Мектеп жасына дейінгі балаларды рухани адамгершілікке үйрету

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 43 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 3

1Бөлім

1. 1. Балабақша балаларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың теориялық негізі . . . 7

1. 2. Балабақша балаларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың педагогикалық шарттары . . . 11

II. НЕГІЗГІ БӨЛІМ . . . 20

Балабақша балаларын адамгершілікке тәрбиелеу . . . 20
Адамгершілік тәрбиесінің әдіснамалық негізі . . . 22
Оқу-тәрбие процесінде адамгершілікке тәрбиелеу жолдары . . . 24
Халықтық педагогика арқылы тәрбиелеу . . . 31
Оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеу - басты мақсат . . . 33

III. ІС ТӘЖІРИБЕ . . . 35

Қорытынды . . . 39

Қолданылған әдебиет көздерінің тізімі . . . 41

Кіріспе

Зерттеудің көкейкестілігі. Қазіргі кездегі қоғам талабына сай өзекті мәселелердің бірі білімді де парсатты, рухани құндылықтарды биік мақсат тұтатын азаматты тәрбиелеу болып табылады. Елбасының әр жылдардағы жарық көрген жолдауында ұлттық тәрбие басты нысанаға алынып ерекше болашақ ұрпақтың рухани-адамгершілік дағдыларының жоғары денгейде болып, елін-жерін сүйе білетін, бәсекеге қабілетті тұлға болып қалыптасуына ерекше мән беріледі. Қазақстан Республикасының жалпы білім беру тұжырымдамасында жеке адамның рухани және күш-қуат мүмкіндіктерін ашу, рухани-адамгершілік дағдыларын қалыптастыру жағдайлары біз көтерген мәселенің қоғам талабынан туындап отырғандығын дәлелдеп, тақырыбымыздың өзектілігін айқындайды.

Балалардың адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру мәнділігі, біріншіден, барша саланың ғаламдануы, екіншіден телекоммуникация, ақпараттық байланыстардың артуы, үшіншіден рухани жаңару, тазару, сондай-ақ азғындаудың қатарласа дамуы мүмкін. Әсіресе, қазіргі жастарды теріс жолға түсіретін, санасын бұзатын жәйттердің бірі-дүниеқұмарлық.

Жас ұрпақ-мектеп балалары болашағымыз жеткіншектерде, шәкірттерде адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру барлық кезеңдерде алда тұрған мәселе.

2011-2020 жылдарға арналған білім беру бағдарламасы үздік халықаралық стандарттар бойынша сапалы білім беру мүмкіндіктерін кеңейтеді. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» (ҚР Үкіметінің 2012 жылғы 11 наурыздағы № 306 Қаулысымен ҚР Парламенті Мәжілісінің қарауына енгізілді) Заңында білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың принциптерінің бірі білім берудің ізгіліктік және дамытушылық сипаты, азаматтық құндылықтардың, адам өмірі мен денсаулығының, жеке адамның еркін дамуының басымдылығын белгілейді. Білім берудің басты құндылығы ретінде тұлға, рухани-адамгершілік категориялар, ізгіліктік қағидалар: бірлік, теңдік, өзара ықпалдастық және төзімділік бекітілген. Оқушы тұлға мен қоғамды қалыптастыратын мәдениетті түсінуі және бағалай білуі үшін адамдармен құндылық-саналы ынтымақтастық әрекет жасай алуы тиіс. Осы принципті жүзеге асыру ізгіліктік тұжырымдамасына негізделген, мақсатты ұйымдастырылған, өзара байланысты әрекеттер және мұғалім мен оқушының өзара ынтымақтастығы үдерісін қажет етеді.

Тәрбие -үздіксіз процесс. Мектептің алғашқы сатысынан бастап білім беру мен тәрбие процесі жас ұрпақты әлеуметтендірудің балама негізін қалайды. Жеке тұлғаның жалпы даму проблемалары туралы ағартушылар: Ш. Уалиханов, Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаев, Ш. Құдайбердіұлы, А. Байтурсынов, Ж. Аймауытов, М. Дулатов, М. Жумабаевтар өз еңбектерінде құнды ой-пікірлер мен педагогикалық тұжырымдарын көрсетіп кеткен. Оқу-тәрбие жүйесі арқылы балалардың бойына моральдық және адамгершілік қасиеттерді қалыптастру негізінде оларды өмірге даярлау, болашаққа бағыт-бағдар беру мәселелері А. А. Бодалев, Н. И. Болдырев, В. И. Гинецинский, И. П. Подласый, Ю. М. Резник т. б еңбектерінде талданған.

Педагогика ғылымында оқушыларды адамгершілік құндылықтарға тәрбиелеу мәселелері көптеген ғылыми зерттеулерге арқау болған. Адамгершілік педагогикалық ұғым ретінде ғылыми тұрғыда қалыптасқан өзіндік мағынасы бар. Руханилық ұғымының мәні әртүрлі сапаларды қамтитыны белгілі. Қазіргі кезеңде қоғамдағы ізгілікке, руханилыққа бетбұрыс оқу-тәрбие жұмысынң рухани-адамгершілік тәрбие негізінде ұйымдастрып, оқушыларды рухани-адамгершілікке тәрбиелеу қажеттіліктерін айқындап отыр. Атап айтқанда рухани-адамгершілік құндылықтардың мәні, маңызы туралы ұлы ойшыл ғұламалар, қоғам қайраткерлері мен ағартушы педагогтар әл Фараби, Ж. Баласағұн, Ө. Тлеуқабылұлы, Қожа Ахмет Яссауй, Х. Досмұхамедов, Н. Құлжанова т. б., қарастырса, құндылықты бағдарлау негіздері және отбасы тәрбиесіндегі ізгілік мәселелерін Г. К. Нұрғалиева, Г. Байделдинова, Б. Айтмамбетова т. б. зерттеген, -ал, адам сүйгіштік, имандылық қасиеттерге баулу А. Бейсенбаева, Ж. Р. Бәшірова. А. Н. Көшербаева, Қ. ҚШалғынбаева, Қ. Әтемова, Н. Әлқожаева, АЕлемесова, Б. И. Иманбекова т. б еңбектері арқау болған. Философилық тұрғыдан С. Нұрмұратова, Ж. Молдабеков, Е. Әлсатов, Б. Ерасов т. б. рухани-адамгершілік құндылықтарды халықтық педагогика арқылы қалыптастыруға Р. Төлеубекованың еңбегі арналса, Ш. Майгаранова, Б. Игенбаевалардың ғылыми зерттеу жұмыстары балабақша балаларын пәндерді өту барысында рухани-адмгершілік құндылықтарын дамыту көздеді, А. Қаплиева, Р. Тұрсжанова, Д. Нұрғалиевалардың еңбектері рухани-адамгершілік құндылықтар арқлы салауатты өмір салтн қалыптастыруға арналды. Оқушыларды азаматтыққа тәрбиелеуді Р. Г. Лемберг, Т. С. Сабыров, К. К. Жампейісова, М. С. Молдабекова, М. А. Құдайқұлов, А. Б. Нұрлыбекова т. б., ал, адамгершілік тәрбиесін қоғамның қазіргі даму бағытына қарай С. А. Назарбаева, Н. Д. Хмель, Г. Т. Хайруллин, Э. А. Орынбасарова сынды ғалымдардың еңбектерінде көрініс тапқан.

Мектеп балаларында адамгершілік құндылықтарды қалыптастыру мәселесі барлық уақытта да өзектілігін жоймай келеді және педагогика ғылымының зерттеу нысаны болудан тайған емес. Оның өнегелі үлгілерін өскелең ұрпақтың тәрбиесінде пайдалану қажеттілігі мен педагогикалық-теорилық негіздерін Аристотель, Платоннан басталып, бұны алыс және жақын шет ел педагогтары Я. А. Каменский, Ж. Ж. Руссо, К. Д. Ушинский, В. А. Сухомлинский, А. С. Макаренко, И. П. Подласый, М. Ф. Харламов, т. б. жалғастырып; психологтар В. Франкл, Л. И. Божович, Л. С. Выготский, С. Л. Рубенштейн, Ж. Ы. Намазбаева, Қ. Б. Жарықбаев т. б. ғалымдар ғылыми-теорилық тұрғыдан тереңдетті.

Балабақша балаларының адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру мәселелерінің теориялық негізінің айқындалмауы; оған қажетті әдістемелік кешендердің жеткіліксіздігі, қазіргі мектеп тәжірибесінде балабақша балаларының адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың өз дәрежесінде болмауы арасындағы қарама-қайшылықтар зерттеу тақырыбымызды « Балабақша балаларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың теориялық негізі» деп таңдауымызға себеп болды.

Зерттеу нысаны: балабақшадағы оқу-тәрбие үдерісі;

Зерттеу пәні: бастауыш сыныптардың оқу-тәрбие үдерісінде рухани-адамгершілік құндылықтарды қалыптастыру;

Зерттеудің мақсаты: Балабақша балаларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыруды теориялық тұрғыдан негіздеп, әдістемесін ұсыну.

Зерттеудің болжамы: егер , балабақша балаларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың теориялық негізі айқындалса және оны іске асырудың әдістемесі жасалса онда , балалардың рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру тиімді болады, өйткен і оқу-тәрбие іс-әрекетіндегі тапсырмалар балалардың рухани-адамгершілік құндылықтарының нәтижелі болуына ықпал етеді.

Зерттеудің міндеттері:

балабақша балаларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыруды теориялық негіздерін айқындау;
балабақша балаларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың педагогикалық шарттарын анықтау.

Жетекші идеясы : Бастауыш мектеп балаларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру ұлттық және адамзаттық құндылықтарға негізделген рухани-адамгершілік мінез-құлықты, рухани-адамгершілік сана-сезімді, рухани-адамгершілік қажеттілігін, рухани-адамгершілік мәдениетін қалыптастыруға негіз болады.

Зерттеу жұмысының әдіснамалық-теориялық негізіне философиялық таным теориясы және диалектика принциптері, тұлға және іс-әрекет теориялары, ізгіліктік педагогика тұжырымдамалары, құндылықтар туралы психологиялық, әлеуметтік, педагогикалық тұжырымдамалар, диагностикалаудың жалпы әдіснамасы.

Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасының Конституциясы, Білім туралы заңы, Тәрбие жұмыстары жөніндегі тұжырымдамалар, Зерттеу проблемаларына байланысты бастауыш мектеп балаларын рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыруға байланысты озық тәжірибелер, кешенді бағдарламалар, психолог, педагог, әлеуметтанушы және әлеуметтік педагог ғалымдардың еңбектері.

Зерттеудің әдістері: зерттеу мәселесіне қатысты ғылыми-әдістемелік, философиялық, педагогикалық, психологиялық, әдістемелік еңбектерге, зерттеудің деректі көздеріне теориялық, педагогикалық және статистикалық талдаулар жасау, салыстыру, жинақтау, қорытындылау т. б

Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі:

- бастауыш мектеп балаларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру жүйесінің ғылыми теориялық негізі айқындалды.

- балабақша балаларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың педагогикалық шарттары анықталды.

Зерттеудің базасы:

Курстық жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс нормативті сілтемелер, анықтама, кіріспе, екі тарауша, қорытынды, пайдаланған әдебиеттерден тұрады.

1Бөлім

Балабақша балаларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың теориялық негізі

Қазақстан Республикасының білім беруді дамытудың 2005-2010 жылға дейінгі бағдарламасының міндеттері адамның құқықтары мен бостандықтарын құрметтеуге тәрбиелеу болып табылады [1] . Қазіргі заманда елдің бәсекеке қабілеттілігі оның азаматтарының парасаттылығымен анықталады, сондықтан білім беру жүйесі болашақтың талабына сәйкес дамуы тиіс. 2011-2020 жылдарға арналған білім беру бағдарламасы үздік халықаралық стандарттар бойынша сапалы білім беру мүмкіндіктерін кеңейтеді [2] . Қазақстан Республикасының «Білім туралы» (ҚР Үкіметінің 2012 жылғы 11 наурыздағы № 306 Қаулысымен ҚР Парламенті Мәжілісінің қарауына енгізілді) Заңында білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың принциптерінің бірі білім берудің ізгіліктікжәне дамытушылық сипаты, азаматтық құндылықтардың, адам өмірі мен денсаулығының, жеке адамның еркін дамуының басымдылығын белгілейді. Білім берудің басты құндылығы ретінде тұлға, рухани-адамгершілік категориялар, ізгіліктік қағидалар: бірлік, теңдік, өзара ықпалдастық және төзімділік бекітілген [3] . Оқушы тұлға мен қоғамды қалыптастыратын мәдениетті түсінуі және бағалай білуі үшін адамдармен құндылық-саналы ынтымақтастық әрекет жасай алуы тиіс. Осы принципті жүзеге асыру ізгіліктік тұжырымдамасына негізделген, мақсатты ұйымдастырылған, өзара байланысты әрекеттер және мұғалім мен оқушының өзара ынтымақтастығы үдерісін қажет етеді.

Қазіргі тәрбиенің басты бағыты- оның көзқарас негіздеріне бағытталуы, тұлға құндылығына қайта оралуы. Педагогика мен практиканың адамға, оны дамытуға, ізгіліктік дәстүрді қайта жаңғыртуға бағытталуы- өмірлік мақсатретінде танылады. Бұл мақсатқа қол жеткізу үшін педагогиканың әдіснамасы болып табылатын білім берудіңізгіліктік философиясы қайта жандандырылуда. Осы талапқа сәйкес, педагогиканың әдіснамасы- бұл білім беру философиясының ізгіліктік мәнін белгілейтін педагогикалық таңым мен ақиқат шындықты өзгерту жайындағы теориялық қағидалардың жиынтығы.

Балалардың рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру-қазіргі мектептердің ең маңызды міндеттерінің бірі. Бұл заңды да, өйткені біздің қоғам өмірінде рухани-адамгершілік құндылықтардың ролі барған сайын артып, морольдық фактордың ықпал аясы кеңейіп келеді. Ұлттық мәдениет тарихының қайта жаңғырып өркендеуі, халықтың рухани мұрасы мен дәстүрлерін қастерлеу-оның дүниежүзілік өркениеттер арасындағы өзіндік дербестігінің көрсеткіші. Осы өркениетті өзгертіп, оны дәріптеп, дамытатын адам болып табылады.

И. Гербарттың ойынша адамның ең алдымен мінез-құлқын тәрбиелеп, қалыптастыру керек деген.

ХІХ ғасырдың басында педагогикалық еңбектерде адамгершілік тәрбиесіне үлкен мән беріліп, бұл саладағы тұжврвмдамалардың әрі қарай дамуына В. Г. Белинский, А. И. Герцен, Н. Г. Чернышевский, Н. А. Добролюбов сияқты орыс демократ- жазушылары және Ресей педагогтары К. Д. Ушинскийдің, А. С. Макоренконың, В. А. Сухомлинскийдің қосқанүлестері мол болды. К. Д. Ушинскийдің «Қоғамдық тәрбиедегі адамгершілік элементі туралы еңбегінде адамгершілікті, саналы тәртіпті, мұғалім мен оқушы арасындағы түсінісу мен сыйласу қарым-қатынасын дәріптейтін құнды пікірлерді адамгершілік тәрбие теориясының дамуында маңызды роль атқарды. Адамгершілікке тәрбиелеу теориясы мәселелерінде оның бастапқы негізін құрайтын адамгершілік ұғымы бірінші дәрежеде. Сондықтан жүйе ретінде адамгершіліктің мәнін, құрылымын білудің өскелең ұрпақты тәрбиелеуде маңызы зор», -дейді [12] .

Қай кезеңнің болсын келелі мәселесі бола білген адамгершілік тәрбиесін әр уақыттың өзінің дана ойшылдары мен ғұлама ғалымдары еңбектеріне арқау еткен. Соной Орхон жазба ескерткіштерімен Қорқыт ата кітабынан бастап орта ғасырлық ойшылдардың төл туындылары мен даламыздың дана жырауларының поэзиясына, Ш. Уалиханов, Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаев сияқты ұлы ағартушылардың шығармаларына зер салсаныз, кез-келгенінде адам бойындағы адамгершілік қасиет, олардың қалыптасуы туралыкеңінен сөз болады. Мұның бәрі адам баласының өзін рухани жетілдіружолында тынбай ізденіп, еңбектеніп келе жатқанын, соған байланысты әдеп-инабатүрдістеріне ерекше мән бергенін көрсетеді. Міржақып Дулатұлы, М. Жұмабаев, А. Байтұрсынұлы, Ш. Құдайбергенұлы, С. Торайғыров т. б. ой тұжырымдарында ең алдымен сондағы қоғамдағы құрайтын адамдардың дүниетанымы мен адамгершілік көзқарасын, құндылық бағыт-бағдары мен сана-сезімін, мінез-құлқын қалыптастыруды мұрат тұтқан [60] .

Қазақтың тұңғыш этнограф ғалымы Шоқан Уалиханов, өзінің зерттеу еңбектерінде жастар тәрбиесіне баса назар аудара отырып, рухани-адамгершілік тәрбиесінің маңызын тереңірек ашып берген. Бүкіл қоғамдық-саяси әрі ағартушылық қызметі қараңғылық пен надандыққа, діни мұсылмандық фанотизмге қарсы қажырлы күреске өзек болған Ш. Уалихановтың рухани-адамгершілік идеяларының негізі-қазақ қауымындағы зұлымдыққа қарсы күресте, патша шенеуніктерінің, жергілікті билеушілердің жалған, әрі «жабайы» мінездеріне орай адам қасиеттерін сипаттайтын рухани-адамгершілік құндылықтарына «намыс», «әділдік», «парыз» адамның басты рухани-адамгершілік құндылығына жатқызып оны қарапайым халықтың санасына сіңіруге ат салысты [13] .

Қазақ халқының тұңғыш ағартушы-демократы, ақыны Ы. Алтынсариннің ұлттық мәдениеттің тарихында алатын орны ерекше. Ы. Алтынсарин қазақ мектептерінде білім берудің толып жатқан мәселелерімен қатар халық ағарту ісінің рухани-имандылық негіздерін қалап, өз еңбектерінде рухани-адамгершілік тәрбиесінің моральдық негіздерін көрсетіп берді. Ол өз ақыл-насихатында рухани-адамгершіліктің негізі игіліктеріне: бауырмалдылық, әдеп пен әділдік, қанағатшылық, жомарттық, тазалық, сабырлылық, зейінділік пен білімді еркін игеру мәселесіне зор мән берді [15] .

Ы. Алтынсарин қазақ жастарын оқуға үндеумен қатар, адамгершілікке, махаббат, достыққа, еңбекке, жігерлілікке, тапқырлыққа, халқын сүюшілікке, адам деген ардақты есімді ақтай білетін кісі болып шығуға үндедіжәне жастарға бала кезінен бастап дұрыс тәрбие бергенде ғана бұл міндеттерді іске асыруға болатындығын ол жақсы ұғынып, бар өмірінұлттық мектеп ашуға, қазақ балаларына басқа ұлттармен терезесі тең болатындай білім беруге арнаған. Сондықтан Ы. Алтынсаринөзінің оқытушылық, жазушылық, аудармашылық жұмыстарын осы бағытқа бағындырды. Оның «Қазақ хрестоматиясы» және «Мактубат» атты еңбектеріне деген қысқа әңгімелері мен өлең-жырларықазақ жастарының рухани байлығы мен мәдениетін, адамгершілік санасы мен адамгершілік сезімін, адамгершілік ойлауы мен адамгершілік еркін тәрбиелеу құралы екені сөзсіз.

Ұлы Абай жастардың еңбексіз жүріп, жаманшылыққа бой ұратынына қарсы болды. 1886 жылғы бір өлеңінде ол былай деген:

Қартайдық, қайғы ойладық, ұлғайды арман,

Шошимын кейінгі жас балалардан

Терін сатпай, телміріп көзін сатып,

Теп-тегіс жұрттың бәрі болды аларман», -деп, жастардың осындай жағымсыз мінездерін қатты сынаған. Абай уақытын текке бос өткізгендерді, еріншектерді, өсекшілерді, адамгершілік қасиетке ұмтылмайтындарды мейлінше жек көрді:

«Ынсап, ұят, ар, намыс, сабыр, талап,

Бұларды керек қылмас ешкім қалап.

Терең ой, терең ғылым іздемейді,

Өтірік пен өсекті жүндей сабап», -дейді Абай

Абай түсінігінде, адамның ең жақсы қасиеттері-ерлік, табандылық, тұрақтылық, әділеттілік және шыншылдық, сыпайыгершілік, еңбек сүйгіштік, білімге құмарлық және ақылдылық.

Абайдың айтуынша, адамгершілігі мол адам, батыл, ер жүрек болуға, қорқыныш дегенді білмеуге тиіс, қайткен күнде алдына қойған мақсатқа жете білуге тиіс. Ол халықты, әсіресе жастарды үнемі достық, татулық, әділеттілік, адалдық сияқты тәрбиелеуге шақырды және кейбір жастардың арасында татулықтың болмаушылығына қатты қынжылды. Осындай жастарға Абай былй деген:

«Қосылмас ешбір бастары

Біріне-бірі қастыққа,

Қойнына тыққан тастары

Саудасы-ар мен иманы,

Қайрат жоқ бойын тыйғалы

Еңбекпен етті ауыртпай

Құр тілменен жинағы»-деп жазды.

Осындай жаман мінездер мен әрекеттерді әшкерелей отырып, Абай жастарға :

«Пайда ойлама, ар ойла,

Талап қыл артық білуге», -деп,

арманы жас ұрпақты адамгершілікке тәрбиелеу болған.

Адамгершілік тәрбиесінің негізі ұлы Абайдың даналық ойларымен астасып, бастау алатыны даусыз.

«Бес нәрседен қашық бол,

Бес нәрсеге асық бол.

Адам болам десеңіз

Тілеуің, өмірің алдыңда

Оған қайғы жесеңз.

Өсек, өтірік, мақтаншақ,

Еріншек, бекер мал шашпақ

Бес дұшпанын білсеңіз.

Талап, еңбек, терең ой,

Қанағат, рахым ойлап қой

Бес асыл іс көнсеңіз», -деп насихат етеді.

Бұндағы қашық болатын бес нәрсе, асық болатын бес нәрсе-үлкен ұғымдағы Адам бейнесі, оның кісілік болмысын айқындайтын парасаттылық көрсеткіштер [15] .

Қазақ халқының Ұлы ойшылы адамгершілікті «адам болу» деп түсіндіреді. «Адам болу» дегені, адамдар пендешілік жолына түсіп кетіп, адамдық қасиеттерді ұмытып кететіндігін айтқаны еді. «Адам» деген ұлы атқа ие болу үшін пендешіліктен бас тартып періштедей таза болу керектігіне шақырады. Абай түсінігінде «періште» -ең адал, білімді, еңбекқор, әділ, мейірімді, рақымды адамның қиялдағы мифтік бейнесі, образы. Сонымен қатар Ұлы Абай ар, ұят, намысты да адамның ең бір биік қасиеттерінің бірі деген.

Сонымен бірге ұлы ойшыл, классик Абайдың кейбір ой-тұжырымдары Шығыстың ғұлама ғалымы, философ әл-Фарабидің: «Жүрек- басты мүше, оны тәннің ешқандай басқа мүшесі билемейді, бұдан кейін ми келеді, бұл да басты мүше бірақ мұның үстемдігі бірінші емес»-деген көзқарасымен сәйкес келеді. Абайдың он жетінші қара сөзінде ақыл, қайрат, жүрек туралы пікірін: «Осы үшеудің басын қоспақ менің ісім, бірақ сонда билеуші жүрек болса жарайды», -деп білдіреді. Абай мен әл-Фарабидің «Жүрек» туралы танымдарының негізі бір екенін көреміз.

Абайдың осы танымын мына бір нақыл сөзі де растай түседі: «Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста, Сонда толық боласың елден бөлек»-немесе «Үш-ақ нәрсе адамның қасиеті, Ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек», дегендегі тұжырымдар ойы да адамгершілік қасиет еді.

Яғни, рухани-адамгершілік тәрбиесі-ол жүрек тәрбиесі. Рухтың ұясы да жүрек. Ақыл жүрекпен нұрланса, рахымды болса, ізгіленеді. Жүректің терең жылуынсыз тек ақылмен қабылданған білім адамның өзіне де, қоғамға да, болашаққа да теріс ықпал етеді. Тәрбие баланың даму кезеңдерінде адамдардың рухани өзегін қоректенуші болып, біліменен бұрын жүргіхілуі тиіс, яғни білімге адами және рахымдылық сипат беріліп, ақылды жүрек жырумен нұрландыру қажет. Жоғарыда талданған «адамгершілік» ұғымының сапалық мәнін айқындай түсетін жалпы ғылыми-педагогикалық ұғымдардың бірі-«адамгершілік тәрбиесі» ұғымы. Бұл ұғымға берілген педагогикалық зерттеулер мен әдебиеттегі анықтамаларды былайша жүйелеуге болады: қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігінде «адамгершілік тәрбиесі-тұлғаның адамгершілік сана-сезімін, іс-әрекеттің қалыптастырып, құндылық бағдарын айқындайтын тәрбие»-деп көрсетеді.

Сондай-ақ бірқатар ғалымдар да ғылыми еңбектерінде адамгершілік тәрбиесін қарастырып, анықтама берген. Мысалы, ғалым Ә. С. Әмірова: «Адамгершілікке тән рухани тазалыққа тәрбиелеу-баланың нәрестелік шағынан отбасы, балабақша тәрбиесі, үлкендердің олармен қарым-қатынасы, өнегелі еңбек әрекеттері байыпты, жүйелі жүргізілген тәрбие тәсілдері арқылы біртіндеп сәби бойына дарып, орнығатын ұзақ үрдіс», -деген [18] . Ж. Б. Қоянбаев, Р. М. Қоянбаев адамгершілік тәрбиесін құлық тәрбиесі деп атап: «Құлық тәрбиесі-шәкірттердің саналы тәртібі, байымды мінезі түсінігін қалыптастыру, оған сәкес сезімі мен менімін тәрбиелеу үшін тәрбиешінің мақсатқа бағытталған іс-әрекеті. Мораль барлық қоғамдық өмірдің саласында-еңбекте, тұрмыста, саясатта, ғылымда, үйелменде және халықаралық қатынаста адамның мінезін және санасын реттейді», -деп қарастырады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.