Қазақстанның ұлттық мәдени орталықтары
Мазмұны:
1)Кіріспе
2)Қазақстан мәдениеті
3)Қазақстанның ұлттық мәдени орталықтары
4)Қорытынды
5)Пайдаланылған әдебиеттер
1)Кіріспе
2)Қазақстан мәдениеті
3)Қазақстанның ұлттық мәдени орталықтары
4)Қорытынды
5)Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазіргі таңда ұлттық-мәдени орталықтардың одақтар мен ассоциацияларға бірігуіне «Қазақстан Республикасының Әділет Министрлігінің территориялық мекемелерінің құқықтық тұлғаларды тіркеу тәртібі туралы» (1995ж.) ережесі және «Қазақстан Республикасының қоғамдық бірлестіктер туралы» (1996 ж.) Заңы себеп болды /2/.
1995 жылдың 1 наурызында ұлттық-мәдени орталықтардың маңызды және мәнді сіңірген еңбектерін ескере отырып Қазақстан Республикасы Президентінің жанында Қазақстан халықтарының Ассамблеясы кеңесші-кеңестік орган ретінде құрылды.
Жалпы ұлттық-мәдени орталықтардың негізгі мақсаттары мен міндеттері – білім беру, тіл үйрену, мәдениеттің жаңғыруы, тарихи Отанымен байланысы, басқа көршілес этностардың мәдениеті мен тілін дамытуға көмектесу, республикамызда қолайлы ұлтаралық қарым-қатынастарды туғызу.
Білім беру жүйесіндегі саясат – бұрыннан қалыптасқан ұлттық мектептердің деңгейін көтеру, жаңадан арнайы топтары, сыныптары бар ұлттық мектептерді ашу. Мәдени орталықтардың ұйымдастыруымен жексенбілік мектептердің жұмыс істеп, онда үлкендер мен балалардың өз халқының тілі мен салт-дәстүрін үйренуге мүмкіншіліктері бар. Әдетте аталмыш мектептер сыныптардың бағдарламасын, оқулық кітаптарын т.б. толығымен өз тарихи отандарынан алып отыр. Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасындағы тілдер туралы» жарлығына сәйкес оны жүзеге асыру үшін жыл сайын мектептерде, арнайы және
Қазіргі таңда ұлттық-мәдени орталықтардың одақтар мен ассоциацияларға бірігуіне «Қазақстан Республикасының Әділет Министрлігінің территориялық мекемелерінің құқықтық тұлғаларды тіркеу тәртібі туралы» (1995ж.) ережесі және «Қазақстан Республикасының қоғамдық бірлестіктер туралы» (1996 ж.) Заңы себеп болды /2/.
1995 жылдың 1 наурызында ұлттық-мәдени орталықтардың маңызды және мәнді сіңірген еңбектерін ескере отырып Қазақстан Республикасы Президентінің жанында Қазақстан халықтарының Ассамблеясы кеңесші-кеңестік орган ретінде құрылды.
Жалпы ұлттық-мәдени орталықтардың негізгі мақсаттары мен міндеттері – білім беру, тіл үйрену, мәдениеттің жаңғыруы, тарихи Отанымен байланысы, басқа көршілес этностардың мәдениеті мен тілін дамытуға көмектесу, республикамызда қолайлы ұлтаралық қарым-қатынастарды туғызу.
Білім беру жүйесіндегі саясат – бұрыннан қалыптасқан ұлттық мектептердің деңгейін көтеру, жаңадан арнайы топтары, сыныптары бар ұлттық мектептерді ашу. Мәдени орталықтардың ұйымдастыруымен жексенбілік мектептердің жұмыс істеп, онда үлкендер мен балалардың өз халқының тілі мен салт-дәстүрін үйренуге мүмкіншіліктері бар. Әдетте аталмыш мектептер сыныптардың бағдарламасын, оқулық кітаптарын т.б. толығымен өз тарихи отандарынан алып отыр. Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасындағы тілдер туралы» жарлығына сәйкес оны жүзеге асыру үшін жыл сайын мектептерде, арнайы және
ӘДЕБИЕТТЕР
1. Тлепина Ш.В. Национально-культурные центры Республики Казахстан
(1985-1995гг.): Автореф. дис. канд. ист. наук.- Алматы, 1997.
2. Заславская М.Б. Политические партии и общественные объединения
Казахстана на современном этапе развития. – Алматы, 1996.
3. Об образовании Ассамблеи народов Казахстана: Указ Президента РК от 1
марта 1995 г. // Собрание актов Президента и Правительства РК. -1995. -
№ 8. – С.43.
4. Положение об Ассамблее народов Казахстана: Утвержден Указом
Президента РК от 1 марта 1995 г. // Собрание актов Президента и
Правительства РК. -1995. - № 8. – С.34-47.
5. Назарбаев Н.А. За мир и согласие в нашем общем доме (Доклад
Президента на I сессии Ассамблеи народов Казахстана, состоявшейся в
Алматы 24 марта 1995 года) // Казахстан – мировое сообщество. – 1995. -
№ 1. – С. 3-25.
6. О стратегии Ассамблеи народов Казахстана и положении об Ассамблее
народов Казахстана: Указ Президента РК от 26 апреля 2002 г. № 856 //
Собрание актов Президента и Правительства РК. -2002. -№ 11. – С.82.
7. Ассамблея народов Казахстана: С.м. / Сост.: О.Г.Дымов и др. – Алматы, 1997.
8. Народы Казахстана. Энциклопедический справочник. - Алматы, 2003.
9. Информационно-справочный бюллетень Ассамблеи народов Казахстана. –
Астана, 2002.
1. Тлепина Ш.В. Национально-культурные центры Республики Казахстан
(1985-1995гг.): Автореф. дис. канд. ист. наук.- Алматы, 1997.
2. Заславская М.Б. Политические партии и общественные объединения
Казахстана на современном этапе развития. – Алматы, 1996.
3. Об образовании Ассамблеи народов Казахстана: Указ Президента РК от 1
марта 1995 г. // Собрание актов Президента и Правительства РК. -1995. -
№ 8. – С.43.
4. Положение об Ассамблее народов Казахстана: Утвержден Указом
Президента РК от 1 марта 1995 г. // Собрание актов Президента и
Правительства РК. -1995. - № 8. – С.34-47.
5. Назарбаев Н.А. За мир и согласие в нашем общем доме (Доклад
Президента на I сессии Ассамблеи народов Казахстана, состоявшейся в
Алматы 24 марта 1995 года) // Казахстан – мировое сообщество. – 1995. -
№ 1. – С. 3-25.
6. О стратегии Ассамблеи народов Казахстана и положении об Ассамблее
народов Казахстана: Указ Президента РК от 26 апреля 2002 г. № 856 //
Собрание актов Президента и Правительства РК. -2002. -№ 11. – С.82.
7. Ассамблея народов Казахстана: С.м. / Сост.: О.Г.Дымов и др. – Алматы, 1997.
8. Народы Казахстана. Энциклопедический справочник. - Алматы, 2003.
9. Информационно-справочный бюллетень Ассамблеи народов Казахстана. –
Астана, 2002.
Мазмұны:
1)Кіріспе
2)Қазақстан мәдениеті
3)Қазақстанның ұлттық мәдени орталықтары
4)Қорытынды
5)Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазіргі таңда ұлттық-мәдени орталықтардың одақтар мен ассоциацияларға
бірігуіне Қазақстан Республикасының Әділет Министрлігінің территориялық
мекемелерінің құқықтық тұлғаларды тіркеу тәртібі туралы (1995ж.) ережесі
және Қазақстан Республикасының қоғамдық бірлестіктер туралы (1996 ж.)
Заңы себеп болды 2.
1995 жылдың 1 наурызында ұлттық-мәдени орталықтардың маңызды және мәнді
сіңірген еңбектерін ескере отырып Қазақстан Республикасы Президентінің
жанында Қазақстан халықтарының Ассамблеясы кеңесші-кеңестік орган ретінде
құрылды.
Жалпы ұлттық-мәдени орталықтардың негізгі мақсаттары мен міндеттері –
білім беру, тіл үйрену, мәдениеттің жаңғыруы, тарихи Отанымен байланысы,
басқа көршілес этностардың мәдениеті мен тілін дамытуға көмектесу,
республикамызда қолайлы ұлтаралық қарым-қатынастарды туғызу.
Білім беру жүйесіндегі саясат – бұрыннан қалыптасқан ұлттық
мектептердің деңгейін көтеру, жаңадан арнайы топтары, сыныптары бар ұлттық
мектептерді ашу. Мәдени орталықтардың ұйымдастыруымен жексенбілік
мектептердің жұмыс істеп, онда үлкендер мен балалардың өз халқының тілі мен
салт-дәстүрін үйренуге мүмкіншіліктері бар. Әдетте аталмыш мектептер
сыныптардың бағдарламасын, оқулық кітаптарын т.б. толығымен өз тарихи
отандарынан алып отыр. Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан
Республикасындағы тілдер туралы жарлығына сәйкес оны жүзеге асыру үшін жыл
сайын мектептерде, арнайы және жоғарғы оқу орындарында, мекемелерде,
ұйымдарда тілдер апталығы мен мерекелері өткізіліп отыр. Осы шараларды
жүзеге асыруда ұлттық-мәдени орталықтардың үлесі ерекше.
Адамзат тарихының беттерін ақтара отырып, әлем құрлықтарында өмір
кешкен халықтар, ғасырлар бойы тәуелсіздік үшін күресіп келгенін білеміз.
Еліміздің дербес, толық қанды ел, егеменді мемлекет болуы, халқымыздың
ертеден бергі еркіндік үшін, туған жері – Отаны үшін күресінің жемісі.
Бүгінгі таңдағы еліміздің әлемдік өркениет шеңберінде өз орны мен статусын
алуға ұмтылысы заңды құбылыс. Өйткені, әр елдің, халықтың өзіндік болмысына
тән мақсат – мұраты бар. Мұрат – алға жетелейтін, болашақтан қол бұлғап
шақыратын, халықтың арманы, мақсаты. Ал мақсат немесе мұрат – ол, болашақта
қол жеткізуге жетелейтін қоғамдық-рухани сананың көрсеткіші - идеал.
Осы тұрғыдан, Қазақстан халқының мұраты: еркін халық болу; өзгелермен
терезесі тең мемлекет болу; өз ішінде береке-бірлік пен ынтымақ орнаған
халық болу. Бұл мұратты жүзеге асырудың негізгі шарты – әрбір Қазақстан
азаматының қатардағы қоғам мүшесі деңгейінен мемлекеттің саналы әрі
белсенді азаматы әрі өз Отанының, халқының нағыз патриоты дәрежесіне
көтерілуі.
Отансүйгіштік — азаматтық санамен қалыптасатын қасиет. Азаматтық сана –
біліммен қаруланған, аға ұрпақтың қалдырған мәдени-тәлім мұраларынан
сусындаған, туған жері мен елінің рухани-материалдық, мәдени құндылықтарын
бойына сіңіре білген, ақыл мен парасаттылығы жетілген, жеке мүдде мен
болашақ үшін жауапкершілікті өткен мен келешек үрпақ алдындағы парызбен
ұштастыра білетін, ұлтжанды саналы азаматы болуды талап ететін құбылыс.
Қазақстан Республикасы этномәдени білім беру тұжырымдамасында Бізге
қажетті — жаны да, қаны да қазақы халықтың тілі мен дінін, тарихы мен салт-
дәстүрін бойына ана сүтімен бірге сіңірген, егеменді елінің еңсесін
көтеруді азаматтық парызым деп ұғатын ұрпақ тәрбиелеу - деп атап
көрсеткендей, еліміздің елдігі мен бірлігін сақтайтын ұрпақ тәрбиелеу,
білім берудің барлық салаларының алдындағы негізгі міндеттердің бірі.
Сонымен, этномәдениет мазмұны нені қамтиды және ол мазмұнның жастарды
ұлтжанды, Отансүйгіштік қасиеттерін тәрбиелеудегі құралы не?
Әр халықтың өзіне тән, тарихи-әлеуметтік даму ерекшеліктері мен өмір-
тіршілігіне, тұрмыс-салтына, дәстүрлеріне байланысты дүниетанымдық, рухани-
материалдық, мәдени құндылықтары қалыптасады. Қазақ халқы бай тарихтың
иесі. Қазақ даласы әлемге Екінші ұстаз атанған Әл Фарабиды, Ж.Баласағұн,
Ахмет Иассауи, М.Қашқари, Қадырғали Жалаири сияқты ғұламаларды берді.
Олардың еңбектері, ортағасырдағы Орта Азиялық ренессанс кезеңінің мәдени
өміріне зор үлес қосқан, асылдары болып табылады. Әсіресе, Әл-Фарабидің сан-
салалы ғылыми еңбектері тек Таяу немесе Орта шығыс ғұламалары: Ибн-Сина,
Бируни, Хорезми, Омар Хайям, Хафиз т.б сияқты ғұламаларының ой-пірлеріне
ғана емес, сонымен бірге Европа ғылымына да ықпал етті.
Тарих тұңғиығынан Қазақстанның мәдени қазыналарын тауып, бүгінгі ұрпақтың
ол байлықты сақтауына, танып білуіне, рухани-мәдениет саласындағы білімін
дамытуға ұсынған еліміздің ғұлама ғалымдарының қажырлы еңбектері –
жастардың патриоттық тәрбиесінің асыл арналары.
Есік қаласынан табылған Алтын адам ескерткішінен бастап, Орхон-Енисей тас
жазулары, кең байтақ жеріміздің әр аймағынан табылып жатқан ежелгі мәдениет
жәдігерлері, көне сәулеттік ескерткіштер, халық шеберлерінің қолөнер
туындыларының үлгілері – осының бәрі Қазақстан мәдениетінің қазынасын
байыта түсті әрі бүгінгі ұрпақтың рухани білім көзіне айналды.
Еліміздің егемендігімен бірге, халықтық тәлім-тәрбие қазыналарын
жинақтап, оны этнопедагогиканың негізі мазмұнына енгізсек, сол мазмұнды
жүзеге асырудың басты құралы – этномәдениет қазыналары.
Қазақ халқы ұрпағының Сегіз қырлы-бір сырлы азамат болып дамуын,
ғасырлар бойы қалыптасқан рухани мәдениет құндылықтарының тәлімдік
мүмкіндіктерін тиімді пайдалана отырып жүзеге асырып келді. Ол
құндылықтардың негізін, халқымыздың — әдеби, музыкалық, кәсіби, тұрмыстық
фольклорлары құрайды.
Халқымыздың ауыз әдебиеті шығармашылығы ұрпақ тәрбиелеуге өлшеусіз
үлес қосты және әлі де үлес қосып келеді. Қазақ фольклоры тілінің
бейнелілігімен, көптеген мақал-мәтелдерінің мәнділігімен, мазмұндық
өткірлігімен аса құнды қазына. Өнер алды — қызыл тіл деп, Тоқсан ауыз
сөздің, тобықтай түйінін шешкен ата-бабаларымыз, халықтың өмірі мен
тұрмыс-тіршілігінің алуан түрлі жақтарын қамтитын өзінше бір жылнама
болатын, ұрпақтарға тәлім болатын асыл мұра қалдырған. Сол бай
құндылықтардың ішінде, патриотизмді дәріптейтін мұра — батырлық дастандар.
Алпамыс, Қобыланды, Қамбар батыр, Едіге, Сырым батыр т.б.,
Ақтабан шұбырынды, алқакөл сұлама кезіндегі елін, жерін сырт даулардан
қорғаган Қабанбай, Бөгенбай, Наурызбай сияқты мыңдаған қазақ батырларына
арналған көптеген дастандар, өз халқының мүддесі, арман-тілегі, туған жері
үшін жан аямаған батырларға деген халықтың сүйіспеншілігі, азаматтарының
рухани жан дүниесінің беріктігі, ерлігі мен патриоттық қасиетін баяндайтын,
сол сияқты Қыз Жібек, Айман-Шолпан, Қозы Көрпеш-Баян сұлу және т.б.
лиро-эпостық жырлар мазмұны, рухани тазалықты, адамгершілік пен махаббатті
паш ететін, халқымыздың этномәдениетінің асыл қазыналары.
Қазақ халқының музыкалық және поэтикалық шығармашылығында жырлаған
халықтың Отан-анаға, туған жерге, көз жетпейтін ұлан-байтақ қазақ даласына,
оның табиғат байлығына деген сүйіспеншілігі музыкалық және эстетикалық
тәрбие құралы болды. Сондықтан да қай кезде болмасын жыршылар, күйшілер,
өлеңші-әншілер қазақ халқының музыка мәдениетін сақтау мен байытуда,
жастарлың эстетикалық талғамдарын, көзқарастарын тәрбиелеуде айрықша
маңызды роль атқарады. Олар өздерінің дидактикалық әндерінде халықты
Отансүйгіштікке, ұлтына деген адалдыққа, әділетке шақырып, жақсылықтың
жеңіп шығатынына сенуге, жамандықпен күресе білуге, жақсы атаулыға ұмтылуға
дәріптеп отырды. Бұл ретте, музыка теориясын зерттеген, ноталық жазуды
дүниеге әкелген Әл Фрабиді, күй атасы Қорқыттан бастап Құрманғазы,
Дәулеткерей, Тәттімбет, Дина т.б. күйші композиторларымызды, әнші-
композиторларымызды (Біржан, Мұхит, Абай, Жаяу Мұса , Майра, Кенен және
Әміре т.б.); қазақтың музыка өнері саласындағы мәдениетінің эстафетасын
жоғары көтеріп, бүкіл әлемге паш еткен: К.Байсейітова мен Қ.Байсейітовтер,
Н.Тілендиев, Е.Серкебаев, Р.Бағланова, Б.Төлегенова, Нақыпбековалар,
М.Бейсенғалиев, А.Мұсахожаева, Г.Мырзабекова, Р.Ырымбаева, Ә.Дінішев сияқты
өнер тарландарын мақтан тұтамыз.
Қазақтың музыкалық құндылықтары, өткен ғасырларда Қазақстанда болған
шетел ғалымдары мен саяхатшыларын (П.Паллас, Г.Клапорт, В.Радлов, А.Левшин,
А.Янушкевич, А.Алекперов т.б.) таң қалдырғаны белгілі. Олардың, қазақтың
рухани мәдениеті туралы, өткен ғасырларда жариаланған еңбектері Қазақтар
А. Алекторов: Әнші ... домбырасының шегін қаға бастады. ... домбыраның
күмбірлеген қайғылы дыбысы маған ерекше бір әсер етті. ... қарапайым әнге —
қарапайым музыкаға қанша поэзия сыйып жатыр. Қос шекті домбырада мұндай
нәзік, мұндай әсем дыбысты шығады дегенге мен еш уақытта сенбеген болар
едім деп ағынан жарылады. Қазақ халқының музыкалық фольклорының қазыналары
еуропалық музыка зерттеушілердің ғылыми-зерттеу, шығармашылық еңбектеріне
арқау болды. Бұған дәлел ретінде тек Затаевичтің Қазақтың 500 әні,
Қазақтың 1000 әні еңбектерін, Ерзаковичтың, Брусиловскийдің
шығармашылығын айтсақ та жеткілікті.
Қазақтың этномәдениеті құндылықтарының бір саласы — халықтың кәсіби және
тұрмыстық фольклоры. Халқымыздың тарихи-шаруашылық, тұрмыс-тіршілік
болмысына байланысты: аңшылығы, саятшылығы, ағаш, тері, жүн өңдеуге
қатысты қолөнері, зергерлік өнері т.б. сан-алуан өнерлері. Әсіресе, халық
данышпандығының бар асылын бойына жинаған сәндік-қолданбалы өнері –
халқымыздың қоршаған өмір шындығын музыкалық, поэтикалық және басқа
эстетикалық дәстүрлер аясындағы эмоциялық сезімдері мен эстетикалық
талғамдарын қалыптастырған этномәдениетінің қайнар көзі. Бұл саладағы
өткенгі және қазіргі қолөнер бұйымдары, халқымыздың көркем-шығармашылық
дәстүрлері мен рухани-материалдық мәдениетінің құндылықтарын сақтауға,
игере отырып байыта түсуге жетелейді. Халқымыздың кәсіби және тұрмыстық
фольклорын жан-жақты зерттеген: Ә.Марғұлан, К.Ақышев, Х.Арғынбаев,
Т.Басенов, Б.Байжігітов, Ө.Жәнібеков, С.Қасиманов, Э.Масанов, т.б.
еңбектерінде, ұлттық қолөнер түрлерінің дамуы, философиялық, тарихи,
этнографиялық, мәдениеттанымдық аспектілері, рухани-материалдық құндылық
ретіндегі әлемдік мәдениет аясындағы алатын орны және тәлімдік маңызы
бағаланған.
Міне, сол құндылықтарды туған жерімізде өмір сүре отырып игеруге, кезіндегі
кеңестік ұлт саясаты кедергі жасап келді. Тұтас кеңестік бір ұлттық
саясат пен оның негізгі тірегі кеңес үкіметінің тоқырауы, біртіндеп
келмеске кетуі, қазақ жастарының азаматтық санасына ықпал еткен, олардың
ұлттық намысын көтерген — 1986 жылғы Желтоқсан көтерілісінен басталды. Міне
бұл, қоғам азаматының патриоттық сана-сезімінің оянғаны. Бүгінгі еліміздің
егемендігі, оның саяси-әлеуметтік, экономикалық, рухани-мәдениет саласында,
әлемдік іргелі елдердің қатарынан орын алуы, сол азаматтық сананың жемісі.
Ата Заңымыздың мазмұнындағы мемлекет ретіндегі белгіленген басты идеал
Еркіндік, теңдік, татулық — халқымыздың ғасырлар бойы аңсаған, ерлікпен
қол жеткізген және қорғаған асылы. Бұл үш түсініктің аясында,
мемлекетіміздің басты мұраты, Қазақстан Республикасы этномәдени білім беру
тұжырымдамасының мазмұнында: Бізге қажетті — жаны да, қаны да қазақы
халықтың тілі мен дінін, тарихы мен салт-дәстүрін бойына ана сүтімен бірге
сіңірген, егеменді елінің еңсесін көтеруді азаматтық парызым деп ұғатын
ұрпақ тәрбиелеу - деп көрсеткендей, еліміздің елдігі мен бірлігін
сақтайтын, Отаны, халқы алдындағы парызын жауапкершілікпен өтейтін,
ұлтжанды ұрпақ тәрбиелеу міндеті тұр.
Мәдениет – кеңінен қолданылып, күнделікті тұрмыста жиі айтылып жүрген
сөз. Адамзаттың ертеден өмір сүріп келе жатқанындай мәдениет те ертеден
келеді. Мәдениет – деген сөз өзінің толық мағынасында адамның өз қолымен,
ақыл-ойымен жасағандары және жасап жатқандарының бәрін түгел қамтиды. Жай
ғана сауат ашудан және тазалық ережелерін сақтаудан бастап, өмірдің асқан
үлгілі шығармаларын жасағанға дейінгі ұғымды қамтып жатқан – мәдениет
саласының өрісі кең. Мәдениет дегеніміз – тарихи құбылыс. Оның дәрежесі мен
сипаты қоғамдық өмірдің жағдайларына байланысты өзгеріп отырады. Тарихи
дәуірлердің алмасуы мәдениеттің мазмұны мен формаларына сөзсіз терең
өзгерістер енгізеді. Ұлы Қазан төңкерісіне дейін қазақ елі патшалық
Ресейдің артта қалған отары болып келді. Ол кезде қазақ арасында сауатты
адамдар бірен-саран ғана табылатын еді. Театр, клуб деген болмады, қазақ
тілінде кітап та шықпады, яғни бұдан халқымыздың мәдениеті мен өнерінің
еміе еркін өмір сүріпдамуына тосқауыл жасалынды. Кеңес үкіметінің орнауы,
қазақ халқының көзін ашып, бірқатар маңызды істер атқарылды. Атап айтсақ
қысқа мерзім ішінде сауатсыздық жойылды, білім беру жүйесінің негізі
қаланда, мәдени ағарту мекемелері мен бұқаралық ақпарат құралдарының жұмысы
жолданды. Алайда Кеңес үкіметінің біржақты саясаты одақтас Республика
халқының дәстүрлі мәдениетін, тілі мен өнерін дамытуды жоспарламады.
Әсіресе қазақ халқының ана тілі мен діні, салты ауыр жапа шекті. Халықтың
кәсіби мәдениеті мен дәстүрлі өнері бірдей қжымға ұшырады. Тәуелсіздіктің
алғашқы он жылдығын артта қалдырған еліміз үшін Қазақстанның ХХІ ғасырдағы
болашағы көп жағдайда тұрақты ілгері дамып отыруында соңғы жылдарында ауыл
тұрғындарының рухани өмірін зерттеуге ерекшеден қойыла бастады.Ауыл
тұрғындарының мәдени өмірінде болып жатқан сан алуан түбегейлі өзгерістер
мен қоғамдағы жаңа этникалық процестер, мәдениет пен тұрмыс саласындағы
дәстүрлі және жаңа үрдістерді этнографиялық тұрғыда зерттеу нәтижесінде
өзгерістердің бағыт бағдарын анықтауға мүмкіндік береді. Бұрынғы КСРО
халықтарының рухани мәдениетінде болып жатқан сан алуан түбегейлі
өзгерістер сол кезеңдегі Кеңестік этнографтардың басты назарында болды.
Өткен ғасырдың 50-60 жж колхоз тақырыбына байланысты бірқатар еңбектер
жарық көруі, отандық тарихына үшін елеулі оқиға болды, себебі бұл
жұмыстардың арасында біздің республиканы да қамтып өткен бірнеше ұжымжық
зерттеулер бар еді. Өткен ғасырдың соңғы онжылдығында республика
аймақтарынның мәдени өміріне байланысты бірнеше кондидаттық диссертациялар
қорғалды. Зерттеулердің хронологиялық шеңбері ХХ ғ 70-90 ж.ж, және
Солтүстік Қазақстан, Батыс Қазақстан өңірлерін қарастырды. Тақырыбымыздың
басты қарастырып отырған мәселесі, Оңтүстік Қазақстан өңірінің ХХ ғасырдың
60-80 ж аралығындағы мәдени ортасы, мәдени-ағарту мекемелерінің материалдық
техникалық базасы, ағарту жұмыстарының әдістері мен түрлерінің жүргізілуі
туралы қысқаша баяндау. Оңтүстік Қазақстан облысы 1932 жылы 10 наурызда
құрылған. 1962-1992 ж Шымкент облысы деп айтылып келген. Аумағы 117,3 мың
км2 Тәуелсіз Республикамыздың тарихи мәдени және этносаяси өмірінде
Оңтүстік Қазақстан аймағының алатын орны ерекше. Бұл өңір еліміздің ежелгі,
ортағасырлық жаңа және қазіргі заман тарихынан өте тығыз сабақтасып жатыр.
Оңтүстік Қазақстан аймағы жергілікті қазақ халқының өзге этникалық
топтардың арасында тығыз шоғырлануымен ерекшеленеді. Елімізде алғаш рет бой
көтере бастаған мәдени нысандардың қалыптасып даму жолы сан қилы қарама-
қайшылықтарға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1)Кіріспе
2)Қазақстан мәдениеті
3)Қазақстанның ұлттық мәдени орталықтары
4)Қорытынды
5)Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазіргі таңда ұлттық-мәдени орталықтардың одақтар мен ассоциацияларға
бірігуіне Қазақстан Республикасының Әділет Министрлігінің территориялық
мекемелерінің құқықтық тұлғаларды тіркеу тәртібі туралы (1995ж.) ережесі
және Қазақстан Республикасының қоғамдық бірлестіктер туралы (1996 ж.)
Заңы себеп болды 2.
1995 жылдың 1 наурызында ұлттық-мәдени орталықтардың маңызды және мәнді
сіңірген еңбектерін ескере отырып Қазақстан Республикасы Президентінің
жанында Қазақстан халықтарының Ассамблеясы кеңесші-кеңестік орган ретінде
құрылды.
Жалпы ұлттық-мәдени орталықтардың негізгі мақсаттары мен міндеттері –
білім беру, тіл үйрену, мәдениеттің жаңғыруы, тарихи Отанымен байланысы,
басқа көршілес этностардың мәдениеті мен тілін дамытуға көмектесу,
республикамызда қолайлы ұлтаралық қарым-қатынастарды туғызу.
Білім беру жүйесіндегі саясат – бұрыннан қалыптасқан ұлттық
мектептердің деңгейін көтеру, жаңадан арнайы топтары, сыныптары бар ұлттық
мектептерді ашу. Мәдени орталықтардың ұйымдастыруымен жексенбілік
мектептердің жұмыс істеп, онда үлкендер мен балалардың өз халқының тілі мен
салт-дәстүрін үйренуге мүмкіншіліктері бар. Әдетте аталмыш мектептер
сыныптардың бағдарламасын, оқулық кітаптарын т.б. толығымен өз тарихи
отандарынан алып отыр. Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан
Республикасындағы тілдер туралы жарлығына сәйкес оны жүзеге асыру үшін жыл
сайын мектептерде, арнайы және жоғарғы оқу орындарында, мекемелерде,
ұйымдарда тілдер апталығы мен мерекелері өткізіліп отыр. Осы шараларды
жүзеге асыруда ұлттық-мәдени орталықтардың үлесі ерекше.
Адамзат тарихының беттерін ақтара отырып, әлем құрлықтарында өмір
кешкен халықтар, ғасырлар бойы тәуелсіздік үшін күресіп келгенін білеміз.
Еліміздің дербес, толық қанды ел, егеменді мемлекет болуы, халқымыздың
ертеден бергі еркіндік үшін, туған жері – Отаны үшін күресінің жемісі.
Бүгінгі таңдағы еліміздің әлемдік өркениет шеңберінде өз орны мен статусын
алуға ұмтылысы заңды құбылыс. Өйткені, әр елдің, халықтың өзіндік болмысына
тән мақсат – мұраты бар. Мұрат – алға жетелейтін, болашақтан қол бұлғап
шақыратын, халықтың арманы, мақсаты. Ал мақсат немесе мұрат – ол, болашақта
қол жеткізуге жетелейтін қоғамдық-рухани сананың көрсеткіші - идеал.
Осы тұрғыдан, Қазақстан халқының мұраты: еркін халық болу; өзгелермен
терезесі тең мемлекет болу; өз ішінде береке-бірлік пен ынтымақ орнаған
халық болу. Бұл мұратты жүзеге асырудың негізгі шарты – әрбір Қазақстан
азаматының қатардағы қоғам мүшесі деңгейінен мемлекеттің саналы әрі
белсенді азаматы әрі өз Отанының, халқының нағыз патриоты дәрежесіне
көтерілуі.
Отансүйгіштік — азаматтық санамен қалыптасатын қасиет. Азаматтық сана –
біліммен қаруланған, аға ұрпақтың қалдырған мәдени-тәлім мұраларынан
сусындаған, туған жері мен елінің рухани-материалдық, мәдени құндылықтарын
бойына сіңіре білген, ақыл мен парасаттылығы жетілген, жеке мүдде мен
болашақ үшін жауапкершілікті өткен мен келешек үрпақ алдындағы парызбен
ұштастыра білетін, ұлтжанды саналы азаматы болуды талап ететін құбылыс.
Қазақстан Республикасы этномәдени білім беру тұжырымдамасында Бізге
қажетті — жаны да, қаны да қазақы халықтың тілі мен дінін, тарихы мен салт-
дәстүрін бойына ана сүтімен бірге сіңірген, егеменді елінің еңсесін
көтеруді азаматтық парызым деп ұғатын ұрпақ тәрбиелеу - деп атап
көрсеткендей, еліміздің елдігі мен бірлігін сақтайтын ұрпақ тәрбиелеу,
білім берудің барлық салаларының алдындағы негізгі міндеттердің бірі.
Сонымен, этномәдениет мазмұны нені қамтиды және ол мазмұнның жастарды
ұлтжанды, Отансүйгіштік қасиеттерін тәрбиелеудегі құралы не?
Әр халықтың өзіне тән, тарихи-әлеуметтік даму ерекшеліктері мен өмір-
тіршілігіне, тұрмыс-салтына, дәстүрлеріне байланысты дүниетанымдық, рухани-
материалдық, мәдени құндылықтары қалыптасады. Қазақ халқы бай тарихтың
иесі. Қазақ даласы әлемге Екінші ұстаз атанған Әл Фарабиды, Ж.Баласағұн,
Ахмет Иассауи, М.Қашқари, Қадырғали Жалаири сияқты ғұламаларды берді.
Олардың еңбектері, ортағасырдағы Орта Азиялық ренессанс кезеңінің мәдени
өміріне зор үлес қосқан, асылдары болып табылады. Әсіресе, Әл-Фарабидің сан-
салалы ғылыми еңбектері тек Таяу немесе Орта шығыс ғұламалары: Ибн-Сина,
Бируни, Хорезми, Омар Хайям, Хафиз т.б сияқты ғұламаларының ой-пірлеріне
ғана емес, сонымен бірге Европа ғылымына да ықпал етті.
Тарих тұңғиығынан Қазақстанның мәдени қазыналарын тауып, бүгінгі ұрпақтың
ол байлықты сақтауына, танып білуіне, рухани-мәдениет саласындағы білімін
дамытуға ұсынған еліміздің ғұлама ғалымдарының қажырлы еңбектері –
жастардың патриоттық тәрбиесінің асыл арналары.
Есік қаласынан табылған Алтын адам ескерткішінен бастап, Орхон-Енисей тас
жазулары, кең байтақ жеріміздің әр аймағынан табылып жатқан ежелгі мәдениет
жәдігерлері, көне сәулеттік ескерткіштер, халық шеберлерінің қолөнер
туындыларының үлгілері – осының бәрі Қазақстан мәдениетінің қазынасын
байыта түсті әрі бүгінгі ұрпақтың рухани білім көзіне айналды.
Еліміздің егемендігімен бірге, халықтық тәлім-тәрбие қазыналарын
жинақтап, оны этнопедагогиканың негізі мазмұнына енгізсек, сол мазмұнды
жүзеге асырудың басты құралы – этномәдениет қазыналары.
Қазақ халқы ұрпағының Сегіз қырлы-бір сырлы азамат болып дамуын,
ғасырлар бойы қалыптасқан рухани мәдениет құндылықтарының тәлімдік
мүмкіндіктерін тиімді пайдалана отырып жүзеге асырып келді. Ол
құндылықтардың негізін, халқымыздың — әдеби, музыкалық, кәсіби, тұрмыстық
фольклорлары құрайды.
Халқымыздың ауыз әдебиеті шығармашылығы ұрпақ тәрбиелеуге өлшеусіз
үлес қосты және әлі де үлес қосып келеді. Қазақ фольклоры тілінің
бейнелілігімен, көптеген мақал-мәтелдерінің мәнділігімен, мазмұндық
өткірлігімен аса құнды қазына. Өнер алды — қызыл тіл деп, Тоқсан ауыз
сөздің, тобықтай түйінін шешкен ата-бабаларымыз, халықтың өмірі мен
тұрмыс-тіршілігінің алуан түрлі жақтарын қамтитын өзінше бір жылнама
болатын, ұрпақтарға тәлім болатын асыл мұра қалдырған. Сол бай
құндылықтардың ішінде, патриотизмді дәріптейтін мұра — батырлық дастандар.
Алпамыс, Қобыланды, Қамбар батыр, Едіге, Сырым батыр т.б.,
Ақтабан шұбырынды, алқакөл сұлама кезіндегі елін, жерін сырт даулардан
қорғаган Қабанбай, Бөгенбай, Наурызбай сияқты мыңдаған қазақ батырларына
арналған көптеген дастандар, өз халқының мүддесі, арман-тілегі, туған жері
үшін жан аямаған батырларға деген халықтың сүйіспеншілігі, азаматтарының
рухани жан дүниесінің беріктігі, ерлігі мен патриоттық қасиетін баяндайтын,
сол сияқты Қыз Жібек, Айман-Шолпан, Қозы Көрпеш-Баян сұлу және т.б.
лиро-эпостық жырлар мазмұны, рухани тазалықты, адамгершілік пен махаббатті
паш ететін, халқымыздың этномәдениетінің асыл қазыналары.
Қазақ халқының музыкалық және поэтикалық шығармашылығында жырлаған
халықтың Отан-анаға, туған жерге, көз жетпейтін ұлан-байтақ қазақ даласына,
оның табиғат байлығына деген сүйіспеншілігі музыкалық және эстетикалық
тәрбие құралы болды. Сондықтан да қай кезде болмасын жыршылар, күйшілер,
өлеңші-әншілер қазақ халқының музыка мәдениетін сақтау мен байытуда,
жастарлың эстетикалық талғамдарын, көзқарастарын тәрбиелеуде айрықша
маңызды роль атқарады. Олар өздерінің дидактикалық әндерінде халықты
Отансүйгіштікке, ұлтына деген адалдыққа, әділетке шақырып, жақсылықтың
жеңіп шығатынына сенуге, жамандықпен күресе білуге, жақсы атаулыға ұмтылуға
дәріптеп отырды. Бұл ретте, музыка теориясын зерттеген, ноталық жазуды
дүниеге әкелген Әл Фрабиді, күй атасы Қорқыттан бастап Құрманғазы,
Дәулеткерей, Тәттімбет, Дина т.б. күйші композиторларымызды, әнші-
композиторларымызды (Біржан, Мұхит, Абай, Жаяу Мұса , Майра, Кенен және
Әміре т.б.); қазақтың музыка өнері саласындағы мәдениетінің эстафетасын
жоғары көтеріп, бүкіл әлемге паш еткен: К.Байсейітова мен Қ.Байсейітовтер,
Н.Тілендиев, Е.Серкебаев, Р.Бағланова, Б.Төлегенова, Нақыпбековалар,
М.Бейсенғалиев, А.Мұсахожаева, Г.Мырзабекова, Р.Ырымбаева, Ә.Дінішев сияқты
өнер тарландарын мақтан тұтамыз.
Қазақтың музыкалық құндылықтары, өткен ғасырларда Қазақстанда болған
шетел ғалымдары мен саяхатшыларын (П.Паллас, Г.Клапорт, В.Радлов, А.Левшин,
А.Янушкевич, А.Алекперов т.б.) таң қалдырғаны белгілі. Олардың, қазақтың
рухани мәдениеті туралы, өткен ғасырларда жариаланған еңбектері Қазақтар
А. Алекторов: Әнші ... домбырасының шегін қаға бастады. ... домбыраның
күмбірлеген қайғылы дыбысы маған ерекше бір әсер етті. ... қарапайым әнге —
қарапайым музыкаға қанша поэзия сыйып жатыр. Қос шекті домбырада мұндай
нәзік, мұндай әсем дыбысты шығады дегенге мен еш уақытта сенбеген болар
едім деп ағынан жарылады. Қазақ халқының музыкалық фольклорының қазыналары
еуропалық музыка зерттеушілердің ғылыми-зерттеу, шығармашылық еңбектеріне
арқау болды. Бұған дәлел ретінде тек Затаевичтің Қазақтың 500 әні,
Қазақтың 1000 әні еңбектерін, Ерзаковичтың, Брусиловскийдің
шығармашылығын айтсақ та жеткілікті.
Қазақтың этномәдениеті құндылықтарының бір саласы — халықтың кәсіби және
тұрмыстық фольклоры. Халқымыздың тарихи-шаруашылық, тұрмыс-тіршілік
болмысына байланысты: аңшылығы, саятшылығы, ағаш, тері, жүн өңдеуге
қатысты қолөнері, зергерлік өнері т.б. сан-алуан өнерлері. Әсіресе, халық
данышпандығының бар асылын бойына жинаған сәндік-қолданбалы өнері –
халқымыздың қоршаған өмір шындығын музыкалық, поэтикалық және басқа
эстетикалық дәстүрлер аясындағы эмоциялық сезімдері мен эстетикалық
талғамдарын қалыптастырған этномәдениетінің қайнар көзі. Бұл саладағы
өткенгі және қазіргі қолөнер бұйымдары, халқымыздың көркем-шығармашылық
дәстүрлері мен рухани-материалдық мәдениетінің құндылықтарын сақтауға,
игере отырып байыта түсуге жетелейді. Халқымыздың кәсіби және тұрмыстық
фольклорын жан-жақты зерттеген: Ә.Марғұлан, К.Ақышев, Х.Арғынбаев,
Т.Басенов, Б.Байжігітов, Ө.Жәнібеков, С.Қасиманов, Э.Масанов, т.б.
еңбектерінде, ұлттық қолөнер түрлерінің дамуы, философиялық, тарихи,
этнографиялық, мәдениеттанымдық аспектілері, рухани-материалдық құндылық
ретіндегі әлемдік мәдениет аясындағы алатын орны және тәлімдік маңызы
бағаланған.
Міне, сол құндылықтарды туған жерімізде өмір сүре отырып игеруге, кезіндегі
кеңестік ұлт саясаты кедергі жасап келді. Тұтас кеңестік бір ұлттық
саясат пен оның негізгі тірегі кеңес үкіметінің тоқырауы, біртіндеп
келмеске кетуі, қазақ жастарының азаматтық санасына ықпал еткен, олардың
ұлттық намысын көтерген — 1986 жылғы Желтоқсан көтерілісінен басталды. Міне
бұл, қоғам азаматының патриоттық сана-сезімінің оянғаны. Бүгінгі еліміздің
егемендігі, оның саяси-әлеуметтік, экономикалық, рухани-мәдениет саласында,
әлемдік іргелі елдердің қатарынан орын алуы, сол азаматтық сананың жемісі.
Ата Заңымыздың мазмұнындағы мемлекет ретіндегі белгіленген басты идеал
Еркіндік, теңдік, татулық — халқымыздың ғасырлар бойы аңсаған, ерлікпен
қол жеткізген және қорғаған асылы. Бұл үш түсініктің аясында,
мемлекетіміздің басты мұраты, Қазақстан Республикасы этномәдени білім беру
тұжырымдамасының мазмұнында: Бізге қажетті — жаны да, қаны да қазақы
халықтың тілі мен дінін, тарихы мен салт-дәстүрін бойына ана сүтімен бірге
сіңірген, егеменді елінің еңсесін көтеруді азаматтық парызым деп ұғатын
ұрпақ тәрбиелеу - деп көрсеткендей, еліміздің елдігі мен бірлігін
сақтайтын, Отаны, халқы алдындағы парызын жауапкершілікпен өтейтін,
ұлтжанды ұрпақ тәрбиелеу міндеті тұр.
Мәдениет – кеңінен қолданылып, күнделікті тұрмыста жиі айтылып жүрген
сөз. Адамзаттың ертеден өмір сүріп келе жатқанындай мәдениет те ертеден
келеді. Мәдениет – деген сөз өзінің толық мағынасында адамның өз қолымен,
ақыл-ойымен жасағандары және жасап жатқандарының бәрін түгел қамтиды. Жай
ғана сауат ашудан және тазалық ережелерін сақтаудан бастап, өмірдің асқан
үлгілі шығармаларын жасағанға дейінгі ұғымды қамтып жатқан – мәдениет
саласының өрісі кең. Мәдениет дегеніміз – тарихи құбылыс. Оның дәрежесі мен
сипаты қоғамдық өмірдің жағдайларына байланысты өзгеріп отырады. Тарихи
дәуірлердің алмасуы мәдениеттің мазмұны мен формаларына сөзсіз терең
өзгерістер енгізеді. Ұлы Қазан төңкерісіне дейін қазақ елі патшалық
Ресейдің артта қалған отары болып келді. Ол кезде қазақ арасында сауатты
адамдар бірен-саран ғана табылатын еді. Театр, клуб деген болмады, қазақ
тілінде кітап та шықпады, яғни бұдан халқымыздың мәдениеті мен өнерінің
еміе еркін өмір сүріпдамуына тосқауыл жасалынды. Кеңес үкіметінің орнауы,
қазақ халқының көзін ашып, бірқатар маңызды істер атқарылды. Атап айтсақ
қысқа мерзім ішінде сауатсыздық жойылды, білім беру жүйесінің негізі
қаланда, мәдени ағарту мекемелері мен бұқаралық ақпарат құралдарының жұмысы
жолданды. Алайда Кеңес үкіметінің біржақты саясаты одақтас Республика
халқының дәстүрлі мәдениетін, тілі мен өнерін дамытуды жоспарламады.
Әсіресе қазақ халқының ана тілі мен діні, салты ауыр жапа шекті. Халықтың
кәсіби мәдениеті мен дәстүрлі өнері бірдей қжымға ұшырады. Тәуелсіздіктің
алғашқы он жылдығын артта қалдырған еліміз үшін Қазақстанның ХХІ ғасырдағы
болашағы көп жағдайда тұрақты ілгері дамып отыруында соңғы жылдарында ауыл
тұрғындарының рухани өмірін зерттеуге ерекшеден қойыла бастады.Ауыл
тұрғындарының мәдени өмірінде болып жатқан сан алуан түбегейлі өзгерістер
мен қоғамдағы жаңа этникалық процестер, мәдениет пен тұрмыс саласындағы
дәстүрлі және жаңа үрдістерді этнографиялық тұрғыда зерттеу нәтижесінде
өзгерістердің бағыт бағдарын анықтауға мүмкіндік береді. Бұрынғы КСРО
халықтарының рухани мәдениетінде болып жатқан сан алуан түбегейлі
өзгерістер сол кезеңдегі Кеңестік этнографтардың басты назарында болды.
Өткен ғасырдың 50-60 жж колхоз тақырыбына байланысты бірқатар еңбектер
жарық көруі, отандық тарихына үшін елеулі оқиға болды, себебі бұл
жұмыстардың арасында біздің республиканы да қамтып өткен бірнеше ұжымжық
зерттеулер бар еді. Өткен ғасырдың соңғы онжылдығында республика
аймақтарынның мәдени өміріне байланысты бірнеше кондидаттық диссертациялар
қорғалды. Зерттеулердің хронологиялық шеңбері ХХ ғ 70-90 ж.ж, және
Солтүстік Қазақстан, Батыс Қазақстан өңірлерін қарастырды. Тақырыбымыздың
басты қарастырып отырған мәселесі, Оңтүстік Қазақстан өңірінің ХХ ғасырдың
60-80 ж аралығындағы мәдени ортасы, мәдени-ағарту мекемелерінің материалдық
техникалық базасы, ағарту жұмыстарының әдістері мен түрлерінің жүргізілуі
туралы қысқаша баяндау. Оңтүстік Қазақстан облысы 1932 жылы 10 наурызда
құрылған. 1962-1992 ж Шымкент облысы деп айтылып келген. Аумағы 117,3 мың
км2 Тәуелсіз Республикамыздың тарихи мәдени және этносаяси өмірінде
Оңтүстік Қазақстан аймағының алатын орны ерекше. Бұл өңір еліміздің ежелгі,
ортағасырлық жаңа және қазіргі заман тарихынан өте тығыз сабақтасып жатыр.
Оңтүстік Қазақстан аймағы жергілікті қазақ халқының өзге этникалық
топтардың арасында тығыз шоғырлануымен ерекшеленеді. Елімізде алғаш рет бой
көтере бастаған мәдени нысандардың қалыптасып даму жолы сан қилы қарама-
қайшылықтарға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz