Жинақтық зейнетақы қорлар жүйесі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3.7
І ЖИНАҚТЫҚ ЗЕЙНЕТАҚЫ ҚОРЛАР ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Жинақтық зейнетақы қорларының мазмұны, қалыптасуы және нарықтағы ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8.21
1.2 Жинақтық зейнетақы жүйесін басқару қағидаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22.41
1.3 Зейнетақы түсінігі және олардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42.63
ІІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЗЕЙНЕТАҚЫ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ДАМУЫ
2.1 Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің қазіргі жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... .64.94
2.2 Зейнетақы жүйесінің инвестициялық жүйесін жаңғырту тетіктері мен басымдықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 95.113
2.3 Зейнетақымен қамсыздандыру жүйеісінің қызметін қадағалау және тұтынушылардың құқықтарын қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 114.123
ІІІ Жинақтаушы зейнетақы қорларының қазіргі кезеңдегі экономикалық тиімділігін арттыру жолдары
3.1 Чилилік зейнетақы қорларын Қазақстанда қолданудағы қиыншылықтары мен жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...124.131
3.2 Инвестициялық жобаларды жүзеге асыруда жинақтаушы зейнетақы қорының мүмкіндіктерін пайдалану жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...132.138
3.3 Зейнет ақы жинақтарының сақталуын қамтамасыз ету проблемалары ... 139.143
3.4 Елбасымыз Н.Ә. Назарбаетың жолдауларындағы әлеуметтік саясаттың басым бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .144.150
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 151.156
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..157.162
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3.7
І ЖИНАҚТЫҚ ЗЕЙНЕТАҚЫ ҚОРЛАР ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Жинақтық зейнетақы қорларының мазмұны, қалыптасуы және нарықтағы ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8.21
1.2 Жинақтық зейнетақы жүйесін басқару қағидаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22.41
1.3 Зейнетақы түсінігі және олардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42.63
ІІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЗЕЙНЕТАҚЫ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ДАМУЫ
2.1 Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің қазіргі жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... .64.94
2.2 Зейнетақы жүйесінің инвестициялық жүйесін жаңғырту тетіктері мен басымдықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 95.113
2.3 Зейнетақымен қамсыздандыру жүйеісінің қызметін қадағалау және тұтынушылардың құқықтарын қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 114.123
ІІІ Жинақтаушы зейнетақы қорларының қазіргі кезеңдегі экономикалық тиімділігін арттыру жолдары
3.1 Чилилік зейнетақы қорларын Қазақстанда қолданудағы қиыншылықтары мен жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...124.131
3.2 Инвестициялық жобаларды жүзеге асыруда жинақтаушы зейнетақы қорының мүмкіндіктерін пайдалану жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...132.138
3.3 Зейнет ақы жинақтарының сақталуын қамтамасыз ету проблемалары ... 139.143
3.4 Елбасымыз Н.Ә. Назарбаетың жолдауларындағы әлеуметтік саясаттың басым бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .144.150
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 151.156
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..157.162
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Бүгінгі таңда өркениетті даму жолына түскен Қазақстан Республикасы қоғамның барлық саласында аса маңызды реформаларды жүзеге асыруда. Бұл реформалардың ішіндегі ең күрделісі әрі өте байыптылықты қажет ететін бағыты әлеуметтік саладағы реформалар болып табылады. Өйткені, біріншіден, әлеуметтік - экономикалық мәселе адамдардың өмірі мен тұрмыс-тіршілігіне тікелей қатысты болғандықтан үнемі күн тәртібінде тұрады; екіншіден, мемлекеттің зейнетақы жүйесі әрқашан халықтың назарында болып, оның талқысы мен сынына түсіп отырады. Сондықтан да зейнетақы жүйесі халықты қамтамасыз етуде маңызы зор фактор ретінде қарастырылады.
Қазiргi кезде, Қазақстанның зейнетақы жүйесiнiң реформасы басталғалы бес – сегiз жыл өткеннен соң оны жүзеге асты деуге болады. Жинақтаушы зейнетақы қорларының бұдан әрi дамуы кезеңiнде жинақтаушы зейнетақы жүйесiнiң бәсекелiк қабiлеттiлiгiн және ең басты оның институттарының қаржылық орнықтылығы мәселелерiн қамтитын жаңа айналымын зерттеудi және шешiмiн табуды қажет ететiн мәселелері туындайды. Республикамыздың “Қазақстан – 2030” бағдарламасында барлық Қазақстандықтардың әл – ауқатын, қауiпсiздiгін жақсарту, гүлдену, даму стратегиясында Президентiмiз Н.Ә.Назарбаев атап өткендей, елiмiздiң дамуының басты бағыттарының бiрi тұрғындардың материалдық және әлеуметтiк әл – ауқаты болып табылады. Тұрғындарды зейнетақымен қамтамасыз етудiң деңгейi мен сапасы – елiмiздiң азаматтарының әлеуметтiк және экономикалық жағдайының маңызды құрамдас бөлiгi. Жинақтаушы Зейнетақы Қорларының тұрақты түрде дамуы Қазақстан Республикасының экономикалық дамуын жылдамдатуға ықпал етедi.
Республиканың әлеуметтiк – экономикалық жүйесiнде неғұрлым қарқынды дамушылардың бiрi зейнетақы жүйесi болып табылады. Сонымен қатар, әрекет етушi жинақтаушы зейнетақы жүйесiнде зерттеулер жүргiзу, оның тереңдеуi,
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Бүгінгі таңда өркениетті даму жолына түскен Қазақстан Республикасы қоғамның барлық саласында аса маңызды реформаларды жүзеге асыруда. Бұл реформалардың ішіндегі ең күрделісі әрі өте байыптылықты қажет ететін бағыты әлеуметтік саладағы реформалар болып табылады. Өйткені, біріншіден, әлеуметтік - экономикалық мәселе адамдардың өмірі мен тұрмыс-тіршілігіне тікелей қатысты болғандықтан үнемі күн тәртібінде тұрады; екіншіден, мемлекеттің зейнетақы жүйесі әрқашан халықтың назарында болып, оның талқысы мен сынына түсіп отырады. Сондықтан да зейнетақы жүйесі халықты қамтамасыз етуде маңызы зор фактор ретінде қарастырылады.
Қазiргi кезде, Қазақстанның зейнетақы жүйесiнiң реформасы басталғалы бес – сегiз жыл өткеннен соң оны жүзеге асты деуге болады. Жинақтаушы зейнетақы қорларының бұдан әрi дамуы кезеңiнде жинақтаушы зейнетақы жүйесiнiң бәсекелiк қабiлеттiлiгiн және ең басты оның институттарының қаржылық орнықтылығы мәселелерiн қамтитын жаңа айналымын зерттеудi және шешiмiн табуды қажет ететiн мәселелері туындайды. Республикамыздың “Қазақстан – 2030” бағдарламасында барлық Қазақстандықтардың әл – ауқатын, қауiпсiздiгін жақсарту, гүлдену, даму стратегиясында Президентiмiз Н.Ә.Назарбаев атап өткендей, елiмiздiң дамуының басты бағыттарының бiрi тұрғындардың материалдық және әлеуметтiк әл – ауқаты болып табылады. Тұрғындарды зейнетақымен қамтамасыз етудiң деңгейi мен сапасы – елiмiздiң азаматтарының әлеуметтiк және экономикалық жағдайының маңызды құрамдас бөлiгi. Жинақтаушы Зейнетақы Қорларының тұрақты түрде дамуы Қазақстан Республикасының экономикалық дамуын жылдамдатуға ықпал етедi.
Республиканың әлеуметтiк – экономикалық жүйесiнде неғұрлым қарқынды дамушылардың бiрi зейнетақы жүйесi болып табылады. Сонымен қатар, әрекет етушi жинақтаушы зейнетақы жүйесiнде зерттеулер жүргiзу, оның тереңдеуi,
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Зейнетақы жүйесін жаңғырту тетіктері мен бағыттары. // Қазақстан Жоғары Мектебі, 2006 - №4 - 0,43 б.п.
2 Оспанов Г.Б.//Вестник Национальной академии наук РК//2006 №5 96-99 бет.
3 К.М Тулепбаев//Новая модель пенсионного обеспечения население Казахстана: теория, методологии и механизмы реализации// Автореферат Алматы 2007жыл.
4 «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы» Заң 1997 жылғы 20маусымдағы №136-1.
5 Мергенбаева А.Т. Зейнетақы жүйесін жетілдірудің экономикалық тетіктері : 08.00.05- Э.ғ.к. ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған дисс. авторефераты / А. Т. Мергенбаева. - Түркістан, 2009. - 25 б.
6 Жұмағұлов Ғ.Б, Ахметов А, Ахметова Г. //Әлеуметтік қамсыздандыру құқығы// оқу құралы Алматы 2005 жыл.
7 А.Темен//Еңбек нарығының болашағы және зейнетақы//Президент және Халық 29 ақпан 2008 жыл.
8 С.Н Әбиева// Қазақстан Республикасындағы жинақтаушы зейнетақы қорларының инвестициялық әс-әрекеттерінің қазіргі жағдайына талдау// КазЭУ хабаршысы 2006 №4.
9 Жинақтаушы зейнетақы қорларынан жинақталған зейнетақы қаражатын аудару ережесін бекіту туралы : 2008 жылғы 29 желтоқсандағы № 240 // Заң газеті . - 2009.- 17 ақпан
10 Жинақтаушы зейнетақы қорларының комиссиялық сыйақы алу ережесі : 2009 жылғы 5 ақпан №107 қаулысымен бекітілген // Егемен Қазақстан . - 2009.- 14 наурыз.
11 Постоновление Правительства РК «Об утверждении правил исчисления, удержания и перечисления обязательных пенсионных взносов в накопительные пенсионные фонды»;
12 Бельгибаева//Анализ современного состояния пенсионного обеспечения в РК//Труд в Казахстане 2004 №4.
13 А.Айтуған//Жинақтаушы зейнетақы қорының меншік капиталына келетін табысты үлестіру//Қаржы-қаражат 2007 №2 44-48 бет.
14 Абиева С.Н. Экономиканың реформалануының жаңа жағдайындағы жинақтаушы зейнетақы қорының даму тенденциялары / С.Н. Абиева ; С. Н. Абилов // Аль-Пари. - 2006. - № 3-4. - бет80-84
15 К.Тулепав, Б.Еспенбетова// Теоретические основы диверсификации инвестиций активов накопительной пенсионной системы//Банки Казахстана 2007 №12 34-39 бет.
16 Г.Батайқызы//Қазақстан Республикасының жинақтаушы зейнетақы жүйесінің жетістіктері мен проблемалары//Рынок ценных бумаг 2000 №12.
17 А.А Айтуған// Жинақтаушы зейнетақы қорларының қаржылық менеджменті: шетелдік тәжірибені қолдану мүмкіндігі// КазЭУ хабаршысы 2004 №4 216-221 бет.
18 Б.Қарабеков// Үш деңгейлі зейнетақы жүйесі//Қаржы- қаражат1997 №3.
19 2007 жылғы 1 қазандағы жағдай бойынша 2007 жылғы ІІІ тоқсанындағы зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын жинақтаушы зейнетақы қорлары мен ұйымдардың агрегирлендірілген есебі // Егемен Қазақстан . - 2007.-23 қараша.
20 Веб – сайттар:
21 www.halykfund.kz;
22 www.halykbank.kz;
23 2009 жылғы 1 қаңтардан бастап Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталықтан төленетін зейнетақы төлемдерінің мөлшерін арттыру туралы "ҚР-да зейнетақымен қамсыздандыру туралы" : 2009 жылғы 25 желтоқсан №2186.
24 Қазақстан Республикасы қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агентігінің мәліметтері веб сайты:www.afn.kz
25 К.М Тулепбаев// О ходе пенсионной реформы в Казахстане//Труд в Казахстане 2007 №12.
26 К.Тулепав, Б.Еспенбетова//Инвестиции в человеческий капитал и механизмы их реализации// Труд в Казахстане 2005 №2.
27 Тойшибек М.Б. Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің проблемалары және оларды шешу жолдары / М. Б. Тойшибек // ІІІ Рыскуловские чтения "Бизнес, наука, образование: грани сотрудничества": Материалы научно-практической конференции, 19-23 мая 2008 г. / КазЭУ им. Т. Рыскулова. - Алматы : ТОО "Эверо", 2008. - Ч. 4. - С. 206-214
28 Асилова А.С. Қазақстандағы бағалы қағаздар нарығының қалыптасуы мен даму тенденциялары / А. С. Асилова, А. Т. Тоқсанбаева // Влияние процессов глобализации на развитие национальной экономики: материалы научной конференции магистрантов и студентов, 7-8 мая 2007 г. . - Алматы, 2007. 257-259 бб.
29 2009 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша 2009 жылғы 1 тоқсандағы зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын жинақтаушы зейнетақы қорлары мен ұйымдардың агрегирлендірілген есебі, Қорлар мен ұйымдар туралы жалпы ақпарат, қордың инвестицияланған зейнетақы активтерінің үлесі // Егемен Қазақстан . - 2009.- 16 мамыр
30 Шағатай Ж.//Зейнетақы қоры қазаққа керек пе?//Түркістан 2007, 27 қыркүйек.
31 К.Тулепав, Б.Еспенбетова//Инвестиции в человеческий капитал и механизмы их реализации// Труд в Казахстане 2005 №2
32 А.Айтуған// Зейнетақы жинақтау қорларындағы тәуекелдіктерді басқару жүйесінің қызметіне рейтингтік баға беру// Қаржы-қаражат 2006 №10.
33 Статистиктический ежегодник 2007, 2008, 2009 жж.
34 Интернет көздері: google.kz, stut.kz;
35 2008 жылғы 1 қаңтардан бастап Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталықтан зейнетақы төлемдерінің мөлшерін артыру туралы//Егемен Қазақстан-2008-5 қаңтар.
36 «Қазақстан Республикасында әлеуметтік реформаларды одан ары тереңдетудің 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасын бекіту туралы» ҚР Үкіметінің 2004 жылғы 30 қарашадағы №1241 қаулысы
37 Зейнетақы жинақтау қорына міндетті зейнеткерлік жарналар бойынша түсімдер және алынатын алым//Статистикалық бюлетень 2004 №7.
38 2008 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша 2008 жылғы І тоқсандағы зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын жинақтаушы зейнетақы қорлары мен ұйымдардың агрегирлендірілген есебі // Егемен Қазақстан . - 2008-16 мамыр
39 2008 жылғы 1 қаңтардан бастап Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталықтан зейнетақы төлемдерінің мөлшерін артыру туралы//Егемен Қазақстан-2008-5 қаңтар.
40 Жинақтаушы зейнетақы қорлары үшін тәуекелдіктерді басқару жүйелеріне қойылатын талаптарды белгілеу туралы//Егемен Қазақстан 2007- 13шілде.
41 2007 жылғы 1 қазандағы жағдай бойынша 2007 жылғы ІІІ тоқсанындағы зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын жинақтаушы зейнетақы қорлары мен ұйымдардың агрегирлендірілген есебі // Егемен Қазақстан . - 2007.-23 қараша.
42 Антоненко И. Міндетті зейнетақы жарналары бойынша берешекті өндіру / И. Антоненко // Бухгалтер бюллетені. - 2009. - №8. - бет14-15
43 «Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы. Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында» атты Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2006 жыл 1-наурыздағы Қазақстан халқына Жолдауы
44 «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» атты Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2008 жылға 6-ақпандағы Қазақстан халқына Жолдауы
45 «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан («Қазақстан-2030» стратегиясы Қазақстан дамуының жаңа кезеңінде)» атты Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2007 жылғы 28-ақпандағы Қазақстан халқына Жолдауы
46 «Қазақстан қарқынды экономикалық, әлеуметтік және саяси жетілдіру жолында» атты Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2005 жыл 18 ақпандағы Қазақстан халқына Жолдауы
47 Мемлекеттік базалық зейнетақы төлемін, мүгедектігі бойынша және жасына байланысты берілетін мемлекеттік базалық әлеуметтік жәрдемақыларды алушыларға 2008 жылдың бірінші жарты жылдағы үшін ай сайын өтемақы төлеу ережесін, сондай-ақ оларды тағайындау туралы шешімдер мен үзінді көшірмелердің нысандарын бекіту туралы : 2008 ж. 20 маусым № 599 // Қазақстан Республикасының Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілер жинағы . - 2008. - № 31. - бет 21-32.
48 Абиева С.Н. Экономиканың реформалануының жаңа жағдайындағы жинақтаушы зейнетақы қорының даму тенденциялары / С.Н. Абиева ; С. Н. Абилов // Аль-Пари. - 2006. - № 3-4. - бет80-84
49 Асилова А.С. Қазақстан Республикасындағы жинақтаушы зейнетақы жүйесінің проблемалары мен даму бағыттары / А. С. Асилова // Развитие экономической мысли в Казахстане: Материалы международной научно-практической конференции, 19-20 октября 2006 г. / КазЭУ им. Т. Рыскулова . - Алматы : Экономика, 2006. 119-125 бб.
50 Г.Ж. Жолдасбекова//Зейнетақы жүйелерінде реформа жүргізудің шетелдік тәжірибиесі// КазЭУ хабаршысы 2003 №1.
51 Зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесінің шетелдік тәжірибесінің теориялық негіздері./«Қазақстанда экономикалық ой-сананың дамуы» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференция, Т.Рысқұлов атын. ҚазЭУ Алматы. 2006.-1 б.п.
52 ҚР үшін шетелдік зейнетақы жүйелерінің қалыптасу тәжірибелерін қолдану ерекшеліктері./ «ҚР экономикасының қаржы тетігін дамытуды жетілдіру-бәсекелестілікке қабілеттіліктің айғағы» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференция, ХҚТУ, 2007.-0,23 б.п.
53 Исахова П.Б. Қазақстан Республикасында халықты әлеуметтік қорғау жүйесін қаржымен қамтамасыз ету : 08.00.10- э.ғ.д. ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған дисс. авторефераты / П. Б. Исахова. - Алматы, 2008. - 42 б.
1 Зейнетақы жүйесін жаңғырту тетіктері мен бағыттары. // Қазақстан Жоғары Мектебі, 2006 - №4 - 0,43 б.п.
2 Оспанов Г.Б.//Вестник Национальной академии наук РК//2006 №5 96-99 бет.
3 К.М Тулепбаев//Новая модель пенсионного обеспечения население Казахстана: теория, методологии и механизмы реализации// Автореферат Алматы 2007жыл.
4 «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы» Заң 1997 жылғы 20маусымдағы №136-1.
5 Мергенбаева А.Т. Зейнетақы жүйесін жетілдірудің экономикалық тетіктері : 08.00.05- Э.ғ.к. ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған дисс. авторефераты / А. Т. Мергенбаева. - Түркістан, 2009. - 25 б.
6 Жұмағұлов Ғ.Б, Ахметов А, Ахметова Г. //Әлеуметтік қамсыздандыру құқығы// оқу құралы Алматы 2005 жыл.
7 А.Темен//Еңбек нарығының болашағы және зейнетақы//Президент және Халық 29 ақпан 2008 жыл.
8 С.Н Әбиева// Қазақстан Республикасындағы жинақтаушы зейнетақы қорларының инвестициялық әс-әрекеттерінің қазіргі жағдайына талдау// КазЭУ хабаршысы 2006 №4.
9 Жинақтаушы зейнетақы қорларынан жинақталған зейнетақы қаражатын аудару ережесін бекіту туралы : 2008 жылғы 29 желтоқсандағы № 240 // Заң газеті . - 2009.- 17 ақпан
10 Жинақтаушы зейнетақы қорларының комиссиялық сыйақы алу ережесі : 2009 жылғы 5 ақпан №107 қаулысымен бекітілген // Егемен Қазақстан . - 2009.- 14 наурыз.
11 Постоновление Правительства РК «Об утверждении правил исчисления, удержания и перечисления обязательных пенсионных взносов в накопительные пенсионные фонды»;
12 Бельгибаева//Анализ современного состояния пенсионного обеспечения в РК//Труд в Казахстане 2004 №4.
13 А.Айтуған//Жинақтаушы зейнетақы қорының меншік капиталына келетін табысты үлестіру//Қаржы-қаражат 2007 №2 44-48 бет.
14 Абиева С.Н. Экономиканың реформалануының жаңа жағдайындағы жинақтаушы зейнетақы қорының даму тенденциялары / С.Н. Абиева ; С. Н. Абилов // Аль-Пари. - 2006. - № 3-4. - бет80-84
15 К.Тулепав, Б.Еспенбетова// Теоретические основы диверсификации инвестиций активов накопительной пенсионной системы//Банки Казахстана 2007 №12 34-39 бет.
16 Г.Батайқызы//Қазақстан Республикасының жинақтаушы зейнетақы жүйесінің жетістіктері мен проблемалары//Рынок ценных бумаг 2000 №12.
17 А.А Айтуған// Жинақтаушы зейнетақы қорларының қаржылық менеджменті: шетелдік тәжірибені қолдану мүмкіндігі// КазЭУ хабаршысы 2004 №4 216-221 бет.
18 Б.Қарабеков// Үш деңгейлі зейнетақы жүйесі//Қаржы- қаражат1997 №3.
19 2007 жылғы 1 қазандағы жағдай бойынша 2007 жылғы ІІІ тоқсанындағы зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын жинақтаушы зейнетақы қорлары мен ұйымдардың агрегирлендірілген есебі // Егемен Қазақстан . - 2007.-23 қараша.
20 Веб – сайттар:
21 www.halykfund.kz;
22 www.halykbank.kz;
23 2009 жылғы 1 қаңтардан бастап Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталықтан төленетін зейнетақы төлемдерінің мөлшерін арттыру туралы "ҚР-да зейнетақымен қамсыздандыру туралы" : 2009 жылғы 25 желтоқсан №2186.
24 Қазақстан Республикасы қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агентігінің мәліметтері веб сайты:www.afn.kz
25 К.М Тулепбаев// О ходе пенсионной реформы в Казахстане//Труд в Казахстане 2007 №12.
26 К.Тулепав, Б.Еспенбетова//Инвестиции в человеческий капитал и механизмы их реализации// Труд в Казахстане 2005 №2.
27 Тойшибек М.Б. Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің проблемалары және оларды шешу жолдары / М. Б. Тойшибек // ІІІ Рыскуловские чтения "Бизнес, наука, образование: грани сотрудничества": Материалы научно-практической конференции, 19-23 мая 2008 г. / КазЭУ им. Т. Рыскулова. - Алматы : ТОО "Эверо", 2008. - Ч. 4. - С. 206-214
28 Асилова А.С. Қазақстандағы бағалы қағаздар нарығының қалыптасуы мен даму тенденциялары / А. С. Асилова, А. Т. Тоқсанбаева // Влияние процессов глобализации на развитие национальной экономики: материалы научной конференции магистрантов и студентов, 7-8 мая 2007 г. . - Алматы, 2007. 257-259 бб.
29 2009 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша 2009 жылғы 1 тоқсандағы зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын жинақтаушы зейнетақы қорлары мен ұйымдардың агрегирлендірілген есебі, Қорлар мен ұйымдар туралы жалпы ақпарат, қордың инвестицияланған зейнетақы активтерінің үлесі // Егемен Қазақстан . - 2009.- 16 мамыр
30 Шағатай Ж.//Зейнетақы қоры қазаққа керек пе?//Түркістан 2007, 27 қыркүйек.
31 К.Тулепав, Б.Еспенбетова//Инвестиции в человеческий капитал и механизмы их реализации// Труд в Казахстане 2005 №2
32 А.Айтуған// Зейнетақы жинақтау қорларындағы тәуекелдіктерді басқару жүйесінің қызметіне рейтингтік баға беру// Қаржы-қаражат 2006 №10.
33 Статистиктический ежегодник 2007, 2008, 2009 жж.
34 Интернет көздері: google.kz, stut.kz;
35 2008 жылғы 1 қаңтардан бастап Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталықтан зейнетақы төлемдерінің мөлшерін артыру туралы//Егемен Қазақстан-2008-5 қаңтар.
36 «Қазақстан Республикасында әлеуметтік реформаларды одан ары тереңдетудің 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасын бекіту туралы» ҚР Үкіметінің 2004 жылғы 30 қарашадағы №1241 қаулысы
37 Зейнетақы жинақтау қорына міндетті зейнеткерлік жарналар бойынша түсімдер және алынатын алым//Статистикалық бюлетень 2004 №7.
38 2008 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша 2008 жылғы І тоқсандағы зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын жинақтаушы зейнетақы қорлары мен ұйымдардың агрегирлендірілген есебі // Егемен Қазақстан . - 2008-16 мамыр
39 2008 жылғы 1 қаңтардан бастап Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталықтан зейнетақы төлемдерінің мөлшерін артыру туралы//Егемен Қазақстан-2008-5 қаңтар.
40 Жинақтаушы зейнетақы қорлары үшін тәуекелдіктерді басқару жүйелеріне қойылатын талаптарды белгілеу туралы//Егемен Қазақстан 2007- 13шілде.
41 2007 жылғы 1 қазандағы жағдай бойынша 2007 жылғы ІІІ тоқсанындағы зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын жинақтаушы зейнетақы қорлары мен ұйымдардың агрегирлендірілген есебі // Егемен Қазақстан . - 2007.-23 қараша.
42 Антоненко И. Міндетті зейнетақы жарналары бойынша берешекті өндіру / И. Антоненко // Бухгалтер бюллетені. - 2009. - №8. - бет14-15
43 «Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы. Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында» атты Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2006 жыл 1-наурыздағы Қазақстан халқына Жолдауы
44 «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» атты Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2008 жылға 6-ақпандағы Қазақстан халқына Жолдауы
45 «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан («Қазақстан-2030» стратегиясы Қазақстан дамуының жаңа кезеңінде)» атты Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2007 жылғы 28-ақпандағы Қазақстан халқына Жолдауы
46 «Қазақстан қарқынды экономикалық, әлеуметтік және саяси жетілдіру жолында» атты Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2005 жыл 18 ақпандағы Қазақстан халқына Жолдауы
47 Мемлекеттік базалық зейнетақы төлемін, мүгедектігі бойынша және жасына байланысты берілетін мемлекеттік базалық әлеуметтік жәрдемақыларды алушыларға 2008 жылдың бірінші жарты жылдағы үшін ай сайын өтемақы төлеу ережесін, сондай-ақ оларды тағайындау туралы шешімдер мен үзінді көшірмелердің нысандарын бекіту туралы : 2008 ж. 20 маусым № 599 // Қазақстан Республикасының Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілер жинағы . - 2008. - № 31. - бет 21-32.
48 Абиева С.Н. Экономиканың реформалануының жаңа жағдайындағы жинақтаушы зейнетақы қорының даму тенденциялары / С.Н. Абиева ; С. Н. Абилов // Аль-Пари. - 2006. - № 3-4. - бет80-84
49 Асилова А.С. Қазақстан Республикасындағы жинақтаушы зейнетақы жүйесінің проблемалары мен даму бағыттары / А. С. Асилова // Развитие экономической мысли в Казахстане: Материалы международной научно-практической конференции, 19-20 октября 2006 г. / КазЭУ им. Т. Рыскулова . - Алматы : Экономика, 2006. 119-125 бб.
50 Г.Ж. Жолдасбекова//Зейнетақы жүйелерінде реформа жүргізудің шетелдік тәжірибиесі// КазЭУ хабаршысы 2003 №1.
51 Зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесінің шетелдік тәжірибесінің теориялық негіздері./«Қазақстанда экономикалық ой-сананың дамуы» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференция, Т.Рысқұлов атын. ҚазЭУ Алматы. 2006.-1 б.п.
52 ҚР үшін шетелдік зейнетақы жүйелерінің қалыптасу тәжірибелерін қолдану ерекшеліктері./ «ҚР экономикасының қаржы тетігін дамытуды жетілдіру-бәсекелестілікке қабілеттіліктің айғағы» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференция, ХҚТУ, 2007.-0,23 б.п.
53 Исахова П.Б. Қазақстан Республикасында халықты әлеуметтік қорғау жүйесін қаржымен қамтамасыз ету : 08.00.10- э.ғ.д. ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған дисс. авторефераты / П. Б. Исахова. - Алматы, 2008. - 42 б.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 132 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 132 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3-7
І ЖИНАҚТЫҚ ЗЕЙНЕТАҚЫ ҚОРЛАР ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Жинақтық зейнетақы қорларының мазмұны, қалыптасуы және нарықтағы
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8-21
1.2 Жинақтық зейнетақы жүйесін басқару
қағидаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22-41
1.3 Зейнетақы түсінігі және олардың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42-63
ІІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЗЕЙНЕТАҚЫ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ДАМУЫ
2.1 Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің қазіргі жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... .64-9 4
Зейнетақы жүйесінің инвестициялық жүйесін жаңғырту тетіктері мен
басымдықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .95-113
2.3 Зейнетақымен қамсыздандыру жүйеісінің қызметін қадағалау және
тұтынушылардың құқықтарын
қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 114-
123
ІІІ Жинақтаушы зейнетақы қорларының қазіргі кезеңдегі экономикалық
тиімділігін арттыру жолдары
Чилилік зейнетақы қорларын Қазақстанда қолданудағы қиыншылықтары мен
жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..124-131
3.2 Инвестициялық жобаларды жүзеге асыруда жинақтаушы зейнетақы қорының
мүмкіндіктерін пайдалану
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2-138
3.3 Зейнет ақы жинақтарының сақталуын қамтамасыз ету проблемалары ... 139-
143
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаетың жолдауларындағы әлеуметтік саясаттың басым
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...144-150
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .15 1-156
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .157-162
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Бүгінгі таңда өркениетті даму
жолына түскен Қазақстан Республикасы қоғамның барлық саласында аса маңызды
реформаларды жүзеге асыруда. Бұл реформалардың ішіндегі ең күрделісі әрі
өте байыптылықты қажет ететін бағыты әлеуметтік саладағы реформалар болып
табылады. Өйткені, біріншіден, әлеуметтік - экономикалық мәселе адамдардың
өмірі мен тұрмыс-тіршілігіне тікелей қатысты болғандықтан үнемі күн
тәртібінде тұрады; екіншіден, мемлекеттің зейнетақы жүйесі әрқашан
халықтың назарында болып, оның талқысы мен сынына түсіп отырады. Сондықтан
да зейнетақы жүйесі халықты қамтамасыз етуде маңызы зор фактор ретінде
қарастырылады.
Қазiргi кезде, Қазақстанның зейнетақы жүйесiнiң реформасы басталғалы бес –
сегiз жыл өткеннен соң оны жүзеге асты деуге болады. Жинақтаушы зейнетақы
қорларының бұдан әрi дамуы кезеңiнде жинақтаушы зейнетақы жүйесiнiң
бәсекелiк қабiлеттiлiгiн және ең басты оның институттарының қаржылық
орнықтылығы мәселелерiн қамтитын жаңа айналымын зерттеудi және шешiмiн
табуды қажет ететiн мәселелері туындайды. Республикамыздың “Қазақстан –
2030” бағдарламасында барлық Қазақстандықтардың әл – ауқатын, қауiпсiздiгін
жақсарту, гүлдену, даму стратегиясында Президентiмiз Н.Ә.Назарбаев атап
өткендей, елiмiздiң дамуының басты бағыттарының бiрi тұрғындардың
материалдық және әлеуметтiк әл – ауқаты болып табылады. Тұрғындарды
зейнетақымен қамтамасыз етудiң деңгейi мен сапасы – елiмiздiң азаматтарының
әлеуметтiк және экономикалық жағдайының маңызды құрамдас бөлiгi. Жинақтаушы
Зейнетақы Қорларының тұрақты түрде дамуы Қазақстан Республикасының
экономикалық дамуын жылдамдатуға ықпал етедi.
Республиканың әлеуметтiк – экономикалық жүйесiнде неғұрлым қарқынды
дамушылардың бiрi зейнетақы жүйесi болып табылады. Сонымен қатар, әрекет
етушi жинақтаушы зейнетақы жүйесiнде зерттеулер жүргiзу, оның тереңдеуi,
нарықтық экономикалық жағдайындағы Қазақстан экономикасына бейiмделуi және
оған әрекет етудiң қысқа мерзiм iшiнде пайда болған пiкiрталастағы және
шешiлмеген көптеген мәселелер мен сұрақтардың бар екендiгi жөнiнде белгiлi
бiр тұжырымдар жасауға мүмкiндiк бередi.
Зейнетақы активтерiн экономиканың нақты секторындағы шаруашылық салаларын
және зейнетақы саласын дамытудың басты бағыттарын қаржыландыру мақсатында
пайдалану керек деп есептеймiз. Сондықтан, ҚР ЖЗҚ инвестициялық процесiне
талдау жүргiзу және тұрғындарды зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесiн
жаңғырту мен әрi қарай дамытудың басымдықтарын зерттеу маңызды мәселелердiң
бiрi болып табылады. Аталған мәселелердi шешу үшiн, оған қатысты отандық
және шетелдiк мамандар мен ғалымдардың зерттеулерiн негiзге ала отырып,
зейнетақы қорларының қызметтерiн жаңғыртуды және олардың экономиканы
қаржыландыруға қатысу мүмкiндiктерiн дұрыс арнаға қоюдың жетiлдiрiлген
әдiстемелiк жолдарын ұсынуды және негiздеудi қажет етедi.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесiн енгiзу процесiнде қазақстандық жинақтаушы
зейнетақы қорларының бiрте-бiрте эволюциялануының белгiлi бiр заңдылықтары
қалыптастырылды, жинақтаушы зейнетақы жүйесiнiң қаржылық менеджментiнiң
ерекшелiктерi қалыптастырылуда, оларды зерттеуге отандық ғалымдар назарын
аудара бастады.
Қазақстандық жинақтаушы зейнетақы жүйесiнiң жетiлуi жинақтаушы зейнетақы
қорларының өзара бәсекелестiгiнiң күшеюiмен қатар жүруде.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - зейнетақы жүйесінің теориялық аспектiлерiн
зерттеу және осының негiзiнде Қазақстан Республикасындағы жинақтаушы
зейнетақы қорларының, қызметі мен оның дамуының жалпы жүйесiн жетiлдiру
бойынша жаңа стратегиялық ұсыныстарды әзiрлеу болып табылады.
Осы мақсаттан мынандай міндеттер туындайды:
Әлеуметтік мемлекет құру жолындағы Қазақстан Республикасының зейнетақы
реформасына талдау жасай отырып, оның мәні мен мазмұнын ашып көрсету
дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты болып табылады. Сонымен қатар зейнетақы
реформасын жүзеге асырушы экономикалық институттардың қоғамда алатын рөлін
анықтау да қажеттілік болып табылады. Осы мақсатқа жету үшін мынандай
міндеттерді шешу көзделіп отыр:
әлеуметтік – экономикалық мемлекеттегі зейнетақының теориялық әдіснамалық
негізін зерттеу;
зейнетақы жүйесінің әлеуметтік – экономикалық институттар мен үрдістерде
алатын орнына әдіснамалық талдау жүргізу;
әлеуметтік мемлекет құру жағдайында мемлекеттің зейнетақы реформасы
үлгілеріне талдау жасау;
зейнетақы жүйесінің әлеуметтік – құқықтық негіздерін сараптау және осы
реформаны жүзеге асыруда заңнамалардың атқаратын қызметін ашып көрсету;
қазіргі кезеңдегі Қазақстан Республикасындағы зейнетақы жүйесі
мәселелерінің деңгейін анықтау және олардың шешілу жолдары мен негізгі
бағыттарын айқындау;
нарықтық экономикасы дамыған елдердегi азаматтарды зейнетақымен қамтамасыз
ету тәжiрибесiне, оны Қазақстанның ерекшелiктерiне байланысты қолдануына
талдау жүргiзу;
бiрыңғай зейнетақы жүйесінен жинақтаушы түріне өтудi анықтаушы факторларды
ғылыми түрде жүйелеп, жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметтерiн жетілдiру
және олардың инвестициялық мүмкiндiктерiн күшейтуге байланысты сұрақтарды
қарастыру;
Қазақстандағы зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесiн дамыту ерекшелiктерiн
ашып көрсету;
мемлекеттің зейнетақы жүйесінің жетілдіруінің басым бағыттары бойынша
тиімді және тәжірибиелік мәні бар ұсыныстары мен кеңестерін беру.
Дипломдық жұмыстың негізгі объектісі: Қазақстан Республикасының зейнетақы
жүйесінің негізгі бағыттары және оны жүзеге асырудағы әлеуметтік институт
ретіндегі мемлекеттің атқарып отырған қызметі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың пәні: Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесінің
қалыптасу және жүзеге асырылу тетіктері, әлеуметтік - экономикалық
институттар мен қаржы ұйымдардың әлеуметтік саясат үрдісіндегі іс-
әрекеттері мен өзара байланысы.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Жалпы дипломдық жұмыс үш бөлімнен құралады.
Кіріспеде дипломдық жұмыстың өзектілігі, сонымен мақсат пен міндеттері
қарастырылған. Ал негізгі бөлімінде Қазақстан Республикасындағы зейнетақы
жүйесінің теориялық негіздерін, және де Қазақстан Республикасындағы
жинақтаушы зейнеақы қорларының қаржылық – экономикалық көрсеткіштерін және
даму ерекшеліктерінеталдау жүргізіп, сонымен Қазақстан Республикасындағы
зейнетақы жүйесінің стратегиялық дамуы және тұрақтылығын арттыру жолдарын
қарастырдым. Қорытындыда жалпы қазіргі зейнетақы реформасына жүргізілген
стратегиялық даму бағыттарға өз ұсыныстарымды енгіздім. Жалпы дипломдық
жұмыстың көлемі – 99 бет.
Берілген мақсатқа сай жұмыста мына міндеттер шешіледі:
-жинақтық зейнетақы қорлар жүйесінің теориялық негіздерін ашу;
- Қазақстан Республикасындағы жинақтық зейнетақы жүйесінің құрылымы мен
қазіргі жағдайын талдау, экономиканың әлеуметтік мәселелерін шешу
мақсатымен оның қалыптасу және даму ерекшелігін анықтау, Қазақстандағы
зейнетақы қорының инвестициялық қызметін талдау арқылы бұл саладағы негізгі
мәселелерді шешу;
- зейнетақы жүйесінің қызметін мемлекеттік реттеу шараларын жетілдіру үшін
ұсыныстар беру.
Зерттеудің объектісі - Қазақстан Республикасындағы жинақтық зейнетақы
қорының қызметі.
Зерттеу пәні – Қазақстан Республикасындағы жинақтық зейнетақы жүйесін
дамыту және оны жетілдіру жолдары.
Ақпараттық негіз болып Қазақстан Республикасының зейнетақымен қамтамасыз
ету мәселелеріне байланысты заңдық және нормативтік актілері, статистика
жөніндегі Агенттіктің мәліметтері мен Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкінің талдау материалдары , ҚР Президенті Назарбаев Н.Ә.Казақстан
Республикасының халқына 28.02.2007 жылғы жолдауы Жаңа әлемдегі жаңа
Қазақстан, Қазақстан Республикасының Қазакстан Республикасында
зейнетақымен қамсыздандыру туралы Заңы (1 маусым 2005ж.), ҚР Қаржы
министірлігі, ҚР Еңбек және әлеуметтік қорғау министірлігі мәліметтері
алынды 7, 1-50б..
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, колданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыста 9 кесте мен 8 сурет бар.
І ЖИНАҚТЫҚ ЗЕЙНЕТАҚЫ ҚОРЛАР ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Жинақтық зейнетақы қорларының мазмұны, қалыптасуы және
нарықтағы ролі
Жинақтық зейнетақы қорлары (ЖЗҚ) – бұл контрактілі-сақтаушы типтегі
қаржылық институттары болып табылады, олар ұзақмерзімді контрактілерге
сәйкесті салымшылармен төленетін зейнетақы жарналардың негізінде халықтың
сақталатын ақша қаражаттарын тартады. ЖЗҚ-ның ерекшелігі – олар еңбеккке
қабілеттілігін жоғалту барысында адамдардың материалдық және әлеуметтік
қажеттілігін қамтамасыз ету үшін құрылады. Зейнетақылық жарналардың
салымшылары белгілі бір жасқа келгеннен кейін табыс көзқайнарын
қалыптастыру мақсатында зейнетақы қорларының қарыздық міндеттемелерін сатып
алады.
Зейнетақы қорлардың дамуы корпорациялардың жоғары маманданған жұмыс күшін
тартуға ұмтылысы есебінен пайда болды. Зейнетақы қорлары - жеке және заңды
тұлғалардың зейнетақы төлемдерінің орнына зейнетақы міндеттемелерін
шығаратын қаржылық мекеме. Зейнетақы төлемдері- зейнетақы төлемдері үшін
халықтың, фирмалардың, мемлекеттің салымдары.
Зейнетақы қорларын құрудың негізгі мақсаттары бағалы қағаздарға зейнетақы
жарналарын инвестициялау есебінен жұмыскерлерге төлемдер жасау болып
табылады. Зейнетақы қорлары сенімгерлік компанияларға, коммерциялық
банктерге немесе сақтандыру компанияларына берілу мүмкін. Мұндай
сақтандыру қоры сақтандырылмаған деп аталады. Бірақ корпорациялар
сақтандыру компаниялармен келісім жасау мүмкін, яғни сақтандыру компаниялар
зейнетақы төлемдерін қабылдап, зейнетақы төлемдерін беруді қаматамасыз
етеді.Ондай сақтандыру қоры сақтандыратын деп аталады 11, 13 б. .
Зейнетақы қорларындағы пассивті операциялардың негізі корпорациялардың,
кәсіпорындардың, сонымен қатар бүкіл түсімдердің 20-30% құрайтын
жұмыскерлер мен қызметкерлердің жарналары болып табылады. Жарна үлесі
түрлі корпорациялар, кәсіпорындар және мемлекеттер бойынша ауытқиды.
Корпорация қуаттырақ әрі байырақ болған сайын, жұмыскерлер мен
қызметкерлердің жарналар үлесі аз болады. Зейнетақы қоры капиталының
жинақталу ерекшелігі кәсіпкерлердің, жұмыскерлердің, қызметкерлердің ұзақ
мерзімге өмірді сақтандыруға кеткен жарналарының сомаларынан құралады.
Зейнетақы қорлары ұзақмерзімді ақша қаражаттарын иемденеді және оларды
үкіметтік, жеке бағалы қағаздарға салады. Зейнетақы қорларының активінің
80% жеке корпорациялардың бағалы қағаздары құрайды. Активтердің 30% астамы
жай акцияларға жататындықтан корпорация саясатына зейнетақы қорлары әсер
етеді. Зейнетақы қорлары өзінің корпорацияларының активтеріне де ақша
қаражаттарын салады.
Жекеменшік зейнетақы қорларымен қатар мемлекеттік зейнетақы қорлары да бар.
Олар орталық үкіметпен және жергілікті басқару органдарымен құралады.
Мұндай қорлардың пассивті операцияларының негізін түрлі үкіметтік
деңгейдегі бюджет қаражаттары және жұмыскерлердің жарналары құрайды.
Активті операциялар мемлекеттік және корпорациялардың бағалы қағаздарының
салымдарында шоғырланады. Мемлекеттік зейнетақы қорларының қызметінде
ақша қаражаттарын инвестициялау мен қызметінің формаларын ұйымдастыруы
бойынша айырмашылықтар болады.
Еркін активтерді құрай отырып зейнетақы жарналары зейнетақы қорларында
жинақталады. Сондықтан зейнетақы қорларының активтері экономикада маңызды
роль атқарады 10, 89 б..
Экономикадағы салалардың мәнін ЖІӨ-гі үлесінің көрсеткіші бойынша мәнін
анықтауғы болады. Мысалы, дамыған елдерде ЖІӨ-гі зейнетақы активтерінің
үлесі 10% құрайды (кесте 1).
Зейнетақы қорлары инвестициялар сияқты экономикада макроэкономикалық және
микроэкономикалық қызмет атқарады.
Зейнетақы қорларының макроэкономикалық қызметіне :
- Олар инвестициялық ресурстарды тиімді орналастыруға үлес қосады, яғни
инвестицияланатын қаражаттың иелері мен қолданушылардың (фирмалардың,
компаниялардың, өндірістік ұйымдардың және т.б.) нақты емес ақпарат алу
тәуекелдігін азайту есебінен болады. Жинақталған мәліметтер негізінде банк
әлеуетті қарыз алушылардың қаржылық жағдайын құрастырады, сөйтіп қаржылық
нарыққа тиімділігі аз және сенімсіз компаниялардың кіруіне жол бермейді.
Сонымен қатар банктерде мәліметтер болу есебінен кәсіпорынның шаруашылықты
дұрыс жүргізуіне , басымды бағыттар мен қызмет формаларын таңдауына әсер
етеді.
- Қаржылық делдалдардың жекеменшік міндеттемелерін шығару экономикаға
қажетті және ұсынылатын қосымша ресурстар арасында қарама қайшылықтарды
шешеді.Сөйтіп жинақ көлемі ұлғаюы әсерінен ақшаға сұранысы , нарықтағы
пайыз ставкалары да төмендейді. Қысқа мерзім кезеңінде инвестициялық
сұраныстың өсімі табыстың мультипликативті кеңеюі және жиынтық сұраныстың
төмендеуін өтейді. Ұзақмерзімді кезеңде жаңа техника мен технологияға
материалданған инвестициялар экономикалық өсудің сапалық және сандық
әлеуетін қалыптастырып, өндіріс көлемінің сұраныс және ұсыныс жағдайында
ұлғаюының факторы болды 9, 58 б..
Кесте 1 Экономикасы дамыған мемлекеттер бірлестігі елдеріндегі зейнетақы
қорларындағы активтер көлемі (1993 жылы)
млрд.доллар
Елдер Активтер ЖҰӨ бойынша Жан басына
активтер шаққандағы
активтер
1 2 3 4
АҚШ 2 908 49 12
Жапония 1 752 42 14
Ұлыбритания 726 77 13
Германия 254 15 3
Нидерланды 216 68 14
Швейцария 195 83 28
Канада 162 29 6
Австралия 122 43 7
Швеция 62 25 7
Норвегия 31 27 7
Ирландия 14 28 4
Ескертпе: дерек көзі – Смешанное общество: мировой опыт и Казахстан.Отв.
ред. АК. Кошанов 43, 87 б. .
Зейнетақы қорлары қоғамдағы әлеуметтік экономикалық тұрақтылыққа үлес
қосатын қосымша әлеуметтік қамтамасыз етуге жағдай жасайды.
Зейнетақы қорларының микроэономикалық қызметіне :
- Халықтың еркін ақша қаражаттарын шығара отырып, зейнетақы қорлары қарыз
алушының қажеттіліктеріне сай оларды инвестиция түрінде салады.
- Зейнетақы қорлары көптеген иеленушілердің ресурстарын
біріктіргендіктен жаппай инвестициялаудың формасына жатады.Осыдан
тәуекелділік деңгейі төмендейді.
- Өндірісті инвестициялай отырып, зейнетақы қорлары олардың кәсіпкерлік
белсенділігін қаржылық институт ретінде ынталандырады. Ұзақмерзімді
қарыздық міндеттемелерді зейнетақы қорлары (акцияларды, корпорациялардың
ұзақмерзімді облигациялары) инвестициялық қызметті ұтымды жоспарлауға
мүмкіндік береді. Қысқа мерзімді қарыз міндеттемелерін сатып алғанан кейін
зейнетақы қорлары корпорацияның уақытша ақша қажеттіліктерін қамтамасыз
етеді.Қысқа мерзімді инвестциялар айналым қорларын толықтыру үшін қажет.
Сөйтіп зейнетақы қорлары қаржылық делдал бола отырып, кәсіпкерлік секторды
несие төлемдерімен қамтамасыз етіп қана қоймай,инвестициялық сұраныс пен
экономикалық белсенділіктің жалпы деңгейін көтереді 9, 63 б..
Қазақстанда зейнетақы реформасының басты себебі болып әлеуметтік
қамсыздандыру саласын дағдарысқа ұшыратқан посткеңестік экономикалық
дағдарыс саналады. Халықтың қартаюы мен жұмыспен қамсыздандырудың төмендеуі
өлшемінен жұмыссыздардың әлеуметтік қорғалуына ЖІӨ-дегі мемлекеттік
шығындардың үлесі өсті. Қазақстанда бір зейнеткерге 2.5 жұмысшы тең келді.
Халықтың еңбекке қабілетті бөлігіне салықтық ауыртпашылық лезде жоғарылады,
ол зейнеткерлерге ағымдық төлемдерінің тапшылығын тудырды. Зейнетақылық
реформаның басында зейнеткерлер алдындағы борыш 36 млрд.теңге көлемінде
қалыптасты.Кейбір аймақтарда зейнетақы төлеу мерзімінің кідірісі 10 айға
жетті. Зейнетақымен қамсыздандыру жүйесінде қаржылық жағдай мен тиімділікке
байланысты қалыптасқан күрделі экономикалық және әлеуметтік қауіп төндірген
жүзеге асырылушы жүйе қаржылық стрессте болды. Сондықтан зейнетақылық
қамсыздандыру реформасы объективті қажеттілікке ие болды 13, 15 б..
Орталықтандырылған зейнетақы жүйесінің қызмет етуі келесідей кемшіліктерді
айқындады:
- жарналар көлемі мен зейнетақылық төлемдер арасындағы сәйкессіздік. Яғни
қызметкер оның жұмыс берушісінің зейнетақы қорына аударымдардың уақытылы
және толықтығына тәуелсіз зейнетақыны ала алатын. Сондай-ақ мемлекет
зейнетақыны Мемлекеттік зейнетақы қорынан төлеуге міндетті болды;
- өндіріс шығындарының ұлғаюында көрініс тапқан, жалақының 25,5%
мөлшеріндегі зейнетақы аударымдарының ставкасы жеткілікті жоғары болды.
Сонымен қатар аударымдардың жоғарғы деңгейі жұмыс берушілердің зейнетақы
төлемдерін төлеуден жалтаруына алып келді;
- зейнетақы аударымдарының түсімдерін бақылаудың болмауы мен жұмыс
берушілердің қызықпаушылығы жинақтау деңгейінде білінді;
- зейнетақы жеңілдіктерінің үлкен мөлшерінен әлеуметтік әділеттілік
қағидасының бұзушылығы;
- зейнетақы аударымдарының иесізденуі мен қаражаттарды тиімсіз басқару
зейнетақы аударымдарының ұлғаюына кедергі жасады;
- өз кезегінде зейнетақы қаражаттарын тиімсіз басқару артынан қаржылық
ысыраптарды тудырды.
Қазақстанда бірінші мемлекеттік емес зейнетақы қорлары 1994 жылы пайда
болды. Олар бірінші Қазақстандық еркін зейнетақы қоры ²Бутя², мемлекеттік
емес зейнетақы қоры ²Надежда² және тағы басқалары болды. Алайда олардың
қызметі заңнамалық-құқықтық негіздер мен техникалық инфрақұрылым жоқтығынан
қиындады. ²Мемлекеттік емес зейнетақы қорлары туралы² Заң 1996 жылы
бекітілді, бірақ бір жылдан соң 1997жылы зейнетақы реформасына бастама
салған ²Қазақстан Республикасындағы зейнетақылық қамсыздандыру туралы² Заң
қабылданғаннан кейін өзінің күшін жойды 16, 49 б..
Зейнетақы реформасы 1998 жылы жүзеге асырыла бастады. Қазақстан ТМД елдері
ішінен бірінші болып жинақтаушы зейнетақы қорына көшті. Бұл кезеңде
қаржылық нарық ресурстардың өткір жетіспеушілігі, сондай-ақ зейнетақы
реформасы қор нарығының дамуымен байланысты болды.
Алайда екі жылдан кейін қаржылық нарықтағы жағдай түбірімен өзгерді. Қор
нарығының өркендемеуі мен басқа факторлармен қатар банктік жүйенің
өтімділігінің өсуі мен зейнетақы активтері көлемінің өсуі зейнетақы
активтерін орналастыру мәселесінің туындауын ескерді.
Зейнетақы жүйесін реформалауда Чилиде қызмет етуші зейнетақылық
қамсыздандыру жүйесі негізге алынды. Қазіргі зейнетақылық қамсыздандыру
жүйесінің қызмет ету параметрлері мен негізгі салаларын түгелдей үш деңгей
анықтайды 11, 25-26 б..
Бірінші деңгей.
²Қазақстан Республикасында зейнетақылық қамсыздандыру туралы² Заңына сәйкес
жинақтаушы зейнетақы жүйесімен қатар ынтымақтас (солидарный) зейнетақы
жүйесі сақталды, сонымен бірге зейнеткерлер алдында ескі зейнетақы
жүйесінде жұмыс істеген барлық мемлекеттік міндеттемелер де сақталған.
Ынтымақтас зейнетақы жүйесінің міндетті зейнетақы жарналары жұмыс берушіден
ұсталатын бірыңғай әлеуметтік салықтың (21%) ішіне кіретін. Ынтымақтас
зейнетақы жүйесі ынтымақтас жүйе кезінде стаж жинаған, сондай-ақ жинақтаушы
жүйеде жеткілікті зейнетақы жинақтарын жинақтауға мүмкіндігін иеленбеуші
қызметкерлер мен зейнеткерлерді зейнетақымен қамсыздандыруды қарастырады.
Екінші деңгейі.
Зейнетақымен қамсыздандырудың жинақтаушы жүйесінде әрбір азамат жеке
зейнетақы жинақтарын еңбекақы түріндегі төлемге жататын табыстың 10%
көлемінде міндетті түрде ұсталып қалынатын зейнетақы жарналарын аудару
есебінен қалыптастырылады. Сәйкесінше зейнетақы жасына жеткен азаматтардың
зейнетақылары ынтымақтас жүйедегідей зейнетақыға шығу кезіндегі жұмыс
жасаушылардың санына байланыссыз,салымшылардың жекеменшігі болып табылатын
жинақталған құрал-жабдықтардың есебінен құрылады. Осылайша зейнетақыға шығу
кезінде салымшылардың жеке зейнетақы шоттарынан өздерінің жинақталған
жинақтары төленеді. Одан басқа зейнетақы жарналары зейнетақы жинақтарының
өсуі мен оларды инфляциядан қорғауды қамтамасыз ету мақсатында қаржы
құралдары инвестицияланады.
Үшінші деңгей.
²Қазақстан Республикасындағы зейнетақылық қамсыздандыру туралы² Заңға
сәйкес қызметкерлер мен жұмыс берушілердің еркін жарналарының есебінен
құралатын қосымша зейнетақыны құратын еркін жарналар түсінігі
енгізілді.Осылайша әрбір азамат еркін зейнетақы жарналары есебінен өз
зейнетақылық жинақтарын көбейтуге мүмкіндігі болады.
1999 жылы ²Қазақстан Республикасының зейнетақылық қамсыздандыру туралы²
Заңына өзгертулер енгізілді, соған сәйкес жинақтаушы зейнетақы қорына
зейнетақы жарналары қызметкерлердің жалақысынан міндетті түрде ұстала
бастады.
Зейнетақылық реформа қаржы нарығының жаңа қатысушыларын әкелді :
- жинақтаушы зейнетақы қоры (ЖЗҚ);
- зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруын атқарушы ұйымдар
(ЗАИБАҰ);
- банктер-кастодиандар 18, 9 б..
Сонымен қатар жинақтаушы зейнетақы қорына көшу бастапқыда халықтың
жинақтаушы зейнетақы жүйесіне сенімінің артуы мен мемлекеттік емес
жинақтаушы зейнетақы қорларына салымшылардың тиімді келуіне көмектесетін
аралық институт құруды ойластырған. Аралық институт ролі Мемлекеттік
жинақтаушы зейнетақы қорына берілді, оған зейнетақы жинақтарын
сақтандырудың мемлекеттік кепілдемелері таратылды және зейнетақы активтерін
инвестициялауды арнаулы шектеуші лимиттері белгіленді.
Қазіргі таңда республикамызда зейнетақы жүйесінің ынтымақтас (мемлекеттік)
және жинақтаушы (жеке) жүйелерінің құрамынан қалыптасқан аралас түрі қызмет
етуде:
-ынтымақтас жүйе қалыптасқан зейнеткерлер мен 1998 жылдың 1 қаңтарына еңбек
стажы алты айдан кем емес азаматтарға арналған;
-жинақтаушы жүйе 1998 жылдың 1 қаңтарынан бастап жинақтаушы зейнетақы
қорларына жалақының 10% мөлшерінде міндетті зейнетақы жарналарын аударған
азаматтарға арналған.
Жұмыс беруші ынтымақтас жүйеге зейнеткерлердің зейнетақысын төлеу
шығындарын жабуға бағытталған әлеуметтік салық түрінде еңбекақы қорына
үстеме 21% аударып отырған. Зейнетақы жүйесінің екіленуі нәтижесінде
бүгінгі күндері зейнетақыға шығатын азаматтар екі қайнар көзден
зейнетақымен қамсыздандырылады:
- зейнетақының бірінші бөлігі 1998 жылдың 1 қаңтардағы жағдайына байланысты
ынтымақтас жүйесінен еңбек стажына қатынасты мемлекет жағынан төленеді;
- зейнетақының екінші бөлігі жинақтаушы зейнетақы қорының жеке зейнетақы
шотындағы жинақтарынан төленеді.
Жинақтаушы зейнетақы қорының пайда болуынан бастап жинақтаушы зейнетақы
жүйесінің салымшыларының зейнетақылық аударымдарының барлық ақшалай
аударуларын дербестендірілген, төлемдерді алушылар бойынша Мемлекеттік
орталық арқылы зейнетақыны төлеуді жүзеге асыра бастаған. 1998 жылдың
желтоқсанында мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақылық
активтері есебінен алғашқы рет қазақстандық акционерлік қоғамдарының
акциялары сатып алынды.
Қазақстанның зейнетақымен қамтамасыз етудің қазіргі жүйесі 2005 жылы 1
маусымнан бастап әрекет етуші Қазақстан Республикасында зейнетақы
қамтамасыз ету туралы Заңында бекітілген 1, 2 б.. Қазіргі кезде
республикада зейнетақылық қамтамасыз етудің еңбек және жинақтық жүйелері
қатарласып қызмет етуде. Ол бірінші суретте берілген.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің негізгі звенолары: жинақтаушы зейнетақы
қорлары, зейнетақы активтерін басқару бойынша компаниялар, банктер-
кастодиандар.
Жинақтаушы зейнетақы қорлар - бұл ашық не жабық типтегі акционерлік қоғам
формасында құрылған заңды тұлғалар. ²Қазақстан Республикасының зейнетақылық
қамсыздандыру туралы² Заңына сәйкес ЖЗҚ (ННПФ) зейнетақы жүйесінде орталық
звено болып табылады 4, 3б.. Олар салымшылармен жұмысты, зейнетақы
келісім-шарттарын жасайды, зейнетақы жарналары инвестициялық табыс
аударымдарына жеке есеп-шот жүргізеді, сондай-ақ салымшылар алдындағы
қордың міндеттемелерін ұйымдастырады. Қор өз қызметі үшін комиссиондық
сыйақылар алады, өз салымшылары мен мемлекеттік құрылым алдында есеп
береді, халық ішінде түсіндірме жұмыстарын жүргізеді, өтініштерін
қарастырады, салымшының өлімімен немесе шетелге кетуімен байланысты
сұрақтарды шешеді.
Ағымдық кезеңде Қазақстанның зейнетақы жүйесі мемлекеттік және жеке
бөліктерден құралғандықтан, нарықта мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы
қорынан басқа Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры (МЖЗҚ) қызмет етеді
және Қазақстан Республикасының Үкіметімен белгіленген тәртіпте
салымшылардың тек міндетті зейнетақы аударымдарын жүргізіп, зейнетақыны
алушыларға төлемдерді жүзеге асырады. Қазіргі уақытта Мемлекеттік
жинақтаушы зейнетақы қорын жекешелендірудің мүмкін нұсқалары әзірленуде.
Қазақстан Республикасының зейнетақы қорын реттеу бойынша комитеті
Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорын жекешелендірудің мүмкін нұсқауларын
әзірлеген. Комитетке әр түрлі компаниялардың, соның ішінде шетел
компанияларының өкілдері МЖЗҚ потенциалды инвесторлар үшін жеткілікті
тартымды кәсіпорын болғандықтан жекешелендіру туралы ұсыныспен жиі келеді.
Мемлекет болса МЖЗҚ жекешелендіруге әлі дайын емес.
Әзірленіп жатқан нұсқалардың ішінде республика үшін екеуі ғана анағұрлым
артықшылыққа ие. Біріншісі МЖЗҚ-ны стратегиялық инвесторға мемлекет
меншігінде акциялар пакетінің үлесін сақтай отырып сатуды қарастыру.
Екіншісі- мемлекетте блоктаушы акция пакетін сақтап МЖЗҚ-ны сату. Екі
жағдайда да Ұлттық комиссияда бағалы қағаздар және олардың қаржылық нарықта
баға белгісі бойынша болашақ кәсіпорынның акцияларының листингі
қарастырылады.
МЖЗҚ сатқан жағдайда жұмыс істеуші Заңнаманың өзгеруін талап ететінін
ескеру керек.
Сурет 1. Қазақстан Республикасының зейнетақылық қамсыздандыру жүйесі
Зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруын жүргізетін ұйым инвестициялық
қоржын құрылымының нормаларын сақтап бағалы қағаздар түрлерін заңнамамен
рұқсат берген жинақталған зейнетақы активтерін орналастырумен айналысады.
Қазақстанда бұндай ұйымдарға зейнетақы активтерді басқару бойынша Комитет –
ЗАИБАҰ жатады 4, 3 б..
ЗАИБАҰ – бұл жинақтық зейнетақы қорларының активтерін инвестициялауды іске
асыратын ұйым болып табылады. Олар заңды тұлға, бағалы қағаздар нарығыының
кәсіби қатысушылары болып табылады, инвестициялық портфельдің қалыптасу
нормаларын сақтай отырып заңнамамен рұқсат етілген бағалы қағаздарға
зейнетақы қорлары активтерін орналастырумен айналысады. Жинақтық зейнетақы
қорларымен ЗАИБАҰ ортасында өзара қатынастар қордың активтерін басқару
келісім шарты негізінде қалыптасады. Келісім шарт қорытындысы туралы
шешімді қабылдау тәртібі жарғыда сипатталады. Зейнетақы қорлары үшін
Ұлттық Банктің депозиттері бойынша жеке тұлғаларға проценттік ставка бағыт
болып есептеледі. ЗАИБАҰ –дың белгіленген табыстылыққа жету үшін кепіл
ретінде оның активтері саналады, ол сенімді басқару келісім шартында
айқындалады. ЗАИБАҰ-дың негізгі функциясы - салымшылардың ақшаларын тиімді
орналастыру және табыстың максимальды мүмкіндігі деңгейін қамтамасыз ету
мақсаттарында ішкі және сыртқы халықаралық қаржылық рыноктардағы жағдайды
қадағалау.
Банк–кастодиандар зейнетақы активтерінің сақталуы мен қаражаттар
қозғалысының жедел қызмет көрсетуін қамтамасыз етеді. ЗАИБАҰ–мен
келісім–шарт жасаумен қатар зейнетақы қоры банк–кастодианмен келісім–шарт
жасауы қажет. Банк–кастодиандардың қызметі зейнетақы активтерін
шоғырландыру бойынша барлық операцияларыдың есебін жүргізуде, оларды
орналастыруда, инвестициялық табыс алуда, сонымен қатар ЗАИБАҰ қызметі мен
оның есепшоттарының жағдайы туралы қорды ақпараттандыруда тұжырымдалады.
Банк қаражаттарды мақсатты қолдануда және инвестициялау лимиттерін сақтауда
да бақылау жүргізеді 4, 4 б..
Зейнетақы жарналары Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорына не мемлекеттік
емес зейнетақы қорының біріне салынады. Мемлекеттік емес зейнетақы қорының
біреуі өз активтерін зейнетақы қорына зейнетақы активтерінің жағдайы туралы
есептемелерді тұрақты тапсыратын арнайы құқықты иеленуші
банк–кастодиандарда сақтауы керек. Зейнетақы қорларын инвестициялауды
ЗАИБАҰ жүргізеді. Зейнетақы қоры, банк–кастодиан мен ЗАИБАҰ арасында үш
жақты келісім құрылады. Зейнетақы активтерін салудың әрбір жеке жағдайы
үшін зейнетақы қоры, банк–кастодиан мен ЗАИБАҰ –ның өкілдерімен қол
қойылатын инвестициялық шешім қабылданады. Зейнетақы активтерін
орналастыруды басқарудың бұндай күрделі механизмі азаматтардың зейнетақы
жинақтарының анағұрлым жоғарғы деңгейлі қорғалуын қамтамасыз ету мақсатымен
құрылған. 2003 жылдан бастап зейнетақы активтерін орналастыру құқығын
міндетті түрде мемлекеттік өкілетті органдармен бекітілген норматив
талаптарына жауап беретін және қажетті лицензияларды алған жинақтаушы
зейнетақы қорлары иеленеді.
Зейнетақы қорлары басқа қаржылық ұйымдарға қарағанда қатаң мемлекеттік
реттеуге алынған.Жинақтаушы зейнетақы жүйесін реттеу мына үш негізгі бағыт
бойынша жүргізіледі:
ЖЗҚ институционалдық формасын реттеу;
ЖЗҚ қаржылық шаруашылық қызметін реттеу, сонымен қатар олардың
жұмыстарының залалсыз болуын қадағалайды;
ЖЗҚ инвестициялық портфелінің құрылымын реттеу;
ЖЗҚ активтерінің құрылымын қалыптастыру белгілі жағдайға жеткеннен кейін
пассивтерінің нақты соммасы төленуіне байланысты. Жарналардың түсуі мен
төлемдердің басталуы арасында, сонымен қатар жарналардың түсу мерзімі
аяқталуы мен зейнетақы төлеу уақыты аралығында бірнеше жылдар бар. Ол ЖЗҚ-
на ұзақ мерзімді және орта мерзімді қаржылық инвестицицялар жасауға
мүмкіндік береді. Тұрақты экономикалық және саяси жағдайда инвестициялық
ресурстардың кейбір бөлігі қысқа мерзімді салымдарға бағытталады.
ЖЗҚ коммерциялық ұйым болып табылады, сондықтан да максималды пайда алуға
ұмтылады. Пайданы өтімді емес қарыз міндеттемелерінің жоғары табысының
айырымы мен салымы жоғары өтімді пассивті міндеттемелерінің аз
төлемдерінен алады. Зейнетақы қорлары активтері мен пассивтерін қор және
олардың қатысушылары арасындағы балама принципі негізінде келістіреді.
Сонымен жинақтаушы зейнетақы қорлары қаржы нарығында салыстырмалы түрде
жаңа институционалды инвесторлар болып табылады. Жинақтаушы зейнетақы
жүйесі мемлекеттің қанағаттанарлықсыз әлеуметтік қамсыздандыруына қарсы
құрылуына негізделген және оның дамуы корпорациялардың жоғары білікті
жұмысшы күшін тарту талабы есебінен өріс алды. Жинақтаушы зейнетақы қорлары
қаржы институты ретінде халықтық ақша қаражаттарын ұлттық экономикаға
инвестициялау үшін аккумуляциялау мүмкіндігін береді. Бұл бөлімде зейнетақы
қорларының макро-микроэкономикалық қызметтері анықталды.
1.2 Жинақтық зейнетақы жүйесін басқару қағидаттары
Портфельдік қалыптастыру кезінде түрлі қасиеттері бар құнды қағаздар
арасындағы пропорцияны анықтау қажет. Классикалық консервативті (тәуекелі
аз) портфельді құрудың негізгі қағидалары мыналар: консервативтілік,
диверсификациялау және жеткілікті ликвидтіліктің қағидалары 12, 19б..
Консервативтілік қағидасы басым ықтималдылығы бар тәуекелді үлестен мүмкін
болатын шығындар сенімді активтердің табыстарымен жабылатындай жоғары
сенімді және тәуекелді үлестер арасындағы өзара байланысын ұйғарады.
Мұндай жағдайда инвестициялық тәуекел негіз сомма бөлігінің шығынына емес,
ол тек қана жоғары табысты жеткіліксіз алудан тұрады. Тәжірибе
көрсеткендей, клиенттердің көбісі депозиттік мөлшерлемесі бірден екіге
дейін шамасында ауытқитын сенімгерліктің жоғары категориясындағы
банкілерінің табысымен қанағаттанады.
Диверсификациялау қағидасы портфельдік инвестициялаудың негізгі қағидасы
болып келеді. Диверсификация бір құнды қағаздар бойынша мүмкін болатын
көлемді емес табыстар басқа қағаздар бойынша көлемді табыстарымен өтеу
арқасында тәуекелді төмендетеді. Іскерлік активтілігінің циклдық
ауытқуларының синхронділігін болдырмау мақсатында бір-бірімен тығыз
байланыспаған, әр түрлі саласындағы құнды қағаздарды портфельге қосу
арқасында тәуекелділіктің минимумі пайда болады.
Оптималды мөлшері - сегізден жиырмаға дейін құнды қағаздардың түрлері.
Диверсификация активті сегменттер арасында да, олардың ішінде де қолданылуы
мүмкін. Мысалы, мемлекеттік қысқа мерзімді облигациялар мен қазыналық
міндеткерлікті түрлі сериядағы құнды қағаздар арасында диверсификациялауға
болады, корпоративті құнды қағаздар үшін - әр түрлі эмитенттер акциялары
арасында. Жеңілдетілген диверсификация мәнді анализсіз бірнеше құнды
қағаздар арасында қаражатты бөлуден тұрады. Қоржындағы қаражаттың
жеткілікті көлемі салалық және аудандық диверсификацияны өткізуге жағдай
жасайды. Салалық диверсификацияда бір саладағы өнеркәсіптің қағаздары
жағына қарай қоржынның басым болып түсуіне жол берілмеуі тиіс, әйтпесе
бүтіндей бір салада дағдарыс басталуы мүмкін. Мысалы, дүние жүзі нарығында
мұнай бағасының түсуі, сонымен қатар бүкіл мұнай қайта қорыту кәсіпорындағы
акциялар бағасының төмендеуіне әкеп соқтыруы мүмкін, ал бұл өз кезегінде
инвестициялық қоржыгға кері әсер етеді. Солай сияқты бір аудандағы
кәсіпорындарға да қатысты болады. Бір уақыттағы акциялар бағасының
төмендеуі саяси тұрақсыздықтың, ереуілдердің, табиғи апаттардың және т.б.
нәтижесінде болуы мүмкін. Корреляциялық анализ әдістері қоржындағы әр түрлі
құнды қағаздар арасында оптималды баланс табуға жол береді.
Жеткілікті ликвидтілік қағидасы ақшалай қаражатқа деген клиенттердің
сұраныстарын қанағаттандырарлықтай дәрежеден төмен емес тез жасалынатын
активтердің үлесін қоржынға сақтап тұру үшін жағдай жасайды. Тәжірибе
көрсеткендей, қаражаттың нақты бір бөлігін ликвидті (табысы азырақ болса да
) құнды қағаздар ұстау тиімдірек, ол өз кезегінде нарық конъюнктурасының
өзгеруіне және жеке тиімді ұсыныстарына тез жауап беруге мүмкіншілік
береді.
Портфельді құрастыру сұрағын қарастырғанда, инвестор олармен басқаратындай
өзіне параметрлерді анықтау қажет :
- портфельдің оптималды типін таңдау қажет;
- өзіне тиімді портфельдің табысы мен тәуекелдің үйлесімділігін бағалау
және сәйкесінше әр түрлі дәрежедегі тәуекелі мен табысы бар құнды қағаздар
портфелінің салмағын анықтау;
- қоржынның алғашқы құрамын анықтау;
- әрі қарай қоржынды басқару сызбасын таңдау 19, 93б..
Инвестициялық портфельді қалыптастыру міндеті өз клиенттердің қаржы
ресурстарын аккумуляциялауымен және оларды капиталдар нарығында
пайдалануымен айналысатын зейнетақы қорлары үшін актуалды. Зейнетақы
қорларының инвестициялық қоржының қалыптастыру бірнеше жолдармен жүзеге
асады:
- оны құру мақсатын қалыптастыру және олардың приоритеттілігін ( оның
ішінде, маңыздырақ – дивидендтерді үнемі алып отыру әлде активтер
бағасының өсуі), тәуекел дәрежесін, минималды кірісін, болатын кірісінен
бас тартуын және т.б. анықтау;
- қаржы компаниясын таңдау (ол отандық немесе шетелдік фирма болуы мүмкін:
шешімді қабылдау кезінде фирма абыройын, фирманың қаржылық жағдайы туралы
ақпараттың болуы; фирма ұсынатын қоржын түрлері, оның табыстылығы,
қолданылатын инвестициялық құралдардың түрлері, т.б. критерийлерді
пайдалануға болады);
- инвестициялық есепті жүргізетін банкті таңдау.
Зейнетақы қорының инвестициялық портфелін қалыптастыру кезіндегі құнды
қағаздарды тиімдірек бөлуді статистикалық әдістер арқылы жүзеге асыруға
болады. Оның негізгі элементтері активтерді бағалау, инвестициядық шешім,
портфельді оптимизациялау және нәтижелерді бағалау болып келеді. Жалпы осы
жағдайда жүйелі тәуекел мен табыстылық бір-бірімен байланысты болу керек.
Құнды қағаздарға инвестиция тәуекелі күтілетін маңызынан кірістің бас
тартуының ықтималдылығымен анықталады. Кірістің болжамды мәнісін
инвестициядан кірістің динамикасы туралы статистикалық мәліметтерді қайта
құру негізінде анықтауға болады. Ал тәуекелді болатын кірістен ортақ
квадратикалық бас тарту ретінде 40, 16 б..
Табыс пен тәуекелдің абзал үйлесімі тәуекелдің әсерін төмендеуге жағдай
жасайтын салымдарды диверсификациялау жолымен, активтердің көп бөлігі бар,
зейнетақы қоры арқылы жүзеге асады.
Зейнетақы қорлардың активтерді тиімсіз басқарудан шығын тәуекелдерін
төмендету мақсатымен мемлекет зейнетақы резервтерін қаражатын орналастыру
тәртібін орнатады.
Қорлар зейнетақы активтерін өз бетінен немесе басқару компаниясы арқылы
басқаруды жүзеге асыра алады. Зейнетақы қорларының ативтерін мемлекеттік
құнды қағаздарға, банктік депозиттерге және басқа да инвестициялау
объектілеріне орналастыруды заңға сәйкес қорларымен жүзеге асырылады.
Зейнетақы жиналым қаражаттарын басқару компанияларына тасымалдау заңға
сәйкес сенімді басқару шарты негізінде ғана қорымен жүзеге асырылады. Бұл
жағдайда зейнетақы резервтерін және зейнетақы жиналым қаражаттарын сенімді
басқаруға берілгенмен, басқару компанияларына оларға деген жеке меншік
құқығы берілмейді 42,35 б..
Қорлардың, зейнетақы ережелеріне сәйкес құрылған, зейнетақы резервтерін
орналастыру, қатысушылар мүддесіндегі зейнетақы резервінің өсуі және
сақталуы мақсатымен ғана жүзеге асырылуы тиіс. Қорлар зейнетақы резервтерін
орналастыруды басқару компаниясы арқылы ұйымдастырады. Ол өз кезегінде қор
берген қаражатын қайтаруды қамтамасыз етуі қажет. Басқару компаниясы заңға
сәйкес өзіне жүктелген міндеттерін атқармаған жағдайда қор алдында жауап
береді. Мұндай жағдайда басқару компаниясы қордың міндеттері бойынша
қатысушылар алдында жауап бермейді.
Осыған орай зейнетақы қорларының активтерін басқаруының негізгі
ерекшеліктерін бөліп көрсетуге болады 18, 7 б..
Біріншіден, зейнетақы қорларының активтері зейнетақы жүйесінің
қатысушыларының зейнетақы жарнасынан тұрады. Сондықтан да активтерді
басқару нәтижелері тікелей пропорционалды түрде болашақ зейнеткерлердің
инвестициялық кірістеріне әсер етеді, яғни инвестициялық кірістерді алу
зейнетақы төлемдерің көбейтуге мүмкіндік жасайды.
Екіншіден, зейнетақы активтерінің ұзақмерзімділігі және көлемдігі басқару
құрылымдарына бұларды экономикада активті қолдануға мүмкіндік береді.
Үшіншіден, инвестициялайтын активтер көлемдерінің жеткілікті болжамы
инвестициялау процессін тиімді жоспарлауға мүмкіндік береді.
Төртіншіден, зейнетақы қорларының активтерін инвестициялау қоржынды
инвестициялау болып табылады.Сол уақытта бұл процесс белгілі бір дәрежеде
мемлекетпен реттелуі мүмкін. Мұндағы инвестициялық қаржылар зейнетақы
жүйесінің қатысушыларына тиесілі болғандықтан,олардың сақталынуына кепілдік
берілуі тиіс.Содықтан да активтерді басқару кезінде қоржынды
инвестициялаудың қағидаларын ескеру қажет .
Бесіншіден, зейнетақы қорының активтерін басқаруының мақсаты берілген
тәуекел дәрежесі негізінде максималды табыстарымен қамсыздандыратын
қоржын құру болып табылады.
Алтыншыдан, зейнетақы қорының инвестициялық портфелін тиімді басқару
мынадай факторлар негізінде жүзеге асады: құнды қағаздар нарығының
қалыптасуы, оның қызметінің нақты мерзімі, нарық статистикасы 20,66 б..
Зейнетақы активтерінің инвестициялық мәні бәріне белгілі. Шетелде
зейнетақы қорларының активтері инвестициялық ресурстардың маңызды құрамдас
бөлігі болып табылады, себебі зейнетақы қорларының көмегімен бос ақша
ресурстары жұмыс капиталы ағынына айналады.
Бүгінгі таңда экономикада зейнетақы қаражаттарын пайдалану проблемалары
тек Қазақстанда ғана емес, сонымен бірге Америкада, Германияда да –
зейнеткерлер үлесі көбейіп, ал оларды қаржыландыратын қызметкерлердің үлесі
аз елдердің барлығында да талқыланып отыр. ХВҚ (Халықаралық валюталық қор)
бағалауынша, 2010 жылға қарай зейнетақылық жүктеме коэффициенті (65 жас
және одан жоғары тұлғалар санының 15-64 жастағы тұлғалар санына қатынасы)
Германия мен Италияда 30 %-дан жоғары асады, Ұлыбритания, Францияда - 25%-
ды, АҚШ-та 20 %-ды құрайды.
Соңғы онжылдықтағы басым тенденция зейнетақы жүйесінің бөлу принципінен
жинақтауға көшуі болып отыр. Бұл жүйенің артықшылықтары нарықта оның барлық
қатысушылары үшін “ойын ережелерін” нақты сақтау арқылы зейнетақы
активтерін тиімді басқару есебінен жүзеге асуы мүмкін.
Жинақтаушы зейнетақы қорларының инвестициялық саясаты мемлекет бекіткен
инвестициялық шектеулер есебімен инвестициялық пайданы қамтамасыз ету
мақсатында қорға шоғырландырылған ақша қаражаттарын пайдаланудың негізгі
бағыттарын таңдауды ұйғарады. Инвестициялық саясат инвестициялау
мақсаттарын таңдау, инвестициялау объектілерін таңдау, инвестициялау
пропорцияларын бекіту сияқты критерийлерды қарастыру тиіс.
ЖЗҚ инвестициялық саясатының мақсатты бағытын таңдау қажеттілігі былайша
түсіндіріледі: ЖЗҚ инвестициялық ресурстары салынуы мүмкін активтердің әр
түрі бір-бірінен екі балама бойынша ерешеленеді:тиімділік пен сенімділік.
Табыстылық пен сенімділік барлық ЖЗҚ инвестициялық қызметінің мақсатты
нұсқауларының мазмұнын анықтайды. Осы мақсаттарға сай олар өздерінің
инвестициялық стратегияларын құрып және қаржы құралдарын салудың бағыттарын
таңдайды. Егер шет елдерде ЖЗҚ көбі бірқалыпты стратегияны таңдаса, ал
Қазақстанда консервативті инвестициялық саясат көп қолданылады.
“Қазақстан Республикасының зейнетақымен қамтамасыз ету Заңына”
толықтырулар мен өзгертулер 2003 жылдың басында кіргізілген. Бұл заң
зейнетақы жүйесінің концептуалдық негіздерін қарастырған. Егер алдыңғы
заңнама зейнетақы қызметі нарығында негізгі үш қатысушыларды қарастырса:
зейнетақы қорлары, ЗАИБАҰ мен кастодиан-банктер, ал қазіргі заң зейнетақы
қорларына өздерінің активтерін өз бетінше басқаруға құқық береді, бұл
ЗАИБАҰ қызметін концептуалды өзгертеді. Жаңа заңнамаға сай зейнетақы
қорлары өз бетінше басқарып қана қоймай, сонымен қатар басқаруды бірнеше
басқарушыларға, оның ішінде шетелдіктерге де тапсыра алады. Компанияның
активтерінің қай бөлігі тиімді басқарылатыны осылай жақсы көрінеді деп
ұйғарылады.
Жасалған заңнамадағы жаңа зейнетақы жүйесін құрған кезде мүдделердің
қарамақайшылық прблемаларын шешу үшін зейнетақы активтерін басқару бойынша
қызмет зейнетақы қорларының қызметінен бөлінген еді, зейнетақы қорларына
өздерінің активтерін салымшыларды тарту арқылы өсірген тиімді, бұл кезде
қорға жоғары тәуекелді және табыстылығы жоғары қаржылық құралдарды алу
ұсынылады. ЗАИБАҰ мен зейнетақы қорларының арасындағы қызметтердің бөлінісі
бұл проблеманы шешеді және зейнетақы жүйесінің тәуекелділігін төмендетуге
көмектеседі 4, 3 б..
Бүгінгі таңда зейнетақы активтерін өзін-өзі басқару бойынша заңнамасына
түзетулердің енгізілуі ұлттық зейнетақы жүйесінің бірыңғай стандарттарға
көшуіне мүмкіндік береді. Сонымен бірге, ЗАИБАҰ қызметі үшін қордың
шығындары азаяды, өйткені ЗАИБАҰ-ға сыйақыларды мұндай көлемде төлеуге
нарық әлі толықтай дамымаған. Бірақ басқа жағынан алып қарайтын болсақ,
зейнетақы жүйесі дамыған сайын әлемдік нарыққа интеграциялануы мүмкін.Бұл
көзқарас тұрғысынан зейнетақы қорлары үшін сыртқы нарыққа шығуға қиындық
туғызу мүмкін, өйткені ол үшін көптеген ресурстар қажет, оның ішінде
техникалық жабдықтау, ақпараттық қолдау, персонал, жинақталған тәжірибелі
потенциал. Сондықтан уақыт өте келе кейбір зейнетақы қорлары ЗАИБАҰ арқылы
басқаруға оралуы мүмкін. Мұның бәрі қаржылық нарық пен қордың өзінің алға
қарай дамуымен байланысты.
Экономиканы модернизациялау үшін нарық қатынасының логикасы ірі
инвестициялық ресурстарының мобилизацияның қажеттілігін анықтайды.Реалды
секторға, әлеуметтік және білім бағдарламаларына бағытталатын олар мемлекет
тарапынан жан-жақты қолдауды қажет етеді, ал басқа қайнар көздерін
қалыптастырудағы ауыртпалықтарының барлығын жеке инвесторлар көтеру қажет.
Қазіргі уақытта шетелдерінің қаржылық көмегінің қысқаруын ескере отырып,
басымды міндеті Қазақстан Республикасының экономикасына азаматтардың қаржы
ресурстарын тартуға жағдай жасауға болып келеді. Мемлекеттің инвестициялық
саясатқа араласуы төрт негізгі мақсатты көздейді 23, 32б.:
Біріншіден, нарықта құнды қағаздар операциясы арқасында ақша массасын
реттеу, бұл мақсат үшін мемлекет мемлекеттік құнды қағаздар үлесі бойынша,
депозитті институттар активтерінің құрылымында, минималды лимитті орнату
(бәріне бұрын коммерциялық банкілер).
Екіншіден, құнды қағаздар нарығында мемлекет операциясының арқасында
бюджеттік салымдарының тұрақты қайнар көздерінің қалыптасуы. Мұндай
жағдайда мемлекет қаржы институтының бүкіл типтер активтерінің құрылымында
мемлекеттік құнды қағаз үлесі бойынша минималды лимитті қалыптастыра алады.
Мұндай инвестициялық портфельді реттеу шарасы тұрақты бюджеттік тапшылық
жағдайында енеді.
Үшіншіден, қаржы нарығының сенімгерлігін, қаржы институттар операцияларының
тәуекелінің төмендеуі арқасында арттыру. Бұл мақсатқа жету үшін мемлекет
бекіте алады:
- инвестициялаудың өзінің лимиті, тәуекелді инвестициялардың максималды
үлесін шектеу және т.б.
- резервті сақтандыру қорларына минималді міндетті аударымның лимиті.
Төртіншіден, мемлекет ішінде инвестициялық қызметті ынталандыру. Мұндай
мақсатпен институциялық инвесторлар үшін максималді лимиттер қалыптасады.
Мемлекет қажетті жағдайда мүдделері Қазақстан Республикасыны мен оның
азаматтарының ұлттық мүдделеріне қайшы келетін инвесторлар үшін мықты
тосқаулдар жасауы қажет.
Ынталандыру, мадақтау, жеңілдіктер режимін жасау және т.б. әдістерімен бір
қатарда қолдануы қажет мемлекеттік басқаруының ерекше әдісі болып келеді.
ҚР экономикасы үшін инвестициялар оны әрі қарай көтеру мен дамытуға қажет.
Сондықтан да инвестициялық қызметті жүзеге асыру үшін сәйкес келетін
қағидалар жүйесі өзіне мынаны қосып алуы қажет: инвестициялардың мақсатқа
бағытталуы, оның тиімділігі, жүйелілігі, уақыттылығы, инвестициялық
қызметтің икемділігі мен реттелуі, әлеуметтік, экологиялық, экономикалық
қауіпсіздігі.Бұл қағидалар жүйесі инвестициялық қызметтің дәлелі, бағдары
ретінде қызмет 5теді және оның көмегімен инвестициялау процессі реттеледі
және бағытталады. Қағидалар3жүйесі инвестицияның нақты мақсаттарын орындау
үшін керек, ал иевестициялық қызметтің басты және негізгі мақсатK терең
экономикалық дағдарыстан шығу, өмір сүру сапасын жақсартатын, салауатты
өмір салтын қалыптастыратын, оның негізінде активті өмір ұзақтығын
қалыптастыратын, білім мен мәдениеттін деңгейін көтеретін жоғары тиімді
экономика құру.
Капиталының едәуір жоғары өсімі тән зейнетақы қоры инвестициялық институт
болып табылады...жеке зейнетақы қоры қаржы нарығының 26% құрады 22,
40б. .
Олардың инвестициялық қызметі міндетті болып келеді, ал оның нәтижелері
салымын инфляциялық құнсыздылығы мен қаржылық катаклизімдерінен ең
болмағанда сақтауын қамтамасыз етуі қажет. Бұндай жағдайда инвестициялаудың
арнайы ережелері мен шарттары қолданылады.Олар активті түрде Қазақстанда
қалыптасады. Зейнетақы қорлары қаражатының инвестициялау тәртібі реттелуі
қажет.Инвестициялау институцианалді, функционалды үйлесімге,
диверсификациялау қағидаларына, ақшалай кірістер мен төлем уақытының
үйлесімділігіне негізделген қор міндеттемелерін мен құрылымдарды(asset
liability approach) есепке ала отырып жүзеге асырылуы тиіс. Сандық реттеу
мен саналық қағидалары мұқият дәлелденген болуы қажет;өйткені олар
зейнетақы қорларының қауіпсіздігі мен кірістілігіне қатысты болды. Өзіндік
инвестициялау шектелу қажет, егер сәйкес кепілдіктер жоқ болса. Зейнетақы
қорларының шетелдік капитал салымдарының либерализациясы саналы басқарым
шешімдерінің пәні ретінде қолдау табуы қажет.
Мемлекеттің зейнетақы қорларының қызметіне бақылау дәрежесі зейнетақы
жүйесінің кірісі бойынша маңызды фактор болып табылады. Көп жағдайда
мелекеттің өзі басқаратын тиімділігі жеке басқару компаниялары басқаратын
тиімділігінен төмен. Ол менеджерлер алдына қойылатын мақсаттарының
әртүрлілігімен түсіндіріледі. Мемлекеттік қорларда саяси аспектілерінің
күшті әсері байқалады: соның нәтижесінде инвестициялар мұнда үкіметті
несиелендіру жағына қарай салыстырмалы төмен пайыз көрсеткішімен ысырылған.
Сонымен қатар мемлекеттік қор міндетті түрде мемлекетпен ғана басқарылатын
ұйым емес. Әртүрлі мемлекеттерде мемлекет араласуының дәрежесі әртүрлі.
Мынадай нұсқаулар қарастырылған:
-түрлі мемлекеттерде ЖЗҚ активтерін басқарудағы мемлекеттің қатысу дәрежесі
әртүрлі.Тікелей мемлекеттік басқаруда жинақтаушы зейнетақы шотындағы
қаражат мемлекеттік бюджеттің бөлігін құрайды немесе жеке пул құрайды.
Активтердің көп бөлігі еліміздің мемлекеттік қарыз қағаздарына
инвестицияланады, мемлекеттік банк депозитінің шотына аударылады немесе
мемлекеттік инвестициялық жобалар арасында бөлінеді.
Нарықтық қағидалары негізінде мемлекеттік басқаруда қор қаражатын
мемлекет басқарады, бірақ инвестициялық шешімді шенеуніктер емес,
мемлекеттік қызметке (Канада) шақырылған мамандар шығарады.Мұндай
сызбанұсқа тәуекел бағасын және инвестициялық стратегияны жобалауды
ұйғарады, сонымен қатар әртүрлі варияцияларды иемдене алады.Мәселен,
басқарушы қаражатының тек аз бөлігімен айналысады, ал қалған бөлігі базалық
сызбанұсқа арасында таралады (Сингапур,Фиджи). Сонымен қатар қор аудандық
қағида бойынша бөліне алады. Мұнда әрбір аудан өз басқарушыны шақырады
(Боливия) 43, 45б..
Сыртқы басқару реттеудің қатаң әдістерімен қатар жүреді және қор қаражатын
сыртқы басқарушымен басқаруды болжамдайды. Сонымен қатар мемлекет
инвестициялық қоржының құрылымына қатар шектеуліктер қояды. Нормативтер
инвестициялау стратегиясын және қолжетімді құралдар санын таңдауға шек
қояды. Осы кезде инвестициялық қоржын негізінен нарықтық құнды қағаздарды
алынады (Уругвай).
Елімізді, мемлекеттің минималды қатысуымен, сыртқы басқаруы басқару
жүйесінің тиімдірек түрі болып келеді. Мұндағы тиімділік басқарушылар
арасындағы бәсекелестікке негізделеді және капиталдың дамыған нарығын және
халықтың инвестициялық мәдениетін талап етеді (Австралия).
Әрбір әдісті жасау мүмкіндігі тікелей мемлекет дамуының ерекшеліктерімен
байланысты болады. Капитал нарығының толық жойылуы немесе тиімсіздігі
жағдайында тікелей мемлекеттік басқару зейнетақы қоры қаражаттарын бөлу
әдістерінің тиімдірек түрі болып келеді. Сонымен қатар көп жағдайда
мемлекеттік зейнетақы қорының активтерін пайдалану тиімділігі жеке
басқарушы компаниялардың басқару тиімділігінен төмен болып келеді.
Көп жағдайда басқарылым капитал нарығының ірі қатысушылары шегінде арнайы
құрылған компания арқылы жүзеге асады. Басқарушы менеджерлер міндетіне
инвестициялық қоржынды басқару, жеке немесе клиенттік шоттарды басқару
кіреді.
Дамушы және зейнетақы жүйесін реформалайтын мемлекеттерде көбінесе бір
компания және бір инвестициялық стратегия болады, яғни барлық қорының
салымшылары ұқсас қоржыны иемденеді. Мұндай таңдауға реттеудің маңызды
шығындары және мемлекет пен басқарушы компаниялар жұмысының мониторингі
себеп болады, одан басқа берілген жағдайда жеке шоттарды басқару
қажеттілігі болмайды, ал есеп коллективті шоттар деңгейінде жүргізіледі.
Маңызды өзіндік ерекшелігі активтерді басқару құрылымын жетілдіру мемлекет
жағынан көп шығындарды қажет етпейтін болып келеді 5, 101-104 б. .
Инвестициялық портфель табыстылығын анықтауда маңызды рөл, сонымен қатар
оның құрамы атқарады.Іс жүзінде барлық мемлекеттік зейнетақы жүйелерінде
үкімет қорларды қаражатының көп бөлігін мемлекеттің қарыздық құралдарына
және банктің депозиттік шотына аударуды міндеттейді. Кейбір мемлекеттерде
бұл қаражат аударудың бірден бір бағыты болып келеді. Мұнда нарық
активтеріне биржалық котировкаларымен екілік нарығы жоқ мемлекеттік қарыз
қағаздары(жеке жағдайда, қағаздар зейнетақы қоры үшін арнайы шығарылуы
мүмкін) сонымен қатар депозиттік шоттар(негізінен мемлекеттік банкілерде
ашылатын) жатады.Дегенмен, депозиттер жалпы жағдайда нарықтық емес
активтер(депозиттік емес сертификаттар шығарудан басқасы) болып келеді.
Инвестициялық портфель құрылымын реттеу кезінде олар көбінесе мемлекеттік
қағаздармен бір классқа бірігеді, сондықтан да берілген классификацияда
нарықтық активтерге жатады.
Кесте 2
Әр түрлі мемлекеттерде инвестициялық портфельдің құрылымы, %
Мемлекеттер Қарыздық құралдар Нақты активтер
Мем.қарыз Несие акциялар Жылжыма-лы
депозиттер қамтамасыздан мүлікбасқ
ған облигациялар аактивтер
1 2 3 4 5
АҚШ 100 0 0 0
Оңт.Корея 89 3 3 6
Жапония 63 17 19 0
Малайзия 63 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3-7
І ЖИНАҚТЫҚ ЗЕЙНЕТАҚЫ ҚОРЛАР ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Жинақтық зейнетақы қорларының мазмұны, қалыптасуы және нарықтағы
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8-21
1.2 Жинақтық зейнетақы жүйесін басқару
қағидаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22-41
1.3 Зейнетақы түсінігі және олардың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42-63
ІІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЗЕЙНЕТАҚЫ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ДАМУЫ
2.1 Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің қазіргі жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... .64-9 4
Зейнетақы жүйесінің инвестициялық жүйесін жаңғырту тетіктері мен
басымдықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .95-113
2.3 Зейнетақымен қамсыздандыру жүйеісінің қызметін қадағалау және
тұтынушылардың құқықтарын
қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 114-
123
ІІІ Жинақтаушы зейнетақы қорларының қазіргі кезеңдегі экономикалық
тиімділігін арттыру жолдары
Чилилік зейнетақы қорларын Қазақстанда қолданудағы қиыншылықтары мен
жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..124-131
3.2 Инвестициялық жобаларды жүзеге асыруда жинақтаушы зейнетақы қорының
мүмкіндіктерін пайдалану
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2-138
3.3 Зейнет ақы жинақтарының сақталуын қамтамасыз ету проблемалары ... 139-
143
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаетың жолдауларындағы әлеуметтік саясаттың басым
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...144-150
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .15 1-156
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .157-162
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Бүгінгі таңда өркениетті даму
жолына түскен Қазақстан Республикасы қоғамның барлық саласында аса маңызды
реформаларды жүзеге асыруда. Бұл реформалардың ішіндегі ең күрделісі әрі
өте байыптылықты қажет ететін бағыты әлеуметтік саладағы реформалар болып
табылады. Өйткені, біріншіден, әлеуметтік - экономикалық мәселе адамдардың
өмірі мен тұрмыс-тіршілігіне тікелей қатысты болғандықтан үнемі күн
тәртібінде тұрады; екіншіден, мемлекеттің зейнетақы жүйесі әрқашан
халықтың назарында болып, оның талқысы мен сынына түсіп отырады. Сондықтан
да зейнетақы жүйесі халықты қамтамасыз етуде маңызы зор фактор ретінде
қарастырылады.
Қазiргi кезде, Қазақстанның зейнетақы жүйесiнiң реформасы басталғалы бес –
сегiз жыл өткеннен соң оны жүзеге асты деуге болады. Жинақтаушы зейнетақы
қорларының бұдан әрi дамуы кезеңiнде жинақтаушы зейнетақы жүйесiнiң
бәсекелiк қабiлеттiлiгiн және ең басты оның институттарының қаржылық
орнықтылығы мәселелерiн қамтитын жаңа айналымын зерттеудi және шешiмiн
табуды қажет ететiн мәселелері туындайды. Республикамыздың “Қазақстан –
2030” бағдарламасында барлық Қазақстандықтардың әл – ауқатын, қауiпсiздiгін
жақсарту, гүлдену, даму стратегиясында Президентiмiз Н.Ә.Назарбаев атап
өткендей, елiмiздiң дамуының басты бағыттарының бiрi тұрғындардың
материалдық және әлеуметтiк әл – ауқаты болып табылады. Тұрғындарды
зейнетақымен қамтамасыз етудiң деңгейi мен сапасы – елiмiздiң азаматтарының
әлеуметтiк және экономикалық жағдайының маңызды құрамдас бөлiгi. Жинақтаушы
Зейнетақы Қорларының тұрақты түрде дамуы Қазақстан Республикасының
экономикалық дамуын жылдамдатуға ықпал етедi.
Республиканың әлеуметтiк – экономикалық жүйесiнде неғұрлым қарқынды
дамушылардың бiрi зейнетақы жүйесi болып табылады. Сонымен қатар, әрекет
етушi жинақтаушы зейнетақы жүйесiнде зерттеулер жүргiзу, оның тереңдеуi,
нарықтық экономикалық жағдайындағы Қазақстан экономикасына бейiмделуi және
оған әрекет етудiң қысқа мерзiм iшiнде пайда болған пiкiрталастағы және
шешiлмеген көптеген мәселелер мен сұрақтардың бар екендiгi жөнiнде белгiлi
бiр тұжырымдар жасауға мүмкiндiк бередi.
Зейнетақы активтерiн экономиканың нақты секторындағы шаруашылық салаларын
және зейнетақы саласын дамытудың басты бағыттарын қаржыландыру мақсатында
пайдалану керек деп есептеймiз. Сондықтан, ҚР ЖЗҚ инвестициялық процесiне
талдау жүргiзу және тұрғындарды зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесiн
жаңғырту мен әрi қарай дамытудың басымдықтарын зерттеу маңызды мәселелердiң
бiрi болып табылады. Аталған мәселелердi шешу үшiн, оған қатысты отандық
және шетелдiк мамандар мен ғалымдардың зерттеулерiн негiзге ала отырып,
зейнетақы қорларының қызметтерiн жаңғыртуды және олардың экономиканы
қаржыландыруға қатысу мүмкiндiктерiн дұрыс арнаға қоюдың жетiлдiрiлген
әдiстемелiк жолдарын ұсынуды және негiздеудi қажет етедi.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесiн енгiзу процесiнде қазақстандық жинақтаушы
зейнетақы қорларының бiрте-бiрте эволюциялануының белгiлi бiр заңдылықтары
қалыптастырылды, жинақтаушы зейнетақы жүйесiнiң қаржылық менеджментiнiң
ерекшелiктерi қалыптастырылуда, оларды зерттеуге отандық ғалымдар назарын
аудара бастады.
Қазақстандық жинақтаушы зейнетақы жүйесiнiң жетiлуi жинақтаушы зейнетақы
қорларының өзара бәсекелестiгiнiң күшеюiмен қатар жүруде.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - зейнетақы жүйесінің теориялық аспектiлерiн
зерттеу және осының негiзiнде Қазақстан Республикасындағы жинақтаушы
зейнетақы қорларының, қызметі мен оның дамуының жалпы жүйесiн жетiлдiру
бойынша жаңа стратегиялық ұсыныстарды әзiрлеу болып табылады.
Осы мақсаттан мынандай міндеттер туындайды:
Әлеуметтік мемлекет құру жолындағы Қазақстан Республикасының зейнетақы
реформасына талдау жасай отырып, оның мәні мен мазмұнын ашып көрсету
дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты болып табылады. Сонымен қатар зейнетақы
реформасын жүзеге асырушы экономикалық институттардың қоғамда алатын рөлін
анықтау да қажеттілік болып табылады. Осы мақсатқа жету үшін мынандай
міндеттерді шешу көзделіп отыр:
әлеуметтік – экономикалық мемлекеттегі зейнетақының теориялық әдіснамалық
негізін зерттеу;
зейнетақы жүйесінің әлеуметтік – экономикалық институттар мен үрдістерде
алатын орнына әдіснамалық талдау жүргізу;
әлеуметтік мемлекет құру жағдайында мемлекеттің зейнетақы реформасы
үлгілеріне талдау жасау;
зейнетақы жүйесінің әлеуметтік – құқықтық негіздерін сараптау және осы
реформаны жүзеге асыруда заңнамалардың атқаратын қызметін ашып көрсету;
қазіргі кезеңдегі Қазақстан Республикасындағы зейнетақы жүйесі
мәселелерінің деңгейін анықтау және олардың шешілу жолдары мен негізгі
бағыттарын айқындау;
нарықтық экономикасы дамыған елдердегi азаматтарды зейнетақымен қамтамасыз
ету тәжiрибесiне, оны Қазақстанның ерекшелiктерiне байланысты қолдануына
талдау жүргiзу;
бiрыңғай зейнетақы жүйесінен жинақтаушы түріне өтудi анықтаушы факторларды
ғылыми түрде жүйелеп, жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметтерiн жетілдiру
және олардың инвестициялық мүмкiндiктерiн күшейтуге байланысты сұрақтарды
қарастыру;
Қазақстандағы зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесiн дамыту ерекшелiктерiн
ашып көрсету;
мемлекеттің зейнетақы жүйесінің жетілдіруінің басым бағыттары бойынша
тиімді және тәжірибиелік мәні бар ұсыныстары мен кеңестерін беру.
Дипломдық жұмыстың негізгі объектісі: Қазақстан Республикасының зейнетақы
жүйесінің негізгі бағыттары және оны жүзеге асырудағы әлеуметтік институт
ретіндегі мемлекеттің атқарып отырған қызметі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың пәні: Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесінің
қалыптасу және жүзеге асырылу тетіктері, әлеуметтік - экономикалық
институттар мен қаржы ұйымдардың әлеуметтік саясат үрдісіндегі іс-
әрекеттері мен өзара байланысы.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Жалпы дипломдық жұмыс үш бөлімнен құралады.
Кіріспеде дипломдық жұмыстың өзектілігі, сонымен мақсат пен міндеттері
қарастырылған. Ал негізгі бөлімінде Қазақстан Республикасындағы зейнетақы
жүйесінің теориялық негіздерін, және де Қазақстан Республикасындағы
жинақтаушы зейнеақы қорларының қаржылық – экономикалық көрсеткіштерін және
даму ерекшеліктерінеталдау жүргізіп, сонымен Қазақстан Республикасындағы
зейнетақы жүйесінің стратегиялық дамуы және тұрақтылығын арттыру жолдарын
қарастырдым. Қорытындыда жалпы қазіргі зейнетақы реформасына жүргізілген
стратегиялық даму бағыттарға өз ұсыныстарымды енгіздім. Жалпы дипломдық
жұмыстың көлемі – 99 бет.
Берілген мақсатқа сай жұмыста мына міндеттер шешіледі:
-жинақтық зейнетақы қорлар жүйесінің теориялық негіздерін ашу;
- Қазақстан Республикасындағы жинақтық зейнетақы жүйесінің құрылымы мен
қазіргі жағдайын талдау, экономиканың әлеуметтік мәселелерін шешу
мақсатымен оның қалыптасу және даму ерекшелігін анықтау, Қазақстандағы
зейнетақы қорының инвестициялық қызметін талдау арқылы бұл саладағы негізгі
мәселелерді шешу;
- зейнетақы жүйесінің қызметін мемлекеттік реттеу шараларын жетілдіру үшін
ұсыныстар беру.
Зерттеудің объектісі - Қазақстан Республикасындағы жинақтық зейнетақы
қорының қызметі.
Зерттеу пәні – Қазақстан Республикасындағы жинақтық зейнетақы жүйесін
дамыту және оны жетілдіру жолдары.
Ақпараттық негіз болып Қазақстан Республикасының зейнетақымен қамтамасыз
ету мәселелеріне байланысты заңдық және нормативтік актілері, статистика
жөніндегі Агенттіктің мәліметтері мен Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкінің талдау материалдары , ҚР Президенті Назарбаев Н.Ә.Казақстан
Республикасының халқына 28.02.2007 жылғы жолдауы Жаңа әлемдегі жаңа
Қазақстан, Қазақстан Республикасының Қазакстан Республикасында
зейнетақымен қамсыздандыру туралы Заңы (1 маусым 2005ж.), ҚР Қаржы
министірлігі, ҚР Еңбек және әлеуметтік қорғау министірлігі мәліметтері
алынды 7, 1-50б..
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, колданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыста 9 кесте мен 8 сурет бар.
І ЖИНАҚТЫҚ ЗЕЙНЕТАҚЫ ҚОРЛАР ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Жинақтық зейнетақы қорларының мазмұны, қалыптасуы және
нарықтағы ролі
Жинақтық зейнетақы қорлары (ЖЗҚ) – бұл контрактілі-сақтаушы типтегі
қаржылық институттары болып табылады, олар ұзақмерзімді контрактілерге
сәйкесті салымшылармен төленетін зейнетақы жарналардың негізінде халықтың
сақталатын ақша қаражаттарын тартады. ЖЗҚ-ның ерекшелігі – олар еңбеккке
қабілеттілігін жоғалту барысында адамдардың материалдық және әлеуметтік
қажеттілігін қамтамасыз ету үшін құрылады. Зейнетақылық жарналардың
салымшылары белгілі бір жасқа келгеннен кейін табыс көзқайнарын
қалыптастыру мақсатында зейнетақы қорларының қарыздық міндеттемелерін сатып
алады.
Зейнетақы қорлардың дамуы корпорациялардың жоғары маманданған жұмыс күшін
тартуға ұмтылысы есебінен пайда болды. Зейнетақы қорлары - жеке және заңды
тұлғалардың зейнетақы төлемдерінің орнына зейнетақы міндеттемелерін
шығаратын қаржылық мекеме. Зейнетақы төлемдері- зейнетақы төлемдері үшін
халықтың, фирмалардың, мемлекеттің салымдары.
Зейнетақы қорларын құрудың негізгі мақсаттары бағалы қағаздарға зейнетақы
жарналарын инвестициялау есебінен жұмыскерлерге төлемдер жасау болып
табылады. Зейнетақы қорлары сенімгерлік компанияларға, коммерциялық
банктерге немесе сақтандыру компанияларына берілу мүмкін. Мұндай
сақтандыру қоры сақтандырылмаған деп аталады. Бірақ корпорациялар
сақтандыру компаниялармен келісім жасау мүмкін, яғни сақтандыру компаниялар
зейнетақы төлемдерін қабылдап, зейнетақы төлемдерін беруді қаматамасыз
етеді.Ондай сақтандыру қоры сақтандыратын деп аталады 11, 13 б. .
Зейнетақы қорларындағы пассивті операциялардың негізі корпорациялардың,
кәсіпорындардың, сонымен қатар бүкіл түсімдердің 20-30% құрайтын
жұмыскерлер мен қызметкерлердің жарналары болып табылады. Жарна үлесі
түрлі корпорациялар, кәсіпорындар және мемлекеттер бойынша ауытқиды.
Корпорация қуаттырақ әрі байырақ болған сайын, жұмыскерлер мен
қызметкерлердің жарналар үлесі аз болады. Зейнетақы қоры капиталының
жинақталу ерекшелігі кәсіпкерлердің, жұмыскерлердің, қызметкерлердің ұзақ
мерзімге өмірді сақтандыруға кеткен жарналарының сомаларынан құралады.
Зейнетақы қорлары ұзақмерзімді ақша қаражаттарын иемденеді және оларды
үкіметтік, жеке бағалы қағаздарға салады. Зейнетақы қорларының активінің
80% жеке корпорациялардың бағалы қағаздары құрайды. Активтердің 30% астамы
жай акцияларға жататындықтан корпорация саясатына зейнетақы қорлары әсер
етеді. Зейнетақы қорлары өзінің корпорацияларының активтеріне де ақша
қаражаттарын салады.
Жекеменшік зейнетақы қорларымен қатар мемлекеттік зейнетақы қорлары да бар.
Олар орталық үкіметпен және жергілікті басқару органдарымен құралады.
Мұндай қорлардың пассивті операцияларының негізін түрлі үкіметтік
деңгейдегі бюджет қаражаттары және жұмыскерлердің жарналары құрайды.
Активті операциялар мемлекеттік және корпорациялардың бағалы қағаздарының
салымдарында шоғырланады. Мемлекеттік зейнетақы қорларының қызметінде
ақша қаражаттарын инвестициялау мен қызметінің формаларын ұйымдастыруы
бойынша айырмашылықтар болады.
Еркін активтерді құрай отырып зейнетақы жарналары зейнетақы қорларында
жинақталады. Сондықтан зейнетақы қорларының активтері экономикада маңызды
роль атқарады 10, 89 б..
Экономикадағы салалардың мәнін ЖІӨ-гі үлесінің көрсеткіші бойынша мәнін
анықтауғы болады. Мысалы, дамыған елдерде ЖІӨ-гі зейнетақы активтерінің
үлесі 10% құрайды (кесте 1).
Зейнетақы қорлары инвестициялар сияқты экономикада макроэкономикалық және
микроэкономикалық қызмет атқарады.
Зейнетақы қорларының макроэкономикалық қызметіне :
- Олар инвестициялық ресурстарды тиімді орналастыруға үлес қосады, яғни
инвестицияланатын қаражаттың иелері мен қолданушылардың (фирмалардың,
компаниялардың, өндірістік ұйымдардың және т.б.) нақты емес ақпарат алу
тәуекелдігін азайту есебінен болады. Жинақталған мәліметтер негізінде банк
әлеуетті қарыз алушылардың қаржылық жағдайын құрастырады, сөйтіп қаржылық
нарыққа тиімділігі аз және сенімсіз компаниялардың кіруіне жол бермейді.
Сонымен қатар банктерде мәліметтер болу есебінен кәсіпорынның шаруашылықты
дұрыс жүргізуіне , басымды бағыттар мен қызмет формаларын таңдауына әсер
етеді.
- Қаржылық делдалдардың жекеменшік міндеттемелерін шығару экономикаға
қажетті және ұсынылатын қосымша ресурстар арасында қарама қайшылықтарды
шешеді.Сөйтіп жинақ көлемі ұлғаюы әсерінен ақшаға сұранысы , нарықтағы
пайыз ставкалары да төмендейді. Қысқа мерзім кезеңінде инвестициялық
сұраныстың өсімі табыстың мультипликативті кеңеюі және жиынтық сұраныстың
төмендеуін өтейді. Ұзақмерзімді кезеңде жаңа техника мен технологияға
материалданған инвестициялар экономикалық өсудің сапалық және сандық
әлеуетін қалыптастырып, өндіріс көлемінің сұраныс және ұсыныс жағдайында
ұлғаюының факторы болды 9, 58 б..
Кесте 1 Экономикасы дамыған мемлекеттер бірлестігі елдеріндегі зейнетақы
қорларындағы активтер көлемі (1993 жылы)
млрд.доллар
Елдер Активтер ЖҰӨ бойынша Жан басына
активтер шаққандағы
активтер
1 2 3 4
АҚШ 2 908 49 12
Жапония 1 752 42 14
Ұлыбритания 726 77 13
Германия 254 15 3
Нидерланды 216 68 14
Швейцария 195 83 28
Канада 162 29 6
Австралия 122 43 7
Швеция 62 25 7
Норвегия 31 27 7
Ирландия 14 28 4
Ескертпе: дерек көзі – Смешанное общество: мировой опыт и Казахстан.Отв.
ред. АК. Кошанов 43, 87 б. .
Зейнетақы қорлары қоғамдағы әлеуметтік экономикалық тұрақтылыққа үлес
қосатын қосымша әлеуметтік қамтамасыз етуге жағдай жасайды.
Зейнетақы қорларының микроэономикалық қызметіне :
- Халықтың еркін ақша қаражаттарын шығара отырып, зейнетақы қорлары қарыз
алушының қажеттіліктеріне сай оларды инвестиция түрінде салады.
- Зейнетақы қорлары көптеген иеленушілердің ресурстарын
біріктіргендіктен жаппай инвестициялаудың формасына жатады.Осыдан
тәуекелділік деңгейі төмендейді.
- Өндірісті инвестициялай отырып, зейнетақы қорлары олардың кәсіпкерлік
белсенділігін қаржылық институт ретінде ынталандырады. Ұзақмерзімді
қарыздық міндеттемелерді зейнетақы қорлары (акцияларды, корпорациялардың
ұзақмерзімді облигациялары) инвестициялық қызметті ұтымды жоспарлауға
мүмкіндік береді. Қысқа мерзімді қарыз міндеттемелерін сатып алғанан кейін
зейнетақы қорлары корпорацияның уақытша ақша қажеттіліктерін қамтамасыз
етеді.Қысқа мерзімді инвестциялар айналым қорларын толықтыру үшін қажет.
Сөйтіп зейнетақы қорлары қаржылық делдал бола отырып, кәсіпкерлік секторды
несие төлемдерімен қамтамасыз етіп қана қоймай,инвестициялық сұраныс пен
экономикалық белсенділіктің жалпы деңгейін көтереді 9, 63 б..
Қазақстанда зейнетақы реформасының басты себебі болып әлеуметтік
қамсыздандыру саласын дағдарысқа ұшыратқан посткеңестік экономикалық
дағдарыс саналады. Халықтың қартаюы мен жұмыспен қамсыздандырудың төмендеуі
өлшемінен жұмыссыздардың әлеуметтік қорғалуына ЖІӨ-дегі мемлекеттік
шығындардың үлесі өсті. Қазақстанда бір зейнеткерге 2.5 жұмысшы тең келді.
Халықтың еңбекке қабілетті бөлігіне салықтық ауыртпашылық лезде жоғарылады,
ол зейнеткерлерге ағымдық төлемдерінің тапшылығын тудырды. Зейнетақылық
реформаның басында зейнеткерлер алдындағы борыш 36 млрд.теңге көлемінде
қалыптасты.Кейбір аймақтарда зейнетақы төлеу мерзімінің кідірісі 10 айға
жетті. Зейнетақымен қамсыздандыру жүйесінде қаржылық жағдай мен тиімділікке
байланысты қалыптасқан күрделі экономикалық және әлеуметтік қауіп төндірген
жүзеге асырылушы жүйе қаржылық стрессте болды. Сондықтан зейнетақылық
қамсыздандыру реформасы объективті қажеттілікке ие болды 13, 15 б..
Орталықтандырылған зейнетақы жүйесінің қызмет етуі келесідей кемшіліктерді
айқындады:
- жарналар көлемі мен зейнетақылық төлемдер арасындағы сәйкессіздік. Яғни
қызметкер оның жұмыс берушісінің зейнетақы қорына аударымдардың уақытылы
және толықтығына тәуелсіз зейнетақыны ала алатын. Сондай-ақ мемлекет
зейнетақыны Мемлекеттік зейнетақы қорынан төлеуге міндетті болды;
- өндіріс шығындарының ұлғаюында көрініс тапқан, жалақының 25,5%
мөлшеріндегі зейнетақы аударымдарының ставкасы жеткілікті жоғары болды.
Сонымен қатар аударымдардың жоғарғы деңгейі жұмыс берушілердің зейнетақы
төлемдерін төлеуден жалтаруына алып келді;
- зейнетақы аударымдарының түсімдерін бақылаудың болмауы мен жұмыс
берушілердің қызықпаушылығы жинақтау деңгейінде білінді;
- зейнетақы жеңілдіктерінің үлкен мөлшерінен әлеуметтік әділеттілік
қағидасының бұзушылығы;
- зейнетақы аударымдарының иесізденуі мен қаражаттарды тиімсіз басқару
зейнетақы аударымдарының ұлғаюына кедергі жасады;
- өз кезегінде зейнетақы қаражаттарын тиімсіз басқару артынан қаржылық
ысыраптарды тудырды.
Қазақстанда бірінші мемлекеттік емес зейнетақы қорлары 1994 жылы пайда
болды. Олар бірінші Қазақстандық еркін зейнетақы қоры ²Бутя², мемлекеттік
емес зейнетақы қоры ²Надежда² және тағы басқалары болды. Алайда олардың
қызметі заңнамалық-құқықтық негіздер мен техникалық инфрақұрылым жоқтығынан
қиындады. ²Мемлекеттік емес зейнетақы қорлары туралы² Заң 1996 жылы
бекітілді, бірақ бір жылдан соң 1997жылы зейнетақы реформасына бастама
салған ²Қазақстан Республикасындағы зейнетақылық қамсыздандыру туралы² Заң
қабылданғаннан кейін өзінің күшін жойды 16, 49 б..
Зейнетақы реформасы 1998 жылы жүзеге асырыла бастады. Қазақстан ТМД елдері
ішінен бірінші болып жинақтаушы зейнетақы қорына көшті. Бұл кезеңде
қаржылық нарық ресурстардың өткір жетіспеушілігі, сондай-ақ зейнетақы
реформасы қор нарығының дамуымен байланысты болды.
Алайда екі жылдан кейін қаржылық нарықтағы жағдай түбірімен өзгерді. Қор
нарығының өркендемеуі мен басқа факторлармен қатар банктік жүйенің
өтімділігінің өсуі мен зейнетақы активтері көлемінің өсуі зейнетақы
активтерін орналастыру мәселесінің туындауын ескерді.
Зейнетақы жүйесін реформалауда Чилиде қызмет етуші зейнетақылық
қамсыздандыру жүйесі негізге алынды. Қазіргі зейнетақылық қамсыздандыру
жүйесінің қызмет ету параметрлері мен негізгі салаларын түгелдей үш деңгей
анықтайды 11, 25-26 б..
Бірінші деңгей.
²Қазақстан Республикасында зейнетақылық қамсыздандыру туралы² Заңына сәйкес
жинақтаушы зейнетақы жүйесімен қатар ынтымақтас (солидарный) зейнетақы
жүйесі сақталды, сонымен бірге зейнеткерлер алдында ескі зейнетақы
жүйесінде жұмыс істеген барлық мемлекеттік міндеттемелер де сақталған.
Ынтымақтас зейнетақы жүйесінің міндетті зейнетақы жарналары жұмыс берушіден
ұсталатын бірыңғай әлеуметтік салықтың (21%) ішіне кіретін. Ынтымақтас
зейнетақы жүйесі ынтымақтас жүйе кезінде стаж жинаған, сондай-ақ жинақтаушы
жүйеде жеткілікті зейнетақы жинақтарын жинақтауға мүмкіндігін иеленбеуші
қызметкерлер мен зейнеткерлерді зейнетақымен қамсыздандыруды қарастырады.
Екінші деңгейі.
Зейнетақымен қамсыздандырудың жинақтаушы жүйесінде әрбір азамат жеке
зейнетақы жинақтарын еңбекақы түріндегі төлемге жататын табыстың 10%
көлемінде міндетті түрде ұсталып қалынатын зейнетақы жарналарын аудару
есебінен қалыптастырылады. Сәйкесінше зейнетақы жасына жеткен азаматтардың
зейнетақылары ынтымақтас жүйедегідей зейнетақыға шығу кезіндегі жұмыс
жасаушылардың санына байланыссыз,салымшылардың жекеменшігі болып табылатын
жинақталған құрал-жабдықтардың есебінен құрылады. Осылайша зейнетақыға шығу
кезінде салымшылардың жеке зейнетақы шоттарынан өздерінің жинақталған
жинақтары төленеді. Одан басқа зейнетақы жарналары зейнетақы жинақтарының
өсуі мен оларды инфляциядан қорғауды қамтамасыз ету мақсатында қаржы
құралдары инвестицияланады.
Үшінші деңгей.
²Қазақстан Республикасындағы зейнетақылық қамсыздандыру туралы² Заңға
сәйкес қызметкерлер мен жұмыс берушілердің еркін жарналарының есебінен
құралатын қосымша зейнетақыны құратын еркін жарналар түсінігі
енгізілді.Осылайша әрбір азамат еркін зейнетақы жарналары есебінен өз
зейнетақылық жинақтарын көбейтуге мүмкіндігі болады.
1999 жылы ²Қазақстан Республикасының зейнетақылық қамсыздандыру туралы²
Заңына өзгертулер енгізілді, соған сәйкес жинақтаушы зейнетақы қорына
зейнетақы жарналары қызметкерлердің жалақысынан міндетті түрде ұстала
бастады.
Зейнетақылық реформа қаржы нарығының жаңа қатысушыларын әкелді :
- жинақтаушы зейнетақы қоры (ЖЗҚ);
- зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруын атқарушы ұйымдар
(ЗАИБАҰ);
- банктер-кастодиандар 18, 9 б..
Сонымен қатар жинақтаушы зейнетақы қорына көшу бастапқыда халықтың
жинақтаушы зейнетақы жүйесіне сенімінің артуы мен мемлекеттік емес
жинақтаушы зейнетақы қорларына салымшылардың тиімді келуіне көмектесетін
аралық институт құруды ойластырған. Аралық институт ролі Мемлекеттік
жинақтаушы зейнетақы қорына берілді, оған зейнетақы жинақтарын
сақтандырудың мемлекеттік кепілдемелері таратылды және зейнетақы активтерін
инвестициялауды арнаулы шектеуші лимиттері белгіленді.
Қазіргі таңда республикамызда зейнетақы жүйесінің ынтымақтас (мемлекеттік)
және жинақтаушы (жеке) жүйелерінің құрамынан қалыптасқан аралас түрі қызмет
етуде:
-ынтымақтас жүйе қалыптасқан зейнеткерлер мен 1998 жылдың 1 қаңтарына еңбек
стажы алты айдан кем емес азаматтарға арналған;
-жинақтаушы жүйе 1998 жылдың 1 қаңтарынан бастап жинақтаушы зейнетақы
қорларына жалақының 10% мөлшерінде міндетті зейнетақы жарналарын аударған
азаматтарға арналған.
Жұмыс беруші ынтымақтас жүйеге зейнеткерлердің зейнетақысын төлеу
шығындарын жабуға бағытталған әлеуметтік салық түрінде еңбекақы қорына
үстеме 21% аударып отырған. Зейнетақы жүйесінің екіленуі нәтижесінде
бүгінгі күндері зейнетақыға шығатын азаматтар екі қайнар көзден
зейнетақымен қамсыздандырылады:
- зейнетақының бірінші бөлігі 1998 жылдың 1 қаңтардағы жағдайына байланысты
ынтымақтас жүйесінен еңбек стажына қатынасты мемлекет жағынан төленеді;
- зейнетақының екінші бөлігі жинақтаушы зейнетақы қорының жеке зейнетақы
шотындағы жинақтарынан төленеді.
Жинақтаушы зейнетақы қорының пайда болуынан бастап жинақтаушы зейнетақы
жүйесінің салымшыларының зейнетақылық аударымдарының барлық ақшалай
аударуларын дербестендірілген, төлемдерді алушылар бойынша Мемлекеттік
орталық арқылы зейнетақыны төлеуді жүзеге асыра бастаған. 1998 жылдың
желтоқсанында мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақылық
активтері есебінен алғашқы рет қазақстандық акционерлік қоғамдарының
акциялары сатып алынды.
Қазақстанның зейнетақымен қамтамасыз етудің қазіргі жүйесі 2005 жылы 1
маусымнан бастап әрекет етуші Қазақстан Республикасында зейнетақы
қамтамасыз ету туралы Заңында бекітілген 1, 2 б.. Қазіргі кезде
республикада зейнетақылық қамтамасыз етудің еңбек және жинақтық жүйелері
қатарласып қызмет етуде. Ол бірінші суретте берілген.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің негізгі звенолары: жинақтаушы зейнетақы
қорлары, зейнетақы активтерін басқару бойынша компаниялар, банктер-
кастодиандар.
Жинақтаушы зейнетақы қорлар - бұл ашық не жабық типтегі акционерлік қоғам
формасында құрылған заңды тұлғалар. ²Қазақстан Республикасының зейнетақылық
қамсыздандыру туралы² Заңына сәйкес ЖЗҚ (ННПФ) зейнетақы жүйесінде орталық
звено болып табылады 4, 3б.. Олар салымшылармен жұмысты, зейнетақы
келісім-шарттарын жасайды, зейнетақы жарналары инвестициялық табыс
аударымдарына жеке есеп-шот жүргізеді, сондай-ақ салымшылар алдындағы
қордың міндеттемелерін ұйымдастырады. Қор өз қызметі үшін комиссиондық
сыйақылар алады, өз салымшылары мен мемлекеттік құрылым алдында есеп
береді, халық ішінде түсіндірме жұмыстарын жүргізеді, өтініштерін
қарастырады, салымшының өлімімен немесе шетелге кетуімен байланысты
сұрақтарды шешеді.
Ағымдық кезеңде Қазақстанның зейнетақы жүйесі мемлекеттік және жеке
бөліктерден құралғандықтан, нарықта мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы
қорынан басқа Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры (МЖЗҚ) қызмет етеді
және Қазақстан Республикасының Үкіметімен белгіленген тәртіпте
салымшылардың тек міндетті зейнетақы аударымдарын жүргізіп, зейнетақыны
алушыларға төлемдерді жүзеге асырады. Қазіргі уақытта Мемлекеттік
жинақтаушы зейнетақы қорын жекешелендірудің мүмкін нұсқалары әзірленуде.
Қазақстан Республикасының зейнетақы қорын реттеу бойынша комитеті
Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорын жекешелендірудің мүмкін нұсқауларын
әзірлеген. Комитетке әр түрлі компаниялардың, соның ішінде шетел
компанияларының өкілдері МЖЗҚ потенциалды инвесторлар үшін жеткілікті
тартымды кәсіпорын болғандықтан жекешелендіру туралы ұсыныспен жиі келеді.
Мемлекет болса МЖЗҚ жекешелендіруге әлі дайын емес.
Әзірленіп жатқан нұсқалардың ішінде республика үшін екеуі ғана анағұрлым
артықшылыққа ие. Біріншісі МЖЗҚ-ны стратегиялық инвесторға мемлекет
меншігінде акциялар пакетінің үлесін сақтай отырып сатуды қарастыру.
Екіншісі- мемлекетте блоктаушы акция пакетін сақтап МЖЗҚ-ны сату. Екі
жағдайда да Ұлттық комиссияда бағалы қағаздар және олардың қаржылық нарықта
баға белгісі бойынша болашақ кәсіпорынның акцияларының листингі
қарастырылады.
МЖЗҚ сатқан жағдайда жұмыс істеуші Заңнаманың өзгеруін талап ететінін
ескеру керек.
Сурет 1. Қазақстан Республикасының зейнетақылық қамсыздандыру жүйесі
Зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруын жүргізетін ұйым инвестициялық
қоржын құрылымының нормаларын сақтап бағалы қағаздар түрлерін заңнамамен
рұқсат берген жинақталған зейнетақы активтерін орналастырумен айналысады.
Қазақстанда бұндай ұйымдарға зейнетақы активтерді басқару бойынша Комитет –
ЗАИБАҰ жатады 4, 3 б..
ЗАИБАҰ – бұл жинақтық зейнетақы қорларының активтерін инвестициялауды іске
асыратын ұйым болып табылады. Олар заңды тұлға, бағалы қағаздар нарығыының
кәсіби қатысушылары болып табылады, инвестициялық портфельдің қалыптасу
нормаларын сақтай отырып заңнамамен рұқсат етілген бағалы қағаздарға
зейнетақы қорлары активтерін орналастырумен айналысады. Жинақтық зейнетақы
қорларымен ЗАИБАҰ ортасында өзара қатынастар қордың активтерін басқару
келісім шарты негізінде қалыптасады. Келісім шарт қорытындысы туралы
шешімді қабылдау тәртібі жарғыда сипатталады. Зейнетақы қорлары үшін
Ұлттық Банктің депозиттері бойынша жеке тұлғаларға проценттік ставка бағыт
болып есептеледі. ЗАИБАҰ –дың белгіленген табыстылыққа жету үшін кепіл
ретінде оның активтері саналады, ол сенімді басқару келісім шартында
айқындалады. ЗАИБАҰ-дың негізгі функциясы - салымшылардың ақшаларын тиімді
орналастыру және табыстың максимальды мүмкіндігі деңгейін қамтамасыз ету
мақсаттарында ішкі және сыртқы халықаралық қаржылық рыноктардағы жағдайды
қадағалау.
Банк–кастодиандар зейнетақы активтерінің сақталуы мен қаражаттар
қозғалысының жедел қызмет көрсетуін қамтамасыз етеді. ЗАИБАҰ–мен
келісім–шарт жасаумен қатар зейнетақы қоры банк–кастодианмен келісім–шарт
жасауы қажет. Банк–кастодиандардың қызметі зейнетақы активтерін
шоғырландыру бойынша барлық операцияларыдың есебін жүргізуде, оларды
орналастыруда, инвестициялық табыс алуда, сонымен қатар ЗАИБАҰ қызметі мен
оның есепшоттарының жағдайы туралы қорды ақпараттандыруда тұжырымдалады.
Банк қаражаттарды мақсатты қолдануда және инвестициялау лимиттерін сақтауда
да бақылау жүргізеді 4, 4 б..
Зейнетақы жарналары Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорына не мемлекеттік
емес зейнетақы қорының біріне салынады. Мемлекеттік емес зейнетақы қорының
біреуі өз активтерін зейнетақы қорына зейнетақы активтерінің жағдайы туралы
есептемелерді тұрақты тапсыратын арнайы құқықты иеленуші
банк–кастодиандарда сақтауы керек. Зейнетақы қорларын инвестициялауды
ЗАИБАҰ жүргізеді. Зейнетақы қоры, банк–кастодиан мен ЗАИБАҰ арасында үш
жақты келісім құрылады. Зейнетақы активтерін салудың әрбір жеке жағдайы
үшін зейнетақы қоры, банк–кастодиан мен ЗАИБАҰ –ның өкілдерімен қол
қойылатын инвестициялық шешім қабылданады. Зейнетақы активтерін
орналастыруды басқарудың бұндай күрделі механизмі азаматтардың зейнетақы
жинақтарының анағұрлым жоғарғы деңгейлі қорғалуын қамтамасыз ету мақсатымен
құрылған. 2003 жылдан бастап зейнетақы активтерін орналастыру құқығын
міндетті түрде мемлекеттік өкілетті органдармен бекітілген норматив
талаптарына жауап беретін және қажетті лицензияларды алған жинақтаушы
зейнетақы қорлары иеленеді.
Зейнетақы қорлары басқа қаржылық ұйымдарға қарағанда қатаң мемлекеттік
реттеуге алынған.Жинақтаушы зейнетақы жүйесін реттеу мына үш негізгі бағыт
бойынша жүргізіледі:
ЖЗҚ институционалдық формасын реттеу;
ЖЗҚ қаржылық шаруашылық қызметін реттеу, сонымен қатар олардың
жұмыстарының залалсыз болуын қадағалайды;
ЖЗҚ инвестициялық портфелінің құрылымын реттеу;
ЖЗҚ активтерінің құрылымын қалыптастыру белгілі жағдайға жеткеннен кейін
пассивтерінің нақты соммасы төленуіне байланысты. Жарналардың түсуі мен
төлемдердің басталуы арасында, сонымен қатар жарналардың түсу мерзімі
аяқталуы мен зейнетақы төлеу уақыты аралығында бірнеше жылдар бар. Ол ЖЗҚ-
на ұзақ мерзімді және орта мерзімді қаржылық инвестицицялар жасауға
мүмкіндік береді. Тұрақты экономикалық және саяси жағдайда инвестициялық
ресурстардың кейбір бөлігі қысқа мерзімді салымдарға бағытталады.
ЖЗҚ коммерциялық ұйым болып табылады, сондықтан да максималды пайда алуға
ұмтылады. Пайданы өтімді емес қарыз міндеттемелерінің жоғары табысының
айырымы мен салымы жоғары өтімді пассивті міндеттемелерінің аз
төлемдерінен алады. Зейнетақы қорлары активтері мен пассивтерін қор және
олардың қатысушылары арасындағы балама принципі негізінде келістіреді.
Сонымен жинақтаушы зейнетақы қорлары қаржы нарығында салыстырмалы түрде
жаңа институционалды инвесторлар болып табылады. Жинақтаушы зейнетақы
жүйесі мемлекеттің қанағаттанарлықсыз әлеуметтік қамсыздандыруына қарсы
құрылуына негізделген және оның дамуы корпорациялардың жоғары білікті
жұмысшы күшін тарту талабы есебінен өріс алды. Жинақтаушы зейнетақы қорлары
қаржы институты ретінде халықтық ақша қаражаттарын ұлттық экономикаға
инвестициялау үшін аккумуляциялау мүмкіндігін береді. Бұл бөлімде зейнетақы
қорларының макро-микроэкономикалық қызметтері анықталды.
1.2 Жинақтық зейнетақы жүйесін басқару қағидаттары
Портфельдік қалыптастыру кезінде түрлі қасиеттері бар құнды қағаздар
арасындағы пропорцияны анықтау қажет. Классикалық консервативті (тәуекелі
аз) портфельді құрудың негізгі қағидалары мыналар: консервативтілік,
диверсификациялау және жеткілікті ликвидтіліктің қағидалары 12, 19б..
Консервативтілік қағидасы басым ықтималдылығы бар тәуекелді үлестен мүмкін
болатын шығындар сенімді активтердің табыстарымен жабылатындай жоғары
сенімді және тәуекелді үлестер арасындағы өзара байланысын ұйғарады.
Мұндай жағдайда инвестициялық тәуекел негіз сомма бөлігінің шығынына емес,
ол тек қана жоғары табысты жеткіліксіз алудан тұрады. Тәжірибе
көрсеткендей, клиенттердің көбісі депозиттік мөлшерлемесі бірден екіге
дейін шамасында ауытқитын сенімгерліктің жоғары категориясындағы
банкілерінің табысымен қанағаттанады.
Диверсификациялау қағидасы портфельдік инвестициялаудың негізгі қағидасы
болып келеді. Диверсификация бір құнды қағаздар бойынша мүмкін болатын
көлемді емес табыстар басқа қағаздар бойынша көлемді табыстарымен өтеу
арқасында тәуекелді төмендетеді. Іскерлік активтілігінің циклдық
ауытқуларының синхронділігін болдырмау мақсатында бір-бірімен тығыз
байланыспаған, әр түрлі саласындағы құнды қағаздарды портфельге қосу
арқасында тәуекелділіктің минимумі пайда болады.
Оптималды мөлшері - сегізден жиырмаға дейін құнды қағаздардың түрлері.
Диверсификация активті сегменттер арасында да, олардың ішінде де қолданылуы
мүмкін. Мысалы, мемлекеттік қысқа мерзімді облигациялар мен қазыналық
міндеткерлікті түрлі сериядағы құнды қағаздар арасында диверсификациялауға
болады, корпоративті құнды қағаздар үшін - әр түрлі эмитенттер акциялары
арасында. Жеңілдетілген диверсификация мәнді анализсіз бірнеше құнды
қағаздар арасында қаражатты бөлуден тұрады. Қоржындағы қаражаттың
жеткілікті көлемі салалық және аудандық диверсификацияны өткізуге жағдай
жасайды. Салалық диверсификацияда бір саладағы өнеркәсіптің қағаздары
жағына қарай қоржынның басым болып түсуіне жол берілмеуі тиіс, әйтпесе
бүтіндей бір салада дағдарыс басталуы мүмкін. Мысалы, дүние жүзі нарығында
мұнай бағасының түсуі, сонымен қатар бүкіл мұнай қайта қорыту кәсіпорындағы
акциялар бағасының төмендеуіне әкеп соқтыруы мүмкін, ал бұл өз кезегінде
инвестициялық қоржыгға кері әсер етеді. Солай сияқты бір аудандағы
кәсіпорындарға да қатысты болады. Бір уақыттағы акциялар бағасының
төмендеуі саяси тұрақсыздықтың, ереуілдердің, табиғи апаттардың және т.б.
нәтижесінде болуы мүмкін. Корреляциялық анализ әдістері қоржындағы әр түрлі
құнды қағаздар арасында оптималды баланс табуға жол береді.
Жеткілікті ликвидтілік қағидасы ақшалай қаражатқа деген клиенттердің
сұраныстарын қанағаттандырарлықтай дәрежеден төмен емес тез жасалынатын
активтердің үлесін қоржынға сақтап тұру үшін жағдай жасайды. Тәжірибе
көрсеткендей, қаражаттың нақты бір бөлігін ликвидті (табысы азырақ болса да
) құнды қағаздар ұстау тиімдірек, ол өз кезегінде нарық конъюнктурасының
өзгеруіне және жеке тиімді ұсыныстарына тез жауап беруге мүмкіншілік
береді.
Портфельді құрастыру сұрағын қарастырғанда, инвестор олармен басқаратындай
өзіне параметрлерді анықтау қажет :
- портфельдің оптималды типін таңдау қажет;
- өзіне тиімді портфельдің табысы мен тәуекелдің үйлесімділігін бағалау
және сәйкесінше әр түрлі дәрежедегі тәуекелі мен табысы бар құнды қағаздар
портфелінің салмағын анықтау;
- қоржынның алғашқы құрамын анықтау;
- әрі қарай қоржынды басқару сызбасын таңдау 19, 93б..
Инвестициялық портфельді қалыптастыру міндеті өз клиенттердің қаржы
ресурстарын аккумуляциялауымен және оларды капиталдар нарығында
пайдалануымен айналысатын зейнетақы қорлары үшін актуалды. Зейнетақы
қорларының инвестициялық қоржының қалыптастыру бірнеше жолдармен жүзеге
асады:
- оны құру мақсатын қалыптастыру және олардың приоритеттілігін ( оның
ішінде, маңыздырақ – дивидендтерді үнемі алып отыру әлде активтер
бағасының өсуі), тәуекел дәрежесін, минималды кірісін, болатын кірісінен
бас тартуын және т.б. анықтау;
- қаржы компаниясын таңдау (ол отандық немесе шетелдік фирма болуы мүмкін:
шешімді қабылдау кезінде фирма абыройын, фирманың қаржылық жағдайы туралы
ақпараттың болуы; фирма ұсынатын қоржын түрлері, оның табыстылығы,
қолданылатын инвестициялық құралдардың түрлері, т.б. критерийлерді
пайдалануға болады);
- инвестициялық есепті жүргізетін банкті таңдау.
Зейнетақы қорының инвестициялық портфелін қалыптастыру кезіндегі құнды
қағаздарды тиімдірек бөлуді статистикалық әдістер арқылы жүзеге асыруға
болады. Оның негізгі элементтері активтерді бағалау, инвестициядық шешім,
портфельді оптимизациялау және нәтижелерді бағалау болып келеді. Жалпы осы
жағдайда жүйелі тәуекел мен табыстылық бір-бірімен байланысты болу керек.
Құнды қағаздарға инвестиция тәуекелі күтілетін маңызынан кірістің бас
тартуының ықтималдылығымен анықталады. Кірістің болжамды мәнісін
инвестициядан кірістің динамикасы туралы статистикалық мәліметтерді қайта
құру негізінде анықтауға болады. Ал тәуекелді болатын кірістен ортақ
квадратикалық бас тарту ретінде 40, 16 б..
Табыс пен тәуекелдің абзал үйлесімі тәуекелдің әсерін төмендеуге жағдай
жасайтын салымдарды диверсификациялау жолымен, активтердің көп бөлігі бар,
зейнетақы қоры арқылы жүзеге асады.
Зейнетақы қорлардың активтерді тиімсіз басқарудан шығын тәуекелдерін
төмендету мақсатымен мемлекет зейнетақы резервтерін қаражатын орналастыру
тәртібін орнатады.
Қорлар зейнетақы активтерін өз бетінен немесе басқару компаниясы арқылы
басқаруды жүзеге асыра алады. Зейнетақы қорларының ативтерін мемлекеттік
құнды қағаздарға, банктік депозиттерге және басқа да инвестициялау
объектілеріне орналастыруды заңға сәйкес қорларымен жүзеге асырылады.
Зейнетақы жиналым қаражаттарын басқару компанияларына тасымалдау заңға
сәйкес сенімді басқару шарты негізінде ғана қорымен жүзеге асырылады. Бұл
жағдайда зейнетақы резервтерін және зейнетақы жиналым қаражаттарын сенімді
басқаруға берілгенмен, басқару компанияларына оларға деген жеке меншік
құқығы берілмейді 42,35 б..
Қорлардың, зейнетақы ережелеріне сәйкес құрылған, зейнетақы резервтерін
орналастыру, қатысушылар мүддесіндегі зейнетақы резервінің өсуі және
сақталуы мақсатымен ғана жүзеге асырылуы тиіс. Қорлар зейнетақы резервтерін
орналастыруды басқару компаниясы арқылы ұйымдастырады. Ол өз кезегінде қор
берген қаражатын қайтаруды қамтамасыз етуі қажет. Басқару компаниясы заңға
сәйкес өзіне жүктелген міндеттерін атқармаған жағдайда қор алдында жауап
береді. Мұндай жағдайда басқару компаниясы қордың міндеттері бойынша
қатысушылар алдында жауап бермейді.
Осыған орай зейнетақы қорларының активтерін басқаруының негізгі
ерекшеліктерін бөліп көрсетуге болады 18, 7 б..
Біріншіден, зейнетақы қорларының активтері зейнетақы жүйесінің
қатысушыларының зейнетақы жарнасынан тұрады. Сондықтан да активтерді
басқару нәтижелері тікелей пропорционалды түрде болашақ зейнеткерлердің
инвестициялық кірістеріне әсер етеді, яғни инвестициялық кірістерді алу
зейнетақы төлемдерің көбейтуге мүмкіндік жасайды.
Екіншіден, зейнетақы активтерінің ұзақмерзімділігі және көлемдігі басқару
құрылымдарына бұларды экономикада активті қолдануға мүмкіндік береді.
Үшіншіден, инвестициялайтын активтер көлемдерінің жеткілікті болжамы
инвестициялау процессін тиімді жоспарлауға мүмкіндік береді.
Төртіншіден, зейнетақы қорларының активтерін инвестициялау қоржынды
инвестициялау болып табылады.Сол уақытта бұл процесс белгілі бір дәрежеде
мемлекетпен реттелуі мүмкін. Мұндағы инвестициялық қаржылар зейнетақы
жүйесінің қатысушыларына тиесілі болғандықтан,олардың сақталынуына кепілдік
берілуі тиіс.Содықтан да активтерді басқару кезінде қоржынды
инвестициялаудың қағидаларын ескеру қажет .
Бесіншіден, зейнетақы қорының активтерін басқаруының мақсаты берілген
тәуекел дәрежесі негізінде максималды табыстарымен қамсыздандыратын
қоржын құру болып табылады.
Алтыншыдан, зейнетақы қорының инвестициялық портфелін тиімді басқару
мынадай факторлар негізінде жүзеге асады: құнды қағаздар нарығының
қалыптасуы, оның қызметінің нақты мерзімі, нарық статистикасы 20,66 б..
Зейнетақы активтерінің инвестициялық мәні бәріне белгілі. Шетелде
зейнетақы қорларының активтері инвестициялық ресурстардың маңызды құрамдас
бөлігі болып табылады, себебі зейнетақы қорларының көмегімен бос ақша
ресурстары жұмыс капиталы ағынына айналады.
Бүгінгі таңда экономикада зейнетақы қаражаттарын пайдалану проблемалары
тек Қазақстанда ғана емес, сонымен бірге Америкада, Германияда да –
зейнеткерлер үлесі көбейіп, ал оларды қаржыландыратын қызметкерлердің үлесі
аз елдердің барлығында да талқыланып отыр. ХВҚ (Халықаралық валюталық қор)
бағалауынша, 2010 жылға қарай зейнетақылық жүктеме коэффициенті (65 жас
және одан жоғары тұлғалар санының 15-64 жастағы тұлғалар санына қатынасы)
Германия мен Италияда 30 %-дан жоғары асады, Ұлыбритания, Францияда - 25%-
ды, АҚШ-та 20 %-ды құрайды.
Соңғы онжылдықтағы басым тенденция зейнетақы жүйесінің бөлу принципінен
жинақтауға көшуі болып отыр. Бұл жүйенің артықшылықтары нарықта оның барлық
қатысушылары үшін “ойын ережелерін” нақты сақтау арқылы зейнетақы
активтерін тиімді басқару есебінен жүзеге асуы мүмкін.
Жинақтаушы зейнетақы қорларының инвестициялық саясаты мемлекет бекіткен
инвестициялық шектеулер есебімен инвестициялық пайданы қамтамасыз ету
мақсатында қорға шоғырландырылған ақша қаражаттарын пайдаланудың негізгі
бағыттарын таңдауды ұйғарады. Инвестициялық саясат инвестициялау
мақсаттарын таңдау, инвестициялау объектілерін таңдау, инвестициялау
пропорцияларын бекіту сияқты критерийлерды қарастыру тиіс.
ЖЗҚ инвестициялық саясатының мақсатты бағытын таңдау қажеттілігі былайша
түсіндіріледі: ЖЗҚ инвестициялық ресурстары салынуы мүмкін активтердің әр
түрі бір-бірінен екі балама бойынша ерешеленеді:тиімділік пен сенімділік.
Табыстылық пен сенімділік барлық ЖЗҚ инвестициялық қызметінің мақсатты
нұсқауларының мазмұнын анықтайды. Осы мақсаттарға сай олар өздерінің
инвестициялық стратегияларын құрып және қаржы құралдарын салудың бағыттарын
таңдайды. Егер шет елдерде ЖЗҚ көбі бірқалыпты стратегияны таңдаса, ал
Қазақстанда консервативті инвестициялық саясат көп қолданылады.
“Қазақстан Республикасының зейнетақымен қамтамасыз ету Заңына”
толықтырулар мен өзгертулер 2003 жылдың басында кіргізілген. Бұл заң
зейнетақы жүйесінің концептуалдық негіздерін қарастырған. Егер алдыңғы
заңнама зейнетақы қызметі нарығында негізгі үш қатысушыларды қарастырса:
зейнетақы қорлары, ЗАИБАҰ мен кастодиан-банктер, ал қазіргі заң зейнетақы
қорларына өздерінің активтерін өз бетінше басқаруға құқық береді, бұл
ЗАИБАҰ қызметін концептуалды өзгертеді. Жаңа заңнамаға сай зейнетақы
қорлары өз бетінше басқарып қана қоймай, сонымен қатар басқаруды бірнеше
басқарушыларға, оның ішінде шетелдіктерге де тапсыра алады. Компанияның
активтерінің қай бөлігі тиімді басқарылатыны осылай жақсы көрінеді деп
ұйғарылады.
Жасалған заңнамадағы жаңа зейнетақы жүйесін құрған кезде мүдделердің
қарамақайшылық прблемаларын шешу үшін зейнетақы активтерін басқару бойынша
қызмет зейнетақы қорларының қызметінен бөлінген еді, зейнетақы қорларына
өздерінің активтерін салымшыларды тарту арқылы өсірген тиімді, бұл кезде
қорға жоғары тәуекелді және табыстылығы жоғары қаржылық құралдарды алу
ұсынылады. ЗАИБАҰ мен зейнетақы қорларының арасындағы қызметтердің бөлінісі
бұл проблеманы шешеді және зейнетақы жүйесінің тәуекелділігін төмендетуге
көмектеседі 4, 3 б..
Бүгінгі таңда зейнетақы активтерін өзін-өзі басқару бойынша заңнамасына
түзетулердің енгізілуі ұлттық зейнетақы жүйесінің бірыңғай стандарттарға
көшуіне мүмкіндік береді. Сонымен бірге, ЗАИБАҰ қызметі үшін қордың
шығындары азаяды, өйткені ЗАИБАҰ-ға сыйақыларды мұндай көлемде төлеуге
нарық әлі толықтай дамымаған. Бірақ басқа жағынан алып қарайтын болсақ,
зейнетақы жүйесі дамыған сайын әлемдік нарыққа интеграциялануы мүмкін.Бұл
көзқарас тұрғысынан зейнетақы қорлары үшін сыртқы нарыққа шығуға қиындық
туғызу мүмкін, өйткені ол үшін көптеген ресурстар қажет, оның ішінде
техникалық жабдықтау, ақпараттық қолдау, персонал, жинақталған тәжірибелі
потенциал. Сондықтан уақыт өте келе кейбір зейнетақы қорлары ЗАИБАҰ арқылы
басқаруға оралуы мүмкін. Мұның бәрі қаржылық нарық пен қордың өзінің алға
қарай дамуымен байланысты.
Экономиканы модернизациялау үшін нарық қатынасының логикасы ірі
инвестициялық ресурстарының мобилизацияның қажеттілігін анықтайды.Реалды
секторға, әлеуметтік және білім бағдарламаларына бағытталатын олар мемлекет
тарапынан жан-жақты қолдауды қажет етеді, ал басқа қайнар көздерін
қалыптастырудағы ауыртпалықтарының барлығын жеке инвесторлар көтеру қажет.
Қазіргі уақытта шетелдерінің қаржылық көмегінің қысқаруын ескере отырып,
басымды міндеті Қазақстан Республикасының экономикасына азаматтардың қаржы
ресурстарын тартуға жағдай жасауға болып келеді. Мемлекеттің инвестициялық
саясатқа араласуы төрт негізгі мақсатты көздейді 23, 32б.:
Біріншіден, нарықта құнды қағаздар операциясы арқасында ақша массасын
реттеу, бұл мақсат үшін мемлекет мемлекеттік құнды қағаздар үлесі бойынша,
депозитті институттар активтерінің құрылымында, минималды лимитті орнату
(бәріне бұрын коммерциялық банкілер).
Екіншіден, құнды қағаздар нарығында мемлекет операциясының арқасында
бюджеттік салымдарының тұрақты қайнар көздерінің қалыптасуы. Мұндай
жағдайда мемлекет қаржы институтының бүкіл типтер активтерінің құрылымында
мемлекеттік құнды қағаз үлесі бойынша минималды лимитті қалыптастыра алады.
Мұндай инвестициялық портфельді реттеу шарасы тұрақты бюджеттік тапшылық
жағдайында енеді.
Үшіншіден, қаржы нарығының сенімгерлігін, қаржы институттар операцияларының
тәуекелінің төмендеуі арқасында арттыру. Бұл мақсатқа жету үшін мемлекет
бекіте алады:
- инвестициялаудың өзінің лимиті, тәуекелді инвестициялардың максималды
үлесін шектеу және т.б.
- резервті сақтандыру қорларына минималді міндетті аударымның лимиті.
Төртіншіден, мемлекет ішінде инвестициялық қызметті ынталандыру. Мұндай
мақсатпен институциялық инвесторлар үшін максималді лимиттер қалыптасады.
Мемлекет қажетті жағдайда мүдделері Қазақстан Республикасыны мен оның
азаматтарының ұлттық мүдделеріне қайшы келетін инвесторлар үшін мықты
тосқаулдар жасауы қажет.
Ынталандыру, мадақтау, жеңілдіктер режимін жасау және т.б. әдістерімен бір
қатарда қолдануы қажет мемлекеттік басқаруының ерекше әдісі болып келеді.
ҚР экономикасы үшін инвестициялар оны әрі қарай көтеру мен дамытуға қажет.
Сондықтан да инвестициялық қызметті жүзеге асыру үшін сәйкес келетін
қағидалар жүйесі өзіне мынаны қосып алуы қажет: инвестициялардың мақсатқа
бағытталуы, оның тиімділігі, жүйелілігі, уақыттылығы, инвестициялық
қызметтің икемділігі мен реттелуі, әлеуметтік, экологиялық, экономикалық
қауіпсіздігі.Бұл қағидалар жүйесі инвестициялық қызметтің дәлелі, бағдары
ретінде қызмет 5теді және оның көмегімен инвестициялау процессі реттеледі
және бағытталады. Қағидалар3жүйесі инвестицияның нақты мақсаттарын орындау
үшін керек, ал иевестициялық қызметтің басты және негізгі мақсатK терең
экономикалық дағдарыстан шығу, өмір сүру сапасын жақсартатын, салауатты
өмір салтын қалыптастыратын, оның негізінде активті өмір ұзақтығын
қалыптастыратын, білім мен мәдениеттін деңгейін көтеретін жоғары тиімді
экономика құру.
Капиталының едәуір жоғары өсімі тән зейнетақы қоры инвестициялық институт
болып табылады...жеке зейнетақы қоры қаржы нарығының 26% құрады 22,
40б. .
Олардың инвестициялық қызметі міндетті болып келеді, ал оның нәтижелері
салымын инфляциялық құнсыздылығы мен қаржылық катаклизімдерінен ең
болмағанда сақтауын қамтамасыз етуі қажет. Бұндай жағдайда инвестициялаудың
арнайы ережелері мен шарттары қолданылады.Олар активті түрде Қазақстанда
қалыптасады. Зейнетақы қорлары қаражатының инвестициялау тәртібі реттелуі
қажет.Инвестициялау институцианалді, функционалды үйлесімге,
диверсификациялау қағидаларына, ақшалай кірістер мен төлем уақытының
үйлесімділігіне негізделген қор міндеттемелерін мен құрылымдарды(asset
liability approach) есепке ала отырып жүзеге асырылуы тиіс. Сандық реттеу
мен саналық қағидалары мұқият дәлелденген болуы қажет;өйткені олар
зейнетақы қорларының қауіпсіздігі мен кірістілігіне қатысты болды. Өзіндік
инвестициялау шектелу қажет, егер сәйкес кепілдіктер жоқ болса. Зейнетақы
қорларының шетелдік капитал салымдарының либерализациясы саналы басқарым
шешімдерінің пәні ретінде қолдау табуы қажет.
Мемлекеттің зейнетақы қорларының қызметіне бақылау дәрежесі зейнетақы
жүйесінің кірісі бойынша маңызды фактор болып табылады. Көп жағдайда
мелекеттің өзі басқаратын тиімділігі жеке басқару компаниялары басқаратын
тиімділігінен төмен. Ол менеджерлер алдына қойылатын мақсаттарының
әртүрлілігімен түсіндіріледі. Мемлекеттік қорларда саяси аспектілерінің
күшті әсері байқалады: соның нәтижесінде инвестициялар мұнда үкіметті
несиелендіру жағына қарай салыстырмалы төмен пайыз көрсеткішімен ысырылған.
Сонымен қатар мемлекеттік қор міндетті түрде мемлекетпен ғана басқарылатын
ұйым емес. Әртүрлі мемлекеттерде мемлекет араласуының дәрежесі әртүрлі.
Мынадай нұсқаулар қарастырылған:
-түрлі мемлекеттерде ЖЗҚ активтерін басқарудағы мемлекеттің қатысу дәрежесі
әртүрлі.Тікелей мемлекеттік басқаруда жинақтаушы зейнетақы шотындағы
қаражат мемлекеттік бюджеттің бөлігін құрайды немесе жеке пул құрайды.
Активтердің көп бөлігі еліміздің мемлекеттік қарыз қағаздарына
инвестицияланады, мемлекеттік банк депозитінің шотына аударылады немесе
мемлекеттік инвестициялық жобалар арасында бөлінеді.
Нарықтық қағидалары негізінде мемлекеттік басқаруда қор қаражатын
мемлекет басқарады, бірақ инвестициялық шешімді шенеуніктер емес,
мемлекеттік қызметке (Канада) шақырылған мамандар шығарады.Мұндай
сызбанұсқа тәуекел бағасын және инвестициялық стратегияны жобалауды
ұйғарады, сонымен қатар әртүрлі варияцияларды иемдене алады.Мәселен,
басқарушы қаражатының тек аз бөлігімен айналысады, ал қалған бөлігі базалық
сызбанұсқа арасында таралады (Сингапур,Фиджи). Сонымен қатар қор аудандық
қағида бойынша бөліне алады. Мұнда әрбір аудан өз басқарушыны шақырады
(Боливия) 43, 45б..
Сыртқы басқару реттеудің қатаң әдістерімен қатар жүреді және қор қаражатын
сыртқы басқарушымен басқаруды болжамдайды. Сонымен қатар мемлекет
инвестициялық қоржының құрылымына қатар шектеуліктер қояды. Нормативтер
инвестициялау стратегиясын және қолжетімді құралдар санын таңдауға шек
қояды. Осы кезде инвестициялық қоржын негізінен нарықтық құнды қағаздарды
алынады (Уругвай).
Елімізді, мемлекеттің минималды қатысуымен, сыртқы басқаруы басқару
жүйесінің тиімдірек түрі болып келеді. Мұндағы тиімділік басқарушылар
арасындағы бәсекелестікке негізделеді және капиталдың дамыған нарығын және
халықтың инвестициялық мәдениетін талап етеді (Австралия).
Әрбір әдісті жасау мүмкіндігі тікелей мемлекет дамуының ерекшеліктерімен
байланысты болады. Капитал нарығының толық жойылуы немесе тиімсіздігі
жағдайында тікелей мемлекеттік басқару зейнетақы қоры қаражаттарын бөлу
әдістерінің тиімдірек түрі болып келеді. Сонымен қатар көп жағдайда
мемлекеттік зейнетақы қорының активтерін пайдалану тиімділігі жеке
басқарушы компаниялардың басқару тиімділігінен төмен болып келеді.
Көп жағдайда басқарылым капитал нарығының ірі қатысушылары шегінде арнайы
құрылған компания арқылы жүзеге асады. Басқарушы менеджерлер міндетіне
инвестициялық қоржынды басқару, жеке немесе клиенттік шоттарды басқару
кіреді.
Дамушы және зейнетақы жүйесін реформалайтын мемлекеттерде көбінесе бір
компания және бір инвестициялық стратегия болады, яғни барлық қорының
салымшылары ұқсас қоржыны иемденеді. Мұндай таңдауға реттеудің маңызды
шығындары және мемлекет пен басқарушы компаниялар жұмысының мониторингі
себеп болады, одан басқа берілген жағдайда жеке шоттарды басқару
қажеттілігі болмайды, ал есеп коллективті шоттар деңгейінде жүргізіледі.
Маңызды өзіндік ерекшелігі активтерді басқару құрылымын жетілдіру мемлекет
жағынан көп шығындарды қажет етпейтін болып келеді 5, 101-104 б. .
Инвестициялық портфель табыстылығын анықтауда маңызды рөл, сонымен қатар
оның құрамы атқарады.Іс жүзінде барлық мемлекеттік зейнетақы жүйелерінде
үкімет қорларды қаражатының көп бөлігін мемлекеттің қарыздық құралдарына
және банктің депозиттік шотына аударуды міндеттейді. Кейбір мемлекеттерде
бұл қаражат аударудың бірден бір бағыты болып келеді. Мұнда нарық
активтеріне биржалық котировкаларымен екілік нарығы жоқ мемлекеттік қарыз
қағаздары(жеке жағдайда, қағаздар зейнетақы қоры үшін арнайы шығарылуы
мүмкін) сонымен қатар депозиттік шоттар(негізінен мемлекеттік банкілерде
ашылатын) жатады.Дегенмен, депозиттер жалпы жағдайда нарықтық емес
активтер(депозиттік емес сертификаттар шығарудан басқасы) болып келеді.
Инвестициялық портфель құрылымын реттеу кезінде олар көбінесе мемлекеттік
қағаздармен бір классқа бірігеді, сондықтан да берілген классификацияда
нарықтық активтерге жатады.
Кесте 2
Әр түрлі мемлекеттерде инвестициялық портфельдің құрылымы, %
Мемлекеттер Қарыздық құралдар Нақты активтер
Мем.қарыз Несие акциялар Жылжыма-лы
депозиттер қамтамасыздан мүлікбасқ
ған облигациялар аактивтер
1 2 3 4 5
АҚШ 100 0 0 0
Оңт.Корея 89 3 3 6
Жапония 63 17 19 0
Малайзия 63 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz