Мұнай өндіретін және мұнай өңдейтін өндіріс орындары-техногенді экожүйелер

Пән: Мұнай, Газ
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 58 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

Мұнай өндіретін және мұнай өңдейтін өндіріс орындары-техногенді экожүйелер.

1. 2 Қазақстан республикасында топырақтың мұнаймен ластануының негізгі мәселесі.

1. 3 Топырақ биотасына мұнайлы ластанудың әсері.

1. 4 Топырақтағы мұнай көмірсутектерінің биодеграциясына әсер ететін факторлар

1. 5 Топырақтың микробиологиялық қасиеттеріне мұнаймен ластанудың әсері

1. 6 М ұнаймен ластанған топырақтарды тазартудың қазіргі кездегі жағдайы.

1. 7 Мұнаймен ластанған топырақтарды тазарту үшін өсімдік-фитомелиораттарды қолданудың жетістіктері

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі . Қазақстан Республикасының қарқынды дамып келе жатқан экономикасының басты факторларының бірі болып газ және мұнай өндіріс салалары саналады. Қазіргі кездегі мұнай өндіру және өңдеу технологиялары әлемдік стандарттарға бағыталғанымен, бұл үрдістерде қоршаған ортаны ластау деректері үнемі орын алатыны анық. Экологтардың пікірлері бойынша, қоршаған ортаны ластаушы заттардың ішінде мұнай мен оның өнімдері басты орындарды иемденеді. Мұнай өнімдері қоршаған ортаға өндіру, тасымалдау және өңдеу кездеріндегі технология тізбектерінде әртүрлі себептемен үнемі түсіп отырады. Сонымен қатар, бұл үрдістерде әртүрлі дәрежелердегі апаттарда жиі орын алады.

Оңтүстік Қазақстан облысы еліміздегі ең өндіріс салалары дамыған аймақ. Облыс арқылы мың шақырымға жуық «КазМұнайгаз» компаниясының магистральді мұнай құбырлары өтеді, бұл аймақтарда шикі мұнай апатының болу мүмкіншіліктері өте жоғары. Шымкент қаласында «Петро Казахстан Ойл Прадактс» (ПКОП) ірі мұнай өңдеу мекемесі орналасқан. Өндіріс технологиясына сәйкес, бұл мекемеде әр кезеңдік тізбектерден кейін шлам мен қосалқы өнімдер бөлініп шығады. Сонымен қатар, осы технологиялық тізбектерде де мұнайдың әртүрлі өнімдерімен топырақты ластау қауіпіде жоғары. Қазіргі кезде, осы аталған себептемен ластанған жер көлемі жүз гектардан асады.

Қала территориясындағы мұнай өнімдерін мол пайдаланатын мекеменің бірі - Жылу энергия орталығы (ЖЭО) . Қалық саны миллионға жуық, Шымкент қаласын жылумен қамтамасыз ету үшін қажетті отын ретінде қою мазут және салярка сияқты мұнай өнімдері пайдаланылады. Сонымен қатар, қала ішінде орналасқан жанар-жағармай сату бекеттеріде мұнай өнімдерінің жеңіл түрлерімен айналадағы топырақты ластаушы факторлардың бірі болып табылады.

Мұнай өнімдері өте қауіпті экотоксиканттар қатарына жатады.

Мұнай және оның өнімдері өсімдіктерге токсикологиялық әсер ететін, негізгі техногенді факторларға жатады. Қоршаған ортаға түскен мұнай өнімдері топырақта жинақталуға қабілетті, ол олардың баяу деструктурленуімен байланысты. Мұнайдың ыдырауы нәтижесінде, түрлі органикалық ұшқыш қосылыстар түзіледі, олар атмосфералық ауаны бүлдіреді, ал мұнай шламының қалдықтары топырақтың физико-химиялық қасиеттерін нашарлатады, осыдан топырақ өсімдіктердің қалыпты өсуімен дамуына жарамсыз болады. Ластаушы факторлардың тұрақты және ұзақ мерізімді әсер етуі, өсімдіктердің түрлік құрамының өзгеруімен көрінетін, фитоценоз құрылғысының (структурасының) бұзылуына әкеледі. Мұнай өнімдерімен жоғары дәрежеде ластанған территориялар егіншілікке жарамсыз болып, пайдалы жер айналымынан шығып қалады. Мұндай территориялардың беткі қабаттары су және жел эррозияларынан қорғалмаған, антропогенді деградирленген және құлазыған жер сипатында болады [8] .

Аридті климат жағдайында жерді тиімді (рациональды) пайдалану мәселесі өте актуальды (өзекті) болып келеді. Бұл қатынаста, жер ресурстарын ластаушының көзін анықтау және оларды тазарту әдісінің жолдарын білумен байланысты сұрақтар негізгі маңызға ие болады.

Мұнайдың токсикологиялық әсеріне төзімді табиғи флора түрлері - доминантты түрлер тобын құрайды, олар топырақтың рекультивациялану үрдісіне активті түрде қатысады. Жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің тамырлары топырақтың үстінгі қабатын қопсыту арқылы оның су-ауа режимін жақсартады, ол ризосфералы микрофлораның, көмірсутек қосылыстарының тіршілік әрекетінің активтелуіне елеулі дәрежеде ықпал етеді [2] . Сонымен қатар, өсімдіктер топыраққа метаболизм өнімдерін түрлі қосылыстар түрінде көмірқышқыл газы, органикалық қышқылдар және көмірсулар түрінде бөлуі де мұнай және мұнай өнімдерін деструкциялау үрдісінде белгілі роль атқарады [3] . Мұнаймен ластанған топырақтарды толығымен қалпына келтіру үшін фитомелиорантты-өсімдіктердің биорекультивациялық жұмыстардың жалпы циклінде маңызы зор [4] .

Біздің зерттеулеріміздің мақсаты мұнаймен ластанған территориялардың динамикалық өзгеріс ерекшеліктерін және фитоценоздардың өздігінен қалпына келуін анықтау болды. Зерттеулер Оңтүстік Қазақстан облысы территориясында мұнайды қайта өңдейтін кәсіпорын «ПетроКазахстан Ойл Продактс» (ПКОП) ЖШС-тің өнеркәсіптік зонасында жүргізілді. Зерттеу объектісі ретінде құмкөл мұнайының күңгірт және түссіз фракцияларымен ластанған түрлі локальды (жергілікті) участкелер таңдап алынды. Мұнаймен ластанған территорияларда фитоценоздың түрлік құрамы, доминантты түрлер, жобалық өсімдік жабыны және оның мозаикалығы, сонымен қатар өсімдіктердің фитомассасы анықталды. Фитоценоздың түрлік құрамын және доминантты түрлердің мол кездесуін анықтау үшін Друде және Быков әдістері қолданылды. Жоғары сатыдағы өсімдіктердің түрлерін анықтау кезінде «Иллюстрированный определитель растений Казахстана», 1969; «Флора Казахстана», 9 томды пайдаланылды. Фитоценоздың түрлік құрамының өзгеріс динамикасын зерттеу 2002жылдан 2007жылға дейін жүргізілді.

«ПКОП»ЖШС территориясының ішіндегі екі анализделуші және бақылаушы участкелерде фитоценоздың қалпына келу ерекшелігін анықтауда 2002-2006 жылдар аралығында түрлер санының өзгеру динамикасы бағаланды. Анализделуші ретінде мұнай өнімдерінің күңгірт және түссіз фракцияларымен ластанған, ал бақылаушы ретінде заут басқармасы маңындағы территория алынды.

Біздің зерттеулеріміздің бақылаушы нұсқасында мұнаймен ластанбаған территориялар фитоценозының өзгеру динамикасы анализделді, онда топырақтың беткі қабаты сырттан әкелінген ластанбаған топырақпен алмастырылған.

Алынған анализ нәтижесінің көрсетуінше, мұнаймен ластанған жерді таза топырақпен алмастырған соң, биотопқа біртіндеп өсімдіктер өсе бастайды. Одан ары, территорияның ұзақ оқшаулануына байланысты, топырақтың тұрақтылық (стабильді) жағдайында өсімдіктер арасында бәсекелестік артады және даминантты түрлер басымдылық көрсете бастайды. Кейбір түрлер бәсекелестікке шыдамай, шығып қалады. Бес жыл жүргізілген зерттеулерде жеке түрлердің шығып қалуы 2005-2006 жылдары байқалды. Бақылаушы нұсқада түр мөлшерін анықтау жылдарында 19-дан 21-ге дейін ауытқып тұрды (1сурет) . Сонымен қатар бәсекелестің мүмкіндік нұсқалары және даминанттардың - доминантты түрлер саны сырттан әкелінген топырақтағы өсімдік тұқымының қорымен алдын-ала анықталады. Бақылаушы участке фитоценозында қңтүстік Қазақстанға тән рудеральды және эфемероидты флоралар басымдылық көрсетті.

36. Киреева Н. А, Тишкина Е. И. Ускорение биодеструкции нефтяных

загрязнений при рекультивации почв //Актуальные вопросы биотехнологии / Межвуз. сб. научн. тр. - Уфа, 1990. - С. 36-44

37. Киреева Н. А. Почвенные микроорганизмы как индикаторы загрязнения углводородами // К реакции организмов в условиях антропогенного окружения / Межвуз. Сб. науч. тр. -Уфа, 1992. С. 17-29.

38. Sextone A. J/, Atlas R. M/, Response of microbical populations in Arctic tundra soils to crude oil //Can. J. Microbiol. -1977. Vol. 23, N10-P. 1327-1333.

39. Киреева Н. А. Микробиологические процессы в нефтезагрязненных

почвах. - Уфа: БашГУ, 1994. -172 с.

ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

Мұнай өндіретін және мұнай өңдейтін өндіріс орындары-техногенді экожүйелер.

Өнеркәсіптің мұнай-газ саласы, әлемдік экономиканың интенсивті дамуында негізгі факторлардың бірі ретінде негізгі энергия тасымалдау көзі болып саналады. Алайда, осы көмірсутекті өнімді өндірумен, тасымалдаумен және тұтынумен байланысты үрдістер өзімен қатар белгілі бір техногенді жүктеме (жұмыстар) ала жүреді. Экологтар қазіргі кезде қоршаған ортаны негізгі ластаушылардың бірі ретінде мұнай және оның өңделген өнімдері деп есептейді. Қоршаған ортаға мұнай, оны өндіру кезінде, магистральді құбырлар арқылы тасымалдау кезінде және түрлі маштабтағы апаттар нәтижесінде түседі [1] . Қоршаған ортаға түскен мұнай өнімдері топырақта және микрорельефтің түрлі тереңдіктерінде жинақталуға қабілетті, осыдан мұнайөнімдері баяу деструктурленеді [2] .

Қоршаған ортаның негізгі ластаушы көзінің бірі, мұнай және мұнай өнімдерін өңдеу және сақтау үрдістері кезінде түзілетін, құрамында мұнайы бар ағын сулар. АҚШ Мұнай институтының мәлімдеуінше (анықтама) мұндай сулардың құрамында 23-130 мг/л мұнай өнімдері, 7, 6-61 мг/л фенол болады. Стандарт талабы бойынша, ағын сулардағы мұнайдың және мұнай өнімдеренің шектік мүмкіндік концентратциясы (ШМК) 25 мг/л құрайды. Су тазарту іс-шаралары, судың кем дегенде ластаушының 85-90%-нан тазаруын қамтамасыз етуі тиіс [3] .

Бұрғылау кезінде қолданылатын сұйықтық құрамындағы бөлшектер топырақтың тұздануына әкеледі. Жер бетінде төгілген өнделмеген мұнай битумды қосылыстар түзеді, топырақтың нағыз өнімді алғашқы қабатын тіршілікке жарамсыз етеді. Бір қарағанда мұнай өнімдерімен ластаған топырақ аудандары көп емес (сақтайтын орындар, автожағармай бекеттері, автобаз, дала қосы маңдары) , алайда жыл өткен сайын ластану ареалы арта түсуде. Өңдеуден бұзылған жердің әр гектары, көрші территориядағы сондай ауданға залал тигізеді [4] .

Әлемдік тәжірибеде мұнай өндірумен және өңдеумен айналысатын өнеркәсіптерде апаттар жиі болады. 1971 жылы Жапониядағы химиялық кәсіп орында 173 апат тіркелсе, ал АҚШ-та 3600 апат болған [5] . 1988 жылы Ұлыбританияда "Пайпер Альфада" мұнай өндіру кезінде апат болып, онда 167 адам қаза болған. Американың "Эксон Валдис" компаниясына 1989 жылы мұнай төгілуінен келген шығын, 10 миллиард долларға бағаланды [6] . Рессейдің Қиыр шығысында мұнаймен ластанған топырақ ауданы, тек ауыл шаруашылық жер-суымен шектелгеннің өзінде 1, 2 мың гектарды құрайды [7] .

Қоршаған ортаны ластаудың бір жолы, өңдеу кезінде мұнай қалдықтарын және оның құрамдас компоненттерін өртеу болып келеді. Бұл кезде полициклды ароматты көмірсутектер (ПАК) және канцерогенді қосылыстар -3, 4 - бенз(а) пирен түзіледі [5] .

1. 2 Қазақстан республикасында топырақтың мұнаймен ластануының негізгі мәселесі.

Қазақстанның барлық территориясы бірнеше мұнай өндіруші региондарға (аймақтарға) жіктелген, олар өзара ауа райы-климаттық және ланшафттық белгілеріне қарай, сонымен қатар мұнайлы ластанудың сапалық-сандық өлшемдерімен ажыратылады. Мұнайгаз комплексіті кәсіпорындарының қоршаған ортаға әсері, топырақ және су ресурстарының шаруашылықта пайдалы жер қойнауынан шығарылып тасталу дәрежесімен анықталады. Мысалы, Каспий аймағы көп мөлшерде мұнай және газ кен орнымен сипатталады, сонымен қатар қазіргі уақытта осы аймақта 4, 3 млн. га-дан аса жер бұзылған, оның ішінде 1, 5 млн. га техногенді зона, 1, 9 - азғындаған (жарамсыз) жайылым, 0, 6 - мұнайөнімдерімен ластанған, және 0, 3 млн. га жер радиоактивті ластанған [9] . 1979 жылы ашылған Тенгиз кен орны әлемдегі ең тереңдерінің бірі. Тенгиз мұнайы өзінің агрессивтігімен белгілі. Оның құрамында меркаптандар және күкірт бар [10] . Мұндай типті мұнай металлды жылдам каррозияға ұшыратындықтан өте қауіпті. Мысал, 1986 жылы Қазақстанда "Тенгиз-37" скважинасының бұрғылайу кезінде үлкен көлемде мұнай төгілген. Осы апат зардабын жою 400-ден астам тәулікке созылды [11] .

«Биологиялық түрлерді пайдалануда оларды қорғау және тепе-теңдікте сақтау жөніндегі Халықаралық есептің» (1997ж. ) анықтауынша, Оңтүстік- Қазақстан облысы Қазақстандағы экологиялық қауіпті аймақтардың екінші тобына кіреді. ҚР Ауылшаруашылық министрлігіннің жер ресурстары басқармасының облыстық комитетінің мәлімдеуінше, 01. 11. 2003ж. жағдайына қарай жер көлемі облыс бойынша былай бөлінген (мың. га. ) :

Оңтүстік-Қазақстан облысының жалпы жер көлемі 11724, 9 мың. га, оның ішінде:

ауылшаруашылық мақсатына - 4543, 6қосалқы - 3176, 9орман фонды - 3036, 3өнеркәсіптік, транспорт, қорғаныс, байланыс және басқа ауылшаруашылық емес мақсатта - 56аса қорғалатын табиғи территориялар - 76, 1су фонды - 134, 1елді мекенді жерлер - 656, 5облыстан тыс қолданылатын жерлер - 0, 9басқа облдыстардың, мемлекеттердің жер игерушілері пайдалынатын жерлер - 46, 2

Мемлекеттік жер кадастыры бойынша, ОҚО-да жердің сапалық сипаты жалпы өзгермеген (мың. га) :

жарамды (жарамсыз белгілері жоқ) - 1838, 8тұзданған (сорланған) - 2200, 6сортаң және сортаңдау комплекстері (жиынтықтары) - 1009, 5қатты суланған, батпақты, шайылған - 942, 0тасты (защебненные) - 1017, 6дефлированные (дефлирленген) - 3108, 7.

Облыс территориясының бір бөлігін құмайт топырақ және құмды жер алып жатыр (864, 5 және 3019, 5 мың. га) . Суармалы жер мөлшегі шамамен 500, 4 мың. га. құрайды.

Шымкент қаласының территориясында республикадағы ең ірі мұнайды қайта өңдейтін кәсіпорын ЖШС «Петро Казахстан Ойл Продактс» орналасқан, бірнеше ондаған гектар жерді алып жатыр, онда өндіріс қалдықтарын қайта өңдеу және мұнаймен ластанған топырақты тазарту мәселелер бар.

Қазіргі кезде табиғатты қорғау іс-шараларына және экологиялық зеттеулерге көп назар бөлінуде(аударылңуда) . Мұнай және мұнай өнімдерін өндіру және қайта өңдеу үрдістерінің (процессов) технологтары әлемдік стандартқа бағытталған. Алайда, Қазақстанның көптеген өнеркәсіптерінде экологиялық мәселелер ескі әдістермен шешіледі. Мұнаймен ластанған топырақ, жақсы жағдайда болса, шлакқа және асфальтқа қайта өңделеді, жаман жағдайда болса - өртеледі. ҚР экология Министірлігінің статистикалық есебінің мәліметі бойынша соңғы 7-10 жылда рекультивациялық іс-шаралар, финанстық қаржыландыру болмғандықтан Қазақстан территориясында іс жүзінде жүргізілмеген [12] .

Топырақ қатты (минералды бөліктер), сұйық (топырақ суы) және газ тәрізді фазалардан құралған, күрделі полидисперсті үшфазалы жүйе екені белгілі. Осы үш құраушылардың (құрамдастың) қатнасы, тірі ағзалардың тіршілік ортасы ретінде топырақтың негізгі физикалық қасиетін көрсетеді. Химиялиқ қасиеті, топырақтың миниралды элементтерімен қатар, топырақтың бөлінбейтін құрамдас бөлігі болатын, органикалық заттарға да тығыз байланысты. Минералды бөлшектердің (қатты фаза) құрамы және көлемі (мөлшері) топырақтың механикалық қасиетін көрсетеді [12] . Топырақтың механикалық құрамы және құрылысы - тірі ағзалардың тіршілік ортасы ретіндегі олардың басты қасиетін қалыптастыру факторлары: топырақтың аэрациясы, олардың ылғалдылығы және ылғал сіңіргіштігі, жылу өткізгіштік және термиялық режимі, сонымен қатар жануарлардың топырақта қозғалу жағдайы, ағаш текті өсімдіктердің тамырының таралуы т. б. Қарап отырсақ, тек топырақтың механикалық құрамығана оған мұнай өнімдерінің сіңу және оның қанығу дәрежесін анықтайтын болады.

Микроағзалардың тіршілік әрекеті үшін топырақтың газ алмасу режимінің маңызы зор. Топырақта оттегі тірі ағзалардың тыныс алуы кезінде және органикалық қалдықтардың ыдырауы кезінде қарқынды сіңіріледі де, ал СО ₂ қарқынды бөлінеді.

Топырақтың міндетті компоненттерінің бірі органикалық заттар. Негізінен органикалық заттар өлі ағзалардың ыдырауы нәтижесінде түзіледі, экскреттер құрамына кіреді. Органиканың бір бөлігі топырақтың өзінде түзілсе, көп мөлшері жербеті экожүйесінен түседі. Органикалық заттардың құрамы әртүрлі, оны лигнин, клетчатка, терпендер (эфир майлары), шайырлар, қосалқы заттар және т. б. құрайды. Органикалық заттардың (көбнесе ароматты түзілістер) малекулаларының бір бөлігі полимерленеді де, олардың бұзушы-микроағзалардың әсеріне төзімділігін арттырады. Осылайша гумус түзіледі. Топырақтың өнімділігі оның құрамындағы гумуспен анықталады.

Гумус құрамы және басқа сипаттамалар бойынша топырақ қабаттары біркелкі емес. Осыдан, топырақтанушылар мынадай топырақ горизонттарын (жиектерін) ажыратады: А, В, С. А ₀ - жиегі орман жабынына немесе дала жабынына (войлок) сейкес келеді, А ₁ - қарашірікті - аккумулятивті (органикалық заттарға бай), А ₂ - элювиальды (органикалық заттар шайылған жиек), В - иллювиальды жиек (көбнесе сазды немесе құмды), оттегімен біріккен, және С - жиегі аналық жыныс [13] .

Осылайша, топырақта биологиялық зат айналымымен қатысты, трофикалық үрдістердің ұзына бойы (вертикальды) құрылымының орны бар. Жоғарыда айтылғандай, тіршілік етуге қолайлы және мүмкіндігінше тығыз қоныстаған (заселённый) жиек - А ₁ екені анықталды. Онда тірі ағзалардың бай жүйесі құралған. Тап осы жиек мұнайдың беттік төгілуі кезінде максималды ластанады.

1. 3 Топырақ биотасына мұнайлы ластанудың әсері.

Мұнайлы ластану жаңа экологиялық жағдай туғызады, осыдан барлық табиғи биоценоздар қатарларының (звеньев) терең өзгеруіне немесе олардың толық трансформациялануына әкеледі. Барлық мұнаймен ластанған топырақтардың жалпы ерекшелігі, педобионттардың (топырақ мезо - және микрофауналары және микрофлоралары) сандық өзгерістері және әр түрлілердің шектелуімен көрінеді. Педобионттардың түрлі топтарының ластануға жауап беру әрекетінің типтері бірдей емес:

топырақ мезофаунасы жаппай өлімге ұшырайды : аппаттан соң үш күннен кейін топырақ жәндіктерінің көп түрлері толығымен жойылады немесе бақылаушының 1%-тейін құрайды. Олар үшін күшті уландырушы мұнайдың жеңіл фракциялары болып келеді;
қысқа уақытты ингибриленгеннен кейін топырақ микроағзаларының жүйесі, мұнайлы ластануға сан мөлшерінің артуымен және активтілігінің күшейуімен жауап береді. Ең алдымен, бұл көмірсутек тотықтырғыш бактерияларға қатысты, ластанбаған топырақтармен салыстырғанда олардың саны бірден артады. Көмірсутектерді утилизатциялаудың түрлі этаптарына қатысатын «арнайы» топтар жетіледі;
микроарганизмдердің максималды саны ферментатция жиегіне сәйкес және оның кемуі топырақтағы көмірсутек концентрациясының азаюымен байланысты. Микробиологиялық активтіліктің негізгі «жарылысы» мұнайдың табиғи жолмен деградациялануының екінші этапына түседі;
топырақтағы мұнайдың ыдырау үрдісі кезінде, микроағзалардың жалпы саны фондық мағынаға жуықтайды, бірақ мұнай тотықтырғыш бактериялар саны тағы көп уақытқа шейін мұнайлы ластанған топырақтардағы (оңтүстік тайга 10-20 жыл) сондай топтардан артық болады;
экологиялық жағдайдың өзгеруі өсімдік ағзаларының фотосинтездеуші белсенділігін тежейді. Ең алдымен бұл топырақ балдырларының дамуында көрінеді: олардың біртіндеп әлсіреуі және бір топты екінші топтың ығыстырып алмастыруы немесе барлық альгофлораның жойылуы. Әсіресе балдырлардың дамуын өңделмеген (сырая) мұнай және миниралды сулар ингибарленді (тежейді) ;
жоғарғы өсімдіктердің, көбнесе астық тұқымдастарының фотосинтездеуші функциясы өзгереді. Эксперименттердің көрсетуінше, оңтүстік тайга жағдайында жоғары дозалы ластану (20 л/м2) кезінде өсімдіктер бір жылдан соң да ластанған жерлерде қалыпты жетіле алмайды;
зерттеулердің көрсетуінше, ластанған топырақтарда көптеген топырақ ферменттерінің активтілігі төмендейді. Ластанудың барлық жағдайында топырақтағы гудролазалар, протеазалар, нитроредуктазалар, дигодрогеназалар ингибирленеді, топырақтың уреаздық және каталаздық активтілігі біршама артады.
топырақтың тыныс алуы да мұнайлы ластанудың алғашқы кезінде айқын жауап береді, микрофлора көмірсутектің көп мөлшерімен басылған кезде, тынысалу интенсивтігі төмендейді, микроағзалардың санының артуымен тыныс алу итентенсивтігі артады [13, 14] .

Мұнайлы ластану ортаның физико - химиялық параметрлерін шартты түрде өзгертеді, метоболиттік активтілігі жоғары азғана түрлерінің бөлініп қалуына байланысты, микроағзалардың түрлік мөлшері кемиді [15, 16] . Сондықтан мұнаймен ластанған топырақтың биогенділігінің артуы, катаболиттік активтіліктің артуы микроағзалардың сан мөлшерінің артуынан, сонымен қатар топырақ микроағзаларының комплекстік құрылымының өзгеруінен болуы мүмкін [17, 18] .

Микроағзалар түрлерінің әртүрлілігінің қатаң шектелуі - мұнаймен ластанған топырақтардың жалпы ерекшелігі. Ол көмірсутектердің және олардың ыдырау өнімдерінің автотрофты ассимиляциямен қысымына, топырақтың ферментті пуласының ингибирленуіне негізделген [19] . Әр түрлі топырақ типтерінде микроағзалардың түрлік құрамының түрліше болуы, олардың көмірсутектерге өте сезімталдығын анықтайды, сонымен қатар микроағзалар жүйесінің түрлік құрамын және жеке түрлердің сандық қатынастарының өзгеруіне әкеледі. Нәтижесінде, экологиялық көзқарас бойынша, тұрақсыз қауымдастық құралады (түзіледі) [13] . Бұл тұрақсыздық, шамамен, табиғаты сукцессионды болуына және микроағзалардың тіршілігінің негізгі энергия көзін - мұнай көмірсуларының конвейерлі қайта өңдеуіне негізделуі мүмкін. Мұнайлы ластану энергияның сыртқы көзі болып табылады, олар топырақтың микробиоценозының жеткілікті тұрақсыз жағдайын қалыптастырады және сақтайды. Тұтас алғанда сукцессияның сонғы этапы топырақ микроағзалары жүйесінің жалпы сан мөлшерінің, суммарлы биомассасының және метоболиттік активтілігінің төмендеуімен сипатталады [13] .

Түрлі авторлар, мұнайлы ластану топырақ микробиотасының түрлік құрамына елеулі әсер ететінін растайтын фактілер келтіреді. Топырақтың мұнаймен ластануына көк - жасыл балдырлар біршама тұрақты болып келеді екен, бірақ Chlorophyta, Xanthophyta, Bacillariaphyta бөлімінің балдырлары үшін мұнайдың төмен концентрациясының өзі-ақ жойғыш болады (құртады), ал мұнайдың жоғары концентрациясы көпшілігіне 15 см дейінгі тереңдіктегі барлық балдырлардың жойылуына әкелген. Көпжылдық зерттеулердің көрсетуінше оңтүстік тайга зонасында ормандағы шымды - күлді (дерновоподозлистный) топырақтардың микробиоценозына мұнайлы ластанудың әсерінен, топырақтың мұнаймен 22 л/м ² дозада ластануы ұзақ уақытты жағымсыз экологиялық эффект туғызған - микробиоценоз құрылымының қайта қалыптасуы көрінген (байқалған) [20, 21] . Амилолиттік микробтар қауымдастығы мысалында микробиоценоздардың ұйымдасуын анықтау, шымды - күлгін топыраққа енгізілген сапалық ерекшкленетін төрт мұнай концентрацясы интервалын бөліп алуға мүмкіндік береді. Бұл интервалдар топырақтың микробтық жүйелері реакциясының типтеріне басқа токсиканттармен ластануына сәйкес келеді [22] .

Осылайша, топырқтың мұнаймен ластану кезінде топырақ микроағзалары жүйесінде маңызды, әйтсе де түрлі бағыттағы өзгерістер болады. Ластанған территорияларда биогеоценоздардың табиғи жолмен ре генерациялануы процесі (үрдісі) баяу жүреді, ескеретін жағдай экожүйенің түрлі ярустарының қалпына келу жиілігі (темп) түрліше болады, микроағзаларға және өсімдік жабынына қарағанды жәндіктердің сапрофиттік жүйесі өте баяу қалыптасады, бұзылған топырақтың пионер өсімдіктері көбнесе балдырлар болып келеді.

1. 4 Топырақтағы мұнай көмірсутектерінің биодеграциясына әсер ететін факторлар

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.