Мектеп жасына дейінгі балаларды туған жердің табиғатын сүйюге және қорғауға үйрету
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1.Мектеп жасына дейінгі балаларды туған жердің табиғатын сүйюді және қорғауды түсіндіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1 Мектеп жасына дейінгі балаларды туған жердің табиғатын сүйюді және қорғауды түсіндіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Мектеп жасына дейінгі балаларға туған жердің табиғатын аялау мен қорғауға тәрбиенің алатын орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
2. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатты аялау мен қорғауға тәрбиелеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.1 Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатқа деген сүйіспеншіліктерінің қалыптасуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15 2.2 Табиғатты аялау мен қорғауға тәрбие берудегі ұлы ағартушылардың алаты орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2.3. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатты аялау мен қорғауға тәрбиелеу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1.Мектеп жасына дейінгі балаларды туған жердің табиғатын сүйюді және қорғауды түсіндіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1 Мектеп жасына дейінгі балаларды туған жердің табиғатын сүйюді және қорғауды түсіндіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Мектеп жасына дейінгі балаларға туған жердің табиғатын аялау мен қорғауға тәрбиенің алатын орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
2. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатты аялау мен қорғауға тәрбиелеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.1 Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатқа деген сүйіспеншіліктерінің қалыптасуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15 2.2 Табиғатты аялау мен қорғауға тәрбие берудегі ұлы ағартушылардың алаты орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2.3. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатты аялау мен қорғауға тәрбиелеу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
Өзіңнің туған ауылыңның, қалаңның табиғатын сүю, тұрған жеріңді қадірлеу-Отанға деген сүйіспеншілікті қалыптастырудың, патриоттық сезімге тәрбиелеудің негізі. Табиғатқа ұқыпты қарауға, оның байлығын молайтуға деген ынталылықты ең балғын шақтан бастап тәрбиелеу қажет.Тәрбиешінің алдында тұрған міндет-балаларды табиғатқа араластыру, оны сезім мен әрекет арқылы қабылдауға мүмкіндік беру. Балаларды табиғатты бақылауға, оның қарапайым көріністеріндегі керекті бейнелерді көре білуге, жануарлармен және өлі табиғат құбылыстары арасында көзге көрінетіндей байланыстар орната білуге үйрету қажет. Егерде тәрбиеші жергілікті жердің табиғаты мен ондағы ересек адамдардың қызметін өзі білген жағдайда ғана, бұл міндеттерді орындай алатын болады. Баланың қоршаған шындықты тануы- табиғаттағы заттармен құбылыстардың оның сезім мүшелеріне әсер етуі процесінде көрінетін түйсіктен басталады. Балаларды табиғатпен таныстырудың негізінде көрнекілік, табиғаттағы заттар мен құбылыстардың, олардың сезім мүшелеріне тікелей әсер етуі тиіс деуге болады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың табиғатпен таныстыру әдістерінің жалпы сипаттамасы. Табиғатты тануға және балалардың әр-түрлі дағдылармен іскерлікті алуына басшылық ете отырып, сан алуан әдістер мен тәсілдерді қолданады. Әдістер мен тәсілдерді таңдап алу программаның мазмұнына және мектеп жасына дейінгі балалар айналасындағы табиғатқа бақылау орнына, объектіге, сондай-ақ балалардың жасына, олардың жинақтаған тәжірибесіне байланысты болмақ. Дидактикалық ойы н,көрнекіліктерді,ойыншықтарды көрсету -балалардың табиғатты тануына үлкен роль атқарады.
Естиярлар топтарындағы балаларды табиғатпен таныстыру экскурсияда,серуендерде, ойында және баулу жолымен жүргізіледі.
Тәрбиешінің табиғаттың түрлі құбылыстары және заттар жайындағы әңгімесі балалардың білімін едәуір молайтады. Тәрбиешінің әңгімесі сәбилер тобына қарағанда естияр, ересек және мектепке даярлық топтарында көбірек орын алады.
Тәрбиеші балалардың бақылағандарын толықтырып отырулары керек және қабылдауға болмайтын объектілермен құбылыстармен таныстыруы жөн. Кейде бақылағандарды әңгімемен толықтыру қажеттігі туады. Мысалы: балалар серуен кезінде құмырсқалардың илеуін көрді. «Олар не істеп жатыр?»-деп сұрады балалар. «Кәнеки, байқап көрелік»-деп тәрбиеші, бақылау процесінде құмырсқаның қайда жорғалап бара жатқанын түсіндірді. Құмырсқаларды аз уақыт бақылағаннан соң, тәрбиеші құмырсқалардың тіршілігі жөнінде әңгімелеп беруі тиіс.
Мұның бәрі олардың жетілуіне жағымды әсер етеді, дүниені материалистік тұрғыдан тануларына негіз жасайды. Еңбек балалар бақшасында жер участкесіндегі және табиғат мүйісіндегі кейде сабақтардағы өсімдіктер мен жануарларды күнделікті күтуде қолданылады. Бірақ балалардың еңбегін өз мақсатына айналдырып қолдануға болмайды. Қандай да болмасын бір еңбек дағдыға тәрбиелей отырып, табиғат жөніндегі білімдерді бір мезгілде кеңейте және бекіте түскен жөн.
Курстық жұмысының мақсаты:
Курстық жұмысының тақырыбы мен мақсатына байланысты төмендегідей міндеттер қойдық:
Балабақша балаларының ақыл-ойы, танымдық қабілетін, қасиеттерін, табиғатқа көзқарастарын қалыптастыру
- жалпы білім беретін мектептерде, оқушыларға көркемдік білім беру және талғам мен тәлім –тәрбие жұмыстарын жетілдіру.
Білім беру стандартына және типтік оқу жоспарына байланысты сурет, музыка, биология экология пәндерінің оқыту деңгейін жақсарту.
- курстық жұмысының тақырыбына сәйкес бастауыш пен жоғары сынып оқытушыларыныа әдістемелік нұсқау ұсыну.
Курстық жұмысының теориялық маңыздылығы:
Зерттеу жұмысының нәтижелері педагогика ғылымының саласы тәрбие беру ісін байытып оның теориялық мазмұны және деңгейлік сипаттамаларын дамытуға үлес қосады.
Курстық жұмысының тәжірибелік құндылығы:
Өнер арқылы қоршаған орта табиғат сұлулығынан ләззат алу, оны сезінуге, оқушылардың шын көркемдіктен жалған көркемдікті ажырата білуге, яғни сұлулықты қабылдауға, түсінуге талпындырады. Жеке тұлғаның дүниетанымын қалыптастыруға және мұғалімдердің тәрбие беру ісіе көмегін тигізеді.
Зерттеудің мәні: Балабақшадағы тәрбие берудің мазмұнын педагогикалық тұрғыдан талдау.
Зеттеуіміздің кезеңдері:
Бірінші кезең - теориялық ізденіс пен әдебиеттерді талдай отырып, курстық жұмысының ғылыми аппаратын айқындау, зерттеу жұмысының бағдарламасын жасау. Екінші кезең - жинақталған материалға талдау жасау арқылы оның ғылыми нәтижесін (талдау) қортындылау.
Үшінші кезең - тәрбие беруде ұлттық өнердің кеңістік пен уақыт тұрғысынан танымдық-тәрбиелік маңызын және болашақ мұғалімдерді осы істерге баулу.
Зерттеу обьектісі:
Балабақшада білім беру мен тәрбие негіздері.
Курстық жұмысының базасы:
Курстық жұмысының құрылымы:
Зерттеу жұмысымыз кіріспе, екі тарау, қорытынды, пайдаланған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың табиғатпен таныстыру әдістерінің жалпы сипаттамасы. Табиғатты тануға және балалардың әр-түрлі дағдылармен іскерлікті алуына басшылық ете отырып, сан алуан әдістер мен тәсілдерді қолданады. Әдістер мен тәсілдерді таңдап алу программаның мазмұнына және мектеп жасына дейінгі балалар айналасындағы табиғатқа бақылау орнына, объектіге, сондай-ақ балалардың жасына, олардың жинақтаған тәжірибесіне байланысты болмақ. Дидактикалық ойы н,көрнекіліктерді,ойыншықтарды көрсету -балалардың табиғатты тануына үлкен роль атқарады.
Естиярлар топтарындағы балаларды табиғатпен таныстыру экскурсияда,серуендерде, ойында және баулу жолымен жүргізіледі.
Тәрбиешінің табиғаттың түрлі құбылыстары және заттар жайындағы әңгімесі балалардың білімін едәуір молайтады. Тәрбиешінің әңгімесі сәбилер тобына қарағанда естияр, ересек және мектепке даярлық топтарында көбірек орын алады.
Тәрбиеші балалардың бақылағандарын толықтырып отырулары керек және қабылдауға болмайтын объектілермен құбылыстармен таныстыруы жөн. Кейде бақылағандарды әңгімемен толықтыру қажеттігі туады. Мысалы: балалар серуен кезінде құмырсқалардың илеуін көрді. «Олар не істеп жатыр?»-деп сұрады балалар. «Кәнеки, байқап көрелік»-деп тәрбиеші, бақылау процесінде құмырсқаның қайда жорғалап бара жатқанын түсіндірді. Құмырсқаларды аз уақыт бақылағаннан соң, тәрбиеші құмырсқалардың тіршілігі жөнінде әңгімелеп беруі тиіс.
Мұның бәрі олардың жетілуіне жағымды әсер етеді, дүниені материалистік тұрғыдан тануларына негіз жасайды. Еңбек балалар бақшасында жер участкесіндегі және табиғат мүйісіндегі кейде сабақтардағы өсімдіктер мен жануарларды күнделікті күтуде қолданылады. Бірақ балалардың еңбегін өз мақсатына айналдырып қолдануға болмайды. Қандай да болмасын бір еңбек дағдыға тәрбиелей отырып, табиғат жөніндегі білімдерді бір мезгілде кеңейте және бекіте түскен жөн.
Курстық жұмысының мақсаты:
Курстық жұмысының тақырыбы мен мақсатына байланысты төмендегідей міндеттер қойдық:
Балабақша балаларының ақыл-ойы, танымдық қабілетін, қасиеттерін, табиғатқа көзқарастарын қалыптастыру
- жалпы білім беретін мектептерде, оқушыларға көркемдік білім беру және талғам мен тәлім –тәрбие жұмыстарын жетілдіру.
Білім беру стандартына және типтік оқу жоспарына байланысты сурет, музыка, биология экология пәндерінің оқыту деңгейін жақсарту.
- курстық жұмысының тақырыбына сәйкес бастауыш пен жоғары сынып оқытушыларыныа әдістемелік нұсқау ұсыну.
Курстық жұмысының теориялық маңыздылығы:
Зерттеу жұмысының нәтижелері педагогика ғылымының саласы тәрбие беру ісін байытып оның теориялық мазмұны және деңгейлік сипаттамаларын дамытуға үлес қосады.
Курстық жұмысының тәжірибелік құндылығы:
Өнер арқылы қоршаған орта табиғат сұлулығынан ләззат алу, оны сезінуге, оқушылардың шын көркемдіктен жалған көркемдікті ажырата білуге, яғни сұлулықты қабылдауға, түсінуге талпындырады. Жеке тұлғаның дүниетанымын қалыптастыруға және мұғалімдердің тәрбие беру ісіе көмегін тигізеді.
Зерттеудің мәні: Балабақшадағы тәрбие берудің мазмұнын педагогикалық тұрғыдан талдау.
Зеттеуіміздің кезеңдері:
Бірінші кезең - теориялық ізденіс пен әдебиеттерді талдай отырып, курстық жұмысының ғылыми аппаратын айқындау, зерттеу жұмысының бағдарламасын жасау. Екінші кезең - жинақталған материалға талдау жасау арқылы оның ғылыми нәтижесін (талдау) қортындылау.
Үшінші кезең - тәрбие беруде ұлттық өнердің кеңістік пен уақыт тұрғысынан танымдық-тәрбиелік маңызын және болашақ мұғалімдерді осы істерге баулу.
Зерттеу обьектісі:
Балабақшада білім беру мен тәрбие негіздері.
Курстық жұмысының базасы:
Курстық жұмысының құрылымы:
Зерттеу жұмысымыз кіріспе, екі тарау, қорытынды, пайдаланған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.
Пайдаланылған әдебиеттер
1.Қазақстан Республикасының "Білім туралы заңы" 27.VII – 2007ж. Алматы.2007.
2.Қазақстан Республикасының Орта білімді дамыту тұжырымдамасы. «Ана тілі». 19 маусым. 1987ж
3.Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы. Астана, 26 желтоқсан. 2003.
4. Назарбаев Н.Ә. 2007 жылғы «Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы», Алматы, 2007ж. Білім баспасы.
5.Оқу-тәрбие үрдісінде инновациялық әдіс-тәсілдерді пайдалану-заман талабы. Республикалық ғылыми конференция материалдары Қаз Ұ.У.2004
6.Инновациялық оқытудың педагогикалық шарттары. Алматы, 2006 Қ.А.Иассауи атындағы ХҚТУ Шымкент ғылыми-әдістемелік конференцияның материалдар жинағы, Шымкент 2004.
7.Сабыров Т.А. Оқушылардың оқу белсенділігін арттыру жолдары. Алматы «Мектеп». 1978ж.
8.Сәрсенбаев Т. Ұлттық сана-сезім мен ұлттық қадір-қасиет. Алматы, 1990ж.
9.Савин Н.В.Педагогика., Москва, 1990.
10. М.Жұмабаев.Педагогика. "Рауан" баспасы 1993ж.
11. Мектептегі тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі. Алматы.1999ж.
12.Қазақстан Республикасының мелекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты. Астана 2002ж.
13. Эстетикалық мәдениет «Қазақстан мектебі» журналы 10, 2002ж.
14.Ұзақбаева С. Тамыры терең тәрбие. Алматы. Білім. 1995ж.
15.Сухомилинский В.А. «Балаға жүрек жылуы». Алматы 1976ж.
16.С.Дүйсебаев. Жаңа педагогикалық технология - бастауыш мектеп. №2, 2003.
17.Сағымбаев.Ә. Бейнелеу өнері сабағында шығармашылықты қалыптастыру. Алматы 2001.
18.М.Ералиева. Бастауыш сатыдағы оқу - тәрбие үрдісінде, Алматы, 2005.
19.Ө.Танабаев. Эстетикалық тәрбиемен ұштастыру, Алматы 1999.
20.Н.Нұрмұхаметова. Эстетикалық тәрбие берудегі табиғаттың маңызы «Бастауыш мектеп» журналы №11 2004ж.
21.Н.С.Тілеуханов. Эстетикалық тәрбие қалыптастыру. «Бастауыш мектеп» журналы, 1997ж. 7.
22.Ү.Мелдебекова, Т.Әлсатов. Оқушыларға эстетикалық тәрбие берудегі музыканың рөлі. Шымкент 2001ж.
23.Қ.Жарықбаев. Эстетикалық тәрбие туралы. Алматы 2002ж.
24.Роза Марғауина. Сазнаманың сыры мол. Алматы 2001ж.
25.3.Айдарова. Бейнелеу өнері белестері. Алматы 1999 ж.
26.Педагогикалық ізденіс. Алматы, "Рауан"баспасы. 199О.
27.Ш.А.Амонашвили. Оқушыларға көзқарас және білім берудің сипаты. М., 1991.
28.В.Ф.Шаталов. Жаппай орта білім беру талабы. М., 1992.
29.Г.Ширашева. Оқушыларға көркемдік-эстетикалық тәрбие беру. М., 2001.
30.Ә.Нынанбаев, Т.Әбжанов. Ой. Ақыл. Адамгершілік. Алматы."Білім" 1994ж.
1.Қазақстан Республикасының "Білім туралы заңы" 27.VII – 2007ж. Алматы.2007.
2.Қазақстан Республикасының Орта білімді дамыту тұжырымдамасы. «Ана тілі». 19 маусым. 1987ж
3.Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы. Астана, 26 желтоқсан. 2003.
4. Назарбаев Н.Ә. 2007 жылғы «Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы», Алматы, 2007ж. Білім баспасы.
5.Оқу-тәрбие үрдісінде инновациялық әдіс-тәсілдерді пайдалану-заман талабы. Республикалық ғылыми конференция материалдары Қаз Ұ.У.2004
6.Инновациялық оқытудың педагогикалық шарттары. Алматы, 2006 Қ.А.Иассауи атындағы ХҚТУ Шымкент ғылыми-әдістемелік конференцияның материалдар жинағы, Шымкент 2004.
7.Сабыров Т.А. Оқушылардың оқу белсенділігін арттыру жолдары. Алматы «Мектеп». 1978ж.
8.Сәрсенбаев Т. Ұлттық сана-сезім мен ұлттық қадір-қасиет. Алматы, 1990ж.
9.Савин Н.В.Педагогика., Москва, 1990.
10. М.Жұмабаев.Педагогика. "Рауан" баспасы 1993ж.
11. Мектептегі тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі. Алматы.1999ж.
12.Қазақстан Республикасының мелекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты. Астана 2002ж.
13. Эстетикалық мәдениет «Қазақстан мектебі» журналы 10, 2002ж.
14.Ұзақбаева С. Тамыры терең тәрбие. Алматы. Білім. 1995ж.
15.Сухомилинский В.А. «Балаға жүрек жылуы». Алматы 1976ж.
16.С.Дүйсебаев. Жаңа педагогикалық технология - бастауыш мектеп. №2, 2003.
17.Сағымбаев.Ә. Бейнелеу өнері сабағында шығармашылықты қалыптастыру. Алматы 2001.
18.М.Ералиева. Бастауыш сатыдағы оқу - тәрбие үрдісінде, Алматы, 2005.
19.Ө.Танабаев. Эстетикалық тәрбиемен ұштастыру, Алматы 1999.
20.Н.Нұрмұхаметова. Эстетикалық тәрбие берудегі табиғаттың маңызы «Бастауыш мектеп» журналы №11 2004ж.
21.Н.С.Тілеуханов. Эстетикалық тәрбие қалыптастыру. «Бастауыш мектеп» журналы, 1997ж. 7.
22.Ү.Мелдебекова, Т.Әлсатов. Оқушыларға эстетикалық тәрбие берудегі музыканың рөлі. Шымкент 2001ж.
23.Қ.Жарықбаев. Эстетикалық тәрбие туралы. Алматы 2002ж.
24.Роза Марғауина. Сазнаманың сыры мол. Алматы 2001ж.
25.3.Айдарова. Бейнелеу өнері белестері. Алматы 1999 ж.
26.Педагогикалық ізденіс. Алматы, "Рауан"баспасы. 199О.
27.Ш.А.Амонашвили. Оқушыларға көзқарас және білім берудің сипаты. М., 1991.
28.В.Ф.Шаталов. Жаппай орта білім беру талабы. М., 1992.
29.Г.Ширашева. Оқушыларға көркемдік-эстетикалық тәрбие беру. М., 2001.
30.Ә.Нынанбаев, Т.Әбжанов. Ой. Ақыл. Адамгершілік. Алматы."Білім" 1994ж.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1.Мектеп жасына дейінгі балаларды туған жердің табиғатын сүйюді және
қорғауды
түсіндіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...6
1.1 Мектеп жасына дейінгі балаларды туған жердің табиғатын сүйюді және
қорғауды
түсіндіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Мектеп жасына дейінгі балаларға туған жердің табиғатын аялау мен
қорғауға тәрбиенің алатын
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 7
2. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатты аялау мен қорғауға
тәрбиелеу ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.1 Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатқа деген сүйіспеншіліктерінің
қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15 2.2 Табиғатты аялау мен
қорғауға тәрбие берудегі ұлы ағартушылардың алаты
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.3. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатты аялау мен қорғауға тәрбиелеу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..37
Кіріспе
Өзіңнің туған ауылыңның, қалаңның табиғатын сүю, тұрған жеріңді
қадірлеу-Отанға деген сүйіспеншілікті қалыптастырудың, патриоттық сезімге
тәрбиелеудің негізі. Табиғатқа ұқыпты қарауға, оның байлығын молайтуға
деген ынталылықты ең балғын шақтан бастап тәрбиелеу қажет.Тәрбиешінің
алдында тұрған міндет-балаларды табиғатқа араластыру, оны сезім мен әрекет
арқылы қабылдауға мүмкіндік беру. Балаларды табиғатты бақылауға, оның
қарапайым көріністеріндегі керекті бейнелерді көре білуге, жануарлармен
және өлі табиғат құбылыстары арасында көзге көрінетіндей байланыстар орната
білуге үйрету қажет. Егерде тәрбиеші жергілікті жердің табиғаты мен ондағы
ересек адамдардың қызметін өзі білген жағдайда ғана, бұл міндеттерді
орындай алатын болады. Баланың қоршаған шындықты тануы- табиғаттағы
заттармен құбылыстардың оның сезім мүшелеріне әсер етуі процесінде
көрінетін түйсіктен басталады. Балаларды табиғатпен таныстырудың негізінде
көрнекілік, табиғаттағы заттар мен құбылыстардың, олардың сезім мүшелеріне
тікелей әсер етуі тиіс деуге болады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың табиғатпен таныстыру әдістерінің жалпы
сипаттамасы. Табиғатты тануға және балалардың әр-түрлі дағдылармен
іскерлікті алуына басшылық ете отырып, сан алуан әдістер мен тәсілдерді
қолданады. Әдістер мен тәсілдерді таңдап алу программаның мазмұнына және
мектеп жасына дейінгі балалар айналасындағы табиғатқа бақылау орнына,
объектіге, сондай-ақ балалардың жасына, олардың жинақтаған тәжірибесіне
байланысты болмақ. Дидактикалық ойы н,көрнекіліктерді,ойыншықтарды көрсету
-балалардың табиғатты тануына үлкен роль атқарады.
Естиярлар топтарындағы балаларды табиғатпен таныстыру
экскурсияда,серуендерде, ойында және баулу жолымен жүргізіледі.
Тәрбиешінің табиғаттың түрлі құбылыстары және заттар жайындағы әңгімесі
балалардың білімін едәуір молайтады. Тәрбиешінің әңгімесі сәбилер тобына
қарағанда естияр, ересек және мектепке даярлық топтарында көбірек орын
алады.
Тәрбиеші балалардың бақылағандарын толықтырып отырулары керек және
қабылдауға болмайтын объектілермен құбылыстармен таныстыруы жөн. Кейде
бақылағандарды әңгімемен толықтыру қажеттігі туады. Мысалы: балалар серуен
кезінде құмырсқалардың илеуін көрді. Олар не істеп жатыр?-деп сұрады
балалар. Кәнеки, байқап көрелік-деп тәрбиеші, бақылау процесінде
құмырсқаның қайда жорғалап бара жатқанын түсіндірді. Құмырсқаларды аз уақыт
бақылағаннан соң, тәрбиеші құмырсқалардың тіршілігі жөнінде әңгімелеп беруі
тиіс.
Мұның бәрі олардың жетілуіне жағымды әсер етеді, дүниені материалистік
тұрғыдан тануларына негіз жасайды. Еңбек балалар бақшасында жер
участкесіндегі және табиғат мүйісіндегі кейде сабақтардағы өсімдіктер мен
жануарларды күнделікті күтуде қолданылады. Бірақ балалардың еңбегін өз
мақсатына айналдырып қолдануға болмайды. Қандай да болмасын бір еңбек
дағдыға тәрбиелей отырып, табиғат жөніндегі білімдерді бір мезгілде кеңейте
және бекіте түскен жөн.
Курстық жұмысының мақсаты:
Курстық жұмысының тақырыбы мен мақсатына байланысты
төмендегідей міндеттер қойдық:
Балабақша балаларының ақыл-ойы, танымдық қабілетін,
қасиеттерін, табиғатқа көзқарастарын қалыптастыру
- жалпы білім беретін мектептерде, оқушыларға көркемдік білім беру
және талғам мен тәлім –тәрбие жұмыстарын жетілдіру.
Білім беру стандартына және типтік оқу жоспарына байланысты сурет,
музыка, биология экология пәндерінің оқыту деңгейін жақсарту.
- курстық жұмысының тақырыбына сәйкес бастауыш пен жоғары сынып
оқытушыларыныа әдістемелік нұсқау ұсыну.
Курстық жұмысының теориялық маңыздылығы:
Зерттеу жұмысының нәтижелері педагогика ғылымының саласы тәрбие
беру ісін байытып оның теориялық мазмұны және деңгейлік сипаттамаларын
дамытуға үлес қосады.
Курстық жұмысының тәжірибелік құндылығы:
Өнер арқылы қоршаған орта табиғат сұлулығынан ләззат алу, оны
сезінуге, оқушылардың шын көркемдіктен жалған көркемдікті ажырата білуге,
яғни сұлулықты қабылдауға, түсінуге талпындырады. Жеке
тұлғаның дүниетанымын қалыптастыруға және мұғалімдердің тәрбие
беру ісіе көмегін тигізеді.
Зерттеудің мәні: Балабақшадағы тәрбие берудің мазмұнын педагогикалық
тұрғыдан талдау.
Зеттеуіміздің кезеңдері:
Бірінші кезең - теориялық ізденіс пен әдебиеттерді талдай отырып,
курстық жұмысының ғылыми аппаратын айқындау, зерттеу жұмысының
бағдарламасын жасау. Екінші кезең - жинақталған материалға талдау жасау
арқылы оның ғылыми нәтижесін (талдау) қортындылау.
Үшінші кезең - тәрбие беруде ұлттық өнердің кеңістік пен уақыт
тұрғысынан танымдық-тәрбиелік маңызын және болашақ мұғалімдерді осы істерге
баулу.
Зерттеу обьектісі:
Балабақшада білім беру мен тәрбие негіздері.
Курстық жұмысының базасы:
Курстық жұмысының құрылымы:
Зерттеу жұмысымыз кіріспе, екі тарау, қорытынды,
пайдаланған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.
1 Мектеп жасына дейінгі балаларды туған жердің табиғатын сүйюді және
қорғауды түсіндіру
1. Мектеп жасына дейінгі балаларды туған жердің табиғатын сүйюді және
қорғауды түсіндіру
Балалар балабақшадағы тірі табиғат мүйісі- мектеп жасына дейінгі
балаларды табиғат пен көрнекі және әрекетті түрде таныстырудың ең қажетті
жағдайларының бірі. Балалардың табиғат туралы нақтылы білім молаяды. Тірі
объектімен танысқан кезде олардың бақылағыштығы, табиғатқа деген
қызығушылығы арта түседі. Табиғат мүйісін күтіп баптаған кезде еңбекке
бейімденудің және еңбексүйгіштік, тірі затқа аялай қарау көзқарасы,
тапсырылған іске деген жауапкершілік сияқты бала бойында бағалы қасиеттер
қалыптасады..
Бөлмеде өсетін өсімдіктер үйдің ішін көріктендіреді,сонымен бірге
білімі және тәрбиелік міндеттерді іске асыруға өте қолайлы. Бөлме
өсімдіктері арқылы балалар өсімдіктермен жалпы танысады,бағып- күту,оларды
түптеп және қайта отырғызу арқылы еңбекке дағдыланады.
Сәбилердің екінші тобындағы балалар ағаштың жапырақтары жасыл және сары
болатынын білуі тиіс. Сары жапырақтардың ағаштан үзіліп түсетінін білу
керек.
Екінші топтағы балаларды еңбекке баулу. Олар тәрбиешілерімен бірге
құстар мен балықтарға жем береді,гүлдердің жапырақтарын сүртеді.Өз
участіктерін жинауға көмектеседі. Тәрбиешінің тапсыруы бойынша, балалар
жапырақ түсе бастаған кезде, өздері білетін ағаштардан түскен жапырақтарды
жинап,өзара түсі,пішіні жағынан салыстырады. Ағаштың жапырағына қарап
ажырат ойындарын ойнайды.
Мектепке даярлық тобы. Балалардың еңбегін ұйымдастыру олардың жасына
байланысты. Сәбилердің бірінші тобында балалар тек тәрбиешінің өсімдіктерді
қалай күтуін бақылайды, ал сәбилердің екінші тобында бұл жұмысқа олардың
өздері қатысады. Естияр топта барлығын тәрбиешінің бақылауымен кезекшілер
орындайды. Мектепке даярлық тобында кезекшілерден басқа балалар
өсімдіктермен жануарларды күтуде жеке дара бақылаулар жүргізеді. Бақылау-
мақсатқа бағытталған қабылдау, сезім мен тиімділіктің бірлігі көрінетін
танымдық күрделі процес. Анализаторлардың бірлесе іс-әрекет жасауы
тәрбиешінің сөздері негізінде балаларда нақтылы білімдер пайда болады,
ойлауы, тілі жетіледі. Табиғатқа деген көзқарастары ынта-ықыластары
сүйіспеншілікке, әдемілікті сезінуге тәрбиеленеді.
Тәрбиешінің табиғи объектілермен табиғат құбылыстарын бақылау
ұйымдастыруы мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстырудағы
негізгі тәсілі болып табылады. Объектіге және балаларды жасына байланысты
бақылаулар бірнеше минутқа созылатын мезгілдік және бірнеше күнге,бір
аптаға дейін созылатын ұзақ болуы да мүмкін. Еңбектің маңызы. Еңбек-
балалар бақшасында тәрбиелік- білімдік жұмыстың әдісі ретінде маңызды орын
алады. Балалар заттармен және табиғат құбылыстарымен тікелей араласа
отырып, ол жөнінде нақтылы білім алады. Өсімдіктің өсіп жетілуі мен оларды
адамның күтуінің арасындағы кейбір байланыстарды анықтайды.
2. Мектеп жасына дейінгі балаларға туған жердің табиғатын аялау мен
қорғауға тәрбиенің алатын орны
Дегенмен...жекелеген ғалымдардың білім беру, тәрбиелеу мәселелеріне
арналған еңбектерінде баланы дамыту жолдары, табиғаттың оқу - тәрбие
үрдісіндегі орны мен қазақ халқының психологиясына ғана тән қасиет
-табиғатты құдірет көзі деп қараған халық педагогикасының тарихына арналған
ғылыми зерттеу жұмыстары жоқ емес. Айталық, қазіргі педагогика саласында
мектеп жасына дейінгі балалар мен бастауыш класс оқушыларына еліміздің
ғажайып табиғаты арқылы тәлім - тәрбие беру мәселелерімен педагог тәлімгер
Қазына Аймағамбетова нысаналы да пәрменді шұғылданып жүр. Ғалымның бастауыш
сынып балаларына тірі табиғат жайында ұғым беру мәселесіне арналған ғылыми
еңбегі осы тұрғыда зерттеу жұмысымен шұғылданушы ізденушілер, аспиранттар
үшін сындарлы дүние. Өйткені бұл еңбек республика көлемінде бастауыш сынып
балаларына табиғат жайында түсінік беру мақсатын діттеген, жергілікті
табиғат ерекшелігіне сай ана тілінде жазылған тұңғыш зерттеу жұмысы.
Сондай-ақ тәлімгердің алты жасар және төменгі класс балаларына арналған
Айналадағы дүниемен таныстыру, Табиғаттануды оқыту және бала тәрбиесі
және басқа еңбектерінде сәбиді айналадағы дүниемен таныстыру, балаларға
өзін қоршаған табиғат туралы алғашқы ғылыми ұғым беру мәселелері жүйелі
қарастырылады. Әдіскердің ұсынысы табиғатпен таныстыруды бағдарлама
талабына сай жоспарлап, оны ашық аспан аясында бақылау, сабақ, серуен,
саяхат, табиғаттағы еңбек барысында жүзеге асыруды, түрлі әдіс -
тәсілдерді, әсіресе көрнекіліктерге негіздей отырып жүргізуді ұсынады.
Білікті ұстаз -ғалымның қай еңбегінде болмасын балаларды табиғатпен
таныстыру үрдісінің негізгі әдісі ретінде объектіні тікелей бақылауға мән
беріледі. Осы мақсатпен ғалымның педагогтарға нақтылы көмек көрсететін өте
- маңызды сабақ, серуен, саяхат, ойын, еңбек жұмыстарының үлгі жоспарлары
мен бағдарламалары негізінде, көп іздену қорытындысынан туған Жылдың төрт
мезгілі (1981 ж.) диафильмі құнды құрал.
Алпысыншы жылдардан кейінгі кезде, балабақшаларда балаларды табиғатпен
таныстырудың негізгі құралдарының бірі Жыл он екі ай кітабы болды. Жыл
он екі ай кітабы 1965 жылдан бермен қарай жарық көріп келе жатқан әдеби
күнтізбек. Жинақтағы әңгіме, өлең, ертегі, жұмбақ, жаңылтпаш Қыс, көктем,
жаз, қыс, күз атты бөлімдерге топтастырылған. Талай жылдардан бері жарық
көріп келе жатқан бұл әдеби күнтізбекте өсімдіктер мен жануарлар дүниесі
жайында түсінік қазақ балаларының ақыл-ойын, тілін дамыту мақсатында сәби
қызығарлықтай етіп, кестелі тілмен жазылған. Оның құндылығы соншалық,
бүгінгі күнге дейін мектеп жасына дейінгі балалар мен төменгі сынып
оқушыларының сүйсіне тыңдап, қызықтап оқитын кітабының бірі екендігін
тәжірибе көрсетіп отыр.
Республика көлемінде мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамыту
мәселелерімен шұғылданушы педагог - ғалым Бәшен Баймұратованың еңбектерінде
табиғат тәрбие құралы ретінде орын алады.Тәлімгердің балабақшадағы тәрбие
бағдарламасына сай қазақ балалар әдебиетінің озық туындылары Біздің
кітап (1—11) деген атпен херстоматиялық құрал болып, біріншісі 1974 жылы,
екіншісі 1976 жылы, кейін өңделіп 1984 жылы жарыққа шықты. Біздің кітапқа
енген көркем шығармалардың көлемі шағын, тілі жеңіл, сәбидің түсінігіне
лайық.
Біздің кітапқа, Күз, Жаңбыр жауғанда, Көктемгі түн, Жазды күні
т. б. балалардың жыл мезгілі жайында алған білімдерін бекіту мақсатында
қолдану тиімді, қазақ жазушыларының бір топ өлең - тақпақтары енген.
Сондай - ақ ғалымның Балалар әдебиетінін хрестоматиясы (1978 ж) атты
еңбегі балалардың табиғат, қоғам құбылыстары жайындағы түсініктерін әрі
карай кеңейтіп, тереңдетуді көздеген. Кітапқа халық ауыз әдебиеті
нұсқалары, табиғат құбылыстары мен жыл мезгілдерінің ауысуына байланысты
ауа - райының өзгеруін шебер суреттеген, Абай өлеңдерінен бастап қазіргі
авторларды да қамтыған бірқатар шығармалар берілген. Балабақша тәрбиешісіне
арналған Өзіміз оқып үйренеміз, Суретті қазақ тілі атты кітаптарында
балаларға табиғат жайында түсінік беретін сабақ жоспарлары, ойын, жұмбақ-
тақпақ, әңгіме үлгілері берілген.
Өлі және тірі табиғат нысандарына деген қызығушылық өте ерте
жастан қалыптаса бастайды. Балалар бәрін байқайды: орман алқабындағы
еңбекшіл құмырсқалар илеуін қалың шөптегі кіп-кішкентай өрмекшіні, ағаш
басындағы ұяларды т.б.
Балалардың көңілін табиғаттағы маусымдық өзгерістер, түстердің
ашықтығы, әр түрлі дыбыстар, иістер тартады. Олар өздеріне жаңа әлем ашады:
барлығын қолмен ұстап қарауға, иіскеуге, егер жағдай болса дәмін көруге
тырысады.
Баланың айнала қоршаған табиғатқа қызығушылығын ескере отырып,
экологияға деген сүйіспеншілік, қорғаушылықты тәрбиелеу керекпіз. Ең
маңыздысы біздің табиғатты сүюіміз және соны балаларға жеткізуіміз, біз та-
биғатсыз өмір сүре алмайтынымызды балаға түсіндіру. Қазіргі таңда
балалардың дамуында экологиялық біліктілігіміздің, жаңа технологиялардың
маңызы ерекше. Экологиялық тәрбие адамгершілік тәрбиесімен өте тығыз
байланысты. Әсемдіктен сусындау, оны қабылдау, түсіне және сезіне білу
адамгершілік негіздерді қалыптастыруға көмектеседі. Оның міндеттері күрделі
де сан алуан. Экологиялық тәрбие балалардың сезімдері мен санасына ықпал
жасап, көзқарастары мен нанымдардың орнығуына жәр-демдесе отырып, оның
дүниетанымын қалыптастыруға елеулі үлесін қосады. Тіпті балаларға
табиғаттағы адамдар еңбегінің маңыздылығын көріп, бағалауды үйретеміз.
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде, мақсатты серуендер мен
саяхаттарда ойындарды қолдану көп жетістіктерге жеткізді. Ойын тәр-биешілер
мен мектеп жасына дейінгі балалардың оқу әрекетінің өзара байланысты
технологиясы десек те болады. Экологиялық дамытудың түпкі мақсаты оның
сапалы болуы.
Осы оқу іс-әрекеттерді тиімдідұрыс пайдалануы мектеп жасына
дейінгі баланы жан-жақты дамыта отырып,білімді игеруге қызығушылықтарын
тудырады. Балалар оқу іс-әрекетінде алған білімдерін іс-жүзінде
тәжірибелерде өздері жасап, нәтижесін көреді. Мысалы: өсімдікке ауа қалай
енетінін анықтауды қызыға орындайды.
Балабақша, мектеп сахнасына арналған Ә. Табылдиев, А. Меңжановалардың
Әр қашан күн сөнбесін (1977), Әдеби музыкалық кеш ұйымдастыру
тәжірибесінен (1967) атты еңбектерінде балаларға табиғат құбылыстары,
өсімдік - жануарларға арналған өлең - тақпақ , жұмбақтар берілген.
Жас бала өмірінің образы табиғат аясында (серуен, саяхат, еңбек
негізінде) өтеді. Бала табиғатпен еріксіз тілдесіп, оның сырларын ұғынады.
Ол бала үшін зор таным, дүниетанудың тұңғыш баспалдағы деп қарайды
тәлімгер. Баланың тілін ұстартып, ақыл-ойын, адамгершілік талғамын дамытуда
әсіресе жұмбақтарды пайдаланудың мәні ерекше. Жұмбақ - ой гимнастикасы
дейді педагог.
Шакура Майғаранованың Алты жастағы оқушыларды ұзартылған күн тобында
тәрбиелеу методикасы (1988 ж.) кітабында тәрбиешілер мен ата-аналарға
кеңестер, балаларды табиғатпен таныстыру жоспарлары, ойын, еңбек, әңгіме
үлгілері берілген. Мысалы Тиын мен кірпі, Кемпірқосақ, Жауын, Араның
ұясы, т. б. Тіл дамыту, еңбек, ән, бейнелеу өнері сабақтары ашық аспан
аясында, табиғатпен таныстыру сабағымен тығыз байланыста болуы керек. Алты
жастағы баланы табиғат сырымен (жұпар иісі аңқыған гүл, жасыл желек
жамылған ағаш, қалықтап ұшкан құс) таныстыру арқылы олардың бойында туған
жерінің табиғатына деген сүйіспеншілік сезімін оятады. Табиғаттың сан алуан
сырларын түсіндіру арқылы бала сұлулықты көріп-біліп оған қуанады,
адамгершілік, мейірбандылық сезімдері қалыпасады. Сондықтан да табиғат
құбылыстарына бақылауды жүйелі түрде серуен, саяхат, сабақ кезінде жиі
ұйымдастырып тұру қажет.
1964 жылы Ресей бағдарламасының негізінде, республика көлемінде тұңғыш
рет балабақша бағдарламасы қазақ тілінде жарық көрді, бағдарлама қосымша
өзгерістер мен жаңалықтар да енгізілді. Мысалы: Балаларды айналамен және
табиғатпен таныстыру бөлімінде жергілікті табиғат ерекшелігіне сай,
республика көлемінде өсетін өімдіктер мен мекендейтін жануарлар, жыл
мезгілдерінің ауысуына байланысты адамдар еңбегі мен өмір тіршілігінің
өзгеріп отыруының енгізілгенін баяндайды.
Халық педагогика ғылымының мәселелерімен шұғылданушы педагогика ғылымының
докторы, ғалым Серғазы Қалиевтың халық дәстүрлерін оқу-тәрбие ісінде
қолдануға арналған ғылыми мәні зор еңбектері бар. Ғалым табиғатты
қорғаудағы біздің ата-бабаларымыздың бай тәжірибесі мен ой-сезімі жайында
түсінік береді. Ертеден - ақ, сауатсыз кездің өзінде қазақ халқы табиғатты
аялай білген. Қазақ халқының табиғатқа сүйіспеншілігін, олардың аңыз-
ертегілерінен, мақал-мәтелден, ою - өрнектерінен байқауға болады. Мысалы,
түс киіз бен сырмаққа, текеметке түсірілген өрнектер даланың хош иісті гүл
бәйшешегін, бұлақ суларын, тау жоталарын немесе арқар мүйізді, құс
тұмсығын, қарлығаштың қанатын елестетуі тегіннен тегін емес. Сондай - ақ
халық емшілері жануарлардың емдік қасиеттерін байқап тәжірибеде кеңінен
қолданған. Мысалы, күйкентайдың ұясын, борсықтың терісі мен майын өкпе
ауруларына, иттің жүнін құлақ ауруларына немесе жылан, құрбақамен қорқытып,
шошытып емдеу, т. б. Халық арасынада хайуанаттар мен жәндіктерді сақтау
жөнінде ежелден қалыптасқан әртүрлі ырымдар бар. Ата-бабаларымыз
қарлығаштың ұясын бұзсаң үйің өртенеді, құмырсқаның илеуін бассаң аяғың
сынады, аққуды, тырнаны атуға болмайды, шөпті жұлма, көктей соласың деген
сияқты әртүрлі тыйым-ырымдарын баланы табиғатты қорғау мақсатында
пайдаланған. Табиғатта басы артық нәрсе жоқ. Бір жәндікті құрту басқа
бірнеше жәндіктің тіршілігіне хауіп төндіруі сол арқылы адам баласының күн
көрісіне нұқсан келтіру деген сөз. Адамның қиялына қанат бітірген тек
табиғат қана
Сондай-ақ ғалым Қазақ тәлім-тәрбиесі атты еңбегінде табиғатқа сыр мен
сымбат тәрбиесі ретінде қарайды. Мәселен, Бала тілі шыға бастаған кезден-
ақ өзін қоршаған ортаның ішкі сырларын отбасының үлкендерінен сұрап-білгісі
келеді. Айталық балаға қыс пен жаздың, қар мен жаңбырдың т. б. табиғат
құбылыстарының пайда болуы жұмбақ. Осыны үлкендерден сұрап-білгісі келген
бала: Күн қайдан пайда болады?, Жаңбыр мен қар неге жауады? деген
сияқты толып жатқан сұрақтар қояды. Табиғат сырын ғылыми тұрғыда ұрпақтарға
өресі жетпеген ата-аналар Оны құдай жаратты немесе Ол саған неге керек.
Жоқтан өзгені сұрайсың — деп жазғырады. Білмегенді білуге деген құмарлық
болса бойына туа біткен қасиет. Осы қасиетті жетілдіріп, жетектеп пісіріп
отыру үлкендердің парызы — дейді.
С. Қалиев пен Б. Баймұратованың мектеп жасына дейінгі балалар үшін
құрастырған Өзіміз оқып үйренеміз (1991 ж.) кітабында балаларға жыл
мезгілдері, өсімдіктер мен жануарлар жайында жұмбақ, өлең-тақпақтар,
әңгімелер берілген.
Табиғат адам баласының өмір сүріп, тіршілік ететін ортасы ғана емес,
көркемдік сұлулықтың әлемі, молшылық, байлык көзі, таным негізі. Табиғаттың
сан алуан жұмбақ сырларын адам баласы әлі де зерттеп біткен емес. Сонау Әл-
Фараби өмір сүрген X ғасырдан бастап бүгінге дейін қаншама жүздеген жылдар
өтті. Ғылымның, техниканың дамығандығы соншалық қоғамға әр түрлі жаңалықтар
мен өзгерістер еніп жатыр, оның бәрінің бұлағы табиғат болып отыр. [1. 50]
Табиғатты қорғау және оның сан алуан баға жетпес байлықтарын дұрыс
пайдалану адамзат алдындағы тұрған өзекті мәселе.
тәрбиенің негізін балабақшадан бастаудың өзі олардың қоршаған ортаны
танып – түсінуге негіз жасайды. Табиғатты қорғау адам өмірінің қажеттілігі
үшін ғана емес, жеріміздегі тіршіліктің жалғаса беруі үшін де қажет екенін
түсіндіру шарт. Белгілі ғалым – педагогтар Н. В. Скалон, Ф. А. Веретникова,
Б. Г. Иоганзен, тағы басқалар табиғат қорғаудың балалар үшін қажетті
шарттарын атап өтіп, оларды отаншылдық, , адамгершілік тәрбие негіздеріне
жатқызады. Балабақшаның тәрбиелік жоспарында табиғатты аялап, оны
қамқорлыққа алып, күту жеке дара анықталып көрсетілген, еліміздің барлық
балабақша осы бағдарламаның негізінде жұмыс істейді. Оның мынандай екі
мақсаты бар:
а) балаларды туған табиғатқа деген сүйіспеншілікке тәрбиелеп, оның
әсемдігін терең сезінуге, өсімдіктер мен жануарлар дүниесін қамқорлыққа
алуға тәрбиелеу;
б) балабақшада табиғат жөнінде қарапайым білім беріп, осының негізінде
тірі және өлі табиғаттағы құбылыстар жөнінде нақты жалпылама түсініктерді
қалыптастыру.
Балабақшадағы табиғат қорғау жұмысын кең жолға қоюды Морковскаяның
Балабақшадағы табиғат бұрышы, Веретникованың Мектеп жасына дейінгі
балаларды табиғатпен таныстыру еңбектерінде, балалар барлық уақытта
табиғатпен қандай да болсын белгілі бір қарым – қатынаста болады, жасыл
орман, әдемі гүлдер, аң – құстар, жапалақтап жауған қар осының бәрі
балалардың көңілін аударып қуантады, осылайша табиғатқа, өз Отанына деген
сүйіспеншілігі пайда болады. Балаларды табиғатпен таныстырубарысында
адамгершілік, еңбек, деен және тәрбие беруді жүзеге асыру қажет. Бұл
күндері Қазақстанда білім беру саласы мен Қазақ табиғат қорғау қоғамы
жасаған бірқатар әдістемелік құралдардың негізінде табиғатты қорғауды
насихаттау белгілі жүйеге келтірілді. Қазақстан баспасынан шыққан С.
Ысқақовтың Табиғат және адам, С. Қаженбаев пен С. Мажмухатовтың
авторлығымен шыққан Табиғат қорғау кітабы, Қайнар баспасынан профессор
Е. Мәмбетқазиев пен Қ. Сыбанбековтың бірлесіп шығарған Табиғат қорғау
кітабы құнды еңбек болып отыр.
Абай 38-қара сөзінде табиғат байлықтарының өзара бір-бірімен
байланысын өте шебер бере білген және табиғатқа рақымшылықпен қарауды,
табиғат туындыларына қиянат жасауға болмайтындығын ескерте келіп,
"қиянатшыл адам – мұсылман емес" дейді.
Ғажайып құбылысқа қарап тұрып және ол туралы тыңдап жүріп адам дами
түседі... Сұлу бейнелерден біз сұлу, яғни жақсы ойларға берілеміз. Ал сұлу
өмірден — абсолюттік сұлулыққа көшеміз. Платон.
Ұлы ойшыл Абай табиғат туралы Адамды қоршаған ортаның табиғаттың ішкі
сырын білім- ғылым арқылы танып білуге болады деген еді. Ы.Алтынсариннің
1879 жылы Қазан қаласында жарық көрген Қазақша хрестоматия деген
кітабында: Асыл шөп, Бақша ағаштары, Таза бұлақ т.б. әңгімелері бала
жанын тазалыққа, адалдыққа, туған жердің табиғатын сүюге, қайырымдылық пен
жаңашырлыққа меңзейді.
Сәндік-қолданбалы өнер саласындағы белгілі маман-ғалым А. Б.
Салтыков: Көркемдік талғам дегеніміз— әсемдікті ажыратар нағыз сұлулықты
жалған сұлулықтан ажырата білу қабілеті- деп тұжырымдайды.
Адамның сана-сезімінің дамуына әсер ететін, тәрбиелейтін құралдар аз
емес, соның ішінде өнердің алатын орны ерекше. Өнер айналадағы болмысты
көркем бейнелер арқылы қайта жаңғырта отырып, адамның танымдық сезіміне
әсер етеді, жамандықтан жиреніп, әсемдікке еліктеуіне септігін тигізеді.
Қызықты өмір болмысын, қайырымды да парасатты адам бейнесін өнер өзіне тән
құралдар мен тәсілдер арқылы айшықты бейнелеп береді. Мұның бәрі айналып
келгенде жеке адамды сұлулыққа, мәдениеттілікке, имандылыққа,
адамгершілікке тәрбиелейді. Қазіргі кезде киноның, теледидар мен радионың,
өнер саласындағы әдебиеттер мен журналдардың арқасында әлемдік, Отандық
өнер мен мәдениет жаңалықтары, жаңа бағыттар мен ағымдар туралы мағлұматтар
халық бұқарасының арасына тез таралуына, ықпалына қарамастан, әрбір
халықтың ұлттық ерекшелігімен біте қайнасқан әсемдік туралы өзіндік
түсінігі, танымы әрқашан сақталып отырады.
2. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатты аялау мен қорғауға
тәрбиелеу
2.1 Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатқа деген
сүйіспеншіліктерінің қалыптасу
Табиғатта бірінші қадам. Түймедақ айналасында қараторғайлардың
жануарлар мен өсімдіктермен қарым-қатынастан кейінгі қуанышты үні – дәл
осыдан балабақшада мектепке дейінгі балаларға экологиялық тәрбие беру
басталады.
Кішкентай ғана адам түрлі тапсырмалардың шешімін табуға біртіндеп
үйренуде, соның ішінде экологиялық салада, ол олардың алдына мәселелер мен
қайшылықтарға толы өмірді ашады.
Оларды шешуге үйрету үшін белгілі бір образды қалыптастыру қажет.
Экологиялық рухани ізгілік бір санатты болуы керек, егер ол сезілмесе, онда
экологиялық мәселелерді шешуде оң нәтижеге жетпейтін болады.
Әр баланың санасына барлық тірі табиғатқа, айналадағы қоғамға деген
құрметті жеткізе білу қажет. Сондықтан жаңа адамды жаңа экологиялық санамен
тәрбиелейміз.
Қай тәрбиені алсақ та, экологиялық, адамгершілік не болмаса
эстетикалық тәрбиені, ол ойлау және әрекетті тудыратын, жүректен шығатын
жүрек тәрбиесі болу қажет.
Балалық шақ жылдары – бұл бірінші кезекте жүректі тәрбиелеу - деп
жазған В.Сухомлинский.
Табиғатқа деген сезім жоқ болса, мектепке дейінгілерді экологиялық
тәрбиелеу мүмкін емес.
Мен бірнеше жыл бойы Балабақшада экологиялық мәдениетке тәрбиелеу
негізі тақырыбында жұмыс жасап келем.
Күнделікті балабақшада біз балаларды айналадағы әлемді қабылдауға,
табиғатты сезінуге және түсінуге, оны қадірлеуге, табиғатқа деген
қатігездікпен күресуге үйретудеміз.
Экологиялық білімнің тиімділігін арттыру үшін түрлі әдістер мен
өнегелер: экологиядан сабақтар, экскурсиялар, зерттеулер, әңгімелер,
мейірімділік сабақтарын, экологиялық байқаулар, экологиялық мерекелер,
ойындар, экологиялық ертегілер және т.б. қолданамыз.
Сонымен қатар, балалармен жұмыс жасау кезінде табиғат туралы мақал-
мәтелдерді, ертегілерді қолданамын. Олардың мазмұны танымдық материалдан
тұрады, балаларды айналадағы ортаға қарауды, байқауға үйретеді.
Егер жаңбыр жауып тұрған кезде күн шығып тұрса, жаңбырдың қайтатынын,
Қарға қарқылдаса – жаңбырға,
Қарлығаштың ұшып келгені – таяу уақытта күннің күркіреуіне әкеп соғады.
Көркем әдебиет көмегімен балаларды табиғатпен таныстырамын. Олар жаңа
білім мен есте қаларлық әсерлер алады. Сондай-ақ балалар танымды, бір
нәрсеге оқытатын және тәрбиелі сипаттағы жануарлар туралы ертегілерді
ұнатады. Олар Орман үйлері, Сова, Хвосты, Оттаявший чиж, Почему
синичка плачет, Стыдно перед соловушкой және т.б.сияқты; аса бір
қызығушылықпен өлеңдерді жаттайды. Мысалы: Птицам холодно зимой,
Снежинка, Песенка дождя, Осень.
Песенка о перелетных птицах, Солнце-Солнышко, Орман туралы
әңгімелер, Свет, тепло, воздух тақырыптарында экологиялық сабақтар
өткізілді. Дәстүрлі түрдегіден өзгеше брейн-ринг өткізілді, онда балалар
айналадағы орта туралы білімдерін көрсетті.
Тәрбиеші міндеті – балалардың санасына барлығымыз бір тұтас, және де
әрқайсысымыз Жер үшін жауапты, әр сәтте оның әдемілігін сақтау және
үстемелеу қажеттілігін жеткізу.
Сондықтан біз балаларға табиғатты қадірлеуге, сүюге үйрету керекпіз.
Ал ол үшін бар мүмкіндікті: жануарларға деген жақсы қарым-қатынасты мысал
арқылы көрсету, ұдайы түрде балаларды жарқын сәттермен байытуды жасау
қажет.
Сондықтан да мәдениетке ие болып, табиғатқа туған анасындай аяулы
сезіммен қарауды бастауыш сынып оқушыларына кең танымал ету – мұғалімдердің
абыройлы борыштарының бірі болып табылады. Табиғат – адамның өз үйі
дегенді қайталай, күресті өмір үшін күрес деп танып, мектептер
проблемаларды оқып-үйрету мен жүзеге асыруға арналған шараларды
насихаттаулары қажет. Ол үшін Елбасы қолдау көрсетіп отырған саясатын
іске асыру, көпшілікке білім беруді жүйелі түрде жүргізу керек.
Жолдаудағы міндеттерді жүзеге асыру үшін қолданушыларға қоршаған орта
туралы білім беріп табиғатқа деген сүйіспеншіліктерін оятып, табиғат сақтау
мен қорғауға тартып, бастауыш сынып оқушыларының ойлау қабілетін
қалыптастыру жұмыстарын жүзеге асыру керек, экология саласына арналған
басылымдарды насихаттай табиғатты қорғауға, сақтай білуге тәрбиелеу
мұғалімдердің де басты борыштарының бірі екені анық. Бұл шаралар
қолданушылардың мәдениетін қалыптастыруға ықпал етеді. Табиғат сұлулығын
сақтай білу, одан ләззат ала білу әр адамның мәдениеттілігінің басты
көрсеткіші болу тиіс
Табиғат – халық қазынасы дей келе, оның байлықтарын пайдалана отырып,
қорғау бәрімізге қажет екенін бастауыш сынып оқушыларына бойына сіңіре
білейік. Бәріміздің міндетіміз – түсінікті қалыптастырып, бастауыш сынып
оқушыларының табиғатты қорғау жұмыстарына белсенді сауаттылықпен
араластыруға баулу. Табиғат ананы қорғау, аялау барша жұрт үшін тіршілік
қамы, табиғи қажеттілікке жататындықтан, оқырмандарды табиғатты қорғауға
тәрбиелеу баршамыздың борышымыз екенін ұмытпайық. Адамзат алдында тұрған
негізгі мәселелердің бірі – экология болғандықтан, қолданушылардың қоршаған
ортаны қорғау туралы көзқарастарының дұрыс қалыптасуына бағыт-бағдар
берерде олардың табиғатқа деген көзқарастарын нығайта, білім мен
тәрбиелерін жетілдіре, туған өлке табиғатын аялап, сақтауды, қастерлеуді
насихаттауда төмендегідей шараларды өткізуді оқытушылар қолға алулары
қажеті.
Өміріміздің тіршілік етіп отырған табиғатты қорғау және оның сан алуан
байлықтарын барынша ұқыпты пайдалану бүкіл адамзат алдында тұрған келелі де
күрделі мәселелердің біріне айналды.
Жер бетінде бейбітшілікті сақтаудың өзі, тікелей табиғат қорғау
мәселесімен өте тығыз байланысты. Сондықтан мемлекеттер арасындағы
келіссөздердің бәрін де проблемалар еш уақытта күн тәртібінен түскен
емес.
Қазір елімізде халық шаруашылығының әр салаларының тез дамуы нәтижесінде
табиғатқа орны толмас зиян келіп отырғанда, бастауыш сынып оқушылары
жағынан тәрбиелеудің зор маңызы бар. Себебі, табиғатты ластанудың шегі
бар деп айтуға болмайды. Ауа да, су да мол мөлшерде ластануда. Ал олар
бұдан былай да осы дәрежеде ластан бертін болса, болашақ ұрпақтардың өмір
сүруіне үлкен нұқсан келетіні сөзсіз. Сондықтан да, табиғатты қорғау
оқушылардың тек міндеті ғана емес, абыройлы борышы. Әркім өзін қоршаған
табиғи ортаның құрылысын, оның ерекшеліктерін, оларды бұзбай сақтаудың
жолдарын, табиғат аясындағы өзінің жауапкершілігін білуге міндетті деп
есептеймін. Кішкентай ғана бүлдіршіннен, еңкейген қарияға дейін жас кәрінің
бәрі табиғат анасымен қиянаттасуға бармай, сыйластықпен өмір сүру керек.
Адам баласы өмірінің материаладық және рухани тіршілігінің бір-ақ табиғи
тірегі бар. Ол табиғат.
Табиғатсыз адам жоқ, онсыз адам жайлы сөз етуге болмайды. Ал табиғат
адам өмірінің барлық қажетін толық өтей алу үшін, ол міндетті түрде
ештеңемен ластанып, уланбаған болуы тиіс. Мұны біз табиғат тазалығы дейміз.
Табиғаттың тазалығын сақтайтын да, оны ластап улайтын да адам. Адам өзінің
де, табиғаттың да қаласа досы, санасы іс-әрекет жасаса жауы бола алады.
Табиғаттың мол қазынасын парықсыз шашып, төгетін- адам, адам құрайтын
қоғам.
2.2 Табиғатты аялау мен қорғауға тәрбие берудегі ұлы ағартушылардың
алаты орны
Балалардың әсерлі ой-өрісін, көркемдік талғамын дамытуға зор ықпал
жасайтын түрлі көркем шығармашылық іс-әрекеттердің дағдылар мен
қабілеттіліктер мүмкіндіктерін ашып көрсеткен педагогикалық тәжірибелерге
сүйене отырып, республика ғалымдары да тәрбие мәселесінің жалпы жағдайын
анықтау, ғылыми әдістемелік негіздегі жүйесін жасауда елеулі жұмыстар
атқарды (М. Балтабаев, С. Ұзақбаева, С. Қалиев, Н. Хмель, Е. Асылханов, В.
Әлмұханбетов, Ә. Қамақов т. б.). Бірақ та бұл мәселенің аясында әлі де
шешімін күтіп тұрған педагогикалық, психологиялық өзекті мәселелер мен
міндеттер жеткілікті.
Қолда бар педагогикалық тұжырымдар мен іс-тәжірибелердің мазмұнын сын
тұрғысынан талдай отырып, жас жеткіншектерге тәрбие беру міндеттерінің
жүзеге асуы мағлұматтардың жиынтығын игертумен шектеліп, балалардың
әсемдікті тану қабілеттіліктерін қалыптастыру көп жағдайда біржақты (ән
айту, өлең үлгілерін жаттау, ою-өрнектер салу, т. б.) іс-әрекеттерге
бейімделіп қана құрылғандығын көреміз. Сондықтан балалардың әр жас шағында
игеруге тиіс көркемдік білім негіздерінің мазмұнын және оның көркемдік іс-
әрекеттермен жүйелі бірлігін айқындау педагогикалық өзекті мәселелердің
бірі. Атап айтқанда, қазіргі кезде жас-жеткіншектерге тәрбие беру
жүйесінің мақсат-міндеттерін жүзеге асыратын арнайы пән не? Әлде ол
балалармен жүргізілетін түрлі бағыттағы тәрбие жұмыстарының мазмұнын мәнге
ие етуде пайдаланатын жалпы тәрбиенің бір бөлшегі ме? Немесе, көркемдік
білім негіздерін сұлулық заңдылығына сәйкес игертуге бағытталған пәннің
мазмұны қандай болуы керек? Әлде бұл құбылыс балалардың ойын, өзара
қатынас, еңбек сиякты жетекші іс-әрекеттерінің аясында көмекші рөл атқара
ма? — деген сұрақтарға жауап іздеу, нақты тәжірибелерге сүйеніп айқындау
міндеттері тұр.
Бұл міндеттерді шешу төмендегідей мәселелерді:
1.Көркемдік талғамды қалыптастырудың басты құралы көркемдік білім беру
жүйесінің өзіне тән мазмұнын, мақсаттары мен нақтылы міндеттерін саралауды;
2.Мектепке дейінгі жастағы көркемдік іс-әрекеттер барысында игеруге
тиісті білім мен дағдылар көлемін белгілеуді;
3.Көркемдік іс- әрекеттер арқылы балалардың шығармашылык ой-өрісін
дамытудың педагогикалық және психологиялық негіздерін айқындап алуды талап
етеді.
Көркем өнер — көркемдік талғамды қалыптастырудың өзекті құралы ретінде
баланы өз халқының мұраларын игеруіне, халық өнерінің айшықты
туындыларынан ләззат алуға, рухани дамуына және халық талантын қастерлеуге,
сүйе білуге баулиды. Көркемдік тәрбиенің басты құралдары — бейнелеу және
сәндік-қолданбалы өнер, музыка, көркем әдебиет, балалардың айналадағы
табиғаттан, адамдар тірлігінің қызықты оқиғаларынан, ойын-сауық
мерекелерінен, т. б. алған әсерлерінің шығармашылық іс-әрекеттері
барысында терең бекуіне, олардың әсемдікті өз қолымен жасауға талпынысы
нәтижесінде сапалы талғамның қалыптасуына мүмкіндік жасалады. Туғал ел
табиғатының сұлулығы және табиғат құбылыстарының ерекше әсері де көркемдік
талғамды қалыптастырудың басты құралы. Орман, су, жер, жазық дала, тау-тас,
бау-бақша, жыл мезгілдернің ауысу құбылысы, құстардың үні, жануарлар
дүниесінің қызығы, өсімдіктер әлемі бала сезімінде, түйсігінде әсерлі
айшықталып, оны бұл құбылыстардың сиқырлы сырын білуге ынтықтырады.
Балаларды көркемдікті игеруі мен оны өз қолымен жасауға бағытталған іс-
әрекеттерінің аясында бейнелеу және сәндік қолданбалы өнердің мәнерлілігі,
көрнекілігі әрі танымдық әсерінің күштілігі балалардың шығармашылық
белсенділігіне, сол арқылы олардың талғам өрісінің дамуына зор ықпал
жасайды.
Балалар өмір құбылыстарын сурет салу, сазбалшықтан немесе пластилиннен
мүсіндеу, қиып жапсыру, табиғат материалдарын көркем өңдеу т. б. жұмыстар
кезінде тереңірек танып, білуге мүмкіндік алады. Балабақшаның ересектер
тобындағы балалары қоршаған ортадағы түрлі заттар мен құбылыстарды көркем
бейнелеу тәсілін меңгеруге, заттың көлемі мен пішінін бояулар мен түстер
арқылы бейнелей білуге жаттыға отырып, ол дағдыларды өз қиялымен сюжетті
сурет композициясын құруда, көркем образ жасауда пайдаланады. Түрлі
материалдардан (қағаз, картон, мата, пластилин, т. б.) әшекейлеудік
тәсілдеріне машықтанады, бұйымдар үлгісін жасаудың жолдары мен оларды
сәндеп әшекейлеудің амалын үйренеді. Ал, мүсіндеу арқылы заттардың,
адамдардың, құстардың, хайуанаттардың пішінін бейнелеу тәсіліне
машықтанады. Қолданатын сазбалшық немесе пластилин арқылы сомдайтын
бейненің сыртқы кескінін, олардың қимыл-қозғалыс пластикасының
ерекшеліктерін, күнделікті көргендерін еске түсіре отырып мүсіндей білуге,
мүсіндеу барысында тұлғалардың дене құрылысы, бөлшектердің өзара жарасымды
байланысы туралы алғашқы түсініктерді игеруге мүмкіндік алады.
Сәндік-қолданбалы өнер саласындағы көркемдік жұмыстар, балалардың түрлі-
түсті қағаздардан арнайы сюжетті құрастыруға қажетті элементтерін, ұлттық
ою-өрнектердің қарапайым үлгілерін қию арқылы тұлға силуэтінің (сұлба)
сұлулығы, ал оюлардың жазықтық бетінде желімдеп жапсыру кезінде жеке
элементтердің өзара жарасымдылығын, оюлардың өрнек композициясындағы
ырғақтылығын, фон мен өрнек бояуларының түстік үйлесімділігін пайымдай
білуіне үлкен көмегін тигізеді. Қатты қағаз, мата қиындылары, фольга, т. б.
табиғи заттардан көркем құрастыру жұмыстары балалардың кеңістік ойлау
қабілетінің және пішін, көлем сұлулығын сезіну, түйсіну дағдыларының
дамуына мүмкіндік туғызумен бірге, олардың еңбек ету іскерліктерінің
қалыптасуына жол ашады.
Балабақша балаларын ұлттық сәндік өнерге тән - кесте тігу, қуыршақ
киімін дайындау, түрлі-түсті жүндерді пайдаланып ши орату, ши тоқу, т. б.
сияқты іс-әрекеттерге араластыру, қазақ халқының тұрмысында кең тараған,
қазіргі кезге дейін қолданылып келе жатқан дәстүрлі сәндік бұйым
үлгілерімен мақсатты түрде таныстыру, бұйымдардың әсемдік нақышы туралы
балалардың өз ойын пайымдай білуге баулу, көркемдік талғам өрісін кеңейте
түсудің бірден-бір сындарлы жолы. [2.30]
Қорыта келе айтарымыз, бала тәрбиесімен, оған жүйелі білім беру
мәселесімен шұғылданған қандай да ғалымдар болмасын табиғатты назарынан тыс
қалдырған емес. Себебі дүниеде, айнала қоршаған ортада адам танып-білетін,
зерттейтін, оны күтіп-баптап, қорғайтын жұмбақ сыры мол әлем — тек табиғат!
2.3. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатты аялау мен қорғауға
тәрбиелеу жолдары
Балабақша балаларына адам мен табиғат арасындағы қарым-қатынасты
анықтайтын табиғатты аялау мен қорғауға тәрбие беруге байланысты
балабақша оқытушыранының алдында негізінен мына төмендегі міндеттер тұр.
- тәрбиеші мамандардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1.Мектеп жасына дейінгі балаларды туған жердің табиғатын сүйюді және
қорғауды
түсіндіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...6
1.1 Мектеп жасына дейінгі балаларды туған жердің табиғатын сүйюді және
қорғауды
түсіндіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Мектеп жасына дейінгі балаларға туған жердің табиғатын аялау мен
қорғауға тәрбиенің алатын
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 7
2. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатты аялау мен қорғауға
тәрбиелеу ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.1 Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатқа деген сүйіспеншіліктерінің
қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15 2.2 Табиғатты аялау мен
қорғауға тәрбие берудегі ұлы ағартушылардың алаты
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.3. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатты аялау мен қорғауға тәрбиелеу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..37
Кіріспе
Өзіңнің туған ауылыңның, қалаңның табиғатын сүю, тұрған жеріңді
қадірлеу-Отанға деген сүйіспеншілікті қалыптастырудың, патриоттық сезімге
тәрбиелеудің негізі. Табиғатқа ұқыпты қарауға, оның байлығын молайтуға
деген ынталылықты ең балғын шақтан бастап тәрбиелеу қажет.Тәрбиешінің
алдында тұрған міндет-балаларды табиғатқа араластыру, оны сезім мен әрекет
арқылы қабылдауға мүмкіндік беру. Балаларды табиғатты бақылауға, оның
қарапайым көріністеріндегі керекті бейнелерді көре білуге, жануарлармен
және өлі табиғат құбылыстары арасында көзге көрінетіндей байланыстар орната
білуге үйрету қажет. Егерде тәрбиеші жергілікті жердің табиғаты мен ондағы
ересек адамдардың қызметін өзі білген жағдайда ғана, бұл міндеттерді
орындай алатын болады. Баланың қоршаған шындықты тануы- табиғаттағы
заттармен құбылыстардың оның сезім мүшелеріне әсер етуі процесінде
көрінетін түйсіктен басталады. Балаларды табиғатпен таныстырудың негізінде
көрнекілік, табиғаттағы заттар мен құбылыстардың, олардың сезім мүшелеріне
тікелей әсер етуі тиіс деуге болады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың табиғатпен таныстыру әдістерінің жалпы
сипаттамасы. Табиғатты тануға және балалардың әр-түрлі дағдылармен
іскерлікті алуына басшылық ете отырып, сан алуан әдістер мен тәсілдерді
қолданады. Әдістер мен тәсілдерді таңдап алу программаның мазмұнына және
мектеп жасына дейінгі балалар айналасындағы табиғатқа бақылау орнына,
объектіге, сондай-ақ балалардың жасына, олардың жинақтаған тәжірибесіне
байланысты болмақ. Дидактикалық ойы н,көрнекіліктерді,ойыншықтарды көрсету
-балалардың табиғатты тануына үлкен роль атқарады.
Естиярлар топтарындағы балаларды табиғатпен таныстыру
экскурсияда,серуендерде, ойында және баулу жолымен жүргізіледі.
Тәрбиешінің табиғаттың түрлі құбылыстары және заттар жайындағы әңгімесі
балалардың білімін едәуір молайтады. Тәрбиешінің әңгімесі сәбилер тобына
қарағанда естияр, ересек және мектепке даярлық топтарында көбірек орын
алады.
Тәрбиеші балалардың бақылағандарын толықтырып отырулары керек және
қабылдауға болмайтын объектілермен құбылыстармен таныстыруы жөн. Кейде
бақылағандарды әңгімемен толықтыру қажеттігі туады. Мысалы: балалар серуен
кезінде құмырсқалардың илеуін көрді. Олар не істеп жатыр?-деп сұрады
балалар. Кәнеки, байқап көрелік-деп тәрбиеші, бақылау процесінде
құмырсқаның қайда жорғалап бара жатқанын түсіндірді. Құмырсқаларды аз уақыт
бақылағаннан соң, тәрбиеші құмырсқалардың тіршілігі жөнінде әңгімелеп беруі
тиіс.
Мұның бәрі олардың жетілуіне жағымды әсер етеді, дүниені материалистік
тұрғыдан тануларына негіз жасайды. Еңбек балалар бақшасында жер
участкесіндегі және табиғат мүйісіндегі кейде сабақтардағы өсімдіктер мен
жануарларды күнделікті күтуде қолданылады. Бірақ балалардың еңбегін өз
мақсатына айналдырып қолдануға болмайды. Қандай да болмасын бір еңбек
дағдыға тәрбиелей отырып, табиғат жөніндегі білімдерді бір мезгілде кеңейте
және бекіте түскен жөн.
Курстық жұмысының мақсаты:
Курстық жұмысының тақырыбы мен мақсатына байланысты
төмендегідей міндеттер қойдық:
Балабақша балаларының ақыл-ойы, танымдық қабілетін,
қасиеттерін, табиғатқа көзқарастарын қалыптастыру
- жалпы білім беретін мектептерде, оқушыларға көркемдік білім беру
және талғам мен тәлім –тәрбие жұмыстарын жетілдіру.
Білім беру стандартына және типтік оқу жоспарына байланысты сурет,
музыка, биология экология пәндерінің оқыту деңгейін жақсарту.
- курстық жұмысының тақырыбына сәйкес бастауыш пен жоғары сынып
оқытушыларыныа әдістемелік нұсқау ұсыну.
Курстық жұмысының теориялық маңыздылығы:
Зерттеу жұмысының нәтижелері педагогика ғылымының саласы тәрбие
беру ісін байытып оның теориялық мазмұны және деңгейлік сипаттамаларын
дамытуға үлес қосады.
Курстық жұмысының тәжірибелік құндылығы:
Өнер арқылы қоршаған орта табиғат сұлулығынан ләззат алу, оны
сезінуге, оқушылардың шын көркемдіктен жалған көркемдікті ажырата білуге,
яғни сұлулықты қабылдауға, түсінуге талпындырады. Жеке
тұлғаның дүниетанымын қалыптастыруға және мұғалімдердің тәрбие
беру ісіе көмегін тигізеді.
Зерттеудің мәні: Балабақшадағы тәрбие берудің мазмұнын педагогикалық
тұрғыдан талдау.
Зеттеуіміздің кезеңдері:
Бірінші кезең - теориялық ізденіс пен әдебиеттерді талдай отырып,
курстық жұмысының ғылыми аппаратын айқындау, зерттеу жұмысының
бағдарламасын жасау. Екінші кезең - жинақталған материалға талдау жасау
арқылы оның ғылыми нәтижесін (талдау) қортындылау.
Үшінші кезең - тәрбие беруде ұлттық өнердің кеңістік пен уақыт
тұрғысынан танымдық-тәрбиелік маңызын және болашақ мұғалімдерді осы істерге
баулу.
Зерттеу обьектісі:
Балабақшада білім беру мен тәрбие негіздері.
Курстық жұмысының базасы:
Курстық жұмысының құрылымы:
Зерттеу жұмысымыз кіріспе, екі тарау, қорытынды,
пайдаланған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.
1 Мектеп жасына дейінгі балаларды туған жердің табиғатын сүйюді және
қорғауды түсіндіру
1. Мектеп жасына дейінгі балаларды туған жердің табиғатын сүйюді және
қорғауды түсіндіру
Балалар балабақшадағы тірі табиғат мүйісі- мектеп жасына дейінгі
балаларды табиғат пен көрнекі және әрекетті түрде таныстырудың ең қажетті
жағдайларының бірі. Балалардың табиғат туралы нақтылы білім молаяды. Тірі
объектімен танысқан кезде олардың бақылағыштығы, табиғатқа деген
қызығушылығы арта түседі. Табиғат мүйісін күтіп баптаған кезде еңбекке
бейімденудің және еңбексүйгіштік, тірі затқа аялай қарау көзқарасы,
тапсырылған іске деген жауапкершілік сияқты бала бойында бағалы қасиеттер
қалыптасады..
Бөлмеде өсетін өсімдіктер үйдің ішін көріктендіреді,сонымен бірге
білімі және тәрбиелік міндеттерді іске асыруға өте қолайлы. Бөлме
өсімдіктері арқылы балалар өсімдіктермен жалпы танысады,бағып- күту,оларды
түптеп және қайта отырғызу арқылы еңбекке дағдыланады.
Сәбилердің екінші тобындағы балалар ағаштың жапырақтары жасыл және сары
болатынын білуі тиіс. Сары жапырақтардың ағаштан үзіліп түсетінін білу
керек.
Екінші топтағы балаларды еңбекке баулу. Олар тәрбиешілерімен бірге
құстар мен балықтарға жем береді,гүлдердің жапырақтарын сүртеді.Өз
участіктерін жинауға көмектеседі. Тәрбиешінің тапсыруы бойынша, балалар
жапырақ түсе бастаған кезде, өздері білетін ағаштардан түскен жапырақтарды
жинап,өзара түсі,пішіні жағынан салыстырады. Ағаштың жапырағына қарап
ажырат ойындарын ойнайды.
Мектепке даярлық тобы. Балалардың еңбегін ұйымдастыру олардың жасына
байланысты. Сәбилердің бірінші тобында балалар тек тәрбиешінің өсімдіктерді
қалай күтуін бақылайды, ал сәбилердің екінші тобында бұл жұмысқа олардың
өздері қатысады. Естияр топта барлығын тәрбиешінің бақылауымен кезекшілер
орындайды. Мектепке даярлық тобында кезекшілерден басқа балалар
өсімдіктермен жануарларды күтуде жеке дара бақылаулар жүргізеді. Бақылау-
мақсатқа бағытталған қабылдау, сезім мен тиімділіктің бірлігі көрінетін
танымдық күрделі процес. Анализаторлардың бірлесе іс-әрекет жасауы
тәрбиешінің сөздері негізінде балаларда нақтылы білімдер пайда болады,
ойлауы, тілі жетіледі. Табиғатқа деген көзқарастары ынта-ықыластары
сүйіспеншілікке, әдемілікті сезінуге тәрбиеленеді.
Тәрбиешінің табиғи объектілермен табиғат құбылыстарын бақылау
ұйымдастыруы мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстырудағы
негізгі тәсілі болып табылады. Объектіге және балаларды жасына байланысты
бақылаулар бірнеше минутқа созылатын мезгілдік және бірнеше күнге,бір
аптаға дейін созылатын ұзақ болуы да мүмкін. Еңбектің маңызы. Еңбек-
балалар бақшасында тәрбиелік- білімдік жұмыстың әдісі ретінде маңызды орын
алады. Балалар заттармен және табиғат құбылыстарымен тікелей араласа
отырып, ол жөнінде нақтылы білім алады. Өсімдіктің өсіп жетілуі мен оларды
адамның күтуінің арасындағы кейбір байланыстарды анықтайды.
2. Мектеп жасына дейінгі балаларға туған жердің табиғатын аялау мен
қорғауға тәрбиенің алатын орны
Дегенмен...жекелеген ғалымдардың білім беру, тәрбиелеу мәселелеріне
арналған еңбектерінде баланы дамыту жолдары, табиғаттың оқу - тәрбие
үрдісіндегі орны мен қазақ халқының психологиясына ғана тән қасиет
-табиғатты құдірет көзі деп қараған халық педагогикасының тарихына арналған
ғылыми зерттеу жұмыстары жоқ емес. Айталық, қазіргі педагогика саласында
мектеп жасына дейінгі балалар мен бастауыш класс оқушыларына еліміздің
ғажайып табиғаты арқылы тәлім - тәрбие беру мәселелерімен педагог тәлімгер
Қазына Аймағамбетова нысаналы да пәрменді шұғылданып жүр. Ғалымның бастауыш
сынып балаларына тірі табиғат жайында ұғым беру мәселесіне арналған ғылыми
еңбегі осы тұрғыда зерттеу жұмысымен шұғылданушы ізденушілер, аспиранттар
үшін сындарлы дүние. Өйткені бұл еңбек республика көлемінде бастауыш сынып
балаларына табиғат жайында түсінік беру мақсатын діттеген, жергілікті
табиғат ерекшелігіне сай ана тілінде жазылған тұңғыш зерттеу жұмысы.
Сондай-ақ тәлімгердің алты жасар және төменгі класс балаларына арналған
Айналадағы дүниемен таныстыру, Табиғаттануды оқыту және бала тәрбиесі
және басқа еңбектерінде сәбиді айналадағы дүниемен таныстыру, балаларға
өзін қоршаған табиғат туралы алғашқы ғылыми ұғым беру мәселелері жүйелі
қарастырылады. Әдіскердің ұсынысы табиғатпен таныстыруды бағдарлама
талабына сай жоспарлап, оны ашық аспан аясында бақылау, сабақ, серуен,
саяхат, табиғаттағы еңбек барысында жүзеге асыруды, түрлі әдіс -
тәсілдерді, әсіресе көрнекіліктерге негіздей отырып жүргізуді ұсынады.
Білікті ұстаз -ғалымның қай еңбегінде болмасын балаларды табиғатпен
таныстыру үрдісінің негізгі әдісі ретінде объектіні тікелей бақылауға мән
беріледі. Осы мақсатпен ғалымның педагогтарға нақтылы көмек көрсететін өте
- маңызды сабақ, серуен, саяхат, ойын, еңбек жұмыстарының үлгі жоспарлары
мен бағдарламалары негізінде, көп іздену қорытындысынан туған Жылдың төрт
мезгілі (1981 ж.) диафильмі құнды құрал.
Алпысыншы жылдардан кейінгі кезде, балабақшаларда балаларды табиғатпен
таныстырудың негізгі құралдарының бірі Жыл он екі ай кітабы болды. Жыл
он екі ай кітабы 1965 жылдан бермен қарай жарық көріп келе жатқан әдеби
күнтізбек. Жинақтағы әңгіме, өлең, ертегі, жұмбақ, жаңылтпаш Қыс, көктем,
жаз, қыс, күз атты бөлімдерге топтастырылған. Талай жылдардан бері жарық
көріп келе жатқан бұл әдеби күнтізбекте өсімдіктер мен жануарлар дүниесі
жайында түсінік қазақ балаларының ақыл-ойын, тілін дамыту мақсатында сәби
қызығарлықтай етіп, кестелі тілмен жазылған. Оның құндылығы соншалық,
бүгінгі күнге дейін мектеп жасына дейінгі балалар мен төменгі сынып
оқушыларының сүйсіне тыңдап, қызықтап оқитын кітабының бірі екендігін
тәжірибе көрсетіп отыр.
Республика көлемінде мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамыту
мәселелерімен шұғылданушы педагог - ғалым Бәшен Баймұратованың еңбектерінде
табиғат тәрбие құралы ретінде орын алады.Тәлімгердің балабақшадағы тәрбие
бағдарламасына сай қазақ балалар әдебиетінің озық туындылары Біздің
кітап (1—11) деген атпен херстоматиялық құрал болып, біріншісі 1974 жылы,
екіншісі 1976 жылы, кейін өңделіп 1984 жылы жарыққа шықты. Біздің кітапқа
енген көркем шығармалардың көлемі шағын, тілі жеңіл, сәбидің түсінігіне
лайық.
Біздің кітапқа, Күз, Жаңбыр жауғанда, Көктемгі түн, Жазды күні
т. б. балалардың жыл мезгілі жайында алған білімдерін бекіту мақсатында
қолдану тиімді, қазақ жазушыларының бір топ өлең - тақпақтары енген.
Сондай - ақ ғалымның Балалар әдебиетінін хрестоматиясы (1978 ж) атты
еңбегі балалардың табиғат, қоғам құбылыстары жайындағы түсініктерін әрі
карай кеңейтіп, тереңдетуді көздеген. Кітапқа халық ауыз әдебиеті
нұсқалары, табиғат құбылыстары мен жыл мезгілдерінің ауысуына байланысты
ауа - райының өзгеруін шебер суреттеген, Абай өлеңдерінен бастап қазіргі
авторларды да қамтыған бірқатар шығармалар берілген. Балабақша тәрбиешісіне
арналған Өзіміз оқып үйренеміз, Суретті қазақ тілі атты кітаптарында
балаларға табиғат жайында түсінік беретін сабақ жоспарлары, ойын, жұмбақ-
тақпақ, әңгіме үлгілері берілген.
Өлі және тірі табиғат нысандарына деген қызығушылық өте ерте
жастан қалыптаса бастайды. Балалар бәрін байқайды: орман алқабындағы
еңбекшіл құмырсқалар илеуін қалың шөптегі кіп-кішкентай өрмекшіні, ағаш
басындағы ұяларды т.б.
Балалардың көңілін табиғаттағы маусымдық өзгерістер, түстердің
ашықтығы, әр түрлі дыбыстар, иістер тартады. Олар өздеріне жаңа әлем ашады:
барлығын қолмен ұстап қарауға, иіскеуге, егер жағдай болса дәмін көруге
тырысады.
Баланың айнала қоршаған табиғатқа қызығушылығын ескере отырып,
экологияға деген сүйіспеншілік, қорғаушылықты тәрбиелеу керекпіз. Ең
маңыздысы біздің табиғатты сүюіміз және соны балаларға жеткізуіміз, біз та-
биғатсыз өмір сүре алмайтынымызды балаға түсіндіру. Қазіргі таңда
балалардың дамуында экологиялық біліктілігіміздің, жаңа технологиялардың
маңызы ерекше. Экологиялық тәрбие адамгершілік тәрбиесімен өте тығыз
байланысты. Әсемдіктен сусындау, оны қабылдау, түсіне және сезіне білу
адамгершілік негіздерді қалыптастыруға көмектеседі. Оның міндеттері күрделі
де сан алуан. Экологиялық тәрбие балалардың сезімдері мен санасына ықпал
жасап, көзқарастары мен нанымдардың орнығуына жәр-демдесе отырып, оның
дүниетанымын қалыптастыруға елеулі үлесін қосады. Тіпті балаларға
табиғаттағы адамдар еңбегінің маңыздылығын көріп, бағалауды үйретеміз.
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде, мақсатты серуендер мен
саяхаттарда ойындарды қолдану көп жетістіктерге жеткізді. Ойын тәр-биешілер
мен мектеп жасына дейінгі балалардың оқу әрекетінің өзара байланысты
технологиясы десек те болады. Экологиялық дамытудың түпкі мақсаты оның
сапалы болуы.
Осы оқу іс-әрекеттерді тиімдідұрыс пайдалануы мектеп жасына
дейінгі баланы жан-жақты дамыта отырып,білімді игеруге қызығушылықтарын
тудырады. Балалар оқу іс-әрекетінде алған білімдерін іс-жүзінде
тәжірибелерде өздері жасап, нәтижесін көреді. Мысалы: өсімдікке ауа қалай
енетінін анықтауды қызыға орындайды.
Балабақша, мектеп сахнасына арналған Ә. Табылдиев, А. Меңжановалардың
Әр қашан күн сөнбесін (1977), Әдеби музыкалық кеш ұйымдастыру
тәжірибесінен (1967) атты еңбектерінде балаларға табиғат құбылыстары,
өсімдік - жануарларға арналған өлең - тақпақ , жұмбақтар берілген.
Жас бала өмірінің образы табиғат аясында (серуен, саяхат, еңбек
негізінде) өтеді. Бала табиғатпен еріксіз тілдесіп, оның сырларын ұғынады.
Ол бала үшін зор таным, дүниетанудың тұңғыш баспалдағы деп қарайды
тәлімгер. Баланың тілін ұстартып, ақыл-ойын, адамгершілік талғамын дамытуда
әсіресе жұмбақтарды пайдаланудың мәні ерекше. Жұмбақ - ой гимнастикасы
дейді педагог.
Шакура Майғаранованың Алты жастағы оқушыларды ұзартылған күн тобында
тәрбиелеу методикасы (1988 ж.) кітабында тәрбиешілер мен ата-аналарға
кеңестер, балаларды табиғатпен таныстыру жоспарлары, ойын, еңбек, әңгіме
үлгілері берілген. Мысалы Тиын мен кірпі, Кемпірқосақ, Жауын, Араның
ұясы, т. б. Тіл дамыту, еңбек, ән, бейнелеу өнері сабақтары ашық аспан
аясында, табиғатпен таныстыру сабағымен тығыз байланыста болуы керек. Алты
жастағы баланы табиғат сырымен (жұпар иісі аңқыған гүл, жасыл желек
жамылған ағаш, қалықтап ұшкан құс) таныстыру арқылы олардың бойында туған
жерінің табиғатына деген сүйіспеншілік сезімін оятады. Табиғаттың сан алуан
сырларын түсіндіру арқылы бала сұлулықты көріп-біліп оған қуанады,
адамгершілік, мейірбандылық сезімдері қалыпасады. Сондықтан да табиғат
құбылыстарына бақылауды жүйелі түрде серуен, саяхат, сабақ кезінде жиі
ұйымдастырып тұру қажет.
1964 жылы Ресей бағдарламасының негізінде, республика көлемінде тұңғыш
рет балабақша бағдарламасы қазақ тілінде жарық көрді, бағдарлама қосымша
өзгерістер мен жаңалықтар да енгізілді. Мысалы: Балаларды айналамен және
табиғатпен таныстыру бөлімінде жергілікті табиғат ерекшелігіне сай,
республика көлемінде өсетін өімдіктер мен мекендейтін жануарлар, жыл
мезгілдерінің ауысуына байланысты адамдар еңбегі мен өмір тіршілігінің
өзгеріп отыруының енгізілгенін баяндайды.
Халық педагогика ғылымының мәселелерімен шұғылданушы педагогика ғылымының
докторы, ғалым Серғазы Қалиевтың халық дәстүрлерін оқу-тәрбие ісінде
қолдануға арналған ғылыми мәні зор еңбектері бар. Ғалым табиғатты
қорғаудағы біздің ата-бабаларымыздың бай тәжірибесі мен ой-сезімі жайында
түсінік береді. Ертеден - ақ, сауатсыз кездің өзінде қазақ халқы табиғатты
аялай білген. Қазақ халқының табиғатқа сүйіспеншілігін, олардың аңыз-
ертегілерінен, мақал-мәтелден, ою - өрнектерінен байқауға болады. Мысалы,
түс киіз бен сырмаққа, текеметке түсірілген өрнектер даланың хош иісті гүл
бәйшешегін, бұлақ суларын, тау жоталарын немесе арқар мүйізді, құс
тұмсығын, қарлығаштың қанатын елестетуі тегіннен тегін емес. Сондай - ақ
халық емшілері жануарлардың емдік қасиеттерін байқап тәжірибеде кеңінен
қолданған. Мысалы, күйкентайдың ұясын, борсықтың терісі мен майын өкпе
ауруларына, иттің жүнін құлақ ауруларына немесе жылан, құрбақамен қорқытып,
шошытып емдеу, т. б. Халық арасынада хайуанаттар мен жәндіктерді сақтау
жөнінде ежелден қалыптасқан әртүрлі ырымдар бар. Ата-бабаларымыз
қарлығаштың ұясын бұзсаң үйің өртенеді, құмырсқаның илеуін бассаң аяғың
сынады, аққуды, тырнаны атуға болмайды, шөпті жұлма, көктей соласың деген
сияқты әртүрлі тыйым-ырымдарын баланы табиғатты қорғау мақсатында
пайдаланған. Табиғатта басы артық нәрсе жоқ. Бір жәндікті құрту басқа
бірнеше жәндіктің тіршілігіне хауіп төндіруі сол арқылы адам баласының күн
көрісіне нұқсан келтіру деген сөз. Адамның қиялына қанат бітірген тек
табиғат қана
Сондай-ақ ғалым Қазақ тәлім-тәрбиесі атты еңбегінде табиғатқа сыр мен
сымбат тәрбиесі ретінде қарайды. Мәселен, Бала тілі шыға бастаған кезден-
ақ өзін қоршаған ортаның ішкі сырларын отбасының үлкендерінен сұрап-білгісі
келеді. Айталық балаға қыс пен жаздың, қар мен жаңбырдың т. б. табиғат
құбылыстарының пайда болуы жұмбақ. Осыны үлкендерден сұрап-білгісі келген
бала: Күн қайдан пайда болады?, Жаңбыр мен қар неге жауады? деген
сияқты толып жатқан сұрақтар қояды. Табиғат сырын ғылыми тұрғыда ұрпақтарға
өресі жетпеген ата-аналар Оны құдай жаратты немесе Ол саған неге керек.
Жоқтан өзгені сұрайсың — деп жазғырады. Білмегенді білуге деген құмарлық
болса бойына туа біткен қасиет. Осы қасиетті жетілдіріп, жетектеп пісіріп
отыру үлкендердің парызы — дейді.
С. Қалиев пен Б. Баймұратованың мектеп жасына дейінгі балалар үшін
құрастырған Өзіміз оқып үйренеміз (1991 ж.) кітабында балаларға жыл
мезгілдері, өсімдіктер мен жануарлар жайында жұмбақ, өлең-тақпақтар,
әңгімелер берілген.
Табиғат адам баласының өмір сүріп, тіршілік ететін ортасы ғана емес,
көркемдік сұлулықтың әлемі, молшылық, байлык көзі, таным негізі. Табиғаттың
сан алуан жұмбақ сырларын адам баласы әлі де зерттеп біткен емес. Сонау Әл-
Фараби өмір сүрген X ғасырдан бастап бүгінге дейін қаншама жүздеген жылдар
өтті. Ғылымның, техниканың дамығандығы соншалық қоғамға әр түрлі жаңалықтар
мен өзгерістер еніп жатыр, оның бәрінің бұлағы табиғат болып отыр. [1. 50]
Табиғатты қорғау және оның сан алуан баға жетпес байлықтарын дұрыс
пайдалану адамзат алдындағы тұрған өзекті мәселе.
тәрбиенің негізін балабақшадан бастаудың өзі олардың қоршаған ортаны
танып – түсінуге негіз жасайды. Табиғатты қорғау адам өмірінің қажеттілігі
үшін ғана емес, жеріміздегі тіршіліктің жалғаса беруі үшін де қажет екенін
түсіндіру шарт. Белгілі ғалым – педагогтар Н. В. Скалон, Ф. А. Веретникова,
Б. Г. Иоганзен, тағы басқалар табиғат қорғаудың балалар үшін қажетті
шарттарын атап өтіп, оларды отаншылдық, , адамгершілік тәрбие негіздеріне
жатқызады. Балабақшаның тәрбиелік жоспарында табиғатты аялап, оны
қамқорлыққа алып, күту жеке дара анықталып көрсетілген, еліміздің барлық
балабақша осы бағдарламаның негізінде жұмыс істейді. Оның мынандай екі
мақсаты бар:
а) балаларды туған табиғатқа деген сүйіспеншілікке тәрбиелеп, оның
әсемдігін терең сезінуге, өсімдіктер мен жануарлар дүниесін қамқорлыққа
алуға тәрбиелеу;
б) балабақшада табиғат жөнінде қарапайым білім беріп, осының негізінде
тірі және өлі табиғаттағы құбылыстар жөнінде нақты жалпылама түсініктерді
қалыптастыру.
Балабақшадағы табиғат қорғау жұмысын кең жолға қоюды Морковскаяның
Балабақшадағы табиғат бұрышы, Веретникованың Мектеп жасына дейінгі
балаларды табиғатпен таныстыру еңбектерінде, балалар барлық уақытта
табиғатпен қандай да болсын белгілі бір қарым – қатынаста болады, жасыл
орман, әдемі гүлдер, аң – құстар, жапалақтап жауған қар осының бәрі
балалардың көңілін аударып қуантады, осылайша табиғатқа, өз Отанына деген
сүйіспеншілігі пайда болады. Балаларды табиғатпен таныстырубарысында
адамгершілік, еңбек, деен және тәрбие беруді жүзеге асыру қажет. Бұл
күндері Қазақстанда білім беру саласы мен Қазақ табиғат қорғау қоғамы
жасаған бірқатар әдістемелік құралдардың негізінде табиғатты қорғауды
насихаттау белгілі жүйеге келтірілді. Қазақстан баспасынан шыққан С.
Ысқақовтың Табиғат және адам, С. Қаженбаев пен С. Мажмухатовтың
авторлығымен шыққан Табиғат қорғау кітабы, Қайнар баспасынан профессор
Е. Мәмбетқазиев пен Қ. Сыбанбековтың бірлесіп шығарған Табиғат қорғау
кітабы құнды еңбек болып отыр.
Абай 38-қара сөзінде табиғат байлықтарының өзара бір-бірімен
байланысын өте шебер бере білген және табиғатқа рақымшылықпен қарауды,
табиғат туындыларына қиянат жасауға болмайтындығын ескерте келіп,
"қиянатшыл адам – мұсылман емес" дейді.
Ғажайып құбылысқа қарап тұрып және ол туралы тыңдап жүріп адам дами
түседі... Сұлу бейнелерден біз сұлу, яғни жақсы ойларға берілеміз. Ал сұлу
өмірден — абсолюттік сұлулыққа көшеміз. Платон.
Ұлы ойшыл Абай табиғат туралы Адамды қоршаған ортаның табиғаттың ішкі
сырын білім- ғылым арқылы танып білуге болады деген еді. Ы.Алтынсариннің
1879 жылы Қазан қаласында жарық көрген Қазақша хрестоматия деген
кітабында: Асыл шөп, Бақша ағаштары, Таза бұлақ т.б. әңгімелері бала
жанын тазалыққа, адалдыққа, туған жердің табиғатын сүюге, қайырымдылық пен
жаңашырлыққа меңзейді.
Сәндік-қолданбалы өнер саласындағы белгілі маман-ғалым А. Б.
Салтыков: Көркемдік талғам дегеніміз— әсемдікті ажыратар нағыз сұлулықты
жалған сұлулықтан ажырата білу қабілеті- деп тұжырымдайды.
Адамның сана-сезімінің дамуына әсер ететін, тәрбиелейтін құралдар аз
емес, соның ішінде өнердің алатын орны ерекше. Өнер айналадағы болмысты
көркем бейнелер арқылы қайта жаңғырта отырып, адамның танымдық сезіміне
әсер етеді, жамандықтан жиреніп, әсемдікке еліктеуіне септігін тигізеді.
Қызықты өмір болмысын, қайырымды да парасатты адам бейнесін өнер өзіне тән
құралдар мен тәсілдер арқылы айшықты бейнелеп береді. Мұның бәрі айналып
келгенде жеке адамды сұлулыққа, мәдениеттілікке, имандылыққа,
адамгершілікке тәрбиелейді. Қазіргі кезде киноның, теледидар мен радионың,
өнер саласындағы әдебиеттер мен журналдардың арқасында әлемдік, Отандық
өнер мен мәдениет жаңалықтары, жаңа бағыттар мен ағымдар туралы мағлұматтар
халық бұқарасының арасына тез таралуына, ықпалына қарамастан, әрбір
халықтың ұлттық ерекшелігімен біте қайнасқан әсемдік туралы өзіндік
түсінігі, танымы әрқашан сақталып отырады.
2. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатты аялау мен қорғауға
тәрбиелеу
2.1 Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатқа деген
сүйіспеншіліктерінің қалыптасу
Табиғатта бірінші қадам. Түймедақ айналасында қараторғайлардың
жануарлар мен өсімдіктермен қарым-қатынастан кейінгі қуанышты үні – дәл
осыдан балабақшада мектепке дейінгі балаларға экологиялық тәрбие беру
басталады.
Кішкентай ғана адам түрлі тапсырмалардың шешімін табуға біртіндеп
үйренуде, соның ішінде экологиялық салада, ол олардың алдына мәселелер мен
қайшылықтарға толы өмірді ашады.
Оларды шешуге үйрету үшін белгілі бір образды қалыптастыру қажет.
Экологиялық рухани ізгілік бір санатты болуы керек, егер ол сезілмесе, онда
экологиялық мәселелерді шешуде оң нәтижеге жетпейтін болады.
Әр баланың санасына барлық тірі табиғатқа, айналадағы қоғамға деген
құрметті жеткізе білу қажет. Сондықтан жаңа адамды жаңа экологиялық санамен
тәрбиелейміз.
Қай тәрбиені алсақ та, экологиялық, адамгершілік не болмаса
эстетикалық тәрбиені, ол ойлау және әрекетті тудыратын, жүректен шығатын
жүрек тәрбиесі болу қажет.
Балалық шақ жылдары – бұл бірінші кезекте жүректі тәрбиелеу - деп
жазған В.Сухомлинский.
Табиғатқа деген сезім жоқ болса, мектепке дейінгілерді экологиялық
тәрбиелеу мүмкін емес.
Мен бірнеше жыл бойы Балабақшада экологиялық мәдениетке тәрбиелеу
негізі тақырыбында жұмыс жасап келем.
Күнделікті балабақшада біз балаларды айналадағы әлемді қабылдауға,
табиғатты сезінуге және түсінуге, оны қадірлеуге, табиғатқа деген
қатігездікпен күресуге үйретудеміз.
Экологиялық білімнің тиімділігін арттыру үшін түрлі әдістер мен
өнегелер: экологиядан сабақтар, экскурсиялар, зерттеулер, әңгімелер,
мейірімділік сабақтарын, экологиялық байқаулар, экологиялық мерекелер,
ойындар, экологиялық ертегілер және т.б. қолданамыз.
Сонымен қатар, балалармен жұмыс жасау кезінде табиғат туралы мақал-
мәтелдерді, ертегілерді қолданамын. Олардың мазмұны танымдық материалдан
тұрады, балаларды айналадағы ортаға қарауды, байқауға үйретеді.
Егер жаңбыр жауып тұрған кезде күн шығып тұрса, жаңбырдың қайтатынын,
Қарға қарқылдаса – жаңбырға,
Қарлығаштың ұшып келгені – таяу уақытта күннің күркіреуіне әкеп соғады.
Көркем әдебиет көмегімен балаларды табиғатпен таныстырамын. Олар жаңа
білім мен есте қаларлық әсерлер алады. Сондай-ақ балалар танымды, бір
нәрсеге оқытатын және тәрбиелі сипаттағы жануарлар туралы ертегілерді
ұнатады. Олар Орман үйлері, Сова, Хвосты, Оттаявший чиж, Почему
синичка плачет, Стыдно перед соловушкой және т.б.сияқты; аса бір
қызығушылықпен өлеңдерді жаттайды. Мысалы: Птицам холодно зимой,
Снежинка, Песенка дождя, Осень.
Песенка о перелетных птицах, Солнце-Солнышко, Орман туралы
әңгімелер, Свет, тепло, воздух тақырыптарында экологиялық сабақтар
өткізілді. Дәстүрлі түрдегіден өзгеше брейн-ринг өткізілді, онда балалар
айналадағы орта туралы білімдерін көрсетті.
Тәрбиеші міндеті – балалардың санасына барлығымыз бір тұтас, және де
әрқайсысымыз Жер үшін жауапты, әр сәтте оның әдемілігін сақтау және
үстемелеу қажеттілігін жеткізу.
Сондықтан біз балаларға табиғатты қадірлеуге, сүюге үйрету керекпіз.
Ал ол үшін бар мүмкіндікті: жануарларға деген жақсы қарым-қатынасты мысал
арқылы көрсету, ұдайы түрде балаларды жарқын сәттермен байытуды жасау
қажет.
Сондықтан да мәдениетке ие болып, табиғатқа туған анасындай аяулы
сезіммен қарауды бастауыш сынып оқушыларына кең танымал ету – мұғалімдердің
абыройлы борыштарының бірі болып табылады. Табиғат – адамның өз үйі
дегенді қайталай, күресті өмір үшін күрес деп танып, мектептер
проблемаларды оқып-үйрету мен жүзеге асыруға арналған шараларды
насихаттаулары қажет. Ол үшін Елбасы қолдау көрсетіп отырған саясатын
іске асыру, көпшілікке білім беруді жүйелі түрде жүргізу керек.
Жолдаудағы міндеттерді жүзеге асыру үшін қолданушыларға қоршаған орта
туралы білім беріп табиғатқа деген сүйіспеншіліктерін оятып, табиғат сақтау
мен қорғауға тартып, бастауыш сынып оқушыларының ойлау қабілетін
қалыптастыру жұмыстарын жүзеге асыру керек, экология саласына арналған
басылымдарды насихаттай табиғатты қорғауға, сақтай білуге тәрбиелеу
мұғалімдердің де басты борыштарының бірі екені анық. Бұл шаралар
қолданушылардың мәдениетін қалыптастыруға ықпал етеді. Табиғат сұлулығын
сақтай білу, одан ләззат ала білу әр адамның мәдениеттілігінің басты
көрсеткіші болу тиіс
Табиғат – халық қазынасы дей келе, оның байлықтарын пайдалана отырып,
қорғау бәрімізге қажет екенін бастауыш сынып оқушыларына бойына сіңіре
білейік. Бәріміздің міндетіміз – түсінікті қалыптастырып, бастауыш сынып
оқушыларының табиғатты қорғау жұмыстарына белсенді сауаттылықпен
араластыруға баулу. Табиғат ананы қорғау, аялау барша жұрт үшін тіршілік
қамы, табиғи қажеттілікке жататындықтан, оқырмандарды табиғатты қорғауға
тәрбиелеу баршамыздың борышымыз екенін ұмытпайық. Адамзат алдында тұрған
негізгі мәселелердің бірі – экология болғандықтан, қолданушылардың қоршаған
ортаны қорғау туралы көзқарастарының дұрыс қалыптасуына бағыт-бағдар
берерде олардың табиғатқа деген көзқарастарын нығайта, білім мен
тәрбиелерін жетілдіре, туған өлке табиғатын аялап, сақтауды, қастерлеуді
насихаттауда төмендегідей шараларды өткізуді оқытушылар қолға алулары
қажеті.
Өміріміздің тіршілік етіп отырған табиғатты қорғау және оның сан алуан
байлықтарын барынша ұқыпты пайдалану бүкіл адамзат алдында тұрған келелі де
күрделі мәселелердің біріне айналды.
Жер бетінде бейбітшілікті сақтаудың өзі, тікелей табиғат қорғау
мәселесімен өте тығыз байланысты. Сондықтан мемлекеттер арасындағы
келіссөздердің бәрін де проблемалар еш уақытта күн тәртібінен түскен
емес.
Қазір елімізде халық шаруашылығының әр салаларының тез дамуы нәтижесінде
табиғатқа орны толмас зиян келіп отырғанда, бастауыш сынып оқушылары
жағынан тәрбиелеудің зор маңызы бар. Себебі, табиғатты ластанудың шегі
бар деп айтуға болмайды. Ауа да, су да мол мөлшерде ластануда. Ал олар
бұдан былай да осы дәрежеде ластан бертін болса, болашақ ұрпақтардың өмір
сүруіне үлкен нұқсан келетіні сөзсіз. Сондықтан да, табиғатты қорғау
оқушылардың тек міндеті ғана емес, абыройлы борышы. Әркім өзін қоршаған
табиғи ортаның құрылысын, оның ерекшеліктерін, оларды бұзбай сақтаудың
жолдарын, табиғат аясындағы өзінің жауапкершілігін білуге міндетті деп
есептеймін. Кішкентай ғана бүлдіршіннен, еңкейген қарияға дейін жас кәрінің
бәрі табиғат анасымен қиянаттасуға бармай, сыйластықпен өмір сүру керек.
Адам баласы өмірінің материаладық және рухани тіршілігінің бір-ақ табиғи
тірегі бар. Ол табиғат.
Табиғатсыз адам жоқ, онсыз адам жайлы сөз етуге болмайды. Ал табиғат
адам өмірінің барлық қажетін толық өтей алу үшін, ол міндетті түрде
ештеңемен ластанып, уланбаған болуы тиіс. Мұны біз табиғат тазалығы дейміз.
Табиғаттың тазалығын сақтайтын да, оны ластап улайтын да адам. Адам өзінің
де, табиғаттың да қаласа досы, санасы іс-әрекет жасаса жауы бола алады.
Табиғаттың мол қазынасын парықсыз шашып, төгетін- адам, адам құрайтын
қоғам.
2.2 Табиғатты аялау мен қорғауға тәрбие берудегі ұлы ағартушылардың
алаты орны
Балалардың әсерлі ой-өрісін, көркемдік талғамын дамытуға зор ықпал
жасайтын түрлі көркем шығармашылық іс-әрекеттердің дағдылар мен
қабілеттіліктер мүмкіндіктерін ашып көрсеткен педагогикалық тәжірибелерге
сүйене отырып, республика ғалымдары да тәрбие мәселесінің жалпы жағдайын
анықтау, ғылыми әдістемелік негіздегі жүйесін жасауда елеулі жұмыстар
атқарды (М. Балтабаев, С. Ұзақбаева, С. Қалиев, Н. Хмель, Е. Асылханов, В.
Әлмұханбетов, Ә. Қамақов т. б.). Бірақ та бұл мәселенің аясында әлі де
шешімін күтіп тұрған педагогикалық, психологиялық өзекті мәселелер мен
міндеттер жеткілікті.
Қолда бар педагогикалық тұжырымдар мен іс-тәжірибелердің мазмұнын сын
тұрғысынан талдай отырып, жас жеткіншектерге тәрбие беру міндеттерінің
жүзеге асуы мағлұматтардың жиынтығын игертумен шектеліп, балалардың
әсемдікті тану қабілеттіліктерін қалыптастыру көп жағдайда біржақты (ән
айту, өлең үлгілерін жаттау, ою-өрнектер салу, т. б.) іс-әрекеттерге
бейімделіп қана құрылғандығын көреміз. Сондықтан балалардың әр жас шағында
игеруге тиіс көркемдік білім негіздерінің мазмұнын және оның көркемдік іс-
әрекеттермен жүйелі бірлігін айқындау педагогикалық өзекті мәселелердің
бірі. Атап айтқанда, қазіргі кезде жас-жеткіншектерге тәрбие беру
жүйесінің мақсат-міндеттерін жүзеге асыратын арнайы пән не? Әлде ол
балалармен жүргізілетін түрлі бағыттағы тәрбие жұмыстарының мазмұнын мәнге
ие етуде пайдаланатын жалпы тәрбиенің бір бөлшегі ме? Немесе, көркемдік
білім негіздерін сұлулық заңдылығына сәйкес игертуге бағытталған пәннің
мазмұны қандай болуы керек? Әлде бұл құбылыс балалардың ойын, өзара
қатынас, еңбек сиякты жетекші іс-әрекеттерінің аясында көмекші рөл атқара
ма? — деген сұрақтарға жауап іздеу, нақты тәжірибелерге сүйеніп айқындау
міндеттері тұр.
Бұл міндеттерді шешу төмендегідей мәселелерді:
1.Көркемдік талғамды қалыптастырудың басты құралы көркемдік білім беру
жүйесінің өзіне тән мазмұнын, мақсаттары мен нақтылы міндеттерін саралауды;
2.Мектепке дейінгі жастағы көркемдік іс-әрекеттер барысында игеруге
тиісті білім мен дағдылар көлемін белгілеуді;
3.Көркемдік іс- әрекеттер арқылы балалардың шығармашылык ой-өрісін
дамытудың педагогикалық және психологиялық негіздерін айқындап алуды талап
етеді.
Көркем өнер — көркемдік талғамды қалыптастырудың өзекті құралы ретінде
баланы өз халқының мұраларын игеруіне, халық өнерінің айшықты
туындыларынан ләззат алуға, рухани дамуына және халық талантын қастерлеуге,
сүйе білуге баулиды. Көркемдік тәрбиенің басты құралдары — бейнелеу және
сәндік-қолданбалы өнер, музыка, көркем әдебиет, балалардың айналадағы
табиғаттан, адамдар тірлігінің қызықты оқиғаларынан, ойын-сауық
мерекелерінен, т. б. алған әсерлерінің шығармашылық іс-әрекеттері
барысында терең бекуіне, олардың әсемдікті өз қолымен жасауға талпынысы
нәтижесінде сапалы талғамның қалыптасуына мүмкіндік жасалады. Туғал ел
табиғатының сұлулығы және табиғат құбылыстарының ерекше әсері де көркемдік
талғамды қалыптастырудың басты құралы. Орман, су, жер, жазық дала, тау-тас,
бау-бақша, жыл мезгілдернің ауысу құбылысы, құстардың үні, жануарлар
дүниесінің қызығы, өсімдіктер әлемі бала сезімінде, түйсігінде әсерлі
айшықталып, оны бұл құбылыстардың сиқырлы сырын білуге ынтықтырады.
Балаларды көркемдікті игеруі мен оны өз қолымен жасауға бағытталған іс-
әрекеттерінің аясында бейнелеу және сәндік қолданбалы өнердің мәнерлілігі,
көрнекілігі әрі танымдық әсерінің күштілігі балалардың шығармашылық
белсенділігіне, сол арқылы олардың талғам өрісінің дамуына зор ықпал
жасайды.
Балалар өмір құбылыстарын сурет салу, сазбалшықтан немесе пластилиннен
мүсіндеу, қиып жапсыру, табиғат материалдарын көркем өңдеу т. б. жұмыстар
кезінде тереңірек танып, білуге мүмкіндік алады. Балабақшаның ересектер
тобындағы балалары қоршаған ортадағы түрлі заттар мен құбылыстарды көркем
бейнелеу тәсілін меңгеруге, заттың көлемі мен пішінін бояулар мен түстер
арқылы бейнелей білуге жаттыға отырып, ол дағдыларды өз қиялымен сюжетті
сурет композициясын құруда, көркем образ жасауда пайдаланады. Түрлі
материалдардан (қағаз, картон, мата, пластилин, т. б.) әшекейлеудік
тәсілдеріне машықтанады, бұйымдар үлгісін жасаудың жолдары мен оларды
сәндеп әшекейлеудің амалын үйренеді. Ал, мүсіндеу арқылы заттардың,
адамдардың, құстардың, хайуанаттардың пішінін бейнелеу тәсіліне
машықтанады. Қолданатын сазбалшық немесе пластилин арқылы сомдайтын
бейненің сыртқы кескінін, олардың қимыл-қозғалыс пластикасының
ерекшеліктерін, күнделікті көргендерін еске түсіре отырып мүсіндей білуге,
мүсіндеу барысында тұлғалардың дене құрылысы, бөлшектердің өзара жарасымды
байланысы туралы алғашқы түсініктерді игеруге мүмкіндік алады.
Сәндік-қолданбалы өнер саласындағы көркемдік жұмыстар, балалардың түрлі-
түсті қағаздардан арнайы сюжетті құрастыруға қажетті элементтерін, ұлттық
ою-өрнектердің қарапайым үлгілерін қию арқылы тұлға силуэтінің (сұлба)
сұлулығы, ал оюлардың жазықтық бетінде желімдеп жапсыру кезінде жеке
элементтердің өзара жарасымдылығын, оюлардың өрнек композициясындағы
ырғақтылығын, фон мен өрнек бояуларының түстік үйлесімділігін пайымдай
білуіне үлкен көмегін тигізеді. Қатты қағаз, мата қиындылары, фольга, т. б.
табиғи заттардан көркем құрастыру жұмыстары балалардың кеңістік ойлау
қабілетінің және пішін, көлем сұлулығын сезіну, түйсіну дағдыларының
дамуына мүмкіндік туғызумен бірге, олардың еңбек ету іскерліктерінің
қалыптасуына жол ашады.
Балабақша балаларын ұлттық сәндік өнерге тән - кесте тігу, қуыршақ
киімін дайындау, түрлі-түсті жүндерді пайдаланып ши орату, ши тоқу, т. б.
сияқты іс-әрекеттерге араластыру, қазақ халқының тұрмысында кең тараған,
қазіргі кезге дейін қолданылып келе жатқан дәстүрлі сәндік бұйым
үлгілерімен мақсатты түрде таныстыру, бұйымдардың әсемдік нақышы туралы
балалардың өз ойын пайымдай білуге баулу, көркемдік талғам өрісін кеңейте
түсудің бірден-бір сындарлы жолы. [2.30]
Қорыта келе айтарымыз, бала тәрбиесімен, оған жүйелі білім беру
мәселесімен шұғылданған қандай да ғалымдар болмасын табиғатты назарынан тыс
қалдырған емес. Себебі дүниеде, айнала қоршаған ортада адам танып-білетін,
зерттейтін, оны күтіп-баптап, қорғайтын жұмбақ сыры мол әлем — тек табиғат!
2.3. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатты аялау мен қорғауға
тәрбиелеу жолдары
Балабақша балаларына адам мен табиғат арасындағы қарым-қатынасты
анықтайтын табиғатты аялау мен қорғауға тәрбие беруге байланысты
балабақша оқытушыранының алдында негізінен мына төмендегі міндеттер тұр.
- тәрбиеші мамандардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz