Бастауыш сыныпта дене тәрбиесі сабақтарында ұлттық ойындардың тәрбиелік мәні
Жоспар:
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
а) Ұлттық ойындардың мазмұны мен күрделілігі
ә) Ұлт ойынының тәрбиелік маңызы туралы пікірлер
б) Бала өміріндегі ұлттық және спорттық қимыл.қозғалыстың және ойынның алатын орны
ІІІ. Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
а) Ұлттық ойындардың мазмұны мен күрделілігі
ә) Ұлт ойынының тәрбиелік маңызы туралы пікірлер
б) Бала өміріндегі ұлттық және спорттық қимыл.қозғалыстың және ойынның алатын орны
ІІІ. Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазақтың белгілі ғалым ағартушылары Абай Құнанбаев, Шоқан Уалиханов, Ыбырай Алтынсарин халық ойындарын балаларға білім берудегі тәрбиелік мәнін жоғары бағалап, өткен ұрпақтын дәстүрі мен салтын құрметтеп, адамдардың ойы мен іс-әрекетін танып түсінуде жастардың эстетикалық адамгершілік ой талабының өсуінде оның атқаратын қызметін жоғары бағалады. Қазақтың ұлттық дене шынықтыру мәдениеті жеке тұлғаның жалпы мәдениетінің құрамдас бір бөлігі ретінде мектептегі кезеңнен қалыптаса бастайды. Сондықтан оны пайдалану тек қозғалғалмалы біліктілік, дағдыларды дамытып қана қоймайды, сонымен қатар мектеп оқушыларынан қазақтың ұлттық спорт түрлеріне деген көзқарасын қалыптастырып, дене жаттығулары мен ойындарын өз беттерінше дамытуға тәрбиелеп, оқу-ойын материалдарын бір жүйе ретінде олардың руханилығын, адамгершілігін, дене тәрбиесін тәрбиелеуге баулуды қарастырады. Бұндай жағдай Қазақстан Республикасының оқушыларының көпшілігінде ұлттық спортпен, ұлттық ойындармен, дене жаттығуларымен жүйелі түрде айналысуға деген мұқтаждықтың, осы саладағы өз бетінше жүргізілетін сабақтардың ғылыми негізделген әдістемесінің жоқтығын, сонымен қатар көптеген жалпыға міндетті білім беру мекемелерінде, мектептерде (әсіресе, ауыл мектептерінде) оқудың материалдық базасының нашарлығынан, оқушылардың оқитын орындары да қашықта болғандықтан, мектептен тыс сабақтар мүлдем жүргізілмейді. Осы жоғарыда айтқан мәселелердің бәрі аталған тақырыптың әлі де болса жан-жақты толық зерттеуді қажет ететіндігін көрсетеді.
Қазақтың белгілі ғалым ағартушылары Абай Құнанбаев, Шоқан Уалиханов, Ыбырай Алтынсарин халық ойындарын балаларға білім берудегі тәрбиелік мәнін жоғары бағалап, өткен ұрпақтын дәстүрі мен салтын құрметтеп, адамдардың ойы мен іс-әрекетін танып түсінуде жастардың эстетикалық адамгершілік ой талабының өсуінде оның атқаратын қызметін жоғары бағалады. Қазақтың ұлттық дене шынықтыру мәдениеті жеке тұлғаның жалпы мәдениетінің құрамдас бір бөлігі ретінде мектептегі кезеңнен қалыптаса бастайды. Сондықтан оны пайдалану тек қозғалғалмалы біліктілік, дағдыларды дамытып қана қоймайды, сонымен қатар мектеп оқушыларынан қазақтың ұлттық спорт түрлеріне деген көзқарасын қалыптастырып, дене жаттығулары мен ойындарын өз беттерінше дамытуға тәрбиелеп, оқу-ойын материалдарын бір жүйе ретінде олардың руханилығын, адамгершілігін, дене тәрбиесін тәрбиелеуге баулуды қарастырады. Бұндай жағдай Қазақстан Республикасының оқушыларының көпшілігінде ұлттық спортпен, ұлттық ойындармен, дене жаттығуларымен жүйелі түрде айналысуға деген мұқтаждықтың, осы саладағы өз бетінше жүргізілетін сабақтардың ғылыми негізделген әдістемесінің жоқтығын, сонымен қатар көптеген жалпыға міндетті білім беру мекемелерінде, мектептерде (әсіресе, ауыл мектептерінде) оқудың материалдық базасының нашарлығынан, оқушылардың оқитын орындары да қашықта болғандықтан, мектептен тыс сабақтар мүлдем жүргізілмейді. Осы жоғарыда айтқан мәселелердің бәрі аталған тақырыптың әлі де болса жан-жақты толық зерттеуді қажет ететіндігін көрсетеді.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. К.Бержанов, С.Мусин. Педагогика тарихы. - Алматы: Мектеп, 1972.
2. Е.Сағындықов. Ұлттық ойындарды тәрбие жұмысында қолдану. - Алматы, 1992.
3. К.Сейталиев. Тәрбие теориясы. - Алматы, 1986.
4. Ж. Қоянбаев, Р.Қоянбаев. Педагогика. - Алматы, 1998.
5. Қуаныш Т.Ш. Дене тәрбиесінің ілімі. Алматы, 2005.
6. К.Бержанов, С.Мусин. Педагогика тарихы. - Алматы: Мектеп, 1972.
7. Уанбаев Е.К., Уанбаева Ф.Ж. Дене тәрбиесі және спорттың теориясы мен әдістемесі. - Өскемен: ШҚМУ баспасы, 2006. – 270 б.
1. К.Бержанов, С.Мусин. Педагогика тарихы. - Алматы: Мектеп, 1972.
2. Е.Сағындықов. Ұлттық ойындарды тәрбие жұмысында қолдану. - Алматы, 1992.
3. К.Сейталиев. Тәрбие теориясы. - Алматы, 1986.
4. Ж. Қоянбаев, Р.Қоянбаев. Педагогика. - Алматы, 1998.
5. Қуаныш Т.Ш. Дене тәрбиесінің ілімі. Алматы, 2005.
6. К.Бержанов, С.Мусин. Педагогика тарихы. - Алматы: Мектеп, 1972.
7. Уанбаев Е.К., Уанбаева Ф.Ж. Дене тәрбиесі және спорттың теориясы мен әдістемесі. - Өскемен: ШҚМУ баспасы, 2006. – 270 б.
Тақырыбы: Бастауыш сыныпта дене тәрбиесі сабақтарында ұлттық ойындардың
тәрбиелік мәні
Жоспар:
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
а) Ұлттық ойындардың мазмұны мен күрделілігі
ә) Ұлт ойынының тәрбиелік маңызы туралы пікірлер
б) Бала өміріндегі ұлттық және спорттық қимыл-қозғалыстың және ойынның
алатын орны
ІІІ. Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазақтың белгілі ғалым ағартушылары Абай Құнанбаев, Шоқан Уалиханов, Ыбырай
Алтынсарин халық ойындарын балаларға білім берудегі тәрбиелік мәнін жоғары
бағалап, өткен ұрпақтын дәстүрі мен салтын құрметтеп, адамдардың ойы мен іс-
әрекетін танып түсінуде жастардың эстетикалық адамгершілік ой талабының
өсуінде оның атқаратын қызметін жоғары бағалады. Қазақтың ұлттық дене
шынықтыру мәдениеті жеке тұлғаның жалпы мәдениетінің құрамдас бір бөлігі
ретінде мектептегі кезеңнен қалыптаса бастайды. Сондықтан оны пайдалану тек
қозғалғалмалы біліктілік, дағдыларды дамытып қана қоймайды, сонымен қатар
мектеп оқушыларынан қазақтың ұлттық спорт түрлеріне деген көзқарасын
қалыптастырып, дене жаттығулары мен ойындарын өз беттерінше дамытуға
тәрбиелеп, оқу-ойын материалдарын бір жүйе ретінде олардың руханилығын,
адамгершілігін, дене тәрбиесін тәрбиелеуге баулуды қарастырады. Бұндай
жағдай Қазақстан Республикасының оқушыларының көпшілігінде ұлттық спортпен,
ұлттық ойындармен, дене жаттығуларымен жүйелі түрде айналысуға деген
мұқтаждықтың, осы саладағы өз бетінше жүргізілетін сабақтардың ғылыми
негізделген әдістемесінің жоқтығын, сонымен қатар көптеген жалпыға міндетті
білім беру мекемелерінде, мектептерде (әсіресе, ауыл мектептерінде) оқудың
материалдық базасының нашарлығынан, оқушылардың оқитын орындары да қашықта
болғандықтан, мектептен тыс сабақтар мүлдем жүргізілмейді. Осы жоғарыда
айтқан мәселелердің бәрі аталған тақырыптың әлі де болса жан-жақты толық
зерттеуді қажет ететіндігін көрсетеді.
Ұлттық ойындардың мазмұны мен күрделілігі. Ұлттық ойындарды мазмұны мен
күрделілігіне байланысты және балалардың жас ерекшіліктерін ескере отырып,
төменгі, орта және жоғарғы сынып оқушылары ойнайтын ойындар деп бөлуге
болады. Қажетті ойындарды өтілетін сабақ не жаттығудың алдында тұрған
педагогикалық міндеттеріне байланысты таңдап алу қажет. Дене тәрбиесі
сабағында және жаттықтыру кезінде қозғалыс ойындарын, оның ішінде ұлттық
ойындарын қолдану арнайы үйрену міндеттерін шешуге көмектеседі. Ұлттық және
эстафеталық қозғалыс ойындарын ұйымдастыра отырып оқушылардың қызығушылығын
арттыру, ұйымшылдыққа, батылдыққа және салауатты өмірге тәрбиелеу. Ұлттық
ойындарды спорттық ойын сабақтарында, жеңіл атлетика, гимнастика
сабақтарында, жалпы дене қуаты дайындығы және жаттықтыру сабақтарында
кеңінен қолдануға болады. Ұлттық ойындардың дене тәрбиесі сабағын жоғары
әдістемелік деңгейде сапалы өткізудегі пайдасы мол. Жалпы ойындарды жүйелі
түрде пайдалану, қиыншылықтарды жеңуге, еңбексүйгіш субъект ретінде
тәрбиелеуге ықпал етеді. Ұлттық ойындар жаттығулар көмегімен оқушыларды
жаттығуға керек психикалық күйге түсіреді. Көңіл күйді көтеру, көңілдену,
тактикалық ойлауды дамыту, сыртқы қоршаған ортаны тез сезіну,келешек
істелетін жұмыстарға дайындалу, жинақталу қасиеттерін қамтамасыз етеді.
Ойын жаттығуларын ойша қайталау арқылы барлық ықылас зейінді аударуға
негізделеді. Ұлы педагог В.И.Сухомлинский: Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз,
шығармашылықсыз, қиялсыз толық мәніндегі ақыл-ой тәрбиесі болмайды, —
дейді. Демек, шәкірттің ақыл-ойы, парасаты ұлттық салт-сананы сіңіру арқылы
баии түседі. Оқу үрдісінде ұлттық ойын элементтерін пайдалану сабақтың
тақырыбы мен мазмұнына сай алынады. Сонда ғана оның танымдық, тәрбиелік
маңызы арта түседі. Соның нәтижесінде өзі көрген жағдайларды отбасылық
тұрмыс пен қызмет түрлерін жаңғыртады. Мәселен, қазақтың ұлттық ойындары:
Бәйге, Көкпар, Алтын сақа, Хан талапай, Қыз қуу, Тоғызқұмалақ
Ақ серек,көк серек, Соқыр теке, Асық ойыны, Ине, жіп және түйіншек,
Әтештер қақтығысы, Қызыл ту, Мысық пен Тышқан,Теңге алу, т.б.
балалардың еңбекке деген қарым-қатынасы мен қабілеттерін арттырады. Ойын
дегеніміз – адамның ақыл-ойын дамытатын, қызықтыра отырып ойдан-ойға
жетелейтін, тынысы кең, алысқа меңзейтін, қиял мен қанат бітіретін ғажайып
нәрсе. Оқушыларды әсіресе, Сиқырлы қоржын, Көкпар, Асық секілді
ұлттық ойындарға қатыстыру өте тиімді екеніне көз жеткізу қиын емес. Бұл
ойындарды жаңа материалды бекіту немесе қайталау кезінде қолдану керек
деген пікір бар. Оқушы ойынның үстінде не соңында өзінің қатысу
белсенділігіне қарай түрлі баға алуы мүмкін. Мұғалім әр оқушының еңбегін
бағалап, ынталандырып отыруы тиіс. Ойынның тәрбиелік маңызы мынада: ол
баланы зеректікке, білгірлікке баулиды. Бабаларымыздың асыл қазыналарына
деген көзқарасын құрметтеуге сөз әсемдігін сезінуге үйретеді. Батылдыққа,
өжеттікке тәрбиелейді. Ендеше еңбекке баулу сабағын ұлттық ойындар арқылы
сабақтасытырып түсіндіру пән тақырыптарын тез, жылдам меңгеруге ықпал
етеді. Оқушының сөздік қорын байыта түседі. Ұлттық спорт түрлерi мен халық
ойындары жеткiншек ұрпақты үйлесiмдi тәрбиелеудiң ажырамас бөлiгi болып
табылады. Қазiргi дене шынықтыру практикасында ғасырлар бойы сомдалған және
сыннан өткен халық ойындары мен ұлттық спорт түрлерi құралдары арқылы
жеткiншек ұрпақты тәрбиелеудiң бай тәжiрибесiн пайдалану қажет. Ойын
баланың барлық қабілетінің дамуына, айналасындағы дүние жайлы
түсініктерінің кеңейуіне көмектеседі. Халқымыз ойындарғы тек балаларды
алдандыру, ойнату әдісі деп қарамай, олардың мінез-құлқының қалыптасу
құралы деп ерекше бағалаған. Ойын балалардың негізгі іс-әрекеті ретінде
психологиялық, анатомиялық-физиологиялық, педагогикалық маңызы зор
қызметтер атқарады. Ойын баланың даму құралы, таным көзі, білімділік,
тәрбиелік, дамытушылық мәнге ие бола отырып, адамның жеке тұлға реттінде
қалыптасуына ықпал етеді. Ойынды әрбір адам ойнап өседі, ойынды көп ойнаған
адамның дүниетанымы кең, жаны таза, жүрегі нәзік, нағыз сезімтал тұлға
болмақ. Ал кей балалар ойында шынайы өмірді бейнелесе, кей балалар ішкі
сезімін білдіреді. Ойынның дамуына және баланың ойынға араласуына әсер
ететін қызықты ойынның түрлері өте көп. Халық арасында Денсаулық -зор
байлық деп тегін айтылмаған. Демек, кезінде ұлттық ойындарды көп ойнап,
жүгіріп, далада, таза ауада жүру –жас организмнің дұрыс та сергек өсуінің
көзі болған және де балалар ойын ойнаған кезде көпшіл, Отанның болашақ
азаматы болуға, халқына адал қызмет етуге бағытталған. Сондықтан білім
берудің жаңа технологиясын пайдаланып, дене тәрбиесі пәнін жаңа
технологиялық әдіспен оқушылардың жас ерекшеліктеріне, денсаулықтарына
байланысты, ұлттық ойындарды спорттық ойын түрлеріне, сабақтың мазмұнына
қарай іріктеп алып пайдалануға кез келген дене тәрбиесі мұғалімінің
мүмкіндігі бар. Қоғамымыздың іргетасын нығайту үшін бүгінгі жастарға
үлгілі, өнегелі тәрбие беру — қазіргі міндеттердің бірі. Оқушыда жалпы
адамзаттық құндылықтар мен адамның айналадағы дүниемен жеке тұлғалық
қатынасын (этикалық, эстетикалық, адамгершілік тұрғысынан) тәрбиелеу
мақсатын халқымыздың мәдени рухани мұрасының, салт-дәстүрінің озық
үлгілерін оның бойына дарыту арқылы жүзеге асыруға болады. Осымен
байланысты бағдарлама халқымызға тән әдептілік, қонақжайлық, мейірімділік,
т.б. сияқты қасиеттер, табиғатқа деген қарым-қатынасындағы біздің халыққа
тән ерекшеліктер. Жас ұрпақ өз халқының мәдениетімен, асыл мұраларымен
ұлттық әдебиеттер арқылы танысып келеді. Халық ойынды тәрбие құралы деп
таныған. Ойынды сабақта қолдану оқушылардың ой-өрісін жетілдірумен бірге,
өз халқының асыл мұраларын бойына сіңіріп, кейінгі ұрпаққа жеткізе
білуқұралы.Бірақ оны жүргізуге арналған нақты әдістемелік құралдар жоқтың
қасы. Зерттеу жұмысында орыс тілінде жазылған әдебиеттер қолданылды. Соның
нәтижесінде қазіргі таңда тақырыптың өзектілігі туындапотыр. Халық
педагогикасының адам, отбасы, өскелең жас ұрпақты тәрбиелеу туралы арман-
мақсаттарын, орныққан пікірлерін, ұсыныстарын қамтып көрсететін
педагогикалық идеялар мен салт-дәстүрлері өткен мен қазіргінің арасындағы
байланысты көрсетеді. Ол тарихи даму барысындағы әлеуметтік мәні бар
ақпаратта (білім, білік) т.б. жиналып, ұрпақтан ұрпаққа беріліп отырады. Ең
алдымен, халық педагогикасы өскелең ұрпақтың еңбек пен өмір сүру бейнесінің
негізі болып, оларды келешектегі қызметіне дайындайды. Біздің халықтық
педлагогикада еңбек тәрбиесі өте ертеден бастау алады. Ертеден келе жатқан
еңбек тәрбиесінің әдіс-тәсілдер құралы, сөз жоқ, еңбек болып табылады.
Еңбек адамның қалыптасуы мен тәрбиеленуінде бір ұрпақтан екінші ұрпаққа
өмірлік тәжірибе береді және халықтың даму барысында шешуші роль атқарады.
Еңбек ету кезінде адамның дене, ақыл-ой, эстетикалық дамуы мен еңбек
тәрбиесі қатар жүреді.
Халықтық педагогиканың ең бір көне тиімді құралдарының біріне ойын жатады.
Ойын арқылы бала қоршаған ортаны өз бетінше зерделейді.
Сөйтіп, өзінің өмірден байқағандарын іске асырып, қоршаған адамдардың іс-
әрекетіне еліктейді. Соның нәтижесінде өзі көрген жағдайларды отбасылық
тұрмыс пен қызмет түрлерін жаңғыртады. Мәселен, қазақтың ұлттық ойындары:
Бәйге, Көкпар, Алтын сақа, Хан талапай, Қыз қуу, Тоғызқұмалақ
т.б. балалардың еңбекке деген қарым-қатынасы мен қабілеттерін арттырады.
Ойын дегеніміз – адамның ақыл-ойын дамытатын, қызықтыра отырып ойдан-ойға
жетелейтін, тынысы кең, алысқа меңзейтін, қиял мен қанат бітіретін ғажайып
нәрсе. Ұлы педагог В.И.Сухомлинский: Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз,
творчествосыз, фантазиясыз толық мәніндегі ақыл-ой тәрбиесі болмайды, —
дейді. Демек, шәкірттің ақыл-ойы, парасаты ұлттық салт-сананы сіңіру арқылы
баии түседі. Оқу үрдісінде ұлттық ойын элементтерін пайдалану сабақтың
тақырыбы мен мазмұнына сай алынады. Сонда ғана оның танымдық, тәрбиелік
маңызы арта түседі. Оқушыларды әсіресе, Сиқырлы қоржын, Көкпар, Асық
секілді ұлттық ойындарға қатыстыру өте тиімді екеніне көз жеткізу қиын
емес. Бұл ойындарды жаңа материалды бекіту немесе қайталау кезінде қолдану
керек деген пікір бар. Оқушы ойынның үстінде не соңында өзінің қатысу
белсенділігіне қарай түрлі баға алуы мүмкін. Мұғалім әр оқушының еңбегін
бағалап, ынталандырып отыруы тиіс. Ойынның тәрбиелік маңызы мынада: ол
баланы зеректікке, білгірлікке баулиды.Бабаларымыздың асыл қазыналарына
деген көзқарасын құрметтеуге сөз әсемдігін сезінуге үйретеді. Батылдыққа,
өжеттікке тәрбиелейді. Ендеше еңбекке баулу сабағын ұлттық ойындар арқылы
сабақтасытырып түсіндіру пән тақырыптарын тез, жылдам меңгеруге ықпал
етеді. Оқушының сөздік қорын байыта түседі.
Ұлт ойынының тәрбиелік маңызы туралы пікірлер. Халқымыздың ұлы
перзенттерінің бірі, аса көрнекті жазушы М.Әуезов: Біздің халқымыздың өмір
кешкен ұзақ жылдарында өздері қызықтаған алуан өнері бар ғой. Ойын деген
менің түсінуімше көңіл көтеру, жұрттың көзін қуантып, көңілін шаттандыру
ғана емес, ойынның өзінше бір ерекше мағыналары болған, — деп тегіннен
тегін айтпаса керек. Одан кейінгі кезеңде қазақ халқының бай этнографиялық
материалдарын жинақтаған және оның ішінде ұлт ойынының тәрбиелік маңызы
туралы пікір айтқандар К.А.Покровский, А.И.Ивановский, Н.И.Гродеков,
Е.А.Алекторов, Ә.Диваев, А.Левшин, Н.Пантусов, Ф.Лазаревский, П.П.Пашин,
Г.С.Запряжский, А.Шиле, А.Харунзин, А.Горячкин, П.Ходыров, Е.Букин,
О.Әлжанов, т.б. болды делінген. Е.Сағындықов өз еңбегінде: Қазақтың ұлт
ойындары тақырыпқа өте бай және әр алуан болады, — дей келіп, ұлт
ойындарын негізінен үш салаға бөліп топтастырған. Ә.Диваев Игры киргизских
детей атты еңбегінде тарихта алғаш рет қазақтың ұлттық ойындарын үш топқа
бөліп қарастырады. Қазақ балаларының ұлттық ойынына тоқталғандардың бірі –
орыс ғалымы А.Алекторов. Мәселен, оның О рождении и воспитании детей
киргизов, правилах и власти родителей (Орынбор, 1891) атты еңбегіңн атауға
болады. М.Жұмабаев ойындарды халық мәдениетінен бастау алар қайнар көзі,
ойлау қабілетінің өсу қажеттілігі, тілдің, дене шынықтыру тәрбиесінің
негізгі элементі деп тұжырымдайды. Кезінде ұлттық ойындарды зерттеген
авторлар қатарында М.Тәнекеев, Б.Төтенаев, М.Балғымбаев, Ә.Бүркітбаев, т.б.
есімдерін атауға болады. Кеңес Одағы кезіндегі ұлттық ойындардың маңызы
мен қажеттілігін көрегендікпен қарастырған ғалым Б.Төтенаев Қазақтың
ұлттық ойындары (Алматы, 1994) атты еңбегінде қазақ ойындарын бірнеше
топқа бөліп, ойын шарттарын жазып, жастар үшін тәрбиелік мәнін зерделеп,
ойын білдірген. Сабақта және тәрбиеде, яғни балабақшалар мен бастауыш
мектептерде ұлттық ойынды ұтымды пайдаланса, алдымен еңбекке баулу және
дене шынықтыру пәндерінде оқушылардың өз бетімен жұмыс жасау дағдыларын
қалыптастыру шарттары теориялық тұрғыдан негізделсе, онда оқушылардың
білімге деген құштарлығын арттыруға және халықтың асыл мұрасын бойына
сіңіріп, ұлттық сананы қалыптастыруға болады.
Қай халықтың болмасын, оның ұлттық ойындарының белгілі бір мақсаты мен
споттық, дене тәрбиеге байланысты тұрғыдан ерекше қасиеттері болады.
Сондықтан халық арасында қалыптасқан ойындар туралы сипаттамалық жинақтар,
деректер және құжаттар дұрыс зерттеу мен талдауды қажет етеді. Ұлттық
дәстүрлі халық ойындарының ел ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
тәрбиелік мәні
Жоспар:
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
а) Ұлттық ойындардың мазмұны мен күрделілігі
ә) Ұлт ойынының тәрбиелік маңызы туралы пікірлер
б) Бала өміріндегі ұлттық және спорттық қимыл-қозғалыстың және ойынның
алатын орны
ІІІ. Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазақтың белгілі ғалым ағартушылары Абай Құнанбаев, Шоқан Уалиханов, Ыбырай
Алтынсарин халық ойындарын балаларға білім берудегі тәрбиелік мәнін жоғары
бағалап, өткен ұрпақтын дәстүрі мен салтын құрметтеп, адамдардың ойы мен іс-
әрекетін танып түсінуде жастардың эстетикалық адамгершілік ой талабының
өсуінде оның атқаратын қызметін жоғары бағалады. Қазақтың ұлттық дене
шынықтыру мәдениеті жеке тұлғаның жалпы мәдениетінің құрамдас бір бөлігі
ретінде мектептегі кезеңнен қалыптаса бастайды. Сондықтан оны пайдалану тек
қозғалғалмалы біліктілік, дағдыларды дамытып қана қоймайды, сонымен қатар
мектеп оқушыларынан қазақтың ұлттық спорт түрлеріне деген көзқарасын
қалыптастырып, дене жаттығулары мен ойындарын өз беттерінше дамытуға
тәрбиелеп, оқу-ойын материалдарын бір жүйе ретінде олардың руханилығын,
адамгершілігін, дене тәрбиесін тәрбиелеуге баулуды қарастырады. Бұндай
жағдай Қазақстан Республикасының оқушыларының көпшілігінде ұлттық спортпен,
ұлттық ойындармен, дене жаттығуларымен жүйелі түрде айналысуға деген
мұқтаждықтың, осы саладағы өз бетінше жүргізілетін сабақтардың ғылыми
негізделген әдістемесінің жоқтығын, сонымен қатар көптеген жалпыға міндетті
білім беру мекемелерінде, мектептерде (әсіресе, ауыл мектептерінде) оқудың
материалдық базасының нашарлығынан, оқушылардың оқитын орындары да қашықта
болғандықтан, мектептен тыс сабақтар мүлдем жүргізілмейді. Осы жоғарыда
айтқан мәселелердің бәрі аталған тақырыптың әлі де болса жан-жақты толық
зерттеуді қажет ететіндігін көрсетеді.
Ұлттық ойындардың мазмұны мен күрделілігі. Ұлттық ойындарды мазмұны мен
күрделілігіне байланысты және балалардың жас ерекшіліктерін ескере отырып,
төменгі, орта және жоғарғы сынып оқушылары ойнайтын ойындар деп бөлуге
болады. Қажетті ойындарды өтілетін сабақ не жаттығудың алдында тұрған
педагогикалық міндеттеріне байланысты таңдап алу қажет. Дене тәрбиесі
сабағында және жаттықтыру кезінде қозғалыс ойындарын, оның ішінде ұлттық
ойындарын қолдану арнайы үйрену міндеттерін шешуге көмектеседі. Ұлттық және
эстафеталық қозғалыс ойындарын ұйымдастыра отырып оқушылардың қызығушылығын
арттыру, ұйымшылдыққа, батылдыққа және салауатты өмірге тәрбиелеу. Ұлттық
ойындарды спорттық ойын сабақтарында, жеңіл атлетика, гимнастика
сабақтарында, жалпы дене қуаты дайындығы және жаттықтыру сабақтарында
кеңінен қолдануға болады. Ұлттық ойындардың дене тәрбиесі сабағын жоғары
әдістемелік деңгейде сапалы өткізудегі пайдасы мол. Жалпы ойындарды жүйелі
түрде пайдалану, қиыншылықтарды жеңуге, еңбексүйгіш субъект ретінде
тәрбиелеуге ықпал етеді. Ұлттық ойындар жаттығулар көмегімен оқушыларды
жаттығуға керек психикалық күйге түсіреді. Көңіл күйді көтеру, көңілдену,
тактикалық ойлауды дамыту, сыртқы қоршаған ортаны тез сезіну,келешек
істелетін жұмыстарға дайындалу, жинақталу қасиеттерін қамтамасыз етеді.
Ойын жаттығуларын ойша қайталау арқылы барлық ықылас зейінді аударуға
негізделеді. Ұлы педагог В.И.Сухомлинский: Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз,
шығармашылықсыз, қиялсыз толық мәніндегі ақыл-ой тәрбиесі болмайды, —
дейді. Демек, шәкірттің ақыл-ойы, парасаты ұлттық салт-сананы сіңіру арқылы
баии түседі. Оқу үрдісінде ұлттық ойын элементтерін пайдалану сабақтың
тақырыбы мен мазмұнына сай алынады. Сонда ғана оның танымдық, тәрбиелік
маңызы арта түседі. Соның нәтижесінде өзі көрген жағдайларды отбасылық
тұрмыс пен қызмет түрлерін жаңғыртады. Мәселен, қазақтың ұлттық ойындары:
Бәйге, Көкпар, Алтын сақа, Хан талапай, Қыз қуу, Тоғызқұмалақ
Ақ серек,көк серек, Соқыр теке, Асық ойыны, Ине, жіп және түйіншек,
Әтештер қақтығысы, Қызыл ту, Мысық пен Тышқан,Теңге алу, т.б.
балалардың еңбекке деген қарым-қатынасы мен қабілеттерін арттырады. Ойын
дегеніміз – адамның ақыл-ойын дамытатын, қызықтыра отырып ойдан-ойға
жетелейтін, тынысы кең, алысқа меңзейтін, қиял мен қанат бітіретін ғажайып
нәрсе. Оқушыларды әсіресе, Сиқырлы қоржын, Көкпар, Асық секілді
ұлттық ойындарға қатыстыру өте тиімді екеніне көз жеткізу қиын емес. Бұл
ойындарды жаңа материалды бекіту немесе қайталау кезінде қолдану керек
деген пікір бар. Оқушы ойынның үстінде не соңында өзінің қатысу
белсенділігіне қарай түрлі баға алуы мүмкін. Мұғалім әр оқушының еңбегін
бағалап, ынталандырып отыруы тиіс. Ойынның тәрбиелік маңызы мынада: ол
баланы зеректікке, білгірлікке баулиды. Бабаларымыздың асыл қазыналарына
деген көзқарасын құрметтеуге сөз әсемдігін сезінуге үйретеді. Батылдыққа,
өжеттікке тәрбиелейді. Ендеше еңбекке баулу сабағын ұлттық ойындар арқылы
сабақтасытырып түсіндіру пән тақырыптарын тез, жылдам меңгеруге ықпал
етеді. Оқушының сөздік қорын байыта түседі. Ұлттық спорт түрлерi мен халық
ойындары жеткiншек ұрпақты үйлесiмдi тәрбиелеудiң ажырамас бөлiгi болып
табылады. Қазiргi дене шынықтыру практикасында ғасырлар бойы сомдалған және
сыннан өткен халық ойындары мен ұлттық спорт түрлерi құралдары арқылы
жеткiншек ұрпақты тәрбиелеудiң бай тәжiрибесiн пайдалану қажет. Ойын
баланың барлық қабілетінің дамуына, айналасындағы дүние жайлы
түсініктерінің кеңейуіне көмектеседі. Халқымыз ойындарғы тек балаларды
алдандыру, ойнату әдісі деп қарамай, олардың мінез-құлқының қалыптасу
құралы деп ерекше бағалаған. Ойын балалардың негізгі іс-әрекеті ретінде
психологиялық, анатомиялық-физиологиялық, педагогикалық маңызы зор
қызметтер атқарады. Ойын баланың даму құралы, таным көзі, білімділік,
тәрбиелік, дамытушылық мәнге ие бола отырып, адамның жеке тұлға реттінде
қалыптасуына ықпал етеді. Ойынды әрбір адам ойнап өседі, ойынды көп ойнаған
адамның дүниетанымы кең, жаны таза, жүрегі нәзік, нағыз сезімтал тұлға
болмақ. Ал кей балалар ойында шынайы өмірді бейнелесе, кей балалар ішкі
сезімін білдіреді. Ойынның дамуына және баланың ойынға араласуына әсер
ететін қызықты ойынның түрлері өте көп. Халық арасында Денсаулық -зор
байлық деп тегін айтылмаған. Демек, кезінде ұлттық ойындарды көп ойнап,
жүгіріп, далада, таза ауада жүру –жас организмнің дұрыс та сергек өсуінің
көзі болған және де балалар ойын ойнаған кезде көпшіл, Отанның болашақ
азаматы болуға, халқына адал қызмет етуге бағытталған. Сондықтан білім
берудің жаңа технологиясын пайдаланып, дене тәрбиесі пәнін жаңа
технологиялық әдіспен оқушылардың жас ерекшеліктеріне, денсаулықтарына
байланысты, ұлттық ойындарды спорттық ойын түрлеріне, сабақтың мазмұнына
қарай іріктеп алып пайдалануға кез келген дене тәрбиесі мұғалімінің
мүмкіндігі бар. Қоғамымыздың іргетасын нығайту үшін бүгінгі жастарға
үлгілі, өнегелі тәрбие беру — қазіргі міндеттердің бірі. Оқушыда жалпы
адамзаттық құндылықтар мен адамның айналадағы дүниемен жеке тұлғалық
қатынасын (этикалық, эстетикалық, адамгершілік тұрғысынан) тәрбиелеу
мақсатын халқымыздың мәдени рухани мұрасының, салт-дәстүрінің озық
үлгілерін оның бойына дарыту арқылы жүзеге асыруға болады. Осымен
байланысты бағдарлама халқымызға тән әдептілік, қонақжайлық, мейірімділік,
т.б. сияқты қасиеттер, табиғатқа деген қарым-қатынасындағы біздің халыққа
тән ерекшеліктер. Жас ұрпақ өз халқының мәдениетімен, асыл мұраларымен
ұлттық әдебиеттер арқылы танысып келеді. Халық ойынды тәрбие құралы деп
таныған. Ойынды сабақта қолдану оқушылардың ой-өрісін жетілдірумен бірге,
өз халқының асыл мұраларын бойына сіңіріп, кейінгі ұрпаққа жеткізе
білуқұралы.Бірақ оны жүргізуге арналған нақты әдістемелік құралдар жоқтың
қасы. Зерттеу жұмысында орыс тілінде жазылған әдебиеттер қолданылды. Соның
нәтижесінде қазіргі таңда тақырыптың өзектілігі туындапотыр. Халық
педагогикасының адам, отбасы, өскелең жас ұрпақты тәрбиелеу туралы арман-
мақсаттарын, орныққан пікірлерін, ұсыныстарын қамтып көрсететін
педагогикалық идеялар мен салт-дәстүрлері өткен мен қазіргінің арасындағы
байланысты көрсетеді. Ол тарихи даму барысындағы әлеуметтік мәні бар
ақпаратта (білім, білік) т.б. жиналып, ұрпақтан ұрпаққа беріліп отырады. Ең
алдымен, халық педагогикасы өскелең ұрпақтың еңбек пен өмір сүру бейнесінің
негізі болып, оларды келешектегі қызметіне дайындайды. Біздің халықтық
педлагогикада еңбек тәрбиесі өте ертеден бастау алады. Ертеден келе жатқан
еңбек тәрбиесінің әдіс-тәсілдер құралы, сөз жоқ, еңбек болып табылады.
Еңбек адамның қалыптасуы мен тәрбиеленуінде бір ұрпақтан екінші ұрпаққа
өмірлік тәжірибе береді және халықтың даму барысында шешуші роль атқарады.
Еңбек ету кезінде адамның дене, ақыл-ой, эстетикалық дамуы мен еңбек
тәрбиесі қатар жүреді.
Халықтық педагогиканың ең бір көне тиімді құралдарының біріне ойын жатады.
Ойын арқылы бала қоршаған ортаны өз бетінше зерделейді.
Сөйтіп, өзінің өмірден байқағандарын іске асырып, қоршаған адамдардың іс-
әрекетіне еліктейді. Соның нәтижесінде өзі көрген жағдайларды отбасылық
тұрмыс пен қызмет түрлерін жаңғыртады. Мәселен, қазақтың ұлттық ойындары:
Бәйге, Көкпар, Алтын сақа, Хан талапай, Қыз қуу, Тоғызқұмалақ
т.б. балалардың еңбекке деген қарым-қатынасы мен қабілеттерін арттырады.
Ойын дегеніміз – адамның ақыл-ойын дамытатын, қызықтыра отырып ойдан-ойға
жетелейтін, тынысы кең, алысқа меңзейтін, қиял мен қанат бітіретін ғажайып
нәрсе. Ұлы педагог В.И.Сухомлинский: Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз,
творчествосыз, фантазиясыз толық мәніндегі ақыл-ой тәрбиесі болмайды, —
дейді. Демек, шәкірттің ақыл-ойы, парасаты ұлттық салт-сананы сіңіру арқылы
баии түседі. Оқу үрдісінде ұлттық ойын элементтерін пайдалану сабақтың
тақырыбы мен мазмұнына сай алынады. Сонда ғана оның танымдық, тәрбиелік
маңызы арта түседі. Оқушыларды әсіресе, Сиқырлы қоржын, Көкпар, Асық
секілді ұлттық ойындарға қатыстыру өте тиімді екеніне көз жеткізу қиын
емес. Бұл ойындарды жаңа материалды бекіту немесе қайталау кезінде қолдану
керек деген пікір бар. Оқушы ойынның үстінде не соңында өзінің қатысу
белсенділігіне қарай түрлі баға алуы мүмкін. Мұғалім әр оқушының еңбегін
бағалап, ынталандырып отыруы тиіс. Ойынның тәрбиелік маңызы мынада: ол
баланы зеректікке, білгірлікке баулиды.Бабаларымыздың асыл қазыналарына
деген көзқарасын құрметтеуге сөз әсемдігін сезінуге үйретеді. Батылдыққа,
өжеттікке тәрбиелейді. Ендеше еңбекке баулу сабағын ұлттық ойындар арқылы
сабақтасытырып түсіндіру пән тақырыптарын тез, жылдам меңгеруге ықпал
етеді. Оқушының сөздік қорын байыта түседі.
Ұлт ойынының тәрбиелік маңызы туралы пікірлер. Халқымыздың ұлы
перзенттерінің бірі, аса көрнекті жазушы М.Әуезов: Біздің халқымыздың өмір
кешкен ұзақ жылдарында өздері қызықтаған алуан өнері бар ғой. Ойын деген
менің түсінуімше көңіл көтеру, жұрттың көзін қуантып, көңілін шаттандыру
ғана емес, ойынның өзінше бір ерекше мағыналары болған, — деп тегіннен
тегін айтпаса керек. Одан кейінгі кезеңде қазақ халқының бай этнографиялық
материалдарын жинақтаған және оның ішінде ұлт ойынының тәрбиелік маңызы
туралы пікір айтқандар К.А.Покровский, А.И.Ивановский, Н.И.Гродеков,
Е.А.Алекторов, Ә.Диваев, А.Левшин, Н.Пантусов, Ф.Лазаревский, П.П.Пашин,
Г.С.Запряжский, А.Шиле, А.Харунзин, А.Горячкин, П.Ходыров, Е.Букин,
О.Әлжанов, т.б. болды делінген. Е.Сағындықов өз еңбегінде: Қазақтың ұлт
ойындары тақырыпқа өте бай және әр алуан болады, — дей келіп, ұлт
ойындарын негізінен үш салаға бөліп топтастырған. Ә.Диваев Игры киргизских
детей атты еңбегінде тарихта алғаш рет қазақтың ұлттық ойындарын үш топқа
бөліп қарастырады. Қазақ балаларының ұлттық ойынына тоқталғандардың бірі –
орыс ғалымы А.Алекторов. Мәселен, оның О рождении и воспитании детей
киргизов, правилах и власти родителей (Орынбор, 1891) атты еңбегіңн атауға
болады. М.Жұмабаев ойындарды халық мәдениетінен бастау алар қайнар көзі,
ойлау қабілетінің өсу қажеттілігі, тілдің, дене шынықтыру тәрбиесінің
негізгі элементі деп тұжырымдайды. Кезінде ұлттық ойындарды зерттеген
авторлар қатарында М.Тәнекеев, Б.Төтенаев, М.Балғымбаев, Ә.Бүркітбаев, т.б.
есімдерін атауға болады. Кеңес Одағы кезіндегі ұлттық ойындардың маңызы
мен қажеттілігін көрегендікпен қарастырған ғалым Б.Төтенаев Қазақтың
ұлттық ойындары (Алматы, 1994) атты еңбегінде қазақ ойындарын бірнеше
топқа бөліп, ойын шарттарын жазып, жастар үшін тәрбиелік мәнін зерделеп,
ойын білдірген. Сабақта және тәрбиеде, яғни балабақшалар мен бастауыш
мектептерде ұлттық ойынды ұтымды пайдаланса, алдымен еңбекке баулу және
дене шынықтыру пәндерінде оқушылардың өз бетімен жұмыс жасау дағдыларын
қалыптастыру шарттары теориялық тұрғыдан негізделсе, онда оқушылардың
білімге деген құштарлығын арттыруға және халықтың асыл мұрасын бойына
сіңіріп, ұлттық сананы қалыптастыруға болады.
Қай халықтың болмасын, оның ұлттық ойындарының белгілі бір мақсаты мен
споттық, дене тәрбиеге байланысты тұрғыдан ерекше қасиеттері болады.
Сондықтан халық арасында қалыптасқан ойындар туралы сипаттамалық жинақтар,
деректер және құжаттар дұрыс зерттеу мен талдауды қажет етеді. Ұлттық
дәстүрлі халық ойындарының ел ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz