Кәмелетке толмағандар арасындағы қадағалаусыздықпен күресудегі ІІО-ның қызметі
Түсінік хат
Кіріспе
1. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың алдын алу саласындағы мемлекеттік органдардың функциялары және өкілеттіктері
1.1 Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың алдын алу саласындағы ІІО негiзгi мiндеттерi
1.2 Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң, Жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдардың құзыретi
1.3 Қазақстандағы кәмелетке толмағандардың ісі және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі комиссиялар
2. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың алдын алу саласындағы мемлекеттiк саясат
2.1 Қазақстандағы балалардың құқықтарын қорғау инфрақұрылымы
2.2 Қазақстанда ратификацияланған балаларға қатысты халықаралық құқықтық актілер
2.3 Қазақстандағы балалар құқығын қорғау бойынша заңнама
2.4 Кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықтар профилактикасының халықаралық тәжірибесі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
1. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың алдын алу саласындағы мемлекеттік органдардың функциялары және өкілеттіктері
1.1 Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың алдын алу саласындағы ІІО негiзгi мiндеттерi
1.2 Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң, Жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдардың құзыретi
1.3 Қазақстандағы кәмелетке толмағандардың ісі және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі комиссиялар
2. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың алдын алу саласындағы мемлекеттiк саясат
2.1 Қазақстандағы балалардың құқықтарын қорғау инфрақұрылымы
2.2 Қазақстанда ратификацияланған балаларға қатысты халықаралық құқықтық актілер
2.3 Қазақстандағы балалар құқығын қорғау бойынша заңнама
2.4 Кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықтар профилактикасының халықаралық тәжірибесі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кәмелетке толмағандар деген кімдер? Бұл терминді этимологиялық тұрғыдан - «кәмелеттік» жасқа толмаған адам деп түсіндіруге болады. Яғни, белгілі бір жас кезеңіне жетпеген тұлға. Және бұл кезеңнің шегі түрлі тарихи кезеңдер мен түрлі елдерде әртүрлі болды. Көптеген елдерде кәмелетке 18 жаста толады. Ал кейбір елдерде – кәмелеттік жас 21 жас болып табылады. Кәмелетке толмаған деп 18 жасқа толмаған баланы айтуға болады. Қай жастан басталады деген сауалдың туындауы заңды да. Үш жаста да, бес жаста да, тіпті он жастағы баланы кәмелетке толмаған деп айтуға бола ма?
«Кәмелетке толмаған» деген ұғым көп жағдайда заң терминологиясында қолданылады және қылмыстық жауапкершілік туындайтын жаспен байланыстырылады. Бұл жағдайда да бұл шек түрлі елдерде әртүрлі болады. Мысалы, Ұлыбританияда қылмыстық жауапкершілік 10 жастан басталады, Польшада - 13 жастан. Ресей мен Қазақстанда 14 жастан басталады.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 78-бабына сәйкес, кәмелетке толмағандар деп «қылмыс жасаған уақытында он төрт жасқа толған, бірақ әлі он сегізге толмаған тұлғалар танылады» [43, 48 б.]. Осындай анықтамаға сәйкес, кәмелетке толмаған деп, 14 жастан 18 жасқа дейінгі баланы айтуға болады. Алайда 14 жасқа толмаған балалар да құқық бұзушылық жасайды. Егер бала 11-12 жаста болса және ол құқық бұзушылықты жасаса, онда ол қылмыстық жауапкершілікке тартылмайды. Бірақ бұл жағдайда ол кәмелетке толмаған деп есептелуі мүмкін бе? Әр қоғамның өзіне тән идеологиясы болатынын ескерсек, біздің әлі күнге дейін қол жеткізе алмай келе жатқан кем тұсымыз дүние танымы мен көзқарасы өзгерген жастар қауымын жетелеп, дұрыс жолға салып жіберетіндей жаңа тәлім-тәрбие бағытының осалдығы дер едік. Жастар қауымымен айналысып жүрген мамандар қауымы да мұны жоққа шығармайды. Жылдан жылға күрделеніп бара жатқан жастар арасындағы тәлім-тәрбие жұмыстарын заман талабына сай жаңа жүйеге бейімдеу мақсатында өткізіліп жүрген алқалы жиындардың да оңды нәтижеге қол жеткізбей, жай әңгіме деңгейінен аса алмай қалатындығының астарында айналып өтуге болмайтын осындай ақиқат себептер бар сияқты. Қай кезде де қылмыстың кейде азайып, кейде көбейіп тербеліп отыратындығы қоғамдағы әл-ауқат деңгейінің ахуалына байланысты. Сондықтан да тарыдай шашылып жатқан тәлім-тәрбие жұмыстары мен патриоттық рухты бір бағытқа шоғырландыратындай қутты идеологияны экономикалық әлеуметтік мәселелермен қатар дамытпайынша уақыт шабысынан артта қалып, тұйыққа тіреле беретіміз белгілі жағдай. Осындай орыны ойсырай көрініп тұрған осал буын күнделікті тіршілікте жол таппай дағдарған көптеген жасөспірімдердің кейде жансақтықпен, ал кейде ауыр қылмысқа ашықтан ашық баруына өзінді ықпалын тигізетін негізгі факторларға айналып келеді. ҚР Қылмыстық кодексі аталған санаттағы тұлғалардың қылмыстық жауапкершілігінің ерекшеліктерін бекітіп, оны ерекше демографиялық топқа бөлудің жастық белгілерін анықтады.
Кәмелетке толмағандардың
«Кәмелетке толмаған» деген ұғым көп жағдайда заң терминологиясында қолданылады және қылмыстық жауапкершілік туындайтын жаспен байланыстырылады. Бұл жағдайда да бұл шек түрлі елдерде әртүрлі болады. Мысалы, Ұлыбританияда қылмыстық жауапкершілік 10 жастан басталады, Польшада - 13 жастан. Ресей мен Қазақстанда 14 жастан басталады.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 78-бабына сәйкес, кәмелетке толмағандар деп «қылмыс жасаған уақытында он төрт жасқа толған, бірақ әлі он сегізге толмаған тұлғалар танылады» [43, 48 б.]. Осындай анықтамаға сәйкес, кәмелетке толмаған деп, 14 жастан 18 жасқа дейінгі баланы айтуға болады. Алайда 14 жасқа толмаған балалар да құқық бұзушылық жасайды. Егер бала 11-12 жаста болса және ол құқық бұзушылықты жасаса, онда ол қылмыстық жауапкершілікке тартылмайды. Бірақ бұл жағдайда ол кәмелетке толмаған деп есептелуі мүмкін бе? Әр қоғамның өзіне тән идеологиясы болатынын ескерсек, біздің әлі күнге дейін қол жеткізе алмай келе жатқан кем тұсымыз дүние танымы мен көзқарасы өзгерген жастар қауымын жетелеп, дұрыс жолға салып жіберетіндей жаңа тәлім-тәрбие бағытының осалдығы дер едік. Жастар қауымымен айналысып жүрген мамандар қауымы да мұны жоққа шығармайды. Жылдан жылға күрделеніп бара жатқан жастар арасындағы тәлім-тәрбие жұмыстарын заман талабына сай жаңа жүйеге бейімдеу мақсатында өткізіліп жүрген алқалы жиындардың да оңды нәтижеге қол жеткізбей, жай әңгіме деңгейінен аса алмай қалатындығының астарында айналып өтуге болмайтын осындай ақиқат себептер бар сияқты. Қай кезде де қылмыстың кейде азайып, кейде көбейіп тербеліп отыратындығы қоғамдағы әл-ауқат деңгейінің ахуалына байланысты. Сондықтан да тарыдай шашылып жатқан тәлім-тәрбие жұмыстары мен патриоттық рухты бір бағытқа шоғырландыратындай қутты идеологияны экономикалық әлеуметтік мәселелермен қатар дамытпайынша уақыт шабысынан артта қалып, тұйыққа тіреле беретіміз белгілі жағдай. Осындай орыны ойсырай көрініп тұрған осал буын күнделікті тіршілікте жол таппай дағдарған көптеген жасөспірімдердің кейде жансақтықпен, ал кейде ауыр қылмысқа ашықтан ашық баруына өзінді ықпалын тигізетін негізгі факторларға айналып келеді. ҚР Қылмыстық кодексі аталған санаттағы тұлғалардың қылмыстық жауапкершілігінің ерекшеліктерін бекітіп, оны ерекше демографиялық топқа бөлудің жастық белгілерін анықтады.
Кәмелетке толмағандардың
1. Назарбаев Н. Ә. Ғасырлар тоғысында. – Алматы: Өнер, 1996.
2. Башкатов И.П. Бейресми жеткіншек-жастар топтарының психологиясы.
М.: Информпечать, 2000. – 336 б
3. Беличева С.А. Превентивті психология негіздері. – М.: «Ресейдің әлеуметтік
денсаулығы» Консорциумының редакциялық-баспа орталығы, 1993. –199б.
4. Бойко А.А. Оқушылардың бейәлеуметтік мінез-құлқының профилактикасының әлеуметтік-психологиялық аспектілері.// Бейімделу және
аман қалу. – 1995. – N10.
5. Боссарт А.Б. Жас немесе тәрбие парадокстары. – М.: Просвещение, 1991.
6. Жас және педагогикалық психология/ Петровский А.В. редак. – М., 1996.
7. Вилюнас В.К. Адам мотивациясының психологиялық механизмдері. – М., 1990.
8. Еникеева Д.Д. Кең тараған психиатрия. – М., 1998
9. Ермолич С.Я. Девиантты мінез-құлықтың ерте профилактикасының
тиімділігін арттыру шарттары ретінде жеткіншектердегі құнды-нормативтік
білімдер. //Әлеуметтік-педагогикалық жұмыс. –1999. – N6.
10. Заморев С.И., Кудрявцева С.В. Ойыннан тұлғаның дамуына. Практикалық
басшылық. «Ұйымдастыру ұжымдарында балаларды сауықтыру». – СПб.,
1995.
11. Захаров А.И. Баланың мінез-құлқындағы ауытқулар. – М., 1993.
12. Змановская Е.В. Девиантология: Ауытқушылық мінез-құлық психология-
сы. – М., 2003.
13. Кибирев А.А., Сеньчукова И.В. Мектеп жағдайында қатерлі топ балалары-
мен жұмыс үлгісі мен технологиясы – Оқу-әдістемелік құрал. – Хабаровск, 2005
14. Клышевич Н.Ю. Әлеуметтік ортадағы мектеп оқушыларының психикалық
бейімделуінің тиімділік шарттары.// Қазіргі заман жағдайында тұлғаның
ізгілікті қалыптасуы: мақалалар жинағы Торхова А.В. редак.. Мн., 1998.
15. Кон И.С. Ерте жастық шақ психологиясы. – М., 1989.
16. Кондратьева С.В. Практикалық психология: оқу-әдістемелік құрал. –
Минск: Университетское, 1997.
2. Башкатов И.П. Бейресми жеткіншек-жастар топтарының психологиясы.
М.: Информпечать, 2000. – 336 б
3. Беличева С.А. Превентивті психология негіздері. – М.: «Ресейдің әлеуметтік
денсаулығы» Консорциумының редакциялық-баспа орталығы, 1993. –199б.
4. Бойко А.А. Оқушылардың бейәлеуметтік мінез-құлқының профилактикасының әлеуметтік-психологиялық аспектілері.// Бейімделу және
аман қалу. – 1995. – N10.
5. Боссарт А.Б. Жас немесе тәрбие парадокстары. – М.: Просвещение, 1991.
6. Жас және педагогикалық психология/ Петровский А.В. редак. – М., 1996.
7. Вилюнас В.К. Адам мотивациясының психологиялық механизмдері. – М., 1990.
8. Еникеева Д.Д. Кең тараған психиатрия. – М., 1998
9. Ермолич С.Я. Девиантты мінез-құлықтың ерте профилактикасының
тиімділігін арттыру шарттары ретінде жеткіншектердегі құнды-нормативтік
білімдер. //Әлеуметтік-педагогикалық жұмыс. –1999. – N6.
10. Заморев С.И., Кудрявцева С.В. Ойыннан тұлғаның дамуына. Практикалық
басшылық. «Ұйымдастыру ұжымдарында балаларды сауықтыру». – СПб.,
1995.
11. Захаров А.И. Баланың мінез-құлқындағы ауытқулар. – М., 1993.
12. Змановская Е.В. Девиантология: Ауытқушылық мінез-құлық психология-
сы. – М., 2003.
13. Кибирев А.А., Сеньчукова И.В. Мектеп жағдайында қатерлі топ балалары-
мен жұмыс үлгісі мен технологиясы – Оқу-әдістемелік құрал. – Хабаровск, 2005
14. Клышевич Н.Ю. Әлеуметтік ортадағы мектеп оқушыларының психикалық
бейімделуінің тиімділік шарттары.// Қазіргі заман жағдайында тұлғаның
ізгілікті қалыптасуы: мақалалар жинағы Торхова А.В. редак.. Мн., 1998.
15. Кон И.С. Ерте жастық шақ психологиясы. – М., 1989.
16. Кондратьева С.В. Практикалық психология: оқу-әдістемелік құрал. –
Минск: Университетское, 1997.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 74 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 74 бет
Таңдаулыға:
Тақырыбы: Кәмелетке толмағандар арасындағы қадағалаусыздықпен күресудегі
ІІО-ның қызметі
Жоспар:
Түсінік хат
Кіріспе
1. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың,
қадағалаусыз және панасыз қалудың алдын алу саласындағы мемлекеттік
органдардың функциялары және өкілеттіктері
1. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз
және панасыз қалудың алдын алу саласындағы ІІО негiзгi мiндеттерi
2. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң, Жергiлiктi өкiлдi және атқарушы
органдардың құзыретi
3. Қазақстандағы кәмелетке толмағандардың ісі және олардың құқықтарын
қорғау жөніндегі комиссиялар
2. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың,
қадағалаусыз және панасыз қалудың алдын алу саласындағы мемлекеттiк
саясат
2.1 Қазақстандағы балалардың құқықтарын қорғау инфрақұрылымы
2.2 Қазақстанда ратификацияланған балаларға қатысты халықаралық
құқықтық актілер
2.3 Қазақстандағы балалар құқығын қорғау бойынша заңнама
2.4 Кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықтар
профилактикасының халықаралық тәжірибесі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Түсінік хат
“Кәмелетке толмағандар арасындағы қадағалаусыздықпен күресудегі ІІО-ның
қызметі”
Әкімшілік құқық пәні бойынша
Бітіру жұмысы
Т Ү Й І Н І
Зерттеудің нысаны – жұмыс Әкімшілік құқық пәні бойынша кәмелетке
толмағандар арасындағы қадағалаусыздықпен күресудегі ІІО-ның қызметінің
ерекшеліктеріне арналған. Зерттеу тақырыбының көкейкестілігі, Қазақстанда
берілген құқықтық институттың жеткілікті ғылыми зерттелмегенімен
түсіндіріледі.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты – кәмелетке толмағандар арасындағы
қадағалаусыздықпен күресудегі ІІО-ның қызметін белгілеп, олардың
ікімшіліктік заң нормаларында орын тауып, нақтылы көрсетілуін анықтау.
Осы мақсатқа сәйкес зерттеудің міндеттері мыналар:
1. Әкімшілік құқықтық зерттеулер тұрғысынан қылмысты тергеудегі негізгі
мақсаттарын анықтау.
2. кәмелетке толмағандар арасындағы қадағалаусыздықпен күресуге қысқаша
сипаттама беру.
3. Теріс қылықтардың алдын алудағы кәмелет жасына толмағандар тұлғасының
мәнін ашу.
4. Анықтауға жататын мән-жайларды белгілеу.
5. Кәмелетке толмағандар арасындағы қадағалаусыздықпен күресудегі ІІО-ның
қызметінің әрекеттерін сипаттап беру.
6. Кәмелетке толмағандар арасындағы қадағалаусыздықпен күресудегі ІІО-ның
қызметінің шешетін мәселелерін белгілеу.
Жұмыстың методологиясы мен тәсілдемесі
Зерттеудің методологиялық және теориялық негізі – диалектика заңдары,
социология, педагогика және психология ғылымдарының негізгі қағидалары,
қылмыстық құқық және криминология ғылымдарының басты-басты қағидалары мен
тұжырымдары болып табылады.
Зерттеудің объектісі – кәмелетке толмағандар арасындағы
қадағалаусыздықпен күресудегі ІІО-ның қызметі болып табылады.
Зерттеудің нақты заты – кәмелетке толмағандар арасындағы
қадағалаусыздықпен күресудегі ІІО-ның қызметі, олардың жасы кәмелетке
толмағандарға қатысты ерекшеліктері және оларды заң нормаларында және сот
тәжірибесінде ескеру жолдары табылады.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы – Қазақстан Республикасында тұңғыш
рет арнайы түрде кәмелетке толмағандар арасындағы қадағалаусыздықпен
күресудегі ІІО-ның қызметі мәселесінің зерттелуінде жатыр.
Зерттеудің құрылымы мен көлемі
Дипломдық жұмыстың құрылымы Кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытынды мен
әдебиет тізімдерінен тұрады. Жалпы көлемі 66 бет.
Кіріспе
Кәмелетке толмағандар деген кімдер? Бұл терминді
этимологиялық тұрғыдан - кәмелеттік жасқа толмаған адам деп түсіндіруге
болады. Яғни, белгілі бір жас кезеңіне жетпеген тұлға. Және бұл кезеңнің
шегі түрлі тарихи кезеңдер мен түрлі елдерде әртүрлі болды. Көптеген
елдерде кәмелетке 18 жаста толады. Ал кейбір елдерде – кәмелеттік жас 21
жас болып табылады. Кәмелетке толмаған деп 18 жасқа толмаған баланы айтуға
болады. Қай жастан басталады деген сауалдың туындауы заңды да. Үш жаста да,
бес жаста да, тіпті он жастағы баланы кәмелетке толмаған деп айтуға бола
ма?
Кәмелетке толмаған деген ұғым көп жағдайда заң
терминологиясында қолданылады және қылмыстық жауапкершілік туындайтын
жаспен байланыстырылады. Бұл жағдайда да бұл шек түрлі елдерде әртүрлі
болады. Мысалы, Ұлыбританияда қылмыстық жауапкершілік 10 жастан басталады,
Польшада - 13 жастан. Ресей мен Қазақстанда 14 жастан басталады.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 78-бабына сәйкес,
кәмелетке толмағандар деп қылмыс жасаған уақытында он төрт жасқа толған,
бірақ әлі он сегізге толмаған тұлғалар танылады [43, 48 б.]. Осындай
анықтамаға сәйкес, кәмелетке толмаған деп, 14 жастан 18 жасқа дейінгі
баланы айтуға болады. Алайда 14 жасқа толмаған балалар да құқық бұзушылық
жасайды. Егер бала 11-12 жаста болса және ол құқық бұзушылықты жасаса, онда
ол қылмыстық жауапкершілікке тартылмайды. Бірақ бұл жағдайда ол кәмелетке
толмаған деп есептелуі мүмкін бе? Әр қоғамның өзіне тән идеологиясы
болатынын ескерсек, біздің әлі күнге дейін қол жеткізе алмай келе жатқан
кем тұсымыз дүние танымы мен көзқарасы өзгерген жастар қауымын жетелеп,
дұрыс жолға салып жіберетіндей жаңа тәлім-тәрбие бағытының осалдығы дер
едік. Жастар қауымымен айналысып жүрген мамандар қауымы да мұны жоққа
шығармайды. Жылдан жылға күрделеніп бара жатқан жастар арасындағы тәлім-
тәрбие жұмыстарын заман талабына сай жаңа жүйеге бейімдеу мақсатында
өткізіліп жүрген алқалы жиындардың да оңды нәтижеге қол жеткізбей, жай
әңгіме деңгейінен аса алмай қалатындығының астарында айналып өтуге
болмайтын осындай ақиқат себептер бар сияқты. Қай кезде де қылмыстың кейде
азайып, кейде көбейіп тербеліп отыратындығы қоғамдағы әл-ауқат деңгейінің
ахуалына байланысты. Сондықтан да тарыдай шашылып жатқан тәлім-тәрбие
жұмыстары мен патриоттық рухты бір бағытқа шоғырландыратындай қутты
идеологияны экономикалық әлеуметтік мәселелермен қатар дамытпайынша уақыт
шабысынан артта қалып, тұйыққа тіреле беретіміз белгілі жағдай. Осындай
орыны ойсырай көрініп тұрған осал буын күнделікті тіршілікте жол таппай
дағдарған көптеген жасөспірімдердің кейде жансақтықпен, ал кейде ауыр
қылмысқа ашықтан ашық баруына өзінді ықпалын тигізетін негізгі
факторларға айналып келеді. ҚР Қылмыстық кодексі аталған санаттағы
тұлғалардың қылмыстық жауапкершілігінің ерекшеліктерін бекітіп, оны ерекше
демографиялық топқа бөлудің жастық белгілерін анықтады.
Кәмелетке толмағандардың жағдайлары ғалымдар мен тәжірибелік
қызметкерлердің көңілін бірнеше себептерге байланысты алады. Ең бастысы-
жас уақытында қадағалаусыз қалып теріс қылық жасап отырған тұлғалар,
кейіннен, әдетте, түзеуге келмейді және ересек, рецидивті қылмыстылықтың
негізгі резервін құрады.
Кез келген қоғамның ерекше қамқорлығы пәні ретінде өсіп келе жатқан
ұрпақтың денсаулығын қорғау және нығайту, олардың ортасында пайда болатын
маскүнемдік, есірткіқұмарлық, жезөкшелік сияқты теріс әлеуметтік
құбылыстармен күресу болып табылады[1.67]. ҚР Конституциясының 27 бабына
сәйкес мемлекетпен танылатын және қорғалатын маңызды құндылықтардың бірі
болып табылып, балалық шақ мемлекет қорғауында болып табылады. Алайда соңғы
жылдарда объективтік түрде келесіні мойындай қажет: Кәмелетке
толмағандарды адамгершіліктік, құқықтық және физикалық тәрбиелеу жеткілікті
көңіл бөлінбейді, оған кейде аса қатігездікпен олардың тарапынан жасалатын
теріс қылық әрекеттердің санының өсуі куә болады. Мәселен, 10 жыл ішінде
(1995-2005ж.ж.) кәмелетке толмағандармен жасалатын қылмыстың саны 3273-тен
5469-ға дейін немесе 2,1 есе өсті,ал жасөспірімдердің қылмысы 92,6% өсті.
Кәмелетке толмағандардың қадағалаусыздығымен күресу көптеген ғалымдардың,
зерттеушілердің зерттеу пәні болып табылады. Бұл жұмыста М. Нарикбаев,
К.Бегалиев, Е. Қайыржанов, Д. Чукмаитов, В. Кудрявцев, В. Эминов, В.
Щепельков сияқты белді ғалымдардың еңбектері қолданылды.
Бұл жұмыста кәмелетке толмағандардың қадағалаусыздықпен курес
жүргізудегі ІІО-ның жауаптылық жағдайлары, ерекшеліктері қарастырылып,
олардың тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстар жасауға талпыныс бар.
Кәмелетке толмағандар қадағалаусыздығымен күресудің тиімді шараларын іздеу,
анықтау мақсатында оның жалпы шолу аспектісіне көңіл бөлінді, сонымен
қатар шет елдік тәжірибеге де көңіл бөлінді.
Жаңа қоғамдық қатынастар қалыптастыру оңай шаруа емес. Оны қоғамдық
өмірдің түрлі қырларынан көруге болады.
Нарықтық қатынастарға байланысты көрініс тапқан жұмыссыздық, көптеген
қала мен дала тұрғындарының өмір сүру дәрежесінің төмендеуі біршама
келеңсіз құбылыстармен байланысып жатыр.
Осының бір ерекше белгісі - қоғамдық және құқық тәртібін бұзу, оның ең
қауіпті түрі – панасыздықпен қадағалаусыздық.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты – кәмелетке толмағандар арасындағы
қадағалаусыздықпен күресудегі ІІО-ның қызметін белгілеп, олардың
ікімшіліктік заң нормаларында орын тауып, нақтылы көрсетілуін анықтау.
Осы мақсатқа сәйкес зерттеудің міндеттері мыналар:
1. Әкімшілік құқықтық зерттеулер тұрғысынан қылмысты тергеудегі негізгі
мақсаттарын анықтау.
2. кәмелетке толмағандар арасындағы қадағалаусыздықпен күресуге қысқаша
сипаттама беру.
3. Теріс қылықтардың алдын алудағы кәмелет жасына толмағандар тұлғасының
мәнін ашу.
4. Анықтауға жататын мән-жайларды белгілеу.
5. Кәмелетке толмағандар арасындағы қадағалаусыздықпен күресудегі ІІО-ның
қызметінің әрекеттерін сипаттап беру.
6. Кәмелетке толмағандар арасындағы қадағалаусыздықпен күресудегі ІІО-ның
қызметінің шешетін мәселелерін белгілеу.
Жұмыстың методологиясы мен тәсілдемесі
Зерттеудің методологиялық және теориялық негізі – диалектика заңдары,
социология, педагогика және психология ғылымдарының негізгі қағидалары,
қылмыстық құқық және криминология ғылымдарының басты-басты қағидалары мен
тұжырымдары болып табылады.
Зерттеудің объектісі – кәмелетке толмағандар арасындағы
қадағалаусыздықпен күресудегі ІІО-ның қызметі болып табылады.
Зерттеудің нақты заты – кәмелетке толмағандар арасындағы
қадағалаусыздықпен күресудегі ІІО-ның қызметі, олардың жасы кәмелетке
толмағандарға қатысты ерекшеліктері және оларды заң нормаларында және сот
тәжірибесінде ескеру жолдары табылады.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы – Қазақстан Республикасында тұңғыш
рет арнайы түрде кәмелетке толмағандар арасындағы қадағалаусыздықпен
күресудегі ІІО-ның қызметі мәселесінің зерттелуінде жатыр.
Зерттеудің құрылымы мен көлемі
Дипломдық жұмыстың құрылымы Кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытынды мен
әдебиет тізімдерінен тұрады. Жалпы көлемі 66 бет.
1. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз
және панасыз қалудың алдын алу саласындағы мемлекеттік органдардың
функциялары және өкілеттіктері
1. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз
және панасыз қалудың алдын алу саласындағы ІІО негiзгi мiндеттерi
Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың профилактикасы
мен балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының алдын алу мәселесі
кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтар, қадағалаусыз, панасыз
қалудың және қоғамға жат iс-әрекеттердiң алдын алуға, оларға ықпал ететiн
себептер мен жағдайларды анықтауға және жоюға бағытталған, кәмелетке
толмағандармен, сондай-ақ оларды тәрбиелеу, оқыту және бағып-күту жөнiндегi
мiндеттерiн орындамайтын не олардың мiнез-құлқына терiс әсер ететiн ата-
аналармен немесе басқа да заңды өкiлдермен жеке профилактикалық жұмыстарды
қоса жүзеге асыратын құқықтық, педагогикалық, медициналық және өзге де
шаралар жүйесі болып табылады[2.336].
Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз
және панасыз қалудың алдын алу саласында Iшкi iстер органдары өз құзыретi
шегiнде:
1) панасыз қалған балаларды, яғни тұрғылықты жерi жоқ қадағалаусыз
қалған бала аталған кәмелетке толмағандарды, сондай-ақ кәмелетке
толмағандарды тәрбиелеу, оқыту, бағып-күту жөнiндегi өз мiндеттерiн
орындамайтын және (немесе) олардың мiнез-құлқына терiс әсер ететiн олардың
ата-аналарын немесе заңды өкiлдерiн анықтайды, есебiн жүргiзедi және оларға
қатысты жеке профилактикалық жұмыс жүргiзедi;
2) кәмелетке толмағандарды құқық бұзушылықтар, қоғамға қарсы iс-
әрекеттер жасауға тартатын не балаларға қатысты басқа да құқыққа қарсы ic-
әрекеттер жасайтын адамдарды, сондай-ақ кәмелетке толмағандарды тәрбиелеу,
оқыту және (немесе) бағып-күту жөнiндегi өз мiндеттерiн орындамайтын немесе
тиiсiнше орындамайтын, не олардың мiнез-құлқына терiс әсер ететiн кәмелетке
толмағандардың ата-аналары мен заңды өкiлдерiн, педагогтарды,
тәрбиешiлердi, оқу, тәрбие және кәмелетке толмағандарды қадағалауды жүзеге
асыруға мiндеттi өзге де мекеменiң басқа да қызметкерлерiн анықтайды және
оларды Қазақстан Республикасының заңдарында көзделге н жауаптылыққа тарту
жөнiнде шаралар қолданады;
3) кәмелетке толмағандар жасаған немесе олардың қатысуымен жасалған
әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар мен қылмыстар туралы өтiнiштер мен
хабарламаларды белгiленген тәртiппе н қарайды және оларға итермелейтiн
себептер мен жағдайларды жою жөнiнде шаралар қолдану туралы ұсыныстар
енгiзедi, олардың орындалуын бақылауды қамтамасыз етедi;
4) ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды мемлекеттiк
мекемелерге жiберуге немесе кәмелетке толмағандарды қамқоршылыққа немесе
қорғаншылыққа алуды ресiмдеуге жәрдемдеседi;
5) арнаулы бiлiм беру ұйымдарына және ерекше режимде ұстайтын бiлiм
беру ұйымдарына жiберiлетiн кәмелетке толмағандарға қатысты материалдарды
дайындауға қатысады;
6) қоғамнан оқшаулауға байланысты емес жазаларға және өзге де
қылмыстық-құқықтық ықпал ету шараларына сотталған кәмелетке толмағандардың
өмiр салтын және мiнез-құлқын бақылауды қамтамасыз етуде әдiлет
органдарының қылмыстық-атқару инспекцияларына жәрдемдеседi;
7) Әдiлет министрлiгiнiң қылмыстық-атқару инспекцияларымен бiрлесе
отырып, балаларын тәрбиелеу, оқыту және бағып-күту жөнiндегi өз мiндеттерiн
орындамайтын және (немесе) олардың мiнез-құлқына керi әсер ететiн,
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 72-бабының тәртiбiмен жазасын
өтеу кейiнге қалдырылған сотталған әйелдерге қатысты материалдар
дайындайды;
8) кәмелетке толмағандардың қадағалаусыз, панасыз қалуы, құқық
бұзушылықтары туралы және қоғамға жат iс-әрекеттерi, оған итермелейтiн
себептер мен жағдайлар туралы мүдделi органдар мен мекемелердi хабардар
етедi;
9) кәмелетке толмағандарды, олардың ата-аналарын және басқа заңды
өкiлдерiн құқықтық тәрбиелеуде бiлiм беру органдарына жәрдемдеседi;
10) он сегiз жасқа толмаған және құқық бұзушылықтар жасаған кәмелетке
толмаған адамдарды, егер оларды дереу оқшаулау қажет болса, сондай-ақ
арнайы оқу-тәрбиелеу мекемелерiне жiберiлетiндердi заңда белгiленген
тәртiппен Уақытша оқшаулау, бейiмдеу және оңалту орталықтарында ұстайды
және бағып-күтедi;
11) үш жастан он сегiз жасқа дейiнгi, сондай-ақ ата-аналарының немесе
олардың орнындағы адамдардың қамқорлығынсыз қалған балалар мен
жасөспiрiмдердi Уақытша оқшаулау, бейiмдеу және оңалту орталықтарына
жеткiзедi және бағып-күтедi, оларды кейiннен қамқоршылық және қорғаншылық
органдарына бередi.
Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі мүдделі мемлекеттік
органдармен және мемлекеттік емес ұйымдармен бірлесіп Үкіметтің 2008 жылғы
28 мамырдағы № 518 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасында
кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыздықтың
және панасыз қалудың алдын алу жөніндегі 2008 - 2009 жылдарға арналған
жоспарын орындау үшін мынадай жұмыстарды атқарады[3.199]: қадағалаусыз
қалған балаларды, яғни ата-анасының немесе олардың заңды өкiлдерiнiң,
сондай-ақ педагогтардың, тәрбиешiлердiң және кәмелетке толмағандарды
қадағалауды жүзеге асыруға мiндеттi басқа да оқыту, тәрбиелеу және өзге де
мекемелер қызметкерлерiнiң тарапынан оны тәрбиелеу, оқыту және (немесе)
бағып-күту жөнiндегi мiндеттердi орындамауы немесе тиiсiнше орындамауы
салдарынан, не оның үйден немесе бала құқығын қорғау жөнiндегi функцияларды
жүзеге асыратын ұйымдардан өз еркімен кетуi салдарынан мінез-құлқына
бақылау болмаған кәмелетке толмаған балаларды (Қазақстан Республикасының
кейбір заңнамалық актілеріне балалар қадағалаусыздығының және кәмелетке
толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың алдын алу мәселесі бойынша
толықтырулар мен өзгерістер енгізу (кәмелетке толмағандардың көңіл көтеру
ұйымдарында болу тәртібін заңнамалық анықтау мақсатында) Кәмелетке
толмағандардың ойын-сауық орындарына бару заңдылығын анықтау мақсатында
Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне балалардың
қадағалаусыз қалуының профилактикасы және кәмелетке толмағандар арасындағы
құқық бұзушылықтардың алдын алу мәселесі бойынша толықтырулар мен
өзгерістер енгізу туралы (Үкіметтің 2008 жылғы 28 мамырдағы № 508 қаулысы)
Заң жобасы әзірленіп, Парламент Мәжілісіне қарауға енгізген болатын. Заң
жобасында кәмелетке толмағандарды заңды өкілінсіз немесе олардың орнындағы
адамдарсыз түнгі уақытта (сағат 23.00-ден бастап 6.00-ге дейінгі) ойын-
сауық орындарына болуына тыйым салынады, кәмелетке толмағандардың түнгі
уақытта ойын-сауық орындарына барғаны үшін ата-аналары, сондай-ақ аталған
ойын-сауық орынының лауазымды адамдары сағат 23-00-ден кейін бұл жерге
балаларды кіргізгені үшін әкімшілік жауапкершілікке тартылады. Кәмелетке
толмағандар арасындағы қадағалаусыздықтың және құқық бұзушылықтардың алдын
алу, олардың құқығын қорғау мәселелері бойынша заңнамалық және нормативтік
құқықтық актілер жинағын дайындау және жариялау; қиын тіршілік жағдайына
душар болған балалары бар отбасыларын анықтау және есепке алу, сондай-ақ
олармен профилактикалық жұмыстар жүргізудің бірыңғай тәртібін реттейтін
анықтамалық құралын әзірлеу және жариялау; қиын тіршілік жағдайғына душар
болған отбасы мен балаларға психологиялық көмек көрсету жөнінде отбасы мен
балаларға әлеуметтік көмек көрсету орталығымен және әлеуметтік-
психологиялық-медициналық орталығының өзара іс-қимыл жасасу тәртібін
реттейтін анықтамалық құралын әзірлеу және жариялау; кәмелетке
толмағандардың арасындағы қадағалаусыз және панасыз қалуының, құқық
бұзушылықтардың алдын алуда және олардың құқын қорғауда жүргізілген
жұмыстар туралы арнайы анықтамалық құрал әзірлеу және жариялау. Жоспарды
орындау үшін Ішкі істер министрлігі мүдделі мемлекеттік органдармен
бірлесіп заңнамалық және нормативтік құқықтық актілер жинағын, сондай-ақ
кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың алдын алу мәселелері
бойынша анықтамалық көмек құралдары дайындалып, жарияланды.
Жинақтар мен анықтамалық көмек құралдарын практикада пайдалану үшін
аумақтық ішкі істер және білім органдарына жолданды.
Жасөспірімдер арасындағы құқық бұзушылықтардың алдын алуға бағытталған
бірлескен жедел-профилактикалық іс-шараларды жүргізу практикасын
жалғастыру. Ішкі істер органдары басқа мүдделі мемлекеттік органдармен
бірлесіп республикалық екі кезеңді "Жасөспірім" және "Жаппай оқыту" жедел-
профилактикалық іс-шараларын жүргізуде. Осыған ұқсас іс-шаралар
жүргізілуде.
Негізгі міндеттері кәмелетке толмаѓандардыњ арасындаѓы ќылмыстыњ
ескерту жєне алдын алу, есірткі жєне психотропты заттарды, алкогольдік
ішімдіктерді пайдаланатын кємелетке толмаѓандарды аныќтау, сондай-ақ
жасµспірімдерді ќоѓамѓа ќарсы іс-єрекетке тартатын ‰лкен адамдарды аныќтау,
кємелетке толмаѓандарѓа спирттік ішімдіктер мен темекі сату фактілерін,
сабаќтан жалтарған жасµспірімдерді аныќтау болып табылады. Аѓымдаѓы жылы
б±л іс-шаралар 7-11 сєуір жєне 19-30 ќырк‰йек аралыѓында өткізілді.
Оқу орындарына бармайтын балалар мен жасөспірімдерді анықтау жөніндегі
жұмыстарды ұйымдастыруға байланысты келесі мағлұматтар бар. Сабақтан
жалтаруға ықпал ететін себептер мен жағдайларды жоюға шаралар қабылдау
Ќазіргі уаќытта Ќазаќстанда 7,5 мыњнан астам мектеп бар, оларда шамамен 3
млн. бала оќиды екен. Мектепке бармайтын балалар мен жасµспірімдерді
аныќтау маќсатында ішкі істер органдары білім органдарымен бірлесіп
дәлелсіз себептермен оќу орындарына бармайтын балаларды аныќтауѓа
баѓытталѓан іс-шаралар кешені тұрақты негізде ж‰ргізіледі.
2007-2008 оќу жылдарында "Жаппай оқыту" жедел-профилактикалық іс-шарасын
µткізу барысында оќудан жалтарған 1571 кємелетке толмаѓан аныќталѓан,
олардыњ 1052-сі мектепке ќайтарылған екен.
Балалардыњ оќу орындарына бармауына ықпал ететін себептер мен
жаѓдайларды талдау оќыѓысы келмейтін балалардыњ негізгі бµлігі нашар
ќамтамасыз етілген жєне жаѓдайы тµмен отбасында т±ратын балалар екенін
кµрсетті. Көрсетілген себептер мен жаѓдайларды жою маќсатында балаларды
міндетті орта жалпы білім алумен қамту мєселелері Кємелетке толмаѓандардыњ
ќ±ќыќтарын ќорѓау жµніндегі µњірлік комиссия отырысында тұрақты негізде
ќаралады, онда аз қамтылған отбасыларѓа мекенжайлық материальдыќ кµмек
кµрсетудіњ ќажеттігі туралы шешімдер ќабылданады.
Сонымен ќатар, кємелетке толмаѓандардыњ ќ±ќыќтарын ќорѓау маќсатында
аѓымдаѓы жылы 2 мыњ ата-ана мен оларды ауыстыратын адамдар балаларды
тєрбиелеуде олардың міндеттерді орындамаѓаны ‰шін єкімшілік жауапкершілікке
тартылды, 855 ата-ана ќ±ќыѓынан айырылғандығы тұралы ақпараттар бар. 2008
жылғы 11 желтоќсанда Ќазаќстан Республикасыныњ ‡кіметі жанындаѓы кємелетке
толмаѓандардыњ ќ±ќыќтарын ќорѓау жµніндегі ведомствоаралыќ комиссияныњ
кезекті отырысында балалардыњ толыќ кµлемде мектепке баруын жєне міндетті
т‰рде орта білім алуын ќамтамасыз ету жөніндегі білім органдарыныњ қызметін
баѓалау мєселесі талқыланды.
Ќазіргі уаќытта 0-ден 18 жас аралыѓындаѓы балаларды есепке алу бойынша
бірыңғай талаптарды аныќтау маќсатында Балалар мен жасµспірімдерді есепке
алуды енгізудің, Ќазаќстан Республикасыныњ жалпы білім беру мектептеріндегі
оќушылардыњ ќозѓалысының тєртібі туралы ережеге толықтырулар мен µзгертулер
енгізудіњ ќажеттігі туралы мєселе бойынша ж±мыс жасалынған. Жергілікті
атқарушы органдармен бірлесіп құқық бұзушылықтарға бейім балалармен жұмыс
істеуге арналған әлеуметтік-педагогикалық қызмет желісін кеңейту; жазғы
демалыс кезінде балалар мен жасөспірімдердің бос уақыттарын ұйымдастыру,
спорт және сауықтыру лагерлерін, аула клубтарын құру жөнінде шаралар
қабылдауға байланысты
Балалар мен жасµспірімдердіњ жазѓы демалыс кезінде демалыстарын
±йымдастыру, денсаулыќтары мен бос уаќыттарын бос µткізбеу, олардың
шыѓармашылығын дамыту, сондай-ақ кємелетке толмаѓандардыњ ќ±ќыќ
б±зушылығыныњ, ќылмысыныњ, панасыз және ќадаѓалаусыз қалуының алдын алу
‰шін ќажетті жаѓдайларды жасау маќсатында ішкі істер органдары м‰дделі
мемлекеттік органдармен жєне үкіметтік емес ±йымдармен бірлесіп 2006-2010
жылдары жазѓы демалыс кезінде балалар мен жасµспірімдердіњ демалыстарын,
денсаулыќтары мен бос уаќыттарын тиімді µткізулерін ±йымдастыру туралы
Ќазаќстан Республикасы Премьер-Министрініњ 2008 жылѓы 18 мамырдаѓы № 132-ө
өкімін орындау жөнінде шаралар ќабылдауда. Аѓымдаѓы жылы жазѓы демалысты
µткізу кезеңінде республикада 8,5 мыњнан астам лагер, оныњ ішінде 7,7 мыњы
к‰ндізгі мектепішілік лагер, ал 398 ќала сыртындағы лагер ж±мыс істеді.
Тєрбиеленуі қиын балалар ‰шін жүктемесі орынға арналған 2114
жасµспірімге арналѓан ќосымша 14 жазѓы лагер ашылды, 173 (10335) дене
шыныќтыру лагері, уаќытша маусымдыќ ж±мыс орындары, сонымен ќатар 17062
(414045) абаттандыру жєне кµгалдандыру жасақтары ашылды.
Ќоѓамдыќ тєртіпті қорғауға 1743 полиция ќызметкері жұмылдырылды, оныњ
ішінде мектеп жанындағы лагерлерде - 1335 жєне 409-ы ќала сыртындағы
лагерлерге жіберілген. Демалыстарын, денсаулыќтары мен бос уаќыттарын
тиімді µткізумен барлыѓы 1,5 млн. бала ќамтылды, оныњ ішінде 18 мыњ жетім,
26 мыњѓа жуыѓы ата-ананың ќарауынсыз ќалѓан бала, 9,7 мыњнан астамы ішкі
істер органдарында профилактикалық есепте тұратындар.
Сонымен қатар кємелетке толмаѓандар арасындаѓы ќ±ќыќ б±зушылыќтыњ
алдын алу ісінде маңызды баѓыттардыњ бірі балалар мен жасµспірімдердіњ бос
уаќыттарын µткізін ±йымдастыру болып табылады.
Ќазіргі уаќытта республикада 700-ден астам ауладағы клуб ж±мыс істейді.
Ауладағы клубтарымен бірлесіп профилактикалық есепте т±рѓан кємелетке
толмаѓандармен, сондай-ақ қолайсыз отбасыларыныњ балаларымен спорттыќ
сауыќтыру шараларын µткізу бойынша ж±мыстар ж‰зеге асырылуда.
Кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстың жай-күйіне, криминогендік
ахуалға және қадағалаусыз қалуына, сондай-ақ балалар мен жасөспірімдердің
құқыққа қарсы мақсатында қолданылып отырған үлгі мен әдістердің
нәтижелігіне жүйелі түрде талдау жүргізуге қатысты
Жасµспірімдер арасындаѓы ќ±ќыќ б±зушылыќќа ќарсы к‰рес пен ќылмыстыњ алдын
алу ішкі істер органдарыныњ басым міндеттерінің бірі болып отыр жєне µз
құзыреті шегінде барлыќ мемлекеттік органдардыњ ж‰ргізетін кємелетке
толмаѓандарды тєрбиелеу жөніндегі кешенді ж±мыстыњ құрамдас бµлігі болып
табылады.
Соњѓы жылдары жасµспірімдердіњ арасындаѓы криминогендік жаѓдайды
тұрақтандырып, ќылмыстыњ деңгейін 6-7%-ға дейін жыл сайын тµмендетуге ќол
жетті. Аѓымдаѓы жылдыњ басынан бері кємелетке толмаѓандардыњ арасындаѓы
ќылмыс - 4,3 % (4763-тен 4556-ѓа) тµмендеген. Сонымен қатар
жасµспірімдердіњ арасындаѓы криминогендік жаѓдайдыњ дєрежесі айтарлыќтай
жоѓары болып отыр, кємелетке толмаѓандар єрбір ауыр ќылмыстың 12-сін
жасайды. Олар жасаған ќылмыстардыњ кµбі (80%-ға жуыѓы) пайдакүнемдік
сипатта болып келеді, єрбір екінші ќылмысты жалпы білім беру мектептерініњ,
лицейлер мен гимназиялардың оќушылары (43,9%) жасайды. Ішкі істер
министрлігі мемлекеттік емес органдармен жєне азаматтыќ ќоѓам
институттарымен µзара іс-қимыл жасасу үшін кємелетке толмаѓандар арасындаѓы
ќ±ќыќ б±зушылыќтыњ алдын алу жөнінде ±йымдастырушылыќ жєне практикалыќ
шараларды ж‰зеге асыруда.
Б±л ж±мыстыњ тиімділігін арттыру ‰шін жергілікті атќару органдарымен
жєне білім органдарымен бірлесіп мектеп полиция инспекторлары сияқты алдын
алу институтыныњ желісі кењейтілуде, олардыњ ќазіргі уаќыттаѓы штат саны
1207 бірлікті ќ±райды.
Халықаралық тєжірибелерді ескере отырып, елімізде мемлекеттік
ювенальды єділет ж‰йесін ќ±ру мєселесі жасалды. Осы ж±мыс шењберінде
аѓымдаѓы жылдыњ 1 сєуірінен бастап Алматы жєне Астана ќалаларында ювенальды
полицияның пилоттық жобасы енгізілді, онда жасµспірімдер арасындаѓы
ќылмысты ашу мен тергеу, алдын алумен ш±ѓылданатын кємелетке жасы
толмаѓандар істері жµніндегі инспекторлар, жедел ќызметкерлер мен
тергеушілер ќатысады. Б‰гінгі к‰нде б±л ќалалардаѓы жасµспірімдер
арасындаѓы ќылмыс саны 25-тен 15-ке тµмендеді.
"Жасµспірім" жєне "Жаппай оқыту" республикалыќ жєне µњірлік жедел-
профилактикалық іс-шаралары тұрақты негізде ж‰ргізеді, оныњ шењберінде
кємелетке толмаѓандардыњ арасындаѓы ќ±ќыќ б±зушылыќтыњ ескерту жєне жолын
кесу, сондай-ақ олардыњ ќ±ќыќтарын ќорѓауды ќамтамасыз ету жөніндегі
шаралар ќабылдануда. Кємелетке толмаѓандардыњ арасындаѓы нашаќорлыќты
ескерту жөнінде кешенді шаралар ќабылдануда. Осы жылы тек ішкі істер
органдарына осы негізде 188 жасµспірім жеткізілді.
ІІМ бастамасы бойынша есірткі ќылмысы, оныњ ішінде кємелетке толмаѓандарды
есірткі ќылмыстарын жасауѓа тартќаны жєне көндіргені үшін ќылмыстыќ
жауапкершілікті к‰шейтуге баѓытталѓан Зањ ќабылданды.
Сонымен қатар жастар арасында нашаќорлыќтыњ ескерту маќсатында "Астана-
есірткісіз ќала" атты арнайы баѓдарлама ж‰зеге асырылуда. Осыѓан ±ќсас
баѓдарламалар басќа µњірлерде де жұмыс істейді. Сонымен ќатар жасөспірімдер
қылмысын ескерту мәселесінде өскелең буындардың адамгершілікке тәрбиелеудің
аспектілерін, олардың психикалары мен ойлау қабілеттерін қалыптастыруды
ұмытпау қажет. Осыған байланысты ІІМ-де 2009 жылы зорлық-зомбылық пен
қатыгездікке табынуға кедергі келтіретін, телеарналарда, баспасөз өнімдерін
шығаруда және аудиовизуалды өнімдерді таратуда құқықтық механизмдерді
қарастыратын заң жобасын әзірлеу жоспарлануда.
Сонымен қатар ІІМ-нің жүйесінде жұмыс істейтін 18 Кәмелетке толмағандарды
уақытша оқшаулау, бейімдеу және оңалту орталықтары (КТУОБОО) алдын алуда
едәуір ықпал етуде, осы жылы онда 7 мыңнан астам бала ұсталды.
Орталықтар балалардың құқықтарын қорғау жөніндегі функцияларды жүзеге
асыратын арнайы балалар мекемесі болып табылады, оларға үш жастан он сегіз
жасқа дейінгі ата-аналары немесе басқа заңды өкілдерін анықтау үшін
қадағалаусыз және панасыз балалар орналастырылады. Конститутциялық Кеңес
жолдауында (2006 жылдың 20 маусымындағы Қазақстан Республикасындағы
конститутциялық заңдылықтың жай-күйі туралы) қолданыстағы заңнамада
кәмелетке толмағандарды Орталықтарда ұстау үшін негіз жоқ екенін
көрсетеді.
Осыған байланысты ІІМ Кәмелетке толмағандарды уақытша оқшаулау,
бейімдеу және оңалту орталықтарында ұстау негіздері мен тәртібін нығайту
мәселелері бойынша заң жобасы әзірленді. Сонымен қатар қазіргі күні Білім
және ғылым министрлігіне енгізуде ішкі істер органдарының Кәмелетке
толмағандарды уақытша оқшаулау, бейімдеу және оңалту орталықтарының кейбір
функцияларын беру мәселесі қаралуда. Ағымдағы жылы кәмелетке толмағандар
арасында құқық бұзушылықтардың алдын алу мәселесі Қазақстан Республикасы
Парламент Сенатының дөңгелек үстелінде (7 сәуір), Қазақстан Республикасы
Құқық қорғау органдары Үйлестіру Кеңесінің отырысында (10 қазан), сондай-ақ
Қазақстан Республикасы Үкіметі жанындағы кәмелетке толмағандардың ісі және
олардың құқықтарын қорғау жөніндегі ведомствоаралық комиссия (11 желтоқсан)
отырысында қаралды. Девиантты мінез-құлықты балаларға арналған арнайы
ұйымдарды құру туралы мәселені қарау мәселесіне қатысты Жасөспірімдер
қылмысының алдын алуда ықпалды рөлді білім беру органдары жүйесінде
құрылған девиантты мінез-құлықты балаларға арналған арнайы мектептер
атқарады, оларға құқықтық және тәрбие беру сипатындағы шаралар өткізумен
қатар, тәрбиеленушілерді есірткіге тәуелділіктен емдеу, сондай-ақ оларды
қандайда бір дағдыға оқыту қарастырылған.
Елімізде бүгінде осындай 10 білім беру ұйымы (оның ішінде 2-еуі ерекше
ұстау режимімен) жұмыс істейді, оларда 439 кәмелетке толмаған тәрбиеленеді.
Сондай-ақ, еліміздің кейбір өңірлерінде (Ақмола, Алматы, Ақтөбе, Қостанай,
Солтүстік Қазақстан облыстары және Астана қаласында) девиантты мінез-
құлықты балалар және жасөспірімдер арналған арнайы білім беру ұйымдары
жоқ.
Осыған байланысты Ішкі істер министірлігі көрсетілген облыс
әкімдіктеріне осындай мектептер ашудың қажеттігі туралы хаттар жолдады
(2008 жылғы 20 қазандағы шығыс № 15-54-5833 хат).
Қазіргі уақытта аталған мәселе Астана қаласы және Алматы облысында оң
шешілді. Ақмола, Қостанай және Солтүстік Қазақстан облыстарында қарастыру
сатысында.
Сонымен қатар қазіргі күні арнайы білім беру ұйымдары жартылай ғана
толтырылғанын атап өткен жөн. Талдау шешімнің соттың шешім қабылдауының
ұзақ ресімделуі негізгі себептердің бірі болып табылады. Көрсетілген
кезеңдерде жасөспірімдердің көбі құқық бұзушылықтарды қайта жасайды. Білім
беру арнайы ұйымдарында үйлерін үйден өз еркімен кетіп қалған кәмелетке
толмағандарды орналастыратындығын ескере отырып, кәмелетке толмағандарды
арнайы білім беру ұйымдарына жолдау туралы шешім қабылдау құзіретін
Кәмелетке толмағандардың ісі және олардың құқықтарын қорғау бойынша
комиссияға жүктеуді ойлаймыз
Оқу мекемелеріне бекітілген кәмелетке толмағандар істері жөніндегі
учаскелік полиция инспекторларының (мектеп инспекторлары) лауазымын
енгізуді арықарай жүргізуге қатысты Кәмелетке толмағандар арасында жеке
алдын алу жұмыстарын жетілдіру, сондай-ақ жүргізілетін жұмыстың тиімділігін
арттыру мақсатында елімізде 2000 жылдан бастап Білім және ғылым
министрлігінің қолдауымен барлық өңірлерде білім беру мекемелеріне
тіркелген кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі учаскелік полиция
инспекторларының (мектептегі инспекторлар) лауазымдары кезең-кезеңмен
енгізілуде.
Қазіргі уақытта өңірлерде осындай 1207 қызметкер бар. Мектептегі полиция
инспекторларының қосымша 189 лауазымын енгізу туралы мәселе шешілді.
Мектептегі полиция инспекторларының мектеп директорларымен және
педагогикалық ұжыммен өзара іс-қимыл жасасуының тиімділігін арттыру, сондай-
ақ мектеп оқушылары арасында құқық бұзушылықтың алдын алудың жаңа нысандары
мен әдістерін әзірлеу үшін 2008 жылдың 12 қарашасында Астана қаласының ІІД-
де Қазақстан Республикасы Ішкі істер және Білім және ғылым
министрліктерінің бірлескен кеңесі өтті. Осыған ұқсас кездесулер еліміздің
барлық өңірлерінде өткізілді.
Сонымен қатар оқушы жастар арасындағы құқық бұзушылықтың алдын алуда
оқу орындары мен ішкі істер органдарының өзара іс-қимыл жасасуы жөнінде ІІМ-
нің және БҒМ-нің бірлескен бұйрығы әзірленді және бекітілді (ІІМ-нің 2008
жылғы 12 желтоқсандағы № 471 бұйрығы, БҒМ-нің 2008 жылғы 4 желтоқсандағы №
633 бұйрығы). Бұйрықта Құқық бұзушылықтың алдын алу жөніндегі кеңес жұмысын
жандандыруға, кәмелетке толмағандар өмірде қиын жағдайға тап болған жағдайы
нашар отбасылар туралы прокуратура және ішкі істер органдарына уақтылы
хабарлауды қамтамасыз етуге, сондай-ақ студенттердің, кәмелетке
толмағандардың және олардың заңды өкілдерінің құқықтық сауаттылығын
арттыруға бағытталған іс-шаралар көзделген.
Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесі отырысының хаттамасын орындау
үшін (5.1-тармақ, 2-абзац) Білім және ғылым, Экономика және бюджеттік
жоспарлау министрліктері, сондай-ақ әкімдер бірлесіп, жергілікті атқару
органдарының қаражаты есебінен бөлінетін қолда бар штат санын немесе
қосымша штат санын оңтайландыру есебінен мектептегі полиция инспекторлары
лауазымдарын қосымша енгізу қажеттілігі туралы мәселені пысықтауда.
Қазіргі уақытта мектептегі полиция инспекторлары штаттарының
жасақталуын талдауды ескере отырып, Ішкі істер министрлігі әкімдерге
қалалық және ірі ауыл мектептерін осындай лауазымдардың қажетті санымен
толық қамту туралы хаттар жолдады. Бүгінгі таңда осындай лауазымның 4235
бірлігін, оның ішінде қалалық оқу орындарында-779 және ірі ауыл
елдімекендерінде -3456 бірлік қосымша енгізу қажет. Жоспар аясында
өткізілген іс-шаралар туралы мемлекеттік органдар мен үкіметтік емес
ұйымдардың сайттарында ақпараттарды орналастыруға байланысты
Ішкі істер министірлігімен ведомстволық веб-сайттарды ақпараттық қолдау
бойынша жұмыстар жүргізіледі, онда кеңестер ұсынылады, әлеуметтік сұрау,
сондай-ақ кәмелетке томағандар арасында алдын алу бағытындағы әртүрлі
акциялар жүргізілгенін көруімізге болады. Жыл басынан бері ІІМ-нің сайтында
ішкі істер министрлігінің әртүрлі бағыттғы 16 интернет-конференция болды,
онда жастар белсенді түрде қатысты. Ағымдағы жылдың мамыр айында ІІМ-нің
ресми сайтында БжҒМ бірлесе, шынайы уақыт режимінде екі ішкі істер және
білім вице-министрлерімен жалпы білім беру оқу мекемелері оқушылары үшін
интернет-конференция өткізілді.
Келіп түскен сұраныс және (600 астам) және олардың мазмұндары бойынша,
ішкі істер және білім беру органы қызметіне жас ұрпақтың үлкен қызығушылық
танытуы туралы қорытынды шығаруға болады.
Осындай шараларды өткізу кәмелетке толмағандарды құқықтық тәрбиелеуге,
қазақстан полициясының имиджін, өркендеуші ұрпақ арасында, сондай-ақ
еліміздегі халық арасында да көтеруге ықпал етеді. Ішкі істер органдарының
қызметкерлерімен мүдделі мемлекеттік органдармен бірлесе, еліміздегі оқу
орындарында бұқаралық ақпарат құралдарын (телеарна, радио, баспа құралдары)
қолданумен және мамандарды шақырумен семинарлар, құқықтық тақырыптағы
лекция, әңгімелесу және т.б. өткізу бойынша жұмыстар ұйымдастырылады.
Ағымдағы жылдың басынан бері 62 мыңға жуық сөз сөйлеулер өткізілді, оның
ішінде 57101 оқу орындарында, 8437 – бұқаралық ақпарат құралдарында
өткізілді. Жоспар шегінде өткізілген шаралар туралы ақпараттар ішкі істер
министірлігінің сайтында (“Ресми мәліметтер” парағы, “Әкімшілік полиция
комитеті қызметінің материалдары” бөлімі).
Кәмелетке толмағандардың құқық бұзушылық жасауын ықпал ететін себептер мен
жағдайларды зерделеуге қатысты Ағымдағы жылдың 11 айының қорытындысы
бойынша, жеткіншектік қылмыс жағдайына жасалған талдау, кәмелетке
толмағандармен жасалған жалпы қылмыс санының төмендеуін көрсетеді, -4,3%
(4763-тен 4556-ға). Алайда тәжірибе құқыққа қарсы әрекеттерінің қоғамдық
қауіптілік жоғары деңгейінің қалып отырғанын көрсетеді. Мәселен, Маңғыстау
- 44,1% (102-ден 147-ге), Алматы – 10,9% (156-дан 173-ке), Жамбыл – 23,2%
(142-ден 175-ке), және Оңтүстік Қазақстан облыстарында – 8,9 % (315-тен 343-
ке) кейбір аймақтарда кәмелетке толмағандармен жасалған қылмыстың өсу
тенденциясы сақталып отыр.
Кәмелетке толмағандармен заңсыз әрекеттерді жасаудың себебі мен жағдайының
талдауы, жасөспірімдік қылмыстың қалыптасуы мен алдағы уақытта дамуы үшін
нақты жағдай және құқық бұзушылық жасауға алғышарт бар екендігін көрсетеді,
мұнда келесі жағдайлар елеулі роль атқарады: жанұядағы тұрмыстық жағдайдың
нашарлығы кері әсер етеді,; кәмелетке толмағандарды маскүнемдікке,
нашақорлыққа, жезөкшелікке, қаңғыбастыққа және қайыршылыққа тартатын орта,
сондый-ақ, отбасы тарапынан тиісті бақылаудың болмауы кері әсер етеді.
Жасөспірімдік қылмыс деңгейіне әсер ететін маңызды мәселелердің бірі,
отбасындағы тұрмыстық жағдайдың нараш болуы. Бүгінгі таңда ішкі істер
органдарының алдын алу есебінде 12 мыңнан астам тұрмыстық жағдайы нашар
отбасы тұр, мұнда 34 мыңға жуық бала бар.
Ішкі істер органдарымен заңдылықпен қарастырылған мүмкіндіктің барлық
спектрі қарастырылған. Алайда, бүгін олармен жүргізілетін алдын алу
жұмыстарын әлеуметтік-бағдарлы етіп жасау қажет, бірінші кезекте оларға
қолдау және көмек көрсету қажет. Тұрмыстық жағдайы нашар
отбасыларменжұмыстың тиімділігін жоғарлату мақсатында осындай
отбасыларындағы балаларды мектепке дейінгі мекемелерге міндетті түрде
орналастыру мәселесін қарауды ұсынамыз. Аталған шара балалардың өз
қатарындағы балалардан қалмай дамуына және мектепке дайындалуына көмек
көрсетеді.
Кәмелетке толмағандарды тиісті мемлекеттен көмек алу үшін еңбек және
халықты еңбекпен қамту органдарына ақпаратты жолдауды тәжірбиеге енгізу.
17-тармақ бойынша (Кәмелетке толмағандар мен жастар арасындағы қылмысқа
қарсы күрестің, құқық бұзушылықтардың алдын алу және олардың құқығын
қорғаудың өңірлік іс-шара жоспарларын әзірлеу және іске асыру)
Жоспарды орындауда Астана, Алматы қалаларының және облыстар әкімдеріне
кәмелетке толмағандар және жастар арасындағы қылмыспен күрес, құқық
бұзушылықты ескерту жөніндегі аумақтық іс-шаралар жоспарын дайындау және
жүзеге асыру тапсырылды.
Қазіргі таңда, Астана, Алматы қ. Алматы, Ақмола, Ақтөбе, Атырау, Батыс
Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Қостанай, Қарағанды, Қызылорда, Павлодар,
Солтүстік Қазақстан және Батыс Қазақстан облыстарының әкімдіктерімен тиісті
аумақтық жоспарлар дайындалды және бекітілді.
Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың алдын алуға және оларды
әлеуметтік оңалтуға (әлеуметтік ағартушыларды жұмыс барысына,
құзіреттілігіне және кәсібиліктеріне үйрету, кәмелетке толмағандарды орта
жалпы білім беру мекемелерін аяқтағаннан кейін әлеуметтік, тұрмыстық және
жұмыспен қамту мәселесін шешу, тұрмыстық жағдайы нашар отбасыларын бастапқы
сатысында анықтау және уақытылы алдын алу, мектеп жасындағы жасөспірімдерді
оқумен толық қамту, жалпы білім беру мекемелеріне бекітілгекн кәмелетке
толмағандар ісі жөніндегі учаскелік полиция инспекторларын енгізу)
бағытталған шаралар аумақтық жоспарлардың негізгі бағыттары болып табылады.
ЖОО-ның жанында полицияға көмек көрсету отрядтарын құру туралы жұмысты
арықарай жалғастыру
Қазіргі таңда құрамында 3,4 мың адамы бар полицияға көмек көрсететін 186-
дан астам студенттік отряд қызмет етеді. Олардың қызметтерінің негізгі
бағыттарының бірі – білім мекемелерінде қоғамдық тәртіпті қолдау, білім
беру мекемелеріне жақын орналасқан аумақтарда учаскуелік полиция
инспекторларымен бірге патрульдеу, мәдени-бұқаралық шараларды, сондай-ақ,
студенттер арасында олар тарапынан құқық бұзушылықтарға жол бермеу
жөніндегі алдын алу жұмыстарын өткізу кезінде қоғамдық тәртіпті қамтамасыз
ету болып табылады.
Ағымдағы жылда олардың көмегімен 288 қылмыс ашылды, 6 мың әкімшілік
құқық бұзушылық анықталды. Соның ішінде, құқықтық тәртіпті қамтамачыз етуге
белсенді қатысқандары үшін студенттік отрядтардың 368 мүшесі 3,2 млн. теңге
сомасына көтермеленді. Аталған бағыттағы жұмыстың тиімділігін жоғарлату
мақсатында Ішкі істер министрлігімен ішкі істер органдарының азаматтық
қоғам институттарымен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз ету мен құқық
бұзушылықтың алдын алуда өзара әрекет етуді ұйымдаст ыру жөніндегі 2009-
2010 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары дайындалды және бекітілді (2008
жылдың 19 желтоқсанындағы №476).
Жоспармен әр жоғарғы оқу орындарында студенттік қалашықтарды және
жатақханаларда, оқу-зертхана кешендерінде қоғамдық тәртіпті қамтамасыз
етуде құқық қорғауға бағытталған студенттік құрылымдарды құру, олардың
мүшелерін материалды түрде көтермелеу шараларын қарастырып, тиісті
ережелерді бекіту жөніндегі іс-шаралар қарастырылған. Сонымен қатар, 2009
жылы студенттік отрядтардың қызметтерін дамыту және жетілдіру мақсатында
әкімдіктердің, ішкі істер органдары , білім және жоғарғы оқу орындар
жетекшілерінің қатысуымен құқық қорғауға бағытталған студенттік
құүрылымдардың аумақтық слетін өткізу жоспарлануда.
2. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң, Жергiлiктi өкiлдi және атқарушы
органдардың құзыретi
Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз
және панасыз қалудың профилактикасы саласындағы мемлекеттiк органдардың
негiзгi мiндеттерi:
1) кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың,
қадағалаусыз, панасыз қалудың және қоғамға жат iс-әрекеттердiң алдын алып,
олардың жасалуына ықпал ететiн себептер мен жағдайларды анықтау және жою;
2) кәмелетке толмағандардың құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғауды
қамтамасыз ету;
3) өмiрде қиын жағдайға душар болған кәмелетке толмағандарды
әлеуметтiк оңалту;
4) кәмелетке толмағандардың заңға мойынсұнушылық мiнез-құлқын
қалыптастыру;
5) кәмелетке толмағандарды құқық бұзушылықтар немесе қоғамға жат iс-
әрекеттер жасауға тарту фактiлерiн анықтап, жолын кесу;
6) кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың,
қадағалаусыз және панасыз қалудың алдын алу жөнiндегi мемлекеттiк
органдардың, қоғамдық бiрлестiктер мен ұйымдардың қызметiн үйлестiру болып
табылады.
Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз
және панасыз қалудың профилактикасы саласындағы мемлекеттiк реттеудi
Қазақстан Республикасының Үкiметi, орталық атқарушы органдар, сондай-ақ
жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдар жүзеге асырады.
Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және
панасыз қалу профилактикасының жүйесiне iшкi iстер, бiлiм беру, денсаулық
сақтау, әдiлет органдары, халықты жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттiк
саясаттың iске асырылуын үйлестiретiн мемлекеттiк орган, жергiлiктi өкiлдi
және атқарушы органдар, кәмелетке толмағандардың iсi және олардың
құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссиялар және өз құзыретi шегiнде өзге де
мемлекеттiк органдар кiредi.
Iшкi iстер, бiлiм беру, денсаулық сақтау, әдiлет органдарында және
жергiлiктi атқарушы органдарда Қазақстан Республикасының заңдарында
белгiленген тәртiппен кәмелетке толмағандар арасындағы құқық
бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жөнiндегi
жекелеген функцияларды жүзеге асыратын мекемелер құрылуы мүмкiн.
Өзге ұйымдар кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтар,
қадағалаусыз және панасыз қалу жағдайының профилактикасына Қазақстан
Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен қатысады.
Қазақстан Республикасының Үкiметi:
1) мемлекеттiк саясаттың негiзгi бағыттары мен оны жүзеге асыру
жөнiндегi шараларды әзiрлейдi;
2) кәмелетке толмағандардың әлеуметтiк қорғалу жүйесiн айқындайды;
3) кәмелетке толмағандардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды
мүдделерiн сақтау және қорғау, бала құқықтарын қорғау жөнiндегi мiндеттердi
жүзеге асыратын ұйымдардың желiсiн дамыту жөнiндегi шараларды әзiрлейдi
және iске асырады;
4) кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау
жөніндегi ведомствоаралық комиссияны құрады;
5) кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың,
қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы, оларды әлеуметтiк оңалту
жөнiндегi бағдарламаларды бекiтедi.
Жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдардың құзыретi
Жергiлiктi өкiлдi органдар өз құзыретi шегiнде:
1) кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың,
қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасына арналған жергiлiктi
бюджеттердiң шығыс бөлiгiнiң атқарылуын, экономикалық және әлеуметтiк
өңiрлiк даму бағдарламаларын бекiтедi және олардың iске асырылуын
бақылайды;
2) кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау
жөнiндегi комиссиялардың құрамын бекiтедi;
3) Қазақстан Республикасының заң актiлерiне сәйкес кәмелетке
толмағандардың құқықтары мен заңды мүдделерiн қамтамасыз ету жөнiндегi өзге
де өкiлеттiктердi жүзеге асырады.
Жергiлiктi атқарушы органдар кәмелетке толмағандар арасындағы құқық
бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы
саласындағы өз жұмысын жергiлiктi мемлекеттiк басқару деңгейлерiне сәйкес
және Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде белгiленген құзыретi шегiнде
ұйымдастырады.
Облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергiлiктi атқарушы
органдары:
1) кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау
жөнiндегi комиссиялардың дербес құрамын бекiту үшiн тиiстi мәслихаттарға
ұсынады және олардың жұмысын ұйымдастырады;
2) өмiрде қиын жағдайға душар болған кәмелетке толмағандардың және
жайсыз отбасылардың өңiрлiк есебiн жүргiзедi;
3) өмiрде қиын жағдайға душар болған кәмелетке толмағандарды
Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен жұмысқа
орналастыру және тұрмыстық жағдайын жасау, өзге де көмектер көрсету
жөнiндегi шараларды қолданады;
4) қызметтерi кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың,
қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы, жасөспiрiмдердiң
салауатты өмiр салтын насихаттау, құқықтық сауаттылығын арттыру жөнiндегi
шараларды жүзеге асыруға байланысты коммерциялық емес және өзге де
ұйымдарға ұйымдастырушылық-әдiстемелiк көмек көрсетедi;
5) кәмелетке толмағандар үшiн, оның iшiнде бала құқығын қорғау
жөнiндегi мiндеттердi жүзеге асыратын ұйымдардың әлеуметтiк
инфрақұрылымының қалыптасуын қамтамасыз етедi және олардың қызметтерiнiң
мониторингiн жүргiзедi.
Аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) жергiлiктi атқарушы органдары:
1) кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау
жөнiндегi комиссиялардың дербес құрамын бекiту үшiн тиiстi мәслихаттарға
ұсынады және олардың жұмысын ұйымдастырады;
2) өмiрде қиын жағдайға душар болған кәмелетке толмағандардың және
тұрмысы қолайсыз отбасылардың дербес есебiн жүргiзедi;
3) кәмелетке толмағандарға арналған әлеуметтiк инфрақұрылымның
қалыптасуына жәрдемдеседi;
4) өмiрде қиын жағдайға душар болған кәмелетке толмағандарды
Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен жұмысқа
орналастыру және оларға тұрмыстық жағдай жасау, өзге де көмек көрсету
жөнiндегi шараларды қолданады;
5) қызметтерi кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың,
қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы, жасөспiрiмдердiң
салауатты өмiр салтын насихаттау, құқықтық сауаттылығын арттыру жөнiндегi
шараларды жүзеге асыруға байланысты коммерциялық емес және өзге де
ұйымдарға ұйымдастырушылық-әдiстемелiк көмек көрсетедi.
Балалардың қорғаныс дәрежесі - кез келген өркениетті қоғамның,
мемлекеттік саясаттың әлеуметтік бағыттылығының басты индикаторы. Балалар -
әлеуметтік-экономикалық тұрақсыздықтан ең көп дәрежеде зардап шегетін
азаматтардың санаты.
Отбасы дағдарысы, көп отбасылардың ауыр материалдық жағдайы, дәстүрлі
отбасылық қатынастардың күйреуі, ажырасулар санының артуы балалардың
жағдайының нашарлауына елеулі әсер етеді.
Соңғы жылдары болған өзгерістер бала проблемасын күрт өршітіп, осы
салада қабылданатын шешімдердің ерекшелігін белгіледі.
Соңғы жылдары Қазақстанда ата-аналар қамқорлығынсыз қалған балалар
санының өсуі байқалады. Жыл сайын олардың саны өсуде, және де бұл
балалардың аз бөлігі ата-аналарының қайтыс болуына байланысты олардың
қамқорлығынсыз қалғандар. Қалғандары әлеуметтік жетімдік дейтін құбылысқа
жатады, яғни ата-аналары тірі жетімдер. Қазіргі кезде жетім балалар мен
қамқорлықсыз қалған балаларға арналған 204 мекемеде ҚР Білім және ғылым
министрлігінің мәліметтері бойынша 18198 бала, олардың ішіндегі 2105 бала -
денсаулық сақтау жүйесінің сәбилер үйлерінде, халықты әлеуметтік қорғау
жүйесінің 19 балалар үйінде - 1294 бала, білім беру жүйесінің 159 ұйымында
- 14799 бала тұрып, тәрбиленіп жатыр[4.7].
Ата-аналары тірі жетім балалардың санының артуының негізгі себептері
отбасының әлеуметтік беделінің түсуі, оның материалдық және тұрғын үйге
байланысты қиындықтары, некесіз туудың өсуі, өмір салтын қоғамда
қалыптасқан имандылық принципінен басқаша ұстайтын ата-аналар пайызының
жоғарылығы болып табылады. Осыған орай ата-аналар қамқорлығынсыз қалған
балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау Қазақстанда өте жоғары маңызға
ие болуда, ал мұндай қорғаныс әдістерінің бірі тиісті нормативтік құқықтық
база құру болып табылады.
Балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау мәселелері жөніндегі
қазіргі заманғы ұлттық заңнамалық базаны мына нормативтік актілер құрайды:
Қазақстан Республикасының Конституциясы, Неке және отбасы туралы, Бала
құқықтары туралы, Білім беру туралы, Кемтар балаларды әлеуметтік және
медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы, Отбасы үлгісіндегі
балалар ауылы және жасөспірімдер үйлері туралы, Кәмелетке толмағандар
арасындағы құқық бұзушылықтардың профилактикасы мен балалардың қадағалаусыз
және панасыз қалуының алдын алу туралы Қазақстан Республикасының заңдары;
Қорғаншы және қамқоршы органдар туралы ереже, Патронат туралы ереже;
Соттардың балалар тәрбиесімен байланысты дауларды шешуде заңнаманы
қолдануы туралы, Соттардың бала асырап алу туралы істі қарау кезде неке
және отбасы туралы заңнаманы қолдануының кейбір мәселелері туралы
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының қаулылары және басқалар.
Бұл ретте заңнамадағы елеулі ақтаңдақтарды, қолданыстағы актілерді
жүзеге асыру тетіктерінің жоқтығын және жеткілікті дәрежеде өкілетті
мемлекеттік органның жоқтығын атап өткен жөн.
ҚР Білім және ғылым министрлігінде арнайы Бала құқықтарын қорғау
жөніндегі комитет құру біздің көзқарасымызша балалардың, соның ішінде ата-
аналар қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау
мәселелерін үйлестірудің елеулі проблемаларын принципті түрде шеше алған
жоқ.
Мүмкін біздің жағдайымызда бұл проблеманы шешу үшін жалпыға танылған
халықаралық стандарттардың талаптарын сақтай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ІІО-ның қызметі
Жоспар:
Түсінік хат
Кіріспе
1. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың,
қадағалаусыз және панасыз қалудың алдын алу саласындағы мемлекеттік
органдардың функциялары және өкілеттіктері
1. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз
және панасыз қалудың алдын алу саласындағы ІІО негiзгi мiндеттерi
2. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң, Жергiлiктi өкiлдi және атқарушы
органдардың құзыретi
3. Қазақстандағы кәмелетке толмағандардың ісі және олардың құқықтарын
қорғау жөніндегі комиссиялар
2. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың,
қадағалаусыз және панасыз қалудың алдын алу саласындағы мемлекеттiк
саясат
2.1 Қазақстандағы балалардың құқықтарын қорғау инфрақұрылымы
2.2 Қазақстанда ратификацияланған балаларға қатысты халықаралық
құқықтық актілер
2.3 Қазақстандағы балалар құқығын қорғау бойынша заңнама
2.4 Кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықтар
профилактикасының халықаралық тәжірибесі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Түсінік хат
“Кәмелетке толмағандар арасындағы қадағалаусыздықпен күресудегі ІІО-ның
қызметі”
Әкімшілік құқық пәні бойынша
Бітіру жұмысы
Т Ү Й І Н І
Зерттеудің нысаны – жұмыс Әкімшілік құқық пәні бойынша кәмелетке
толмағандар арасындағы қадағалаусыздықпен күресудегі ІІО-ның қызметінің
ерекшеліктеріне арналған. Зерттеу тақырыбының көкейкестілігі, Қазақстанда
берілген құқықтық институттың жеткілікті ғылыми зерттелмегенімен
түсіндіріледі.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты – кәмелетке толмағандар арасындағы
қадағалаусыздықпен күресудегі ІІО-ның қызметін белгілеп, олардың
ікімшіліктік заң нормаларында орын тауып, нақтылы көрсетілуін анықтау.
Осы мақсатқа сәйкес зерттеудің міндеттері мыналар:
1. Әкімшілік құқықтық зерттеулер тұрғысынан қылмысты тергеудегі негізгі
мақсаттарын анықтау.
2. кәмелетке толмағандар арасындағы қадағалаусыздықпен күресуге қысқаша
сипаттама беру.
3. Теріс қылықтардың алдын алудағы кәмелет жасына толмағандар тұлғасының
мәнін ашу.
4. Анықтауға жататын мән-жайларды белгілеу.
5. Кәмелетке толмағандар арасындағы қадағалаусыздықпен күресудегі ІІО-ның
қызметінің әрекеттерін сипаттап беру.
6. Кәмелетке толмағандар арасындағы қадағалаусыздықпен күресудегі ІІО-ның
қызметінің шешетін мәселелерін белгілеу.
Жұмыстың методологиясы мен тәсілдемесі
Зерттеудің методологиялық және теориялық негізі – диалектика заңдары,
социология, педагогика және психология ғылымдарының негізгі қағидалары,
қылмыстық құқық және криминология ғылымдарының басты-басты қағидалары мен
тұжырымдары болып табылады.
Зерттеудің объектісі – кәмелетке толмағандар арасындағы
қадағалаусыздықпен күресудегі ІІО-ның қызметі болып табылады.
Зерттеудің нақты заты – кәмелетке толмағандар арасындағы
қадағалаусыздықпен күресудегі ІІО-ның қызметі, олардың жасы кәмелетке
толмағандарға қатысты ерекшеліктері және оларды заң нормаларында және сот
тәжірибесінде ескеру жолдары табылады.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы – Қазақстан Республикасында тұңғыш
рет арнайы түрде кәмелетке толмағандар арасындағы қадағалаусыздықпен
күресудегі ІІО-ның қызметі мәселесінің зерттелуінде жатыр.
Зерттеудің құрылымы мен көлемі
Дипломдық жұмыстың құрылымы Кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытынды мен
әдебиет тізімдерінен тұрады. Жалпы көлемі 66 бет.
Кіріспе
Кәмелетке толмағандар деген кімдер? Бұл терминді
этимологиялық тұрғыдан - кәмелеттік жасқа толмаған адам деп түсіндіруге
болады. Яғни, белгілі бір жас кезеңіне жетпеген тұлға. Және бұл кезеңнің
шегі түрлі тарихи кезеңдер мен түрлі елдерде әртүрлі болды. Көптеген
елдерде кәмелетке 18 жаста толады. Ал кейбір елдерде – кәмелеттік жас 21
жас болып табылады. Кәмелетке толмаған деп 18 жасқа толмаған баланы айтуға
болады. Қай жастан басталады деген сауалдың туындауы заңды да. Үш жаста да,
бес жаста да, тіпті он жастағы баланы кәмелетке толмаған деп айтуға бола
ма?
Кәмелетке толмаған деген ұғым көп жағдайда заң
терминологиясында қолданылады және қылмыстық жауапкершілік туындайтын
жаспен байланыстырылады. Бұл жағдайда да бұл шек түрлі елдерде әртүрлі
болады. Мысалы, Ұлыбританияда қылмыстық жауапкершілік 10 жастан басталады,
Польшада - 13 жастан. Ресей мен Қазақстанда 14 жастан басталады.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 78-бабына сәйкес,
кәмелетке толмағандар деп қылмыс жасаған уақытында он төрт жасқа толған,
бірақ әлі он сегізге толмаған тұлғалар танылады [43, 48 б.]. Осындай
анықтамаға сәйкес, кәмелетке толмаған деп, 14 жастан 18 жасқа дейінгі
баланы айтуға болады. Алайда 14 жасқа толмаған балалар да құқық бұзушылық
жасайды. Егер бала 11-12 жаста болса және ол құқық бұзушылықты жасаса, онда
ол қылмыстық жауапкершілікке тартылмайды. Бірақ бұл жағдайда ол кәмелетке
толмаған деп есептелуі мүмкін бе? Әр қоғамның өзіне тән идеологиясы
болатынын ескерсек, біздің әлі күнге дейін қол жеткізе алмай келе жатқан
кем тұсымыз дүние танымы мен көзқарасы өзгерген жастар қауымын жетелеп,
дұрыс жолға салып жіберетіндей жаңа тәлім-тәрбие бағытының осалдығы дер
едік. Жастар қауымымен айналысып жүрген мамандар қауымы да мұны жоққа
шығармайды. Жылдан жылға күрделеніп бара жатқан жастар арасындағы тәлім-
тәрбие жұмыстарын заман талабына сай жаңа жүйеге бейімдеу мақсатында
өткізіліп жүрген алқалы жиындардың да оңды нәтижеге қол жеткізбей, жай
әңгіме деңгейінен аса алмай қалатындығының астарында айналып өтуге
болмайтын осындай ақиқат себептер бар сияқты. Қай кезде де қылмыстың кейде
азайып, кейде көбейіп тербеліп отыратындығы қоғамдағы әл-ауқат деңгейінің
ахуалына байланысты. Сондықтан да тарыдай шашылып жатқан тәлім-тәрбие
жұмыстары мен патриоттық рухты бір бағытқа шоғырландыратындай қутты
идеологияны экономикалық әлеуметтік мәселелермен қатар дамытпайынша уақыт
шабысынан артта қалып, тұйыққа тіреле беретіміз белгілі жағдай. Осындай
орыны ойсырай көрініп тұрған осал буын күнделікті тіршілікте жол таппай
дағдарған көптеген жасөспірімдердің кейде жансақтықпен, ал кейде ауыр
қылмысқа ашықтан ашық баруына өзінді ықпалын тигізетін негізгі
факторларға айналып келеді. ҚР Қылмыстық кодексі аталған санаттағы
тұлғалардың қылмыстық жауапкершілігінің ерекшеліктерін бекітіп, оны ерекше
демографиялық топқа бөлудің жастық белгілерін анықтады.
Кәмелетке толмағандардың жағдайлары ғалымдар мен тәжірибелік
қызметкерлердің көңілін бірнеше себептерге байланысты алады. Ең бастысы-
жас уақытында қадағалаусыз қалып теріс қылық жасап отырған тұлғалар,
кейіннен, әдетте, түзеуге келмейді және ересек, рецидивті қылмыстылықтың
негізгі резервін құрады.
Кез келген қоғамның ерекше қамқорлығы пәні ретінде өсіп келе жатқан
ұрпақтың денсаулығын қорғау және нығайту, олардың ортасында пайда болатын
маскүнемдік, есірткіқұмарлық, жезөкшелік сияқты теріс әлеуметтік
құбылыстармен күресу болып табылады[1.67]. ҚР Конституциясының 27 бабына
сәйкес мемлекетпен танылатын және қорғалатын маңызды құндылықтардың бірі
болып табылып, балалық шақ мемлекет қорғауында болып табылады. Алайда соңғы
жылдарда объективтік түрде келесіні мойындай қажет: Кәмелетке
толмағандарды адамгершіліктік, құқықтық және физикалық тәрбиелеу жеткілікті
көңіл бөлінбейді, оған кейде аса қатігездікпен олардың тарапынан жасалатын
теріс қылық әрекеттердің санының өсуі куә болады. Мәселен, 10 жыл ішінде
(1995-2005ж.ж.) кәмелетке толмағандармен жасалатын қылмыстың саны 3273-тен
5469-ға дейін немесе 2,1 есе өсті,ал жасөспірімдердің қылмысы 92,6% өсті.
Кәмелетке толмағандардың қадағалаусыздығымен күресу көптеген ғалымдардың,
зерттеушілердің зерттеу пәні болып табылады. Бұл жұмыста М. Нарикбаев,
К.Бегалиев, Е. Қайыржанов, Д. Чукмаитов, В. Кудрявцев, В. Эминов, В.
Щепельков сияқты белді ғалымдардың еңбектері қолданылды.
Бұл жұмыста кәмелетке толмағандардың қадағалаусыздықпен курес
жүргізудегі ІІО-ның жауаптылық жағдайлары, ерекшеліктері қарастырылып,
олардың тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстар жасауға талпыныс бар.
Кәмелетке толмағандар қадағалаусыздығымен күресудің тиімді шараларын іздеу,
анықтау мақсатында оның жалпы шолу аспектісіне көңіл бөлінді, сонымен
қатар шет елдік тәжірибеге де көңіл бөлінді.
Жаңа қоғамдық қатынастар қалыптастыру оңай шаруа емес. Оны қоғамдық
өмірдің түрлі қырларынан көруге болады.
Нарықтық қатынастарға байланысты көрініс тапқан жұмыссыздық, көптеген
қала мен дала тұрғындарының өмір сүру дәрежесінің төмендеуі біршама
келеңсіз құбылыстармен байланысып жатыр.
Осының бір ерекше белгісі - қоғамдық және құқық тәртібін бұзу, оның ең
қауіпті түрі – панасыздықпен қадағалаусыздық.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты – кәмелетке толмағандар арасындағы
қадағалаусыздықпен күресудегі ІІО-ның қызметін белгілеп, олардың
ікімшіліктік заң нормаларында орын тауып, нақтылы көрсетілуін анықтау.
Осы мақсатқа сәйкес зерттеудің міндеттері мыналар:
1. Әкімшілік құқықтық зерттеулер тұрғысынан қылмысты тергеудегі негізгі
мақсаттарын анықтау.
2. кәмелетке толмағандар арасындағы қадағалаусыздықпен күресуге қысқаша
сипаттама беру.
3. Теріс қылықтардың алдын алудағы кәмелет жасына толмағандар тұлғасының
мәнін ашу.
4. Анықтауға жататын мән-жайларды белгілеу.
5. Кәмелетке толмағандар арасындағы қадағалаусыздықпен күресудегі ІІО-ның
қызметінің әрекеттерін сипаттап беру.
6. Кәмелетке толмағандар арасындағы қадағалаусыздықпен күресудегі ІІО-ның
қызметінің шешетін мәселелерін белгілеу.
Жұмыстың методологиясы мен тәсілдемесі
Зерттеудің методологиялық және теориялық негізі – диалектика заңдары,
социология, педагогика және психология ғылымдарының негізгі қағидалары,
қылмыстық құқық және криминология ғылымдарының басты-басты қағидалары мен
тұжырымдары болып табылады.
Зерттеудің объектісі – кәмелетке толмағандар арасындағы
қадағалаусыздықпен күресудегі ІІО-ның қызметі болып табылады.
Зерттеудің нақты заты – кәмелетке толмағандар арасындағы
қадағалаусыздықпен күресудегі ІІО-ның қызметі, олардың жасы кәмелетке
толмағандарға қатысты ерекшеліктері және оларды заң нормаларында және сот
тәжірибесінде ескеру жолдары табылады.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы – Қазақстан Республикасында тұңғыш
рет арнайы түрде кәмелетке толмағандар арасындағы қадағалаусыздықпен
күресудегі ІІО-ның қызметі мәселесінің зерттелуінде жатыр.
Зерттеудің құрылымы мен көлемі
Дипломдық жұмыстың құрылымы Кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытынды мен
әдебиет тізімдерінен тұрады. Жалпы көлемі 66 бет.
1. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз
және панасыз қалудың алдын алу саласындағы мемлекеттік органдардың
функциялары және өкілеттіктері
1. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз
және панасыз қалудың алдын алу саласындағы ІІО негiзгi мiндеттерi
Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың профилактикасы
мен балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының алдын алу мәселесі
кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтар, қадағалаусыз, панасыз
қалудың және қоғамға жат iс-әрекеттердiң алдын алуға, оларға ықпал ететiн
себептер мен жағдайларды анықтауға және жоюға бағытталған, кәмелетке
толмағандармен, сондай-ақ оларды тәрбиелеу, оқыту және бағып-күту жөнiндегi
мiндеттерiн орындамайтын не олардың мiнез-құлқына терiс әсер ететiн ата-
аналармен немесе басқа да заңды өкiлдермен жеке профилактикалық жұмыстарды
қоса жүзеге асыратын құқықтық, педагогикалық, медициналық және өзге де
шаралар жүйесі болып табылады[2.336].
Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз
және панасыз қалудың алдын алу саласында Iшкi iстер органдары өз құзыретi
шегiнде:
1) панасыз қалған балаларды, яғни тұрғылықты жерi жоқ қадағалаусыз
қалған бала аталған кәмелетке толмағандарды, сондай-ақ кәмелетке
толмағандарды тәрбиелеу, оқыту, бағып-күту жөнiндегi өз мiндеттерiн
орындамайтын және (немесе) олардың мiнез-құлқына терiс әсер ететiн олардың
ата-аналарын немесе заңды өкiлдерiн анықтайды, есебiн жүргiзедi және оларға
қатысты жеке профилактикалық жұмыс жүргiзедi;
2) кәмелетке толмағандарды құқық бұзушылықтар, қоғамға қарсы iс-
әрекеттер жасауға тартатын не балаларға қатысты басқа да құқыққа қарсы ic-
әрекеттер жасайтын адамдарды, сондай-ақ кәмелетке толмағандарды тәрбиелеу,
оқыту және (немесе) бағып-күту жөнiндегi өз мiндеттерiн орындамайтын немесе
тиiсiнше орындамайтын, не олардың мiнез-құлқына терiс әсер ететiн кәмелетке
толмағандардың ата-аналары мен заңды өкiлдерiн, педагогтарды,
тәрбиешiлердi, оқу, тәрбие және кәмелетке толмағандарды қадағалауды жүзеге
асыруға мiндеттi өзге де мекеменiң басқа да қызметкерлерiн анықтайды және
оларды Қазақстан Республикасының заңдарында көзделге н жауаптылыққа тарту
жөнiнде шаралар қолданады;
3) кәмелетке толмағандар жасаған немесе олардың қатысуымен жасалған
әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар мен қылмыстар туралы өтiнiштер мен
хабарламаларды белгiленген тәртiппе н қарайды және оларға итермелейтiн
себептер мен жағдайларды жою жөнiнде шаралар қолдану туралы ұсыныстар
енгiзедi, олардың орындалуын бақылауды қамтамасыз етедi;
4) ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды мемлекеттiк
мекемелерге жiберуге немесе кәмелетке толмағандарды қамқоршылыққа немесе
қорғаншылыққа алуды ресiмдеуге жәрдемдеседi;
5) арнаулы бiлiм беру ұйымдарына және ерекше режимде ұстайтын бiлiм
беру ұйымдарына жiберiлетiн кәмелетке толмағандарға қатысты материалдарды
дайындауға қатысады;
6) қоғамнан оқшаулауға байланысты емес жазаларға және өзге де
қылмыстық-құқықтық ықпал ету шараларына сотталған кәмелетке толмағандардың
өмiр салтын және мiнез-құлқын бақылауды қамтамасыз етуде әдiлет
органдарының қылмыстық-атқару инспекцияларына жәрдемдеседi;
7) Әдiлет министрлiгiнiң қылмыстық-атқару инспекцияларымен бiрлесе
отырып, балаларын тәрбиелеу, оқыту және бағып-күту жөнiндегi өз мiндеттерiн
орындамайтын және (немесе) олардың мiнез-құлқына керi әсер ететiн,
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 72-бабының тәртiбiмен жазасын
өтеу кейiнге қалдырылған сотталған әйелдерге қатысты материалдар
дайындайды;
8) кәмелетке толмағандардың қадағалаусыз, панасыз қалуы, құқық
бұзушылықтары туралы және қоғамға жат iс-әрекеттерi, оған итермелейтiн
себептер мен жағдайлар туралы мүдделi органдар мен мекемелердi хабардар
етедi;
9) кәмелетке толмағандарды, олардың ата-аналарын және басқа заңды
өкiлдерiн құқықтық тәрбиелеуде бiлiм беру органдарына жәрдемдеседi;
10) он сегiз жасқа толмаған және құқық бұзушылықтар жасаған кәмелетке
толмаған адамдарды, егер оларды дереу оқшаулау қажет болса, сондай-ақ
арнайы оқу-тәрбиелеу мекемелерiне жiберiлетiндердi заңда белгiленген
тәртiппен Уақытша оқшаулау, бейiмдеу және оңалту орталықтарында ұстайды
және бағып-күтедi;
11) үш жастан он сегiз жасқа дейiнгi, сондай-ақ ата-аналарының немесе
олардың орнындағы адамдардың қамқорлығынсыз қалған балалар мен
жасөспiрiмдердi Уақытша оқшаулау, бейiмдеу және оңалту орталықтарына
жеткiзедi және бағып-күтедi, оларды кейiннен қамқоршылық және қорғаншылық
органдарына бередi.
Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі мүдделі мемлекеттік
органдармен және мемлекеттік емес ұйымдармен бірлесіп Үкіметтің 2008 жылғы
28 мамырдағы № 518 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасында
кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыздықтың
және панасыз қалудың алдын алу жөніндегі 2008 - 2009 жылдарға арналған
жоспарын орындау үшін мынадай жұмыстарды атқарады[3.199]: қадағалаусыз
қалған балаларды, яғни ата-анасының немесе олардың заңды өкiлдерiнiң,
сондай-ақ педагогтардың, тәрбиешiлердiң және кәмелетке толмағандарды
қадағалауды жүзеге асыруға мiндеттi басқа да оқыту, тәрбиелеу және өзге де
мекемелер қызметкерлерiнiң тарапынан оны тәрбиелеу, оқыту және (немесе)
бағып-күту жөнiндегi мiндеттердi орындамауы немесе тиiсiнше орындамауы
салдарынан, не оның үйден немесе бала құқығын қорғау жөнiндегi функцияларды
жүзеге асыратын ұйымдардан өз еркімен кетуi салдарынан мінез-құлқына
бақылау болмаған кәмелетке толмаған балаларды (Қазақстан Республикасының
кейбір заңнамалық актілеріне балалар қадағалаусыздығының және кәмелетке
толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың алдын алу мәселесі бойынша
толықтырулар мен өзгерістер енгізу (кәмелетке толмағандардың көңіл көтеру
ұйымдарында болу тәртібін заңнамалық анықтау мақсатында) Кәмелетке
толмағандардың ойын-сауық орындарына бару заңдылығын анықтау мақсатында
Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне балалардың
қадағалаусыз қалуының профилактикасы және кәмелетке толмағандар арасындағы
құқық бұзушылықтардың алдын алу мәселесі бойынша толықтырулар мен
өзгерістер енгізу туралы (Үкіметтің 2008 жылғы 28 мамырдағы № 508 қаулысы)
Заң жобасы әзірленіп, Парламент Мәжілісіне қарауға енгізген болатын. Заң
жобасында кәмелетке толмағандарды заңды өкілінсіз немесе олардың орнындағы
адамдарсыз түнгі уақытта (сағат 23.00-ден бастап 6.00-ге дейінгі) ойын-
сауық орындарына болуына тыйым салынады, кәмелетке толмағандардың түнгі
уақытта ойын-сауық орындарына барғаны үшін ата-аналары, сондай-ақ аталған
ойын-сауық орынының лауазымды адамдары сағат 23-00-ден кейін бұл жерге
балаларды кіргізгені үшін әкімшілік жауапкершілікке тартылады. Кәмелетке
толмағандар арасындағы қадағалаусыздықтың және құқық бұзушылықтардың алдын
алу, олардың құқығын қорғау мәселелері бойынша заңнамалық және нормативтік
құқықтық актілер жинағын дайындау және жариялау; қиын тіршілік жағдайына
душар болған балалары бар отбасыларын анықтау және есепке алу, сондай-ақ
олармен профилактикалық жұмыстар жүргізудің бірыңғай тәртібін реттейтін
анықтамалық құралын әзірлеу және жариялау; қиын тіршілік жағдайғына душар
болған отбасы мен балаларға психологиялық көмек көрсету жөнінде отбасы мен
балаларға әлеуметтік көмек көрсету орталығымен және әлеуметтік-
психологиялық-медициналық орталығының өзара іс-қимыл жасасу тәртібін
реттейтін анықтамалық құралын әзірлеу және жариялау; кәмелетке
толмағандардың арасындағы қадағалаусыз және панасыз қалуының, құқық
бұзушылықтардың алдын алуда және олардың құқын қорғауда жүргізілген
жұмыстар туралы арнайы анықтамалық құрал әзірлеу және жариялау. Жоспарды
орындау үшін Ішкі істер министрлігі мүдделі мемлекеттік органдармен
бірлесіп заңнамалық және нормативтік құқықтық актілер жинағын, сондай-ақ
кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың алдын алу мәселелері
бойынша анықтамалық көмек құралдары дайындалып, жарияланды.
Жинақтар мен анықтамалық көмек құралдарын практикада пайдалану үшін
аумақтық ішкі істер және білім органдарына жолданды.
Жасөспірімдер арасындағы құқық бұзушылықтардың алдын алуға бағытталған
бірлескен жедел-профилактикалық іс-шараларды жүргізу практикасын
жалғастыру. Ішкі істер органдары басқа мүдделі мемлекеттік органдармен
бірлесіп республикалық екі кезеңді "Жасөспірім" және "Жаппай оқыту" жедел-
профилактикалық іс-шараларын жүргізуде. Осыған ұқсас іс-шаралар
жүргізілуде.
Негізгі міндеттері кәмелетке толмаѓандардыњ арасындаѓы ќылмыстыњ
ескерту жєне алдын алу, есірткі жєне психотропты заттарды, алкогольдік
ішімдіктерді пайдаланатын кємелетке толмаѓандарды аныќтау, сондай-ақ
жасµспірімдерді ќоѓамѓа ќарсы іс-єрекетке тартатын ‰лкен адамдарды аныќтау,
кємелетке толмаѓандарѓа спирттік ішімдіктер мен темекі сату фактілерін,
сабаќтан жалтарған жасµспірімдерді аныќтау болып табылады. Аѓымдаѓы жылы
б±л іс-шаралар 7-11 сєуір жєне 19-30 ќырк‰йек аралыѓында өткізілді.
Оқу орындарына бармайтын балалар мен жасөспірімдерді анықтау жөніндегі
жұмыстарды ұйымдастыруға байланысты келесі мағлұматтар бар. Сабақтан
жалтаруға ықпал ететін себептер мен жағдайларды жоюға шаралар қабылдау
Ќазіргі уаќытта Ќазаќстанда 7,5 мыњнан астам мектеп бар, оларда шамамен 3
млн. бала оќиды екен. Мектепке бармайтын балалар мен жасµспірімдерді
аныќтау маќсатында ішкі істер органдары білім органдарымен бірлесіп
дәлелсіз себептермен оќу орындарына бармайтын балаларды аныќтауѓа
баѓытталѓан іс-шаралар кешені тұрақты негізде ж‰ргізіледі.
2007-2008 оќу жылдарында "Жаппай оқыту" жедел-профилактикалық іс-шарасын
µткізу барысында оќудан жалтарған 1571 кємелетке толмаѓан аныќталѓан,
олардыњ 1052-сі мектепке ќайтарылған екен.
Балалардыњ оќу орындарына бармауына ықпал ететін себептер мен
жаѓдайларды талдау оќыѓысы келмейтін балалардыњ негізгі бµлігі нашар
ќамтамасыз етілген жєне жаѓдайы тµмен отбасында т±ратын балалар екенін
кµрсетті. Көрсетілген себептер мен жаѓдайларды жою маќсатында балаларды
міндетті орта жалпы білім алумен қамту мєселелері Кємелетке толмаѓандардыњ
ќ±ќыќтарын ќорѓау жµніндегі µњірлік комиссия отырысында тұрақты негізде
ќаралады, онда аз қамтылған отбасыларѓа мекенжайлық материальдыќ кµмек
кµрсетудіњ ќажеттігі туралы шешімдер ќабылданады.
Сонымен ќатар, кємелетке толмаѓандардыњ ќ±ќыќтарын ќорѓау маќсатында
аѓымдаѓы жылы 2 мыњ ата-ана мен оларды ауыстыратын адамдар балаларды
тєрбиелеуде олардың міндеттерді орындамаѓаны ‰шін єкімшілік жауапкершілікке
тартылды, 855 ата-ана ќ±ќыѓынан айырылғандығы тұралы ақпараттар бар. 2008
жылғы 11 желтоќсанда Ќазаќстан Республикасыныњ ‡кіметі жанындаѓы кємелетке
толмаѓандардыњ ќ±ќыќтарын ќорѓау жµніндегі ведомствоаралыќ комиссияныњ
кезекті отырысында балалардыњ толыќ кµлемде мектепке баруын жєне міндетті
т‰рде орта білім алуын ќамтамасыз ету жөніндегі білім органдарыныњ қызметін
баѓалау мєселесі талқыланды.
Ќазіргі уаќытта 0-ден 18 жас аралыѓындаѓы балаларды есепке алу бойынша
бірыңғай талаптарды аныќтау маќсатында Балалар мен жасµспірімдерді есепке
алуды енгізудің, Ќазаќстан Республикасыныњ жалпы білім беру мектептеріндегі
оќушылардыњ ќозѓалысының тєртібі туралы ережеге толықтырулар мен µзгертулер
енгізудіњ ќажеттігі туралы мєселе бойынша ж±мыс жасалынған. Жергілікті
атқарушы органдармен бірлесіп құқық бұзушылықтарға бейім балалармен жұмыс
істеуге арналған әлеуметтік-педагогикалық қызмет желісін кеңейту; жазғы
демалыс кезінде балалар мен жасөспірімдердің бос уақыттарын ұйымдастыру,
спорт және сауықтыру лагерлерін, аула клубтарын құру жөнінде шаралар
қабылдауға байланысты
Балалар мен жасµспірімдердіњ жазѓы демалыс кезінде демалыстарын
±йымдастыру, денсаулыќтары мен бос уаќыттарын бос µткізбеу, олардың
шыѓармашылығын дамыту, сондай-ақ кємелетке толмаѓандардыњ ќ±ќыќ
б±зушылығыныњ, ќылмысыныњ, панасыз және ќадаѓалаусыз қалуының алдын алу
‰шін ќажетті жаѓдайларды жасау маќсатында ішкі істер органдары м‰дделі
мемлекеттік органдармен жєне үкіметтік емес ±йымдармен бірлесіп 2006-2010
жылдары жазѓы демалыс кезінде балалар мен жасµспірімдердіњ демалыстарын,
денсаулыќтары мен бос уаќыттарын тиімді µткізулерін ±йымдастыру туралы
Ќазаќстан Республикасы Премьер-Министрініњ 2008 жылѓы 18 мамырдаѓы № 132-ө
өкімін орындау жөнінде шаралар ќабылдауда. Аѓымдаѓы жылы жазѓы демалысты
µткізу кезеңінде республикада 8,5 мыњнан астам лагер, оныњ ішінде 7,7 мыњы
к‰ндізгі мектепішілік лагер, ал 398 ќала сыртындағы лагер ж±мыс істеді.
Тєрбиеленуі қиын балалар ‰шін жүктемесі орынға арналған 2114
жасµспірімге арналѓан ќосымша 14 жазѓы лагер ашылды, 173 (10335) дене
шыныќтыру лагері, уаќытша маусымдыќ ж±мыс орындары, сонымен ќатар 17062
(414045) абаттандыру жєне кµгалдандыру жасақтары ашылды.
Ќоѓамдыќ тєртіпті қорғауға 1743 полиция ќызметкері жұмылдырылды, оныњ
ішінде мектеп жанындағы лагерлерде - 1335 жєне 409-ы ќала сыртындағы
лагерлерге жіберілген. Демалыстарын, денсаулыќтары мен бос уаќыттарын
тиімді µткізумен барлыѓы 1,5 млн. бала ќамтылды, оныњ ішінде 18 мыњ жетім,
26 мыњѓа жуыѓы ата-ананың ќарауынсыз ќалѓан бала, 9,7 мыњнан астамы ішкі
істер органдарында профилактикалық есепте тұратындар.
Сонымен қатар кємелетке толмаѓандар арасындаѓы ќ±ќыќ б±зушылыќтыњ
алдын алу ісінде маңызды баѓыттардыњ бірі балалар мен жасµспірімдердіњ бос
уаќыттарын µткізін ±йымдастыру болып табылады.
Ќазіргі уаќытта республикада 700-ден астам ауладағы клуб ж±мыс істейді.
Ауладағы клубтарымен бірлесіп профилактикалық есепте т±рѓан кємелетке
толмаѓандармен, сондай-ақ қолайсыз отбасыларыныњ балаларымен спорттыќ
сауыќтыру шараларын µткізу бойынша ж±мыстар ж‰зеге асырылуда.
Кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстың жай-күйіне, криминогендік
ахуалға және қадағалаусыз қалуына, сондай-ақ балалар мен жасөспірімдердің
құқыққа қарсы мақсатында қолданылып отырған үлгі мен әдістердің
нәтижелігіне жүйелі түрде талдау жүргізуге қатысты
Жасµспірімдер арасындаѓы ќ±ќыќ б±зушылыќќа ќарсы к‰рес пен ќылмыстыњ алдын
алу ішкі істер органдарыныњ басым міндеттерінің бірі болып отыр жєне µз
құзыреті шегінде барлыќ мемлекеттік органдардыњ ж‰ргізетін кємелетке
толмаѓандарды тєрбиелеу жөніндегі кешенді ж±мыстыњ құрамдас бµлігі болып
табылады.
Соњѓы жылдары жасµспірімдердіњ арасындаѓы криминогендік жаѓдайды
тұрақтандырып, ќылмыстыњ деңгейін 6-7%-ға дейін жыл сайын тµмендетуге ќол
жетті. Аѓымдаѓы жылдыњ басынан бері кємелетке толмаѓандардыњ арасындаѓы
ќылмыс - 4,3 % (4763-тен 4556-ѓа) тµмендеген. Сонымен қатар
жасµспірімдердіњ арасындаѓы криминогендік жаѓдайдыњ дєрежесі айтарлыќтай
жоѓары болып отыр, кємелетке толмаѓандар єрбір ауыр ќылмыстың 12-сін
жасайды. Олар жасаған ќылмыстардыњ кµбі (80%-ға жуыѓы) пайдакүнемдік
сипатта болып келеді, єрбір екінші ќылмысты жалпы білім беру мектептерініњ,
лицейлер мен гимназиялардың оќушылары (43,9%) жасайды. Ішкі істер
министрлігі мемлекеттік емес органдармен жєне азаматтыќ ќоѓам
институттарымен µзара іс-қимыл жасасу үшін кємелетке толмаѓандар арасындаѓы
ќ±ќыќ б±зушылыќтыњ алдын алу жөнінде ±йымдастырушылыќ жєне практикалыќ
шараларды ж‰зеге асыруда.
Б±л ж±мыстыњ тиімділігін арттыру ‰шін жергілікті атќару органдарымен
жєне білім органдарымен бірлесіп мектеп полиция инспекторлары сияқты алдын
алу институтыныњ желісі кењейтілуде, олардыњ ќазіргі уаќыттаѓы штат саны
1207 бірлікті ќ±райды.
Халықаралық тєжірибелерді ескере отырып, елімізде мемлекеттік
ювенальды єділет ж‰йесін ќ±ру мєселесі жасалды. Осы ж±мыс шењберінде
аѓымдаѓы жылдыњ 1 сєуірінен бастап Алматы жєне Астана ќалаларында ювенальды
полицияның пилоттық жобасы енгізілді, онда жасµспірімдер арасындаѓы
ќылмысты ашу мен тергеу, алдын алумен ш±ѓылданатын кємелетке жасы
толмаѓандар істері жµніндегі инспекторлар, жедел ќызметкерлер мен
тергеушілер ќатысады. Б‰гінгі к‰нде б±л ќалалардаѓы жасµспірімдер
арасындаѓы ќылмыс саны 25-тен 15-ке тµмендеді.
"Жасµспірім" жєне "Жаппай оқыту" республикалыќ жєне µњірлік жедел-
профилактикалық іс-шаралары тұрақты негізде ж‰ргізеді, оныњ шењберінде
кємелетке толмаѓандардыњ арасындаѓы ќ±ќыќ б±зушылыќтыњ ескерту жєне жолын
кесу, сондай-ақ олардыњ ќ±ќыќтарын ќорѓауды ќамтамасыз ету жөніндегі
шаралар ќабылдануда. Кємелетке толмаѓандардыњ арасындаѓы нашаќорлыќты
ескерту жөнінде кешенді шаралар ќабылдануда. Осы жылы тек ішкі істер
органдарына осы негізде 188 жасµспірім жеткізілді.
ІІМ бастамасы бойынша есірткі ќылмысы, оныњ ішінде кємелетке толмаѓандарды
есірткі ќылмыстарын жасауѓа тартќаны жєне көндіргені үшін ќылмыстыќ
жауапкершілікті к‰шейтуге баѓытталѓан Зањ ќабылданды.
Сонымен қатар жастар арасында нашаќорлыќтыњ ескерту маќсатында "Астана-
есірткісіз ќала" атты арнайы баѓдарлама ж‰зеге асырылуда. Осыѓан ±ќсас
баѓдарламалар басќа µњірлерде де жұмыс істейді. Сонымен ќатар жасөспірімдер
қылмысын ескерту мәселесінде өскелең буындардың адамгершілікке тәрбиелеудің
аспектілерін, олардың психикалары мен ойлау қабілеттерін қалыптастыруды
ұмытпау қажет. Осыған байланысты ІІМ-де 2009 жылы зорлық-зомбылық пен
қатыгездікке табынуға кедергі келтіретін, телеарналарда, баспасөз өнімдерін
шығаруда және аудиовизуалды өнімдерді таратуда құқықтық механизмдерді
қарастыратын заң жобасын әзірлеу жоспарлануда.
Сонымен қатар ІІМ-нің жүйесінде жұмыс істейтін 18 Кәмелетке толмағандарды
уақытша оқшаулау, бейімдеу және оңалту орталықтары (КТУОБОО) алдын алуда
едәуір ықпал етуде, осы жылы онда 7 мыңнан астам бала ұсталды.
Орталықтар балалардың құқықтарын қорғау жөніндегі функцияларды жүзеге
асыратын арнайы балалар мекемесі болып табылады, оларға үш жастан он сегіз
жасқа дейінгі ата-аналары немесе басқа заңды өкілдерін анықтау үшін
қадағалаусыз және панасыз балалар орналастырылады. Конститутциялық Кеңес
жолдауында (2006 жылдың 20 маусымындағы Қазақстан Республикасындағы
конститутциялық заңдылықтың жай-күйі туралы) қолданыстағы заңнамада
кәмелетке толмағандарды Орталықтарда ұстау үшін негіз жоқ екенін
көрсетеді.
Осыған байланысты ІІМ Кәмелетке толмағандарды уақытша оқшаулау,
бейімдеу және оңалту орталықтарында ұстау негіздері мен тәртібін нығайту
мәселелері бойынша заң жобасы әзірленді. Сонымен қатар қазіргі күні Білім
және ғылым министрлігіне енгізуде ішкі істер органдарының Кәмелетке
толмағандарды уақытша оқшаулау, бейімдеу және оңалту орталықтарының кейбір
функцияларын беру мәселесі қаралуда. Ағымдағы жылы кәмелетке толмағандар
арасында құқық бұзушылықтардың алдын алу мәселесі Қазақстан Республикасы
Парламент Сенатының дөңгелек үстелінде (7 сәуір), Қазақстан Республикасы
Құқық қорғау органдары Үйлестіру Кеңесінің отырысында (10 қазан), сондай-ақ
Қазақстан Республикасы Үкіметі жанындағы кәмелетке толмағандардың ісі және
олардың құқықтарын қорғау жөніндегі ведомствоаралық комиссия (11 желтоқсан)
отырысында қаралды. Девиантты мінез-құлықты балаларға арналған арнайы
ұйымдарды құру туралы мәселені қарау мәселесіне қатысты Жасөспірімдер
қылмысының алдын алуда ықпалды рөлді білім беру органдары жүйесінде
құрылған девиантты мінез-құлықты балаларға арналған арнайы мектептер
атқарады, оларға құқықтық және тәрбие беру сипатындағы шаралар өткізумен
қатар, тәрбиеленушілерді есірткіге тәуелділіктен емдеу, сондай-ақ оларды
қандайда бір дағдыға оқыту қарастырылған.
Елімізде бүгінде осындай 10 білім беру ұйымы (оның ішінде 2-еуі ерекше
ұстау режимімен) жұмыс істейді, оларда 439 кәмелетке толмаған тәрбиеленеді.
Сондай-ақ, еліміздің кейбір өңірлерінде (Ақмола, Алматы, Ақтөбе, Қостанай,
Солтүстік Қазақстан облыстары және Астана қаласында) девиантты мінез-
құлықты балалар және жасөспірімдер арналған арнайы білім беру ұйымдары
жоқ.
Осыған байланысты Ішкі істер министірлігі көрсетілген облыс
әкімдіктеріне осындай мектептер ашудың қажеттігі туралы хаттар жолдады
(2008 жылғы 20 қазандағы шығыс № 15-54-5833 хат).
Қазіргі уақытта аталған мәселе Астана қаласы және Алматы облысында оң
шешілді. Ақмола, Қостанай және Солтүстік Қазақстан облыстарында қарастыру
сатысында.
Сонымен қатар қазіргі күні арнайы білім беру ұйымдары жартылай ғана
толтырылғанын атап өткен жөн. Талдау шешімнің соттың шешім қабылдауының
ұзақ ресімделуі негізгі себептердің бірі болып табылады. Көрсетілген
кезеңдерде жасөспірімдердің көбі құқық бұзушылықтарды қайта жасайды. Білім
беру арнайы ұйымдарында үйлерін үйден өз еркімен кетіп қалған кәмелетке
толмағандарды орналастыратындығын ескере отырып, кәмелетке толмағандарды
арнайы білім беру ұйымдарына жолдау туралы шешім қабылдау құзіретін
Кәмелетке толмағандардың ісі және олардың құқықтарын қорғау бойынша
комиссияға жүктеуді ойлаймыз
Оқу мекемелеріне бекітілген кәмелетке толмағандар істері жөніндегі
учаскелік полиция инспекторларының (мектеп инспекторлары) лауазымын
енгізуді арықарай жүргізуге қатысты Кәмелетке толмағандар арасында жеке
алдын алу жұмыстарын жетілдіру, сондай-ақ жүргізілетін жұмыстың тиімділігін
арттыру мақсатында елімізде 2000 жылдан бастап Білім және ғылым
министрлігінің қолдауымен барлық өңірлерде білім беру мекемелеріне
тіркелген кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі учаскелік полиция
инспекторларының (мектептегі инспекторлар) лауазымдары кезең-кезеңмен
енгізілуде.
Қазіргі уақытта өңірлерде осындай 1207 қызметкер бар. Мектептегі полиция
инспекторларының қосымша 189 лауазымын енгізу туралы мәселе шешілді.
Мектептегі полиция инспекторларының мектеп директорларымен және
педагогикалық ұжыммен өзара іс-қимыл жасасуының тиімділігін арттыру, сондай-
ақ мектеп оқушылары арасында құқық бұзушылықтың алдын алудың жаңа нысандары
мен әдістерін әзірлеу үшін 2008 жылдың 12 қарашасында Астана қаласының ІІД-
де Қазақстан Республикасы Ішкі істер және Білім және ғылым
министрліктерінің бірлескен кеңесі өтті. Осыған ұқсас кездесулер еліміздің
барлық өңірлерінде өткізілді.
Сонымен қатар оқушы жастар арасындағы құқық бұзушылықтың алдын алуда
оқу орындары мен ішкі істер органдарының өзара іс-қимыл жасасуы жөнінде ІІМ-
нің және БҒМ-нің бірлескен бұйрығы әзірленді және бекітілді (ІІМ-нің 2008
жылғы 12 желтоқсандағы № 471 бұйрығы, БҒМ-нің 2008 жылғы 4 желтоқсандағы №
633 бұйрығы). Бұйрықта Құқық бұзушылықтың алдын алу жөніндегі кеңес жұмысын
жандандыруға, кәмелетке толмағандар өмірде қиын жағдайға тап болған жағдайы
нашар отбасылар туралы прокуратура және ішкі істер органдарына уақтылы
хабарлауды қамтамасыз етуге, сондай-ақ студенттердің, кәмелетке
толмағандардың және олардың заңды өкілдерінің құқықтық сауаттылығын
арттыруға бағытталған іс-шаралар көзделген.
Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесі отырысының хаттамасын орындау
үшін (5.1-тармақ, 2-абзац) Білім және ғылым, Экономика және бюджеттік
жоспарлау министрліктері, сондай-ақ әкімдер бірлесіп, жергілікті атқару
органдарының қаражаты есебінен бөлінетін қолда бар штат санын немесе
қосымша штат санын оңтайландыру есебінен мектептегі полиция инспекторлары
лауазымдарын қосымша енгізу қажеттілігі туралы мәселені пысықтауда.
Қазіргі уақытта мектептегі полиция инспекторлары штаттарының
жасақталуын талдауды ескере отырып, Ішкі істер министрлігі әкімдерге
қалалық және ірі ауыл мектептерін осындай лауазымдардың қажетті санымен
толық қамту туралы хаттар жолдады. Бүгінгі таңда осындай лауазымның 4235
бірлігін, оның ішінде қалалық оқу орындарында-779 және ірі ауыл
елдімекендерінде -3456 бірлік қосымша енгізу қажет. Жоспар аясында
өткізілген іс-шаралар туралы мемлекеттік органдар мен үкіметтік емес
ұйымдардың сайттарында ақпараттарды орналастыруға байланысты
Ішкі істер министірлігімен ведомстволық веб-сайттарды ақпараттық қолдау
бойынша жұмыстар жүргізіледі, онда кеңестер ұсынылады, әлеуметтік сұрау,
сондай-ақ кәмелетке томағандар арасында алдын алу бағытындағы әртүрлі
акциялар жүргізілгенін көруімізге болады. Жыл басынан бері ІІМ-нің сайтында
ішкі істер министрлігінің әртүрлі бағыттғы 16 интернет-конференция болды,
онда жастар белсенді түрде қатысты. Ағымдағы жылдың мамыр айында ІІМ-нің
ресми сайтында БжҒМ бірлесе, шынайы уақыт режимінде екі ішкі істер және
білім вице-министрлерімен жалпы білім беру оқу мекемелері оқушылары үшін
интернет-конференция өткізілді.
Келіп түскен сұраныс және (600 астам) және олардың мазмұндары бойынша,
ішкі істер және білім беру органы қызметіне жас ұрпақтың үлкен қызығушылық
танытуы туралы қорытынды шығаруға болады.
Осындай шараларды өткізу кәмелетке толмағандарды құқықтық тәрбиелеуге,
қазақстан полициясының имиджін, өркендеуші ұрпақ арасында, сондай-ақ
еліміздегі халық арасында да көтеруге ықпал етеді. Ішкі істер органдарының
қызметкерлерімен мүдделі мемлекеттік органдармен бірлесе, еліміздегі оқу
орындарында бұқаралық ақпарат құралдарын (телеарна, радио, баспа құралдары)
қолданумен және мамандарды шақырумен семинарлар, құқықтық тақырыптағы
лекция, әңгімелесу және т.б. өткізу бойынша жұмыстар ұйымдастырылады.
Ағымдағы жылдың басынан бері 62 мыңға жуық сөз сөйлеулер өткізілді, оның
ішінде 57101 оқу орындарында, 8437 – бұқаралық ақпарат құралдарында
өткізілді. Жоспар шегінде өткізілген шаралар туралы ақпараттар ішкі істер
министірлігінің сайтында (“Ресми мәліметтер” парағы, “Әкімшілік полиция
комитеті қызметінің материалдары” бөлімі).
Кәмелетке толмағандардың құқық бұзушылық жасауын ықпал ететін себептер мен
жағдайларды зерделеуге қатысты Ағымдағы жылдың 11 айының қорытындысы
бойынша, жеткіншектік қылмыс жағдайына жасалған талдау, кәмелетке
толмағандармен жасалған жалпы қылмыс санының төмендеуін көрсетеді, -4,3%
(4763-тен 4556-ға). Алайда тәжірибе құқыққа қарсы әрекеттерінің қоғамдық
қауіптілік жоғары деңгейінің қалып отырғанын көрсетеді. Мәселен, Маңғыстау
- 44,1% (102-ден 147-ге), Алматы – 10,9% (156-дан 173-ке), Жамбыл – 23,2%
(142-ден 175-ке), және Оңтүстік Қазақстан облыстарында – 8,9 % (315-тен 343-
ке) кейбір аймақтарда кәмелетке толмағандармен жасалған қылмыстың өсу
тенденциясы сақталып отыр.
Кәмелетке толмағандармен заңсыз әрекеттерді жасаудың себебі мен жағдайының
талдауы, жасөспірімдік қылмыстың қалыптасуы мен алдағы уақытта дамуы үшін
нақты жағдай және құқық бұзушылық жасауға алғышарт бар екендігін көрсетеді,
мұнда келесі жағдайлар елеулі роль атқарады: жанұядағы тұрмыстық жағдайдың
нашарлығы кері әсер етеді,; кәмелетке толмағандарды маскүнемдікке,
нашақорлыққа, жезөкшелікке, қаңғыбастыққа және қайыршылыққа тартатын орта,
сондый-ақ, отбасы тарапынан тиісті бақылаудың болмауы кері әсер етеді.
Жасөспірімдік қылмыс деңгейіне әсер ететін маңызды мәселелердің бірі,
отбасындағы тұрмыстық жағдайдың нараш болуы. Бүгінгі таңда ішкі істер
органдарының алдын алу есебінде 12 мыңнан астам тұрмыстық жағдайы нашар
отбасы тұр, мұнда 34 мыңға жуық бала бар.
Ішкі істер органдарымен заңдылықпен қарастырылған мүмкіндіктің барлық
спектрі қарастырылған. Алайда, бүгін олармен жүргізілетін алдын алу
жұмыстарын әлеуметтік-бағдарлы етіп жасау қажет, бірінші кезекте оларға
қолдау және көмек көрсету қажет. Тұрмыстық жағдайы нашар
отбасыларменжұмыстың тиімділігін жоғарлату мақсатында осындай
отбасыларындағы балаларды мектепке дейінгі мекемелерге міндетті түрде
орналастыру мәселесін қарауды ұсынамыз. Аталған шара балалардың өз
қатарындағы балалардан қалмай дамуына және мектепке дайындалуына көмек
көрсетеді.
Кәмелетке толмағандарды тиісті мемлекеттен көмек алу үшін еңбек және
халықты еңбекпен қамту органдарына ақпаратты жолдауды тәжірбиеге енгізу.
17-тармақ бойынша (Кәмелетке толмағандар мен жастар арасындағы қылмысқа
қарсы күрестің, құқық бұзушылықтардың алдын алу және олардың құқығын
қорғаудың өңірлік іс-шара жоспарларын әзірлеу және іске асыру)
Жоспарды орындауда Астана, Алматы қалаларының және облыстар әкімдеріне
кәмелетке толмағандар және жастар арасындағы қылмыспен күрес, құқық
бұзушылықты ескерту жөніндегі аумақтық іс-шаралар жоспарын дайындау және
жүзеге асыру тапсырылды.
Қазіргі таңда, Астана, Алматы қ. Алматы, Ақмола, Ақтөбе, Атырау, Батыс
Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Қостанай, Қарағанды, Қызылорда, Павлодар,
Солтүстік Қазақстан және Батыс Қазақстан облыстарының әкімдіктерімен тиісті
аумақтық жоспарлар дайындалды және бекітілді.
Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың алдын алуға және оларды
әлеуметтік оңалтуға (әлеуметтік ағартушыларды жұмыс барысына,
құзіреттілігіне және кәсібиліктеріне үйрету, кәмелетке толмағандарды орта
жалпы білім беру мекемелерін аяқтағаннан кейін әлеуметтік, тұрмыстық және
жұмыспен қамту мәселесін шешу, тұрмыстық жағдайы нашар отбасыларын бастапқы
сатысында анықтау және уақытылы алдын алу, мектеп жасындағы жасөспірімдерді
оқумен толық қамту, жалпы білім беру мекемелеріне бекітілгекн кәмелетке
толмағандар ісі жөніндегі учаскелік полиция инспекторларын енгізу)
бағытталған шаралар аумақтық жоспарлардың негізгі бағыттары болып табылады.
ЖОО-ның жанында полицияға көмек көрсету отрядтарын құру туралы жұмысты
арықарай жалғастыру
Қазіргі таңда құрамында 3,4 мың адамы бар полицияға көмек көрсететін 186-
дан астам студенттік отряд қызмет етеді. Олардың қызметтерінің негізгі
бағыттарының бірі – білім мекемелерінде қоғамдық тәртіпті қолдау, білім
беру мекемелеріне жақын орналасқан аумақтарда учаскуелік полиция
инспекторларымен бірге патрульдеу, мәдени-бұқаралық шараларды, сондай-ақ,
студенттер арасында олар тарапынан құқық бұзушылықтарға жол бермеу
жөніндегі алдын алу жұмыстарын өткізу кезінде қоғамдық тәртіпті қамтамасыз
ету болып табылады.
Ағымдағы жылда олардың көмегімен 288 қылмыс ашылды, 6 мың әкімшілік
құқық бұзушылық анықталды. Соның ішінде, құқықтық тәртіпті қамтамачыз етуге
белсенді қатысқандары үшін студенттік отрядтардың 368 мүшесі 3,2 млн. теңге
сомасына көтермеленді. Аталған бағыттағы жұмыстың тиімділігін жоғарлату
мақсатында Ішкі істер министрлігімен ішкі істер органдарының азаматтық
қоғам институттарымен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз ету мен құқық
бұзушылықтың алдын алуда өзара әрекет етуді ұйымдаст ыру жөніндегі 2009-
2010 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары дайындалды және бекітілді (2008
жылдың 19 желтоқсанындағы №476).
Жоспармен әр жоғарғы оқу орындарында студенттік қалашықтарды және
жатақханаларда, оқу-зертхана кешендерінде қоғамдық тәртіпті қамтамасыз
етуде құқық қорғауға бағытталған студенттік құрылымдарды құру, олардың
мүшелерін материалды түрде көтермелеу шараларын қарастырып, тиісті
ережелерді бекіту жөніндегі іс-шаралар қарастырылған. Сонымен қатар, 2009
жылы студенттік отрядтардың қызметтерін дамыту және жетілдіру мақсатында
әкімдіктердің, ішкі істер органдары , білім және жоғарғы оқу орындар
жетекшілерінің қатысуымен құқық қорғауға бағытталған студенттік
құүрылымдардың аумақтық слетін өткізу жоспарлануда.
2. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң, Жергiлiктi өкiлдi және атқарушы
органдардың құзыретi
Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз
және панасыз қалудың профилактикасы саласындағы мемлекеттiк органдардың
негiзгi мiндеттерi:
1) кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың,
қадағалаусыз, панасыз қалудың және қоғамға жат iс-әрекеттердiң алдын алып,
олардың жасалуына ықпал ететiн себептер мен жағдайларды анықтау және жою;
2) кәмелетке толмағандардың құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғауды
қамтамасыз ету;
3) өмiрде қиын жағдайға душар болған кәмелетке толмағандарды
әлеуметтiк оңалту;
4) кәмелетке толмағандардың заңға мойынсұнушылық мiнез-құлқын
қалыптастыру;
5) кәмелетке толмағандарды құқық бұзушылықтар немесе қоғамға жат iс-
әрекеттер жасауға тарту фактiлерiн анықтап, жолын кесу;
6) кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың,
қадағалаусыз және панасыз қалудың алдын алу жөнiндегi мемлекеттiк
органдардың, қоғамдық бiрлестiктер мен ұйымдардың қызметiн үйлестiру болып
табылады.
Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз
және панасыз қалудың профилактикасы саласындағы мемлекеттiк реттеудi
Қазақстан Республикасының Үкiметi, орталық атқарушы органдар, сондай-ақ
жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдар жүзеге асырады.
Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және
панасыз қалу профилактикасының жүйесiне iшкi iстер, бiлiм беру, денсаулық
сақтау, әдiлет органдары, халықты жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттiк
саясаттың iске асырылуын үйлестiретiн мемлекеттiк орган, жергiлiктi өкiлдi
және атқарушы органдар, кәмелетке толмағандардың iсi және олардың
құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссиялар және өз құзыретi шегiнде өзге де
мемлекеттiк органдар кiредi.
Iшкi iстер, бiлiм беру, денсаулық сақтау, әдiлет органдарында және
жергiлiктi атқарушы органдарда Қазақстан Республикасының заңдарында
белгiленген тәртiппен кәмелетке толмағандар арасындағы құқық
бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жөнiндегi
жекелеген функцияларды жүзеге асыратын мекемелер құрылуы мүмкiн.
Өзге ұйымдар кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтар,
қадағалаусыз және панасыз қалу жағдайының профилактикасына Қазақстан
Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен қатысады.
Қазақстан Республикасының Үкiметi:
1) мемлекеттiк саясаттың негiзгi бағыттары мен оны жүзеге асыру
жөнiндегi шараларды әзiрлейдi;
2) кәмелетке толмағандардың әлеуметтiк қорғалу жүйесiн айқындайды;
3) кәмелетке толмағандардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды
мүдделерiн сақтау және қорғау, бала құқықтарын қорғау жөнiндегi мiндеттердi
жүзеге асыратын ұйымдардың желiсiн дамыту жөнiндегi шараларды әзiрлейдi
және iске асырады;
4) кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау
жөніндегi ведомствоаралық комиссияны құрады;
5) кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың,
қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы, оларды әлеуметтiк оңалту
жөнiндегi бағдарламаларды бекiтедi.
Жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдардың құзыретi
Жергiлiктi өкiлдi органдар өз құзыретi шегiнде:
1) кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың,
қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасына арналған жергiлiктi
бюджеттердiң шығыс бөлiгiнiң атқарылуын, экономикалық және әлеуметтiк
өңiрлiк даму бағдарламаларын бекiтедi және олардың iске асырылуын
бақылайды;
2) кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау
жөнiндегi комиссиялардың құрамын бекiтедi;
3) Қазақстан Республикасының заң актiлерiне сәйкес кәмелетке
толмағандардың құқықтары мен заңды мүдделерiн қамтамасыз ету жөнiндегi өзге
де өкiлеттiктердi жүзеге асырады.
Жергiлiктi атқарушы органдар кәмелетке толмағандар арасындағы құқық
бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы
саласындағы өз жұмысын жергiлiктi мемлекеттiк басқару деңгейлерiне сәйкес
және Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде белгiленген құзыретi шегiнде
ұйымдастырады.
Облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергiлiктi атқарушы
органдары:
1) кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау
жөнiндегi комиссиялардың дербес құрамын бекiту үшiн тиiстi мәслихаттарға
ұсынады және олардың жұмысын ұйымдастырады;
2) өмiрде қиын жағдайға душар болған кәмелетке толмағандардың және
жайсыз отбасылардың өңiрлiк есебiн жүргiзедi;
3) өмiрде қиын жағдайға душар болған кәмелетке толмағандарды
Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен жұмысқа
орналастыру және тұрмыстық жағдайын жасау, өзге де көмектер көрсету
жөнiндегi шараларды қолданады;
4) қызметтерi кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың,
қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы, жасөспiрiмдердiң
салауатты өмiр салтын насихаттау, құқықтық сауаттылығын арттыру жөнiндегi
шараларды жүзеге асыруға байланысты коммерциялық емес және өзге де
ұйымдарға ұйымдастырушылық-әдiстемелiк көмек көрсетедi;
5) кәмелетке толмағандар үшiн, оның iшiнде бала құқығын қорғау
жөнiндегi мiндеттердi жүзеге асыратын ұйымдардың әлеуметтiк
инфрақұрылымының қалыптасуын қамтамасыз етедi және олардың қызметтерiнiң
мониторингiн жүргiзедi.
Аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) жергiлiктi атқарушы органдары:
1) кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау
жөнiндегi комиссиялардың дербес құрамын бекiту үшiн тиiстi мәслихаттарға
ұсынады және олардың жұмысын ұйымдастырады;
2) өмiрде қиын жағдайға душар болған кәмелетке толмағандардың және
тұрмысы қолайсыз отбасылардың дербес есебiн жүргiзедi;
3) кәмелетке толмағандарға арналған әлеуметтiк инфрақұрылымның
қалыптасуына жәрдемдеседi;
4) өмiрде қиын жағдайға душар болған кәмелетке толмағандарды
Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен жұмысқа
орналастыру және оларға тұрмыстық жағдай жасау, өзге де көмек көрсету
жөнiндегi шараларды қолданады;
5) қызметтерi кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың,
қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы, жасөспiрiмдердiң
салауатты өмiр салтын насихаттау, құқықтық сауаттылығын арттыру жөнiндегi
шараларды жүзеге асыруға байланысты коммерциялық емес және өзге де
ұйымдарға ұйымдастырушылық-әдiстемелiк көмек көрсетедi.
Балалардың қорғаныс дәрежесі - кез келген өркениетті қоғамның,
мемлекеттік саясаттың әлеуметтік бағыттылығының басты индикаторы. Балалар -
әлеуметтік-экономикалық тұрақсыздықтан ең көп дәрежеде зардап шегетін
азаматтардың санаты.
Отбасы дағдарысы, көп отбасылардың ауыр материалдық жағдайы, дәстүрлі
отбасылық қатынастардың күйреуі, ажырасулар санының артуы балалардың
жағдайының нашарлауына елеулі әсер етеді.
Соңғы жылдары болған өзгерістер бала проблемасын күрт өршітіп, осы
салада қабылданатын шешімдердің ерекшелігін белгіледі.
Соңғы жылдары Қазақстанда ата-аналар қамқорлығынсыз қалған балалар
санының өсуі байқалады. Жыл сайын олардың саны өсуде, және де бұл
балалардың аз бөлігі ата-аналарының қайтыс болуына байланысты олардың
қамқорлығынсыз қалғандар. Қалғандары әлеуметтік жетімдік дейтін құбылысқа
жатады, яғни ата-аналары тірі жетімдер. Қазіргі кезде жетім балалар мен
қамқорлықсыз қалған балаларға арналған 204 мекемеде ҚР Білім және ғылым
министрлігінің мәліметтері бойынша 18198 бала, олардың ішіндегі 2105 бала -
денсаулық сақтау жүйесінің сәбилер үйлерінде, халықты әлеуметтік қорғау
жүйесінің 19 балалар үйінде - 1294 бала, білім беру жүйесінің 159 ұйымында
- 14799 бала тұрып, тәрбиленіп жатыр[4.7].
Ата-аналары тірі жетім балалардың санының артуының негізгі себептері
отбасының әлеуметтік беделінің түсуі, оның материалдық және тұрғын үйге
байланысты қиындықтары, некесіз туудың өсуі, өмір салтын қоғамда
қалыптасқан имандылық принципінен басқаша ұстайтын ата-аналар пайызының
жоғарылығы болып табылады. Осыған орай ата-аналар қамқорлығынсыз қалған
балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау Қазақстанда өте жоғары маңызға
ие болуда, ал мұндай қорғаныс әдістерінің бірі тиісті нормативтік құқықтық
база құру болып табылады.
Балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау мәселелері жөніндегі
қазіргі заманғы ұлттық заңнамалық базаны мына нормативтік актілер құрайды:
Қазақстан Республикасының Конституциясы, Неке және отбасы туралы, Бала
құқықтары туралы, Білім беру туралы, Кемтар балаларды әлеуметтік және
медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы, Отбасы үлгісіндегі
балалар ауылы және жасөспірімдер үйлері туралы, Кәмелетке толмағандар
арасындағы құқық бұзушылықтардың профилактикасы мен балалардың қадағалаусыз
және панасыз қалуының алдын алу туралы Қазақстан Республикасының заңдары;
Қорғаншы және қамқоршы органдар туралы ереже, Патронат туралы ереже;
Соттардың балалар тәрбиесімен байланысты дауларды шешуде заңнаманы
қолдануы туралы, Соттардың бала асырап алу туралы істі қарау кезде неке
және отбасы туралы заңнаманы қолдануының кейбір мәселелері туралы
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының қаулылары және басқалар.
Бұл ретте заңнамадағы елеулі ақтаңдақтарды, қолданыстағы актілерді
жүзеге асыру тетіктерінің жоқтығын және жеткілікті дәрежеде өкілетті
мемлекеттік органның жоқтығын атап өткен жөн.
ҚР Білім және ғылым министрлігінде арнайы Бала құқықтарын қорғау
жөніндегі комитет құру біздің көзқарасымызша балалардың, соның ішінде ата-
аналар қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау
мәселелерін үйлестірудің елеулі проблемаларын принципті түрде шеше алған
жоқ.
Мүмкін біздің жағдайымызда бұл проблеманы шешу үшін жалпыға танылған
халықаралық стандарттардың талаптарын сақтай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz