Access бағдарламасын меңгеру
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.Жалпы бөлім
1.1 Оқыту технологияларына байланысты түсініктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Access мәлiметтер базасы жөнiнде негiзгi мағлұматтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.3 МҚБЖ АССЕSS жайлы негізгі түсініктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
1.4 Деректер қоры жүйелерінің архитектурасы. Негізгі концепциялары ... ... ... ...15
1.5 Деректер қорын басқару жүйелері (ДҚБЖ). Инфологиялық және даталогиялық жақындау мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
1.6 Мәлеметтер базасын құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
1.7 Реляциялық мәліметтер қоры ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
2. Арнайы бөлім
2.1 №1 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49
2.2 №2 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .53
2.3 №3 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
2.4 №4 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
2.5 №5 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
2.6 №6 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
2.7 №7 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
2.8 №8 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .60
2.9 №9 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .61
2.10 №10 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .62
3. Жобаны жүзеге асыру
3.1 Пайдаланушыға арналған инструкция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
3.2 Бағдарламма листинг ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
3.3 Бағдарлама мысалы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...71
4. Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..75
5. Еңбек қорғау
5.1 Еңбек шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 87
5.2 Жұмыс орындарындагы микроклиматтың оптимальдi жэне шектi көрсеткiштерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .88
5.3 Есептеуiш техниканың қауiпсiздiк ережелерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...89
5.4 Электр тогымен зақымданган жагдайда алгашкы дәрiгерлiк
көмек көрсету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .90
5.5 Жұмыс орнында шудiң шектi деңгейi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...90
5.6 Өрт қауiпсiздiгi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 91
5.7 Ақпараттық қызмет кәсmорындарындагы өрт қауiпсiздiгi ... ... ... ... ... ... ... ... .91
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .93
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .94
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.Жалпы бөлім
1.1 Оқыту технологияларына байланысты түсініктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Access мәлiметтер базасы жөнiнде негiзгi мағлұматтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.3 МҚБЖ АССЕSS жайлы негізгі түсініктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
1.4 Деректер қоры жүйелерінің архитектурасы. Негізгі концепциялары ... ... ... ...15
1.5 Деректер қорын басқару жүйелері (ДҚБЖ). Инфологиялық және даталогиялық жақындау мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
1.6 Мәлеметтер базасын құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
1.7 Реляциялық мәліметтер қоры ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
2. Арнайы бөлім
2.1 №1 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49
2.2 №2 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .53
2.3 №3 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
2.4 №4 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
2.5 №5 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
2.6 №6 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
2.7 №7 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
2.8 №8 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .60
2.9 №9 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .61
2.10 №10 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .62
3. Жобаны жүзеге асыру
3.1 Пайдаланушыға арналған инструкция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
3.2 Бағдарламма листинг ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
3.3 Бағдарлама мысалы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...71
4. Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..75
5. Еңбек қорғау
5.1 Еңбек шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 87
5.2 Жұмыс орындарындагы микроклиматтың оптимальдi жэне шектi көрсеткiштерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .88
5.3 Есептеуiш техниканың қауiпсiздiк ережелерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...89
5.4 Электр тогымен зақымданган жагдайда алгашкы дәрiгерлiк
көмек көрсету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .90
5.5 Жұмыс орнында шудiң шектi деңгейi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...90
5.6 Өрт қауiпсiздiгi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 91
5.7 Ақпараттық қызмет кәсmорындарындагы өрт қауiпсiздiгi ... ... ... ... ... ... ... ... .91
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .93
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .94
- түс және графика - экран көрнекiлiгiн қамтамасыз ете алатын әр түрлi қарiптердi, түстердi, белгiшелердi (пиктограммаларды) және одан да басқа графикалық элементтердi пайдалана отырып, экранға көптеген мәлiметтер шығару;
- программа шеберлерi (Wizards) - тұтынушымен қарапайым, әpi логикалық айқын түрде диалог ұйымдастыра отырып, қолданбалы программалардың кез-келген элементтерін тез құру;
- оқиғаларды программалау - программалар экранда көрініп тұрған элементтермен тiкелей байланыса алады және солардан кейiнгi мeнюдeн команда таңдау, кез-келген бiр батырманы шерту сияқты әрекеттердi тез жүзеге асыру;
- SQL – мәлiметтерге тез қол жеткiзу тәсiлi ретiнде программаларда, макростарда және өрнектерде SQL операторларын пайдалану.
Жұмыстың мақсаты: Access бағдарламасын меңгеруге керекті негiзгi түсiнiктердi енгiзу, Access терезесiмен, негiзгi менюiмен, саймандар тақтасымен және қасиеттерімен танысу арқылы оқушыларға тиімді түрде Access ортасында жұмыс істеу негіздерін үйрету.
Жұмыстың міндеті: Access бағдарламасының құрылымымен таныстыратын теориялық және практикалық жұмыстармен тест сұрақтарымен қосымша тапсырмалармен қамтылған электрондық лабораториялық құрал жасау.
- программа шеберлерi (Wizards) - тұтынушымен қарапайым, әpi логикалық айқын түрде диалог ұйымдастыра отырып, қолданбалы программалардың кез-келген элементтерін тез құру;
- оқиғаларды программалау - программалар экранда көрініп тұрған элементтермен тiкелей байланыса алады және солардан кейiнгi мeнюдeн команда таңдау, кез-келген бiр батырманы шерту сияқты әрекеттердi тез жүзеге асыру;
- SQL – мәлiметтерге тез қол жеткiзу тәсiлi ретiнде программаларда, макростарда және өрнектерде SQL операторларын пайдалану.
Жұмыстың мақсаты: Access бағдарламасын меңгеруге керекті негiзгi түсiнiктердi енгiзу, Access терезесiмен, негiзгi менюiмен, саймандар тақтасымен және қасиеттерімен танысу арқылы оқушыларға тиімді түрде Access ортасында жұмыс істеу негіздерін үйрету.
Жұмыстың міндеті: Access бағдарламасының құрылымымен таныстыратын теориялық және практикалық жұмыстармен тест сұрақтарымен қосымша тапсырмалармен қамтылған электрондық лабораториялық құрал жасау.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Мұхаметжанова С.Т., М.Ж.Балабекова Информатика. Жалпы білім
беретін мектептің 7 сыныбына арналған байқау окулығы. Алматы, Сгеёо,
2000.
2. Балапанов Е.Қ., Бөрібаев Б.Б., Дэулетқұлов А.Қ. Жаңа ақпараттық
те,хнологиялар: Информатикадан 30 сабақ. Алматы: Шартарап, 2001. 436 бет.
3. Бөрібаев Б. Информатика жэне компьютер. Алматы: Білім, 1995.
4. Дэлбекова Қ.С. Информатика. Оқу құралы. Алматы , 1999 ж.
5. Н.Т.Ермеков, Ж.А.Қараев, Н.Ф.Стифутина. Информатика жэне
есептеуіш техника негіздері. Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына
арналған байқау оқулығы. Алматы, Мектеп, 2001.
6. Н.Т.Ермеков, Ж.А.Қараев, Н.Ф.Стифутина. Информатика және
есептеуіш техника негіздері. Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына
арналған байқау оқулығы. Алматы, Мектеп, 2001.
7. С.Ә.Исаев, А.Н.Мұхамади, О.С.Ахметова. «Компьютерлік
технология негіздері курсына арналған практикум». Әдістемелік оқу құралы.
Алматы, Абай атындағы Алматы мемлекеттік университеті, 2000.
8. Анықтама басқарушысы ІВМ РС. Әдістемелік материалдар.2 бөлім.
ТГШ"СФЕРА". Мәскеу. 1991 жыл.
9. Савельев А.Я., Сазонов Б.А., Лукьянов С.Э. "Барлық адамдарға
арналған дербес компьютерлер".1 Кітабы. Мэскеу., ЖОҒАРҒЫ МЕКТЕП,
1991 жыл
10. Брябрин В.М. "Дербес ЭЕМ бағдарламамен қамтамасыз ету".
11. Мәскеу. "ҒЫЛЫМ", 1990 жыл.
12. Фигурнов В.Э. "ІВМ РС пайдаланушыға арналған"
13. Уфа қаласы, НПО "Информатика және Компьютерлер", 1993 жыл.
14. Громов А.И., Сафин М.Я. «Информатика негіздері және есептеу
техникасы». - Мэскеу.: Ресей халық достастық университетінің, баспасы
1994 жыл.
15. Фигурнов В.Э. «ІВМ РС пайдаланушыға арналған». - Мэскеу.:
Финанс және статистика, 1994 жыл.
16. Герхард Франкен, Сергей Молявко «М8-ОО8 6.2 «, Киев, ВНУ, 1994,
Мэскеу, БИНОМ, 1994 жыл.
17. «ОО8 3.3. Техникалық басқару». Әдістемелік материалдар.
18. Фигурнов В.Э. "ІВМ РС Пайдаланушыға арналған ' Уфа қаласы,
НПО "Информатика жэне Компьютерлер", 1993 жыл.
19. ІВМ РС бойынша анықтамалық басқару Әдістемелік материалдар. 1
Бөлім ТПП "СФЕРА". Мэскеу. 1991 жыл.
20. Брябрин В.М. "бағдарламамен қамтамасыз ету ДЭЕМ". Мәскеу.
"ҒЫЛЫМ", 1990 жыл.
1. Мұхаметжанова С.Т., М.Ж.Балабекова Информатика. Жалпы білім
беретін мектептің 7 сыныбына арналған байқау окулығы. Алматы, Сгеёо,
2000.
2. Балапанов Е.Қ., Бөрібаев Б.Б., Дэулетқұлов А.Қ. Жаңа ақпараттық
те,хнологиялар: Информатикадан 30 сабақ. Алматы: Шартарап, 2001. 436 бет.
3. Бөрібаев Б. Информатика жэне компьютер. Алматы: Білім, 1995.
4. Дэлбекова Қ.С. Информатика. Оқу құралы. Алматы , 1999 ж.
5. Н.Т.Ермеков, Ж.А.Қараев, Н.Ф.Стифутина. Информатика жэне
есептеуіш техника негіздері. Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына
арналған байқау оқулығы. Алматы, Мектеп, 2001.
6. Н.Т.Ермеков, Ж.А.Қараев, Н.Ф.Стифутина. Информатика және
есептеуіш техника негіздері. Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына
арналған байқау оқулығы. Алматы, Мектеп, 2001.
7. С.Ә.Исаев, А.Н.Мұхамади, О.С.Ахметова. «Компьютерлік
технология негіздері курсына арналған практикум». Әдістемелік оқу құралы.
Алматы, Абай атындағы Алматы мемлекеттік университеті, 2000.
8. Анықтама басқарушысы ІВМ РС. Әдістемелік материалдар.2 бөлім.
ТГШ"СФЕРА". Мәскеу. 1991 жыл.
9. Савельев А.Я., Сазонов Б.А., Лукьянов С.Э. "Барлық адамдарға
арналған дербес компьютерлер".1 Кітабы. Мэскеу., ЖОҒАРҒЫ МЕКТЕП,
1991 жыл
10. Брябрин В.М. "Дербес ЭЕМ бағдарламамен қамтамасыз ету".
11. Мәскеу. "ҒЫЛЫМ", 1990 жыл.
12. Фигурнов В.Э. "ІВМ РС пайдаланушыға арналған"
13. Уфа қаласы, НПО "Информатика және Компьютерлер", 1993 жыл.
14. Громов А.И., Сафин М.Я. «Информатика негіздері және есептеу
техникасы». - Мэскеу.: Ресей халық достастық университетінің, баспасы
1994 жыл.
15. Фигурнов В.Э. «ІВМ РС пайдаланушыға арналған». - Мэскеу.:
Финанс және статистика, 1994 жыл.
16. Герхард Франкен, Сергей Молявко «М8-ОО8 6.2 «, Киев, ВНУ, 1994,
Мэскеу, БИНОМ, 1994 жыл.
17. «ОО8 3.3. Техникалық басқару». Әдістемелік материалдар.
18. Фигурнов В.Э. "ІВМ РС Пайдаланушыға арналған ' Уфа қаласы,
НПО "Информатика жэне Компьютерлер", 1993 жыл.
19. ІВМ РС бойынша анықтамалық басқару Әдістемелік материалдар. 1
Бөлім ТПП "СФЕРА". Мэскеу. 1991 жыл.
20. Брябрин В.М. "бағдарламамен қамтамасыз ету ДЭЕМ". Мәскеу.
"ҒЫЛЫМ", 1990 жыл.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 85 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 85 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.Жалпы бөлім
1.1 Оқыту технологияларына байланысты түсініктер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Access мәлiметтер базасы жөнiнде негiзгi мағлұматтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.3 МҚБЖ АССЕSS жайлы негізгі түсініктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.4 Деректер қоры жүйелерінің архитектурасы. Негізгі концепциялары ... ... ... ...15
1.5 Деректер қорын басқару жүйелері (ДҚБЖ). Инфологиялық және даталогиялық жақындау мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
1.6 Мәлеметтер базасын құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
1.7 Реляциялық мәліметтер қоры ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
2. Арнайы бөлім
2.1 №1 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...49
2.2 №2 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
2.3 №3 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
2.4 №4 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
2.5 №5 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...56
2.6 №6 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...57
2.7 №7 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
2.8 №8 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
2.9 №9 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...61
2.10 №10 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...62
3. Жобаны жүзеге асыру
3.1 Пайдаланушыға арналған инструкция ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
3.2 Бағдарламма листинг ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
3.3 Бағдарлама мысалы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...71
4. Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .75
5. Еңбек қорғау
5.1 Еңбек шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...87
5.2 Жұмыс орындарындагы микроклиматтың оптимальдi жэне шектi көрсеткiштерi ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .88
5.3 Есептеуiш техниканың қауiпсiздiк ережелерi ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .89
5.4 Электр тогымен зақымданган жагдайда алгашкы дәрiгерлiк
көмек көрсету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...90
5.5 Жұмыс орнында шудiң шектi деңгейi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 90
5.6 Өрт қауiпсiздiгi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...91
5.7 Ақпараттық қызмет кәсmорындарындагы өрт қауiпсiздiгi ... ... ... ... ... ... ... ... ..91
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .93
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...94
- түс және графика - экран көрнекiлiгiн қамтамасыз ете алатын әр түрлi қарiптердi, түстердi, белгiшелердi (пиктограммаларды) және одан да басқа графикалық элементтердi пайдалана отырып, экранға көптеген мәлiметтер шығару;
- программа шеберлерi (Wizards) - тұтынушымен қарапайым, әpi логикалық айқын түрде диалог ұйымдастыра отырып, қолданбалы программалардың кез-келген элементтерін тез құру;
- оқиғаларды программалау - программалар экранда көрініп тұрған элементтермен тiкелей байланыса алады және солардан кейiнгi мeнюдeн команда таңдау, кез-келген бiр батырманы шерту сияқты әрекеттердi тез жүзеге асыру;
- SQL - мәлiметтерге тез қол жеткiзу тәсiлi ретiнде программаларда, макростарда және өрнектерде SQL операторларын пайдалану.
Жұмыстың мақсаты: Access бағдарламасын меңгеруге керекті негiзгi түсiнiктердi енгiзу, Access терезесiмен, негiзгi менюiмен, саймандар тақтасымен және қасиеттерімен танысу арқылы оқушыларға тиімді түрде Access ортасында жұмыс істеу негіздерін үйрету.
Жұмыстың міндеті: Access бағдарламасының құрылымымен таныстыратын теориялық және практикалық жұмыстармен тест сұрақтарымен қосымша тапсырмалармен қамтылған электрондық лабораториялық құрал жасау.
1.Жалпы бөлім
1.1 Оқыту технологияларына байланысты түсініктер
Біз талдайтын ұғымдардың көпшілігіне технология сөзі кездеседі.
Технология түсінігі қарап шықсақ, ол - өнім шығару процесінде жүзеге асырылатын шикізат формасын, материалды немесе жартылай фабрикатты өңдеу, олардың қалып-күйін, қасиеттерін өзгерту тәсілдерінің жиынтығы. Технологияның ғылым ретінде атқаратын міндеті - практикадағы ең тиімді өндірістік процесті анықтау және оны пайдалану мақсатында физикалық, химиялық, механикалық және де басқа заңдылықтарды анықтау.
Оқыту түсінігін қарасақ, ол-белгілі бір мақсатқа жету бағытында ұйымдастырылған, жоспарлы күйде тұрақты жүзеге асырылатын, педагогтар, шеберлер, тәлімгерлер, т.б. жетекшілігімен жүргізілетін білімді, біліктілікті және дағдыларды меңгеру процесі.
Бұдан бұрын қарастырылған мәліметтерді де қолдана отырып, оқыту технологиясы түсінігінің анықтамасын беруге тырысайық.
Оқыту технологиясы - мынадай шараларды:
1) білімнің, ғылыми жетістіктердің, техниканың белгілі бір аймағында қойылған мақсатқа жету бағытында ұйымдастырылған, жоспарлы күйде тұрақты жүзеге асырылатын білімді, біліктілікті және дағдыларды меңгеру процесі;
2) оқыту, өздігінен білім алу және өзін-өзі бақылау процестерін керек етіп, соларды жүзеге асыратын шарттарды қалыптастыруды қамтамасыз ететін әдістер, тәсілдер, құралдар жиынтығы.
Интерактивті режим - командалар мен жауаптар алмасу арқылы атқаратын тұтынушы мен жүйенің жұмыс істеу режимі. Қазіргі компьютер мен оның жұмысына сәйкес программалық жабдығы интерактивті режимде программаларды түзетуге, дисплей экрандағы бейнелерді қарап шығуға, толықтыруға, жүйенің сауалын жауап енгізуге, басқа да жұмыстар орындауға мүмкіндік береді.
Оқытудың интерактивті режимі - оқушының жүйемен белсенді түрде өзара әрекеттесуі арқылы орындалатын, әр түрлі оқыту, бақылау, навигация (бірінен біріне ауысу) құралдары арқылы педагог жұмысын атқара алатын білім беру процесі субъектілерінің диалогтық жұмыс режимі.
Оқытудың компьютерлік технологиялары - ақпаратты бейнелеу, тасымалдау және жинақтау, оқушының танымдық әрекетін бақылау және басқару сияқты педагогтың кейбір функцияларын модельдейтін компьютерлік техника, телекоммуникациялық байланыс құралдары және интерактивті программалық өнім негізінде жұмыстың педагогикалық шарттарын жасау тәсілдері, әдістері, құралдары жиыны.
Білім беруде компьютерлік технологияларды пайдалану оқыту процесін толық өзгертуге, оқытудың жеке тұлғаға бағытталған моделін жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Қазіргі оқыту құралдары (компьютерлер, телекоммуникациялық байланыс құралдары, қажетті интерактивті программалық және әдістемелік жабдықтар) әр түрлі оқыту формаларын жетілдіруге мүмкіндік береді, оған қоса олардың оқушылардың өздігінен білім алуын ұйымдастыруға өзіндік жұмыстарды орындататын әдістемелік құрал ретінде атқаратын жұмысының маңызы өте зор. Әрине, қазіргі компьютерлік мен интерактивті программалық-әдістемелік құралдар мұғалім мен оқушының әрекеттесу формаларын өзгертіп, мұғалімді оқытушыдан гөрі ақылдаса отырып көмектесетін кеңес беруші ретінде қарастырады. Ал мұндай өзгеріс оқушының білімге деген ынтасын арттырып, өзгеріс оқушының білімге деген ынтасын арттырып, сабақтың нәтижелік бақылаудың жаңа модельдерін (баяндама, есеп беру, жұрт алдында жобаларды топ болып біріге отырып қорғау) іздеуге итереді, оқытудың жеке адамға бағытталған қызықты түрлерін енгізуі керек етеді.
Оқытудың компьютерлік технологиялары педагогтар мен оқушылардың шығармашылық қасиеттерін дамытуға үлкен мүмкіндіктер береді.
Мультимедиялық технологиялар - бейнелік және аудиоэффектілік, әр түрлі мультимедиялық мүмкіндіктерді интерактивті программалық жабдықтың басқаруымен орындата алатын электрондық құжаттарды дайындау тәсілдері.
Мультимедия құралдары деп әр түрлі орталарды: графиканы, гипермәтінді, дыбысты, анимацияны, бейнелік көріністерді пайдалана отырып, тұтынушылық компьютермен әрекеттесуін жүзеге асыратын аппараттық және программалық құралдардың біріктірілген кешендерін айтады.
Мультимедия жарнамалық бизнесте, компьютерлік ойындар жасауда кең қолданылады. Мультимедия технологияларының қызықты мүмкіндіктері электрондық оқу құралдарын жасауда және де басқа оқып үйренуге арналған материалдар дайындауда көп пайдаланылды. Мультимедиялық технологияларды кеңінен қолдану оқытудың қазіргі компьютерік технологияларын дамытудың жаңа бағыттарын дамытуға зор үлес қосып келеді.
Мультимедиялық технологиялары құралдарын оқу-әдістемелік материалдары кешендерін жасауда қалай қолдануға болады? Оларға әр түрлі мультимедиялық эффектілерді жай мәтіндермен салыстырылғанда қандай көлемде қосуға болады? Оқу құжаттарында мультмедиялық қосымша пайдалануға шек қойыла ма? Осындай мәселелерді шешу бағытталғанда нақты зерттеу жұмыстарын жүргізу керек, өйткені гармония бұзу, өте жарқын, әсерлі қосымшаларды, мультимедиялық эффектерді шамадан тыс қолдану оқушылардың жұмыс қабілетін төмендетіп, оларды тез шаршатуда да ықтимал. Осындай сұрақтарға жауап беру оқыту ісіндегі шамадан асып шарықтауда болдырмай, оқу-әдістемелік материалдарын тек эффектілі түрде көрсетпей, оның тиімді жағын қамтамасыз етуі керек.
1.2. Access мәлiметтер базасы жөнiнде негiзгi мағлұматтар
Қазіргі уақытта мәліметтер қоры мен ақпараттық жүйелерді пайдалану адамзат қызметі мен түрлі саланы басқарудың ажырамайтын құрамдас бөлігі болып отыр. Осыған байланысты сәйкес технология мен программалық өнімдерді тиімі қолдану мен оның құрылу принциптерін меңгерудің қажеттілігі туып отыр. Мысалы, мәліметтер қорын басқару жүйесі, жобалауды автоматтандыру жүйелері және т.б.
Мәлiмеmmер қоры (МҚ) - белгiлi бiр пәндiк аймаққа жататын объектiлердi (процестердi, құбылыстарды, оқиғаларды), олардың қасиеттерiн және өзара қатынастарын бейнелейтiн, өзiндiк аты бар мәлiметтер жиыны. Пәндiк аймақ дегенiмiз мәлiметтер базасын қамтуға тиiстi нақты дүниенiң бiр бөлiгi болып табылады.
Мәліметтер базасы ұғымы мен мәліметтер қорын басқару жүйесінің ұғымы тығыз (МҚБЖ) байланысты.
Мәлiмеmmер базасын басқару жүйесi (МҚБЖ) - мәлiметтермен жан-жақты қатынас құра отырып, олардың өңделуiн қамтамасыз ететін база құру мен сүйемелдеyге арналған программалық кешен (комплекс).
МҚБЖ- жаңа база құрылымын құруға арналған программалық құралдар кешені, оны құрамын толықтыру, құрамында барды редакциялау және ақпаратпен көрсетушілік (визуализация).
База ақпаратын көрсетушілік ретінде берілген критерийге сәйкес бейнеленетін мәліметтерді іріктеу, оларды реттеу, сосын шығаратын құрылғыға беру немесе байланыс арналары бойынша беру.
Кез келген МҚБЖ мәліметтермен төрт қарапайым операция орындауға мүмкіндік береді:
* Кестеге бір немесе бірнеше жазбаны қосу;
* Кестеден бір немесе бірнеше жазбаны жою;
* Кейбір өрістердің бір немесе бірнеше жазбаларындағы мәндерді жаңарту;
* Берілген шартты қанағаттандыратын бір немесе бірнеше жазбаларды табу.
МҚБЖ-нің тағы бір функциясы- мәліметтерді басқару. Мәліметтерді басқару ретінде, әдетте, мәліметтерді рұқсат етілмей қол жетуден қорғау, мәліметтермен жұмыс режимін көп мәрте пайдалануды қолдау және мәліметтердің тұтастығы мен үйлесімділігін қамтамассыз ету түсініледі.
ЭЕМ (электронды есептегіш машиналардың) маңызды ерекшеліктердің бірі- ақпараттың мол көлемін сақтау және өңдеу, сонымен бірге мәтіндік және графикалық құжаттар (суреттер, сызулар, фотосуреттер, географиялық карталар) ғана емес, жаһандық жүйе, дыбыстық және бейнефайлдардың беттері де жинақталады. Бұл мүмкіндіктер мәліметтер базасының көмегімен іске асады.
Мәліметтер қоры (МҚ)- белгілі бір арқаулы ауқымға қатысты мәліметтерді баяндау, сақтау мен амал-тәсілдермен ұқсата білудің жалпы принциптерін қарастыратын белгілі бір ережелер бойынша ұйымдастырылған мәліметтердің жиынтығы. Адамның қатысуы ықтимал, автоматтық құралдармен өңдеуге жарамды түрде ұсынылған ақпарат мәліметтер ретінде түсініледі.
Арқаулы ауқым ретінде нақты реттеуші үшін қызықты нақты әлемнің бөлігі түсініледі.
Қарапайым МҚ мысал ретінде телефон анықтамалығын, поездар қозғалысы кестесін, кәсіпорын қызметкерлері туралы мәліметтерді, студеттердің сессия тапсыру қорытындылары және т.б. атауға болады.
Электронды МҚ-ның басты қасиеті- ақпаратты тез іздестіру мен сұрыптау (іріктеу), сондай-ақ берілген форма бойынша есепті қарапайым түрлендіру (жасау) мүмкіндігі. Мысалы, сынақ кітапшаларының нөмерлері бойынша студенттердің аты-жөндерін оңай айыруға болады немесе жазушының аты-жөні бойынша шығармаларының тізімін жасауға болады.
Мәліметтер қоры дегеніміз ақпаратты сақтауға және жинақтауға арналған ұйымдасқан құрылым. Ең алғаш мәліметтер қоры ұғымы жаңадан қалыптасқан кезде онда шындығында мәліметтер сақталатын. Бірақ қазіргі кездегі көптеген мәліметтер базасын басқару жүйелері өздерінің құрылымдарында тек мәліметтерді ғана емес, сонымен қатар олардың тұтынушымен және басқа да ақпараттық-программалық кешендермен қарым-қатынасының әдістерін де қамтиді. Сондықтан біз қазіргі заманғы мәліметтер қорында тек мәліметтер ғана емес, ақпарат та сақталады деп айта аламыз.
Мәліметтер базасын басқару теориясы дербес пән ретінде шамамен алғанда XX ғасырдың 50-жылдарының басынанан бері дами бастады. Осы уақыт ішінде белгілі бір іргелі ұғымдар жүйесі қалыптасты. Олардың бірқатарын келтірейік.
Объект деп мағлұматтары мәліметтер базасында сақталатын ақпараттық жүйенің элементтері аталады.
Атрибут- объектінің қасиеттерін ақпараттық бейнелеу. Әрбір объект атрибуттардың кейбір жиынтығымен сипатталады.
Мәліметтердің басты элементтері деп мәліметтердің басқа элементтерінің мәндерін анықтауға мүмкіндік беретін осындай атрибут аталады.
Алғашқы кілт- обьектінің (жазбаның) әрбір данасын бірегей түрде ұқсастырытын атрибут (немесе атрибуттар тобы).
Екінші реттегі кілт- бірнеше жазбалар (объект даналары) үшін мәні қайталанатын атрибут (немесе атрибуттар тобы). Ең алдымен, екінші реттегі кілттер жазбаларды іздестіру операцияларында қолданылады.
Мәліметтер қорын жіктеу Мәліметтер арасындағы байланыстарды орнату әдістері бойынша былайша ажыратылады: Реляциялық, иерархиялық және желілік МҚ.
Реляциялық МҚ кесте түрінде мәліметтерді ұсынудың қарапайым және әдеттегі формасы болып саналады. Көптеген теориялар ішінде кестеге қатынас (relation) термині сәйкес келеді және ол МҚ-ға осы атты берген. Ол үшін дамыған математикалық аппарат - біріктіру, алу, азайту, қиылысу, қосу және т.б. сияқты математикалық операциялар айқындалатын реляциялық есептеу мен реляцияляқ алгебра.
Осы типтегі МҚ жасауға американдық ғалым Е.Кодд елеулі үлес қосты.
Реляциялық МҚ-ның жақсы қасиеті - оны қолдаудың аспаптық құралдарының салыстырмалы қарапайымдылығы, кемшілігі - мәліметтер құрылымының қатаңдығы (ерікті ұзындық кестесінің жолдарын берудің мүмкін еместігі) және оның жұмысы жылдамдығының мәліметтер базасы мөлшеріне тәуелділігі. Мұндай МҚ-ға белгіленген көптеген операциялар үшін барлық МҚ қарау қажетті болуы мүмкін.
Иерархиялық және желілік МҚ қайсыбір ортақ белгісі бар мәліметтер арасындағы байланыстардың бар болуын көздейді. Иерархиялық МҚ-да мұндай байланыстар ағаш-сызық жол (графа) түрінде бейнеленуі мүмкін, мұнда биік ұшар бастан төменгі кішілеріне қарай біржақты байланыстар ғана болуы ықтимал. Егер барлық ықтимал сұрақтар ағаш құрылымында бейнеленсе ғана, бұл қажетті ақпаратқа жетуді тездетеді. Ақпарат алудың ешқандай басқа сұрау салуды қанағаттандырмайды.
Аты айтылған кемшілік желілік МҚ-дан алып тасталды, онда (тым болмағанда, теориялық жағынан) бәрімен барлық жағынан байланыс болуы ықтимал еді. Іс-тәжірибе жүзінде мұны іске асыру мүмкін болмағандықтан, кейбір шектеулерге жүгінуге тура келеді.
Мәліметтердің әрбір элементі құрамында кейбір басқа элементтердің сілтемесі болуы тиіс. Сол себептен ЭЕМ (электронды есептегіш машинаның) оперативті және дискілік жадындағы әйтеуір ресурстар талап етіледі.
Кейбір МҚБЖ туралы мәліметтер 6-кестеде келтірілген.
6.МҚ жіктеу
МББЖ атауы
МБ типі
MS Access
Реляциялық
Clipper
Реляциялық
Dbase
Реляциялық
FoxBase+
Желілік
FoxPro
Желілік
IMSVS
Иерархиялық
Oracle
Реляциялық
Paradox
Реляциялық
Мәліметтер қорымен жұмыс режимі. Мәліметтер қорын басқару жүйесінің екі жұмыс режимі бар: жобалаушылық және пайдаланушылық. Бірінші режим база құрылымын құру немесе баяндауға және оның объектілерін жасауға арналған. Екінші режимде базаны толтыру немесе одан мәліметтер алу үшін бұрын дайындалған объектілер пайдаланылады..
Жобалаушы кесте құрылымдарын мәліметсіз жасайды және оны тапсырыс берушімен бірге келісіп, бір қорытындыға келеді.
Базаны құрушылар базаны мәліметтермен толтырмайды (тапсырыс беруші оларды құпия деп санауына болады және бөгде адамдарға ұсынбайды). База объектілерін қалау кезеңін де үлгілік мәліметтер мен эксперименттік толтыру бұған қосылмайды.
Базаны пайдаланушы - формалардың көмегімен оны ақпаратпен толтырады, мәліметтерді сұрау салулардың көмегімен өңдейді және қорытындыны нәтижелік кестелер мен есептер түрін де алады. Жалпы жағдайда пайдаланушылардың қызметі- нақты жұмыс парағында қарастырылғандарға ғана, база құрылымын басқаруға қолы жететіндей құралдары жоқ.
Мәліметтер қорының 3 архитектурасы бар:
ANSSPARC комитеті ұсынған 1978 жылы мәліметтер қорының жалпылама құрылымын ұсынған болатын. Ол құрылым 3 деңгейлі архитектура деп аталады. Оған сәйкес мәліметтер қорын ұсынудың 3 түрі болады: сыртқы, тұғырнамалық, ішкі. Ұсынудың тұғырнамалық деңгейі- мәліметтер қорының дайындалу деңгейі. Мысалы: ORIENT мәліметтер қорына арналған тұғырнамалық сұлбасы келесі түрде болады
Microsoft Access МҚБЖ-ны Windows ортасында жұмыс iстейтiн 32-разрядты реляциялық мәлiметтер қорының басқару жүйесiнің буыны болып табылады. Оның Wiпdоws-технологиясының барльқ жақсы қасиеттерiн сақтай отырып, тұтынушының жайлы жұмыс істеуіне бағытталған, өте қолайлы графикалық интерфейсi бар. Access кесmелер, формалар, сұраныстар, басылымдар, макростар және модульдер сияқты мәлiметтер базасының объектiлерiмен жұмыс iстейдi. Кестелер ─ мәлiметтердi сақтау үшiн жасалған, өрiстерден (бағаналардан) және жазбалардан (қатарлардан) тұратын мәлiметтер.
Кесте (Tables) - мәлiметтер базасымен жұмыс істеуге арналған негiзгi объект, мәлiметтер жиыны. Ол өрістер (поля) мен жазбалардан (записи) тұрады.
Жазба (Record) - кестенің бір қатары, яғни жолы. Ал МҚБЖ мәлiметтерiн сақтайтын негiзгi блок болып табылады. Жазба сипатталатын бiр объект туралы толық мәлiмет бередi.
Өpic (Field) - кестедегi бағана немесе тік жол Access-те өріс мәлiметтерiн сипаттайтын оның бiрсыпыра қасиеттерi болады. Енгiзу өpici деп басқару элементi ретiнде мәлiмет енгізiлетiн бiр бағанадағы жолды айтады, оған пернелер арқылы мәндер енгiзiледi.
Объектiнiң әрбiр сипаты (қасиетi) белгiлi бiр өpic мәні болып табылады. Әрбiр кесте үшiн басmапқы түйiндi мәнді, яғни негiзгi (Кiлттi) өpicmi анықтауға болады, ол әрбiр жазбаны басқаларынан бөлiп идентификциялау үшiн пайдаланылады (әрбiр жазба үшiн бiрегей мағынаны бiлдiредi) және ол бiр немесе бiрнеше өpicтeн тұруы мүмкін.
Түйiндi өpic (ключевоe поле) - кестедегі жазбаларды таңдап алу үшiн
мәндерi қолданылатын негiзгi өpic.
Кiлт (ключ) немесе түйiн - кесте жазбаларын анықтайтын немесе кестелер арасындағы байланыстарды ұйымдастыратын бiр немесе бiрнеше түйiндi өpicтep.
Санауыш - кестедегі жазбалардың нөмiрлерi орналасатын өpiс. Сұраныс (Queries) - жұмыс істеуші адамның керекті мәлiметтердi бiр немесе бiрнеше кестеден белгiлеген шарттарға байланысты таңдап алу тәсiлi.
Таңдап алу жолымен сұраныс беру арқылы кестедегі мәлiметтердi жаңартуға, жоюға, көбейтуге немесе бұрынғы кестелер негiзiнде жаңа (виртуальды) кестелер құруға болады. Acсess-те сұраныстардың бiрнеше түрі бар.
Форма (Forms) - мәлiметтердi экранда бейнелеу жолы немесе оларды басқару мүмкiндiктерi, яғни өзара байланысқан мәлiметтердi тұтынушығa ыңғайлы түрде бейнелеуге, қарауға немесе енгiзуге арналған тәсілдер. Формалар - әртүлі мақсатта пайдаланылатын, әсірессе, кестеге мәліметтерді енгізу және кестедегі жазуларларды көру үшін пайдаланылатын экранның арнайы форматы болып табылады. Формалардың өзара байланысқан бірнеше кестелермен бір мезгілде жұмыс істеу үшін де құруға болады. формаларды қағазға басып шығаруға болады.
Басылым (отчет) - мәлiметтердi баспаға шығарып қағазда бейнелеу тәсiлi, яғни қағазға басып шығруғa арналған нәтижелiк құжаттар.
Индекс ─ индекстелетін өріс мәні арқылы кесте жазбаларын автоматты түрде сұрыптау тәсілі.
Жазбаны белгілеу аймағы ─ кесте жолын толық белгілеуге мүмкіндік беретін оның сол жақ шетіндегі тіктөртбұрышты аймақ.
Өрісті белгілеу аймағы ─ өріс тақырыбы аймағы. Оны шерту сол өрісті түгел белгілеу мүмкіндігін береді.
Конструктор ─ мәліметтер базасы объектілерінің (кестелер, сұраныстар, формалар, басылымдар, макростар, модульдер) қасиеттерін анықтау режимі.
SQL ─ құрылымды сұраныстар тілі (structured query language). Көптеген программалық жабдықтардың стандарты болып саналады. Бірақ SQL мүмкіндіктерінің шектеулігі оны бірсыпыра программаларда кеңейтуге әкеліп соқтырады.
Шебер (Wizards - Мастер) ─ белгілі бір мақсатта шектеулі әрекеттер жиынын бiртiндеп орындайтын программа. Шеберлер оны орындайтын адаммен сухбаттасу (диалог) iсін атқара отырып, қойылған мәселенi шешетiн керекті мәлiметтердi программаға енгiзудi қамтамасыз етедi. Жұмыс жасауды жеңiлдету үшiн Шебер жұмысы бiрнеше адамдардан немесе кезеңдерден тұрады. Жұмыс барысында еткен кезеңге қайта оралуға немесе онша қажетсiз кезеңдi аттап кетуге болады. Программаға шебер мүмкiндiгiн енгiзу программаларды жетiлдiрудiң бiр жолы болып табылады. Accessтe бiрсыпыра Шебер программалар тобы бар, олар:
- мәлiметтер базасының шеберi - көптеген үлгi ретiнде берiлетiн типтi қолданбалы программалар үлгiсiн ұсынады;
- формалар мен басылымдар жасау шеберлерi - көп кестелi формаларды және басылымдарды жасау процесiн тездетедi және жеңiлдетедi;
- ауыстыру шеберi - бiр кесте өрiсiнде басқа кестеден қажеттi мәндi енгiзуге арналған ашылмалы мәндер тiзiмiн жасайды, т.б.;
Гuперсiлтеме - белгiлi бiр файлға сiлтеме көрсеткiш. Гиперсiлтемелер Access мәлiметтер базасын Internet файлдарымен не басқа файлдармен байланыстыру үшiн қолданылады. Сондай файлдарды қарап шығу, көру үшiн арнайы программа жұмыс істеуі тиiс.
Жұмыс барысында гиперсiлтемелер басқа түспен боялып көрсетiлiп тұрады.
Макростар (Macros) кейбiр оқиғаларға жауап ретiнде орындалатын әрекеттердiң сипаттамасы болып табылады. Әрбiр әрекет қажеттi параметрлердi таңдап алуға және оларды автоматтандырылған режiмде енгiзуге болатын макрокомандамен iске асырылады. Макрос бiр қолданбалы программада мәлiметтердi өңдеудiң жекеленген операцияларын бiрiктiруге мүмкiндiк бередi.
Модульдерде (Modules) Visual Basic for Application (VBА) тiлiндегi программалар сақталады және олар қолданбалы программаларды құру кезiнде стандартты емес процедураларды іскe асыру үшiн жасалады.
Access-те тұтынушыға өз есептерiн ойдағыдай шығаруғa мүмкiндiк беретiн әртүрлi диалогтық құралдар бар, оларға меню командалары, саймандар тақтасындағы батырмалар, суырылып шығатын түсiнiктемелiк сөздер, Конструктор (Design), Шебер (Wizards) программалары жатады.
1.3 МҚБЖ АССЕSS жайлы негізгі түсініктер
Access-тi iскe қосу Пуск - Программалар - Мiсrоsоft Access командаларымен орындалады немесе жұмыс үстелiндегi Access белгiшесiн eкi рет шерту қажет. 1-суретте мәлiметтер қорын ашуға мүмкiндiк беретiн терезе керсетiлген. Осы терезедегi "Жаңа мәлiметтер базасы" (Новая база данных) жолы немесе мәлiметтер базасы бұрын құрылған болса, онда "Мәлiметтер базасын ашу" (Открыть базу данных) пунктiн таңдау қажет.
1-сурет.мәлiметтер базасын ашуға мүмкiндiк беретiн терезе керсетiлген.
Негiзгi меню ағымдағы жұмыс режiмiне байланысты өзгерiп отырады, оның құрамында келесi пункттер болуы мүмкін Файл (File), Тузету (Edit), Түр (View), Кipicтipy (Insert), Сервис (Tools), Терезе (Window), Пiшiм (Format), Жазбалар (Records), Сұраныс (Query), Іске қосу (Run), Байланыстар (Relationships), Сүзгi (Filter), Анықтама (Help). Меню пунктiн Alt пернесiмен бiрге команда атында асты сызылған әрiптi бiр мезетте қатар басу жолымен немесе тышканның сол жақ батырмасын шерту арқылы таңдауға болады.
2-сурет. Access терезесiнiң жалпы көpiнici
Осы экранда көрiнiп тұрған меню пункттерiн қарастырайық: Файл,Түзету, Түр, Кipicтipy, Сервис, Терезе, ?.
Файл менюi файлдармен жұмыс iстеуге арналған, оның құрамында мынандай iшкi командалар бар:
Мәлiметтер базасын құру (New Database) - мәлiметтер базасы файлын құру үшiн;
Мәлiметтер базасын ашу (Ореn) - МБ файлын ашу үшiн;
Сыртқы мәлiметтер (Get External Data) - мәліметтерді импорттауға (сырттан енгiзуге) немесе басқа базалардағы кестелермен байланыс орнатуға мүмкiндiк бередi; .
Жабу (Close) - файлдарды жабу үшiн;
Сақтау (Save) - файлдарды сақтау үшiн;
Басқаша сақтау Экспорт (Save as Export) - файлды басқа атпен сақтауға немесе мәлiметтердi экспорттаyға (сыртқа шығаруға) мүмкiндiк бередi;
HTML форматында сақтау - МҚ файлын HTML форматында сақтау үшiн;
Парақ параметрлeрi (Page Setup) - парақ үлгiciн көру үшiн;
Алдын-ала (Print Preview) - баспаға шығарудың алдында парақ құрылымын көріп шығу үшін;
Баспаға шығару (Print) - файлды баспаға шығару үшін;
Автоауыстыру (Auto correct) - мәтiндердi автоматты түрде түзету кезiнде қолданылатын стандартты мәтiндер тiзiмiн бередi;
Оffiсе-пен байланыстар (Office Links) - Word және Ехсеl-де мәлiметтер өңдеудi жүргiзyге, байланыс орнатуға мүмкiндiк беретiн iшкi (бағыныңқы) менюдi ашады;
Мәлiметтер схемасы (Relationship) - кестелер жәненемесе сұраныс - тар арасында байланыстарды анықтауға, өзгертуге және қарап шығуға мүмкiндiк беретiн терезе ашады;
Талдау (Analyse) - толық базаның, сонымен қатар оның объектiлерiнен өнiмдiлiгiн бағалайтын тез әрекеттесу анализаторын іскe косура, кестелердiн кешiрмесiн алyrа жане кателiктерiне талдау жасауға, МҚ бiр немесе бiрнеше объектiлерiнiң егжей-тегжейлi сипаттамасын жасайтын МҚ Архивариус программасын іскe қосуға мүмкiндiк бередi;
Қызметтiк программалар - қызметтiк программалардың бiреуiн icкe қocyғa мүмкiндiк бередi;
Қорғаныс (Security) - МҚ-мен жұмыс icтey үшiн пароль жасауға жоюға, қатынас жасау құқықтарын анықтауға, қорғаныс шеберiн iскe қоcyғa мүмкiндiк бередi;
Репликация (Replication) - репликалардың белгiлi бiр бөлiмiне арналrан синхронизация жасауға, қосымша реплика жасауға, келiспеушiлiктi жоюға арналған қызметтiк программаны icкe қосуға, негiзгi репликаны қалпына келтiруге мүмкiндiк бередi;
Іске қocy параметрлері (Startup) - базаны ашқан кезде әрекет ететін параметрлердi орнату мүмкiндiгiн жасайды;
Макрос (Macros) - аты көрсетiлген макросты iскe қосады;
ActiveX элементтерi - қандай арнаулы басқару элементтерiн iскe
қосуға ажыратуға балатынын анықтайды;
Қондырмалар (Add-Ins) - Батырмалық формалар диспетчерiмен, қондырмалар диспетчерiмен, жасаған кестелер диспетчерiмен жұмыс iстесе, МҚ-ын белyге мүмкiндiк бередi, меню жасайтын құралды iске қосады;
Параметрлер (Options) - бiрнеше iшкi беттерi бар параметрлермен
жұмыс icтey терезесiн ашады.
Терезе менюі тереземен жұмыс iстеудi басқаруға арналған және оның құрамында келесi командалар бар:
жоғарыдан төменге (Тilе Vertically) - көрiнiп тұрған барлық терезелердi вертикаль бағытта тік орналастырады (қабаттамайды);
Солдан оңға (Тilе Horisontally) - көрiнiп тұрған барлық терезелерді горизонталь бағытта көлденең орналастырады (қабаттамайды);
Каскадты (Cascade) - барлық терезелердi қабаттастырып, каскадты түрде орналастырады;
Белгiшелердi реттеу (Arrange Icons) - жасырылған МҚ объектiлерiнiң барлық белгiшелерiн терезенiң төменгі өрнегiнде реттеп орналастырады;
Жасыру (Hide) - екпiндi (активтi) терезенi жасырады;
Бейне- (Unhide) - жасырылған терезенi экранға шығарады;
Менюдiң төменгі жағында ашық, терезелердiң тiзiмi орналасқан ? (Анықтама) менюi анықтамаларды алуға арналған, құрамында келесi командалар бар:
Мicrоsоft Access жөнiнде анықтама - МҚ-мен әртурлi әрекеттердi атқару жөнiнде анықтама алуға мүмкiндiк бередi;
Анықтаманы шақыру (Мiсrоsоft Access Help Topics) - қажеттi анықтамалық информацияны табуға мүмкiндiк беретiн, Мазмұн, Пәндiк көрсеткiш, Iздеу бөлiмдерi бар терезе ашады;
Бұл не? - әртурлi объектiлер жөнiнде анықтама алуға мүмкiндiк бередi;
Web-Teri Microsoft - Internet-тe жұмыс icтey жөнiнде анықтама алyға мүмкiндiк бередi;
1.4 Мәліметтер қоры жүйелерінің архитектурасы. Негізгі концепциялары.
Жақсы тәсіл іздеудің белсенді әрекеті және ақпарат көлемінің күрт өсуі, 60 жылдардың басында Мәліметтер қорын басқару жүйелері (МҚБЖ) деп аталатын арнайы программа комплексін құруға әкеліп соқты. МҚБЖ жалпы ерекшелігі - оның деректердің өзін енгізу және сақтау ғана емес, сонымен бірге оның құрлымын сипаттайтын процедурасы бар. МҚБЖ басқаруында болатын және онда сақталынатын деректер жазбасымен қамсыздандырылған файлдарды, деректер банккі деп атады, содан соң "Мәліметтер қоры" (МҚ). Мысалы, тікұшақтың қозғалу кестесін (сурет 1) және аэропорт жұмысына байланысты басқа да деректерді сақтау керек (МҚ "Аэропорт"). Ол үшін "русифицирленген" бір МҚБЖ қолданып келесі кесте жазбасын дайындаймыз:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КЕСТЕ ҚҰРУ Қозғалыс кестесі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
(Рейс нөмірі Бүтін
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Апта_күндері Мәтін (8)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Шығу_пункті Мәтін(24)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ұшу_уақыты Уақыт
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бару_пункті Мәтін (24)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Келу_уақыты Уақыт
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тікұшақ_типі Мәтін (8)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Билет_құны Валюта);
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Және осыны ДҚ "Аэропорт" деректерімен бірген енгіземіз.
МҚБЖ сұраныс тілі деректермен программадағы және терминалдағы сияқты қатысуға мүмкіндік береді (сурет 1). Сұранысты қалыптастырып
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ТАҢДАУ Рейс_нөмірі, Апта_күндері, Ұшу_уақыты
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қозғалыс кестесі КЕСТЕСІНЕН
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚАЙДА Шығу_пункті = 'Москва'
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ЖӘНЕ Бару_пункті = 'Киев'
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ЖӘНЕ Ұшу_уақыты 17;
Кешкі уақытқа "Москва-Киев" кестесін аламыз, сұраныс бойынша
САНЫН ТАҢДАУ (Рейс_нөмірі)
Қозғалыс кестесі КЕСТЕСІНЕН
ҚАЙДА Шығу_пункті = 'Москва'
ЖӘНЕ Бару_пункті = 'Минск'
"Москва-Минск" рейстер санын аламыз.
Сурет 1 - МҚБЖ қолдану кезіндегі программа мен деректер байланысы.
Бұл сұраныстар кестені кеңейткен кезде актуальдығын жоғалтпайды:
КЕСТЕГЕ ҚОСУ Қозғалыс кестесі
Ұшу_ұзақтығы Бүтін;
Бұл пошталық адрестерді өңдеу программасында пошталық индексті өңдеу кезінде болған.
Бірақ, бәріне де төлеу керек: МҚБЖ арқылы қосымшалар үшін арнайы құрылған файлдағы тікелей деректермен алмасуға қарағанда деректермен алмасуға көп уақыт керек.
Деректер қорының архитектурасының деңгейлері
МҚБЖ кез келген пайдаланушымен деректерге қатынау мүмкіндігін беру қажет, олардың білгісі келмейді:
* деректер жадысында орналасуы және оның сипаттамасы жөнінде;
* сұраныс деректерін іздеу механизмі жөнінде;
* көп пайдаланушылармен (қолдаңбалы программа) бір деректі бір уақытта сұраныс жасау кезінде пайда болған мәселелер жөнінде;
* рұқсат етілмеген қатынау және (немесе) нақты емес жаңартудан деректерді қорғауды қамтамасыз ету тәсілдері жөнінде;
* деректер қорын актуальды күйде ұстау және МҚБЖ басқа функциялары жөнінде.
МҚБЖ осы функциялардың негізгісін орындау кезінде деректердің әртүрлі сипаттамасын қолдану қажет. Мұндай жазбаларды қалай құру керек? Расында, деректер қорының жобасын пәндік саланы талдаудан бастау керек және оған жеке пайдаланушылар талабын қою (деректер қоры құрылатын ұйым қызметкерлері үшін). Бұл процесс төменде қарастырылады, ескертіп кетеміз, жобалау адамға тапсырылады (топ тұлғасына) - Мәліметтер қорының әкімшілігіне (МҚӘ). Ұйымның арнайы белгіленген қызметкері, сол сияқты деректер қорын пайдаланушысы және деректерді өңдеуші машинамен таныс болуы керек. Пайдаланушы сұранысы нәтижесінде алынған деректер қоры құрамын біріктіре отырып, МҚӘ алғашқыда құрылатын деректер қорын формальды емес сипаттамасын құрады. Бұл сипаттама деректер қоры жобасымен айналысатын адамдарға түсінікті нақты тілдерді, математикалық формулаларды, кестелерді, графика және басқа құрылғыларды қолданып орындалғандықтан деректердің инфологиялық моделі деп атайды. (сур. 2).
Сурет 2 - Деректер моделінің деңгейі.
Мұндай адамға-бағытталған модель толығымен деректерді сақтау ортасының физикалық параметрлеріне тәуелді. Сонда мұндай орта ЭЕМ емес, адам жадысы болып келеді. Сондықтан инфологиялық модель өзгерісті талап етпегенге дейін өзгермеу керек, бұл модель пәндік сала көрінісін береді. 2 - суретте көрсетілген қалған модельдер компьютерлі-бағдарланған болып келеді. ДҚБЖ көмегімен, олардың физикалық орналасуына қарамай, программа мен пайдаланушыға аты бойынша сақталынған деректерге қатынауға мүмкіндік береді. Керекті деректер ДҚБЖ сыртқы еске сақтау құрылғыларымен деректердің физикалық моделі бойынша ізделінеді. Көрсетілген қатынау нақты ДҚБЖ көмегімен іске асырылады, онда модельдер осы ДҚБЖ деректерді сипаттау тілінде сипатталу керек. Деректердің инфологиялық моделі бойынша ДҚӘ құрылатын мұндай сипаттамасын деректердің даталогиялық моделі деп атайды. Үшдеңгейлі архитектура (инфологиялық, даталогиялық және физикалық деңгейлі) қолданатын програмалардан тәуелсіз сақталу деректерін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
1.5 Деректер қорын басқару жүйелері (ДҚБЖ). Инфологиялық және даталогиялық жақындау мәні.
Нақыт өмірді өзара байланысқан және әртүрлі тізбекті болмыспен біріктіруге болады. Бұрыннан бері адамдар осы болмысты сипаттамақшы болды (тіпті түсінбеген кезде де). Мұндай сипаттаманы дерек деп атайды. Әдетте деректер фиксациясы нақты жеткізгіштің хабарласудың нақты құралдары көмегімен (мысалы, нақты тіл мен көрініс көмегімен) іске асырылады (мысалы, таста немесе қағазда). Көбінесе деректер (тұжырым, болмыс, күй, идея немесе пәндер) және олардың интерпретациясы (семантикасы) бірге жылжытылады, сол сияқты нақты тіл ыңғайлы. Мысал болып тұжырым қызмет етеді "Авиабилет құны 128". Мұндағы "128" - деректер, ал "Авиабилет құны" - бұл семантика. Көбінесе деректер және интерпретация бөлінген. Мысалы, "Самолеттің қозғалыс кестесі" кесте түрінде көрсетілген (сур. 3), олардың жоғарғы бөлігінде (деректерден бөлек) оның интерпретациясы келтіріледі. Мұндай бөлу деректер жұмысын қиындатады (кестенің төменгі бөлігінен тез мәлімет алуға тырысыңыз).
Интерпретация
Рейс нөмірі
Апата күндері
Бару пунктті
Ұшу уақыты
Келу пунктті
Келу уақыты
Тікұшақ типі
Билет құны
Деректер
138
2_4_7
Баку
21.12
Москва
0.52
ИЛ-86
115.00
57
3_6
Ереван
7.20
Киев
9.25
ТУ-154
92.00
1234
2_6
Казань
22.40
Баку
23.50
ТУ-134
73.50
242
1 - 7
Киев
14.10
Москва
16.15
ТУ-154
57.00
86
2_3_5
Минск
10.50
Сочи
13.06
ИЛ-86
78.50
137
1_3_6
Москва
15.17
Баку
18.44
ИЛ-86
115.00
241
1 - 7
Москва
9.05
Киев
11.05
ТУ-154
57.00
577
1_3_5
Рига
21.53
Таллин
22.57
АН-24
21.50
78
3_6
Сочи
18.25
Баку
20.12
ТУ-134
44.00
578
2_4_6
Таллин
6.30
Рига
7.37
АН-24
21.50
Сурет 3 - Деректерді бөлу және олардың интерпретациясы.
Деректерді өңдеу және енгізу үшін ЭЕМ қолдану деректерді бөлу және интерпретациясына әкеліп соғады. ЭЕМ деректермен ғана айналысады. Интерпретацияланатын ақпараттың үлкен бөлігі жалпы түрде жылжымайды (ЭЕМ "білмейді", "21.50" дегеніміз авиабилет құны ма, әлде ұшу уақыты ма). Неге былай болды? Кем дегенде екі тарихи себеп бар, ЭЕМ қолдануда деректі интерпретациядан бөлу. Біріншіден, ЭЕМ мәтінді нақты тілде өңдеу үшін мүмкіндіктері жеткіліксіз - негізінен деректерді интерпретациялау тілінде. Екіншіден, ЭЕМ жады құны алғашқыда үлкен болды. Жады деректердің өзін сақтау үшін қолданылды, ал интерпретация әдетті пайдаланушыға қатысты болды. Пайдаланушы деректер интерпретациясын өзінің программасына қойды, ол "білді", мысалы, алтыншы енгізілетін мән тікұшақтың келетін уақытымен, ал төртінші - оның ұшу уақытымен байланысты. Бұл программа ролін жоғарлатты, өйткені деректер интерпретациядан тыс еске сақтау құрылғысында биттер жиынтығын береді. Бірінші дәрісте көрсетілгендей, файлдық жүйенің әдеттегі мүмкіндіктері қарапайым ақпараттық жүйе құруға жеткілікті. Біз бірнеше қажеттіліктерді шығардық, файлды басқару жүйелерінің мүмкіндіктерін қолданбайтын: файлдың келісілген жиынның логикалық ұстау; деректерді манипуляциялау тілімен қамтамасыз ету; әртүрлі бұзылудан кейін ақпаратты қалпына келтіру; бірнеше пайдаланушылардың нақты параллельді жұмысы. Енді санауға болады, егер қолдаңбалы ақпараттық жүйе деректерді басқарудың кейбір жүйесіне сүйенетін болса, мұндай деректерді басқару жүйесін деректер қорын басқару жүйесі деп атайды (ДҚБЖ).
Дәлірек, ДҚБЖ функция қатарына келесіні жатқызуға болады:
1) Сыртқы жадыда деректерді тікелей басқару. Бұл функция тікелей ДҚ енетін, сыртқы жадының қажетті құрылыммен қаматамасыз ету, сол сияқты деректерді сақтау үшін де, мысалы, кейбір жағдайларда деректерге қатынауды жылдамдату (көбінесе бұл үшін индекстре қолданылады). ДҚБЖ үлестірудің кейбір жағдайларында бар файлдық жүйе мүмкіндіктері қолданылады, басқаларында жұмыс сыртқы жады құрылғыларының деңгейіне дейін жүргізіледі. Айтып кетеміз, дамыған ДҚБЖ пайдаланушылары кез келген жағдайда білуі керек емес, ДҚБЖ файлдық жүйе қолданатынын, егер қолданса, файл қалай ұйымдасқаны жөнінде. Негізінен ДҚБЖ ДҚ объектілеріне ат берудің жеке жүйесін ұстайды.
2) Оперативті жады буферлерін басқару. ДҚБЖ ДҚ белгілі өлшемімен жұмыс жасайды; түбінде бұл өлшем көбінесе оперативті жадының тиісті көлемінен көп болады. Түсінікті, деректердің кез келген элементіне үндеу кезінде сыртқы жады мен алмасу жүргізілсе, онда барлық жүйе сыртқы жады құрылғысы жылдамдығымен жұмыс істейді. Бұл жылдамдықты жоғарлатудың бір тәсілі оперативті жадыдағы деректерді буферлеу. Егер операциялық жүйе жалпы жүйелік буферлеуді жүргізсе, (UNIX ОЖ сияқты), ДҚ бөлігінде этого буферизация жөнінде ақпараты бар ДҚБЖ мақсаты үшін бұл аз. Сондықтан дамыған ДҚБЖ буферді алмастырудың жеке пәнімен оперативті жады буферлерінің жеке жиынымен ұсталынады. Барлық ДҚ оперативті жадыда тұрақты болуына бағытталған ДҚБЖ жеке бағыты болады. Бұл бағыт мынадай болжамға негізделеді, болашақта компьютерлердің оперативті жады көлемі өте үлкен болады, сондықтан буферизация жөнінде ойланбауға да болады. Бірақ бұл жұмыстардың барлығы зерттелу кезеңінде.
3) Транзакцияны басқару. Транзакция - ДҚБЖ бір бүтін болып қаралатын, ДҚ операция тізбегі. Транзакция сәтті орындалады, және ДҚБЖ ДҚ өзгерісін (COMMIT) белгілейді, сыртқы жадыдағы бұл транзакциямен жүргізілген өзгеріс ДҚ күйіне әсер етпейді. Транзакция түсінігі ДҚ логикалық бүтіндігін ұстау үшін қажет. Егер ҚЫЗМЕТКЕР және БӨЛІМ файлдарындағы ақпараттық жүйе мысалын еске түсірсек, онда ДҚ тұтастығын бұзбайтын жалғыз тәсіл, ол жаңа қызметкерді жұмысқа қабылдау операциясын орындаудағы бір транзакцияға ҚЫЗМЕТКЕР және БӨЛІМ файлдарының элементарлы операциясын біріктіру. Сонымен, транзакция механизмін ұстануда міндетті шарт ДҚБЖ бір пайдалнушылары (егер, мұндай жүйе ДҚБЖ деп аталса). Транзакция түсінігі ДҚБЖ көппайдаланушыларына да маңызды. Әр транзакция ДҚ бүтін күйінде басталғандықтан және аяқталғаннан кейін де осы күйді бүтін күйде қалдыруы, транзакция түсінігін қолдану ыңғайлы екенін білдіреді. ДҚБЖ жағынан транзакциямен орындалатын тиісті параллельді басқару кезінде, әр пайдаланушы ДҚБЖ жалғыз пайдаланушысы деп сезінеді (шындығында бұл біршама идеалды көрініс, соншалықты кейбір жағдайларда көппайдаланушыдағы ДҚБЖ пайдалуншысы). Көппайдаланушылар ДҚБЖ транзакциясын басқаруда, транзакция сериализация түсінігімен және транзакция қоспасының орындалуының сериализация жоспарымен байланысты.
Сериализациямен параллельді орындалатын транзакция деп жұмыс істеу ретінің жоспары түсіндіріледі, ондағы транзакция қоспасының қорытынды эффектісі кейбір тізбектей орындалатын эффектке эквивалентті. Қоспа транзакциясының орындалуының сериальды жоспары - бұл транзакцияны сериализацияға келтіретін жоспар. Түсінікті, егер шындығында қоспа транзакциясының сериалды орындалуына жетуге болатын болса, онда олардың белсенділігімен транзакция құрылған әр пайдаланушы үшін басқа транзакцияның қатысуы білінбейтін болады (бір пайдалнушылар режиміндегі жұмыспен салыстырғанда). Транзакция сериализациясының бірнеше базалық алгоритмі бар. Орталықтандырылған ДҚБЖ-не ДҚ синхронды басып алынған объектілеріне негізделген алгоритмдер таратылған. Сериализацияның кез келген алгоритмін қолданған кезде, ДҚ объектісіне қатынау үшін, екі немесе одан да көп транзакция арасында келіспейтін жағдай болуы мүмкін. Бұл жағдайда сериализацияны ұстау үшін бір немесе бірнеше транзакцияның шегінісін орындау керек (ДҚ орындалған барлық өзгерістерді жою). Бұл бір жағдай, көппайдаланушылардың ДҚБЖ пайдаланушысы, жүйеде басқа пайдаланушылар транзакциясының бар екендігін сезеді (жағымсыз жағдай).
4) Журнализация. ДҚБЖ қойылатын талаптардың бірі сыртқы жадыда деректердің сақталу сенімділігі болып табылады. Сақталу сенімділігі дегеніміз, ол ДҚБЖ кез келген аппараттық немесе программалық бұзылудан кейін ДҚ соңғы келісілген күйін қалпына келтіруге дайын болуы керек. Көбінесе аппараттық бұзылудың екі мүмкін түрі қарастырылады: жеңіл бұзылу, ол компьютердің аяқ астынан сөніп қалуы (мысалы, тұтыну көзінің істен шығуы), қатты бұзылу, сыртқы жады жеткізгішінде ақпараттың жоғалуы. Программалық бұзылуы мысалы болып: ДҚБЖ жұмысының апатқа ұшырауы (программадағы қате себебімен немесекейбір аппараттық бұзылу нәтижесі) немесе пайдаланушы программасының аяқ асты аяқталуы, соның нәтижесінде кейбір транзакция аяқталмаған болып қалады. Бірінші жағдайды жеңіл аппаратты бұзылудың жалпы түрі деп қарастыруға болады; екінші жағдай пайда болған кезде тек бір транзакцияны ликвидациялау қажет. Кез келген жағдайда ДҚ қалпына келтіру үшін қосымша ақпарат болуы қажет. Басқаша айтқанда, ДҚ деректі сақтау сенімділіген ұстану үшін деректердің сақталуына талап қатаң түрде қойылады, бірақ қалпына келтіруге қолданылатын деректер сенімді түрде сақталу керек. Көп ақпаратты ұстаудың мұндай көп таралған тәсілі ол ДҚ өзгеріс енгізетін журнал. Журнал - бұл ДҚ негізгі бөлігі, ДҚБЖ пайдаланушыларына рұқсат етілмеген және ДҚ негізгі бөлігінен барлық өзгерістер жөнінде жазба түседі (кейбір кезде әртүрлі физикалық дискіде орналасқан журналдың екі көшірмесі болады).
5) ДҚ тілдерін ұстану.
Деректер қорымен жұмыс істеу үшін арнайы тілдер қолданылады, толығымен айтқанда дерек қор тілдері. Бұрынғы ДҚБЖ өз функцияларына қарай бірнеше арнайы тілдер болды. Көбінесе екі тіл ерекше көрінді - ДҚ схемасын анықтау тілі (SDL - Schema Definition Language) және деректерді манипуляциялау тілдері (DML - Data Manipulation Language). SDL негізінен ДҚ логикалық құрылымын анықтау үшін керек болды.
DML деректерді манипуляциялау үшін операторлар жиынтығынан тұрды. Операторлар ДҚ деректерді енгізуге, жоюға, модификациялауға және таңдауға мүмкіндік берді. Біз ДҚБЖ бұрынғы тілдерін келесі дәрісте толығырақ қарастырамыз. Қазіргі ДҚБЖ көбінесе бірыңғай интегралданған тіл ұсталынады. Онда барлық ДҚ жұмысы үшін қажетті, оның құрылуынан бастап және деректер қорымен пайдалнушы интерфейсін қамтамасыз ететін құралдар бар. Қазіргі заман талабына сай реляционды ДҚБЖ тарлған стандартты тіл болып SQL (Structured Query Language) табылады. Осы курстың бірнеше дәрісінде SQL тілі толығымен қаралады, әзірше біз реляциялық ДҚБЖ тіл деңгейіндегі негізгі функцияларын атап шығамыз (т.с. SQL интерфейсін тарататын функциялар). Алдымен, SQL тілі SDL және DML құралдарын қарайды, т.с.с реляциялық ДҚ схемасын анықтауға және деректерді манипуляциялауға мүмкіндік береді. Бұл жағдайда ДҚ объектілеріне ат беру (реляциялық ДҚ қоры үшін - кесте мен оның тік жолына ат беру) тіл деңгейінде болады, SQL тілінің компиляторы объект аттарын олардың ішкі идентификаторына түрлендіруді жүргізеді. ДҚБЖ ішкі бөлігі (ядро) кесте мен оның тік жолын аттарымен жұмыс жасамайды. SQL тілі ДҚ тұтастығын шектейтін арнайы құралдардан тұрады. Тұтастықты шектеу арнайы кесте-каталогтарында сақталынады, және ДҚ тұтастығын бақылау тілдік деңгейде қамтамасыз етіледі, т.с.с SQL компиляторы ДҚ модификациялаудың операторларының компиляциясы кезінде ДҚ тұтастығын шектеу негізінде программалық кодты генерациялайды. SQL тілінің арнайы операторлары ДҚ көріністерін анықтауға мүмкіндік береді (реляциялық ДҚ кез келген сұраныс нәтижесі кесте болып табылады). Пайдаланушы үшін көрініс ол ДҚ сақталынатын кез келген базалық кесте, бірақ көріністер көмегімен нақты пайдаланушы үшін ДҚ шектеуге және кеңейтуге болады. Көріністі ұстау тіл деңгейінде жүргізіледі. Сонымен, ДҚ объектілерін қатынау авторизациясы SQL операторларының аранйы жиынтығы негізінде жүргізіледі. Әр түрдегі SQL операторларын орындау үшін пайдаланушы жан-жақты болуы керек.
1.6 Мәлеметтер базасын құру
Программа туралы (About Microsoft Access) - ағымдағы МҚБЖ орнатылған операциялық жүйе және ақпараттық конфигурация туралы информация беретiн терезе ашады. Негiзгi менюдiң қалған пункттерi лабораториялық жұмыстарды орындау барысында кейiн түсiндiрiледi. Негiзгi менюдiң төменгі жағына саймандар тақтасы орналасқан. Сай - мандар тақтасындағы батырмаларды солдан оңға қарай атап өтейiк:
Мәлiметтер базасын құру
Мәлiметтер базасын ашу
Сақтау
Баспаға шығару
Алдын-ала көру
Кipicтipy
Yлгi бойынша формат болдырмау
Оffiсе-пен байланыстарды талдау
Үлкен белгiшелeр
Кiшi белгiшелер
Тiзiм
Кесте
Программа
Қасиеттер
Мәліметтер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.Жалпы бөлім
1.1 Оқыту технологияларына байланысты түсініктер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Access мәлiметтер базасы жөнiнде негiзгi мағлұматтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.3 МҚБЖ АССЕSS жайлы негізгі түсініктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.4 Деректер қоры жүйелерінің архитектурасы. Негізгі концепциялары ... ... ... ...15
1.5 Деректер қорын басқару жүйелері (ДҚБЖ). Инфологиялық және даталогиялық жақындау мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
1.6 Мәлеметтер базасын құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
1.7 Реляциялық мәліметтер қоры ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
2. Арнайы бөлім
2.1 №1 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...49
2.2 №2 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
2.3 №3 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
2.4 №4 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
2.5 №5 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...56
2.6 №6 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...57
2.7 №7 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
2.8 №8 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
2.9 №9 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...61
2.10 №10 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...62
3. Жобаны жүзеге асыру
3.1 Пайдаланушыға арналған инструкция ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
3.2 Бағдарламма листинг ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
3.3 Бағдарлама мысалы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...71
4. Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .75
5. Еңбек қорғау
5.1 Еңбек шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...87
5.2 Жұмыс орындарындагы микроклиматтың оптимальдi жэне шектi көрсеткiштерi ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .88
5.3 Есептеуiш техниканың қауiпсiздiк ережелерi ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .89
5.4 Электр тогымен зақымданган жагдайда алгашкы дәрiгерлiк
көмек көрсету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...90
5.5 Жұмыс орнында шудiң шектi деңгейi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 90
5.6 Өрт қауiпсiздiгi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...91
5.7 Ақпараттық қызмет кәсmорындарындагы өрт қауiпсiздiгi ... ... ... ... ... ... ... ... ..91
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .93
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...94
- түс және графика - экран көрнекiлiгiн қамтамасыз ете алатын әр түрлi қарiптердi, түстердi, белгiшелердi (пиктограммаларды) және одан да басқа графикалық элементтердi пайдалана отырып, экранға көптеген мәлiметтер шығару;
- программа шеберлерi (Wizards) - тұтынушымен қарапайым, әpi логикалық айқын түрде диалог ұйымдастыра отырып, қолданбалы программалардың кез-келген элементтерін тез құру;
- оқиғаларды программалау - программалар экранда көрініп тұрған элементтермен тiкелей байланыса алады және солардан кейiнгi мeнюдeн команда таңдау, кез-келген бiр батырманы шерту сияқты әрекеттердi тез жүзеге асыру;
- SQL - мәлiметтерге тез қол жеткiзу тәсiлi ретiнде программаларда, макростарда және өрнектерде SQL операторларын пайдалану.
Жұмыстың мақсаты: Access бағдарламасын меңгеруге керекті негiзгi түсiнiктердi енгiзу, Access терезесiмен, негiзгi менюiмен, саймандар тақтасымен және қасиеттерімен танысу арқылы оқушыларға тиімді түрде Access ортасында жұмыс істеу негіздерін үйрету.
Жұмыстың міндеті: Access бағдарламасының құрылымымен таныстыратын теориялық және практикалық жұмыстармен тест сұрақтарымен қосымша тапсырмалармен қамтылған электрондық лабораториялық құрал жасау.
1.Жалпы бөлім
1.1 Оқыту технологияларына байланысты түсініктер
Біз талдайтын ұғымдардың көпшілігіне технология сөзі кездеседі.
Технология түсінігі қарап шықсақ, ол - өнім шығару процесінде жүзеге асырылатын шикізат формасын, материалды немесе жартылай фабрикатты өңдеу, олардың қалып-күйін, қасиеттерін өзгерту тәсілдерінің жиынтығы. Технологияның ғылым ретінде атқаратын міндеті - практикадағы ең тиімді өндірістік процесті анықтау және оны пайдалану мақсатында физикалық, химиялық, механикалық және де басқа заңдылықтарды анықтау.
Оқыту түсінігін қарасақ, ол-белгілі бір мақсатқа жету бағытында ұйымдастырылған, жоспарлы күйде тұрақты жүзеге асырылатын, педагогтар, шеберлер, тәлімгерлер, т.б. жетекшілігімен жүргізілетін білімді, біліктілікті және дағдыларды меңгеру процесі.
Бұдан бұрын қарастырылған мәліметтерді де қолдана отырып, оқыту технологиясы түсінігінің анықтамасын беруге тырысайық.
Оқыту технологиясы - мынадай шараларды:
1) білімнің, ғылыми жетістіктердің, техниканың белгілі бір аймағында қойылған мақсатқа жету бағытында ұйымдастырылған, жоспарлы күйде тұрақты жүзеге асырылатын білімді, біліктілікті және дағдыларды меңгеру процесі;
2) оқыту, өздігінен білім алу және өзін-өзі бақылау процестерін керек етіп, соларды жүзеге асыратын шарттарды қалыптастыруды қамтамасыз ететін әдістер, тәсілдер, құралдар жиынтығы.
Интерактивті режим - командалар мен жауаптар алмасу арқылы атқаратын тұтынушы мен жүйенің жұмыс істеу режимі. Қазіргі компьютер мен оның жұмысына сәйкес программалық жабдығы интерактивті режимде программаларды түзетуге, дисплей экрандағы бейнелерді қарап шығуға, толықтыруға, жүйенің сауалын жауап енгізуге, басқа да жұмыстар орындауға мүмкіндік береді.
Оқытудың интерактивті режимі - оқушының жүйемен белсенді түрде өзара әрекеттесуі арқылы орындалатын, әр түрлі оқыту, бақылау, навигация (бірінен біріне ауысу) құралдары арқылы педагог жұмысын атқара алатын білім беру процесі субъектілерінің диалогтық жұмыс режимі.
Оқытудың компьютерлік технологиялары - ақпаратты бейнелеу, тасымалдау және жинақтау, оқушының танымдық әрекетін бақылау және басқару сияқты педагогтың кейбір функцияларын модельдейтін компьютерлік техника, телекоммуникациялық байланыс құралдары және интерактивті программалық өнім негізінде жұмыстың педагогикалық шарттарын жасау тәсілдері, әдістері, құралдары жиыны.
Білім беруде компьютерлік технологияларды пайдалану оқыту процесін толық өзгертуге, оқытудың жеке тұлғаға бағытталған моделін жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Қазіргі оқыту құралдары (компьютерлер, телекоммуникациялық байланыс құралдары, қажетті интерактивті программалық және әдістемелік жабдықтар) әр түрлі оқыту формаларын жетілдіруге мүмкіндік береді, оған қоса олардың оқушылардың өздігінен білім алуын ұйымдастыруға өзіндік жұмыстарды орындататын әдістемелік құрал ретінде атқаратын жұмысының маңызы өте зор. Әрине, қазіргі компьютерлік мен интерактивті программалық-әдістемелік құралдар мұғалім мен оқушының әрекеттесу формаларын өзгертіп, мұғалімді оқытушыдан гөрі ақылдаса отырып көмектесетін кеңес беруші ретінде қарастырады. Ал мұндай өзгеріс оқушының білімге деген ынтасын арттырып, өзгеріс оқушының білімге деген ынтасын арттырып, сабақтың нәтижелік бақылаудың жаңа модельдерін (баяндама, есеп беру, жұрт алдында жобаларды топ болып біріге отырып қорғау) іздеуге итереді, оқытудың жеке адамға бағытталған қызықты түрлерін енгізуі керек етеді.
Оқытудың компьютерлік технологиялары педагогтар мен оқушылардың шығармашылық қасиеттерін дамытуға үлкен мүмкіндіктер береді.
Мультимедиялық технологиялар - бейнелік және аудиоэффектілік, әр түрлі мультимедиялық мүмкіндіктерді интерактивті программалық жабдықтың басқаруымен орындата алатын электрондық құжаттарды дайындау тәсілдері.
Мультимедия құралдары деп әр түрлі орталарды: графиканы, гипермәтінді, дыбысты, анимацияны, бейнелік көріністерді пайдалана отырып, тұтынушылық компьютермен әрекеттесуін жүзеге асыратын аппараттық және программалық құралдардың біріктірілген кешендерін айтады.
Мультимедия жарнамалық бизнесте, компьютерлік ойындар жасауда кең қолданылады. Мультимедия технологияларының қызықты мүмкіндіктері электрондық оқу құралдарын жасауда және де басқа оқып үйренуге арналған материалдар дайындауда көп пайдаланылды. Мультимедиялық технологияларды кеңінен қолдану оқытудың қазіргі компьютерік технологияларын дамытудың жаңа бағыттарын дамытуға зор үлес қосып келеді.
Мультимедиялық технологиялары құралдарын оқу-әдістемелік материалдары кешендерін жасауда қалай қолдануға болады? Оларға әр түрлі мультимедиялық эффектілерді жай мәтіндермен салыстырылғанда қандай көлемде қосуға болады? Оқу құжаттарында мультмедиялық қосымша пайдалануға шек қойыла ма? Осындай мәселелерді шешу бағытталғанда нақты зерттеу жұмыстарын жүргізу керек, өйткені гармония бұзу, өте жарқын, әсерлі қосымшаларды, мультимедиялық эффектерді шамадан тыс қолдану оқушылардың жұмыс қабілетін төмендетіп, оларды тез шаршатуда да ықтимал. Осындай сұрақтарға жауап беру оқыту ісіндегі шамадан асып шарықтауда болдырмай, оқу-әдістемелік материалдарын тек эффектілі түрде көрсетпей, оның тиімді жағын қамтамасыз етуі керек.
1.2. Access мәлiметтер базасы жөнiнде негiзгi мағлұматтар
Қазіргі уақытта мәліметтер қоры мен ақпараттық жүйелерді пайдалану адамзат қызметі мен түрлі саланы басқарудың ажырамайтын құрамдас бөлігі болып отыр. Осыған байланысты сәйкес технология мен программалық өнімдерді тиімі қолдану мен оның құрылу принциптерін меңгерудің қажеттілігі туып отыр. Мысалы, мәліметтер қорын басқару жүйесі, жобалауды автоматтандыру жүйелері және т.б.
Мәлiмеmmер қоры (МҚ) - белгiлi бiр пәндiк аймаққа жататын объектiлердi (процестердi, құбылыстарды, оқиғаларды), олардың қасиеттерiн және өзара қатынастарын бейнелейтiн, өзiндiк аты бар мәлiметтер жиыны. Пәндiк аймақ дегенiмiз мәлiметтер базасын қамтуға тиiстi нақты дүниенiң бiр бөлiгi болып табылады.
Мәліметтер базасы ұғымы мен мәліметтер қорын басқару жүйесінің ұғымы тығыз (МҚБЖ) байланысты.
Мәлiмеmmер базасын басқару жүйесi (МҚБЖ) - мәлiметтермен жан-жақты қатынас құра отырып, олардың өңделуiн қамтамасыз ететін база құру мен сүйемелдеyге арналған программалық кешен (комплекс).
МҚБЖ- жаңа база құрылымын құруға арналған программалық құралдар кешені, оны құрамын толықтыру, құрамында барды редакциялау және ақпаратпен көрсетушілік (визуализация).
База ақпаратын көрсетушілік ретінде берілген критерийге сәйкес бейнеленетін мәліметтерді іріктеу, оларды реттеу, сосын шығаратын құрылғыға беру немесе байланыс арналары бойынша беру.
Кез келген МҚБЖ мәліметтермен төрт қарапайым операция орындауға мүмкіндік береді:
* Кестеге бір немесе бірнеше жазбаны қосу;
* Кестеден бір немесе бірнеше жазбаны жою;
* Кейбір өрістердің бір немесе бірнеше жазбаларындағы мәндерді жаңарту;
* Берілген шартты қанағаттандыратын бір немесе бірнеше жазбаларды табу.
МҚБЖ-нің тағы бір функциясы- мәліметтерді басқару. Мәліметтерді басқару ретінде, әдетте, мәліметтерді рұқсат етілмей қол жетуден қорғау, мәліметтермен жұмыс режимін көп мәрте пайдалануды қолдау және мәліметтердің тұтастығы мен үйлесімділігін қамтамассыз ету түсініледі.
ЭЕМ (электронды есептегіш машиналардың) маңызды ерекшеліктердің бірі- ақпараттың мол көлемін сақтау және өңдеу, сонымен бірге мәтіндік және графикалық құжаттар (суреттер, сызулар, фотосуреттер, географиялық карталар) ғана емес, жаһандық жүйе, дыбыстық және бейнефайлдардың беттері де жинақталады. Бұл мүмкіндіктер мәліметтер базасының көмегімен іске асады.
Мәліметтер қоры (МҚ)- белгілі бір арқаулы ауқымға қатысты мәліметтерді баяндау, сақтау мен амал-тәсілдермен ұқсата білудің жалпы принциптерін қарастыратын белгілі бір ережелер бойынша ұйымдастырылған мәліметтердің жиынтығы. Адамның қатысуы ықтимал, автоматтық құралдармен өңдеуге жарамды түрде ұсынылған ақпарат мәліметтер ретінде түсініледі.
Арқаулы ауқым ретінде нақты реттеуші үшін қызықты нақты әлемнің бөлігі түсініледі.
Қарапайым МҚ мысал ретінде телефон анықтамалығын, поездар қозғалысы кестесін, кәсіпорын қызметкерлері туралы мәліметтерді, студеттердің сессия тапсыру қорытындылары және т.б. атауға болады.
Электронды МҚ-ның басты қасиеті- ақпаратты тез іздестіру мен сұрыптау (іріктеу), сондай-ақ берілген форма бойынша есепті қарапайым түрлендіру (жасау) мүмкіндігі. Мысалы, сынақ кітапшаларының нөмерлері бойынша студенттердің аты-жөндерін оңай айыруға болады немесе жазушының аты-жөні бойынша шығармаларының тізімін жасауға болады.
Мәліметтер қоры дегеніміз ақпаратты сақтауға және жинақтауға арналған ұйымдасқан құрылым. Ең алғаш мәліметтер қоры ұғымы жаңадан қалыптасқан кезде онда шындығында мәліметтер сақталатын. Бірақ қазіргі кездегі көптеген мәліметтер базасын басқару жүйелері өздерінің құрылымдарында тек мәліметтерді ғана емес, сонымен қатар олардың тұтынушымен және басқа да ақпараттық-программалық кешендермен қарым-қатынасының әдістерін де қамтиді. Сондықтан біз қазіргі заманғы мәліметтер қорында тек мәліметтер ғана емес, ақпарат та сақталады деп айта аламыз.
Мәліметтер базасын басқару теориясы дербес пән ретінде шамамен алғанда XX ғасырдың 50-жылдарының басынанан бері дами бастады. Осы уақыт ішінде белгілі бір іргелі ұғымдар жүйесі қалыптасты. Олардың бірқатарын келтірейік.
Объект деп мағлұматтары мәліметтер базасында сақталатын ақпараттық жүйенің элементтері аталады.
Атрибут- объектінің қасиеттерін ақпараттық бейнелеу. Әрбір объект атрибуттардың кейбір жиынтығымен сипатталады.
Мәліметтердің басты элементтері деп мәліметтердің басқа элементтерінің мәндерін анықтауға мүмкіндік беретін осындай атрибут аталады.
Алғашқы кілт- обьектінің (жазбаның) әрбір данасын бірегей түрде ұқсастырытын атрибут (немесе атрибуттар тобы).
Екінші реттегі кілт- бірнеше жазбалар (объект даналары) үшін мәні қайталанатын атрибут (немесе атрибуттар тобы). Ең алдымен, екінші реттегі кілттер жазбаларды іздестіру операцияларында қолданылады.
Мәліметтер қорын жіктеу Мәліметтер арасындағы байланыстарды орнату әдістері бойынша былайша ажыратылады: Реляциялық, иерархиялық және желілік МҚ.
Реляциялық МҚ кесте түрінде мәліметтерді ұсынудың қарапайым және әдеттегі формасы болып саналады. Көптеген теориялар ішінде кестеге қатынас (relation) термині сәйкес келеді және ол МҚ-ға осы атты берген. Ол үшін дамыған математикалық аппарат - біріктіру, алу, азайту, қиылысу, қосу және т.б. сияқты математикалық операциялар айқындалатын реляциялық есептеу мен реляцияляқ алгебра.
Осы типтегі МҚ жасауға американдық ғалым Е.Кодд елеулі үлес қосты.
Реляциялық МҚ-ның жақсы қасиеті - оны қолдаудың аспаптық құралдарының салыстырмалы қарапайымдылығы, кемшілігі - мәліметтер құрылымының қатаңдығы (ерікті ұзындық кестесінің жолдарын берудің мүмкін еместігі) және оның жұмысы жылдамдығының мәліметтер базасы мөлшеріне тәуелділігі. Мұндай МҚ-ға белгіленген көптеген операциялар үшін барлық МҚ қарау қажетті болуы мүмкін.
Иерархиялық және желілік МҚ қайсыбір ортақ белгісі бар мәліметтер арасындағы байланыстардың бар болуын көздейді. Иерархиялық МҚ-да мұндай байланыстар ағаш-сызық жол (графа) түрінде бейнеленуі мүмкін, мұнда биік ұшар бастан төменгі кішілеріне қарай біржақты байланыстар ғана болуы ықтимал. Егер барлық ықтимал сұрақтар ағаш құрылымында бейнеленсе ғана, бұл қажетті ақпаратқа жетуді тездетеді. Ақпарат алудың ешқандай басқа сұрау салуды қанағаттандырмайды.
Аты айтылған кемшілік желілік МҚ-дан алып тасталды, онда (тым болмағанда, теориялық жағынан) бәрімен барлық жағынан байланыс болуы ықтимал еді. Іс-тәжірибе жүзінде мұны іске асыру мүмкін болмағандықтан, кейбір шектеулерге жүгінуге тура келеді.
Мәліметтердің әрбір элементі құрамында кейбір басқа элементтердің сілтемесі болуы тиіс. Сол себептен ЭЕМ (электронды есептегіш машинаның) оперативті және дискілік жадындағы әйтеуір ресурстар талап етіледі.
Кейбір МҚБЖ туралы мәліметтер 6-кестеде келтірілген.
6.МҚ жіктеу
МББЖ атауы
МБ типі
MS Access
Реляциялық
Clipper
Реляциялық
Dbase
Реляциялық
FoxBase+
Желілік
FoxPro
Желілік
IMSVS
Иерархиялық
Oracle
Реляциялық
Paradox
Реляциялық
Мәліметтер қорымен жұмыс режимі. Мәліметтер қорын басқару жүйесінің екі жұмыс режимі бар: жобалаушылық және пайдаланушылық. Бірінші режим база құрылымын құру немесе баяндауға және оның объектілерін жасауға арналған. Екінші режимде базаны толтыру немесе одан мәліметтер алу үшін бұрын дайындалған объектілер пайдаланылады..
Жобалаушы кесте құрылымдарын мәліметсіз жасайды және оны тапсырыс берушімен бірге келісіп, бір қорытындыға келеді.
Базаны құрушылар базаны мәліметтермен толтырмайды (тапсырыс беруші оларды құпия деп санауына болады және бөгде адамдарға ұсынбайды). База объектілерін қалау кезеңін де үлгілік мәліметтер мен эксперименттік толтыру бұған қосылмайды.
Базаны пайдаланушы - формалардың көмегімен оны ақпаратпен толтырады, мәліметтерді сұрау салулардың көмегімен өңдейді және қорытындыны нәтижелік кестелер мен есептер түрін де алады. Жалпы жағдайда пайдаланушылардың қызметі- нақты жұмыс парағында қарастырылғандарға ғана, база құрылымын басқаруға қолы жететіндей құралдары жоқ.
Мәліметтер қорының 3 архитектурасы бар:
ANSSPARC комитеті ұсынған 1978 жылы мәліметтер қорының жалпылама құрылымын ұсынған болатын. Ол құрылым 3 деңгейлі архитектура деп аталады. Оған сәйкес мәліметтер қорын ұсынудың 3 түрі болады: сыртқы, тұғырнамалық, ішкі. Ұсынудың тұғырнамалық деңгейі- мәліметтер қорының дайындалу деңгейі. Мысалы: ORIENT мәліметтер қорына арналған тұғырнамалық сұлбасы келесі түрде болады
Microsoft Access МҚБЖ-ны Windows ортасында жұмыс iстейтiн 32-разрядты реляциялық мәлiметтер қорының басқару жүйесiнің буыны болып табылады. Оның Wiпdоws-технологиясының барльқ жақсы қасиеттерiн сақтай отырып, тұтынушының жайлы жұмыс істеуіне бағытталған, өте қолайлы графикалық интерфейсi бар. Access кесmелер, формалар, сұраныстар, басылымдар, макростар және модульдер сияқты мәлiметтер базасының объектiлерiмен жұмыс iстейдi. Кестелер ─ мәлiметтердi сақтау үшiн жасалған, өрiстерден (бағаналардан) және жазбалардан (қатарлардан) тұратын мәлiметтер.
Кесте (Tables) - мәлiметтер базасымен жұмыс істеуге арналған негiзгi объект, мәлiметтер жиыны. Ол өрістер (поля) мен жазбалардан (записи) тұрады.
Жазба (Record) - кестенің бір қатары, яғни жолы. Ал МҚБЖ мәлiметтерiн сақтайтын негiзгi блок болып табылады. Жазба сипатталатын бiр объект туралы толық мәлiмет бередi.
Өpic (Field) - кестедегi бағана немесе тік жол Access-те өріс мәлiметтерiн сипаттайтын оның бiрсыпыра қасиеттерi болады. Енгiзу өpici деп басқару элементi ретiнде мәлiмет енгізiлетiн бiр бағанадағы жолды айтады, оған пернелер арқылы мәндер енгiзiледi.
Объектiнiң әрбiр сипаты (қасиетi) белгiлi бiр өpic мәні болып табылады. Әрбiр кесте үшiн басmапқы түйiндi мәнді, яғни негiзгi (Кiлттi) өpicmi анықтауға болады, ол әрбiр жазбаны басқаларынан бөлiп идентификциялау үшiн пайдаланылады (әрбiр жазба үшiн бiрегей мағынаны бiлдiредi) және ол бiр немесе бiрнеше өpicтeн тұруы мүмкін.
Түйiндi өpic (ключевоe поле) - кестедегі жазбаларды таңдап алу үшiн
мәндерi қолданылатын негiзгi өpic.
Кiлт (ключ) немесе түйiн - кесте жазбаларын анықтайтын немесе кестелер арасындағы байланыстарды ұйымдастыратын бiр немесе бiрнеше түйiндi өpicтep.
Санауыш - кестедегі жазбалардың нөмiрлерi орналасатын өpiс. Сұраныс (Queries) - жұмыс істеуші адамның керекті мәлiметтердi бiр немесе бiрнеше кестеден белгiлеген шарттарға байланысты таңдап алу тәсiлi.
Таңдап алу жолымен сұраныс беру арқылы кестедегі мәлiметтердi жаңартуға, жоюға, көбейтуге немесе бұрынғы кестелер негiзiнде жаңа (виртуальды) кестелер құруға болады. Acсess-те сұраныстардың бiрнеше түрі бар.
Форма (Forms) - мәлiметтердi экранда бейнелеу жолы немесе оларды басқару мүмкiндiктерi, яғни өзара байланысқан мәлiметтердi тұтынушығa ыңғайлы түрде бейнелеуге, қарауға немесе енгiзуге арналған тәсілдер. Формалар - әртүлі мақсатта пайдаланылатын, әсірессе, кестеге мәліметтерді енгізу және кестедегі жазуларларды көру үшін пайдаланылатын экранның арнайы форматы болып табылады. Формалардың өзара байланысқан бірнеше кестелермен бір мезгілде жұмыс істеу үшін де құруға болады. формаларды қағазға басып шығаруға болады.
Басылым (отчет) - мәлiметтердi баспаға шығарып қағазда бейнелеу тәсiлi, яғни қағазға басып шығруғa арналған нәтижелiк құжаттар.
Индекс ─ индекстелетін өріс мәні арқылы кесте жазбаларын автоматты түрде сұрыптау тәсілі.
Жазбаны белгілеу аймағы ─ кесте жолын толық белгілеуге мүмкіндік беретін оның сол жақ шетіндегі тіктөртбұрышты аймақ.
Өрісті белгілеу аймағы ─ өріс тақырыбы аймағы. Оны шерту сол өрісті түгел белгілеу мүмкіндігін береді.
Конструктор ─ мәліметтер базасы объектілерінің (кестелер, сұраныстар, формалар, басылымдар, макростар, модульдер) қасиеттерін анықтау режимі.
SQL ─ құрылымды сұраныстар тілі (structured query language). Көптеген программалық жабдықтардың стандарты болып саналады. Бірақ SQL мүмкіндіктерінің шектеулігі оны бірсыпыра программаларда кеңейтуге әкеліп соқтырады.
Шебер (Wizards - Мастер) ─ белгілі бір мақсатта шектеулі әрекеттер жиынын бiртiндеп орындайтын программа. Шеберлер оны орындайтын адаммен сухбаттасу (диалог) iсін атқара отырып, қойылған мәселенi шешетiн керекті мәлiметтердi программаға енгiзудi қамтамасыз етедi. Жұмыс жасауды жеңiлдету үшiн Шебер жұмысы бiрнеше адамдардан немесе кезеңдерден тұрады. Жұмыс барысында еткен кезеңге қайта оралуға немесе онша қажетсiз кезеңдi аттап кетуге болады. Программаға шебер мүмкiндiгiн енгiзу программаларды жетiлдiрудiң бiр жолы болып табылады. Accessтe бiрсыпыра Шебер программалар тобы бар, олар:
- мәлiметтер базасының шеберi - көптеген үлгi ретiнде берiлетiн типтi қолданбалы программалар үлгiсiн ұсынады;
- формалар мен басылымдар жасау шеберлерi - көп кестелi формаларды және басылымдарды жасау процесiн тездетедi және жеңiлдетедi;
- ауыстыру шеберi - бiр кесте өрiсiнде басқа кестеден қажеттi мәндi енгiзуге арналған ашылмалы мәндер тiзiмiн жасайды, т.б.;
Гuперсiлтеме - белгiлi бiр файлға сiлтеме көрсеткiш. Гиперсiлтемелер Access мәлiметтер базасын Internet файлдарымен не басқа файлдармен байланыстыру үшiн қолданылады. Сондай файлдарды қарап шығу, көру үшiн арнайы программа жұмыс істеуі тиiс.
Жұмыс барысында гиперсiлтемелер басқа түспен боялып көрсетiлiп тұрады.
Макростар (Macros) кейбiр оқиғаларға жауап ретiнде орындалатын әрекеттердiң сипаттамасы болып табылады. Әрбiр әрекет қажеттi параметрлердi таңдап алуға және оларды автоматтандырылған режiмде енгiзуге болатын макрокомандамен iске асырылады. Макрос бiр қолданбалы программада мәлiметтердi өңдеудiң жекеленген операцияларын бiрiктiруге мүмкiндiк бередi.
Модульдерде (Modules) Visual Basic for Application (VBА) тiлiндегi программалар сақталады және олар қолданбалы программаларды құру кезiнде стандартты емес процедураларды іскe асыру үшiн жасалады.
Access-те тұтынушыға өз есептерiн ойдағыдай шығаруғa мүмкiндiк беретiн әртүрлi диалогтық құралдар бар, оларға меню командалары, саймандар тақтасындағы батырмалар, суырылып шығатын түсiнiктемелiк сөздер, Конструктор (Design), Шебер (Wizards) программалары жатады.
1.3 МҚБЖ АССЕSS жайлы негізгі түсініктер
Access-тi iскe қосу Пуск - Программалар - Мiсrоsоft Access командаларымен орындалады немесе жұмыс үстелiндегi Access белгiшесiн eкi рет шерту қажет. 1-суретте мәлiметтер қорын ашуға мүмкiндiк беретiн терезе керсетiлген. Осы терезедегi "Жаңа мәлiметтер базасы" (Новая база данных) жолы немесе мәлiметтер базасы бұрын құрылған болса, онда "Мәлiметтер базасын ашу" (Открыть базу данных) пунктiн таңдау қажет.
1-сурет.мәлiметтер базасын ашуға мүмкiндiк беретiн терезе керсетiлген.
Негiзгi меню ағымдағы жұмыс режiмiне байланысты өзгерiп отырады, оның құрамында келесi пункттер болуы мүмкін Файл (File), Тузету (Edit), Түр (View), Кipicтipy (Insert), Сервис (Tools), Терезе (Window), Пiшiм (Format), Жазбалар (Records), Сұраныс (Query), Іске қосу (Run), Байланыстар (Relationships), Сүзгi (Filter), Анықтама (Help). Меню пунктiн Alt пернесiмен бiрге команда атында асты сызылған әрiптi бiр мезетте қатар басу жолымен немесе тышканның сол жақ батырмасын шерту арқылы таңдауға болады.
2-сурет. Access терезесiнiң жалпы көpiнici
Осы экранда көрiнiп тұрған меню пункттерiн қарастырайық: Файл,Түзету, Түр, Кipicтipy, Сервис, Терезе, ?.
Файл менюi файлдармен жұмыс iстеуге арналған, оның құрамында мынандай iшкi командалар бар:
Мәлiметтер базасын құру (New Database) - мәлiметтер базасы файлын құру үшiн;
Мәлiметтер базасын ашу (Ореn) - МБ файлын ашу үшiн;
Сыртқы мәлiметтер (Get External Data) - мәліметтерді импорттауға (сырттан енгiзуге) немесе басқа базалардағы кестелермен байланыс орнатуға мүмкiндiк бередi; .
Жабу (Close) - файлдарды жабу үшiн;
Сақтау (Save) - файлдарды сақтау үшiн;
Басқаша сақтау Экспорт (Save as Export) - файлды басқа атпен сақтауға немесе мәлiметтердi экспорттаyға (сыртқа шығаруға) мүмкiндiк бередi;
HTML форматында сақтау - МҚ файлын HTML форматында сақтау үшiн;
Парақ параметрлeрi (Page Setup) - парақ үлгiciн көру үшiн;
Алдын-ала (Print Preview) - баспаға шығарудың алдында парақ құрылымын көріп шығу үшін;
Баспаға шығару (Print) - файлды баспаға шығару үшін;
Автоауыстыру (Auto correct) - мәтiндердi автоматты түрде түзету кезiнде қолданылатын стандартты мәтiндер тiзiмiн бередi;
Оffiсе-пен байланыстар (Office Links) - Word және Ехсеl-де мәлiметтер өңдеудi жүргiзyге, байланыс орнатуға мүмкiндiк беретiн iшкi (бағыныңқы) менюдi ашады;
Мәлiметтер схемасы (Relationship) - кестелер жәненемесе сұраныс - тар арасында байланыстарды анықтауға, өзгертуге және қарап шығуға мүмкiндiк беретiн терезе ашады;
Талдау (Analyse) - толық базаның, сонымен қатар оның объектiлерiнен өнiмдiлiгiн бағалайтын тез әрекеттесу анализаторын іскe косура, кестелердiн кешiрмесiн алyrа жане кателiктерiне талдау жасауға, МҚ бiр немесе бiрнеше объектiлерiнiң егжей-тегжейлi сипаттамасын жасайтын МҚ Архивариус программасын іскe қосуға мүмкiндiк бередi;
Қызметтiк программалар - қызметтiк программалардың бiреуiн icкe қocyғa мүмкiндiк бередi;
Қорғаныс (Security) - МҚ-мен жұмыс icтey үшiн пароль жасауға жоюға, қатынас жасау құқықтарын анықтауға, қорғаныс шеберiн iскe қоcyғa мүмкiндiк бередi;
Репликация (Replication) - репликалардың белгiлi бiр бөлiмiне арналrан синхронизация жасауға, қосымша реплика жасауға, келiспеушiлiктi жоюға арналған қызметтiк программаны icкe қосуға, негiзгi репликаны қалпына келтiруге мүмкiндiк бередi;
Іске қocy параметрлері (Startup) - базаны ашқан кезде әрекет ететін параметрлердi орнату мүмкiндiгiн жасайды;
Макрос (Macros) - аты көрсетiлген макросты iскe қосады;
ActiveX элементтерi - қандай арнаулы басқару элементтерiн iскe
қосуға ажыратуға балатынын анықтайды;
Қондырмалар (Add-Ins) - Батырмалық формалар диспетчерiмен, қондырмалар диспетчерiмен, жасаған кестелер диспетчерiмен жұмыс iстесе, МҚ-ын белyге мүмкiндiк бередi, меню жасайтын құралды iске қосады;
Параметрлер (Options) - бiрнеше iшкi беттерi бар параметрлермен
жұмыс icтey терезесiн ашады.
Терезе менюі тереземен жұмыс iстеудi басқаруға арналған және оның құрамында келесi командалар бар:
жоғарыдан төменге (Тilе Vertically) - көрiнiп тұрған барлық терезелердi вертикаль бағытта тік орналастырады (қабаттамайды);
Солдан оңға (Тilе Horisontally) - көрiнiп тұрған барлық терезелерді горизонталь бағытта көлденең орналастырады (қабаттамайды);
Каскадты (Cascade) - барлық терезелердi қабаттастырып, каскадты түрде орналастырады;
Белгiшелердi реттеу (Arrange Icons) - жасырылған МҚ объектiлерiнiң барлық белгiшелерiн терезенiң төменгі өрнегiнде реттеп орналастырады;
Жасыру (Hide) - екпiндi (активтi) терезенi жасырады;
Бейне- (Unhide) - жасырылған терезенi экранға шығарады;
Менюдiң төменгі жағында ашық, терезелердiң тiзiмi орналасқан ? (Анықтама) менюi анықтамаларды алуға арналған, құрамында келесi командалар бар:
Мicrоsоft Access жөнiнде анықтама - МҚ-мен әртурлi әрекеттердi атқару жөнiнде анықтама алуға мүмкiндiк бередi;
Анықтаманы шақыру (Мiсrоsоft Access Help Topics) - қажеттi анықтамалық информацияны табуға мүмкiндiк беретiн, Мазмұн, Пәндiк көрсеткiш, Iздеу бөлiмдерi бар терезе ашады;
Бұл не? - әртурлi объектiлер жөнiнде анықтама алуға мүмкiндiк бередi;
Web-Teri Microsoft - Internet-тe жұмыс icтey жөнiнде анықтама алyға мүмкiндiк бередi;
1.4 Мәліметтер қоры жүйелерінің архитектурасы. Негізгі концепциялары.
Жақсы тәсіл іздеудің белсенді әрекеті және ақпарат көлемінің күрт өсуі, 60 жылдардың басында Мәліметтер қорын басқару жүйелері (МҚБЖ) деп аталатын арнайы программа комплексін құруға әкеліп соқты. МҚБЖ жалпы ерекшелігі - оның деректердің өзін енгізу және сақтау ғана емес, сонымен бірге оның құрлымын сипаттайтын процедурасы бар. МҚБЖ басқаруында болатын және онда сақталынатын деректер жазбасымен қамсыздандырылған файлдарды, деректер банккі деп атады, содан соң "Мәліметтер қоры" (МҚ). Мысалы, тікұшақтың қозғалу кестесін (сурет 1) және аэропорт жұмысына байланысты басқа да деректерді сақтау керек (МҚ "Аэропорт"). Ол үшін "русифицирленген" бір МҚБЖ қолданып келесі кесте жазбасын дайындаймыз:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КЕСТЕ ҚҰРУ Қозғалыс кестесі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
(Рейс нөмірі Бүтін
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Апта_күндері Мәтін (8)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Шығу_пункті Мәтін(24)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ұшу_уақыты Уақыт
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бару_пункті Мәтін (24)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Келу_уақыты Уақыт
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тікұшақ_типі Мәтін (8)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Билет_құны Валюта);
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Және осыны ДҚ "Аэропорт" деректерімен бірген енгіземіз.
МҚБЖ сұраныс тілі деректермен программадағы және терминалдағы сияқты қатысуға мүмкіндік береді (сурет 1). Сұранысты қалыптастырып
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ТАҢДАУ Рейс_нөмірі, Апта_күндері, Ұшу_уақыты
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қозғалыс кестесі КЕСТЕСІНЕН
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚАЙДА Шығу_пункті = 'Москва'
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ЖӘНЕ Бару_пункті = 'Киев'
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ЖӘНЕ Ұшу_уақыты 17;
Кешкі уақытқа "Москва-Киев" кестесін аламыз, сұраныс бойынша
САНЫН ТАҢДАУ (Рейс_нөмірі)
Қозғалыс кестесі КЕСТЕСІНЕН
ҚАЙДА Шығу_пункті = 'Москва'
ЖӘНЕ Бару_пункті = 'Минск'
"Москва-Минск" рейстер санын аламыз.
Сурет 1 - МҚБЖ қолдану кезіндегі программа мен деректер байланысы.
Бұл сұраныстар кестені кеңейткен кезде актуальдығын жоғалтпайды:
КЕСТЕГЕ ҚОСУ Қозғалыс кестесі
Ұшу_ұзақтығы Бүтін;
Бұл пошталық адрестерді өңдеу программасында пошталық индексті өңдеу кезінде болған.
Бірақ, бәріне де төлеу керек: МҚБЖ арқылы қосымшалар үшін арнайы құрылған файлдағы тікелей деректермен алмасуға қарағанда деректермен алмасуға көп уақыт керек.
Деректер қорының архитектурасының деңгейлері
МҚБЖ кез келген пайдаланушымен деректерге қатынау мүмкіндігін беру қажет, олардың білгісі келмейді:
* деректер жадысында орналасуы және оның сипаттамасы жөнінде;
* сұраныс деректерін іздеу механизмі жөнінде;
* көп пайдаланушылармен (қолдаңбалы программа) бір деректі бір уақытта сұраныс жасау кезінде пайда болған мәселелер жөнінде;
* рұқсат етілмеген қатынау және (немесе) нақты емес жаңартудан деректерді қорғауды қамтамасыз ету тәсілдері жөнінде;
* деректер қорын актуальды күйде ұстау және МҚБЖ басқа функциялары жөнінде.
МҚБЖ осы функциялардың негізгісін орындау кезінде деректердің әртүрлі сипаттамасын қолдану қажет. Мұндай жазбаларды қалай құру керек? Расында, деректер қорының жобасын пәндік саланы талдаудан бастау керек және оған жеке пайдаланушылар талабын қою (деректер қоры құрылатын ұйым қызметкерлері үшін). Бұл процесс төменде қарастырылады, ескертіп кетеміз, жобалау адамға тапсырылады (топ тұлғасына) - Мәліметтер қорының әкімшілігіне (МҚӘ). Ұйымның арнайы белгіленген қызметкері, сол сияқты деректер қорын пайдаланушысы және деректерді өңдеуші машинамен таныс болуы керек. Пайдаланушы сұранысы нәтижесінде алынған деректер қоры құрамын біріктіре отырып, МҚӘ алғашқыда құрылатын деректер қорын формальды емес сипаттамасын құрады. Бұл сипаттама деректер қоры жобасымен айналысатын адамдарға түсінікті нақты тілдерді, математикалық формулаларды, кестелерді, графика және басқа құрылғыларды қолданып орындалғандықтан деректердің инфологиялық моделі деп атайды. (сур. 2).
Сурет 2 - Деректер моделінің деңгейі.
Мұндай адамға-бағытталған модель толығымен деректерді сақтау ортасының физикалық параметрлеріне тәуелді. Сонда мұндай орта ЭЕМ емес, адам жадысы болып келеді. Сондықтан инфологиялық модель өзгерісті талап етпегенге дейін өзгермеу керек, бұл модель пәндік сала көрінісін береді. 2 - суретте көрсетілген қалған модельдер компьютерлі-бағдарланған болып келеді. ДҚБЖ көмегімен, олардың физикалық орналасуына қарамай, программа мен пайдаланушыға аты бойынша сақталынған деректерге қатынауға мүмкіндік береді. Керекті деректер ДҚБЖ сыртқы еске сақтау құрылғыларымен деректердің физикалық моделі бойынша ізделінеді. Көрсетілген қатынау нақты ДҚБЖ көмегімен іске асырылады, онда модельдер осы ДҚБЖ деректерді сипаттау тілінде сипатталу керек. Деректердің инфологиялық моделі бойынша ДҚӘ құрылатын мұндай сипаттамасын деректердің даталогиялық моделі деп атайды. Үшдеңгейлі архитектура (инфологиялық, даталогиялық және физикалық деңгейлі) қолданатын програмалардан тәуелсіз сақталу деректерін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
1.5 Деректер қорын басқару жүйелері (ДҚБЖ). Инфологиялық және даталогиялық жақындау мәні.
Нақыт өмірді өзара байланысқан және әртүрлі тізбекті болмыспен біріктіруге болады. Бұрыннан бері адамдар осы болмысты сипаттамақшы болды (тіпті түсінбеген кезде де). Мұндай сипаттаманы дерек деп атайды. Әдетте деректер фиксациясы нақты жеткізгіштің хабарласудың нақты құралдары көмегімен (мысалы, нақты тіл мен көрініс көмегімен) іске асырылады (мысалы, таста немесе қағазда). Көбінесе деректер (тұжырым, болмыс, күй, идея немесе пәндер) және олардың интерпретациясы (семантикасы) бірге жылжытылады, сол сияқты нақты тіл ыңғайлы. Мысал болып тұжырым қызмет етеді "Авиабилет құны 128". Мұндағы "128" - деректер, ал "Авиабилет құны" - бұл семантика. Көбінесе деректер және интерпретация бөлінген. Мысалы, "Самолеттің қозғалыс кестесі" кесте түрінде көрсетілген (сур. 3), олардың жоғарғы бөлігінде (деректерден бөлек) оның интерпретациясы келтіріледі. Мұндай бөлу деректер жұмысын қиындатады (кестенің төменгі бөлігінен тез мәлімет алуға тырысыңыз).
Интерпретация
Рейс нөмірі
Апата күндері
Бару пунктті
Ұшу уақыты
Келу пунктті
Келу уақыты
Тікұшақ типі
Билет құны
Деректер
138
2_4_7
Баку
21.12
Москва
0.52
ИЛ-86
115.00
57
3_6
Ереван
7.20
Киев
9.25
ТУ-154
92.00
1234
2_6
Казань
22.40
Баку
23.50
ТУ-134
73.50
242
1 - 7
Киев
14.10
Москва
16.15
ТУ-154
57.00
86
2_3_5
Минск
10.50
Сочи
13.06
ИЛ-86
78.50
137
1_3_6
Москва
15.17
Баку
18.44
ИЛ-86
115.00
241
1 - 7
Москва
9.05
Киев
11.05
ТУ-154
57.00
577
1_3_5
Рига
21.53
Таллин
22.57
АН-24
21.50
78
3_6
Сочи
18.25
Баку
20.12
ТУ-134
44.00
578
2_4_6
Таллин
6.30
Рига
7.37
АН-24
21.50
Сурет 3 - Деректерді бөлу және олардың интерпретациясы.
Деректерді өңдеу және енгізу үшін ЭЕМ қолдану деректерді бөлу және интерпретациясына әкеліп соғады. ЭЕМ деректермен ғана айналысады. Интерпретацияланатын ақпараттың үлкен бөлігі жалпы түрде жылжымайды (ЭЕМ "білмейді", "21.50" дегеніміз авиабилет құны ма, әлде ұшу уақыты ма). Неге былай болды? Кем дегенде екі тарихи себеп бар, ЭЕМ қолдануда деректі интерпретациядан бөлу. Біріншіден, ЭЕМ мәтінді нақты тілде өңдеу үшін мүмкіндіктері жеткіліксіз - негізінен деректерді интерпретациялау тілінде. Екіншіден, ЭЕМ жады құны алғашқыда үлкен болды. Жады деректердің өзін сақтау үшін қолданылды, ал интерпретация әдетті пайдаланушыға қатысты болды. Пайдаланушы деректер интерпретациясын өзінің программасына қойды, ол "білді", мысалы, алтыншы енгізілетін мән тікұшақтың келетін уақытымен, ал төртінші - оның ұшу уақытымен байланысты. Бұл программа ролін жоғарлатты, өйткені деректер интерпретациядан тыс еске сақтау құрылғысында биттер жиынтығын береді. Бірінші дәрісте көрсетілгендей, файлдық жүйенің әдеттегі мүмкіндіктері қарапайым ақпараттық жүйе құруға жеткілікті. Біз бірнеше қажеттіліктерді шығардық, файлды басқару жүйелерінің мүмкіндіктерін қолданбайтын: файлдың келісілген жиынның логикалық ұстау; деректерді манипуляциялау тілімен қамтамасыз ету; әртүрлі бұзылудан кейін ақпаратты қалпына келтіру; бірнеше пайдаланушылардың нақты параллельді жұмысы. Енді санауға болады, егер қолдаңбалы ақпараттық жүйе деректерді басқарудың кейбір жүйесіне сүйенетін болса, мұндай деректерді басқару жүйесін деректер қорын басқару жүйесі деп атайды (ДҚБЖ).
Дәлірек, ДҚБЖ функция қатарына келесіні жатқызуға болады:
1) Сыртқы жадыда деректерді тікелей басқару. Бұл функция тікелей ДҚ енетін, сыртқы жадының қажетті құрылыммен қаматамасыз ету, сол сияқты деректерді сақтау үшін де, мысалы, кейбір жағдайларда деректерге қатынауды жылдамдату (көбінесе бұл үшін индекстре қолданылады). ДҚБЖ үлестірудің кейбір жағдайларында бар файлдық жүйе мүмкіндіктері қолданылады, басқаларында жұмыс сыртқы жады құрылғыларының деңгейіне дейін жүргізіледі. Айтып кетеміз, дамыған ДҚБЖ пайдаланушылары кез келген жағдайда білуі керек емес, ДҚБЖ файлдық жүйе қолданатынын, егер қолданса, файл қалай ұйымдасқаны жөнінде. Негізінен ДҚБЖ ДҚ объектілеріне ат берудің жеке жүйесін ұстайды.
2) Оперативті жады буферлерін басқару. ДҚБЖ ДҚ белгілі өлшемімен жұмыс жасайды; түбінде бұл өлшем көбінесе оперативті жадының тиісті көлемінен көп болады. Түсінікті, деректердің кез келген элементіне үндеу кезінде сыртқы жады мен алмасу жүргізілсе, онда барлық жүйе сыртқы жады құрылғысы жылдамдығымен жұмыс істейді. Бұл жылдамдықты жоғарлатудың бір тәсілі оперативті жадыдағы деректерді буферлеу. Егер операциялық жүйе жалпы жүйелік буферлеуді жүргізсе, (UNIX ОЖ сияқты), ДҚ бөлігінде этого буферизация жөнінде ақпараты бар ДҚБЖ мақсаты үшін бұл аз. Сондықтан дамыған ДҚБЖ буферді алмастырудың жеке пәнімен оперативті жады буферлерінің жеке жиынымен ұсталынады. Барлық ДҚ оперативті жадыда тұрақты болуына бағытталған ДҚБЖ жеке бағыты болады. Бұл бағыт мынадай болжамға негізделеді, болашақта компьютерлердің оперативті жады көлемі өте үлкен болады, сондықтан буферизация жөнінде ойланбауға да болады. Бірақ бұл жұмыстардың барлығы зерттелу кезеңінде.
3) Транзакцияны басқару. Транзакция - ДҚБЖ бір бүтін болып қаралатын, ДҚ операция тізбегі. Транзакция сәтті орындалады, және ДҚБЖ ДҚ өзгерісін (COMMIT) белгілейді, сыртқы жадыдағы бұл транзакциямен жүргізілген өзгеріс ДҚ күйіне әсер етпейді. Транзакция түсінігі ДҚ логикалық бүтіндігін ұстау үшін қажет. Егер ҚЫЗМЕТКЕР және БӨЛІМ файлдарындағы ақпараттық жүйе мысалын еске түсірсек, онда ДҚ тұтастығын бұзбайтын жалғыз тәсіл, ол жаңа қызметкерді жұмысқа қабылдау операциясын орындаудағы бір транзакцияға ҚЫЗМЕТКЕР және БӨЛІМ файлдарының элементарлы операциясын біріктіру. Сонымен, транзакция механизмін ұстануда міндетті шарт ДҚБЖ бір пайдалнушылары (егер, мұндай жүйе ДҚБЖ деп аталса). Транзакция түсінігі ДҚБЖ көппайдаланушыларына да маңызды. Әр транзакция ДҚ бүтін күйінде басталғандықтан және аяқталғаннан кейін де осы күйді бүтін күйде қалдыруы, транзакция түсінігін қолдану ыңғайлы екенін білдіреді. ДҚБЖ жағынан транзакциямен орындалатын тиісті параллельді басқару кезінде, әр пайдаланушы ДҚБЖ жалғыз пайдаланушысы деп сезінеді (шындығында бұл біршама идеалды көрініс, соншалықты кейбір жағдайларда көппайдаланушыдағы ДҚБЖ пайдалуншысы). Көппайдаланушылар ДҚБЖ транзакциясын басқаруда, транзакция сериализация түсінігімен және транзакция қоспасының орындалуының сериализация жоспарымен байланысты.
Сериализациямен параллельді орындалатын транзакция деп жұмыс істеу ретінің жоспары түсіндіріледі, ондағы транзакция қоспасының қорытынды эффектісі кейбір тізбектей орындалатын эффектке эквивалентті. Қоспа транзакциясының орындалуының сериальды жоспары - бұл транзакцияны сериализацияға келтіретін жоспар. Түсінікті, егер шындығында қоспа транзакциясының сериалды орындалуына жетуге болатын болса, онда олардың белсенділігімен транзакция құрылған әр пайдаланушы үшін басқа транзакцияның қатысуы білінбейтін болады (бір пайдалнушылар режиміндегі жұмыспен салыстырғанда). Транзакция сериализациясының бірнеше базалық алгоритмі бар. Орталықтандырылған ДҚБЖ-не ДҚ синхронды басып алынған объектілеріне негізделген алгоритмдер таратылған. Сериализацияның кез келген алгоритмін қолданған кезде, ДҚ объектісіне қатынау үшін, екі немесе одан да көп транзакция арасында келіспейтін жағдай болуы мүмкін. Бұл жағдайда сериализацияны ұстау үшін бір немесе бірнеше транзакцияның шегінісін орындау керек (ДҚ орындалған барлық өзгерістерді жою). Бұл бір жағдай, көппайдаланушылардың ДҚБЖ пайдаланушысы, жүйеде басқа пайдаланушылар транзакциясының бар екендігін сезеді (жағымсыз жағдай).
4) Журнализация. ДҚБЖ қойылатын талаптардың бірі сыртқы жадыда деректердің сақталу сенімділігі болып табылады. Сақталу сенімділігі дегеніміз, ол ДҚБЖ кез келген аппараттық немесе программалық бұзылудан кейін ДҚ соңғы келісілген күйін қалпына келтіруге дайын болуы керек. Көбінесе аппараттық бұзылудың екі мүмкін түрі қарастырылады: жеңіл бұзылу, ол компьютердің аяқ астынан сөніп қалуы (мысалы, тұтыну көзінің істен шығуы), қатты бұзылу, сыртқы жады жеткізгішінде ақпараттың жоғалуы. Программалық бұзылуы мысалы болып: ДҚБЖ жұмысының апатқа ұшырауы (программадағы қате себебімен немесекейбір аппараттық бұзылу нәтижесі) немесе пайдаланушы программасының аяқ асты аяқталуы, соның нәтижесінде кейбір транзакция аяқталмаған болып қалады. Бірінші жағдайды жеңіл аппаратты бұзылудың жалпы түрі деп қарастыруға болады; екінші жағдай пайда болған кезде тек бір транзакцияны ликвидациялау қажет. Кез келген жағдайда ДҚ қалпына келтіру үшін қосымша ақпарат болуы қажет. Басқаша айтқанда, ДҚ деректі сақтау сенімділіген ұстану үшін деректердің сақталуына талап қатаң түрде қойылады, бірақ қалпына келтіруге қолданылатын деректер сенімді түрде сақталу керек. Көп ақпаратты ұстаудың мұндай көп таралған тәсілі ол ДҚ өзгеріс енгізетін журнал. Журнал - бұл ДҚ негізгі бөлігі, ДҚБЖ пайдаланушыларына рұқсат етілмеген және ДҚ негізгі бөлігінен барлық өзгерістер жөнінде жазба түседі (кейбір кезде әртүрлі физикалық дискіде орналасқан журналдың екі көшірмесі болады).
5) ДҚ тілдерін ұстану.
Деректер қорымен жұмыс істеу үшін арнайы тілдер қолданылады, толығымен айтқанда дерек қор тілдері. Бұрынғы ДҚБЖ өз функцияларына қарай бірнеше арнайы тілдер болды. Көбінесе екі тіл ерекше көрінді - ДҚ схемасын анықтау тілі (SDL - Schema Definition Language) және деректерді манипуляциялау тілдері (DML - Data Manipulation Language). SDL негізінен ДҚ логикалық құрылымын анықтау үшін керек болды.
DML деректерді манипуляциялау үшін операторлар жиынтығынан тұрды. Операторлар ДҚ деректерді енгізуге, жоюға, модификациялауға және таңдауға мүмкіндік берді. Біз ДҚБЖ бұрынғы тілдерін келесі дәрісте толығырақ қарастырамыз. Қазіргі ДҚБЖ көбінесе бірыңғай интегралданған тіл ұсталынады. Онда барлық ДҚ жұмысы үшін қажетті, оның құрылуынан бастап және деректер қорымен пайдалнушы интерфейсін қамтамасыз ететін құралдар бар. Қазіргі заман талабына сай реляционды ДҚБЖ тарлған стандартты тіл болып SQL (Structured Query Language) табылады. Осы курстың бірнеше дәрісінде SQL тілі толығымен қаралады, әзірше біз реляциялық ДҚБЖ тіл деңгейіндегі негізгі функцияларын атап шығамыз (т.с. SQL интерфейсін тарататын функциялар). Алдымен, SQL тілі SDL және DML құралдарын қарайды, т.с.с реляциялық ДҚ схемасын анықтауға және деректерді манипуляциялауға мүмкіндік береді. Бұл жағдайда ДҚ объектілеріне ат беру (реляциялық ДҚ қоры үшін - кесте мен оның тік жолына ат беру) тіл деңгейінде болады, SQL тілінің компиляторы объект аттарын олардың ішкі идентификаторына түрлендіруді жүргізеді. ДҚБЖ ішкі бөлігі (ядро) кесте мен оның тік жолын аттарымен жұмыс жасамайды. SQL тілі ДҚ тұтастығын шектейтін арнайы құралдардан тұрады. Тұтастықты шектеу арнайы кесте-каталогтарында сақталынады, және ДҚ тұтастығын бақылау тілдік деңгейде қамтамасыз етіледі, т.с.с SQL компиляторы ДҚ модификациялаудың операторларының компиляциясы кезінде ДҚ тұтастығын шектеу негізінде программалық кодты генерациялайды. SQL тілінің арнайы операторлары ДҚ көріністерін анықтауға мүмкіндік береді (реляциялық ДҚ кез келген сұраныс нәтижесі кесте болып табылады). Пайдаланушы үшін көрініс ол ДҚ сақталынатын кез келген базалық кесте, бірақ көріністер көмегімен нақты пайдаланушы үшін ДҚ шектеуге және кеңейтуге болады. Көріністі ұстау тіл деңгейінде жүргізіледі. Сонымен, ДҚ объектілерін қатынау авторизациясы SQL операторларының аранйы жиынтығы негізінде жүргізіледі. Әр түрдегі SQL операторларын орындау үшін пайдаланушы жан-жақты болуы керек.
1.6 Мәлеметтер базасын құру
Программа туралы (About Microsoft Access) - ағымдағы МҚБЖ орнатылған операциялық жүйе және ақпараттық конфигурация туралы информация беретiн терезе ашады. Негiзгi менюдiң қалған пункттерi лабораториялық жұмыстарды орындау барысында кейiн түсiндiрiледi. Негiзгi менюдiң төменгі жағына саймандар тақтасы орналасқан. Сай - мандар тақтасындағы батырмаларды солдан оңға қарай атап өтейiк:
Мәлiметтер базасын құру
Мәлiметтер базасын ашу
Сақтау
Баспаға шығару
Алдын-ала көру
Кipicтipy
Yлгi бойынша формат болдырмау
Оffiсе-пен байланыстарды талдау
Үлкен белгiшелeр
Кiшi белгiшелер
Тiзiм
Кесте
Программа
Қасиеттер
Мәліметтер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz