Адам құқықтарын қорғау механизімі

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 53 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

I тарау. Адам құқықтарын қорғау механизімінің бастамасы.

1. Адам құқықтары туралы заңдардың тарихына кіріспе . . . 7

2. Қазақстан тарихындағы адам құқықтары . . . 12

II тарау. Адам құқықтары қорғау жөніндегі құқықтық жүйе

1. Адам құқықтары мен негізгі еркіндіктерін қорғау туралы Еуропа Конвенциясы . . . 17

2. Еуропа әлеуметтік Хартиясы . . . 21

3. Еуропа және БҰҰ шеңберінде адам құқықтарын қорғау жөніндегі ұйымдар . . . 24

III Біріккен Ұлттар Ұйымы және Қазақстан адам құқықтары мен еркіндіктер саласындағы ынтымақтастығы . . . 38

Қорытынды . . . 57

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 59

Кіріспе

Қазіргі кезеңде рухани құндылықтардың ішінде адам құқықтары мен негізгі еркіндіктерінің алатын орны ерекше. Әлбетте, адам құықықтары мен негізгі еркіндіктері оларға мемлекет немесе басқа біреудің тарпынан сыйға тартылмағандықтан, оларды адамның табиғи құқықтар деп атады. Дәлірек айтатын болсақ, табиғи құқықтарына даамның өмір сүруі, еркіндікке жету, жеке басының еркіндігі жатады. Сол себепті де адам қандай да бір күш немесе үкімет алдында өздерінің табиғи құқықтары үшін мәңгі қарыздар емес екендігі айқын. Табиғи құқықтар мен негізгі еркіндіктердің азаматтар несібіне жазылғандығы, ол адам, яғни осының өзі жеткілікті. Тек қана, осы табиғи заңдылыққа қол жеткізу үшін де орасан зор күш жұмсау қажет болды. Ал адамның мемлекет пен өзара әрекеті нәтижесінде туындайтын құқықтары, яғни еңбек ету, білім алу, азаматтық алу, сот әділдігіне жүгіну, салауатты өмір сүру, еркін жүріп тұру, мүліктерге ие болу құқықтары үшін әлі де толастамай келеді. Жаңа үшінші мыңжылдық алдында көптеген халықтар бостандық пен тәуелсіздікке жетті. Яғни адам құқықтары мен негізгі еркіндіктерінің дәуірі туғандай.

Адам құқықтары мәселесі - бүкіл адамзатқа ортақ мәселе. Адам құқықтарына, негізгі бостандықтарына, демократияға және заңдық үстемдікке қатысты мәселелер халықаралық мәнге ие, өйткені бұл құқықтар мен еркіндіктері қамтамасыз ету халықаралық құқықтық тәртіптің негізгі құрамдас бөлігінің бірі болып табылады. Мемлекеттердің (Біріккен Ұлттар Ұйымы, Еуропа Қауіпсіздігінің ынтымақтастық Ұйымы ) халақаралық институттар көлемінде қабылданған адам құқықтары төңірегіндегі міндеттемелері, жеке мемлекеттердің тек ішкі ісі болып қана қоймай, барлық қатысушы мемлекеттердің көздеген мүддесіне айналды. Бүкіл әлем халықтарының қауіпсіздігі мен ынтымақтастығын нығайту түсуге септігіе тигізетін маңызды халықаралық келісімдерге жетуге осындай негізде ғана мүмкін болыд. Мысалы ретінде Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық Кеңесіне Қорытынды Актісін айтуға болады. Бұл Қортынды Актіні қабылдау Еуропалық құрлықтағы мемлекеттер арасындағы тығыз қатынастың дамуына ықпал жасайтын тарихи оқиға болды.

Қортынды Акт бұл бейбіт және бейбіт қатар өмір сүруге ұмтылған мемлекеттер арасындағы қатынастар парқын қалыптастырып қана қоймай, сонымен бірге мемлекеттердің дамуы мен ынтымақтастығының бағытын айқындайтын бірыңғай құжат деуге болады. Қорытынды Акті Еуропа мемлекеттері арасындағы жаңа келісімдер мен келісім-шарттардың дайындалуы мен қалыптасуын, жалпы Еуропалық мәжілістердегі қол жеткізген келісімдерді жүзеге асыруды ескереді.

Жалпы адам құқықтары туралы сөз қозғағанда 1948 жылы 10 желтоқсанды қабылданған «Адам құқықтарының жалпыға бірдей Деклорациясына» назар аудармауға мүмкін емес. Адам құқықтарын қорғау, оның қажетті талаптарын жасап, жүзеге асыру мәселелері халықаралық қатынастарда көптеген ұйымдар мен мемлекеттердің басты мақсаттарына айналып, олардың заңдарында, кейбір ұймдардың бірқатар құжаттарында орын алып келеді. Алғаш рет бұл салада қабылданған басты құжат «Адам құқықтарының басты Деколрациясы». Ал Еуропа аймақтары арасында адам құқықтары байланысты құқықтық реттеу тек Екінші Дүниежүзілік соғыцс аяқталғаннан кейін ғана қолға алына бастады. Осы орайда 1950 жылы Римде «Адам құқықтары бойынша Еуропа Конвенциясы» қабылданып, өз жұмысын жүзеге асыра бастады. .

Адам құықықтарының жалпыға бірдей Деклоратциясының бірінші тармағында: адам баласының құндылығы: «бостандықтың, әділеттіктің жалпы бейбітшіліктің негізі болып табылады» - деп көрсетілген.

Адам құқықтары бойынша Еуропа Конвенциясының алғы баптарында Жоғарыда Келісуші Тараптар өз юрисдикциясында табылатын әрбір адамның құқығы мен еркіндігін қамтамасыз ету мәселесі қарастырылған. Ешкім адам баласына қарсы әдейі қасақана қылмыс жасай алмайды, егер қылмыс пайда болған кезде ол сот шешімі мен өлім жазасына тартылады делінген. Конвенцияның 4-бабына сәйкес, ешкім басында еркі жоқ біреудің құлы болмау керек; ешкім мәжбүрлеп немесе міндетті түрде жұмысқа тартылмауы керек;

Әрбір адам еркіндік және дербес құқығына ие. Өз құқықтарынан жәнее еркіндіктерінен адамды ешкім ажырата алмайды, тек заңмен бекітілген келесі жағдайлар да ғана:

- компететнтті сот оны айыпты деп тану негізінде;

- заңмен көрсетілген, заңды сот шешімін орындамаған немесе кез-келген міндеттемені орындауды қамтамасыз ету мақсатында заңды түрде тұтқындай немесе тұлғаны ұстау;

- компетентті орган алдында кәмелетке толмаған тұлғаны заңды ұйғарым негізінде тәрбилеушілік қадағалау үшін немесе оны заңды түрде ұстау;

- заңды түрде инфекциялық ауруларды таратушы, жанауруларын, алкоголиктерді, наркомандарды ұстау;

- бір елден екінші елге заңсыз өтуге әрекеттенген тұлғаларды заңды түрде ұстау. Барлық ұсталғандарға оның ұсталғандығы туралы өзіне түсінікті тілде хабардар етеді. Ұсталған әрбір айыпталушы әділ сотқа жүігініп, құқықтарына негізделіп қылмыскер атауынан ақтау құқықғына ие.

Құқық саласында адам құқықтары ертеден келе пайда болып, дами бастаған салардың біріне жатады. Жалпы адам құқықтарының қалыптасуы мен дамуына ертеден бері ұлы ғұлама ойшылдар өз пікірлерін ұсынған. Айта кететін болсақ Ежелгі Грецияда адам құқықтарын дамуына әсер еткен Гесиод пен Солонды, Сократты айтатын болсақ, ал Ежелгі Рммде Аврелий, Цицерон және Ульпиндар әрі қарай дамытуға өз үлестерін қосты. Кеңестік ғалымдардан Блищенко И. П, Дмитриева Г. К, Черниченко С. В, Лукашева Н. И, Бекяшев сынды зерттеушілер кірді.

Қазақстан заң ғылымында адам құқықтары жөніндегі құқықтық мәселелер белгілі бір аяда зерттелгенімен де, бұл мәселе туралы құқықтық аспектілер толық зерттелмеген.

Қазақстан ғылымында осы саланы зерттеу жұмыстары жөніндегі бастамалар тарихтан белгілі Тәуке ханның Жеті жарғысында орын алған. Мемлекетіміз тәуелсіз мемлекет болғаннан бастап, адам құқықтарын қорғауды басты міндет деп біліп халықтың хал-ахуалын жақсартуға көп күш шығармақта. Елімізде құқықтың бұл саласының терең жол алып дамуына ықпал еткен Қазақстан републикасы Президенті жажандағы адам құқықтары жөніндегі комиссяның мүшесі М. А. Сарсембаев, әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетінің халақаралық қатынастар және Қазақстан республикасының сыртқы саясатының кафедрасының меңгерушісі, тарих ғылымдарының докторы, профессор Ж. У. Ибрашевтің Адам құқықтары саласындағы жинағын, соынмен қатар С. К. Жүрсімбаевтің адам құқықтары мен еркіндіктердің қамтамасыз ету мәселесін ғылыми тұрғыдан айқындап; Қазақстандық арнада көрсетуге ұмтылған еңбектірінің маңызы өте зор.

Жұмысының мақсаты адам құқықтарының қалыптасуы мен дамуын қарастыра отыра, Қазақстан Републикасындағы адам құқықтары мен Еуропа аумағындағы бұл құқық саласының жүйесін анализ жасау.

Осы аталған мақсатқа жету үшін келесідей міндеттер қойылады.

Халақаралық құқық ғылымындағы адам құқықтарының пайда болуы мен дауының құқықтық механизмдерін анықтау;
Халықаралық адам құқықтарында қалыптасқан халықаралық Конвенцияларды қарастыра отырып ашу;
Адам құқықтарының Еуропа Қауіпсіздігі ынтымақтастығының Ұйымы, Бірікке Ұлттар Ұйымы және Қазақстан адам құқықтары мен еркіндіктері саласындағы ынтымақтастығының құқықтық аспектілерін талдау.

I тарау. Адам құқықтарын қорғау механизімінің бастамасы.

1. Адам құқықтары туралы заңдардың тарихына кіріспе

Әрбір адам тұлғасынан бастап белгілі бір мөлшерде (материалдық және рухани) ажыратылмас құқықтарға ие, ол құқықтарды қамтамасыз ету үшін қоғам мен мемлекет жәрдемдесуі тиіс. Әрқашан да бұл игіліктердің мөлшері материалдық өндіріс жүйесінде тұлғаның қоғамдағы әлеуметтік құрылымында алатын орны мен анықталады. Қоғам дамуының әр сатыларындағы күрт өзгерістер, өркениет өзгешелігі, формальді теңдік қағидасына негізделген адам құқықтарына қазіргідей жан-жақтылық белгісін берген жоқ. Адам құқықтары - халықаралық құқықтың саласы, негізгі азаматтық, саяси, экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар мен адам бостандығын қалыптастыратын нормалардың жиынтығын және жеке құқықтар мен бостандықтардың дұрыс орындалуын көздейтін құқықтық -ұйымдастыру тетіктері.

Халықаралық құқықтың бұл саласының өзгешелігі - дүние жүзі өауымдастығының адам құқықтары мен бостандықтары бұзылған жағдайда мемлекеттің ішкі жұмысына араласа алуы.

Әмбебап сипаттағы көп жақты келісімдер, аймақтық келісімдер, екі жақты келісімдер әдеп-ғұрыптар мен адам құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету мәселесі бойынша ұйымдардың шешімдері халықаралық құқықтың қайнар көзі болып табылады.

Халықаралық іс қағаздарға белгіленген адам құқықтары каталогы ұзақ тарих и қалыптасудың этолондары мен стандарттардың нәтижесі болып, қазіргі демократияның нормасы ретінде қалыптасты. Тұлға мен билік арасындағы қарым-қатынастардың әдістері мыңдаған жылдар бойы назарда болды. Қоғам пргресі мен адамның дамуы, бостандық жолында мемлекеттің тұтас билігін жетеу талпынысы, мемлекеттік органдар мен лауазымды тұлғалардың өктемдік әрекетінен адамдарды сақтау, тұлғаға барынша өз тағдарын өзі шешу кең түрде мүмүкіншілік беру айқын көріне бастады.

Дегенмен V-IV ғасырларда ежелгі полюстерде демократия идеясы мен азаматтық алғаш рет дүниеге келген жерде адам құықықтары тұжырымдамасының пайда болуы прогресс пен бостандық жолындағы үлкенн қозғалыс болды.

Ежелгі полюстерде шектеулілігіне қарамастан, мұндай институт тек мәдениеттің жұмыс істеуі мен дамуының бір құралы болып табылады.

Алғашқы кезде заңның құынына, заңдылыққа ерекше көңіл бөлген азаматтық туралы, адам құқықтары туралы ұғым, әр азаматтың полюске дешен қамқорлық теория жүзінде пайда бола бастады. Келесі қоғамның дамуы адам құқықтары мен заңның үстемдігі бір - бірімен тығыз байланысты екенін көрсетті. Бұл ежелгі ойшылдардың мемлекеттік, бостандық және ізгілік бағытындағы үдемелі дамуының белгісі болды. Тарихи дамудың баспалдағы адам құқықтары үшін, бостандықтары үшін кеңеюі және баюы үшін болған күрестің нәтижесі еді.

Гуманистік иігіліктің алтын қорына енген адам құықықтары тұңғыш рет Ұлы бостандық хартиясында (1215 ж. ) мамұндалып, ағылшындардың құқықтары туралы билльмен (1689 ж. ), Егемендік деклорациясымен (1776 ж. ), американдықтардың Құқықтар туралы билльмен және адам мен азаматтардың құқықтары деклорациясымен дамытылды. 212 бап бұл игіліктердің генезисін көре тұра, адамдардың табиғи құқықтарын оқып зерттеуге талпыныс берген ежелгі гректердің философиясын, әлеуметтік әділдік пен теңдіктің жорамалдарын қозғаған реформация мен білімпаздықтың кезеңіндегі постулаттарды еске түсірмеуге болмайды.

1919 жылы Ұлттар Лигасының жарғысы адам құқықтарын жинайтын жалпы ережелерді қосқан жоқ. Ол кезде адам құқықтарын халықаралық түрде қорғау туралы ойды Ұлттар Қауымдастығы мойындаған жоқ еді, сонымен қатар ол келісімнің құрастырушылары оған үлкен мән берген жоқ. Бірақ ол келісімде адам құқықтары туралы халықаралық заңдардың дамуына әсер ететін екі ереже болды. (22 және 23 баптар) .

22 бапқа сәкес, Ұлттар Лигасының жарғысымен Лига мандаттарының жүйесі құрылды. Бұл ереже тек бірінші динежүзілік соғыста жеңілген, бұрынғы отар мемлекеттеріне ғана қолданылды. Бірақ қағидаға сәйкес, отар мемлекеттер Лигаға тәуелді аумақтар болып қайта құрылып, ол мемлекеттердің басқаруын жеңуші державаларға берді, ол өз кезегінде жыл сайын Лигаға олардың міндеттері қалай орындаған жөінінде баяндайтын.

Лиганың ыдырауы мен бұл мандарттар жүйесі де жойылды.

Ұлттар Лигасы жарғғысының 23 бабы әйелдерге, ерлергежәне бабалларға әділетті және адамгершілікті жұмыспен қамтамасыз етуге қатысты мәселелерге арналған. Соымен қатар, бұл бап айтылған мақсаттарға жету үшін, халақаралақ ұйымдарыд құруды көздейді. Бұл қызметті Ұлттар Лигасы құрылған уақытта құрылған Халықаралық еңбек ұйымы өзіне алды. Халақаралық еңбек ұйымының заң шыау міндеті және оның құрған халықаралық еңбек шарттары мен адам құқықтару туралы халықаралық заңдардың дамуына үлкен үлес қосты.

Сонымен қатар, Ұлттар Лигасы азшылықтың құқықтарын қорғайтын жүйенің дамуына үлкен рөл атақарады. Бұл өкілеттікті Ұлттар Лигасы бірінші Дүниежүзілік соғыстан кейінгі қол қойылған келісімдер арқылы алды. Сол соғыстың салдарының бірі, Еуропа мен Таяу Шығыстың саяси картасының өзгеруі болды. Жаңа мемлекеттер пайда болып, көптеген мемлекеттер өз тәуелсіздігін алды. Көпшілікте олардың құрамына этникалық, тілдес мәдени азшылықтар кірді. Жаңа саяси тәтіптің болуы олардың мәдени өмір сүруіне қауіп-қатер туғызады деген байсалды, тарихи күмән болды. Сол үшін жеңуші державалар одағының өкілеттіктері, жаңа мемлекеттердің өздерінің этникалық тілдік, діни құқықтарын қорғайтын арнайы келісім шартқа қол қоюды кеуделеді. Бұндай келісім шарттарға қол қойылды. Азшылықтың құқықтарын қорғайтын жүйені қолданатын мемлекеттер азшылық жөніндегі кемсітушілікке жол бермеуге, азшылықтың этникалық, діни, тілдес бірлестігін сақтап қалу үшін ерекше құқықтар беруге міндеттенеді.

Ұлттар Лигасының келісімі бойынша екі жақ өз міндеттемелерін орындауына кепіл береді.

Азшылық құқықтарын қорғайтын жүйе Ұлттар Лигасымен бірге жойылды.

Сонымен, халықаралық құқықтардығ ішінде түрлі топтардың құқықтарын институттар мен докториналар пайда болды. Халықаралық құқықтардың бұл аспектілердің теория мен іс жүзінде қолданылуы, адам құқықтарының дамуына концептуалды және институционалды негіздер қалды.

Бұл құқық саласының дамуына ежелгі гректік көзқарас бойынша адам құқықтарын қалыптастыру жалпы мифалогиялық арнада ұсынылып, полис (қала-мемлекет) және оның заңдары діни шындыққа сүйенуі еді. Құқық жалпы алғанда әр адамның құқығы полсиқа мүшеліктен шығу, тиімді ұсыныстарға сүйене күште емес, ал діни шындық тәртіпте деген.

«Гемерлық греция» кезеңінде (б. з. д. 2000 мыж жылдық аяғы) жллиндер төмендегі түсініктерге сүйене келген, мысал, «дике» (шындық, әділдік), «темис» (әдет-гұрып, әдеттегі құқық), «тиме» (жеке, намыс) «номас»(заң) .

Құдайшылық өзінің табғи әділдігі Гомерға құқықтық критерия және объективті негіз сапасында еді. Сол кездегі көзқарас бойынша әділдік құқық сияқты қабылданған еді. Тек лигитемациялық контекстің ұсыныумен әділдік туралы (дике) немесе басқа да талаптар құқықпен танылап және әдеп-ғұрыпттан шыққан (темис) .

Бірдей әділдік идеясы, полис және звң Гесиодтың (Б. з. д. VII ғасыр) .

«Теогония» және «Труды и дни» поэмаларында айқын көрініс табады. Гесиодтың пікірінше әдлідік (дике) және ізгі заңдылық (эвномия) - бұл әпкелі - әйел құдай Фемида деп көрсеткен. Осы діни анықтау бойынша, Гесидоттың ойынша «шындықты кулак алмастырады», «күш өқайда болса құқықта бар».

Гесиодтың поэмасында сол уақыттағы қоғамдық-әлеуметтік индивуалдық-адамдық бастаудың күшеюі куәландырылған. Құқық әрқашан және әрбір жерде адам құқық субъектілігіне, тұлға еркіндігіне ұйғарылады. Әйгілі Антикалық философияны және әлеуметтік-құқықтық ойды зерттеуші Эрист Кассиер бұл бағыт бойынша өзінің көзқарастарын ұсынған.

Құқық жалпы алғанда әрбір адамның құқығы жалпы норманың болуымен әрекет етеді. Бәріне субъективті шамада тыйым салынған және рұқсат етілген, еркіндіктің тең шамада болуы өз құқықтарын қорғаудағы негіздердің бірі ретінде қарастырылған. Осы орайда елеулі құқықтық мағынаға ие пікір «»жеті данышпанды» ондағы әрбір істегі «шама» және «ортаны» нақты керекті мәнділігін сақтау болып табалады.

«Жеті данышпанның» бірі Солон (б. з. д. 638-559 ж. ж. ) Ол белгілі Афины мемлекетінің қайраткері және заң шығарушысы болған. Өз ұсыныстары аясында Солон ұзақ уақытқа созылған құлдықты жоқ етіп, Афиныда біркелкі цензоварлық демократияны құруды басты мақсат етті.

Ежелгі гректік ойылдарының барлық адамның еркіндігі мен теңдігі жайлы ойларын ары қарай Ежелгі Римде өз жалғасын тапты. Ежелгі Римде Табиғи құқықта мемлекет туралы оқу бойынша көзқарастарды адам құқықтары және сол салада заңды тұрғыда қарасытырған Цицерон (б. з. д. 106-43 ж. ж. )

Құқықтың негізінде Цицеронның айтуынша, құқықтық шындық орын алды.

Оның айтуы бойынша құқық адам шешімімен ұйғаруынан емес, табиғат пен орнатылды. «Егер қолданылатын құқық халық қалауы бойынша орнатылса, сот ұйғарымдарының бәрі тегі шындықта, әділдікте болуы керек» деген.

Халықпен орнатылған заң заңсыздықтан заңды құру немесе мейірімділік пен өшпенділік, шындықтан масқара болу сияқты табиғи құқықта орын алмаған жәйттердің өз алдына бет алуына жол бермеуі керек.

Рим заңгерлерінің негіздеуінше шындық мемлекеттер мен индивиттер арасында жөні бар және дұрыс қатынастар құқық болып табылады, ал мемлекет бұл жерде құқықтың жалпы барлық талаптары үшін құқық тыңдаушылық субъект болып табылады.

Сонымен, римдік заңтану, бірдей құқық түсінігінде мемлекетке таралып ішкі арақатынасты түсіндірді.

Орта ғасырларда бұл бағыттың дамуында орта ғасыр ойшылдары ойдың еркіндігін, барлығының теңдігін заң алдында қорғаған. Антикалық ойлардың мағынасы хрестианствада орын алды. Құл иеленушілік бет ала бастағанда хрестианстова адам құқықтарын қорғау жөнінде әмбебапты түсініктерді берді. Хрестианстваға сәйкес халықтың бәрі тең деп көрсеткен.

Келе келе құқықтың бұл тармағы бойынша бірнеше актілер қабылданып, адам құқықтары құқықтық реттелуге ие болды. Айта кететін болсақ: Еркіндіктің Ұлы Хартиясы (1215 ж. ) ; Құқық туралы Петиция (1628 ж. ), Habeas Corpus Act (1679 ж. ), құқық туралы Билль (1689 ж. ), Вирджинии құқықтары туралы американдық Деклорация (1776 ж. ), АҚШ тәуелсіздік Деклорациясы (1776 ж. ), адам құқықтары мен азаматтық туралы Француз Декларациясы (1789 ж. ), адам құқықтары туралы Жалпы Декларация

(1984 ж) .

2. Қазақстан тарихындағы адам құқықтары

Қасиетті қазақ елі көнеджен көксеген өз тағдырын өзі шешуге мұрсат ететін егемендік пен тәуелсіздіктің төбесіне жеткелі бері ұрпақтан ұрпаққа мұралық тарихи құндылықтарымызды зерделеуге, жар салып жариялауға мүмкіншілік туды. Әсіресе, зұлмат кеңес үкіметі тұсында үстемдік дара да соқыр идеологияға нақақтан-нақақ бұрмаланып, тұспа-тұстандырған ұлттық мұрағатымызды қайта жаңғыртуға қолайлы жағдайлардың орайы келді. Осындай жаңа леп пен үрдістің нәтижесінде отандық ғылым атаулы салалар дерлігін зерттеуші-ғалымдардың қосқан үлесі ауызға толтырып айтарлықтай. Десек те, қоғамдық құбылыстардың төрінде орын алған өзекті мәселелердің саны көбейіп, кезек күттірмейтін сапалық ғылыми тұрғыдан да зер салудың артық болмастығы даусыз жағдай.

Мемлекеттің террриториясы - кез-келген мемлекеттің материалдық базасы. Ол мемлекеттің өмір сүруі мен әрекет етуінің табиғи, тіпті, қоғамдық шарты. Сол себепті елдің аймақтық біртұтастығын, шекарасын қорғау және ішкі құрылыс тәртібінің мызғымастығын қамтамасыз ету қазіргі заманда көбінесе мемлекет функцияларының біріне, ал дәстүрлі қазақ қоғамында мемлекеттік (хандық) биліктің құрылымдық, дәнекерлік сипаттағы басымдық көрсететін әскери билігіне жүктелген. Жалпы дәстүрлі (көшпенді) ортада әсер атушә сырты және ішкі факторларға байланысты әскери биліктің өзге функциялардын әрқашан да үстем болуы өзінің заманына лайықты қоғамдық құбылыстардың заңдылығына, дәстүрлі үрдісіне айналған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.