Қазақстан Республикасы сайлау құқығы және сайлау жүйесі
Кіріспе
1. Сайлау құқығының түсінігі мен қағидалары.
2. Сайлау еркінің кепілдігі.
3. Сайлау жүйесінің түсінігі.
4. ҚР сайлау жүйесінің ерекшеліктері.
5. Республикалық референдум: түсінігі мен қағидалары.
Қорытынды
1. Сайлау құқығының түсінігі мен қағидалары.
2. Сайлау еркінің кепілдігі.
3. Сайлау жүйесінің түсінігі.
4. ҚР сайлау жүйесінің ерекшеліктері.
5. Республикалық референдум: түсінігі мен қағидалары.
Қорытынды
Жұмыс – ҚР Конституциялық құқық пәнінің маңызды институты болып есептелетін Қазақстан Республикасы сайлау құқығы және сайлау жүйесі мәселесіне арналған. Зерттеу тақырыбының көкейкестілігі, құқықтық институттың проблемалық тұрғыда ғылыми зерттелмегенімен түсіндіріледі.
Дүние жүзі мемлекеттерінде сайлау жүйесінің тепе-тең және мажорлық екі жүйесі бар. Тепе-тең сайлау жүйесі алған дауыстар мен жеңіп алынған мандаттар арасындағы тепе-теңдік принципіне құрылады. Тепе-тең жүенің жұмыс істеуі үшін бірқатар ерекше шарттардың болуы қажет.
Бірінші – үлкен аумақтық сайлау округтерін тепе-тең жүйенің ерекшеліктеріне лайық өзгертуге болады.
Екінші – тепе-тең жүйенің тиімді жұмыс істеуі үшін кемінде қалыптасқан екі партияның болуы қажет. осЫған орай Қазақстанда әлі де саяси партиялар әлсіз және азаматтардың елеулі бөлігі саяси партиялардан тыс тұруына байланысты, теп – тең сайлау жүйесі қабылданған жоқ.
Қазақ КСР-ның 1978 жылғы Конституциясында мемлекеттік билікті халықтың халық депутаттары Кеңестері арқылы жүзеге асыра алатындығы көзделген. Басқаша айтқанда, азаматтар мемлекет өмірінің барлық мәселелерін шеше алатын өкілеттіктері бар өкілдерін Кеңестерге сайлайды. Қазақ ҚСР Конституциясында мемлекет өмірінің барынша маңызды мәселелері бүкілхалықтық талқылауға енгізіледі, сондай-ақ бүкілхалықтық дауысқа (референдумға) қойылады. Тек халықтың еркінің қандай: императивтіқ немесе консультативтік сипатта ма болатыны түсініксіз еді.
Дүние жүзі мемлекеттерінде сайлау жүйесінің тепе-тең және мажорлық екі жүйесі бар. Тепе-тең сайлау жүйесі алған дауыстар мен жеңіп алынған мандаттар арасындағы тепе-теңдік принципіне құрылады. Тепе-тең жүенің жұмыс істеуі үшін бірқатар ерекше шарттардың болуы қажет.
Бірінші – үлкен аумақтық сайлау округтерін тепе-тең жүйенің ерекшеліктеріне лайық өзгертуге болады.
Екінші – тепе-тең жүйенің тиімді жұмыс істеуі үшін кемінде қалыптасқан екі партияның болуы қажет. осЫған орай Қазақстанда әлі де саяси партиялар әлсіз және азаматтардың елеулі бөлігі саяси партиялардан тыс тұруына байланысты, теп – тең сайлау жүйесі қабылданған жоқ.
Қазақ КСР-ның 1978 жылғы Конституциясында мемлекеттік билікті халықтың халық депутаттары Кеңестері арқылы жүзеге асыра алатындығы көзделген. Басқаша айтқанда, азаматтар мемлекет өмірінің барлық мәселелерін шеше алатын өкілеттіктері бар өкілдерін Кеңестерге сайлайды. Қазақ ҚСР Конституциясында мемлекет өмірінің барынша маңызды мәселелері бүкілхалықтық талқылауға енгізіледі, сондай-ақ бүкілхалықтық дауысқа (референдумға) қойылады. Тек халықтың еркінің қандай: императивтіқ немесе консультативтік сипатта ма болатыны түсініксіз еді.
1. Н. Ә. Назарбаев Қазақстан-2030. Президенттің Қазақстан халқына жолдауы Егемен Қазақстан, 11.10.1997ж.
2. ҚР Президентінің Қазақстан халқына жолдауы, 6 ақпан 2008 ж.
3. 2007 ж. Назарбаев Н.А. Обращение к студенческой молодежи Казахстана. Казахстанская правда, 06.01.1998г.
4. Назарбаев Н.А. На пороге ХХ1 века, Алматы, 1996г.
5. Назарбаев Н.А. Конституция служит народу: Доклад на торжественном собрании, посвященном дню Конституции 29.08.96г. Казахстанская правда, 30.08.1996г.
6. Назарбаев Н.А. Дух и суть нашего Основного Закона подчинены интересам человека. Обращение Президента к казахстанцам в связи с Днем Конституции. Казахстанская правда, 30.08.1997г.
7. Назарбаев Н.А. «Будущее благополучие страны - начинать строить сегодня». Казахстанская правда, 11.10.1997г.
8. С.А. Табанов, А.Ә. Оразова «Күрделі заманның өтпелі кезеңдеріндегі қазақ қоғамы ата заңдарының» (конституцияларының) Алматы, 2005жг.
9. «Конституционное право РК» Акадеимческий курс. Сапаргалиев Г.С.
10. «Конституционное право РК» Копабаев О.К., Копабаева А.О. Электронды кітап
11. Сапаргалиев Г.С. Конституционное право РК. А., 1998г.
12. Сапарғалиев Ғ.С. ҚР Конституциялық құқығы. А., 2004 ж.
13. Козлова Е.И., Кутафин О.Е. Конституционное право РФ. М., 1996г
14. Коваленко А.И. Конституционное право РФ. М., 1995г.
15. Амандыкова С.К. Конституционное право РК. Караганда, 1998г.
16. Амандықова С.К. ҚР Конституциялық құқығы. Астана, 2001 ж.
17. Толковый словарь Конституции РК. Алматы, 1995г.
2. ҚР Президентінің Қазақстан халқына жолдауы, 6 ақпан 2008 ж.
3. 2007 ж. Назарбаев Н.А. Обращение к студенческой молодежи Казахстана. Казахстанская правда, 06.01.1998г.
4. Назарбаев Н.А. На пороге ХХ1 века, Алматы, 1996г.
5. Назарбаев Н.А. Конституция служит народу: Доклад на торжественном собрании, посвященном дню Конституции 29.08.96г. Казахстанская правда, 30.08.1996г.
6. Назарбаев Н.А. Дух и суть нашего Основного Закона подчинены интересам человека. Обращение Президента к казахстанцам в связи с Днем Конституции. Казахстанская правда, 30.08.1997г.
7. Назарбаев Н.А. «Будущее благополучие страны - начинать строить сегодня». Казахстанская правда, 11.10.1997г.
8. С.А. Табанов, А.Ә. Оразова «Күрделі заманның өтпелі кезеңдеріндегі қазақ қоғамы ата заңдарының» (конституцияларының) Алматы, 2005жг.
9. «Конституционное право РК» Акадеимческий курс. Сапаргалиев Г.С.
10. «Конституционное право РК» Копабаев О.К., Копабаева А.О. Электронды кітап
11. Сапаргалиев Г.С. Конституционное право РК. А., 1998г.
12. Сапарғалиев Ғ.С. ҚР Конституциялық құқығы. А., 2004 ж.
13. Козлова Е.И., Кутафин О.Е. Конституционное право РФ. М., 1996г
14. Коваленко А.И. Конституционное право РФ. М., 1995г.
15. Амандыкова С.К. Конституционное право РК. Караганда, 1998г.
16. Амандықова С.К. ҚР Конституциялық құқығы. Астана, 2001 ж.
17. Толковый словарь Конституции РК. Алматы, 1995г.
ҚР Білім және Ғылым Министрлігі
Заңтану пәндер кафедрасы
ҚР Конституциялық құқық пәні бойынша
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
ТАҚЫРЫБЫ: Қазақстан Республикасы сайлау құқығы және сайлау жүйесі
Орындаған:
Тексерген:
АЛМАТЫ - 2011
Жоспар:
Кіріспе
1. Сайлау құқығының түсінігі мен қағидалары.
2. Сайлау еркінің кепілдігі.
3. Сайлау жүйесінің түсінігі.
4. ҚР сайлау жүйесінің ерекшеліктері.
5. Республикалық референдум: түсінігі мен қағидалары.
Қорытынды
Кіріспе
Жұмыс – ҚР Конституциялық құқық пәнінің маңызды институты болып
есептелетін Қазақстан Республикасы сайлау құқығы және сайлау жүйесі
мәселесіне арналған. Зерттеу тақырыбының көкейкестілігі, құқықтық
институттың проблемалық тұрғыда ғылыми зерттелмегенімен түсіндіріледі.
Дүние жүзі мемлекеттерінде сайлау жүйесінің тепе-тең және
мажорлық екі жүйесі бар. Тепе-тең сайлау жүйесі алған дауыстар мен
жеңіп алынған мандаттар арасындағы тепе-теңдік принципіне құрылады.
Тепе-тең жүенің жұмыс істеуі үшін бірқатар ерекше шарттардың болуы
қажет.
Бірінші – үлкен аумақтық сайлау округтерін тепе-тең жүйенің
ерекшеліктеріне лайық өзгертуге болады.
Екінші – тепе-тең жүйенің тиімді жұмыс істеуі үшін кемінде
қалыптасқан екі партияның болуы қажет. осЫған орай Қазақстанда әлі де
саяси партиялар әлсіз және азаматтардың елеулі бөлігі саяси
партиялардан тыс тұруына байланысты, теп – тең сайлау жүйесі
қабылданған жоқ.
Қазақ КСР-ның 1978 жылғы Конституциясында мемлекеттік билікті
халықтың халық депутаттары Кеңестері арқылы жүзеге асыра алатындығы
көзделген. Басқаша айтқанда, азаматтар мемлекет өмірінің барлық
мәселелерін шеше алатын өкілеттіктері бар өкілдерін Кеңестерге
сайлайды. Қазақ ҚСР Конституциясында мемлекет өмірінің барынша
маңызды мәселелері бүкілхалықтық талқылауға енгізіледі, сондай-ақ
бүкілхалықтық дауысқа (референдумға) қойылады. Тек халықтың еркінің
қандай: императивтіқ немесе консультативтік сипатта ма болатыны
түсініксіз еді.
ҚР-ның 1995 ж. Конституциясы республика референдумға қатысты
мәселелерді жаңаша шешті. Біріншіден, Президент республика референдум
өткізу туралы шешім қабылдауға құқылы бірден-бір субъект болып
табылады. Екіншіден, Парламент республикалық референдум тағайындау
туралы тек бастама білдіре алады. Ол бастамасымен Президентке жүгіне
алады. Осы бастаманы Президент қолдауына немесе қолдамауына құқығы бар.
Зерттеудің нысаны ҚР Конституциялық құқық пәнінің Қазақстан
Республикасы сайлау құқығы және сайлау жүйесі мәселесі болып табылады.
Жұмыстың мақсаты – қарастырып отырған проблемемыздың негізін
анықтау және талдау, сонымен қатар маңызы мен ерекшеліктеріне нақты
түрде тоқталып, әрқайсысын талқылылап кету.
Курстық жұмыстың теориялық базасы – Констиуциялық құқық саласында
алдыңғы қатарлы қазақстандық және шетелдік ғалымдардың (РФ) еңбектері.
Жұмыстың теориялық және практикалық мәні – қарастырып отырған
институттың құқықтық негізін ашудағы теориялық және практикалық
мәселелерді кешенді түрде шешу болып табылады.
§1. Сайлау құқығының түсінгі мен қағидалары
Президентті, Парламен Сенаты мен Мәжілісі, Мәслихат депутаттарын
және жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшелерін сайлауды
ұйымдастыру мен өткізу тәртібі принциптері бекітілген заңдық нормалар
жиынтығы ҚР-ның сайлау құқығы болып табылады. Сайлаулар референдуммен
қатар, халықтық биліктің жоғары нысаны бола отырып, демократияның
маңызды бір элементін құрайды.
Сайлаулар азаматтардың мемлекеттік билік органдары және
жергілікті өзін-өзі басқару органдарын құруға тікелей қатысуын
қамтамасыз ете отырып, тікелей және өз өкілдері арқылы мемлекет ісін
басқаруға қатысу құқығын жүзеге асыруға ықпал етеді. Сайлау құқығы
Республикадағы конституциялық дамуға байланысты үнемі жетілдіріп
отырады.
Сайлау заңдылықтарын реформалау 1993 жылғы ҚР
Конституциясын қабылдаудан және 1993 жылғы 2 желтоқсандағы “Қазақстан
Республикасындағы сайлаулар туралы” ҚР-ның Кодексінен басталды. ҚР-ның
1995 жылғы жаңа Конституциясы сайлау нормаларын одан әрі өзгертуге
себеп болды. Мұндай нормативтік акт ҚР Президентінің “ Қазақстан
Республикасындағы сайлау туралы ” 1995 жылғы 28 қыркүйектегі
конституциялық заң күші бар Жарлығы болды. Ол кейін “Қазақстан
Республикасындағы сайлау туралы” ҚР-ның Конституциялық заңы деп
өзгертті. (Аталған заңға ҚР-ның 1997 жылғы 19 маусымдағы №133-1,1998
жылғы 8 мамырдағы №222-1,1998 жылғы 6 қарашадағы №285-1 және 1999
жылғы 6 мамырдағы №375-1 Конституциялық заңдарымен өзгертулер мен
толықтырулар енгізілді.
Жалпы алғанда сайлау құқығы белсенді және бәсең сайлау құқығы
болып бөлінеді.
Жалпыға бірдей белсенді сайлау құқығы - Республиканың он сегіз
жасқа толған азаматтарының тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және
мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге
көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне немесе кез келген басқа
жағдайларға қарамастан, сайлауда дауыс беруге қатысу құқығы.
Бәсең сайлау құқығы - Қазақстан Республикасы азаматы
беруге қатысу құқығы.
Бәсең сайлау құқығы - Қазақстан Республикасы азаматтарының
Қазақстан Республикасының Президенттігіне, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының өкілді органдарына (Парламенттің сенаты мен мәжілісі,
Маслихаттар депутаттығына) және жергілікті өзін - өзі басқару органына
мүше болып сайлану құқығы.
Белсенді сайлау құқығын реттейтін жалпы талаптар бар.
Олардың арасында азаматтың белгілі бір жасқа толуы, белгілі бір
аумақта тұруы, іс- әрекетке қабілеттілігінің болуы маңызды болып
табылады.
Бәсең сайлау құқығын реттейтін басқа қосымша талаптар да
бар. Бұл талаптар сайланбалы лауазымдарға кандидаттарға қойылады.
Қосымша талаптарға жас шама талаптарға жас шамасы цензасы отырықшылық
цензасы, білім цензасы, мүліктік ценза жатады. Мысалға, жас шама, жас
шамасы цензасы Президенттікке, Парламентке, Маслихат депутаттығына
кандидаттарға қатысты белгіленеді: Қазақстан Республикасының
Президенті жасы 40-тан асқан Қазақстан Республикасының азаматы бола
алады, Парламент Сенатының депутаты жасы 30-ға депутаты жасы 30-ға
толған Қазақстан Республикасының азаматы бола алады, Парламент
Мәжілісінің депутатығына кандитат үшін 25—жастық, ал маслихат
депутаттығына кандидаттар үшін 20 жастық жас шамасы кандидаттар үшін
20 жастық жас шамасы цензасы белгіленген. Отырықшылық цензасы
заңдылықтарымен Президенттікке және Парламент депуттағына
кандидаттарға депуттағына кандидаттарға қатысты белгіленген.
Сайлау төте және жанама болуы мүмкін. Жанама сайлау
жолымен Парламент сенаты депутаттары сайланады. Төте сайлау жолымен
Республика Президентін, Парламент Мәжілісінің және Маслихататрдың
депутаттарын, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін
сайлау жүзеге асырылады.
Сайлау құқығы принциптері.
Сайлау құқығы принциптері Конституцияға және Республиканың
сайлау заңдарында бекітілген.
Негізгі принцип жалпыға бірдейлік, мүліктік және басқа да
сипаттағы шектеулерге қарамастан, 18 жасқа толған барлық азаматтардың
сайлауға қатысу мүмкіндігі болып табылады( Конституциялық заңның 4-
бабы). Сонымне бірге жалпыға бірдейлік принципі тиісті сайланбалы
органға сайлану мүмкіндігін білдіреді. Сайлау туралы Конституциялық
заңның 4 - бабы әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына,
жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқараліне, ұлтына, тіліне,
дінге көзқарасына нанымына, тұрғылықты жеріне немесе кез-келген басқа
жағдайларғана нанымына, тұрғылықты жеріне немесе кез-келген басқа
жағдайларға байланысты сайлау құқығын шектеуге жол бермейді. Сайлау
құқығын шентеу сот іс - әрекетке қабілетсіз деп таныған, сондай-ақ сот
үкімімен бас бостандығынан айыру орындарында отырған азаматтарға
қатысты қолданылады.Олардың сайлауға қатысуға құқығы жоқ және
сайланбалы лауазымдарға сайлана алмайды.
Сайлау құқығының теңдігі принципі сайлаушылар кез-келген
сайлауға тең негіздерде қатысады және олардың әрқайсысы тиісінше бір
дауысқа ие болады дегенді білдіреді (Сайлау туралы Конституциялық
зеңның 5-бабы).Тең сайлау құқығы сондай-ақ Парламент, Маслихат
депутаттығына, жергілікті өзін-өзі басқару органдарына кандидаттардың
да сайлауға тең негіздерде қатыса алатындықтарынан көрінеді. Әрбір
сайлаушы тек бір тізімге ғана енгізіледі және ол өзі дауыс беруге
міндетті.
Төте сайлау құқығы принципі Президентті, Парламент Мәжілісі,
Маслихат депутаттарын және жергілікті өзін-өзі басқару органдары
мүшелерін сайлаған кезде қолданылады, оларды азаматтар тікелей
сайлайды(Сайлау туралы Конституциялық заңның 6-бабы ).
Жанама сайлау құқығы принципі Қазақстан Республикасы
Парламенттінің Сенаты депутаттарын сайлаған кезде
қолданылады.парламент Сенаты депутаттарын сайлау жанама сайлау құқығы
жолымен жүзіге асырылады.ПарламентСенатының депутаттарын таңдаушылар
сайлайды . Таңдаушылар тиісті облыстың , астананың және республикалық
маңызы бар қаланың жергілікті басқару органының (Маслихаттардың )
барлық депутаттары болып табылады.
Жасырын дауыс беру құқығы сайлаушылардың еркін білдіруіне
қандай да болсын бақылау жасау және сайлау кезінде азаматтарға қысым
жасау мүмкіндігін жоққа шығарады.Бұл принципті іске асыру арқылы
сайлаушының еркін білдіру құпиясы сақталады.
Сайлау құқығының маңызды бір принципі сайлау бостандығы
принципі болып табылады.Конституция азаматтардың сайлау және сайлану
құқығын еркін жүзеге асыруына кепілдік береді.Сайлау бостандығы
принципі әрбір сайлаушы сайлауға қалай қатысуды өзі шешеді дегенді
білдіреді .Ешкімнің де қандай да бір жолмен сайлаушыға ықпал етуге
хақысы жоқ.Сонымен қатар барлықкандидаттарға заңға сәйкес сайлау
алдындағы қызмет үшін тең мүмкіндік беріледі.
Сайлау бостандығы сайлау процесі барысында әрбір
азаматтың еркін дауыс беруін тиісті дәрежеде ұйымдастыруға жауапты
сайлау органдары лауазымды тұлғаларының қызметімен қматамасыз етіледі.
Сайлаудың жариялығы принципі – демократиялық принциптердің
бірі, ол сайлауды ұйымдастыру мен өткізудің ашықтығы мен жариялылығын,
сайлаудың барша процесін бұқаралық ақпарат құралдарының жан-жақты
көрсетуімен қамтамасыз етіледі. Сайлау органдарының шешімдері
баспасөзде жарияланады, радио-теледидар арқылы хабарланады.
Сайлаушылар депутаттыққа кандидаттар туралы, сондай-ақ сайлау процесі
туралы ақпараттар алуға құқылы.
§2. Сайлау еркінің кепілдігі.
Қазақстан Республикасының зандылықтары Республикада сайлау
бостандығына кепілдік береді. Сайлау бостандығына кепілдік сайлау
құқығы принциптерімен, сайлау құқығының бұзылмауына жауап беретін және
бақылау жасайтын не жауап беретін және бақылау жасайтын мемлекеттік
органдар органдардың қызметімен беріледі.
Ең алдымен кандидаттар тіркелген күндерінен бастап жұмыстан,
әскери қызметтен босатылады. Кандидаттарға сайлау өткізуге бөлінген
Республикалық бюджет қаражатынан осы кезеңге орташа жалақысы
мөлшерінде шығындарының орны толтырады.
Кандидаттарға мынадай кепілдіктер беріледі:
Оларды тіркелген күннен бастап және сайлау қорытындылары
жарияланғанға дейін тұтқынға алуға, еріксіз әкелуге, оларға сот
тәртібімен қолданылатын әкімшілік жазалау шатібімен қолданылатын
әкімшілік жазалау шараларын қолдануға, сондай-ақ оларды тиісінше
орталық сайлау комиссиясының, тиісті аумақтық немесе округтік сайлау
комиссиясының келісімінсіз тікелей қылмыс үстінде ұсталғаннан және
ауыр қылмыс жасағаннан басқа реттерде ұстауға болмайды.
Сонымен бірге Президенттікке, Парламент, Маслихат
депутаттығына, жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшелігіне
кандидататарды олар тіркелген күннен бастап және сайлау қорытындысы
жарияланғанға дейін өздерін ке дейін өздерін келісімінсіз жұмысынан
босатуға, басқа жұмысқа немесе лауазымға ауыстыруға, сондай-ақ іс-
сападай-ақ іс- сапарларға жіберуге не әскери жиындарға шақыруға
болмайды.
Сайлау заңында оның талаптарын бұзғаны үшін жауаптылық
көзделген. Кандидат саяси партия сайлау заңдылықтарын бұзған жағдайда
оларға ескерту жасалады, ал қайтадан бұзған жағдайда тиісті сайлау
комиссиясы кандидатты, партиялық тізімді тіркеу туралы шешімнің күшін
жояды.
Мемлекеттік органдардың сайлау бостандығын қамтамасыз ету жөніндегі
қызметі.
1. Соттар, прокуратура мен ішкі істер органдары үшін, сондай-ақ
тұрғын үй қорын пайдалану жөніндегі ұйымдар үшін дауыс беру күні мен
соның қарсаңындағы күн жұмыс күні болып табылады.
2. Ішкі істер органдары мен тұрғын үй қорын пайдалану жөніндегі
ұйымдар сайлау комиссиялары қажет ететін, тиісінше , мынадай
1). Дауыс беруді өткізуді кезінде қоғамдық тәртін пен сайлау
бостандығын қамтамасыз ету .
2). Сайлаушылар тізімдерін нақтаылау
3). Дауыс беретін күні сайлау комиссияларының қызметінде туындаған
басқа да мәселелер жөнінде көмек көрсетуге міндетті .
Сайлау туралы заңдарды бұзғаны үшін жауаптылық.
1. Республика азаматының өз сайлау құқығын, еркін жүзеге асыруға,
сайлау алдындағы үгітті жүргізуге күштеу, алдау, қоқан-лоққы жасау,
сатып алу жолымен немесе өзге әдіспен кедергі жасайтын, кандидаттар
туралы көрінеу жалған мәліметтер тарататын не олардың абыройы мен
қадір-қасиетіне нұқсан келтіретін өзге де іс-әрекеттер жасайтын
адамдар, сондай-ақ сайлау күні және соның қарсаңындағы күні үгіт
жүргізген, сайлау комиссияларының жұмысына араласқан және дауыс
беруге, кандидатты, партиялық тізімді тіркеуге, дауыстарды санауға
және сайлау қорытындыларын анықтауға байланысты міндеттерді орындауға
кедергі жасаған , кандидаттардың сенім білдірген адамдарының,
сайлаудағы өкілді мен байқаушылардың заңды қызметіне кедергі жасаған
адамдар заңда белгіленген тәртіппен жауапты болады.
2. Сайлау құжаттарын қолдан жасаған, дауыстарды көрінеу қате санаған,
дауыс беру құпиясын бұзған немесе осы Конституциялық заңды өзге де
бұзуға жол берген сайлау комиссиясының мүшелері, мемлекеттік
органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының лауазымды
адамдары мен қоғамдық бірлестіктердің мүшелері жауапқа тартылады.
3. Кандидат, саяси партия осы Конституциялық заңның талаптарын бұзған
жағдайда оларға ескерту жасалады, ал қайталап бұзған жағдайда тиісті
сайлау комиссиясы кандидатты, партиялық тізімді тіркеу туралы шешімнің
күшін жояды.
§3. Сайлау жүйесінің түсінігі.
Сайлау жүйесі дегеніміз – заңмен белгіленген ережелер,
принциптер және бағамдардың жиынтығы, олардың көмегі арқылы дауыс беру
нәтижелері анықталады.
Дүние жүзі мемлекеттерінде сайлау жүйесінің тепе-тең және
мажорлық екі жүйесі бар. Тепе-тең сайлау жүйесі алған дауыстар мен
жеңіп алынған мандаттар арасындағы тепе-теңдік принципіне құрылады.
ҚР-да өткізілетін сайлаулардың барлығында дерлік дауыс беру
нәтижесін анықтаған кезде көпшілік принципі қолданылады. Бұл жүйе
халықаралық тілмен айтқанда мажоритарлық сайлау жүйесі аталады.
Мажоритарлық жүйеден басқа ҚР-да кейінгі уақытта, Парламент Мәжілісі
депутаттарын сайлаған кезде пропорционаоды (тепе-теңдік) сайлау жүйесі
қолданылады.
Мажоритарлық жүйенің екі түрі бар:
1) абсолютті көпшілік:
- егер дауыс беруге тыңдаушылардың елу пайыздан астамы қатысқан
болса, сайлауды өтті деп жариялаған жағдайда;
- дауыс беруге қатысқан сайлаушылар санының елу пайыздан
астамыныңдауысын алған кандидат сайланған болып саналатын жағдайда;
2) салыстырмалы көпшілік:
- қайта дауыс беру кезінде басқа кандидатқа қарағанда дауыс беруге
қатысқан сайлаушылар санының көпшілігін алған кандидат сайланған
болып саналған жағдайда;
Қазақстан Республикасының сайлау жүйесінде абсолютті
көпшілік әдіс те, салыстырмалы көпшілік дауыс әдісі де
қолданылады.(Сайлау туралы Конституциялық заңның 9-бабы). ҚР
Президенті мен Парламент депутаттарын сайлаған кезде 1-турда абсолютті
көпшілік принципі, 2-турда салыстырмалы көпшілік принципі қолданылады:
- 1-турда дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың елу пайыздан астамының
дауысын алған;
- қайта дауыс беру кезінде басқа кандидатқа қарағанда дауыс беруге
қатысқан сайлаушылардыңдауыс санының көпшілігін алған;
- қайтадан дауыс беру кезінде бірден-бір кандидат дауысқа түскен
жағдайда дауыс беруге қатысқан сайлаушылар санының елу пайыздан
астамының дауысын алған кандидат сайланған болып саналады.
Мәжіліс депутаттарының бір бөлігін сайлау кезінде
пропорционалды сайлау жүйесін қолдануға байланысты ҚР 1998 жылғы 6
қарашадағы №285-1 Конституциялық заңымен, сондай-ақ ҚР 1999 жылғы 6
мамырдағы №375-1 Конституиялық заңымен сайлау заңына өзгертулер
енгізілді. ҚР Конституциясы 50-бабының 3-тармағы “Он депутат бара-бар
өкілдік жүйесі бойынша және біртұтас жалпыұлттық сайлау округінің
аумағы бойынша партиялық тізімдер негізінде сайланады” деген ережемен
толықтырылды. Сөйтіп, бұл бап толықтырылды. Сөйтіп, бұл Парламентте
саяси партиялардың бүкіл спектрінің өкілдігі болуына және сайлаушығы
өзінің саяси көзқарасын дәлірек айқындауға мүмкіндік береді. Саяси
партиялар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Заңтану пәндер кафедрасы
ҚР Конституциялық құқық пәні бойынша
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
ТАҚЫРЫБЫ: Қазақстан Республикасы сайлау құқығы және сайлау жүйесі
Орындаған:
Тексерген:
АЛМАТЫ - 2011
Жоспар:
Кіріспе
1. Сайлау құқығының түсінігі мен қағидалары.
2. Сайлау еркінің кепілдігі.
3. Сайлау жүйесінің түсінігі.
4. ҚР сайлау жүйесінің ерекшеліктері.
5. Республикалық референдум: түсінігі мен қағидалары.
Қорытынды
Кіріспе
Жұмыс – ҚР Конституциялық құқық пәнінің маңызды институты болып
есептелетін Қазақстан Республикасы сайлау құқығы және сайлау жүйесі
мәселесіне арналған. Зерттеу тақырыбының көкейкестілігі, құқықтық
институттың проблемалық тұрғыда ғылыми зерттелмегенімен түсіндіріледі.
Дүние жүзі мемлекеттерінде сайлау жүйесінің тепе-тең және
мажорлық екі жүйесі бар. Тепе-тең сайлау жүйесі алған дауыстар мен
жеңіп алынған мандаттар арасындағы тепе-теңдік принципіне құрылады.
Тепе-тең жүенің жұмыс істеуі үшін бірқатар ерекше шарттардың болуы
қажет.
Бірінші – үлкен аумақтық сайлау округтерін тепе-тең жүйенің
ерекшеліктеріне лайық өзгертуге болады.
Екінші – тепе-тең жүйенің тиімді жұмыс істеуі үшін кемінде
қалыптасқан екі партияның болуы қажет. осЫған орай Қазақстанда әлі де
саяси партиялар әлсіз және азаматтардың елеулі бөлігі саяси
партиялардан тыс тұруына байланысты, теп – тең сайлау жүйесі
қабылданған жоқ.
Қазақ КСР-ның 1978 жылғы Конституциясында мемлекеттік билікті
халықтың халық депутаттары Кеңестері арқылы жүзеге асыра алатындығы
көзделген. Басқаша айтқанда, азаматтар мемлекет өмірінің барлық
мәселелерін шеше алатын өкілеттіктері бар өкілдерін Кеңестерге
сайлайды. Қазақ ҚСР Конституциясында мемлекет өмірінің барынша
маңызды мәселелері бүкілхалықтық талқылауға енгізіледі, сондай-ақ
бүкілхалықтық дауысқа (референдумға) қойылады. Тек халықтың еркінің
қандай: императивтіқ немесе консультативтік сипатта ма болатыны
түсініксіз еді.
ҚР-ның 1995 ж. Конституциясы республика референдумға қатысты
мәселелерді жаңаша шешті. Біріншіден, Президент республика референдум
өткізу туралы шешім қабылдауға құқылы бірден-бір субъект болып
табылады. Екіншіден, Парламент республикалық референдум тағайындау
туралы тек бастама білдіре алады. Ол бастамасымен Президентке жүгіне
алады. Осы бастаманы Президент қолдауына немесе қолдамауына құқығы бар.
Зерттеудің нысаны ҚР Конституциялық құқық пәнінің Қазақстан
Республикасы сайлау құқығы және сайлау жүйесі мәселесі болып табылады.
Жұмыстың мақсаты – қарастырып отырған проблемемыздың негізін
анықтау және талдау, сонымен қатар маңызы мен ерекшеліктеріне нақты
түрде тоқталып, әрқайсысын талқылылап кету.
Курстық жұмыстың теориялық базасы – Констиуциялық құқық саласында
алдыңғы қатарлы қазақстандық және шетелдік ғалымдардың (РФ) еңбектері.
Жұмыстың теориялық және практикалық мәні – қарастырып отырған
институттың құқықтық негізін ашудағы теориялық және практикалық
мәселелерді кешенді түрде шешу болып табылады.
§1. Сайлау құқығының түсінгі мен қағидалары
Президентті, Парламен Сенаты мен Мәжілісі, Мәслихат депутаттарын
және жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшелерін сайлауды
ұйымдастыру мен өткізу тәртібі принциптері бекітілген заңдық нормалар
жиынтығы ҚР-ның сайлау құқығы болып табылады. Сайлаулар референдуммен
қатар, халықтық биліктің жоғары нысаны бола отырып, демократияның
маңызды бір элементін құрайды.
Сайлаулар азаматтардың мемлекеттік билік органдары және
жергілікті өзін-өзі басқару органдарын құруға тікелей қатысуын
қамтамасыз ете отырып, тікелей және өз өкілдері арқылы мемлекет ісін
басқаруға қатысу құқығын жүзеге асыруға ықпал етеді. Сайлау құқығы
Республикадағы конституциялық дамуға байланысты үнемі жетілдіріп
отырады.
Сайлау заңдылықтарын реформалау 1993 жылғы ҚР
Конституциясын қабылдаудан және 1993 жылғы 2 желтоқсандағы “Қазақстан
Республикасындағы сайлаулар туралы” ҚР-ның Кодексінен басталды. ҚР-ның
1995 жылғы жаңа Конституциясы сайлау нормаларын одан әрі өзгертуге
себеп болды. Мұндай нормативтік акт ҚР Президентінің “ Қазақстан
Республикасындағы сайлау туралы ” 1995 жылғы 28 қыркүйектегі
конституциялық заң күші бар Жарлығы болды. Ол кейін “Қазақстан
Республикасындағы сайлау туралы” ҚР-ның Конституциялық заңы деп
өзгертті. (Аталған заңға ҚР-ның 1997 жылғы 19 маусымдағы №133-1,1998
жылғы 8 мамырдағы №222-1,1998 жылғы 6 қарашадағы №285-1 және 1999
жылғы 6 мамырдағы №375-1 Конституциялық заңдарымен өзгертулер мен
толықтырулар енгізілді.
Жалпы алғанда сайлау құқығы белсенді және бәсең сайлау құқығы
болып бөлінеді.
Жалпыға бірдей белсенді сайлау құқығы - Республиканың он сегіз
жасқа толған азаматтарының тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және
мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге
көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне немесе кез келген басқа
жағдайларға қарамастан, сайлауда дауыс беруге қатысу құқығы.
Бәсең сайлау құқығы - Қазақстан Республикасы азаматы
беруге қатысу құқығы.
Бәсең сайлау құқығы - Қазақстан Республикасы азаматтарының
Қазақстан Республикасының Президенттігіне, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының өкілді органдарына (Парламенттің сенаты мен мәжілісі,
Маслихаттар депутаттығына) және жергілікті өзін - өзі басқару органына
мүше болып сайлану құқығы.
Белсенді сайлау құқығын реттейтін жалпы талаптар бар.
Олардың арасында азаматтың белгілі бір жасқа толуы, белгілі бір
аумақта тұруы, іс- әрекетке қабілеттілігінің болуы маңызды болып
табылады.
Бәсең сайлау құқығын реттейтін басқа қосымша талаптар да
бар. Бұл талаптар сайланбалы лауазымдарға кандидаттарға қойылады.
Қосымша талаптарға жас шама талаптарға жас шамасы цензасы отырықшылық
цензасы, білім цензасы, мүліктік ценза жатады. Мысалға, жас шама, жас
шамасы цензасы Президенттікке, Парламентке, Маслихат депутаттығына
кандидаттарға қатысты белгіленеді: Қазақстан Республикасының
Президенті жасы 40-тан асқан Қазақстан Республикасының азаматы бола
алады, Парламент Сенатының депутаты жасы 30-ға депутаты жасы 30-ға
толған Қазақстан Республикасының азаматы бола алады, Парламент
Мәжілісінің депутатығына кандитат үшін 25—жастық, ал маслихат
депутаттығына кандидаттар үшін 20 жастық жас шамасы кандидаттар үшін
20 жастық жас шамасы цензасы белгіленген. Отырықшылық цензасы
заңдылықтарымен Президенттікке және Парламент депуттағына
кандидаттарға депуттағына кандидаттарға қатысты белгіленген.
Сайлау төте және жанама болуы мүмкін. Жанама сайлау
жолымен Парламент сенаты депутаттары сайланады. Төте сайлау жолымен
Республика Президентін, Парламент Мәжілісінің және Маслихататрдың
депутаттарын, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін
сайлау жүзеге асырылады.
Сайлау құқығы принциптері.
Сайлау құқығы принциптері Конституцияға және Республиканың
сайлау заңдарында бекітілген.
Негізгі принцип жалпыға бірдейлік, мүліктік және басқа да
сипаттағы шектеулерге қарамастан, 18 жасқа толған барлық азаматтардың
сайлауға қатысу мүмкіндігі болып табылады( Конституциялық заңның 4-
бабы). Сонымне бірге жалпыға бірдейлік принципі тиісті сайланбалы
органға сайлану мүмкіндігін білдіреді. Сайлау туралы Конституциялық
заңның 4 - бабы әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына,
жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқараліне, ұлтына, тіліне,
дінге көзқарасына нанымына, тұрғылықты жеріне немесе кез-келген басқа
жағдайларғана нанымына, тұрғылықты жеріне немесе кез-келген басқа
жағдайларға байланысты сайлау құқығын шектеуге жол бермейді. Сайлау
құқығын шентеу сот іс - әрекетке қабілетсіз деп таныған, сондай-ақ сот
үкімімен бас бостандығынан айыру орындарында отырған азаматтарға
қатысты қолданылады.Олардың сайлауға қатысуға құқығы жоқ және
сайланбалы лауазымдарға сайлана алмайды.
Сайлау құқығының теңдігі принципі сайлаушылар кез-келген
сайлауға тең негіздерде қатысады және олардың әрқайсысы тиісінше бір
дауысқа ие болады дегенді білдіреді (Сайлау туралы Конституциялық
зеңның 5-бабы).Тең сайлау құқығы сондай-ақ Парламент, Маслихат
депутаттығына, жергілікті өзін-өзі басқару органдарына кандидаттардың
да сайлауға тең негіздерде қатыса алатындықтарынан көрінеді. Әрбір
сайлаушы тек бір тізімге ғана енгізіледі және ол өзі дауыс беруге
міндетті.
Төте сайлау құқығы принципі Президентті, Парламент Мәжілісі,
Маслихат депутаттарын және жергілікті өзін-өзі басқару органдары
мүшелерін сайлаған кезде қолданылады, оларды азаматтар тікелей
сайлайды(Сайлау туралы Конституциялық заңның 6-бабы ).
Жанама сайлау құқығы принципі Қазақстан Республикасы
Парламенттінің Сенаты депутаттарын сайлаған кезде
қолданылады.парламент Сенаты депутаттарын сайлау жанама сайлау құқығы
жолымен жүзіге асырылады.ПарламентСенатының депутаттарын таңдаушылар
сайлайды . Таңдаушылар тиісті облыстың , астананың және республикалық
маңызы бар қаланың жергілікті басқару органының (Маслихаттардың )
барлық депутаттары болып табылады.
Жасырын дауыс беру құқығы сайлаушылардың еркін білдіруіне
қандай да болсын бақылау жасау және сайлау кезінде азаматтарға қысым
жасау мүмкіндігін жоққа шығарады.Бұл принципті іске асыру арқылы
сайлаушының еркін білдіру құпиясы сақталады.
Сайлау құқығының маңызды бір принципі сайлау бостандығы
принципі болып табылады.Конституция азаматтардың сайлау және сайлану
құқығын еркін жүзеге асыруына кепілдік береді.Сайлау бостандығы
принципі әрбір сайлаушы сайлауға қалай қатысуды өзі шешеді дегенді
білдіреді .Ешкімнің де қандай да бір жолмен сайлаушыға ықпал етуге
хақысы жоқ.Сонымен қатар барлықкандидаттарға заңға сәйкес сайлау
алдындағы қызмет үшін тең мүмкіндік беріледі.
Сайлау бостандығы сайлау процесі барысында әрбір
азаматтың еркін дауыс беруін тиісті дәрежеде ұйымдастыруға жауапты
сайлау органдары лауазымды тұлғаларының қызметімен қматамасыз етіледі.
Сайлаудың жариялығы принципі – демократиялық принциптердің
бірі, ол сайлауды ұйымдастыру мен өткізудің ашықтығы мен жариялылығын,
сайлаудың барша процесін бұқаралық ақпарат құралдарының жан-жақты
көрсетуімен қамтамасыз етіледі. Сайлау органдарының шешімдері
баспасөзде жарияланады, радио-теледидар арқылы хабарланады.
Сайлаушылар депутаттыққа кандидаттар туралы, сондай-ақ сайлау процесі
туралы ақпараттар алуға құқылы.
§2. Сайлау еркінің кепілдігі.
Қазақстан Республикасының зандылықтары Республикада сайлау
бостандығына кепілдік береді. Сайлау бостандығына кепілдік сайлау
құқығы принциптерімен, сайлау құқығының бұзылмауына жауап беретін және
бақылау жасайтын не жауап беретін және бақылау жасайтын мемлекеттік
органдар органдардың қызметімен беріледі.
Ең алдымен кандидаттар тіркелген күндерінен бастап жұмыстан,
әскери қызметтен босатылады. Кандидаттарға сайлау өткізуге бөлінген
Республикалық бюджет қаражатынан осы кезеңге орташа жалақысы
мөлшерінде шығындарының орны толтырады.
Кандидаттарға мынадай кепілдіктер беріледі:
Оларды тіркелген күннен бастап және сайлау қорытындылары
жарияланғанға дейін тұтқынға алуға, еріксіз әкелуге, оларға сот
тәртібімен қолданылатын әкімшілік жазалау шатібімен қолданылатын
әкімшілік жазалау шараларын қолдануға, сондай-ақ оларды тиісінше
орталық сайлау комиссиясының, тиісті аумақтық немесе округтік сайлау
комиссиясының келісімінсіз тікелей қылмыс үстінде ұсталғаннан және
ауыр қылмыс жасағаннан басқа реттерде ұстауға болмайды.
Сонымен бірге Президенттікке, Парламент, Маслихат
депутаттығына, жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшелігіне
кандидататарды олар тіркелген күннен бастап және сайлау қорытындысы
жарияланғанға дейін өздерін ке дейін өздерін келісімінсіз жұмысынан
босатуға, басқа жұмысқа немесе лауазымға ауыстыруға, сондай-ақ іс-
сападай-ақ іс- сапарларға жіберуге не әскери жиындарға шақыруға
болмайды.
Сайлау заңында оның талаптарын бұзғаны үшін жауаптылық
көзделген. Кандидат саяси партия сайлау заңдылықтарын бұзған жағдайда
оларға ескерту жасалады, ал қайтадан бұзған жағдайда тиісті сайлау
комиссиясы кандидатты, партиялық тізімді тіркеу туралы шешімнің күшін
жояды.
Мемлекеттік органдардың сайлау бостандығын қамтамасыз ету жөніндегі
қызметі.
1. Соттар, прокуратура мен ішкі істер органдары үшін, сондай-ақ
тұрғын үй қорын пайдалану жөніндегі ұйымдар үшін дауыс беру күні мен
соның қарсаңындағы күн жұмыс күні болып табылады.
2. Ішкі істер органдары мен тұрғын үй қорын пайдалану жөніндегі
ұйымдар сайлау комиссиялары қажет ететін, тиісінше , мынадай
1). Дауыс беруді өткізуді кезінде қоғамдық тәртін пен сайлау
бостандығын қамтамасыз ету .
2). Сайлаушылар тізімдерін нақтаылау
3). Дауыс беретін күні сайлау комиссияларының қызметінде туындаған
басқа да мәселелер жөнінде көмек көрсетуге міндетті .
Сайлау туралы заңдарды бұзғаны үшін жауаптылық.
1. Республика азаматының өз сайлау құқығын, еркін жүзеге асыруға,
сайлау алдындағы үгітті жүргізуге күштеу, алдау, қоқан-лоққы жасау,
сатып алу жолымен немесе өзге әдіспен кедергі жасайтын, кандидаттар
туралы көрінеу жалған мәліметтер тарататын не олардың абыройы мен
қадір-қасиетіне нұқсан келтіретін өзге де іс-әрекеттер жасайтын
адамдар, сондай-ақ сайлау күні және соның қарсаңындағы күні үгіт
жүргізген, сайлау комиссияларының жұмысына араласқан және дауыс
беруге, кандидатты, партиялық тізімді тіркеуге, дауыстарды санауға
және сайлау қорытындыларын анықтауға байланысты міндеттерді орындауға
кедергі жасаған , кандидаттардың сенім білдірген адамдарының,
сайлаудағы өкілді мен байқаушылардың заңды қызметіне кедергі жасаған
адамдар заңда белгіленген тәртіппен жауапты болады.
2. Сайлау құжаттарын қолдан жасаған, дауыстарды көрінеу қате санаған,
дауыс беру құпиясын бұзған немесе осы Конституциялық заңды өзге де
бұзуға жол берген сайлау комиссиясының мүшелері, мемлекеттік
органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының лауазымды
адамдары мен қоғамдық бірлестіктердің мүшелері жауапқа тартылады.
3. Кандидат, саяси партия осы Конституциялық заңның талаптарын бұзған
жағдайда оларға ескерту жасалады, ал қайталап бұзған жағдайда тиісті
сайлау комиссиясы кандидатты, партиялық тізімді тіркеу туралы шешімнің
күшін жояды.
§3. Сайлау жүйесінің түсінігі.
Сайлау жүйесі дегеніміз – заңмен белгіленген ережелер,
принциптер және бағамдардың жиынтығы, олардың көмегі арқылы дауыс беру
нәтижелері анықталады.
Дүние жүзі мемлекеттерінде сайлау жүйесінің тепе-тең және
мажорлық екі жүйесі бар. Тепе-тең сайлау жүйесі алған дауыстар мен
жеңіп алынған мандаттар арасындағы тепе-теңдік принципіне құрылады.
ҚР-да өткізілетін сайлаулардың барлығында дерлік дауыс беру
нәтижесін анықтаған кезде көпшілік принципі қолданылады. Бұл жүйе
халықаралық тілмен айтқанда мажоритарлық сайлау жүйесі аталады.
Мажоритарлық жүйеден басқа ҚР-да кейінгі уақытта, Парламент Мәжілісі
депутаттарын сайлаған кезде пропорционаоды (тепе-теңдік) сайлау жүйесі
қолданылады.
Мажоритарлық жүйенің екі түрі бар:
1) абсолютті көпшілік:
- егер дауыс беруге тыңдаушылардың елу пайыздан астамы қатысқан
болса, сайлауды өтті деп жариялаған жағдайда;
- дауыс беруге қатысқан сайлаушылар санының елу пайыздан
астамыныңдауысын алған кандидат сайланған болып саналатын жағдайда;
2) салыстырмалы көпшілік:
- қайта дауыс беру кезінде басқа кандидатқа қарағанда дауыс беруге
қатысқан сайлаушылар санының көпшілігін алған кандидат сайланған
болып саналған жағдайда;
Қазақстан Республикасының сайлау жүйесінде абсолютті
көпшілік әдіс те, салыстырмалы көпшілік дауыс әдісі де
қолданылады.(Сайлау туралы Конституциялық заңның 9-бабы). ҚР
Президенті мен Парламент депутаттарын сайлаған кезде 1-турда абсолютті
көпшілік принципі, 2-турда салыстырмалы көпшілік принципі қолданылады:
- 1-турда дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың елу пайыздан астамының
дауысын алған;
- қайта дауыс беру кезінде басқа кандидатқа қарағанда дауыс беруге
қатысқан сайлаушылардыңдауыс санының көпшілігін алған;
- қайтадан дауыс беру кезінде бірден-бір кандидат дауысқа түскен
жағдайда дауыс беруге қатысқан сайлаушылар санының елу пайыздан
астамының дауысын алған кандидат сайланған болып саналады.
Мәжіліс депутаттарының бір бөлігін сайлау кезінде
пропорционалды сайлау жүйесін қолдануға байланысты ҚР 1998 жылғы 6
қарашадағы №285-1 Конституциялық заңымен, сондай-ақ ҚР 1999 жылғы 6
мамырдағы №375-1 Конституиялық заңымен сайлау заңына өзгертулер
енгізілді. ҚР Конституциясы 50-бабының 3-тармағы “Он депутат бара-бар
өкілдік жүйесі бойынша және біртұтас жалпыұлттық сайлау округінің
аумағы бойынша партиялық тізімдер негізінде сайланады” деген ережемен
толықтырылды. Сөйтіп, бұл бап толықтырылды. Сөйтіп, бұл Парламентте
саяси партиялардың бүкіл спектрінің өкілдігі болуына және сайлаушығы
өзінің саяси көзқарасын дәлірек айқындауға мүмкіндік береді. Саяси
партиялар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz