республикасының Тұрғын үй қатынасы
туралы Заңының 72-бабы) мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй беру үшін
есепке алудан бас тарту негіздері көзделген. Сырт көзге қарағанда аталған
тізім түпкілікті көрінгенмен, Қазақстан Республикасының Тұрғын үй
қатынастары туралы Заңының 73-ба-бының нормаларының мағынасы бойынша,
тұлғаны тұрғын үй есебінен шығару негіздері ретінде сонда көзделген
негіздер азаматтарды мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуі мүмкін
тұлғалар ретінде есепке алудан бас тартудын да негіздері болуға тиіс. Сол
сияқты, есепке алудан бас тарту негіздері, егер бұл негіздер оны есепке
алғаннан кейін анықталса, тұлғаны мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйге
мұқтаждар есебінен шығарудың негіздері болып табылады [10].
Егер азаматтың соңғы бес жылдың ішінде өз тұрғын үй жагдайларын
төменде көрсетілген жолдың бірімен қасақана нашарлатуы салдарынан тұрғын
үйге мұқтажға айналғаны анықталса, онда азаматты есепке қоюдан бас тартылуы
мүмкін, ал тұрғын үй есебіне негізсіз қойылған азамат одан алынып тасталуға
жатады. Осы салдарға әкелетін бұзушылықтарға мыналар жатады:
1) тұрғын үй жайын айырбастау;
Қазақстан Республикасының дәл сол немесе өзге елді мекенінде
орналасуына қарамастан, өзіне меншік құқығымен тиесілі, тұру үшін жарамды
тұрғын үйді иелігінен шығаруы;
тұрғын үйдің оның өзінің кінәсінен бұзылуы немесе бүлінуі;
тұрған кезінде оның мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуіне
мұқтаж болмаған кезде тұрғын үйінен кетуі;
жұбайынан, кәмелетке толмаған және еңбекке жарамсыз балаларынан,
сондай-ақ, еңбекке жарамсыз ата-аналарынан басқа адамдарды тұрғызғаны.
Жоғарыда айтылғандай, 73-бапта азаматты тұрғын үй есебінен шығару
негіздері белгіленген. Бұл тізімдегі негіздердің барлығы барлық жағдайларда
тұлғаны есепке алғаннан ксйіп пайда болады. Өмірлік жағдайларда 73-бапта
көзделген негіздердің кейбірлері тұлғаны есепке алғанға дейін де пайда
болуы мүмкін. Мысалы, тұлға мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй алуға
қажетті негіздері жоқ болса да тұрғын үй есебіне алу туралы өтініш білдіруі
мүмкін. Мұндай жағдайда оны есепке алудан бас тартылуға тиіс. Егер бұл
негіздер азаматты есепке алғаннан кейін пайда болса, онда ол есептен
шығарылуға тиіс.
Бұдан басқа, азаматты мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуге
мұқтаждар есебінен шығару (есепке алудан бас тарту) мына жағдайларда мүмкін
болады:
- егер ол басқа елді мекенге тұрақты тұру үшін кетсе;
- егер азамат мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуге
мұқтаждысы туралы шындыққа сай келмейтін мәліметтер берсе (есепке алу
барысында осындай салдарға әкелетін заңсыз әрекеттерге тиісті лауазымды
тұлғалар да бой алдыруы мүмкін);
егер азамат жер учаскесін алса және өзінің тұрғын үйінің құрылысын
аяқтаса немесе тұрғын үйге ие болса.
Есепте тұрған азамат тұрақты тұру мақсатында басқа мекен жайға жүріп
кетсе немесе қайтыс болса, оның тұрғын үй алу кезектілігі өзімен бірге
есепте тұрған жанұя мүшелері үшін сақталады. Жанұяның қалған мүшелері үшін
мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуге мұқтаж деп танудың
негіздері басқа негіздер бойынша жойылуы мүмкін.
Азаматты негізсіз есепке алып келген құқық бұзушылықтар анықталған
сотте оны есепке қоюға қажетті негіздер (отбасы мүшелері санының көбеюі,
отбасының жиынтық табысының кемуі және т.б.) пайда болса, ол ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
8
ТҰРҒЫН ҮЙГЕ МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫ МӘСЕЛЕСІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕЛУ ТҮСІНІГІ
МЕН ТҰРҒЫН ҮЙ ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ ТҮРЛЕРІ
1.1Тұрғын үй құқығына меншік құқығының пайда болуы 8
1.2Тұрғын үй қатынастарының түрлері 10
2 14
ТҰРҒЫН ҮЙГЕ ЖЕКЕ МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫН АЛУ ЖӘНЕ ТҰРҒЫН ҮЙГЕ МЕНШІК
ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ТОҚТАТЫЛУЫ
2.1Тұрғын үйге жеке меншік құқығын алу ережелері 14
2.2Азаматтардың тұрғын үй-жайларды жекешелендіру жөніндегі заңдарды37
соттардың қолдану тәжірибесі
2.3Тұрғын үйге жеке меншік құқығының тоқтатылу негіздері 45
3 51
ТҰРҒЫН ҮЙ ҚҰҚЫҒЫ МӘСЕЛЕСІНІҢ ПРАКТИКАДА КӨРІНІС ТАБУЫ
3.1Тұрғын үй саясатының мемлекеттік бағдарламасы және оны жүзеге 51
асыру механизмдері
55
ҚОРЫТЫНДЫ
60
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Тұрғын үй қатынастарын кешенді
құқықтық реттеудің түпкі мақсаттары да жеткілікті түрде айқын болып
табылады. Біріншіден, ол тұрғын үймен қамтамасыз етуде азаматтардың
қажеттіліктерін жүзеге асыру үшін тиімді заңды нысандарды жасауға
септеседі. Екіншіден, ол тұрғын үй иелері өздерінің соған деген құқықтарын
жеткілікті шамада тәжірибе жүзінде асыру мүмкіндігіне ие болатын режим-ді
қолдайды.
Заңнама жеке тұрғын үй құқықтық қатынастары ретінде тұрғын үй қорын
(тұрғын үй қоры жалпы алғанда азаматтық құқықтардың объектісі болып.
табылмайды) пайдаланумен байланысты құқықтық қатынастарды да ажыратады.
Заңнамада тұрғын үй қорының мынадай анықтамасы берілген: тұрғын үй қоры -
Қазақстан Республикасы аумағындағы барлық меншік нысандарындағы тұрғын
үйлер. Ол бірнеше түрге бөлінген. Ол өз кезегінде тұрғын үйге меншік
құқығын жүзете асырумен және оларды пайдаланумен байланысты туындайтын
жекелеген құқыктық қатынастардың құрылымы үшін манызды болып табылады.
Қазақстан Республикасы тұрғын үй қорының құрамына жеке тұрғын үй қоры
мен мемлекеттік тұрғын үй қоры кіреді. Жеке тұрғын үй қоры мемлекеттік емес
меншік нысанына негізделген азаматтар мен занды тұлғаларға меншік құқығы
негізінде тиесілі тұрғын үйлерді қамтиды. Мемлекеттік тұрғын үй қорына
меншік құқығымен мемлекетке (әкімшілік-аумақтық бөлініске) қарасты және
жергілікті аткарушы органдардың қарамағындағы (мемлекеттік коммуналдық
тұрғын үй қоры) не мемлекеттік кәсіпорын қарамағындағы (мемлекеттік
кәсіпорынның тұрғын үй қоры) түрғын үйлер кіреді.
Сонымен, тұрғын үй қоры - бул азаматтардың (жеке тұлғалардың) тұрақты
тұруы үшін және уақытша тұруы үшін де (пайдалану сипатына орай) арналған
барлық үй-жайлардың жиынтығы деуге болады.
Жеке-құқықтық сипатқа ие тұрғын үй құқықтық қатынастары тұрғын үйлерді
иелену мен пайдалану жөніндегі меншік құқығының және өзге де заттық
құқықтардың туындауы мен тоқтатылуының, сондай-ақ тұрғын үйлерді пайдалану
бойынша міндеттемелік құқықтардың негіздерімен байланысты. Бұл құқықтық
қатынастардың маңыздылығы - олардың көмегімен тұрғын үйлерді пайдалану
тәжірибе жүзінде жүзеге асатындығында және сол бір немесе өзге құқықтық
қатынастар қатысушыларының өзара әрекеттестігінің меселелері
шешілетіндігінде.
Тұрғын үй құқықтық қатынастарын жалпы сипаттай отырып, олар
азаматтардың тұрғын үйлерді иелену мен пайдаланудағы қажеттіліктерін жүзеге
асырумен, сондай-ақ тұрғын үй аясындағы азаматтардың құқықтарын сақтау
жөніндегі мемлекет бақылауымен және тұрғын үй қорын пайдаланумен байланысты
қоғамдық қатынастарды білдіретіндігін атап өтуге болады.
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қоры жөніндегі қатынастары жария
құқықтық сипатқа ие.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері: Тұрғын үйге жеке меншік құқығын алу
және тұрғын үйге меншік құқығының тоқтатылуын зерттеу болып табылады.
Зерттеудің міндеттері. Қойылған мақсатқа байланысты мынадай міндеттер
анықталды:
- тұрғын үй құқықтық қатынастарының пайда болуының түсінігі мен тұрғын
үй қатынастарының түрлерін сипаттау;
- тұрғын үйге жеке меншік құқығын алу ережелерін ашу;
- азаматтардың тұрғын үй-жайларды жекешелендіру жөніндегі заңдарды
соттардың қолдану тәжірибесін ашып көрсету;
- тұрғын үйге жеке меншік құқығының тоқтатылу негіздерін сипаттау.
Зерттеу объектісі. Зерттеу жұмысының объектісі мен пәні болып
тұрғын үй саласында кездесетін құқықтық қатынастар мен тұрғын үйне меншік
құқығын алу мен тоқтатылуы табылды.
Зерттеу пәні. Зерттеу пәні болып заңдылық құқықтық мемлекеттің
қағидасы ретіндегі орны, заңдылықты орнату мен нығайту және құқықтық
мемлекетті қалыптастырып, дамыттыру жолдары құрайды. Қазіргі таңда
Қазақстан құқықтық мемлекетті қалыптастыру жолындағы заңдылықты нығайтудың
құқықтық тетіктері зерделеуге жатады.
Дипломдық жұмыстың әдістемелік негізі ретінде Қазақстан
Республикасының заң актілері, отандық және шетелдік авторлардың
монографиялары, мерзімдік басылымдарда жарық көрген мақалалар алынды.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы құқық шығармашылық
және осы тақырып бойынша одан әрі ғылыми зерттеулерде құқық қолданушылық
практикада пайдалануға болады.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Азаматтардың меншік объектісінің маңызды
түрінің бірі тұрғын-жай болып табылады. Тұрғын үй қатынастары туралы
Заңға сәйкес азамат, егер заң актілерінде өзгеше көзделмесе, Қазақстан
Республикасы аумағының қай жерінде тұратындығына қарамастан, жеке меншігіне
заңды түрде тұрғын үй сатып ала алады. Осыған орай бірнеше ғалымдар
зерттеулер жүргізді: Ғ.А. Жайлин, Т.Т.Киреева, С.Д.Климкин, В.В. Бутнев, Ғ.
Төлеуғалиев, А.Т.Джусупов, Е.Б.Осипов, Тулеугалиев Г.И., Муленов К.С.,
Весельская Н.Р.
Қазіргі кезде бағалы қағаздар азаматтық құқықтардың объектілері
ретінде кеңінен танымал. Олар азаматтардың меншік құқықтарының объектілері
болып есептеледі. Азаматтардың меншік құқығының бұл объектісінің
ерекшеліктері арнайы заң актілерінде көрсетілген. Бұл Сулейменов М.К.,
Басин Ю.Г., Иоффе О. С., Кораблева М.С., Грибанов В.П., Крассавчикова Л.О.,
Киреева Т.Т.
Тұрғын үй құқығы тұрғысынан алып қарағанда, меншік иесінің пайдалану
құқығын өзіне тиесілі үйде жеке өзі (отбасымен бірге) тұру құқығы ретінде
қарастыру маңызды иелері және олардың отбасы мүшелері табылатын, ерекше
тұрғын үй құқықтық қатынастары пайда болады. Бұл А.П.Сергеев, Ю.К.Толстой,
М.М.Агарков, Г.Ф.Шершеневич, О. С. Иоффе, А.Г. Асцеулов, Г.А. Жайлин, В.А.
Тархов.
Зерттеудің әдістемелік және теориялық негіздері
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы.
Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі – студент қойылған ғылыми
зерттеу мәселелерінің шешімін табу арқылы көздеген мақсатқа жету
қисындылығына сәйкес құрылды. Зерттеу жұмысы кіріспеден, үш бөлімнен, бес
бөлімшеден, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Тұрғын үйге меншік құқығы мәселесінің құқықтық реттелу түсінігі мен
тұрғын үй қатынастарының түрлері
1.1 Тұрғын үй құқығына меншік құқығының пайда болуы
Азаматтардың меншік объектісінің маңызды түрінің бірі тұрғын-жай болып
табылады. Тұрғын үй қатынастары туралы Заңға сәйкес азамат, егер заң
актілерінде өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасы аумағының қай жерінде
тұратындығына қарамастан, жеке меншігіне заңды түрде тұрғын үй сатып ала
алады. Бұл орайда бір азаматтың меншігіндегі тұрғын үйлердің саны мен
көлеміне шек қойылмайды [1].
Тұрғын үй немесе оның бір бөлігіне меншік құқығы мынадай негіздер
бойынша пайда болады:
1) үйдің бір бөлігін салу;
2) сатып алу — сату, айырбастау, сыйға тарту, өмір бойы күтіп ұстау,
шартымен алып қою мәмілелері мен заңдарға қайшы келмейтін басқа да
азаматтық-құқықтық мәмілелер жасасу;
3) тұрғын үйді мұраға немесе кұқыктың әмбебап түрде ауысуы ретімен
алу;
4) жалға алушының мемлекеттік тұрғын үй қорының үйінде әлі өзі тұратын
тұрғын үйді немесе тұрғын үй-жайды жекешелендіру (сатып алу немесе тегін
алу) жолымен меншігіне алуы;
5) тұрғын үй (тұрғын үй-құрылыс) кооперативті мүшесінің тұрғын үй- жай
үшін пай жарнасының бүкіл сомасын төлеуі;
6) шарттық міндеттеме, соның ішінде азаматтың үй салуға өз қаражатымен
немесе еңбегіне қатысуы туралы шарт негізінде тұрғын үй-жайды меншікке
беру;
7) заңды тұлғалардың мемлекеттік емес меншік нысанына негізделген
тұрғын үйді сату не тегін беру жолымен оз қызметкерлерінің немесе өзге
азаматтың меншігіне беруі;
8) мемлекеттік немесе заңды тұлғаның мемлекеттік меншік нысанына
негізделген тұрғын үйді заңда белгіленген шарттармен өз қызметкерінің не
өзге адамның меншігіне беруі;
9) жеке меншікте болған тұрғын үйдің бұзылуы немесе күштеп алынуы
салдарынан тұрғын үйден айрылуының өтемі ретінде тұрғын үй беру;
10) Қазақстан Республикасының заң актілерінде тыйым салынбаған басқа
да негіздер бойынша (Тұрғын үй қатынастары туралы Заңның 12-бабы) [2].
Қазіргі кезде бағалы қағаздар азаматтық құқықтардың объектілері
ретінде кеңінен танымал. Олар азаматтардың меншік құқықтарының объектілері
болып есептеледі (АК-тің 129-140-баптары). Азаматтардың меншік құқығының
бұл объектісінің ерекшеліктері арнайы заң актілерінде көрсетілген.
Жеке-құқықтық сипатқа ие тұрғын үй құқықтық қатынастары тұрғын үйлерді
иелену мен пайдалану жөніндегі меншік құқығының және өзге де заттық
құқықтардың туындауы мен тоқтатылуының, сондай-ақ тұрғын үйлерді пайдалану
бойынша міндеттемелік құқықтардың негіздерімен байланысты. Бұл құқықтық
қатынастардың маңыздылығы - олардың көмегімен тұрғын үйлерді пайдалану
тәжірибе жүзінде жүзеге асатындығында және сол бір немесе өзге құқықтық
қатынастар қатысушыларының өзара әрекеттестігінің меселелері
шешілетіндігінде.
Тұрғын үй құқықтық қатынастарын жалпы сипаттай отырып, олар
азаматтардың тұрғын үйлерді иелену мен пайдаланудағы қажеттіліктерін жүзеге
асырумен, сондай-ақ тұрғын үй аясындағы азаматтардың құқықтарын сақтау
жөніндегі мемлекет бақылауымен және тұрғын үй қорын пайдаланумен байланысты
қоғамдық қатынастарды білдіретіндігін атап өтуге болады.
Тұрғын үйлерді пайдалану бойынша шарттық қатынастар жалпы түрде
реттелетін Қазақстан Республикасының Конституциясы мен Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексімен қатар, тұрғын үй құқықтық қатынастары
арнайы зандармен де реттеледі. Тұрғын үй қатынастарын кешенді түрде
реттейтін заңды акті болып Тұрғын үй қатынастары туралы Қазақстан
Республикасының 16 сәуір 1997 жылғы заңы табылады. Тұрғын үй қатынастарының
қазіргі жай-күйіне қол жеткізуде аса зор маңызға Қазақстан Республикасы
Президентінің 5 сәуір 1994 жылғы Азаматтардың тұрғын үйге деген құқығын
қамтамасыз ету туралы № 1 640 Жарлығы ие болды, бұл жарлық қазіргі уақытта
да әрекет етуде.
Тұрғын үй қатынастарының бірқатар мәселелері заңдармен қатар заңға
сәйкес актілер деңгейінде де реттеледі. Қызметтік тұрғын үйлермен
қамтамасыз ету Қазақстан Решубликасының Тұрғын үй қатынастары туралы
Заңынан басқа Қазақстан Республикасы министрлер кабинетінің 3 маусым 1993
жылғы Қызметтік тұрғын үй-жайлар берілетін жұмысшылар категорияларының
тізімін бекіту туралы № 455 қаулысымен реттелген. Тұрғын үй қорын
пайдалану мәселелері ҚР Үкіметінің 27 мамыр 1990 жылғы Пәтер иелерінің
тұтынушы кооперативтерін және тұрғын үйлердегі тұрғын емес үй-жайларды
дамыту бойынша шаралар туралы қаулысында, Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 17 сәуір 1997 жылғы Пәтерлердің меншік иелерінің тұтынушы
кооперативтерінің қызметін қолдау жөніндегі шаралар туралы каулысында,
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 17 сәуір 1996 жылғы қаулысымен бекітілген
Аз қамтамасыз етілген азаматтарға тұрғын үйді күтіп ұстауға және тұрғын үй-
коммуналдық қызметтерге ақы төлеуге тұрғын үй жәрдем ақыларын беру туралы
уақытша ережеде көрініс тапқан. Тұрғын үй қорын пайдалану (басқару) Тұрғын
үй қатынастары туралы ҚP Занының 4-бабынан басқа Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 18 қазан 1999 жылғы Тұрғын ғимараттарда үй-жайларды қайта
құруға (қайта жоспарлауға қайта жабдықтауға) рұқсат ету процедураларын
өтудің ортақ республикалык ережелері туралы № 1 562 қаулысымен реттелген.
Жекелеген тұрғын үй құқықтық қатынастары. Тұрғын үйді (тұрғын үй-жайды)
тұрғын емес мақсатта пайдалануға тек заңнамада көзделген жағдайларда ғана
жол беріледі. Тұрғын үй қорын мақсаты бойынша және басқа да мақсаттар үшін
пайдаланған жағдайларда тұрғын үй қорын бұзуға немесе бүлдіруге жол бермеу
талап етіледі. Тұрғын үйлерді пайдаланушылар басқа тұрғындардың тұру
жағдайларын бұзбауға, қоршаған ортаға залал келтірмеуге тиіс.
Тұрғын үйдегі тұрғын үй-жайлар тұрғын емес үй-жайларды қайта жабдықтау
мен қайта жоспарлауды үй-жай иесінің келісімімен және жобаның құрылыс
нормалары мен ережелеріне сәйкес келуіне жауап беретін заңды немесе жеке
тұлға орындаған жоба болған жағдайда жүзеге асыруға болады. Үй-жай қайта
жабдықтау жәае қайта жоспарлау басқа меншік иелерінің мүдделерін көзғайтын
жағдайда олардың алдын-ала жазбаша келісімі талап етіледі [3].
Бір тұрғын үйге бірнеше құқықтардың болуы оны бірлесіп пайдалану
міндетіне алып келеді. Үй-жайлардың иелері (азаматтар, занды тұлғалар.
мемлекет) тұрғын үйді бірлесіп пайдалану үшін заңдарда тыйым салынбаған кез-
келген бірлестікке бірігуге құқылы. Тұрғын үй қорын басқаруды меншік иесі
жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қорын мемлекеттік есепке алу, оның
кімге тиесілі екеніне қарамастан, Қазақстан Республикасының Үкіметі
белгілейтін тәртіппен мемлекет үшін бірыңғай жүйе бойынша жүзеге асырылады.
Тұрғын үй құқықтық қатынастарынан туындайтын барлық дауларды шешу сот
тәртібінде жүзеге асырылады.
Меншік иесінің және оның отбасы мүшелерінің қатысуымен болатын тұрғын
үй құқықтық қатынастары. Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңнамасы
тұрғын үй жөніндегі меншік категорияларъш тікелей тұрғын үй құқықтық
қатынастарына жатқызған, өйткені олар тікелей Тұрғын үй қатынастары
туралы ҚР заңында реттелген. Тұрғын үй құқығының аясында ен алдымен тұрғын
үйге жеке меншік құқығын алу негіздерін қарастыру қажет болып
табылатындығын атап өткен жөн. Азамат өзінің тұрғын үйге деген құқығын оны
кез- келген заңды тәсіл арқылы иеленумен жүзеге асыра алады.
Тұрғын үй құқығы тұрғысынан алып қарағанда, меншік иесінің пайдалану
құқығын өзіне тиесілі үйде жеке өзі (отбасымен бірге) тұру құқығы ретінде
қарастыру маңызды иелері және олардың отбасы мүшелері табылатын, ерекше
тұрғын үй құқықтық қатынастары пайда болады.
Меншік құқығы негізінде тұрғын үйдің болуы адамды тұрғын үймен
қамтамасыз ету қажет деп танылатын азаматтардың категориясына жатқызбайтын
фактор ретінде қарастыруға болады. Және соның салдарынан бірқатар түрғын үй
құқықтық катынастары қатысушыларының аясы ауысады.
1.2 Тұрғын үй қатынастарының түрлері
Тұрғын үйдің жеке меншік иелері мен мемлекеттің зандық мотивациялары
бір-бірінен елеулі тұрде ерекшеленетінін атан өткіміз келіп отыр. Жеке
тұлға тұрғын үйді жеке меншік құқығы негізінде иелене отырып, екі түрлі
мақсатты көздеуі мүмкін: а) тұрғын үйді азаматтық айналымдағы азаматтық
құқықтардың кез келген басқа да мүліктік объектісі сияқты мүлік ретінде
иелену; б) тұрғын үйді мақсатты объект ретінде иелену. Аталған мақсаттар
бір-біріне қарама-қайшы емес, және заңнама белгілі бір шамада тіпті
екіншісін біріншісіне бағындырады, өйткені басқаша тұрғын үй азаматтық-
құқықтық мағынада зат функцияларын атқаруын тоқтатар еді. Бірақ, басқа
жағынан қарағанда, оны пайдалануға қатысты белгілі бір ойға қонымды
шектеулерді қолданбауға да болмайды. Дәл осы шектеулерде тұрғын үйлер
жөніндегі меншік қатынастарының тұрғын үй-құқықтық элементі жасырынған.
Тұрғын үйлерді мемлекетпен иелену мақсатты сипатқа ие болғандықтан
жене ол халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету міндетін шешуге
бағытталғандықтан негізінен тұрғын үй-құқықтық табиғатына ие. Сирек
жағдайларда ғана мемлекет тұрғын үйлерді айналымға арналған заттар ретінде
иеленеді.
Меншік иесімен тұрғын үйді немесе оның бір бөлігін тұрғын емес
мақсатта пайдалану үшін мемлекеттік органдардың рұқсаты талап етілмейді.
Бұл орайда меншік иесі құрылыс, тазалық, өртке қарсы және басқа да міндетті
нормалар мен ережелерді сақтауға тиіс, бұл тұрғын үйлер режимінен талап
етіледі. Егер құзіретті органдар міндетті нормалар мен ережелердің бұзылу
фактілерін не басқа азаматтардың құқықтары мен мүдделерін елеулі түрде
бұзуды анықтаса үй-жайдың меншік иесі зандармен көзделген жауапкершілікке
тартылады және оның тұрғын үй-жайды мақсатқа сай емес бағытта пайдалану
құқығы шектелуі мүмкін [4].
Меншік иесімен қатар, тұрғын үйді, онымен бірдей негізде, тұрғын үйге
қоныстанған оның отбасы мүшелері де пайдалана алады. Оларды қоныстандыру
кезінде тұрғын үй тек олардың біреуі үшін арналғаны және пайдаланудың өзге
құқықтары шектелетіндігі ескертілуі мүмкін. Меншік иесі отбасының мүшелері
деп үнемі бірге тұратын ерлі-зайыптылар мен олардың балалары танылады. Ерлі-
зайыптылардың ата-аналары, сондай-ақ өздерінің отбасы бар және меншік
иесімен үнемі бірге тұратын балалары өзара келісім бойынша ғана меншік иесі
отбасының мүшелері деп танылуы мүмкін. Еңбекке жарамсыз асырауындағылар,
егер олар меншік иесімен үнемі бірге тұрса, меншік иесі отбасының мүшелері
деп таныла алады.
Тұрғын үйдің меншік иесімен бірге тұрып жатқан отбасы мүшелері
өздеріне меншік иесі берген тұрғын үйге өздерінің кәмелетке толмаған
балаларын тұрғыза алады. Отбасының басқа мүшелерін тұрғызуға меншік иесінің
келісімімен ғана жол беріледі.
Меншік иесімен отбасылық қатынастар тоқтатылған жағдайда отбасының
бұрынғы мүшелері тұрғын үйді жалға алу мерзімін көрсетпестен жалға алушы
құқықтарымен пайдалана алады. Меншік иесі отбасы мүшесімсн алдын ала
бекітілген жазбаша келісім жолымен отбасының бұрынғы мүшесімен тұрғын үй-
жайды пайдалануды жоққа шығаруы мүмкін.
Меншік иесі отбасының бұрынғы мүшелері тұрғын үйді күтіп ұстау және
коммуналдық кызметтердің ақысын төлеу жөніндегі шығындарға қатысуға
міндетті.
Отбасының бұрынғы мүшелерінің тұрғын үйді пайдалану құқығы тиісті
түрде қорғалады және олар өздерінің тұрғын үйді пайлалану құқығын бұзған
кез келген адамнан, соның ішінде меншік иесінен де аталған бұзушылықты
жоюын талап ете алады. Меншік иесі отбасының кәмелетке толған мүшелері,
соның ішінде бұрынғы мүшелері, өздерінің тұрғын үй-жайды пайдалануынан
туындайтын міндеттемелері бойынша ортақ мүліктік жауапкершіліктс болады.
Тұрғын үйге жеке меншіктік құқықтық қатынастарының тоқтатылуы тұрғын
үй заңнамасымен белгіленген ерекшеліктерді ескере отырып, азаматтық
заңдармен көзделген жалпы негіздер бойынша жүзеге асады. Меншіктену
қатынастарын тоқтатудың ерекшелігі мынада: үй орналасқан жер учаскесін
мемлекеттік қажеттіліктер үшін алып қойғанда (сатып алғанда) жеке меншікке
жаңа тұрғын үйді беру көзделеді. Тұрғын үйге қатысты реквизиция қолданылған
кезде реквизицияланған тұрғын үйді қайтару мүмкін болады (Тұрғын үй
қатынастары тұралы ҚР Заңының 29-бабының 2-тармағының 3-тармақшасы).
Бұдан шығатын қорытынды - тұрғын үйді меншік иесінің еркінен тыс алып
қойған кезде, бірақ оған заңды жауапкершілік шаралары қолданылмайтын
жағдайларда, тұрғын үйге дегеп құқықтарды камтамасыз етудің кепілдіктері
әрекет етеді.
Меншік иесіндегі тұрғын үйді алып қою женіндегі тұрғын үй
қатынастарының тоқтатылуымен бірге олар меншік иесі отбасының мүшелерінде
де және басқа да тұрғындарда тоқтатылады. Бұл орайда, тұрғын үйді
орналасқан жер учаскесімен бірге мемлекеттік қажеттіліктер үшін алып қойған
(сатып алған) кезде, отбасы мүшелері тұрғын үйден шығарылады және бұрынғы
тұрғын үйдің өтемі ретінде алынған тұрғын үйде тұру құқы-ғына ие болады.
Бұрынғы тұрғын үйде тұратын басқа адамдар басқа тұрғын үй-жай берілмей
шығарылады.
Меншік иесінің еркі бойынша (сату, сыйға тарту) тұрғын үйді меншіктену
құқығы тоқтатылған жағдайда, егер тұрғын үйді сатып алушымен жасалған шарт
бойынша өзгеше көзделмесе, меншік иесінің отбасы мүшелері меншік иесі
отбасының бұрынғы мүшелері және уақытша тұрғындар басқа тұрғын үй-жай
берілмей шығарылады. Егер тұрғын үйге меншік құқығын осылайша тоқтату
кәмелетке толмаған балалардың тұрғын үй құқықтарына қатысты болса, онда
тұрғын үйді иеліктен айыруға қорғаншылық пен қамқорлық болғандарының
келісімі талап етіледі.
Кондоминиум. Көп пәтерлі тұрғын үйдегі пәтерге, үйдің бір бөлігіне
меншік құқығы әр уақытта барлық меншік иелері мүдделерінің өз
әрекеттесуімен байланысты. Осыны ескере отырып тұрғын үй заңнамасымен
меншіктің ерекше нысаны ретінде анықталған кондоминиум режимі енгізілген.
Кондоминиум қатынастарын бекіту тұрғын үйлер жөніндегі меншіктік
қатынастардың өзгеруінің салдары болып табылады, соның нәтижесінде тұрғын
үйлермен, олардың меншік иелерімен тығыз байланысты барлық мүлікті күтіп
ұстау жөніндегі ауыртпалықты көтеруді реттеу қажеттілігі пайда болды.
Бұрын бұл функцияны мемлекеттік коммуналдық пайдалану органы атқарған.
Ол тұрғындардан сол бір немесе өзге ережелерді сақтауды талап етуге
құзіретті болды, бұл орайда ол подъездердің баспалдақтардың, лифтілердің,
шатырлардың, төбелердің, подвалдардың және т.б. жай-күйі үшін негізгі заңды
жауапкершілікте болды, осының бәрін кешенді түрде тұрғын үй қорын
басқарумен, пайдаланумен, оның сақталуын қамтамасыз ггумен байланысты
қатынастар ретінде белгілеуге болады. Қа-нргі уақытта, мемлекет тұрғын үй
қорын басқару бойынша функциялардың аз ғана бөлігін өзіне қалдыра отырып,
тұрғын үй қорын басқару, соңдай-ақ оны пайдалану, оның сақталуын қамтамасыз
ету жөніндегі тікелей функцияларды пәтер иелерінің өздеріне берді.
Сондықтан кондоминиумды үлестік меншік сияқты, меншік қатынастарының
күрделендірілген нысаны ғана сияқты қарастыруға болмайды. Үлестік
меншіктіктің кәдімгі қатынастарында бірінші кезекке үлестік меншік
иелерінің құқықтарын болу міндеті шығады, ал олардың мүлікті күтіп-ұстау
ауыртпалығын жүзеге асыруға қатысуын қамтамасыз ету тек көмекші міндет
ретінде ғана көрінеді.
Кондоминиумда тұрғын үй-жайлардың барлық меншік иелері үшін ортақ
маңызға ие болатын мүлікті басқару міндеті басымды болып табылады [5].
Кондоминиум объектісін тіркегеннен кейінгі бір айдан кешіктірмейтін
мерзімде үй-жайлардың меншік иелері кондоминиум объектісін басқару нысаны
тұралы мөселені шешуге тиіс. Мұндай шешімге дейін кондоминиум объектісімен
біртұтас кешен ретінде байланысты міндеттемелер бойынша, сондай-ак, тұрғын
үйді коммуналдық қызметтермен ортақтандырыла қамтамасыз ету жөніндегі
міндеттер бойынша меншік иелері ортақ жауапты болады.
Біртұтас инженерлік және коммуналдық қамтамасыз ету жүйесі бар және
біртұтас тұрғын үй коммуналдық кешенді құрайтын көп пәтерлі тұрғын үйде
(немесе онын бір бөлігінде) кондоминимум объектісін бірлесіп басқарудың бір
нысаны ғана қолданылуы мүмкін.
Кондоминиум объектісін басқару нысаны оған қатысушылардың келісімімен
анықталады. Ондай нысандарға мыналар жатады:
1) егер барлық меншік иелерінің саны төрт адамнан аспаса,
олардың тікелей бірлесіп басқаруы;
2) үй-жай (пәтерлер) иелерінің кооперативі;
кондоминиум объектісін үшінші (сырт) жеке немесе заңды (тұрғын үй
пайдалану және коммуналдық қызмет көрсету орны) тұлғалардың басқаруы;
Қазақстан Республикасының зандарына қайшы келмейтіи өзге де нысандар.
Кондоминиум обьектісін басқару жөнінде шарт бойынша тұрғын үй
пайдалану және коммуналдық қызмет көрсету орнына не тұрғын үй басқарушысына
берілетін құқықтар көлемі шартпен анықталады.
Үй-жайлар иелері тұрғын үй пайдалану және коммуналдық қызмет
көрсететін ұйымдармен осындай қызмет көрсету туралы жеке шарттар жасасуға
құқылы.
Үй-жайлар (пәтерлер) иелері көпшілігінің шешімі бойынша кондоминиум
объектісін басқару нысаны өзгертіле алады.
Басқа үйлермен бірге үй-жайлар иелерінің бір кооператив басқаратын
тұрғын үй-жайдың иелері көпшілік болып қабылданған шешім бойынша осы
кооперативтің құрамынан шығып, өзінің жеке кооперативін құруға ие
кондоминиум объектісін басқарудың өзге нысанын қолдануға құқылы.
Кондоминиум кейбір жағдайларда мемлекеттік тұрғын үйді басқару үшін де
қолданылады. Мемлекеттік меншік нысанына жататын тұрғын үйлер мен үй
жайларда, мемлекет жергілікті атқарушы орган немесе мемлекеттік кәсіпорын
тұрғысынан меншік иелерінің бірі ретінде кондоминиум мүшесі және
кондоминиум объектісін бірлесіп басқару үшін меншік иелерінен құрылған
бірлестіктің мүшесі болып табылады.
2 Тұрғын үйге жеке меншік құқығын алу және тұрғын үйге меншік
құқығының тоқтатылуы
2.1 Тұрғын үйге жеке меншік құқығын алу ережелері
Қазақстан Республикасының Тұрғын үй туралы заңының 12-бабына
сәйкес тұрғын үйге немесе оның бiр бөлiгiне меншiк құқығы мынадай
негiздер бойынша:
1) үй (үйдiң бiр бөлiгiн) салу;
2) сатып алу-сату, айырбастау, сыйға тарту, өмiр бойы күтiп ұстау
шартымен, алып қою мәмiлелерi мен заңдарға қайшы келмейтiн басқа да
азаматтық-құқықтық мәмiлелер жасасу;
3) тұрғын үйдi мұраға немесе құқықтың әмбебап түрде ауысуы
ретiменалу;
4) жалға алушының мемлекеттiк тұрғын үй қорының үйiнде өзi тұратын
тұрғын үйдi немесе тұрғын үй-жайды жекешелендiру (сатып алу немесе тегiн
алу) жолымен меншiгiне алуы;
5) тұрғын үй (тұрғын үй-құрылыс) кооперативi мүшесiнiң тұрғын үй-жай
үшiн пай жарнасының бүкiл сомасын төлеуi;
6) шарттық мiндеттеме, соның iшiнде азаматтың үй салуға өз қаражатымен
немесе еңбегiмен қатысуы туралы шарт негiзiнде тұрғын үй-жайды меншiкке
беру;
7) заңды тұлғалардың мемлекеттiк емес меншiк нысанына негiзделген
тұрғын үйдi сату не тегiн беру жолымен өз қызметкерiнiң немесе өзге
азаматтың меншiгiне беруi;
8) мемлекеттiң немесе заңды тұлғаның мемлекеттiк меншiк нысанына
негiзделген тұрғын үйдi заңдарда белгiленген шарттармен өзқызметкерiнiң не
өзге адамның меншiгiне беруi;
9) жеке меншiкте болған тұрғын үйдiң бұзылуы немесе күштеп алынуы
салдарынан тұрғын үйден айырылудың өтемi ретiнде тұрғын үй беру;
10) Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде тыйым салынбаған басқа
да негiздер бойынша пайда болады.
Қазақстан Республикасының әрекет етуші тұрғын үй заңнамасы шарттық
қатынастардың әртүрлігімен ерекшеленеді. Олардың бір бөлігі тұрғын үйлерді
жеке меншікке беруді көздесе, ал екінші бір бөлігі азаматтардың
пайдалануына беруді көздейді.
Тұрғын үйді жеке меншікке беру жөніндегі шарттарға негізінен мыналар
жатады:
Бұзылуға жататын үйді соның орнына сол манда немесе жақын жердегі жер
учаскесінде салынатын тұрғын үйді беру шартымен босату туралы шарт;
Құрылыс салушыға құрылыс алаңында орналасқан және бұзылуға тиісті
тұрғын үйлерде тұратын азаматтарды орнына басқа тұрғын үйлер беру шартымен
шығару үшін тұрғын үйлер беру туралы шарт.
Бұл шарттар азаматтарда берілетін тұрғын үйлерді пайдалану (жалға алу)
құқығының пайда болуын көздеуі мүмкін, бірақ бұл жағдайларда олардын меншік
иелері ретіндегі шектелген мүліктік мүдделері тиісті түрде отелуге тиіс
[6].
Аталған негіздер бойынша босатылатын (бұзылатын) тұрғын үй азаматқа
меншік құқығы негізінде тисеілі болмайтын жағдайда да жоққа шығарылмайды.
Онда оған жаңа тұрғын үйді жеке меншікке емес, пайдалануға беру негізді
болар еді.
Тұрғын үйлерді жеке меншікке беру туралы шарттарға, сондай-ақ тұрғын
үйдің (үйдің бір бөлігінің) немесе тұрғын үй кешенінің құрылысына еңбек
етіп қатысқан адамға немесе құрылысты қаржыландыруға өз қаражатымен
қатысқан адамға тұрғын үй беру туралы шарт та жатады.
Тұрғын үйді пайдалануға беру жөніндегі шарттар тұрғын үй-жайды күрделі
жөндеуден өткізу уақытына бекітіледі. Тұрғын үй, сондай-ак негізінен
пайдалануға еңбек келісімшарттарының шарттары бойынша беріледі, еңбек
келісім-шарттарының шарттарымен тұрғын үйлерді жұмысының меншігіне олардың
әрекет ету мерзімдерінің өтуі бойынша немесе олардың әрекет етуі
басталғаннан кейінгі белгілі бір кезең өткеннен кейін беру көзделуі мүмкін.
Заңнамамен орнына басқа тұрғын үй беру жағдайымен бұзылуға тиісті
тұрғын үйді босату туралы шарт ерекше реттелген. Жер учаскесінің
мемлекеттік қажеттер үшін бөлінуіне байланысты тұрғын үйлерді бұзған
жағдайда тұрғын үйді бұзушы құрылыс салушылар мен меншік иелерінің
(жалдаушылардың) арасында бұзылған тұрғын үй-жайлардың орнына бұрынғы
меншік иелеріне (жалдаушыларға) нақ сол немесе басқа жер учаскесіндегі
жаңадан салынған тұрғын үйлерден меншігіне (жалға) тұрғын үй беру туралы
шарт жасалуы мүмкін.
Осындай шартқа сәйкес құрылыс салушы меншік иесіне (жалдаушыға)
заңнамада көзделген талаптарға сай келетін жаңа тұрғын үй беруге міндетті.
Өз кезегінде бұзылуға тиісті тұрғын үй иелері (жалдаушылар) өздері
орналасқан үй-жайларды шартта көрсетілген мерзімде босатуға міңдетті.
Шартта жаңа тұрғын үй берудің белгілі бір (өзге) мерзімдері, сондай-ақ
басқа да жағдайлар көзделуі мүмкін. Атан айтқанда, мүмкін болатын өтемақы
сомасы, тұрғын үйдің көлемі, қабаты, бөлмелер саны, отбасының құрамы
анықталады Көшірілуге тиісті азаматтар жаңа тұрғын үй берілгенге дейін осы
елді мекенде орналасқан әрі техникалық жоне санитарлық нормаларга сәйкес
келетін уақытша тұрған үйлеруе, өтер олардың келісімі болса,
орнатастырылады. Уақытша тұрғын үй-жайға ақы төлеу жөніндегі шығындар
құрылыс салушыға жүктеледі, бұл өз кезегінде оның тұрғын үй беру жөніндегі
өз міндітіп тұрақты негізде орындауы үшін қосымша ынталандырушы шара болып
табылады.
Егер жаңа тұрғын үй шартта көрсетілген мерзімде бермесе, құрылыс
салушы соттың шешімі бойынша өз қаражаты есебінен тұрған үйінен айрылған
меншік иесіне (жалға алушыға) шарттың ережелерінде көзделғен талаптарға
сәйкес басқа тұрғын үй сатьпі алуга міндетті болады. Сонымен қатар, құрылыс
салушы шарттық міндеттемелердің бузылуы салдарынан келтірілген залалды да
өтеуге міндеттенеді.
Меншік құқығы негізінде тұрғын үйді иеленбейтін адамдармен тұрғын үй-
жайларды пайдалануды тікелей көздейтін негізгі құқықтық нысан болып тұрғын
үйді жалдау шарты табылады. Тұрғын үйді жалдау шартына мүлікті жалдаудың
бірқатар ортақ белгілері тән, бірақ ол тікелей тұрғын үй заңнамасымен де
реттеледі.
Тұрғын үйді жалдау шарты бойынша тұрғын үйдің иесі немесе оның
уөкілетті адамы (жалға беруші) азаматқа (жалға алушыға) жөне оның отбасы
мүшелеріне тұрғын үйді ақы төлеп пайдалануға беруге міңдеттенеді [7].
Сонымен тұрған үйді жалдау шарты консенсуалды, ақылы және екі жақты
шарт ретінде жасалады.
Заңнамада тұрғын үйді жалдау шартының негізгі екі тұрі нақты
ажыратылган; а) мемлекеттік тұрғын үй қорындагы тұрғын үйді жалдау шарты;
б) жеке тұрғын үй қорындағы тұрғын үйді жалдау шарты.
Жеке тұрғын үй қорындағы тұрғын үйді жалдау. Меншік иесі (меншіктің
жеке нысанына нсгізделген жскс немесе заңды тұлға) өзі тұратын тұрғын үйді,
не негізгі мақсаты жалға алушыларға тұрақты немесе уақытша тұру үшін берілу
болып табылатын тұрғын үйді жалға беруге құқылы.
Жеке тұрғын үй қорындағы тұрғын үйді жалдау шарттары (талаптары) жалға
беруші мен жалға алушы арасындағы шартпен де заңдармен де реттеледі. Меншік
иесі тұрмайтын және меншік иесі тұрақты тұратын тұрғын үйді жалдау
шартының шарттары арасында ерекшелік жасалған.
Меншік иесі тұрмайтын тұрғын үйді ол жазбаша түрде жасалған шарт
бойынша басқа адамға жалға бере алады.
Шарт тараптары болып жалға беруші - тұрғын үйдің меншік иссі болып
табылатын немесе заңнамамен не шартпен оны жалға беруге уәкілеттенген жеке
нсмесс занды тұлға және жалға алушы - жеке тұлға табылады. Тұрғын ұй
құқықтық қатынастарының қатысушылары ретінде, шарт тараптарынан басқа
бірқатар жағдайларда басқа да субъектілер — жалға алушы отбасының мүшелері,
уақытша тұрғындар жоне қосымша жалға алушылар - бола алады.
Тұрғын үй-жайға немесе жалға берілген тұрғын үй-жай орналасқан тұрғын
үйге меншік құқықы басқа тұлғаға ауысқан жағдайда жалдау шарты жаңа меишік
иесі күшіне ақтап қалады. Шартты мұндай жағдайда тоқтату жалға алушы және
тұрғын үй-жайды жалға берген мепшік иесі арасындағы шартпен көзделуі
мүмкін.
Шарт пәні болып құрылыс, санитариялық, өртке қарсы және басқа да
міндстті талаптарға сәйкес келетін жеке тұрғын үй-жай не тұруға жарамды
жеке бөлме (бөлмелер) табылады [8].
Тараптардың және қалған тұрғындардың құқықтары мен міндеттері. Жалға
беруші жалға алушының пайдалануына шарт және тұрғын үй заңнамасының
талаптарына сәйкес келетін тұрғын үй-жайды беруге міндетті тұрғын үйді
күтіп ұстау тәртібі тікелей шартпен анықталады.
Жалға алушы тұрғын үйді өзінің тұруы үшін және өз отбасының мүшелері
тұруы үшін пайдалануға құқылы. Шартпен жалға алушының тұрғын үйді тек жеке
өзінің тұруы үшін пайдаланатындығы тікелей көзделуі мүмкін.
Егер жалға алу шартында өзгеше көзделмесе, жалға алушы жалға алынған
үй-жайға қосымша жалдаушыларды және уақытша тұрғындарды қоныстандыруға
құқылы.
Жалға алушының негізгі міндеттері шартпен көзделген мөлшермен
мерзімдерде тұрғын үйді жалға алғаны үшін ақы төлеуден көрініс табады.
Жалға алушы тұрғын үй-жайды мақсатына сай пайдалануға және оның бүлінуіне
жол бермеуғе, оны бұзбауға міндетті.
Егер шартта өзгеше көзделмеген болса, жалға алушы жалға алынған үй-
жайды алты айға дейінгі мерзімге тастап кетуге құқылы.
Қосымша жалдаушылар тұрғын үй-жайда тұру құқығын жалға алушымен
бекітілген қосымша жалдау шартына сәйкес иеленеді қосымша жалдаушылардың
тұру шарттары, атап айтқанда, тұру мерзімі, төленетін ақының мөлшері мен
оны төлеу тәртібі тұрғын үй-жайды жалға алушы мен қосымша жалдаушы
арасындағы шарт арқылы белгіленеді.
Қосымша жалдау шарты тараптар белгілеген мерзім біткенде не шартта
көрсетілген ахуал пайда болғанда жалға алушының талап етуі бойынша, ал
мерзім не өзге де тоқтату негіздері белгіленбеген шарттар қосымша
жалдаушыны кемінде бір ай бұрын ескерте отырып кез келген уақытта
мерзімінен бұрын тоқтатылуы мүмкін. Жалдау шарты, сондай-ақ тұрғын үйге
меншік құқығы мәжбүр етіліп тоқтатылган жағдайларда да тоқтатылады. Қосымша
жалдаушы шартты, егер қосымша жалдау шартында өзгеше көзделмеген болса, кез
келген уақытта бұзуға қукылы. Қосымша жалдау шарты тоқтатылган не оны жалға
алушы бұзган жагдайда қосымша жалдаушы басқа тұрғын үй-жай берілместен
шығарылуға тиіс. Жалға алуніы тұрғын үй-жайга уақытша тұрғындарды жалдау
шартын жасаспай-ақ тұрғызуға құқылы. Уақытша тұрғындардың тұру шарттары
жалға алушымен анықталады. Уақытша тұрғындар жалға алушының талап етуі
бойынша, басқа тұрғын үй-жай берілместен, кез келтен уақытта, кемінде жсті
күн бұрын ескерте отырып шығарылуға тиіс.
Жалдау шартының тоқтатылуымен бірге қосымша жалдау шарты да
тоқтатылады. Қосымша жалдаушылар мен уақытша тұрғындар жалдау шарты
тоқтатылган жагдайда басқа тұрғын үй-жай берілместен шығарылуга тиіс [9].
Тұрғын үй қатынастары туралы Қазақстан Республикасының Заңының 18-
бабында тұрғын үй иесiнiң негiзгi құқықтары мен мiндеттерi көрсетілген,
оларға:
Тұрғын үйдiң, сондай-ақ салынып бiтпеген тұрғын үйдiң иесi оны, сату
шартын белгiлей отырып, өз қалауы бойынша еркiн сатуға, сыйға тартуға,
айырбастауға, басқа адамдарға мұраға қалдыруға, кепiлге беруге, осы бапта
көзделген ерекшелiктердi ескере отырып, заң актiлерiнде тыйым салынбаған
өзге де жолмен оған билiк етуге құқылы.
Ипотекалық тұрғын үй қарызы қаражатының есебiнен толық нeмece iшiнара
сатып алынған тұрғын үйдi сатып алу-сату шарты мемлекеттiк тiркелген кезден
бастап меншiк иесiнiң ипотекалық тұрғын үй қарызы толық өтелгенге дейiн
кредитордың келiсiмiнсiз осы тұрғын үйге билiк етуге құқығы жоқ.
Меншiк иесiнiң тұрғын үйдi немесе оның бiр бөлiгiн тұрғын емес
мақсатта пайдалануы оған мемлекеттiк органдардың рұқсатын қажет етпейдi.
Бұл құқықты меншiк иесi құрылыс, санитариялық, өртке қарсы және
басқа да мiндеттi нормалар мен ережелердi сақтаған жағдайда ғана iске
асырады.
Егер құзыреттi органдар мiндеттi нормалар мен ережелердi бұзу
фактiлерiн не тұрғын үйдi пайдалану басқа азаматтардың құқықтары мен
мүдделерiн айтарлықтай бұзатын фактiлердi анықтаса, үй-жай иесi Қазақстан
Республикасының заңдарында көзделген жауаптылыққа тартылып, сонымен бiрге
оған мұндай тәртiп бұзушылықтарды және олардың зардаптарын жою мiндетi
жүктелуi мүмкiн.
Бiр тұрғын үйде орналасқан үй-жайлардың иелерi оны күтiп ұстау
жөнiндегi ортақ шығындарға қатысуға мiндеттi. Әрбiр меншiк иесi шығынның
мөлшерi, егер меншiк иелерiнiң келiсiмiнде өзгеше белгiленбеген болса,
тұрғын үйдегi тұрғын үй-жайлардың пайдалы алаңының немесе бөлек меншiктегi
тұрғын емес үй жайлар алаңының тұрғын үйдiң жалпы алаңына қатынасымен
анықталады.
Сондай-ақ Тұрғын үй қатынастары туралы Қазақстан Республикасының
Заңының 19-бабына сәйкес тұрғын үй, сондай-ақ салынып бiтпеген тұрғын үй
сатылған, сыйға тартылған, мұраға қалдырылған, кепiлге берiлген жағдайда
жер учаскесiн меншiктену (жердi пайдалану) құқығы тұрғын үйдiң жаңа иесiне
тұрғын үйдiң бұрынғы иесi ие болған көлемде көшедi.
Тұрғын үйге (тұрғын жайға) бекiтiлiп берiлген жер учаскесiне тұрғын үй
иелерiнiң құқықтары Қазақстан Республикасының жер туралы заңдарымен
белгiленедi.
Үнемi бiрге тұратын ерлi-зайыптылар мен олардың балалары тұрғын үй
иесi отбасының мүшелерi деп танылады. Ерлi-зайыптылардың ата-аналары,
сондай-ақ өздерiнiң отбасы бар және меншiк иесiмен үнемi бiрге тұратын
балалары өзара келiсiм бойынша ғана меншiк иесi отбасының мүшелерi деп
танылуы мүмкiн. Ерекше жағдайларда, егер меншiк иесiмен үнемi бiрге тұрса
және онымен кемiнде бес жыл ортақ шаруашылық жүргiзсе, басқа адамдардың да
тұрғын үй иесi отбасының мүшелерi деп танылуы мүмкiн. Еңбекке жарамсыз
асырауындағылар, егер олар меншiк иесiмен үнемi бiрге тұрса, меншiк иесi
отбасының мүшелерi болып табылады.
Меншiк иесiнiң өзiне тиесiлi тұрғын үйiне өзi қоныстандырған отбасының
мүшелерi, егер оларды қоныстандыру кезiнде өзгеше ескертiлмеген болса,
тұрғын үйдi онымен бiрдей пайдалануға құқылы. Олар өздерiне меншiк иесi
берген тұрғын үйге өздерiнiң кәмелетке толмаған балаларын тұрғызуға құқылы.
Отбасының басқа мүшелерiн тұрғызуға меншiк иесiнiң келiсiмiмен ғана жол
берiледi. Меншiк иесiмен отбасылық қатынастар тоқтатылған жағдайда
отбасының бұрынғы мүшелерi тұрғын үйдi, егер тұрғын үй иесiмен жазбаша
келiсiмде өзгеше көзделмеген болса, жалға алу мерзiмiн көрсетпестен жалға
алушы құқығын пайдалана алады. Бұл орайда отбасының бұрынғы мүшелерi тұрғын
үйдi күтiп ұстау және коммуналдық қызметтердiң ақысын төлеу жөнiндегi
шығындарға қатысуға мiндеттi. Тұрғын үй иесi отбасы мүшелерi өздерiнiң
тұрғын үйдi пайдалану құқығын бұзған кез келген адамнан, соның iшiнде
меншiк иесiнен де аталған бұзушылықты жоюын талап ете алады. Меншiк иесi
отбасының кәмелетке толған мүшелерi (бұрынғы мүшелерi) өздерiнiң тұрғын үй-
жайды пайдалануынан туындайтын мiндеттемелерi бойынша ортақ мүлiктiк
жауапкершiлікте болады.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй тұрғын үйге мұқтаж, осы елді
мекенде тұрақты тұратын (тұру мерзіміне қарамастан) және халықтың
олеуметтік жагынан қорғалатын табысы аз топтарына жататын Қазақстан
Республикасы азаматтарының пайдалануына беріледі.
Мемлекеттік тұрғын үй қорының тұрғын үй пайдаланумен байланысты қарым-
қатынастар меншік құқығы бойынша мемлекетке тиесілі және жергілікті
атқарушы органдардың (мемлекеттік коммуналды тұрғын үй коры) немесе
мемлекеттік кәсіпорынның (мемлекеттік кәсіпорнның тұрғын үй қоры)
басқаруындағы тұрғын үй азаматтарға берілген жағдайларда пайда болады.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй, сондай-ақ, тұрғын үйге мұқтаж
мемлекеттік қызметшілерге, бюджеттік ұйымдардың қызметкерлеріне, әскери
қызметшілерге және сайланбалы мемлекеттік кызмет атқаратын адамдарға
беріледі. Оларға берілетін тұрғын үй қызметтік тұрғын үйге теңестіріледі.
Халықтың әлеуметтік жағынан қорғалуға жататын топтарына мыналар
кіреді:
Азамат (ері немесе зайыбымен және кәмелетке толмаған балаларымен)
мемлекеттік тұрғын үй қорынан тиісті елді мекенде бір ғана тұрғын үйді
иеленуге құқылы бұған ерлі-зайыптылардың әрқайсысы осындай тұрғын үйді
некеге тұрғанға дейін иеленген жағдайлары жатпайды.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуі мүмкін азаматтарды
есепке алу тұрғылықты жері бойынша жергілікті органдарда жүзеге асырылады.
Есепке әдеуметтік жағынан қорғалмаған азаматтар немесе тұрғын үйге мұқтаж
мемлекеттік қызметшілер, бюджеттік ұйымдардың жұмысшылары, әскери
қызметшілер мен сайланбалы мемлекеттік лауазымдарда отырған тұлғалар
алынады.
Есепке алу үшін қажетті құжаттардың тізбесі мен нысанын Қазакстан
Республикасының Үкіметі бекітеді. Азаматтардан қандай да бір қосымша
құжаттарды беруді талап етуге тыйым салынады.
Азаматтардың өздерін және өздерінің жанұя мүшелерін мемлекеттік тұрғын
үй қорынан тұрғын үй беруге мұқтаж ретінде есепке қою туралы арыздары
тұрғылықты жері бойынша тиісті жергілікті атқарушы органда бір ай ішінде
қаралады. Есепке алу немесе одан бас тарту туралы шешімді бір айлық мерзім
өткенге шейін жергілікті атқарушы орган арыздану-шыларға жазбаша түрде
хабарлауға тиіс. Қабылданған шешім бойынша тұрғын үй құқықтары бұзылған
азаматтар оларды қорғау бойынша заңнамамен көрсетілген іс-шараларды
қолдана алады.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілетін тұлғалар ретінде
азаматтарды тізімге қоймау туралы шешім қабылдаудың негіздерін нақты
көрсету үшін заңнамада (Қазақстан Республикасының Тұрғын үй қатынасы
туралы Заңының 72-бабы) мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй беру үшін
есепке алудан бас тарту негіздері көзделген. Сырт көзге қарағанда аталған
тізім түпкілікті көрінгенмен, Қазақстан Республикасының Тұрғын үй
қатынастары туралы Заңының 73-ба-бының нормаларының мағынасы бойынша,
тұлғаны тұрғын үй есебінен шығару негіздері ретінде сонда көзделген
негіздер азаматтарды мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуі мүмкін
тұлғалар ретінде есепке алудан бас тартудын да негіздері болуға тиіс. Сол
сияқты, есепке алудан бас тарту негіздері, егер бұл негіздер оны есепке
алғаннан кейін анықталса, тұлғаны мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйге
мұқтаждар есебінен шығарудың негіздері болып табылады [10].
Егер азаматтың соңғы бес жылдың ішінде өз тұрғын үй жагдайларын
төменде көрсетілген жолдың бірімен қасақана нашарлатуы салдарынан тұрғын
үйге мұқтажға айналғаны анықталса, онда азаматты есепке қоюдан бас тартылуы
мүмкін, ал тұрғын үй есебіне негізсіз қойылған азамат одан алынып тасталуға
жатады. Осы салдарға әкелетін бұзушылықтарға мыналар жатады:
1) тұрғын үй жайын айырбастау;
Қазақстан Республикасының дәл сол немесе өзге елді мекенінде
орналасуына қарамастан, өзіне меншік құқығымен тиесілі, тұру үшін жарамды
тұрғын үйді иелігінен шығаруы;
тұрғын үйдің оның өзінің кінәсінен бұзылуы немесе бүлінуі;
тұрған кезінде оның мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуіне
мұқтаж болмаған кезде тұрғын үйінен кетуі;
жұбайынан, кәмелетке толмаған және еңбекке жарамсыз балаларынан,
сондай-ақ, еңбекке жарамсыз ата-аналарынан басқа адамдарды тұрғызғаны.
Жоғарыда айтылғандай, 73-бапта азаматты тұрғын үй есебінен шығару
негіздері белгіленген. Бұл тізімдегі негіздердің барлығы барлық жағдайларда
тұлғаны есепке алғаннан ксйіп пайда болады. Өмірлік жағдайларда 73-бапта
көзделген негіздердің кейбірлері тұлғаны есепке алғанға дейін де пайда
болуы мүмкін. Мысалы, тұлға мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй алуға
қажетті негіздері жоқ болса да тұрғын үй есебіне алу туралы өтініш білдіруі
мүмкін. Мұндай жағдайда оны есепке алудан бас тартылуға тиіс. Егер бұл
негіздер азаматты есепке алғаннан кейін пайда болса, онда ол есептен
шығарылуға тиіс.
Бұдан басқа, азаматты мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуге
мұқтаждар есебінен шығару (есепке алудан бас тарту) мына жағдайларда мүмкін
болады:
- егер ол басқа елді мекенге тұрақты тұру үшін кетсе;
- егер азамат мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуге
мұқтаждысы туралы шындыққа сай келмейтін мәліметтер берсе (есепке алу
барысында осындай салдарға әкелетін заңсыз әрекеттерге тиісті лауазымды
тұлғалар да бой алдыруы мүмкін);
егер азамат жер учаскесін алса және өзінің тұрғын үйінің құрылысын
аяқтаса немесе тұрғын үйге ие болса.
Есепте тұрған азамат тұрақты тұру мақсатында басқа мекен жайға жүріп
кетсе немесе қайтыс болса, оның тұрғын үй алу кезектілігі өзімен бірге
есепте тұрған жанұя мүшелері үшін сақталады. Жанұяның қалған мүшелері үшін
мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуге мұқтаж деп танудың
негіздері басқа негіздер бойынша жойылуы мүмкін.
Азаматты негізсіз есепке алып келген құқық бұзушылықтар анықталған
сотте оны есепке қоюға қажетті негіздер (отбасы мүшелері санының көбеюі,
отбасының жиынтық табысының кемуі және т.б.) пайда болса, ол ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz