Елді-мекен территориясын құндылық аймаққа бөлу және кадастрлық бағалау

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
1.1 Объект туралы жалпы мәлімет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 9
1.2 Табиғи жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11

ІІ. ШЕТЕЛ ЖӘНЕ ОТАНДЫҚ ТӘЖІРБИЕДЕН ЕЛДІ МЕКЕН ЖЕРЛЕРІН БАҒАЛАУ МАҚСАТЫНДАҒЫ АЙМАҚТАРҒА БӨЛУ ТӘЖІРБИЕСІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28

ІІІ. ЕЛДІ.МЕКЕН ТЕРРИТОРИЯСЫН ҚҰНДЫЛЫҚ АЙМАҚҚА БӨЛУ ЖӘНЕ ЕЛДІ.МЕКЕНДЕР ЖЕРЛЕРІН КАДАСТРЛЫҚ БАҒАЛАУ ... ... ... ...33
3.1. Жерлерді құңдылық аймаққа бөлу және кадастрлық бағалаудағы рента құрайтын факторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35

ІV. ПАВЛОДАР ҚАЛАСЫНЫҢ ЖЕРЛЕРІН БАҒАЛАУ МАҚСАТЫНДАҒЫ АЙМАҚТАРҒА БӨЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50
4.1. Жерлерді құңдылық аймаққа бөлу және кадастрлық бағалаудағы рента құрайтын факторларды талдау және есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .52

V. ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56

ҚОРТЫНДЫ ЖӘНЕ ҰСЫНЫСТАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..62

КІРІСПЕ

Жер барлық адамзаттың өмір сүруіне жағдай жасаушы және негіз ретінде қоршаған табиғи ортаның маңызды объектісі болып табылады.
Жер әр түрлі функцияларды орындайды: адамның өмір сүретін ортасы мен жағдайы; өндірістік күшті орналастыру үшін кеңістік базисі; қоршаған табиғи ортаның элементі; мемлекет территориясының кеңістіктегі шекарасы; ауыл шаруашылық және орман шаруашылық өндірісінің материалдық жағдайы және факторы. Жердің өндіріс құралы ретіндегі басты қасиеті оның құнарлылығы.
Қоршаған табиғи ортаның объектілерінің байланыс жүйесінде жердің маңызды рөлін табиғи құрамы анықтайды. Орман, су, жануарлар әлемі табиғат объектісі ретінде жермен қарым-қатынассыз тіршілік ете алмайды. Тек жермен тығыз қарым-қатынастың арқасында өзінің маңызды қасиетін, өндіру мүнкіндігін сақтап қалады және барлық табиғи комплекстермен бірге экологиялық функцияларды қамтамасыз етеді.
Кез-келген мемлекеттің тағдырында жер маңызды рөл атқарады. Ол аса маңызды табиғат ресурсы және күрделі өндіріс құралы.
Мемлекеттің кеңістіктегі шегі, белгілі бір жердің территориясын көрсете отырып оның саяси және экономикалық күшін аңықтайды.
Соңдықтан адамзаттың тарихындағы орын алған барлық үлкен және кіші даулар жер территориясын, оның табиғи ресурстарын жаулап алуға бағытталған.
Біздің еліміз жер ресурстары байлық көлемімен мақтана алады. Қазақстан Республикасы планетаның ең жермен қамтамасыз етілген

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Қазақстан Республикасының Жер Кодексі 2003 жылғы 20 маусымдағы № 442-ІІ ҚРЖК.
2. Жерді аймақтарға бөлудің аудандық схемаларын әзірлеу жөніндегі әдістемелік нұсқама, Астана 2004 жыл 29 желтоқсан № 107
3. Ауылды 2000-2005 жж кезенінде әлеуметтік-экономикалық өркендету мемлекеттік бағдарламасы (Қазақстан Республикасының экономика министрлігі 26.08.2000 г.)
4. Шаруа (фермерлік) қожалықтары туралы заң. Алматы, 1998 ж.
5. Жер қатынастары және жерге орналастыру тарихы Қырықбаев Ж.Қ., Баярлин А.Е. - оқу құралы Астана, 2004 ж.
6. Жерге орналастырудың және кадастрдың ғылыми негіздері Гендельман М.А., Қырықбаев Ж.Қ., оқулық – Астана, Фолиант, 2004 ж
7. Шаруашылық жерге орналастырудың теориялық және әдістемелік негіздері Қырықбаев Ж.Қ., Карбозов Т.Е. – оқу құралы, Астана, 2004 ж.
8. Землеустройство крестьянских хозяйств Спектор М.Д., Байбугина М.К., Хамзин Р.Г. учебное пособие, Астана, 2004 г.
9. Основы землевладения и землепользования Волков С.Н., Хлыстун В.Н., Улюкбаев В.Х. – М: Колос, 1992 г.
10. Землеустроительное проектирование Учебник под ред. М.А. Гендельмана – Алматы: ТОО ЭВЛЮ, 1999 г.
11. Русско-казахский словарь слов и терминов, применямых в системе землеустройства Оспанов Б.С., Дюсенбеков З.Д., Есеркепов Р.Т., Баярлин А.Е. – Астана: бастау, 2000 г.
12. Управление земельными ресурсами Есполов Т.И., Сейфуллин Ш.Т.- Алматы 2004 ж.
13. Қазақстан Республикасының Конституциясы – Алматы 1995 ж.
14. Қазақстан Республикасының Жер кадастры Сейфуллин Ш.Т. – Алматы 2000 ж.
15. Охрана труда Кобевник В.Ф. – Киев 1990 г

Пән: Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 50 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1. Объект туралы жалпы мәлімет
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 9
2. Табиғи жағдайы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... .. 11

ІІ. ШЕТЕЛ ЖӘНЕ ОТАНДЫҚ ТӘЖІРБИЕДЕН ЕЛДІ МЕКЕН ЖЕРЛЕРІН БАҒАЛАУ МАҚСАТЫНДАҒЫ
АЙМАҚТАРҒА БӨЛУ ТӘЖІРБИЕСІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28

ІІІ. ЕЛДІ-МЕКЕН ТЕРРИТОРИЯСЫН ҚҰНДЫЛЫҚ АЙМАҚҚА БӨЛУ ЖӘНЕ ЕЛДІ-МЕКЕНДЕР
ЖЕРЛЕРІН КАДАСТРЛЫҚ БАҒАЛАУ ... ... ... ...33
1. Жерлерді құңдылық аймаққа бөлу және кадастрлық бағалаудағы рента
құрайтын
факторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... 35

ІV. ПАВЛОДАР ҚАЛАСЫНЫҢ ЖЕРЛЕРІН БАҒАЛАУ МАҚСАТЫНДАҒЫ АЙМАҚТАРҒА
БӨЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ..50
4.1. Жерлерді құңдылық аймаққа бөлу және кадастрлық бағалаудағы рента
құрайтын факторларды талдау және
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52

V. ЕҢБЕКТІ
ҚОРҒАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... 56

ҚОРТЫНДЫ ЖӘНЕ
ҰСЫНЫСТАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
60

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...62

КІРІСПЕ

Жер барлық адамзаттың өмір сүруіне жағдай жасаушы және негіз ретінде
қоршаған табиғи ортаның маңызды объектісі болып табылады.

Жер әр түрлі функцияларды орындайды: адамның өмір сүретін ортасы мен
жағдайы; өндірістік күшті орналастыру үшін кеңістік базисі; қоршаған табиғи
ортаның элементі; мемлекет территориясының кеңістіктегі шекарасы; ауыл
шаруашылық және орман шаруашылық өндірісінің материалдық жағдайы және
факторы. Жердің өндіріс құралы ретіндегі басты қасиеті оның құнарлылығы.

Қоршаған табиғи ортаның объектілерінің байланыс жүйесінде жердің
маңызды рөлін табиғи құрамы анықтайды. Орман, су, жануарлар әлемі табиғат
объектісі ретінде жермен қарым-қатынассыз тіршілік ете алмайды. Тек жермен
тығыз қарым-қатынастың арқасында өзінің маңызды қасиетін, өндіру
мүнкіндігін сақтап қалады және барлық табиғи комплекстермен бірге
экологиялық функцияларды қамтамасыз етеді.
Кез-келген мемлекеттің тағдырында жер маңызды рөл атқарады. Ол аса
маңызды табиғат ресурсы және күрделі өндіріс құралы.
Мемлекеттің кеңістіктегі шегі, белгілі бір жердің территориясын
көрсете отырып оның саяси және экономикалық күшін аңықтайды.
Соңдықтан адамзаттың тарихындағы орын алған барлық үлкен және кіші
даулар жер территориясын, оның табиғи ресурстарын жаулап алуға бағытталған.
Біздің еліміз жер ресурстары байлық көлемімен мақтана алады. Қазақстан
Республикасы планетаның ең жермен қамтамасыз етілген елдерінің бірі болып
табылады. Жер территориясының мөлшері бойынша бұрынғы Совет одағының
елдірінің ішінде тек Ресей Федерациясына орын береді, ал дүниежүзі бойынша
9 – ыншы орын алады. Республиканың жер қоры 271287 мың га құрайды. Осы
территорияның ауылшаруашылығы мақсатындағы жер көлемі 201099,5 мың га тең,
ол барлық жер қорының 74 % құрайды.
Орташа есеппен республиканың бір адамына 18,1 га жер бөлінеді, оның
ішінде 13 га ауылшаруашылық алқаптар. Дүниежүзінің еш бір мемлекеті осындай
жер қорымен иемденбейді.
Қазақстан Республикасының Жер Кодексінде (2003 жыл) жерді аймақтарға
бөлу меншік нысанына тиесілілігіне және оларда шаруашылық жүргізу нысанына
қарамастан, барлық санаттағы жерде жүргізілетіні ерекше белгіленеді.
Салық салу мақсатындағы жерлердіді аймақтарға бөлу схемасы жасау
Қазақстан Республикасының Салық және басқа да бюджетке төленетін міндетті
төлемдер туралы Кодексінің 336 бабын іске асыру мақсатында жүргізіледі.
Жерді аймаққа бөлу табиғи және әлеуметтік жағдайларды кешенді бағалау
негізінде елді мекеннің әкімшілік ауданы деңгейінде жүргізіледі. Аймақты
қалыптастыру кезінде есепке алу бірлігінің негізі ретінде елді мекен,
аудан шекарасында қалыптастырылған және жер – кадастрлық аймаққа бөлу
кезінде қабылданған кадастрлық квартал болып табылады.
Салық салымдарын жоғарлату мақсатындағы жерді аймаққа бөлу, ауыл
шаруашылық өнімдерін өндіру, объектерді орналастыру, халықтың өмір сүруіне
қолайлы жағдай жасау үшін және территорияны экономикалық және табиғи
жағдайлар бойынша оларға жер үшін төленетін төлемақының базалық
ставкаларына сәйкес оған түзету (арттыратын немесе кемітетін)
коэффициенттерін қолдана отырып белгілейді, салыстырмалы бірдей бөліктерге
бөлуді қарастыру жағынан табиғи және антропогенттік факторлар кешені
бойынша елді мекеннің, ауданның территориясын салыстырмалы бағалау негізі
жүргізіледі.
Жерді аймақтарға бөлу рента құрайтын факторлар арқылы, оның ішінде үш
басты түрлері:
- қаланың орталығына қарағанда орналасқан жері;
- тіршілік әрекет жағдайы;
- жылжымайтын мүлікті жақсарту көлемі;
Құңдылық аймақтарға бөлу тек қана негізгі комерциялық, өндірістік,
қоғамдық салық салымдары бойынша ғана емес, сондай-ақ құңды жақсартудағы
рента құрайтын үш фактордың ішінен бір ғана құңдылық фактор тұрғын үйге
байланысты жүргізідеді.
Жақсарту құңы жылжымайтын мүлікке жататын жер учаскесі, су
объектілері және басқа да жермен тығыз байланысты- ғимараттар, құрылыстар,
инженерлік инфраструктуралар, көп жылдық екпелер жасауға кететін шығын
арқылы анықталады.
Елді-мекен жерлері маңыздылық мөлшеріне байланысты бір-бірінен кейін
орналасқан тегіс (классикалық) аймақтар бола бермейді. Мұнда көбінесе
аймақтар елді – мекеннің әр түрлі бөлігінде, бір аймақ әр жерде
орналасқан. Сөйте тұра бірнеше қоғамдық орталықтар, тұрғын аумақтары,
өндірістік конгламераттар, желілер және т.б. болуы мүнкін. Соңдықтан жер –
кадастрлары шекарасында аймақтарға бөлуді жүргізу, оларға салық аймақтары
мәртебесін беру арқылы жүргізу мүнкіндігін туындатады.
Осыған байланысты жерді аймақтарға бөлу сызбасын жасау салық салымдарын
жоғарлату мақсатымен қажеттілікті туғызады.
Жерді аймақтарға бөлу – жер аумағын оның нысаналы мақсатын және
пайдалану режимін белгілей отырып аңықтау. Жер ресурстарын басқару
жөніндегі орталық атқарушы орган мүдделі орталық атқарушы органдармен
бірлесіп, республикалық деңгейде жерді аймақтарға бөлуді ұйымдастырады және
аумақтарды аймақтарға бөлудің республикалық схемаларын әзірлеу мен бекітуді
қамтамасыз етеді.
Облыстық уәкілетті органдар облыстық атқарушы органдарының тапсырысы
бойынша қоршаған ортаны қорғау, сәулет және қала құрылысы жөніндегі
жергілікті органдармен және басқа да мүдделі органдармен бірлесе отырып,
облыстық (қалалық) деңгейде жерді аймақтарға бөлудің жобаларын (схемаларын)
әзірлеуді ұйымдастырып, қамтамасыз етеді және оларды облыстық өкілді
органдардың бекітуіне енгізеді. Аумақты пайдаланудың жерлерді аймақтарға
бөлу кезінде белгіленген нысаналы режимі белгіленген тәртіппен бекітіледі
және жер құқығы қатынастарының субъектілері үшін міндетті болып табылады.
Жергілікті атқарушы органдардың шешімі бойынша жүргізілетін жерді
аймақтарға бөлу бюджет қаражаты есебінен жүзеге асырылады.
Жерді аймақтарға бөлудің ережелері мен принциптері Қазақстан
Республикасының заңдарымен белгіленеді.

1.1. Объект туралы жалпы мәлімет. Павлодар облысы Евразия материгінің
тұңғыйығында, Атлантикалық және Тынық мұхиттарымен тең қашықтықта
орналасқан, облысты екі бөлікке бөлетін – оң жақ жаға жай (41,2 мың, км2),
және сол жақ жаға жай (83,6 мың км2) Ертіс өзенінің орташа ағынында
орналасқан.
Оның солтүстік бөлігі Москва, Лондон, Копенгаген орналасқан ендіктерде
тұр. Мұхиттардан алшақтығы және облыстың үлкен территориясы оның климаттық
жағдайына әсер етеді.
Облыстың басқа мемлекеттермен және Казақстанның облыстарымен байланысы
Оңтүстік-Сібір және Орта Сібір теміржол магистралімен, автомобиль, әуе,
электронды, құбыр және өзен көлік түрлері арқылы жүргізіледі.
Павлодар облысы 1938 жылы құрылған. Облыс Қазақстанның солтүстік
–шығысында орналасқан. Облыстың құрамына 10 ауылдық округ: Ақтоғай, Баян-
ауыл, Железинский, Ертіс, Қашыр, Лебяжі, Май, Павлодар, Успенский, Шербақты
және 3 қала: Павлодар, Ақсу, Екібастұз кіреді.
Бай пайдалы қазбалардың, көліктік-георафиялық орнының және үлкен су
қорының арқасында, облыста жылу-энергетикалық, металлургиялық, химиялық
және нефтехимиялық, машина жасаудағы мамандандыру және құрылыс индустриясы
мен тамақтандару саласының жанындағы ілеспе өндірістін тұлғалануымен ірі
салааралық және ішкі салалық кешендер қалыптасты.
Экспорттын басты бөлігі метеллургиялық өнеркәсіптін өнімі (экспорттын
жалпы көлемінен 30 пайыз), минералды өнім (28 пайыз), мал, өсімдік
өнімдері, азық-түлік товарлары болып қалады.
Экспортқа шығарылатын өнімнің басты тұтынушылар Ресей кәсіпорындары
болып табылады, ондағы экспорттын жалпы көлемі 68,3 пайызды құрады.
Импорттын көлемі 246,2 миллион АҚШ долларын құрады.
Павлодар облысы донар облыстарға жатады. Облыстағы салық төлемдерінің
жартысы республикалық бюджетке құйылады. Облыс бойынша бюджет кірісі
13178,1 млн. теңгені құрады, орындау – 94,4 % құрайды. Кірісте 70 пайыздан
жоғары үлесін салық төлемдері толтырады.
Облыс орталығы Павлодар қаласы болып табылады. Павлодар қаласы шағын
әскери нығайтудан өсіп шықты. Ол Жоғарғы – Ертіс жолының крепосты құрылып
жатқан кезенде ХVIII ғасырдың басында салынған.
Павлодар үлкен өзен жолы мен темір жол магистралінің қиылысында тұр, ол
оны Астанамен және Ресей мемлекетімен қосады.
1938 жылы Павлодар қаласы кең даланың облыстық орталығы болып саналды.
Бірақ бұл кезде ол әлі тыныш, ештенемен әйгілі емес, бір келкісіз саман
үйлермен салынған және бірнеше ғана көшелері бар қалашық болып қала берді.
Павлодардың өсуіне және дамуына әсер еткен жаппай тың және тыңайған
жерді игеру болды. Үш жылдың арасында қаланың солтүстік бөлігінің көрінісі
өзгерді. Артынан завод корпустарын, тас жол төселген жолдарды, көп қабатты
үйлерді, гүлбақтарын қалдыра отырып қала шығысқа қарай өсе берді.
Бүгінде Павлодар – 310 мың адам тұратын қала. Қазақстанның ірі
өнеркәсіптік және мәдени орталығы болып табылады. 4856 әр түрлі меншік
түрлеріндегі кәсіпорындар өнімнің 250 түрлерін шығарады. Жыл сайын 25 мың
шаршы метр тұрғын үй салынады. Білім және мәдениет ошақтары, храм және
мешіт салынған. 12 мың студент Павлодар мемлекеттік университетінде, жеті
мың адам тоғыз колледжде білім алады, 55 мың оқушы 49 жалпы білім беру
мектептерінде оқиды. Қалада ондаған музыкалық, көркем өнер, спорт
мектептері, Пионерлер сарайы жұмыс істейді.
Павлодардың мәдени өмірі де әр қилы. Мұнда 14 ұлттық-мәдени
орталықтар, екі драмалық театр, мәдениет сарайы мен үйлері, төрт мұражай,
кітапханалар, саябақтар жұмыс істейді.
1.2. Табиғи жағдайы. Климаты. Облыстың климатына сәйкес қала аймағы
құрғақ тақыр орналасқан. Климаттың негізгі ерекшелігі – оның
континенттілігі және құрғақшыл-дылығы ГТК-0,6 бша орта жылдық жауын
мөлшері 285 мм құрайды, соның ішінде мамыр-шілде 105 мм.
Ықпалды жел болып мамыр айында жылдамдығы 13,7 мсек жететін Оңтүстік-
Батыс және Батыс бағытындағы желдер болып табылады. Көктемде температураның
тез өсуінде бұл желдер топырақты құрғатады, ол кейбір жағдайларда шаң
боранды тудырады.
Климаттың жағымсыз факторларын азайту үшін агротехникалық шаралар
комплексін қатал түрде сақтауын талап етеді.
Климатқа тән қасиеттер – кенет континентальді, Климаттық
құбылыстардың дәлдеу сипаттамасы үшін, Павлодар метеостанциясының
мәліметтері келтірілген. Климаттың ең мәнді факторларының біріне ауа
температурасы жатады. Өсімдіктердегі физиологиялық процестердің
қарқындылығы, физикалық булану мен транспирация көлемі осы ауаға тәуелді.

Ұзаққа созылған және салқын қыс (5-5,5 ай ), ыстық және қысқа жаз (3
ай ) диқаншылыққа арналған ауа райы қолайлысыз, көктемгі және күздік ерте
кезеңдерінде кешкі мезгілдер салқын болып келеді. Күшті желдер, шаңды
және құмдақты, қысқы мезгілдері күшті аязды болады.

Сәуір мен қазан айлар аралығында ЖСШ бойынша орташа 150-250 мм, ал
қарашадан наурыз айлар аралығында 40-120 мм дейін тұнбалар түседі. Атап
айтқанда, жылдың жылы айларына жылдық жиындық тұнбалардың 75 пайызы келеді.
Маусымның 15 нен тамыздың 15 не дейін тұнбалардың ең көп мөлшері келеді.
Солтүстік аумақтарда маусымның 20 нан шілденің 20 дейін тұнбалардың түсуі
айқын байқалады, ал бөлек жылдары ол мамыр айларына келуі мүмкін, ол 9-12
жылда бір рет байқалады.

Ауаның орташа жылуы 10 тан төмен, оңтүстік аумақтарда 2 ден 30 қа
дейін. Күн сәулесі нұрының ұзақтығы 2300-2400 сағат болады. Ең жылы ай
болып – шілде есептеледі, оның орташа жылылығы 20-220 аралығында болады.

Қысқы уақыттарды бұлыңғыр және салқын ауа райы басым болады. Ол
қарашаның бірінші онкүндігінен басталады және сәуір бірінші онкүндігіне
дейін созылады. Бөлек жылдары солтүстік аумақтарда қыс уақыты қазанның
екінші жартысында басталады және сәуір 15-20 дейін созылады. Ең суық ай –
қаңтар .
Қысқы айларда ауаның температурасының үлкен тұрақсыздылығы байқалады,
ол бөлек жылдары, бір немесе екінші жағына нормадан 8-110 ауытқиды. Бөлек
күндері ауаның температурасы минус 400 қа дейін төмендей, кейде 45- 490 қа
дейін төмендейді. Жыл бой 200 градустан төмен аяз 70-80 күн құрайды, өте
суық минус 300 25-30 күн болады. Аязды күндермен қысқы уақытта ауа
температуралары Оо ден сәл жоғарылауы мүмкін. Ауаның орташа температурасы
–100 тан қарашаның 20 – сына дейін барады.
Қардың орташа қалыңдығы желтоқсанның соңғы онкүндігінде байқалады, кей
жерлерде қарашаның басында білінеді. Қарашаның 10-15 – інде қардың
қалыңдығы қалыптасады. Қарлы күндердің саны 130-155 күнді құрайды. Қар
тоқтатуға, қарашаның соңғы күндерінде және желтоқсанның басында, бүл кезде
қардың қалыңдығы 10 сантиметрге болады. Қардың ең қалың кезеңі ақпанның
аяғына және нурыздың басына келеді, Қала бойынша қардың қалыңдығы 15 – тен
25 см дейін болады, ол 29-36 мм тиімді ылғалға сәйкес болады, орталық
аумақтарда ол 12-14 мм, немесе 18-20 мм ылғалдыққа сәйкес.
Қысқы уақытта желдің жылдамдығы 15мсек болуы көбірек байқалады ол
сырғыма және қарлы боранға әкеліп соғады. Желді күндердің саны 30-35 ке
дейін жетеді, кей жылдары ол 50-60 күнге жетеді. Әдеттегідей қарлы борандар
күшті және ұзақ 3-5 күн қатарымен болады.
Жердің тоңы, 2 метрге дейін болуына қардың қалың болмауы және аязды
күндер әсер етеді.
Көктемгі айларға сәуір және мамыр жатады. Қар кеткесін сәуірдің 10-15
аралығында жиі қардың қалың қабаттары пайда болады. Сондай құбылыс бір жыл
сайын кездеседі.
Көктемде, наурыз үшінші онкүндігінде және мамырдың екінші
онкүндігінде, температураның қарқыны өсу шегі белгіленеді. Бұл кезеңде
онкүндіктен онкүндікке дейін ауаның темперетурасы орташа 3-50 қа дейін
көтеріледі, мамыр сәуірден 9-110 қа жылырақ болады. Жылудың көтерілуі оқтын-
оқтын салқындаумен бөлінеді. Ұзақ күндік жылу 00 орта есеппен сәуірдің 6-15
аралығында байқалады, 19-25 сәуірде 50 , 3-10 мамырда 100 болады. Мамырдың
12-25 терінде ауаның температурасының төмендеуі тоқтайды, кей жылдары –
маусымның бірінші жартысында немесе сәуірдің үшінші онкүндігінде.

Мамыр және маусым айлары ең құрғақ айлары болады. Мамыр мен сәуір
айлары ауаның орташа ылғалдылығы 15-20 % төмендейді. Құрғақ күндер ( ауа
салыстырмалы дымқылдығы 30% кемірек) мамырда орташа 12-16. Бөлек жылдары
салыстырмалы дымқылдық мамырда 8-10% ға төмендейді.

Ауаның құрғақтылығы, желдің жылдамдылығы және тұнбаның аздығы
топырақтың жоғарғы қабатының құрғақтылығын тудырады, сонымен қатар
топырақты боран мен шаңды борандар пайда болады, олар әсіресе егіс
шаруашылығы үшін әсіресе қауіпті. Бұл деректер, топырақ қорғайтын егін
айналым көпжылдық шөптердің жолақтарын орналастыру керектігін айтады.
Эрозиялық қауіпті желдер сәуір мен мамыр айларында 12% артады және маусымда
төмендейді. Сәуірде топырақ біраз уақыт қардың астында жатады және ылғалды
болады, маусымда жас өсімдіктердің тамырларымен байланысады. Мамыр айында
олар толығымен ашылады, қопарылады, сыртқы қабаты кеуіп дифляцияға
ұшырайды. Сондықтан сәуір айы көктемгі эрозия болуына қауіпі мол.
Агротехникалық іс-шаралар осы климатты ерекшелілігін еске алып жасалуы
тиіс.
Жазғы кезең тамыздан маусымға дейін созылады. Ең жылы ай – шілде,
орташа температурасы 20-22°. Маусым және тамыз өте таяу температуралармен
сипатталады, олар шілденің температурасынан 2,5° төмен. Ауа орта
температурасы айлық нормалық температурадан +3°,+4°. Құрайды. Сағат 13 те
орта тәуліктік температурасы маусымда 22-240 , шілдеде 24-26° құрайды.
Орта тәулік температура, 100 асқан 2200-26000 құрайды. Орта тәулік
темперетура кезеңі 100 асқан 133-143 күнді құрайды, кей күндері ол 40-420
құрайды. Ыстық күндер орта тәулік 200 орташа 40-45 күн болады.
Күндізгі уақытта 350 асатын күндер 3, кей жылдары 9-10 ға дейін
жетуі мүмкін.
Тұнбалардың көпшілігі жазға келеді. Маусымда 20-50 мм тұнба түседі,
шілдеде -25-60 мм және тамызда -25-45 мм. Тұнбалар жазда нөсерлі болады,
сирек – ақ жауын. Бөлек жылдары олар еш жаумауы мүмкін, немесе нормадан тыс
асуы мүмкін ( 3-4 рет ). Кейде жазда тұнбалар айына 200 мм жауы мүмкін.
Жауынды күндер айына 9-12 күн болады, олардың жауынды күндері 5 мм жоғары,
1-3 күн. Күніне 30 мм асатын жауындар сирек жағдай (он жылдықта 1-2 рет).
Жазда, айына найзағайлы 4-7 күн болады. Жаз айларында ауаның салыстырмалы
ылғалдылығы күндізгі уақытта 40-48% құрайды. Құрғақ күндер саны (ауаның
салыстырмалы дымқылдылығы 30% кем емес) маусымда 10-12, шілдеде -5-10;
тамызда -6-8. Бөлектер жылдары құрғақ күндер саны 20-25 ке дейін жетеді,
ауаның ылғалдылығы 8-10% төмендеген кезде.
Қыркүйек тамыздан 8-9° суықтау, қазан қыркүйектен 10-11°. Қыркүйектің
орташа температурасы -12-14°. 21-25 қыркүйекте ауаның орташа тәулік
температурасы тұрақты 10° асқаннан кейін төмендейді, 11 қазанда
+5°, +7° градустан асқанда және қазанның соңғы онкүндігінде 0° асқаннан
кейін. Ауада бірінші аяздар орташа есеппен қырқүйектің екінші онкүндігінде
байқалады, бірақ кейбір жылдары олар тамыздың үшінші онкүндігінде пайда
болауы мүмкін. Тамыз айының аязы ықтимал бойынша 5-10%. Құрастырады.
Күздікүні жазбен салыстырғанда тұнбалардың түсуі едәуір азырақ,
қыркүйекте -15-30 мм, қазанда -15-25 мм. Тұнбалар санының ауытқуы үлкен
болады. Кейбір жылдары олар болмауы мүмкін, кейде тұнбалар айына 80-100 мм
болады.
Аязсыз кезеңнің ұзақтылығы 3,5 ай. Қыстың аяғында қардың қалыңдылығы 20-
25 см болады.
Жер бедері. Жер бедері басқа да территориялар сияқты, жердің ішкі және
сыртқы күштерінің ұзақ әсерінен қалыптасады. Пайдалынатын жерлерді
пайдалану бедерлік ерешеліктерімен тығыз байланысты. Жерді игеру аймағы
негізінен әлсіз толқында Шығыстан-Батысқа қарай созылған сызықтар беріледі.
Сипатталып отырған бедер, сапалы өндірмелі техникаларды қолдануға кедергі
жасамайды.
Жердің қолданудағы топырақ қабаты бір текті емес көп жағдайларда
топырақ комплекс көрніс түрінде жиналады, бұл микробедер ерекшелігі
негізделген.
Көп таралған топырақ қара талшынды қауіпті сортаңдалған. Қара талшынды
топырақтың қасиеті морфологиялық, физика-химиялық агроөндірістік
белгілерінің жиыны бша егістіке жарамды болып табылады. Бірақ, берілген
топырақтың жеңіл механикалық құрамымен байланысты, желдік эрозияға ұшырауы
мүмкін, сондықтан оларды қолданғанда, эрозияға қарсы шараларды қатаң түрде
қолдану керек.
Оңтүстік-Батыс бөлігінде аздаған талшынды топырақ бар, оның қара
талшынының айырмашылығы құрамындағы қара шіріктің 0,74%-1,02% кемуі болып
табылады. Бұл топырақтар егістікке жарамды және эрозияға қарсы шаралар
комплексін ұстанғанда ауыл шаруашылығы мәдени егінді егуге болады.
Дәнді дақылдар мәдениеттік жоғарыдағы айтылған топырақтарда өсіргенде
фосфорлық тыңайтқыштарды енгізу шарты қажетті, үйткені берілген топырақтың
фосфордың қозғалысты пішіні бай емес.
Жер пайдалануын, Солтүстік және Солтүстік-Батысында комплексті
массивтік кездесетін сортаңдар шектелуі жайылған және шөпті талшынды
топырақтар кездеседі.
Топырақты және олармен бірге топырақты эрозияны зерттеген құжаттардың
негізінде ауыл шаруашылығы мәдени өсімдіктерін өсіруге жарайды.
Өсімдік әлемі. Мөлшер белдеуде құрғақ ақ селеу айдаладағы аймақтық
шаруашылық.
Қара талшынды жыртылған топырақтағы өсімдік топтары дәнді (типчак, ақ
салеу, қырдық тимофеевка, көшіл-сұр шиаяқты) және әртүрлі шөпті жусан
мыңжылдық, солтүстік подмаринин түрінде келген шөптің қабаты кескіленген
жобаланған қабаты 60-70%.
Шабындық-талшынды топырақты қырдық өсімдікпен (типчак, ақселеу,
жусан) қатар, шабындық өсімдіктер (жол желген, сұр түсті қазтабан, емдік
бақ-бақ және тағы басқалар) өседі. Топырақ өсімдік қабаты бетінен жалпы
жобалануы 60-75% құрайды. Талшынды сортаңды жобалану қабаты 30-50%. Жусанды
типчак ассоцация иленген.
Агротехникалық шаралардың барлық комплексі орындалуымен байланысты,
жыртылған аудандарда келесі арамшөптер жайлымға: қара сұлы қурай, егістік
қалуиен, егістік шырмауық, көкшіл сұр қылшық, сиверса жусаны.
Аумақтарына табиғи шөп екі аймақта орналасқан – дала және жартылай шөл
далада. Дала аймағы, қаракөң топырақты біркелкі қуаң, бай әр түрлі қызыл
селеулі далаларды біріктіретін оңтүстік аймақтарда, қуаң әртүрлі шөпті-
ақселеулі және ақселеулі-типчакті дала қоңыр талшынды топырақты, талшынды
топырақта құрғақ типчакті-ақселелі топырақтарда.
Өсімдік жамылғыда шөптің көпшілігі әртүрлі шөптер және қызыл ақселеу
жатады. Осы далалар биік және қою шөптер өседі (жалпы жобалық жабу
солтүстік аумақта 90-95%, оңтүстік аумақта 70-80%) құрғақ массасы
өнімділігі 12 цга. Ақ сортаңды топырақтың таралуы, өнімділігі 2-3 цга,
ермен топтас шөптердің көбейуіне әкеліп соғады.
Қуаң әртүрлі шөп-ақселеулі және ақселеулі-типчақтық далалардың
позоналары бірінші аумақшаның өсімдіктерін ауыстырады. Солтүстіктен шығысқа
қарай шөптің қалыңдығы және әртүрлі шөптер азаюуы байқалады.
Жалпы жобалық жабу солтүстік аумақша бойынша 70-80% өзгереді, шөптердің
орта өнімділігі көпшілік құрғақ салмағы 8,5-5,5 цга құрастырады.
Құрғақ типчактық-ақселеулі далалардың аумақшасы талшынды топырақтармен
аумақтың орталық бөлімін алып жатыр. Бұл жерлерде ең көп тарағандар –
ксерофитыларды, ақселеу, типчак, шөл далалық қара сұлы, қараған, қатты
эродирленген суқұмдауын және құмды топырақтарда – құмды цмин, құмды
ақселеу, ебелек. Ылғал тпашы кездерде, ауада темература ұзақ уақыт ыстық
болған кезде алуан шөпті түгелімен өспей қалады.
Жалпы жобалы шөп өсуі шөлейтке көшерде солтүстік бөлімде 15-55%
құрастырады. Аумақтық топырақтарда дала шөптерінінің орташа өнімділігі,
құрғақ өлшемді алғанда 1,5 5,5 цга. Жазғы кезеңдерде шөптер күнге күйіп
кетуімен сипатталады.
Перфиттық далаларда аумақшаларының кең тарауы шала өнген топырақтармен
сәйкес. Бұл жерге типті өсімдіктер – типчакты-қара сұлы, қызыл ақселеумен
және қарағанмен бірлесіп өскен.
Жалпы өсімдіктерге біршама кешенділік, жер асты суларының жату деңгейі
және сапасы, көктемгі қар суларының ұзақтылығы, кіші және мезобедерлардің
алалығы, климаттың құрғақшылық деңгейі және еңістіктің бағытымен
мінезделеді.
Табиғи өсімдіктерге адамның шаруашылық қызметі ықпал етеді. Жануарларды
жүйесіз және табындап бағудың әсерінен, елді мекендердің маңайындағы шөптер
толығымен құрыған, жануарлардың тұяқтарымен жаншылған жайлауларда тек қана
ебелек, құстардың қарақұмығы, ебелік, немесе дәу шашты (құмда) өседі.
Әсіресе, құмдауыт және ақ сортаң жерлердегі жайлаулар қатты шөлейтке
шалдыққан. Қойлар жайылған кезде әлсіз шымдар бұзылғанда, топырақ
дифиляцияға ұшырап өсімдіктер жойылады. Дефиляция құмдауыт жайлауларды көп
жылға ауыл шаруашылық алқаптан шығып қалады. Осыған орай, осы аумақшаларда
қой шаруашылығын кәсіптік арнаға бордақылауға қою керек және суару
машиналарын пайдаланып жабық суармалы жүйеге көшу керек.
Орталық шабындықтарда, тереңқайнайтын тоғайлы және нәшар сортаңды
топырақтарда ең бағалы өсімдіктерге дәнді, дәнді-әртүрлі шөптер және дәнді-
қияқтар шабындықтар болып табылады. Жалпы жобалы жабу 80-95% құрайды,
жоғарғы сапалы шөптің орташа құндылығы 20 26 цга дейін. Солтүстікте бұл
шабындықтың өнімділігінің азаюы, өсімдіктің белсенді өсу кезінде суарудың
деңгейі мен температуралық режимге байланысты. Топырақтың беті және жер
асты сулары сортаңданған кезде шағын өзендер бойында, өсімдікте
волоснецпен, типчакпен және бескильницалық топтармен және жусан мен
соляноктың басымдылығымен ұсынылған. Осындай тоғайдың өнімділігі
5-8 ден 10-12 цга дейін болады.
Гумус. Көк жиектің ортасында аймақтық топырақтық (жер құйқасының) басым
болуының өз күштілігімен орта күштілігі, лоқы әлділігі (алымдылығы).
Өңдеу жеріндегі теңдігі 15,0 жанындағы сәйкестілік орталық ауданда 13,4
және орталық облыста 17,8 орта ұпай шамасында.
Ғылыми дамыту арқылы. Болашақты іске асыру шаруашылық және жұмыс
арқылы сақтау және жоғарылату құнарлы жер құйқасын тиісті өткізуде заттың
сапалық мінездемесі (сипаттамасы) ендігі жолдау қағазында:
- жел құйқасын желден құтқаруда бір жасар және жұп алқапты көп жылдық
шөптермен сыйыстыру.
- екі жұп және қартылай жұп егіс себу ықтырма жерден ықпал жасау арқылы
жер құқасйнанбірнеше қатар механикаландырылады.
- сор жерлерді (теңдікті) асылдандыру.
- дұрыс меңгеруде минералды жер тыңайтқыштарын өндіру.
Су қорлары. Елді мекенді және жайлымды суландыруда қолданылатын,
Павлодар свитасында жатқан жер асты сулары және Құлынды даласындағы
төмендегі аллювиалды свитасы. Ылғалды ұстайтын пародаларға жататындар ірі
дәнді және балшықты құмдар. Жер асты сулардың тереңдігі 10-30 метрге дейін
барады. Скважинаның тиімділігі (дебиті) 0,2 ден 0,4 лсек дейін. Судың
минералданғандығы 1 гл дейін.
Су жайып суару соңғы жылдары қатты дамыды. Қазіргі уақытта су жайып
суарумен 45,3 мың. Га жер суарылады, соның ішінде 43,5 мың. Га инженерлік
қондырғылар арқылы. Су жайып суарылатын жерлердің өнімділігі әзірше жоғары
емес, оның құрғақ салмағы 15-20 цга.
Көпшілік тегіс аумақтарында жер асты су арнасы кешені дамыған, жер асты
суларының тереңдігі 90-150 метрге дейін барады, сонымен қатар оны шығарудың
қуаты артып келеді. Жер асты су деңгейі кварцтік қыртыстар мен әртүрлі
дәнді құмдардмен құмдауыт саздармен қабаттасып жатады. Жер асты суларының
қысымы жоғары, пьезометрлік деңгейі жерден 10-32 м жоғары орналасады.
Құдықтардың суының молдығы олардың сүзбелеріне байланысты болады және ол
өздігінен ағу кезінде 0,3 тен 50 лс өзгереді. Орталықта,
суқоймалы тұқымдары саздды болғандықтан судың молдығы 3-5 л дейін
төмендейді. Суды сору кезінде судың деңгейі 40-100 м төмендегенде, судың
молдығы 50-80 лс төмендейді.
Су сапасы – тұщыдан тұздылауға дейін, минералдылығы 0,4-10 гл. Тұщы
судың құрамы гидрокарбонатно – натрийлі, ал тұздылауы – хлоридно –
сульфатты болады және сирек – сульфатты – хлоридты – натрийлі және хлоридты
– натрийлі.
Жер асты суы әдеттегідей қысымсыз және 0,5-0,4 м тереңдікте жатады,
скважиналардың су қоры, судың деңгей 3-5 м төмендегенде 0,5-2 лс
дейін жетеді . Тұщы сулар минералдануы 0,4-1,0 гл болады және шұбар
құрам – гидрокарбонатты-натрийден-магнийлық хлоридтық – натрийге дейін.
Судың минералдануы 0,2-2 гл ауытқиды. Тұщы сулар арасында құраммен
гидрокарбонататты - натрийлер – кальцийлі басым болады. Скважиналардың су
қоры, судың деңгейі 0,4-1,5 м. Төмендегенде 0,2-1 лс құрастырады. 8750 км
дамыған аудандардың тұщы жер асты сулардың болжамдық эксплуатациялық
қорлары 0,60 мс құрастырады.
Су жинау тұқымдар ұсақ және әртүрлі 40-70% дәнді кварцеті – дала –
шпаттық құмдармен киыршық таспен және ұсақ жұмыр тастармен анықталған. Су
деңгеінің қуаттылығы 0,5 12 м өзгереді орташа-3-7 м. Әдеттегідей жер асты
сулары қысымсыз және 2- 22 м. Тереңдікте жатады, негізінде 3- 9 м. Судың
молдығы аллювиялды шұбар. Скважиналардың судың молдығының деңгей 0,2-7 м
төмендегенде 0,1 37 лс өзгереді.
Сапасы жағынан су шұбар (тұщыдан тұздылауға дейін) минералдануы 0,2-7
гл, әлсіз тұздылауы басым болсада минералдануы 0,5-3 гл. Тұщы судың
құрамы негізінде гидрокарбонатты-натрийлі, гидрокарбонатты-сульфатты –
натрийлі – кальцийленген. Судың минералдауы 1—3 гл сульфатты–хлорлы
құрамда, хлоридты – натрийлі – магнийлы .
Болашақта, сумен жабдықтаудың негізгі бағыты, тиісті қажетті суды алуы
және беруідің барлық сенімді жүйелерін жасауды механизациялау және
автоматизациялау негізінде болуы тиіс.
Топырақтар. Топырақтың жоғарғы қабатының пайдаболуына, оның
географиялық жағдайы әсер етті. Топырақтар, оңтүстік аумақшаның қаркөңімен,
талшынды аумаққа өтерде танылымды. Сортаң және ақсортаңдар кеңінен
берілген. Солтүстік-шығыс жазығы сортаңдар және ақсортаңдармен көп болуымен
және тиісті өсімдіктермен және сортаңдалған жер түрлерімен сипатталынған.
Ертіс маныңың жазығының климаты құрғақ келеді, топырағы қатты эродирланған
құмдаут және құмдылығы кеңінен тарлған. Аумақтың орналасқан жердің
айырмашылығы рельефі, климаты және топырақтың құрамы бірдей емес.
Табиғаттың әртүрлігіне байланысты аумақ топырағы төрт аумақшаларға
бөлінеді. Ең солтүстік жағында балшықты мехеникалық құрамды аз көңді
карбонатты және ақсорлы қаракөң аумақша алып жатыр. Бұл далада дәнді
дақылдар егуге тұрақты емес. Топырақта құрғақшылық 25% жылда қайталанады.
100 тан астам қосынды температура 2100 нан 23000 болады. Аязсыз күндер орта
есеппен 109-117 күнді құрайды, 77 ден 146 күнге дейін ауытқуымен. Жылу мен
ылғалдың қатынасы (гидротермикалық коэфицент – ГТК)0,9-0,7 ге тең. Жылдық
тұнбалардың жиынтығы 260 тан 300-310 мм дейін, оңтүстіктен солтүстікке
дейін ұлғаяды. Мамыр мен маусым аралығында 120-140 мм дейін тұнбалар
түседі. Жер қабатына сіңетін ылғал 0-20, 0-50 және 0-100 см дейін болады,
осыған сай: жеңіл сазды топырақта 36-42 мм, 72-92 мм және 120-170 мм тақау,
ал ауыр сазды топырақта 40-60, 90-140, 170-270 мм дейін.
Солтүстік аймақтық топырақтардың бетін өсімдіктердің жобалық жабуы 90-
95% болады. Шөптің түрлері қызылақселеуліді болады. Ертістің оң жағы талды-
қайыңды орманшалар болады.
Аумақтың шығыс жағын екінші кешенді аудан сортаң-ақ сортаңды кешенді
және ащытұзды ащылау қаракөңдер алып жатыр. Механикалық құрамымен
топырақтар балшықтылығы басымдау болады. Бұл аудан топырақтың өсімдікпен
жабуының үлкен кешенділігімен және контурлығымен сипатталады. Жыртылған
алқаптарыдың ішінде ақсортаңды жыртуға жарамайтын үлкен аумақтар бар, олар
жыртылған жерлердің арасында кішігірім учаскелер күйінде шашырап жатыр.
Ауданның жыртуға жарамды аудандары біртұтас алқап емес, олар рельефтің
көтеріңкі элементтерінде жалдар, төбелер болып шашырап жатыр.
Бұл аумақтың солтүстік бөліктерінде тоғайлы-қаракөңді және тоғайлы-
далалы ақсортаңды болып ауданшаларға бөлінеді
Терең жыртылатын қаратопырақтылар топырақ механикалық құрамы жағынан
жеңіл топыраққұрушы топырақтан жаралған. Бұл топырақтар, қара топырақтың
деңгейдің астындакарбонатты қабаттың астында жатуымен сипатталады.
Топырақтың құрамы агрономиялық төмен. Қара көңді қабат, механикалық
құрамына байланысты, созылып жатыр. Жер асты сулары тереңде жатқандықтан,
топырақ жаратылуына әсерін тигізбейді
Осындай топырақтың басым көпшілігі тың жерде және жаңа жыртылған жерде
қара көңді топырағы 3-4%, бұрын жыртылған жерелерде 2% тен төмен. Топырақ,
қара топырақтың аздығы және жеңіл механикалық құрамы, топырақта өсімдіктер
тез алатын фосфор және азот элеметтермен байланысты. Топырақтың қорек
ететін кешенінде, бойына жинайтын қасиетінің үштен бірі құрайтын кальций
бар, және үштен біріне дейін магний бар. Жыртылған жерлерде, әсіресе
төбелерде, жалдарда және төбелерде жел соғатын жағында, топырақтар
дефиляцияға ұшырайды, жыртылған жерлер жел эрозиясына ұшырайтын ықтимал
ошақтар болып табылады. Бұл топырақтар күрделі эрозияға қарсы ісшаралар
өткізуін талап етеді.
Бұл аумақшалар егін шаруашылығын және мал шаруашылығын жүргізуге
тұрақсыз. Топырақта құрғақшылықтың қайталануы 35% жылға
дейін. Солтүстікте 100 астам темперетура жиынтығы 2200
құрастырады. Аязсыз күндердің ұзақтығы 4 айға жуық. Ылғал мен жылудың
қатнасы (ЫЖҚ) 0,7-0,5 құрайды. Жылдық тұнба (орташа көпжылдық) солтүстік
аумақшада 260 мм, ал шөптердің өсу белсенділігі (мамыр-маусым) 120 дан 90
мм (оташа көпжылдық). Өнімді ылғадың қоры 0-20, 0-50, және 0-100 см
құрайды, жеңіл сазды топырақтарда 25-35 мм, 60-80 мм және 140-150 мм
құрайды, құмдауытта 15-25, 20-30 және 90-125 мм. Аумақтың топырақтың
бетінің шөппен жабылуы 70 тен 40% құрайды, солтүстіктен бастап азаяды.
Шөптің түрлері әртүрлі ақселеуліді – жусанды болады.
Эрозионді жағынан, қаракөңді аумақшаның топырағына қарағанда топырақтар
аз тұрақты. Дифиляция, жиірек қоңыр талшынды тереңқайнайтын және,
механикалық құрамы құмды, құмдауыт және жеңіл сазды мөлшерлі топырақтарда
байқалады барлығы дефляция байқалады.
Аумақ 5 топырақтық ауданға бөлінеді .
Қоңыр талшынды ащылау топырақтар ауданың солтүстік жағын алып жатыр.
Механикалық құрамы жағынан олар ең бастысы жеңіл – және орташа сазды
болады. Жел эрозиясы, жеңіл түрде, бөлек ошақтармен байқалады. Қара
талшынды қарапайым (нормалды) және қара талшынды ақ сортаң топырақтар
солтүстік аумақшаның бөлігін алып жатыр. Жел эрозиясы әлсіз әсер етеді.
Егер жуыр уақытта эрозияға қарсы шара қолданбаса, топырақтың
профильінің күшсіздігінен эрозияның зардабынан топырақ толығымен жоғалып
кету қатері бар.
Ащылау қара талшынды топырақ көбіне солтүстік-шығыс бөлікте орналасқан,
тегістің төмендеу жағында орайласқан. Олардың механикалық құрамы әртүрлі –
құмдауттан орташа саздылауға дейін.
Аумақшада ірі топырақтың аудандар белгіленген. Аумақшаның солтүстік-
шығыс бөлігін талшынды, ақ сортаңды, құмдауыт және жеңіл саздық топырақтар
алып жатыр. Жалпы аудан топырақ бетінің қыртысы біршама біркелкікпен
сипатталады. Жел эрозиясы барлық аумақта әсерін тигізуі мүмкін.
Топырақ жаратушы негіз болып құм мен құмдауыттар жатады. Жер асты
сулары тереңде жатыр. Қара топырақты бет созылған, әлсіз боялған.
Корбанатардың аналық тұқымда жиналған. Солтүстік-шығыс бөлігінде
механикалық құрам – құмдауыт және байланған құмдауыттан тұрады. Жоғарғы
бетте қара топырақ 0,5 тен 1,5% дейін.
Эрозиялық жағдаға, әсіресі жел жағында, топырақ өте тұрақсыз. Жел
эрозиясы өте қатты байқалады.
Бұл аумақта орналасқан шаруашылықтың негізгі бағыты қой шаруашылығы,
оны ара қарай дамыту үшін, дәнді дақылдар мен көпжылдық шөптерді көбейту
керек.
Альвилды топырақтың, ауданда өзіндік орны бар. Топырақтың өнімділігін
арттыруда, алқапты көктемгі суару басты мағна береді. Олардың ішінде ең
маңыздысына болып тоғайлық дәнділер жатады. Олар, әдеттегідей суарылған
жердің ортасында болады, құрамы тіршікті-дәнді болады, құрамында өте жоғары
қара топырақ (4-8%) болады, оны өте өнімді шабындық ретінде пайдаланады.
Суармалы жердің басым көпшілігін тоғайлы ащылау және тұзды, тоғайлы
батпақты және батпақты, ашщы және тұзды топырақтар болады. Бұл топырақты
сапасы төмен шабындық немесе жайылым қылып қолданады. Оларды,
орманшаруашылық мақсатында табиғи шабындық ретінде пайдаланылады. Ірі
масштабты топырақ және топырақтың эрозиясына қарсы зерттеулер тәжрибесі,
барлық топырақтарды, олардың бұзылуына байланысты келесілерге бөледі: а)
эродироланбағандар; б) эродироланғандар.
Алқапты егінайналымда, қысқа ротацияланған қарапайым егіналмасулар
басым болады. Аумақтағы топырақ эрозияға біршама берік болғаннан кейін,
топырақ қорғау егінайналу жолақтары біршама тараған. Олар қатты
эродированяға ұшыраған құмдауыт қара көң топырақты жерлерді көпжылдық шөп
егуге қолданады. Эродирланған карбонатты қара топырақ жерлерге күнделікті
қолданатын егінайналуды қолданады, бірақ демалатын жерлерді
50-100 м жолақтарға орналастырады (жердің эродирланған дәрежесіне,
рельефіне т.б. байланысты).

ІІ. ШЕТЕЛ ЖӘНЕ ОТАНДЫҚ ТӘЖІРБИЕДЕН ЕЛДІ МЕКЕН ЖЕРЛЕРІН БАҒАЛАУ МАҚСАТЫНДАҒЫ
АЙМАҚТАРҒА БӨЛУ ТӘЖІРБИЕСІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ

Қазақстанда жерді және оның үстіндегі басқа жылжымайтын объектілерді
бағалау тәжірбиесі қалыптасқан. Осы тәжірбие салалық сипаттамамен берілген.
Жер учаскелерін бағалау жұмыстарын жер ресурстарын басқару жөніндегі
Агенттік қызметі, ал ғимараттар мен имараттарды Әділет министрлігінің
жылжымайтын мүлікті тіркеу жөніндегі орталығы орындайды. Мұндай сипаттама
нақты негіз береді және өзіндік өлшеу бірлігі ретінде жер телімінің
кадастрлық бағалауын өткізу қажеттілігі туындайды.
Жерлердің өзіндік кадастрық бағалары, басқа жерлерге қатысты, қала
жерлерінің спецификалық сипаттамасына байланысты: жердің пайдаланылатын
мақсаттарының әр түрлі және көп жүйелілігі; жер учаскелерінің кішкене
аудандығы; жылжымайтын мүлік объектілерінің (ғимаратар, құрылымдар, басқа
да объектілер; тығыз орналасуы, жер үшін төленетін төлемдердің жоғарлылығы;
барлық жер учаскелері бір- бірімен тығыз байланысты және бір-біріне
бағынышты).
Кенттер мен ауылдар өз кезегінде күрделі құрылысты жер алқаптары. Әр
ауылдың құрылыс жерлері шекарасында ауыл шаруашылық мақсатындағы
пайдаланатын жерлер бар, көбіне барлығы өте жоғары және құрылыс жерлерінде
бағалау үшін есептеудің басқа әдісін қалайды.
Кадастрлық бағалаудың басқа да ерекшелігі қала құрылысы регламенттерін
және сервитуттарды назарға алу қажеттілігін ескеру. Одан басқа, ерекше
шартпен жерлерді пайдаланылатын аймақтар және ерекше қорғалатын табиғи
территорияларды ескеру керек. Қадастрлық бағалаудың негізгі әдістемелік
принциптерінің бірі – жер учаскесінің кадастрлық бағалау құнында жер
рентасын көрсету. Экономиканың даму кезенінде рентаның рөлі ылғи өсіп
отырады, оның ішінде өндірістік рента.
Жер учаскесі салық салынатын жылжымайтын мүлік ретінде, екі бір-
бірімен байланысты сипаттамасы бар, олар: заңды және жеке.
Құндық ставка көлеміне, жер учаскесінің құқықтық құрамы әсер
етпейтіндіктен, салық салу кезінде құқықтық шектеулер ескерілмеуі керек
Бірақ жер учаскелеріне нарықтық бағалау есебін жүргізгенде құқықтық
шектеулер есептеледі, сондықтан жердің нарықтық құнына әсер ететін фактор
ретінде қолдану керек. Жер учаскелерінің бағалау ерекшелігі деп, жер
жылжымайтын мүлік объектісі ретінде біртұтас базистік құраушы екендігі, ал
бірақ жақсарту құнының, жалпы құн объектіснен алғаннан кейін, жалпы құннан
қалдық ретінде саналады. Жергілікті бюджеттегі үлестік салмағы көп емес,
жер үшін төленетін төлемдердің (жер салығы, жерді учаскелерін пайдаланғаны
үшін ақы, базалық ставка, жер үшін ақы) рөлі азайтылған.
Лонданағы жер саясаты бойынша директор Ф. Харрисонның бағалауы
бойынша, бөлек қайнар көз ретінде Батыста жерден түсетін түсімдер дамыған
елдердің кірісінің 35 % құрайды. Ал Ұлыбританияда қала жері ренталық
кірістін 57 % құрайды. Жер үшін төленетін төлемдерің төмен нормативтері
үшін жер учаскелерімен алып сатарлық дамиды. Жер учаскелерін мақсаттан тыс
пайдалануына қатал шектеулер бар. Қолданыстағы жер үшін төленетін төлемдер
жүйесі келесі заңдармен Бюджеттік жүйе туралы Жер Кодексі Салық кодексі
және басқа да Қазақстан Ресупбликасы Үкіметінің және жергілікті атқарушы
органдардың қаулыларымен реттеледі.
Онымен жергілікті салық құрамында жер үшін төленетін төлемдер
белгіленген. Жер төлемдерінің мөлшері абсолюттік мөлшерде анықталады,
жергілікті органдардың заңды пайдалану шегінде сараланады.
Орталықталған макроэкономикалық тәсілдеме ҚР жерлеріне салықтың орта
маңызын белгілеу үшін нақты елді мекенде, қалада жерді пайдаланғаннан
алынатын ренталық тәсілдемені объективті аңықтай алмайды. Осы кезде жер
учаскелері үшін төленетін төлемдердің базалық ставкалар Қазақстан
Ресупбликасы Үкіметінің 1996 жылғы 8 мамырдағы № 579 қаулысымен анықталады,
оның негізінде мемлекеттен жеке меншікке сатылатын және пайдалануға
берілетін жерлердің құны есептелінеді.
Жер үшін төленетін төлем ставкалар көрсеткіші өзінің экономикалық
құрамы жағынан, халықаралық тәжірбиеде қолданылатын жердің бағаланған және
салық салынатын құн көрсеткішіне ұқсас.
Көп еледерде мұндай құн кепілдік беру құның белгілеу үшін
пайдаланылады. Жер салығы салық заңдарымен белгіленген аудан бірлігіне
кәзіргі кездегі салық ставкаларын салу арқылы алынады. Қазақстан
Ресупбликасы Үкіметінің 1996 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.