Топографиялық жұмыстар

Кіріспе

Геодезия – жер туралы ғылымның ежелгі бір саласы. Геодезия грек тілінен аударғанда «жерді бөлемін» деген мағынаны береді. Ол ғылым ретінде жердің бетін өлшеу және бөлуге байланысты адамзаттың тұрмыстық, практикалық қажетінен пайда болған. Қазіргі геодезия көпқырлы ғылым: күрделі ғылыми, ғылыми техникалық және инженерлік есептерді геодезиялық және басқа арнайы аспаптар арқылы өлшеп, нәтижелерін математикалық және графикалық өңдеу арқылы шешеді. Оның шешетін басты мәселелері:
1. Жердің пішіні мен мөлшерін және сыртқы гравитациялық тартылысын, яғни тартылыс күшін анықтайды;
2. Берілген коорлинаталар жүйесінде жер бетіндегі нүктелердің орнын анықтайды;
3. Жер бетінің картасы мен планын жасайды;
4. Жер бетінде құрылыстарды жобалау, салу және пайдалану үшін өлшеу жұмыстарын орындайды.
Жалпы айтқанда, геодезия пәне жердің пішінін зерттейтін, жердің бетін өлшеп, оны план мен карта арқылы бейнелеп көрсететін ғылым болып табылады.
Геодезия пәні өзінің даму барысында және жоғарыда көрсетілген мәселелерге байланысты бірнеше жеке ғылыми және ғылыми техникалық салаларға бөлінеді.
Жоғарғы геодезия Жердің және басқа планеталардың пішіні мен мөлшерін зерттеу кезінде, сонымен қатар, гедезиялық тірек пункттерін құруда кездесетін есептерді шешеді.
Топопграфия кішігірім жер бетін түсіру және оның бейнесін планда толықтырып көрсету әдістерін зерттейді.
Картография жер бетінің біраз аумағының бейнесін картаға түсіру әдістері мен оларды құрастыру үрдістерін және картаны түріне қарай бөліп, оны жасау мен көбейту технологиясын зерттейтін геодезияның ғылыми саласы.
Инженерлік геодезия инженерлік құрылыстың ізденіс, жоба салу және пайдалану кезеңдеріндегі геодезиялық жұмыстардың әдістерін зерттеумен шұғылданады.
Геодезия әртүрлі ғылыми пәндермен тығыз байланысты, соның ішінде: математика, астрономия, физика, механика, автрһоматика, электроника, география, фотография және сызу.
Математика геодезиядағы өлшеу нәтижелерін өңдеу әдістерімен және талдау амалдарымен қамтамасыз етеді.
Астрономия геодезияға жер бетіндегі нүктелердің координаталары және астрономиялық азимуттары жайында алғашқы мәліметтер береді.
Физика мен механиканы пайдаланып, геодезиялық аспаптардың тетіктерін құрастырады. Аспап шығаруда автоматика және электроника көп қолданылады.
Географияны білу жер бетінің бедерін және жер бетіндегі табиғи жамылғыларды дұрыс бағалауға көмектеседі.
Геодезияда қолданылатын фотограмметрия әдісі фоттографияны білуді қажет етеді, ал план мен картаны графикалық түрге келтіру үшін топографиялық сызудың әдістерін меңгеру қажет.
Осы айтылған ғылым салаларының дамуына байланысты, геодезия ғылыми мазмұны жаңартылып, ең жаңа аспаптармен, өлшеу және есептеу әдістерімен байытылып отырылды. Қазіргі кезде көп инженерлік ғылымдар геодезияның әдістерімен тәсілдерін, аспаптарын кең түрде пайдаланады.

Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Геодезия – жер туралы ғылымның ежелгі бір саласы. Геодезия грек тілінен
аударғанда жерді бөлемін деген мағынаны береді. Ол ғылым ретінде жердің
бетін өлшеу және бөлуге байланысты адамзаттың тұрмыстық, практикалық
қажетінен пайда болған. Қазіргі геодезия көпқырлы ғылым: күрделі ғылыми,
ғылыми техникалық және инженерлік есептерді геодезиялық және басқа арнайы
аспаптар арқылы өлшеп, нәтижелерін математикалық және графикалық өңдеу
арқылы шешеді. Оның шешетін басты мәселелері:
1. Жердің пішіні мен мөлшерін және сыртқы гравитациялық тартылысын, яғни
тартылыс күшін анықтайды;
2. Берілген коорлинаталар жүйесінде жер бетіндегі нүктелердің орнын
анықтайды;
3. Жер бетінің картасы мен планын жасайды;
4. Жер бетінде құрылыстарды жобалау, салу және пайдалану үшін өлшеу
жұмыстарын орындайды.
Жалпы айтқанда, геодезия пәне жердің пішінін зерттейтін, жердің бетін
өлшеп, оны план мен карта арқылы бейнелеп көрсететін ғылым болып табылады.
Геодезия пәні өзінің даму барысында және жоғарыда көрсетілген
мәселелерге байланысты бірнеше жеке ғылыми және ғылыми техникалық салаларға
бөлінеді.
Жоғарғы геодезия Жердің және басқа планеталардың пішіні мен мөлшерін
зерттеу кезінде, сонымен қатар, гедезиялық тірек пункттерін құруда
кездесетін есептерді шешеді.
Топопграфия кішігірім жер бетін түсіру және оның бейнесін планда
толықтырып көрсету әдістерін зерттейді.
Картография жер бетінің біраз аумағының бейнесін картаға түсіру әдістері
мен оларды құрастыру үрдістерін және картаны түріне қарай бөліп, оны жасау
мен көбейту технологиясын зерттейтін геодезияның ғылыми саласы.
Инженерлік геодезия инженерлік құрылыстың ізденіс, жоба салу және
пайдалану кезеңдеріндегі геодезиялық жұмыстардың әдістерін зерттеумен
шұғылданады.
Геодезия әртүрлі ғылыми пәндермен тығыз байланысты, соның ішінде:
математика, астрономия, физика, механика, автрһоматика, электроника,
география, фотография және сызу.
Математика геодезиядағы өлшеу нәтижелерін өңдеу әдістерімен және талдау
амалдарымен қамтамасыз етеді.
Астрономия геодезияға жер бетіндегі нүктелердің координаталары және
астрономиялық азимуттары жайында алғашқы мәліметтер береді.
Физика мен механиканы пайдаланып, геодезиялық аспаптардың тетіктерін
құрастырады. Аспап шығаруда автоматика және электроника көп қолданылады.
Географияны білу жер бетінің бедерін және жер бетіндегі табиғи
жамылғыларды дұрыс бағалауға көмектеседі.
Геодезияда қолданылатын фотограмметрия әдісі фоттографияны білуді қажет
етеді, ал план мен картаны графикалық түрге келтіру үшін топографиялық
сызудың әдістерін меңгеру қажет.
Осы айтылған ғылым салаларының дамуына байланысты, геодезия ғылыми
мазмұны жаңартылып, ең жаңа аспаптармен, өлшеу және есептеу әдістерімен
байытылып отырылды. Қазіргі кезде көп инженерлік ғылымдар геодезияның
әдістерімен тәсілдерін, аспаптарын кең түрде пайдаланады.

Теодолит горизонталь, вертикаль бұрыштарды, арақашықтық пен бағдарлау
бұрыштарын өлшеуге арналған аспап. Теодолиттер дәлдігіне, санақ
тетіктеріне, өстер жүйесінің құрылысына және қызметіне қарай
топтастырылады.
Горизонталь бұрыштарды өлшеу дәлдігіне байланысты, МЕСТ 10529 – 89
талабына сай 3 түрге бөлінеді.
1. Жоғарғы дәлдікті теодолит Т1 – 1 және 2 класты триангуляция мен
полигонометрияда бұрыштарды өлшеуге арналған. Орташа квадраттық өлшеу
қатесі – 1".
2. Дәл теодолит Т2 – 3 және 4класты триангуляция мен полигонометрияда
бұрыштарды өлшеуге арналған, орташа квадраттық өлшеу қатесі - 2"; Т5 –
триангуляция торлары мен 1 және 2 разрядты полигонометрияда бұрыштарды
өлшеуге арналған. Орташа квадраттық өлшеу қатесі 5".
3. Техникалық теодолиттер Т15, Т30, Т60 – теодолит пен тахеометрлік
жүрістерде және түсіру торларында бұрыштар өлшеуге арналған. Орташа
квадраттық өлшеу қатесі - 15", 30", 60".
Санақ тетіктеріне байланысты верньерлі және оптикалық теодолиттер болып
бөлінеді. Санақ тетігі веньермен жабдықталғын металдан жасалған теодолиттер
(ТТ-50, ТТ – 5).
Бұрыш өлшейтін құрылғылары шыныдан жасалған теодолиттерді – оптикалық
теодолиттер деп атайды. Бұларда вертикаль және горизонталь санақтар
оптикалық жүйелер арқылы арнай микроскопта көрінеді (Т15, Т30, 2Т30).
Ось жүйелерінің құрылғысына байланысты теодолиттер қайталанбайтын және
қайталанатын болып бөлінеді. Қайталанбайтын теодолиттерде лимбаның тек
бекіту бұрандасы немесе лимбаны бұрайтын және оны әртүрлі қалпында
бекітетін тетіктері болады. Қайталанатын теодолиттер лимба мен алидада
остерінің арнайы қацталау жүйесінен тұрады, ол лимбаны өзінің өсі арқылы
алидадамен бірге айналдыра алады. Мұндац теодолитте алидаданың кезекпен
айналуына байланысты лимбада горизонталь бұрыштың мәні n рет салынады да,
өлшей дәлдігі жоғарылайды.
Қызметіне қарай теодолиттер мына түрлерге бөлінеді:
1. Теодолит – горизонталь және вертикаль бұрыштарды өлшеуге арналған
аспап.
2. Тахеометр – горизонталь және вертикаль бұрыштарды лшеуге және жіптік
қашықтық өлшеуішпен немесе оптикалық қашықтық өлшейтін қондырма мен
ұзындықты анықтауға арналған. Барлық техникалық теодолтһиттер ( Т15,
Т30, Т60, т.б.) тахеометрлерге жатады.
3. Арнайы қызметтік теодолиттер – асторномиялық теодолиттер (АУ 210, АУ
22) – ендік, бойлық және азимутты анықтау үшін арналған;
маркшейдерлік теодолиттер (Т15М, Т30М) – жерасты өлшеу жұмыстарында
қолданылады; теодолит – нивелир (ТН), теодолит – жобалық (ТТП) – бөлу
жұмытарында қолданылады; арнайы теодолиттер – гиротедолиттер,
фототеодолиттер, лазерлі және кодты теодолиттер.
Инженерлік істерде оптикалық теодолиттер Т30, Т15 және Т5 кең таралған.

Теодолиттің құрылысы
Құрылыста инженерлік геодезия жұмыстарын орындау үшін көбінесе
техникалық теодолиттер

Горизонталь және вертикаль бұрыштарды өлшеу принціпіне сәйкес
теодолиттің негізгі бөлігіне лимба мен алидададан тұратын горизонталь
дөңгелек жатады.
Өлшеу кезінде лимба жазықтығы горизонталь деңгейде болу керек, ал оның
центрі бұрыштың төбесі арқылы өтетін тіктеуіш сызығы орналасады. Алидаданың
айналу өсі арқылы өтетін ZZ тіктеуіш сызығын теодолиттің айналу өсі деп
атайды. Теодолиттің ZZ айналу өсінің тіктеуіш сызығымен орналасуы (лимба
жазфықтығының горизонталь қалпы) тұғырықтағы үш көтеру бұрандасының
көмегімен цилиндрлік деңгейлеуіштің көпіршігін ортаға әкелу арқылы келеді.
Бақылайтын нүктелерді көздеу дүрбісімен орындайды. Көздеу өсі VV дүрбінің
НН горизонталь өсімен айналғанда жоба жазықтығын құрайды, оны коллимациялық
жазықтық деп атайды. Дүрбінің айналу өсінің бір жағында вертикаль дөңгелек
бекітілген. Дүрбіні бекіту және туралау бұрандамен жабдықталған.
Теодолитпен өлшеу үшін оны штативке қондырады. Штатив металдан жасалған
қондырма мен ысырмалы үш аяқтан тұрады. Топыраққа жақсы кіріп, нүктенің
үстінде берік тұру үшін штативтің аяқтарының ұшы үшкір темірмен қапталған.
Теодолит штативке қондыру бұрандасы арқылы бекітіледі. Бұранданың ілмегіне
жіпке байланған тіктеуіш ілінеді. Ол аспаптың ZZ вертикаль айналма өсінің
жалғасы болып табылады. Тіктеуіш арқылы теодолитті нүктемен бір центрге
орналастырады.
Теодолитті бекітетін бұранда қуыс болғандықтан, аспаты нүктемен центрге
алып келеді.
Оптикалық санақ құрылғысы теодолит лимбасының бөліктерінен санақ алу
үшін арналған. Қазіргі теодолиттерде келесі санақ құрылғылары қолданылады:
Верньер – ескі теодолиттерде (ТТ-5, ТТ-50), сонымен қатар кейбір
геодезиялық аспаптарда (гониметр, планиметр, қашықтық өлшеуіш ейкаларында)
бар;
Штрихты микроскоп – Т30, ТОМ теодолиттерінде бар;
Шкалалы микроскоп – 2Т30, Т15 теодолиттерінде бар;
Оптикалық микроскоп – Т2 теодолитінде бар;
Микроскоп –микрометр (бұрандалы) – Т1 теодолитінде және астрономиялық
бұрыш өлшейтін аспаптарда бар.
Штрихты микроскоп дегеніміз – штрих түрінде жасалған, горизонталь және
вертикаль дөңгелектердегі бұрыштың мәндері градуспен белгіленген санақ
көрсеткіші. Лимба шкаласының штрихпен қиылысқан бейнесі пентапризма арқылы
микроскопқа беріледі де, содан санақ алынады.
Шкалалы микроскоптың штрихты түрінен айырмашылығ мұнда штрихтың орнына
шыны пластинкаға кесіп түсірілген шкалалы санақ бар. Шкаланың ұзындығ
лимбаның бөлігіне тең. Санақ көрсеткіші ретінде шкаланың ішінде орналасқан
лимбаның штрихы қолданылады.
Теодолит 2Т30 шкаласының ең кіші бөлігі – 5' , бұрыштың дөңгелектегі
мәндері 0,5' дәлдікпен алынады.
Дүрбінің құрылысы. Алыстан бақылайтын нүктелерді көздеу үшін геодезиялық
аспатарда дүрбілер қолданылады. Олар көбінесе заттардың кері бейнесін
береді. Бақыладың алдында дүрбілен нысананы айқые көру үшін оны ретке
келтіреді , бұны фокусқа келтіру деп атайды. Сипатына байланысты дүрбі
сырттан және іштен фокусталатын болып бөлінеді.
Қазіргі геодезиялық аспаптар іштен фокусталатын дүрбілермен
жабдықталған. Іштен фокусталатын дүрбілердің оптикалық жүйесі объективтен,
окулярдан, дүрбінің ішінде кремальер бұрандасы арқылы қозғалып тұратын
линза және жіптік тор сызығынан тұрады. Жіптік тор сызығы окулярдың алдыңғы
фокусының жанына металдан жасалаған сақина орналасқан, оны диафрагмадеп
атайды. Оның шыны пластинкасында жіңішке тор сызылып, жіптік тор сызығын
құрайды. Горизонталь және вертикаль штрихтердің қиылысу нүктесін жіптік
тордың қиылысы деп атайды. Жіптік тордың қиылысының жоғарағ және төмен
жағында орналасқан горизонталь қысқа шотрихтарды қашықтық сызығы деп
атайды.
Олардың көмегімен арақашықтықты өлшеуге болады. Көптеген теодолиттердің
жіптік торының жоғарғы жартысында бір вертикаль штрихтың орнына екі
вертикаль штрих орналасқан, оны биссектриса деп атайды. Жер бетінде
қашықтағы нүктені байқағанда оның бейнесі екі штрихтың ортасына
орналастырылады.
Дүрбінің көру өсі деп дүрбі қозғалмаған кездегі көрінетін кеңістікті
айтады. Ол бұрышпен анықталады.

Өлшеудің алдында теодолитті мұқият қарап тексереді, себебі әр сериямен
шығатын аспаптардың өзіндік ерекшелігі болады. Алғашқы тексерілетіні
аспатың барлық бұрандаларының жұмыс істеу қабілеті. Лимба мен алидаданың
көтеру, бекіту және туралау бұрандаларын, вертикаль дөңгелектің
деңгейлеуішінің туралау бұрандасы, деңгейлеуіштің, колонканың, жіптік
тордың барлық түзету бұрандалары және, т.б. лимба мен алидаданың айналасы
қажалып, тербеліп, қозғалмай, бір қалыппен айналу керек. Горизонталь және
вертикаль бұрыш өлшейтін дөңгелектерде механикалық ақаулар болмау керек,
шкаланы және жіптік тордың бейнесі айқын көріну керек. Дүрбі еркін, бір
қалыпты айналу керек.
Оптикалық тетіктерде шаң мен кір болмауын қадағалау керек. Сыртқы
қараудан кейін теодолитті тексеру және түзету басталады.
Горизонтальдық бұрыштарыд өлшеу принціпіне сәйкес теодолиттің құрылғысы
келесі геометриялық шартты қанағаттандыру керек:
• Цилиндрлік деңгейлеуіштің өсі UU теодолиттің айналу өсіне ZZ
перпендикуляр болу керек;
• Көру дүрбісінің нысаналық өсі VV теодолиттің горизонталь өсіне
(дүрбінің айналу өсіне) НН перпендикуляр болу керек;
• Теодолиттің горизонталь өсі НН теодолиттің айналу өсіне ZZ
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.