Парламенттің құзыреті

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ПАРЛАМЕНТІ
1.1 Парламентті құру тәртібі және құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Қазақстан Республикасы Парламентінің жауапкершілігі ... ... ... ...

2. ПАРЛАМЕНТТІҢ ҚҰЗЫРЕТІ
2.1. Парламенттің құзіреті және оны жүзеге асырудың нысандары.
2.2 Парламент Мәжілісі мен Сенатының құзіреті ... ... ... ... ... ... ... ...

3. ПАРЛАМЕНТ ҚЫЗМЕТІНІҢ НЫСАНДАРЫ
3.1 Парламентаризм ұғымы ,оның ҚР Парламентімен ара қатынасы.
3.2 Парламент қызметінің ұйымдық.құқықтық нысандары ... ... ... ... .

3. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

Кіріспе:

Парламент Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңес деп аталған «бір буынды» өкілетті органының орнына келді. Жоғарғы Кеңес жоғары өкілді орган ретінде 1937 жылғы ҚСР Конституциясымен белгіленеді. ҚСР – ның 1978 жылғы Конституциясы да Жоғарғы Кеңесті мемлекеттік биліктің жоғары органы ретінде таныды. Ол КСРО Конституциясы мен Қазақ КСР Конституциясында көрсетілген республика құзырындағы барлық мәселелерді шешу құқылы болды. Басқаша айтқанда Жоғарғы Кеңес еліміздің мемлекеттік өміріндегі барлық мәселелерді шешу құқығын иеленді. Жоғары өкілді органның бірыңғай билігінің мәні міне, осында. Қазақ КСР-нің Жоғарғы Кеңесі Парламенттей болмады. Өйткені онда билік бөлісу және тұрақты жұмыс істейтін жоғары өкілді органдар болған жоқ.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы заң мемлекеттік билікті заң шығару, атқару және сот тармақтарына бөлу принципін жариялады. Осының нәтижесінде Парламент және парламентаризм құруға қарай маңызды бір қадам жасалды.
Қазақстан Республикасының 1993 жылғы Конституциясы Жоғарғы Кеңесті республиканың бірден-бір заң шығарушы және өкілді орган деп таныды. Конститутцияның Жоғарғы Кеңеске кең өкілеттік бергендігі сондай мемлекеттік билікті бөлісу принципі шын мәнінде мүлдем болған жоқ. Сонымен бірге тежемелік және тепе-теңдік жүйесі де орнықтырылмады. Сөйтіп, 1993 жылғы Конституция мемлекеттік биліктің қайшылықтық құқықтық базасын жасады. Тұрақты жұмыс істейтін Жоғарғы Кеңес, әрине, өз қызметін толық атқара алмады. Жоғарғы Кеңес қызметінің дәрменсіздігіне сын айту ретсіз де болар еді. Жаңа ұлттық құқықтың саясаты негізіне алған заңдарды 12- шақырылған Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесін қабылдады. Алайда, Жоғарғы Кеңес Парламент бола алған жоқ және Қазақстанда Парламенттік Республика орныққан жоқ.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Артықбаев, Жамбыл Омарұлы. "Жеті жарғы" - мемлекет
және құқық ескерткіші (зерттелуі, деректер, тарихы,мәтіні)[Мәтін]: оқу құралы.- Алматы: Заң әдебиеті .2004.- 150 б.

2. Асанбаева, Л. Азамат құқығы Ата Заңмен қорғалады:
[Қазақтан Конституциясына 10жыл]//Арқа ажары.2005-30шілде.-2б.

3. Ашитов, Заирқан Омарұлы, Ашитов, Бауыржан Заирқанұлы.
Қазақстан Республикасының құқық негіздері [Мәтін]: оқу құралы /
рец. Б. Базарбайўлы.- Алматы: Жеті жарғы, 2003.- 296 б.

4. Баққұлов, Сатыбалды Досжанұлы. Құқық негіздері [Мәтін]: оқулық.- 2-ші бас.- Алматы, 2004.- 248 б.

5. Қазақстан Республикасының Конституциясына 10 жыл [Мәтін]=10 лет Конституции Республики Казахстан:(заң актілерінің жинағы) / құраст. Ғ. Сапарғалиев.- Алматы: Жеті жарғы, 2005.- 376 б.

6. Нарбинова, М, М, Зиятова, Ж. К. Конститутциялық
құқық [Мәтін]: әдістемелік нұсқаулар / Шығыс Қазақстан мемлекет- тік ун-ті.- Өскемен: ШҚМУ, 2003.- 50 б.

7. Нормативтік құқықтық актілер туралы [Мәтін]: Қазақстан Респуб-
ликасының заңы.- Алматы: Юрист, 2004.- 26 б.

8. Оғалбаев, Т. Ата заң қағидаларын толық жүзеге асыру- басты мақсат: [Қазақстан Конституциясына - 10 жыл]// Жетісу.- 2005.-7 шілде.- 4 б.

9. Садырова, Толқын. Ата Заң-еркіндігіміздің тұғыры:
[Қазақстан Конституциясына -10 жыл]// Дала мен қала.-
2005.- 2 қыркүйек.- 1-6 б.

10. Табанов, Социал Ағысұлы. Салыстырмалы құқықтану
негіздері [Мәтін]: оқулық/ ред. М. Қаймолдинова.-
Алматы: Жеті жарғы, 2003.- 464 б.

11. Шаханов, Мұхтар. Конституциялық кеңестің мазмұнсыз кеңесі [Мәтін]: [Депутаттық мәлімдеме]// Қазақ әдебиеті.- 2006.- 3-9 қараша.- 2 б.

342.7(574) Абдильдин, Жабайхан. Конституция Республики
А 139 Казахстан и соблюдение прав человека [Текст]: доклад /
Ж.Абдильдин - депутат Сената Парламента РК,
председатель Комитета по международным делам, обороне и
безопасности// Сборник материалов международной
научно-практической конференции "Конституция: Личность,
общество и государство 30-31 августа 2005 года".-
2005.- С. 39-49

Л83/2110 Алжирская Народная Демократическая Республика:
А-498 Конституция и законод.акты / Под ред.Ю.А.Юдина.- М.:
Прогресс, 1983.- 414с.

Л 2005/2416 Амандыќова, Сјуле Ќошкенќызы. Ќазаќстан
А 52 Республикасыныѕ конституциялыќ ќўќыєы [Мјтін]: Оќу
ќўралы / рец.: Е. Ќ. Кґбеев, Н. О. Дулатбеков.- Астана:
Фолиант, 2001.- 176 б.

Л 2005/2420 Артыќбаев, Жамбыл Омарўлы. "Жеті жарєы" - мемлекет
А 82 жјне ќўќыќ ескерткіші (зерттелуі, деректер, тарихы,
мјтіні)[Мјтін]: оќу ќўралы.- Алматы: Заѕ јдебиеті,
2004.- 150 б.

Асанбаева, Л. Азамат ќўќыєы Ата Заѕмен ќорєалады:
[Ќазаќстан Конституциясына 10 жыл]// Арќа ажары.-
2005.- 30 шілде.- 2 б.

Л 2005/2403 Ашитов, Заирќан Омарўлы, Ашитов, Бауыржан Заирќанўлы.
А 97 Ќазаќстан Республикасыныѕ ќўќыќ негіздері [Мјтін]: оќу
ќўралы / рец. Б. Базарбайўлы.- Алматы: Жеті жарєы,
2003.- 296 б.

342 Баймаханов,М.Т. Конституция Каз.ССР в системе
Б184 конституционного права СССР.- Алматы, 1981.- 70 стр.

Л 2005/2404 Баќќўлов, Сатыбалды Досжанўлы. Ќўќыќ негіздері
Б 21 [Мјтін]: оќулыќ.- 2-ші бас.- Алматы, 2004.- 248 б.

Кґше мерекесі конституция кїніне арналды: [Елдіѕ
тґрі-Елорда]// Астана хабары.- 2005.- 25 тамыз.- 4 б.

Л 2005/821 Ќазаќстан Республикасындаєы сайлау туралы
Ќ 18 [Мјтін]=О выборах в Республике Казахстан: Ќазаќстан
Республикасыныѕ конституциялыќ заѕы.- Алматы: Жеті
жарєы, 2004.- 248 б.

Р 2005/1522 Ќазаќстан Республикасыныѕ Конституциясына 10 жыл
Ќ 18 [Мјтін]=10 лет Конституции Республики Казахстан: (заѕ
актілерініѕ жинаєы) / ќўраст. Є. Сапарєалиев.- Алматы:
Жеті жарєы, 2005.- 376 б.

Л 2005/5077 Ќазаќстан Республикасыныѕ ќўќыќтыќ саясат
Ќ 18 тўжырымдамасы [Мјтін] [Мјтін]=О концепции правовой
политики Республики Казахстан: ресми басылым / ред. М.
Ќаймолдинова, М. Дїйсебаева.- Алматы: Жеті жарєы,

1

2002.- 56 б.

Л 2005/13576 Мўхтарова, Айжан Ќалесќызы. Шетелдердіѕ мемлекет
М 82 жјне ќўќыќ тарихы [Мјтін].- Алматы: Нўр-пресс, 2005.-
562 б.

Л 2005/10207 Нарбинова, М, М, Зиятова, Ж. К. Конститутциялыќ
Н 23 ќўќыќ [Мјтін]: јдістемелік нўсќаулар / Шыєыс Ќазаќстан
мемлекеттік ун-ті.- Ґскемен: ШЌМУ, 2003.- 50 б.

Л 2005/835 Нормативтік ќўќыќтыќ актілер туралы [Мјтін]
Н 76 [Мјтін]: Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕы.- Алматы:
Юрист, 2004.- 26 б.

Оѕалбаев, Т. Ата заѕ ќаєидаларын толыќ жїзеге асыру
- басты маќсат: [Ќазаќстан Конституциясына - 10 жыл]//
Жетісу.- 2005.-7 шілде.- 4 б.

Садырова, Толќын. Ата Заѕ-еркіндігіміздіѕ тўєыры:
[Ќазаќстан Конституциясына -10 жыл]// Дала мен ќала.-
2005.- 2 ќыркїйек.- 1-6 б.

Л 2005/1032 Сапаргалиев, Г. Конституционное право Республики
С 19 Казахстан [Текст]: академ. курс.- Алматы: Жеті жарєы,
2002.- 528 с.

Л 2005/730 Сапарєалиев, Єайрат. Ќазаќстан Республикасыныѕ
С 21 Конституциялыќ ќўќыєы [Мјтін]: Академиялыќ курс / ауд.:
С. Баќтыгерейўлы, Б. Алдоѕєаров.- ґѕд., толыќт.,
2-бас.- Алматы: Жеті жарєы, 2004.- 480 б.

Сапарєалиев, Єайрат. Ќазаќстан Конституциясы:
тјуелсіздікке ќызмет етудіѕ 10 жылы: [Ќазаќстан
Конституциясына 10 жыл] / Тґлепберген, Мейрамбек//
Жетісу.- 2005.- 15 аќпан.- 4-5 б.

Сапарєалиев, Єайрат. Ата Заѕ - он жылдыќ
ґзгерістердіѕ ќайнар бўлаєы: [Заѕгер-єалым Єайрат
Сапарєалиевпен сўхбат] / Јбдірейќызы, Б// Заѕгер.-
2005.- N 8.- 8-10 б

Л 2005/2728 Сартаев, Султан, Назаркулова, Ляззат. Становление
С 207 Конституции Республики Казахстан [Текст]: проблемы и
перспективы.- Алматы: Кітап, 2002.- 408 с.

Л 2005/2405 Табанов, Социал Аєысўлы. Салыстырмалы ќўќыќтану
Т 12 негіздері [Мјтін]: оќулыќ / ред. М. Ќаймолдинова.-
Алматы: Жеті жарєы, 2003.- 464 б.

323.1 (574) Шаханов, Мўхтар. Конституциялыќ кеѕестіѕ мазсўнсыз
Ш 31 кеѕесі [Мјтін]: [Депутаттыќ мјлімдеме]// Ќазаќ
јдебиеті.- 2006.- 3-9 ќараша.- 2 б.

Пән: Мемлекеттік басқару
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..3

1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ПАРЛАМЕНТІ
1.1 Парламентті құру тәртібі және
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Қазақстан Республикасы Парламентінің жауапкершілігі ... ... ... ...

2. ПАРЛАМЕНТТІҢ ҚҰЗЫРЕТІ

2.1. Парламенттің құзіреті және оны жүзеге асырудың нысандары.
2.2 Парламент Мәжілісі мен Сенатының
құзіреті ... ... ... ... ... ... ... ... .

3. ПАРЛАМЕНТ ҚЫЗМЕТІНІҢ НЫСАНДАРЫ
3.1 Парламентаризм ұғымы ,оның ҚР Парламентімен ара қатынасы.
3.2 Парламент қызметінің ұйымдық-құқықтық нысандары ... ... ... ... .

3.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...

Кіріспе:

Парламент Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңес деп аталған бір
буынды өкілетті органының орнына келді. Жоғарғы Кеңес жоғары өкілді орган
ретінде 1937 жылғы ҚСР Конституциясымен белгіленеді. ҚСР – ның 1978 жылғы
Конституциясы да Жоғарғы Кеңесті мемлекеттік биліктің жоғары органы
ретінде таныды. Ол КСРО Конституциясы мен Қазақ КСР Конституциясында
көрсетілген республика құзырындағы барлық мәселелерді шешу құқылы болды.
Басқаша айтқанда Жоғарғы Кеңес еліміздің мемлекеттік өміріндегі барлық
мәселелерді шешу құқығын иеленді. Жоғары өкілді органның бірыңғай билігінің
мәні міне, осында. Қазақ КСР-нің Жоғарғы Кеңесі Парламенттей болмады.
Өйткені онда билік бөлісу және тұрақты жұмыс істейтін жоғары өкілді
органдар болған жоқ.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы заң
мемлекеттік билікті заң шығару, атқару және сот тармақтарына бөлу принципін
жариялады. Осының нәтижесінде Парламент және парламентаризм құруға қарай
маңызды бір қадам жасалды.
Қазақстан Республикасының 1993 жылғы Конституциясы Жоғарғы Кеңесті
республиканың бірден-бір заң шығарушы және өкілді орган деп таныды.
Конститутцияның Жоғарғы Кеңеске кең өкілеттік бергендігі сондай
мемлекеттік билікті бөлісу принципі шын мәнінде мүлдем болған жоқ. Сонымен
бірге тежемелік және тепе-теңдік жүйесі де орнықтырылмады. Сөйтіп, 1993
жылғы Конституция мемлекеттік биліктің қайшылықтық құқықтық базасын жасады.
Тұрақты жұмыс істейтін Жоғарғы Кеңес, әрине, өз қызметін толық атқара
алмады. Жоғарғы Кеңес қызметінің дәрменсіздігіне сын айту ретсіз де болар
еді. Жаңа ұлттық құқықтың саясаты негізіне алған заңдарды 12- шақырылған
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесін қабылдады. Алайда, Жоғарғы Кеңес
Парламент бола алған жоқ және Қазақстанда Парламенттік Республика орныққан
жоқ.
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ПАРЛАМЕНТІ

1.1 Парламентті құру тәртібі және құрылымы

Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес Парламент тұрақты
негізде жұмыс істейтін екі Палатадан : Сенаттан және Мәжілістен тұрады.
Сенат төте емес, жанама сайлау арқылы құрылады. Сенат депутаттарын
сайлау тиісінше облыстың, республикалық маңызы бар қаланың және Республика
астанасының барлық өкілдікті органдары депутаттарының бірлескен отырысында
жүргізіледі. Сенаттың жеті депутатын өкілеттік мерзіміне Республика
Презиенті тағайындайды. Сенатқа әр облыстан, республикалық маңызы бар
қаладан және Республиканың астанасынан екі адамнан сайланады. Сенат
депутаттарының жартысы әрбір үш жыл сайын қайта сайланып отырады.
Мәжіліс 77 депутаттан тұрады және төте сайлау арқылы құралады. Алпыс
жеті депутатты сайлау Республиканың әкімшілік-аумақтық бөлінісі ескеріле
отырып құрылатын және шамамен сайлаушылардың саны тең бір мандатты
аумақтық сайлау округтері бойынша жүзеге асырылады. Он депутат барабар
өкілдік жүйесі бойынша және біртұтас жалпыұлттық сайлау округінің аумағы
бойынша партиялық тізімдер негізінде сайланады.[1]
Қазақстан Республикасы Парламентінің өкілеттігі мерзімі
Конститутцияның 49-бабына енгізілген өзгертулерге және Қазақстан
Республикасының Қазақстан Республикасының Парламенті және оның
депутаттарының мәртебесі туралы Конституциялық заңының 2-бабына сәйкес
мынадай болып белгіленеді. Парламент Мәжілісі – бес жыл, Парламент Сенаты-
6жыл. Парламенттің өкілеттігі оның бірінші сессиясы ашылған сәттен басталып
жаңадан сайланған Парламенттің кезекті сессиясы жылына бір рет өткізіледі,
қыркүйектің бірінші жұмыс күнінен басталып маусымның соңғы жұмыс күнімен
аяқталады.

1.2 Қазақстан Республикасы Парламентінің жауапкершілігі.

Заңи жауапкершіліктің дәстүрлі төрт түрі теориялық түрде негізделеді
және заңнамалық түрде регламенттеледі. Олар: азаматтық-құқықтық, қылмыстық-
құқықтық, әкімшілік-құқықтық және тәртіптік-құқықтық жауапкершілік .
Демократиялық мемлекеттің құқық жүйесін қалыптастыруда және дамытуда
Конституцияның маңызын алдыңғы орынға қоятын жаңа саяси құқықтың болмыс
құқық танушылардың алдына бұрын арнайы зерттеулердің мәні болмаған
проблеманы шығарды. 1999 жылы ресейлік государство и право журналы
басқалардың қатарында конституциялық жауапкершілік туралы мәселе көтерілген
құқықтың жауапкершілік проблемаларына арналған дөңгелек үстел
ұйымдастырылды. Конституцияны тиімді қорғау тетігін құру конституциялық
жауапкершілікті заңи жауапкершіліктің дербес бір түрі ретінде мойындамаусыз
мүмкін емес деген пікір айтылды. [5]
Конституциялық заңнаманы және оны іске асыру практикасын талдау
конституциялық жаупкершілікті тек заңи жауапкершіліктің ерекше бір түрімен
шектеуге болмайды деп санауға негіз береді. Конституциялық жауапкершіліктің
заңи және заңидан тыс жауапкершіліктері бар.
Конституциялық жауапкершілік заңи, саяси және моральдік жауапкершілік
нысанында көріне алады. Осы жауапкершілік түрлерінің барлығы Қазақстан
Республикасының Парламентіне де тән.
Парламенттік жауапкершілік пен Парламенттің жауапкершілігін ажырата
білу керек. Парламенттік жауапкершілік Парламенттің жауапкершілігіне
қарағанда анағұрлым күрделі құбылыс. Парламенттік жауапкершілікті біз
Парламенттің , Парламент депутаттарының, Үкіметтің, Үкімет мүшелерінің,
басқа жоғарғы санаттағы саяси қызметшілердің парламенттің алдындағы
жауапкершілігі және Президенттің алдындағы Парламенттің жауапкершілігі деп
түсінеміз. Парламенттің жауапкершілігіне жалпы Парламенттің, Парламент
Палаталарының , Парламент Палатарлары Төрағаларының, жеке депутаттың,
депутат топтарының жауапкершілігі кіреді. Демек Парламенттің жауапкершілігі
Парламенттің өз шеңберінде орын алады және дербес тұлға немесе ұйымдасқан
топ ретінде заң шаруашылық қызметті жүзеге асыратын субъектілерге қатысты.
Жалпы Парламенттен басқа, аталмыш субъектілердің бір-бірінің алдында сондай-
ақ Парламенттен тыс функция атқаратын кейбір субъектілердің алдында
жауапкершілік көретінін атап айту керек. [2]
Санымен, Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша Парламент
жауапкершілігінің субъектілері төмендегілер болып табылады:
1) жеке депутат;
2) депутаттар тобы;
3) Палаталардың Төрағалары;
4) Жалпы Парламент.
Аталмыш субъектілердің жауапкершілігінің түрлері мен негіздері әр
түрлі және олардың Парламенттегі орнына және рөліне байланысты. Алайда,
біздің пікірімізше аталған субъектілер қатары толық деп санауға болмайды.
Қазақстан Республикасының Конституциясы Парламенттің жеке Палатасын
–Сенатты немесе Мәжілісті дербес жауапкершілік субъектісі ретінде бөлмейді.
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес Парламент Палаталарының
бірінің қанағаттанарлықсыз , тиімсіз немесе обструкционис-тік қызметі үшін
Жалпы Парламент жауап береді. Осындай жағдайдың ерте ме кеш пе көрінуге
тиіс болатын бірқатар негативті қырлары бар.
Біріншіден, жауапкершілік әділдік принципіне негізделуге тиіс. Егер
Палаталарының бірінің Конституциялық қағидаларға сәйкес келмейтін қызметі
негіз болса Жалпы Парламентті таратуды әділ деп бағалауға болама? Ондай
шешім әділдік принципіне сәйкес бола қоймас. Екіншіден Палаталардың бірінің
конституциялық қағидаларға сәйкес келмейтін қызметі үшін Жалпы Парламент
таратылатын жағдайда кінә принципі бұзылады. Басқаша айтқанда кінәсіздер
кінәлілермен қатар жауапкершілік көтереді. Алқалы органдарда кінә ұғымы
дара басшылық жағдайынан өзгеше болып келетіні белгілі. Алқалы органның
шешімі үшін қарсы дауыс бергенде де жауап береді . Бірақ Қазақстан
Республикасының Парламенті біртұтас алқалы орган емес. Ол өздері дербес
жүзеге асыратын ерекше өкілеттіктері бар Палаталардан тұрады. Әрине,
Палаталардың екеуі де бірлесе жүзеге асыратын өкілеттіктер бар, бірақ осы
бірлескен өкілеттіктер бойынша шешімдер қабылдау үшін әрбір палата жеке
дауыс береді. Палаталардың екеуі де шешімдер қабылдамауы мүмкін. Бұл
жағдайда екі Палатаның да жауапкершілігі туралы айтуға болады. Онда жалпы
Парламентті таратумен келіспеу қиын. Ал егер Палаталардың бірі
Конституцияға немесе объективті себептерге сәйкес шешімді табанды
қабылдағысы келмесе неге ол үшін кінәсіз басқа Палата жауап беруі керек.
Сонымен қатар , Конституция Палаталардың мәртөбесін дәйекті белгілейді.
Палаталар шешім үшін бөлек дербес дауыс береді. Бірақ неге өзінің шешімі
үшін дербес жауап бере алмайды. Үшіншіден, бір палатаның кінәгерлігі үшін
жалпы Парламентті тарату республикалық бюджетке тым ауырға соғады. Сонымен,
Парламент Палаталарының жауапкершілігін белгілеуге саралы көзқарас орынды
болады.
Аталған мән-жайларға орай жалпы парламенттің жауапкершілігімен қатар
Қазақсан Республикасы Парламент Палаталарының бөлек жауапкершілігін
белгілеу керек. Әлбетте, Палаталардың, сондай-ақ Парламенттің өз
жауапкершілігінің саяси, заңи негіздерін әзірлеу қажет.
Парламенттің жауапкершілігі мәселелерін жан-жақты регламенттеудің
мемлекеттің, қоғам мен халықтың тағдыры үшін айрықша маңызды мәні бар.
Осындай регламенттеудің қажеттілігі Парламенттің мемлекеттік билікті бөлу
жүйесіндегі заң шығарушы орган ретінде алатын орнынан туындайды.
Конституция Парламентті мемлекеттік билік тармақтарының біріне жатқызғаны
мен, Конституцияны өзінің қағидаларына сәйкес ол мемлекеттік тетікте
ерекеше орын алады. Барлық жоғарғы және жергілікті мемлекеттік органдардың
мәртебесі, құзіреті Парламент қабылдайтын заңдармен белгіленеді. Демек,
Конституцияға және уақыт талаптарына сәйкес заңдар қабылдау үшін
жауапкершілік негізінен Парламентке жүктеледі.

2. ПАРЛАМЕНТТІҢ ҚҰЗЫРЕТІ

2.1. Парламенттің құзіреті және оны жүзеге асырудың нысандары.
Заң Парламенттің тұтас құзіретін, Сенаттың ерекше құзіретін және
Мәжілістің ерекше құзіретін белгілейді. Бұл арада , тұтас алғанда
Парламенттің құзіретін қарастырайық. Парламенттің құзіретін де ерекше деп
атауға болады, өйткені бұл мәселелер Сенаттың да, Мәжілістің де қарауына
жатқызылмайды. Парламенттің құзіретіндегі мәселелер тек Парламент
Палаталарының бірлескен отырыстарында ғана қаралады.
Парламент Палаталарының 1996 жылғы 20 мамырдағы бірлескен отырысында
қабылданған Қазақстан Республикасы Парламентінің Регламенті Палаталардың
бірлескен отырыстарын өткізудің шарты мен тәртібін, Сенат және Мәжіліс
регламенттерімен реттелмеген мәселелерді қарау кезінде олардың өзара қарым-
қатынасының, Палаталардың бірлескен органдарын қалыптастыру және оның
қызметін ұйымдастыру механизмін белгілейді. [4]
Қазақстан Республикасының Парламенті өз жұмысын сессиялық тәртіппен
жүзеге асырады. Парламент сессиясы Палаталардың, Палаталар Бюроларының,
тұрақты комитеттерінің және Палаталардың бірлескен комиссияларының
бірлескен және жеке отырыстарынан тұрады. Жаңа сайланған Парламенттің
бірінші сессиясын сайлаудың қорытындысы жарияланып, әр палатада
депутататардың кем дегенде үштен екісі сайланғаннан кейін әрі кеткенде отыз
күннің ішінде Президент шақырады. Парламент сессиясы Сенат пен Мәжілістің
бірлескен отырысымен ашылады және жабылады.
Парламенттің кезекті және кезектен тыс сессиялары болады.
Парламенттің кезекті сессиясын Мәжілістің Төрағасы шақырады және жабады
және жылына бір рет- қыркүйек айының бірінші жұмыс күнінен маусым айының
соңғы жұмыс күнініе дейін, өткізеді. Парламенттің сессиялары арасында
Президенттің: 1) өзінің жеке бастамасы бойынша; 2) Палата Төрағаларының
ұсыныстары бойынша 3) Парламент депутаттарының жалпы санынан кем дегенде
үштен бірінің ұсынысы бойынша Палаталардың кезектен тыс бірлескен отырысын
шақыруы мүмкін. Палаталардың кезектен тыс бірлескен отырысы Президент
белгілеген мерзім мен тәртіпте өткізеді. Кезектен тыс бірлескен отырысты
өткізу туралы ұсынысты енгізе отырып, Палаталардың Төрағалары және
депутаттар оны өткізуге себепші болған мәселенің басын ашады.
Палаталардың бірлескен отырысы әр Палатадан депутаттардың жалпы
санының кем дегенде үштен екісі қатысқан жағдайда құқылы болып есептеледі.
Палаталардың бірлескен отырысы ашық өткізіледі. Регламент отырыстардың
жабық өткізілу мүмкіндігін де қарастырған. Егер бұған қатысушы
депутаттардың жартысынан көбі дауыс берсе, Президент пен депутаттардың
ұсынысы бойынша жабық отырыс өткізілуі мүмкін. Кейбір лауазымды адамдар
жабық отырысқа да ашық отырысқа да қатысып, сөз сөйлей алады. Оған
Президент , Премьер-Министр, Үкімет мүшелері, Ұлттық Банктің Төрағасы, Бас
Прокурор, Ұлттық, Қауіпсіздік Комитетінің Төрағасы, Мемлекеттік Хатшы,
Президент Әкімшілігінің басшысы жатады. [3]
Парламент Палаталарының бірлескен отырыстарында қаралатын мәселелер
Қазақстан Республикасының Конституциясымен белгіленген (53-бап) . Ол
мемлекет өміріндегі ерекше маңызды мәселелер. Мәселелер қос Палата
депутаттарының бірлескен отырысында талқыланады, бірақ талқыланған
мәселелер бойынша дауыс Палаталарда жеке-жеке беріледі. Сөйтіп екі
Палатаның да дербестігі сақталады, бір Палатаның екінші Палатаға қысым
көрсету мүмкіндігі жойылады. Екі Палатаның да депутаттары бұған дауыс берсе
шешім қабылданған болып есептеледі.
Палаталардың бірлескен отырыстарында мынадай мәселелер қаралады.
1. Конституцияға енгізілетін өзгерістер мен толықтырулардың жобасы.
Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізуді тек Президент
қана ұсынады, президент ұсынысының Парламентте қаралу тәртібін
Президенттің өзі белгілейді. Конституцияға өзгерістер мен
толықтырулар енгізу жөніндегі мәселе кем дегенде екі рет оқылымнан
өткізілуі қажет. Мұндай тәртіп өзгерістер мен толықтыруларды
талқылаудың негізділігін қамтамасыз ету, конституциялық
қағидалардың тұрақтылығының бұзылуына жол бермеу үшін Парламент
Регламентімен белгіленеді.
Бірінші оқылым кезінде сөз бастамашыға немесе оның өкіліне беріледі.
Сонан соң депутаттар сөйлей алады. Бірінші оқылымда Конституцияға
енгізілетін өзгерістер мен толықтырулардың жобасы тұжырымдамалық
тұжырымдамалық тұрғыда талқыланады. Бұл енгізілген жобаны теориялық жағынан
жан-жақты негіздеу қажет, оның стратегиялық маңызын (тактикалық және
коньюнктуралық емес) дәлелдеу деген сөз. Бірінші оқылымның нәтижесі бойынша
Палаталардың бірлескен отрысы жобаны мақұлдау және оны екінші оқылуына
әзірлеу немесе оны қабылдамай тастау туралы қаулы қабылдайды. [6]
Екінші оқылымнан кейін әр Палата жоба бойынша дауыс береді. Егер әр
Палата депутаттарының жалпы санының кем дегенде төрттен үші дауыс берсе,
онда өзгерістер мен толықтырулар қабылданған болып есептеледі. Егер мұндай
дауыс жиналмаса, Президенттің Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар
енгізу жөніндегі ұсынысы қабылданбай қалған болып есептеледі.
Конституция бойынша Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізу
ерекше заңмен жүргізіледі. Конституцияда Парламенттің заң актілерін заңдар,
Парламент қаулылары, сенат пен мәжіліс қаулылары нысанында қабылдайтыны
айтылады (62-бап). Мәжіліс Регламентінің 56-тармағындыа былай деп жазылған:
Комитеттер Республика Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу
туралы конституциялық заң жобасын алдын ала қараудан өткізеді.
Регламенттің бұл ережесі Конституцияға және Президенттің Парламент туралы
Жарлығына сәйкес келмейді. Конституция Конституцияға негізілетін өзгерістер
мен толықтыулатды және конституциялық заңдарды дәл айырып көрсеткен (53-
бап, 1-тармақ). Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар әр Палата
депутаттары жалпы санының кемінде төрттен үшінде көпшілік даусымен
енгізіледі.(63 баптың 3-тармағы). Конституциялық заңдар Конституцияда
көздеген мәселелер бойынша әр палата депутаттарының жалпы санының кемінде
үштен екі көпшілік даусымен қабылданады.(62 баптың 4-тармағы). [10]
2. Парламент конституциялық заңдар қабылдайды , оған өзгерістер мен
толықтырулар енгізеді. Қазақ КСР-ның (КСРО-ның) заң практикасында заңдарды
конституциялық және жай заңдар деп бөлуге болған жоқ.
Конституциялық заңдардың, сондай-ақ оған енгізілетін өзгерістер мен
толықтырулардың жобасы түскен кезде Мәжілістің Төрағасы Парламент
Палаталарының бірлескен отырысын шақырады. Отырыста заң жобасын қарау
мерзімі белгіленеді және заң жобасы онымен жұмыс істеу үшін Сенат пен
Мәжіліске жібереді. Мерзімі өткеннен кейін Мәжіліс Төрағасы Парламент
Палаталарының бірлескен отырысына шақырады. Осы отырыста заң жобасының
бастамасшысы немесе оның өкілі сөйлейді. Содан соң әр Палатадан қосымша
баяндамашы сөз алады және жоба талқыланады. Конституциялық заңдардың,
сондай-ақ оған енгізілетін өзгерістер мен толықтырулардың жобасы бойынша
кем дегенде екі реттен оқылым өткізіледі.
3. Парламент Палаталарының бірлескен отырысында республикалық бюджет,
үкіметтің және республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп
комитетінің есептері бекітіледі. Бюджет пен есеп алдымен Мәжілісте , содан
соң Сентта талқыланады. Республикалық бюджеттің Үкімет енгізген жобасы
қабылданбаған жағдайда Премьер-Министр Үкіметке сенім туралы мәселе қоюға
құқылы. [6]
4.Парламент Палаталарының бірлескен отырысында Президенттің қабылданған
заңға наразылығы талқыланады. Егер Президенттің наразылығы бір айдың ішінде
қаралмаса наразылық қабылданған болып есептеледі. Наразылық алдымен
Мәжілісте талқыланады, содан кейін қорытындысымен бірге зерделеу үшін
Сенатқа жіберіледі. Содан соң олар Палаталардың бірлескен отырысында
қарайды. Егер әр Палата депутаттарының жалпы санының үштен екісінің
көпшілік даусымен Парламент олар тұтас заң бойынша немесе оның жекелеген
баптары бойынша бұрын қабылдаған шешімдерін дәлелдеп шықса, онда Президент
қарсылығы еңсерілген болып есептеледі.
5.Қазақстан Республикасының Конституциясы Президентке Парламенттің заң
шығару өкілеттігін беру туралы бастамашы құқығын береді. Президенттің
бастамасы Парламент Палаталарының бірлескен отырысында қаралады. Парламент
әр Палата депутаттарының жалпы санының үштен екісінің дауыс беруімен оған
заң шығару өкілеттігін беруге құқылы. Президентке заң шығару өкілеттілігі
бір жылдан аспайтын мерзімге беріле алады.

2.2 Парламент Мәжілісі мен Сенатының құзіреті.

Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің құзіреті құрама екі
бөліктен: 1) Мәжілістің ерекше қарауына жататын өкілеттік, 2) кезегімен
қарау арқылы әуелі Мәжілісте, содан кейін Сенатта жүзеге асырылатын
өкілеттік.
Парламент Мәжілісінің ерекше қарауына Конститутция мынадай
мәселелерді жатқызады.
1. Заң жобаларын қарауға қабылдау және қарау. Конституцияның осы
қағидасы (53-бап, 1-тармақ) мен Конституцияның Парламент
Палаталардың бөлек отырыстарында мәселелерді әуелі Мәжілісте, ал
содан кейін Сенатта өз кезегімен қарау арқылы заң қабылдайды
делінетін 54-бабының арасында қайшылық бар сияқты көрінуі мүмкін.
Аталған жағдайда қайшылықтан гөрі, заң техникасының олқылығы орын
алған.
2. Республика Парламенті қабылдаған заңға Президенттің наразылығы
бойынша ұсыныстар әзірлеу Мәжілістің ерекше қарауына жатады.
Мәжіліс комитеттері Президент наразылығын зерделейді және өзінің
қорытындысын Мәжілістің қарауына береді. Қорытынды Президент
өкілінің қатысуымен әзірленеді. Мәжіліс қорырытындыны, Президенттің
наразылығы мен заңның өзін қарайды және шешім шығарады. Аталған
мәселе бойынша Мәжіліс депутаттарының жалпы санының төрттен үшінің
көпшілік даусымен қабылданған Мәжіліс шешімі, басқа материалдармен
қоса зерделеу үшін Сенатқа жіберіледі, сондай-ақ бұрын да
айтылғандай Палаталардың бірлескен отырыстарының қарауына беріледі.
3. Президенттің ұсынысы бойынша республиканың Орталық сайлау
комиссиясының Төрағасын, оның орынбасарларын, хатшысы мен мүшелерін
қызметке сайлау және қызметінен босату Мәжілістің ерекше қарауына
жатады.
4. Республика Президентінің кезекті сайлауын хабарлау және оны
кезектен тыс сайлауын белгілеу Мәжілістің ерекше қарауына жатады.
Кезекті сайлау тамыздың бірінші жексенбісінен кешіктірілмей
хабарланып, желтоқсан айының бірінші жексенбісінде бес жылда бір
рет өткізіледі. Президенттің кезектен тыс сайлауы Президент
қызметінен босаған немесе қызметінен кетірілген күннен кейінгі екі
айлық мерзімнен кешіктірілмей өткізіледі.
5. Екі депутатты Әділет біліктілік алқасының құрамына екі жылға жіберу
Мәжілістің ерекше қарауына жатады. Жіберу рәсімі Мәжілістің жалпы
отырысында ашық дауыс беру арқылы жүзеге асырылады. Депутаттар
Әділет біліктілік алқасындағы жұмысты Палата комитеттеріндегі
қызметін үзбей жүргізеді.
6. Республика Президентіне қарсы мемлекетке опасыздық жасады деп айып
тағу Мәжілістің ерекше қарауына жатады.(56-бап). Тағылған айыпты
тексеруді Сенат ұйымдастырады және оның нәтижелері Сенат
депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен Парламент Палаталары
бірлескен отырысының қаруына беріледі.(47-бап). Тиісінше ,Мәжіліс
айып таққанмен , іс жүзінде бұл мәселені түпкілікті шешпейді.
Жобасы Мәжіліс арқылы өткен заңды Парламент қабылдайды. Мәжіліс заң
жобаларын қарауға қабылдайды және қарайды. Бұл мәселені Мәжіліс Регламенті
егжей-тегжейлі реттейді. Мәжілістің заң шығару қызметі депутаттарға және
үкіметке берілген заң шығару құқығын жүзеге асырудан басталады.
Заң шығару бастамасы арнайы принциптерімен ерекшеленеді.
1. Заң шығаруға бастамашы барлық субъектілердің теңдік принципі. Ол
заң шығарушылық қызметке жатқызылған кез-келген мәселе бойынша заң
жобасын енгізуге барлық субъектілердің де құқылы екендігін
білдіреді.
2. Заң шығару бастамасы құқығын жүзеге асыруда кедергінің болмау
принципі. Субъект заң шығару бастамасы құқығын кез келген уақытта,
ещкіммен келіспей-ақ өз қалауымен жүзеге асыра алады. Парламенттің
заң шығарушылық қызметін жоспарлау бұған кедергі келтірмеуі тиіс.
3. Заң шығару бастамасы құқығын оны иеленуші субъектілерінің өзі
жүзеге асыруы тиіс. Депутаттың орнына ешкім де заң жобасын енгізе
алмайды. Үкімет заң жобаларын тек өз атымен ғана енгізеді.
4. Заң шығару бастамасы құқығының субъектісі енгізген заң жобасы
Палатада қабылданып, қаралады (Қазақстан Республикасы Парламенті
Палаталарында). Парламент өз шешімін заң шығаруға бастамашы
субъектісінің еркімен байланыстырмайды. Заң жобасын енгізу арқылы
заң шығаруға бастамашы субъектісінің құқығы жүзеге асырылады. Заң
жобасының одан кейінгі тағдырын Парламент , оның Палаталары шешеді.

Заң шығару бастамасы құқығы мынадай:

а) жаңа заң жобаларын енгізу, ә) қолданылып жүрген заңдарға өзгерістер
мен толықтырулар енгізу және олардың күшін жою туралы заң жобаларын ұсыну;
б) заңдарды қолданысқа қосу мәселелері бойынша Парламенттің нормативтік
қаулы жобаларын енгізу нысанында жүзеге асырылады.
Мемлекеттік органдар (Үкіметтен басқа), азаматтар (Парламент
депутаттарынан басқа), қоғамдық бірлестіктер заң шығару бастамасы құқығына
ие бола алмайды. Алайда, олар заң жобаларын әзірлеп, оны депутаттар мен
Үкімет арқылы Мәжіліске енгізе алады.
Заң жобасы комитеттің қарауына беріледі, ол қорытынды жазады. Палата
Бюросы заң жобасын Мәжілістің жалпы отырысының күн тәртібіне енгізу, не
жобамен жұмысты жалғастыру немесе оны қабылдамай тастау туралы ұсыныс
енгізеді. Мәжіліс Регламентінде қажет болған жағдайда оның заң жобасын
бүкіхалықтық талқылауға енгізу туралы шешім қабылдайтыны туралы жазылғани
(34тармақ).

3. ПАРЛАМЕНТ ҚЫЗМЕТІНІҢ НЫСАНДАРЫ

3.1Парламентаризм ұғымы, оның ҚР Парламентімен ара қатынасы.

Конституциялық құқық институттарының бірі ретіндегі Парламент тарихы
тым әріден ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.