Информатика сабағында оқушылардың шығармашылық белсенділігін дамыту
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1.ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ ТАНЫМДЫҚ ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҚТАРЫ МЕН ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Оқушылардың танымдық қызығушылықтары мен шығармашылық белсенділігін қалыптастырудың педагогикалық аспектілері . . . . . . . . . . . . . .
1.2. Танымдық қызығушылық пен шығармашылық белсенділік ұғымы
1.3. Танымдық қызығушылық пен шығармашылық белсенділіктің қалыптасуы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.4. Педагогикалық шеберліктің негізгі критерийлері . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.5. Оқушылардың шығармашылық белсенділігін анықтау ерекшеліктері . . .
1.5.1.Баланың бойындағы болатын қабілеттіліктер. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. ИНФОРМАТИКА САБАҒЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІН ДАМЫТУ
2.1. Баланың шығармашылық қабілетін қалыптастыру, дамыту бағытындағы
іс.әрекеттер . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. Оқушының шығармашылық белсенділігін арттыруға бағытталған педагогикалық технологиялар мен әдістер
2.2.1. Ойын технологиясы
2.2.2. Жобалық технология . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.3. Оқушылардың ойлау әрекеттерін дамыту әдістері . . . . . . . . . . . . . .
2.3. Информатикадан жүргізілетін факультативтік курстарды өткізу
әдістемесі . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.4. Информатика курсы бойынша жүргізілетін үйірме жұмыстарын жүргізу
әдістемесі . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.5. Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру әдістемесі . . . . . . . . . . . . .
2.6.Оқушылардың шығармашылық белсенділігін арттыруға арналған сабақ
үлгілері . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. ҚОРЫТЫНДЫ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
КІРІСПЕ
1.ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ ТАНЫМДЫҚ ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҚТАРЫ МЕН ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Оқушылардың танымдық қызығушылықтары мен шығармашылық белсенділігін қалыптастырудың педагогикалық аспектілері . . . . . . . . . . . . . .
1.2. Танымдық қызығушылық пен шығармашылық белсенділік ұғымы
1.3. Танымдық қызығушылық пен шығармашылық белсенділіктің қалыптасуы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.4. Педагогикалық шеберліктің негізгі критерийлері . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.5. Оқушылардың шығармашылық белсенділігін анықтау ерекшеліктері . . .
1.5.1.Баланың бойындағы болатын қабілеттіліктер. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. ИНФОРМАТИКА САБАҒЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІН ДАМЫТУ
2.1. Баланың шығармашылық қабілетін қалыптастыру, дамыту бағытындағы
іс.әрекеттер . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. Оқушының шығармашылық белсенділігін арттыруға бағытталған педагогикалық технологиялар мен әдістер
2.2.1. Ойын технологиясы
2.2.2. Жобалық технология . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.3. Оқушылардың ойлау әрекеттерін дамыту әдістері . . . . . . . . . . . . . .
2.3. Информатикадан жүргізілетін факультативтік курстарды өткізу
әдістемесі . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.4. Информатика курсы бойынша жүргізілетін үйірме жұмыстарын жүргізу
әдістемесі . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.5. Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру әдістемесі . . . . . . . . . . . . .
2.6.Оқушылардың шығармашылық белсенділігін арттыруға арналған сабақ
үлгілері . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. ҚОРЫТЫНДЫ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
КІРІСПЕ
Қазіргі әлеуметтік, экономикалық процестер тоғысқан күрделі даму кезеңін бастан өткізіп отырған Қазақстан Республикасы зиялы қоғамның талап-тілектеріне толығымен жауап беретін жауапкершілік сезімі жоғары, шығармашылық белсенділігі мен адамгершілік болмысы бірдей үндескен, бойындағы дара мүмкіндіктерін, интеллектуалдық қабілеттерін өз іс-әрекетінде шығармашылықпен қолдана алатын жеке тұлға тәрбиелеу мәселесін өзекті етуде. Сондықтан қазіргі заман мектептерінің басты міндеттерінің бірі – оқу-тәрбие жұмыстарын бірегей жүзеге асыру үрдісінде оқушылардың интеллектуалдық – шығармашылық әлеуетін дамыта отырып, әлемдік өркениет пен ұлттық мәдениеттің үздік үлгілері арқылы шығармашыл жеке тұлға қалыптастыру.
Еіліміздің білім беру жүйесіндегі өзгерістер мен үнемі динамикалық қозғалыстағы күнделікті өмір талаптарына байланысты оқушыларға тек білім, біліктілік, дағдыға үйрету жеткіліксіз екендігін дәлдеп отыр.
Яғни,оқушылардың шығармашылық белсенділігін дамыту мәселесінің өзектілігінің артуы мектептегі оқу-тәрбие процесіне жаңаша тұрғыда қарап, оны оқушының білім, білік, дағдыны меңгеру ғана емес, танымдық-шығармашылық іс-әрекет және нителлектуалдық, шығармашылық процесс ретінде қарастыруды міндеттейді.
Қоғам мен білім берудегі ақпараттану жағдайында оқушылардың бойында білім,біліктілік, дағдыны қалыптастыруда және оқушының жеке тұлға ретінде қалыптасуына информатика пәні үлкен роль атқарады.
Мектеп информатикасының негізгі міндеттерінің бірі - оқушының ақпаратпен жұмыс істеуін, ақпараттарды өңдеуге қажетті әдіс -тәсілдерді дұрыс таңдап меңгеруін қалыптастыру. Осындай міндеттерді шешудің бір жолы информатика сабағында оқушылардың танымдық әрекеттерін қалыптастыратын және қанағаттандыратын жағдай туғызу.Педагог оқушыны өздігінен білім алуға бағыттайды, оның танымдық қажеттіліктерін зерттейді, шығармашылық жұмыстар атқаруына, оқушының танымдық қызығушылығының қалыптасуына жағдай жасайды
Қазіргі әлеуметтік, экономикалық процестер тоғысқан күрделі даму кезеңін бастан өткізіп отырған Қазақстан Республикасы зиялы қоғамның талап-тілектеріне толығымен жауап беретін жауапкершілік сезімі жоғары, шығармашылық белсенділігі мен адамгершілік болмысы бірдей үндескен, бойындағы дара мүмкіндіктерін, интеллектуалдық қабілеттерін өз іс-әрекетінде шығармашылықпен қолдана алатын жеке тұлға тәрбиелеу мәселесін өзекті етуде. Сондықтан қазіргі заман мектептерінің басты міндеттерінің бірі – оқу-тәрбие жұмыстарын бірегей жүзеге асыру үрдісінде оқушылардың интеллектуалдық – шығармашылық әлеуетін дамыта отырып, әлемдік өркениет пен ұлттық мәдениеттің үздік үлгілері арқылы шығармашыл жеке тұлға қалыптастыру.
Еіліміздің білім беру жүйесіндегі өзгерістер мен үнемі динамикалық қозғалыстағы күнделікті өмір талаптарына байланысты оқушыларға тек білім, біліктілік, дағдыға үйрету жеткіліксіз екендігін дәлдеп отыр.
Яғни,оқушылардың шығармашылық белсенділігін дамыту мәселесінің өзектілігінің артуы мектептегі оқу-тәрбие процесіне жаңаша тұрғыда қарап, оны оқушының білім, білік, дағдыны меңгеру ғана емес, танымдық-шығармашылық іс-әрекет және нителлектуалдық, шығармашылық процесс ретінде қарастыруды міндеттейді.
Қоғам мен білім берудегі ақпараттану жағдайында оқушылардың бойында білім,біліктілік, дағдыны қалыптастыруда және оқушының жеке тұлға ретінде қалыптасуына информатика пәні үлкен роль атқарады.
Мектеп информатикасының негізгі міндеттерінің бірі - оқушының ақпаратпен жұмыс істеуін, ақпараттарды өңдеуге қажетті әдіс -тәсілдерді дұрыс таңдап меңгеруін қалыптастыру. Осындай міндеттерді шешудің бір жолы информатика сабағында оқушылардың танымдық әрекеттерін қалыптастыратын және қанағаттандыратын жағдай туғызу.Педагог оқушыны өздігінен білім алуға бағыттайды, оның танымдық қажеттіліктерін зерттейді, шығармашылық жұмыстар атқаруына, оқушының танымдық қызығушылығының қалыптасуына жағдай жасайды
Пайдаланылған әдебиеттер
Негізгі:
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Божович Л. И. Проблемы формирования личности, 1997г.
2. Дейкина А. Ю. Познавательный интерес: сущность и проблемы изучения, 2002 г.
3. Основы психологии: Практикум/ Ред.-сост. Л.Д. Столяренко, 2003 г.
4. Полант Е. “Метод проектов: типология и структура” Лицейское и гимназическое образование” №9, стр. 9-17, 2002 г.
5. «Педагогика». Ж.Б.Қоянбаев, Р.М.Қоянбаев – 2006 жыл
6. «Дамыта оқыту технологиялары». Б.А.Тұрғынбаева – 2000 жыл
7. «Білім кілті» - №3, 2006 жыл
1. Білім туралы заң. – Алматы: Юрист, 2002.
2. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан – 2030. – Алматы: Білім, 1997. – 265 б.
3. Қазақстан Республикасының гуманитарлық білім беру тұжырымдамасы// Егемен Қазақстан, 1993. – 5 ақпан.
4. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңын жүзеге асыруға қатысты құжаттар жинағы. – Алматы, 1999. – 350 б.
5. Қазақстан Республикасы орта білім мемлекеттік стандарты. 2-кітап. – Алматы, 1998. – 382 б.
6. Жексенбаева Ү.Б. Научно-педагогические основы управления системой работы с одаренными детьми в Республике Казахстан: Дисс... канд.пед. наук. – Алматы, 1999. – 149 с.
7. Нарықбаева Л.М. Научно-педагогические основы подготовки будущего учителя к работе с одаренными детьми. Автореф. к.п.н. 19.11.01. – Алматы, 2001. – 26 с.
8. Байтуреева Г.С. Проблема одаренности // Сов. педагогика, 1940. - №4.
9. Үмбетова Ж.О. Методические основы выявления и развития интеллектуального потенциала одаренных детей в процессе обучения математика (на примере начальных классов): Автореф. Дисс... канд. пед. наук. – Алматы, 1996. – 19 с.
10. Жумадуллаева О.А. Одаренные дети в детскому саду в школе: Учеб. пособие для студ. высш. пед. учебн. заведений. – Алматы, 2000. – 32 с.
11. Кузнецова С.В. Одаренность малыша: раскрыть, понять, поддержать. – М., 1998. – 81 с.
12. Қалиева С.И, Нарикбаева Л.М. Подготовка будущего учителя к работе с одаренными детьми. Методическое пособие. – Алматы: АГУ им. Абая, 2001. – 65 с.
13. Телепнева Н.Н. Развитие творческой одаренности учащихся младших классов в школах инновационного типа. – Алматы, 2006. – 171 с.
осымша:
1. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы // Алматы 2010.6-б
2. Қазақстан Республикасында 2015жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы//Астана. 2004. 3-4б.
3. Краткий словарь иностранных слов // под.ред. О.П.Марасанова.М., 1993. 318-б
4. Советский энциклопедический словарь// М., Издательство «Советская энциклопедия», 1984. 613-б
5. С.И. Ожегов, Н.Ю. Шведова. А.С. Макаренко. «Толковый словарь русского языка» // М., 2004. 288-б
6. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы // Астана . 2004. 28-б
7. С.Е. Шишов. Понятие компетенции в контексте проблемы качества образования // «Государство и образование», 2002. 88-б
8. В.А. Хуторской. Ключевые компетенции как компонент личностноориентированной парадигмы образования. // «Народные образования», №2, 2003. 58-94-б
9. Б.А. Тұрғынбаева. Мұғалімнің шығармашылық әлеуметін біліктілікті арттыру жағдайында дамыту.: теория және тәжірибе // Aлматы. 2005, 174-бет
10. К.Құдайбергенова. Құзырлылық – тұлға дамуының сапалық критерий // «білім сапасын бағалаудың мәселелері: әдіснамалық негізі және практикалық нәтижесі » атты халықаралық ғылыми – практикалық конференцияның материалдары. 2008. 30- 32-б
Негізгі:
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Божович Л. И. Проблемы формирования личности, 1997г.
2. Дейкина А. Ю. Познавательный интерес: сущность и проблемы изучения, 2002 г.
3. Основы психологии: Практикум/ Ред.-сост. Л.Д. Столяренко, 2003 г.
4. Полант Е. “Метод проектов: типология и структура” Лицейское и гимназическое образование” №9, стр. 9-17, 2002 г.
5. «Педагогика». Ж.Б.Қоянбаев, Р.М.Қоянбаев – 2006 жыл
6. «Дамыта оқыту технологиялары». Б.А.Тұрғынбаева – 2000 жыл
7. «Білім кілті» - №3, 2006 жыл
1. Білім туралы заң. – Алматы: Юрист, 2002.
2. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан – 2030. – Алматы: Білім, 1997. – 265 б.
3. Қазақстан Республикасының гуманитарлық білім беру тұжырымдамасы// Егемен Қазақстан, 1993. – 5 ақпан.
4. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңын жүзеге асыруға қатысты құжаттар жинағы. – Алматы, 1999. – 350 б.
5. Қазақстан Республикасы орта білім мемлекеттік стандарты. 2-кітап. – Алматы, 1998. – 382 б.
6. Жексенбаева Ү.Б. Научно-педагогические основы управления системой работы с одаренными детьми в Республике Казахстан: Дисс... канд.пед. наук. – Алматы, 1999. – 149 с.
7. Нарықбаева Л.М. Научно-педагогические основы подготовки будущего учителя к работе с одаренными детьми. Автореф. к.п.н. 19.11.01. – Алматы, 2001. – 26 с.
8. Байтуреева Г.С. Проблема одаренности // Сов. педагогика, 1940. - №4.
9. Үмбетова Ж.О. Методические основы выявления и развития интеллектуального потенциала одаренных детей в процессе обучения математика (на примере начальных классов): Автореф. Дисс... канд. пед. наук. – Алматы, 1996. – 19 с.
10. Жумадуллаева О.А. Одаренные дети в детскому саду в школе: Учеб. пособие для студ. высш. пед. учебн. заведений. – Алматы, 2000. – 32 с.
11. Кузнецова С.В. Одаренность малыша: раскрыть, понять, поддержать. – М., 1998. – 81 с.
12. Қалиева С.И, Нарикбаева Л.М. Подготовка будущего учителя к работе с одаренными детьми. Методическое пособие. – Алматы: АГУ им. Абая, 2001. – 65 с.
13. Телепнева Н.Н. Развитие творческой одаренности учащихся младших классов в школах инновационного типа. – Алматы, 2006. – 171 с.
осымша:
1. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы // Алматы 2010.6-б
2. Қазақстан Республикасында 2015жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы//Астана. 2004. 3-4б.
3. Краткий словарь иностранных слов // под.ред. О.П.Марасанова.М., 1993. 318-б
4. Советский энциклопедический словарь// М., Издательство «Советская энциклопедия», 1984. 613-б
5. С.И. Ожегов, Н.Ю. Шведова. А.С. Макаренко. «Толковый словарь русского языка» // М., 2004. 288-б
6. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы // Астана . 2004. 28-б
7. С.Е. Шишов. Понятие компетенции в контексте проблемы качества образования // «Государство и образование», 2002. 88-б
8. В.А. Хуторской. Ключевые компетенции как компонент личностноориентированной парадигмы образования. // «Народные образования», №2, 2003. 58-94-б
9. Б.А. Тұрғынбаева. Мұғалімнің шығармашылық әлеуметін біліктілікті арттыру жағдайында дамыту.: теория және тәжірибе // Aлматы. 2005, 174-бет
10. К.Құдайбергенова. Құзырлылық – тұлға дамуының сапалық критерий // «білім сапасын бағалаудың мәселелері: әдіснамалық негізі және практикалық нәтижесі » атты халықаралық ғылыми – практикалық конференцияның материалдары. 2008. 30- 32-б
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1.ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ ТАНЫМДЫҚ ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҚТАРЫ МЕН ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ
БЕЛСЕНДІЛІГІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Оқушылардың танымдық қызығушылықтары мен шығармашылық белсенділігін
қалыптастырудың педагогикалық аспектілері . . . . . . . . . . . . . .
1.2. Танымдық қызығушылық пен шығармашылық белсенділік ұғымы
1.3. Танымдық қызығушылық пен шығармашылық белсенділіктің қалыптасуы . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
1.4. Педагогикалық шеберліктің негізгі критерийлері . . . . . . . . . . .
. . . . . . . .
1.5. Оқушылардың шығармашылық белсенділігін анықтау ерекшеліктері . . .
1.5.1.Баланың бойындағы болатын қабілеттіліктер. . . . . . . . . . .
. . . . . . . .
2. ИНФОРМАТИКА САБАҒЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІН ДАМЫТУ
2.1. Баланың шығармашылық қабілетін қалыптастыру, дамыту бағытындағы
іс-әрекеттер . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. Оқушының шығармашылық белсенділігін арттыруға бағытталған
педагогикалық технологиялар мен әдістер
2.2.1. Ойын технологиясы
2.2.2. Жобалық технология . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.3. Оқушылардың ойлау әрекеттерін дамыту әдістері . . . . . . .
. . . . . . .
2.3. Информатикадан жүргізілетін факультативтік курстарды өткізу
әдістемесі . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.4. Информатика курсы бойынша жүргізілетін үйірме жұмыстарын жүргізу
әдістемесі . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.5. Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру әдістемесі . . . . . . . . . .
. . .
2.6.Оқушылардың шығармашылық белсенділігін арттыруға арналған сабақ
үлгілері . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. ҚОРЫТЫНДЫ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . .
4. ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
КІРІСПЕ
Қазіргі әлеуметтік, экономикалық процестер тоғысқан күрделі даму
кезеңін бастан өткізіп отырған Қазақстан Республикасы зиялы қоғамның талап-
тілектеріне толығымен жауап беретін жауапкершілік сезімі жоғары,
шығармашылық белсенділігі мен адамгершілік болмысы бірдей үндескен,
бойындағы дара мүмкіндіктерін, интеллектуалдық қабілеттерін өз іс-
әрекетінде шығармашылықпен қолдана алатын жеке тұлға тәрбиелеу мәселесін
өзекті етуде. Сондықтан қазіргі заман мектептерінің басты міндеттерінің
бірі – оқу-тәрбие жұмыстарын бірегей жүзеге асыру үрдісінде оқушылардың
интеллектуалдық – шығармашылық әлеуетін дамыта отырып, әлемдік өркениет пен
ұлттық мәдениеттің үздік үлгілері арқылы шығармашыл жеке тұлға
қалыптастыру.
Еіліміздің білім беру жүйесіндегі өзгерістер мен үнемі динамикалық
қозғалыстағы күнделікті өмір талаптарына байланысты оқушыларға тек білім,
біліктілік, дағдыға үйрету жеткіліксіз екендігін дәлдеп отыр.
Яғни,оқушылардың шығармашылық белсенділігін дамыту мәселесінің
өзектілігінің артуы мектептегі оқу-тәрбие процесіне жаңаша тұрғыда қарап,
оны оқушының білім, білік, дағдыны меңгеру ғана емес, танымдық-шығармашылық
іс-әрекет және нителлектуалдық, шығармашылық процесс ретінде қарастыруды
міндеттейді.
Қоғам мен білім берудегі ақпараттану жағдайында оқушылардың бойында
білім,біліктілік, дағдыны қалыптастыруда және оқушының жеке тұлға ретінде
қалыптасуына информатика пәні үлкен роль атқарады.
Мектеп информатикасының негізгі міндеттерінің бірі - оқушының ақпаратпен
жұмыс істеуін, ақпараттарды өңдеуге қажетті әдіс -тәсілдерді дұрыс таңдап
меңгеруін қалыптастыру. Осындай міндеттерді шешудің бір жолы информатика
сабағында оқушылардың танымдық әрекеттерін қалыптастыратын және
қанағаттандыратын жағдай туғызу.Педагог оқушыны өздігінен білім алуға
бағыттайды, оның танымдық қажеттіліктерін зерттейді, шығармашылық жұмыстар
атқаруына, оқушының танымдық қызығушылығының қалыптасуына жағдай жасайды
Қазіргі таңда оқушылардың информатика сабағында танымдық
қызығушылықтары мен шығармашылық белсенділігін қалыптастыру мен дамыту
мәселелеріне арналған әдістемелік жұмыстар әлі де жеткіліксіз.
Дипломдық жұмысты орындаудағы негізгі қойылған мақсат - оқушылардың
информатика сабағында шығармашылық белсенділігін дамытуға арналған жеке
әдістері мен тәсілдерін зерделеп, қалыптастыру жолдарын анықтау.
Жұмысты орындау барысында төмендегідей міндеттер қойылды:
1. тақырыпқа байланысты теориялық және әдістемелік материалдарды оқып
үйрену;
2. оқушылардың танымдық іс-әрекеттерін зерттеу;
3. әртүрлі тапсырмаларды орындау барысында оқушылардың іс- әрекеттерін
бақылау .
Зерттеу объектісі – информатика сабағында оқушылардың танымдық
қызығушылықтары.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер жалпы орта білім беретін мектептерде
оқушылардың шығармашылық белсенділігін дамытудың педагогикалық шарттары,
оқушылардың танымдық мүмкіндіктері мен мақсатты оқу қызметін жетілдіруге
бағытталған арнайы сыныптан тыс жұмыс формалары тиімді пайдаланылса, онда
бүгінгі қоғам талаптарына сай жан-жақты дамыған, өзін-өзі дамытуға
ұмтылатын өзіндік рефлексия мен жаңашылдыққа бейім жеке тұлғаны
қалыптастыруға мүмкіндіктер туындайды.
Зерттеудің жетекші идеясы: жалпы орта білім беретін мектептерде
оқушылардың шығармашылық белсенділігін дамытатын арнайы жұмыстар
үздіксіз, мақсатқа сәйкес жүргізіліп, біртұтас педагогикалық процесте
тұлғалық құндылық бағдар ретінде танылуы қоғамның рухани – интеллектуалдық
талаптарын қанағаттандырады.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытынды, пайдаланылған
әдебиеттер мен қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің көкейтестілігі, мақсаты, нысаны, пәні, ғылыми
болжамы, міндеттері, әдіснамалық және теориялық негіздері баяндалды.
Мектеп оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытудың теориялық
негіздері атты бірінші бөлімінде оқушылардың дарындылығын дамыту
мәселесінің психологиялық, педагогикалық т.б. әдебиеттердегі талдануына,
мектеп оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытудың психологиялық
ерекшелігіне сипаттама берілді. Қазіргі жалпы орта білім беретін
мектептерде оқушылардың шығармашылық дарындылығын дамыту жағдайлары мен
мүмкіндіктері сараланды.
Қазіргі мектептерде оқушылардың шығармашылық дарындылығын дамытудағы
тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар атты екінші бөлімінде жалпы орта білім
беретін мектептерде оқушылардың шығармашылық дарындылығын диагностикалау
әдістері көрсетіліп, оның әдістемесі негізделді. Мектеп оқушыларының
шығармашылық дарындылығын дамытуға бағытталған тәжірибелік-эксперименттік
жұмыстар нәтижелері талданды.
Қорытындыда ғылыми болжамды дәлелдейтін зерттеудің нәтижелері мен
тұжырымдары берілді, ұсыныстар және дарындылықты дамыту мәселесінің
болашақтағы зерделенетін бағыттары көрсетілді.
Қосымшада мектеп оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамыту
жұмыстары бойынша сауалнамалар, тест, тапсырмалар, интеллектуалдық,
шығармашылық ойындар ұсынылды.
1. ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ ТАНЫМДЫҚ ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҚТАРЫ МЕН ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ
БЕЛСЕНДІЛІГІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Оқушылардың танымдық қызығушылықтары мен шығармашылық белсенділігін
қалыптастырудың педагогикалық аспектілері
Оқушының оқуға деген қызығушылығы мен шығармашылық белсенділігі
жөнінде мәселелер Кеңес дәуіріндегі педагогикалық ғылымның көп зерттелінген
бөлігінің бірі деп айтуға болады. Сол дәуірдегі әлеуметтік –экономикалық
өзгерістер ағарту ісіндегі көптеген міндеттерді шешуге бағытталған еді.[6].
Патшалық Ресей дегі ағарту ісіндегі қайта құру жұмыстары және елдегі
өнеркәсіп пен сауданың өркендеуі үшін білімді жетілдіру мақсатында
европаның И.И. Бецкой и Ф.И. Янкович тәрізді алдыңғы қатарлы педагогтарының
ілімдері пайдаланылды.
И.И.Бецкийдің ілімінде жаңа дәуір адамын қалыптастыратын оқу мекемелерін
құру арқылы адам табиғатына оң өзгерістер әкелу керектігі айтылды.Баланың
табиғатын үнемі оқыту арқылы емес, олар үшін сол оқуға қызықтыратын жағдай
туғызу арқылы өзгертуге болатындығы дәлелденді. Ф.И. Янкович баланы оқыту
барысында әртүрлі қызығушылықты арттыратын ойын элементтерін пайдалану
ілімін ұсынды.
Ұлы педагогтар К.Д. Ушинский, А.С. Макаренко, С.Т. Шацкий өздерінің
педагогикалық теорияларының контекстінде оқытуда жаңа әдістерді қолдану
ілімдерін қарастырды: баланың танымдық, қызығушылық қабілетін қолдау
барысында, оларды оқуға деген ынтасын арттыру жолдары ұсынылды.
Ғалым –педагогтар баланың танымдық қызығушылығымен қатар олардың
шығармашылық әрекеттерін дамытуға да көп көңіл бөліп, осы мәселелер бойынша
өз ілімдерін ұсынды. Шығармашылық – тек әрекет емес, ол бала бойында қандай
да бір табиғи мүмкіндіктерін ашу.Осыған байланысты баланың шығармашылық
қабілетін тек сабақта емес, сонымен қатар сабақтын тыс уақытта да дамыту
мәселелері қойылды.
Оқушының шығармашылығы мен шығармашылық белсенділігін зерттеу мәселелері
К.Д. Ушинскийдің, В.А. Сухомлинскийдің, М.Н. Скаткинаның, А.К. Маркованың,
Д.Н. Богоявленскийдің еңбектерінде қамтылған [5].
Бүгінгі таңда баланың сабақтағы қызығушылығы мен шығармашылығы жөніндегі
мәселелер оқушының әртүрлі іс әрекеті барысында зерттелінуде.
Мұғалімдер үшін баланың бейімділігін анықтауға арналған
әдістемелер:оқушылардың қызығушылығының картасы, интеллектуалдық
портрет. Медициналық құжаттар мен мектеп дәрігерлерінің байқауына жалпы
таңдау жасау негізінде баланың физикалық даму аймағы зерттеледі. Балалардың
өзінің дарындылығын анықтау диагностикасына қатысуы олардың тесттік
тапсырмаларды орындауымен анықталады.
Қай елдің болмасын өсіп-өркендеуі, өнуі, әлемде өзіндік орын алуы оның
ұлттық білім жүйесінің қалыптасуына, даму бағытына тікелей байланысты.
Сондықтан да, мемлекет басшылсы болашақта қазақ елінің көсегесін көгертіп,
ғылымын көркейтер деген үмітпен жас дарындарға үлкен назар аударуда, қолдау
көрсетуде. Осы орайда қандай да болмасын білім беру мекемесі оқушыларға
мемлекеттік білім стандартына сай білім берумен шектеліп қалмай, оларды
ғылыми ізденіс жұмыстарға тартып, шығармашылық, дарындылық қабілеттерін
дамыту бағытында жұмыс жүргізуі тиіс.
Қазіргі таңдағы әлемдік ғылым мен білім беру саласындағы жетістіктерге
негізделген жаңа жүйе еліміздің білім беру саласына терең енгізіліп отыр.
Бұл өзгерістер өз кезегінде болашақ интеллектуалды ұлтты қалыптастырудың
кепілі болмақ. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Интеллектуалды ұлт-2020 ұлттық
жобасы идеясына оның басты мақсаты - жаңа қалыпта қазақстандықтарды
тәрбиелеу, сондай-ақ Қазақстанды бәсекеге қабілетті адамдық капиталы бар
мемлекетке айналдыру деп, нақтылаған болатын. Елбасы негізгі үш аспектісін
нақтылаған.Олар:
1. Білім беру үрдісіндегі инновациялық даму;
2. Ақпараттық даму;
3. Жастарды рухани тәрбиелеу.
Ел боламын деген мемлекет ұрпақ тәрбиесін бірінші кезекке қояды. Біз -
бала тәрбиесіне аса көңіл бөлген халықпыз. Тілдің дамуы да, ұлттық рухани
құндылықтардың баланың бойына сіңірілуі де - тәрбиемен келеді. Ал тәрбиенің
өзегі - ананың құрсағынан басталады. А.Байтұрсынов: Балам деген жұртым
болмаса, жұртым дейтін бала қайдан шығады дейді. Интеллектуалды ұлт
-2020 жобасының басты мақсаты ретінде жастарға рухани тәлім-тәрбие беру
аталғаны белгілі. Яғни, әлемді жаулаған жаһандану үрдісіне біз мықты
ұлттық, мәдени құндылықтарымызды, ұрпағымыздың имандылығын қарсы қоюға
тиіспіз. Демек, терең білім, кәсіби алғырлық, жоғары біліктілік ұлттық
мүддеге қызмет етпесе, ел алдындағы парыз ұғымына сүйенбесе, рухани
құндылықтарға негізделмесе, жасампаз күшке айнала алмайды екен. Бүгінгі
білім беру саласында тәрбие мен білімді әр қырынан дамыта отырып оқыту және
білім алушыны интеллекталды түрде дамыту жолдары негізге алынады.
1.2. Танымдық қызығушылық пен шығармашылық белсенділік ұғымы
“Қызығушылық ” феноменінің ең негізгісі ретінде мектеп оқушысының
танымдық қызығушылығын айтуға болады.. Өйткені тек мектепте ғана баланың
әртүрлі ғылыми аумақтағы білім алу жүйесіне бағытталған негізгі іс-әрекеті
ретінде танымдық іс-әрекет танылған.
Қызығушылық, адамның ең күрделі де ең маңызды білімі ретінде танылып,
төмендегідей психологиялық анықтамасы беріледі:
• адамның назарының жинақталып бағытталуы (Н.Ф. Добрынин, Т. Рибо);
• Адамның ойлау және эмоциялық белсенділігінің бой алуы (С.Л.
Рубинштейн);
• әртүрлі сезімді белсендіргіш (Д. Фрейер);
• адамның қоршаған ортаға деген эмоциялық – танымдық қатынасы (Н.Г.
Морозова).
Яғни, “ танымдық қызығушылық деп - адамның назарының қандай да бір затты
құбылысты, айналадағы жағдайды тануға жинақталып бағытталуын, оның
психикалық процесін, қызметін, танымдық қабілетін белсендіретін іс-
әрекетті айтуға болады.[3, 9]
Танымдық іс-әрекеттің ерекшілігі – ол адамның тек танымдық қызметін ғана
емес, оның кез –келген әрекетін байытып,белсендіретін қабілет.
“Танымдық қызығушылық ” ұғымын жалпы түрде – пәнге деген қызығушылық деп
қарастыру қажет [6].
Оқу пәніне деген қызығушылық – жеке тұлғаның оқу пәні бойынша білімін
жетілдіруге бағытталған әрекеті. Пәнге деген қызығушылықты танымдық
қызығушылықтың дербес түрі ретінде қарастырылады.
Қазіргі кезде пәнге деген қызығушылықтың қалыптасуы,қоғам мен білім беру
жүйесндегі болып жатқан өзгерістерге және ақпараттық қоғамға өтуге
байланысты ең өзекті мәселелердің бірі болып тұр. Өйткені ақпараттық
қоғамдағы ақпараттар көлемінің тым жедел өсуі, оны тез арада игеруге
мүмкіндік бермей жатыр.
Танымдық қызығушылық жеке тұлғаның дамуы мен оның психикалық процесінің
жиынтығы. Адамның танымдық қызығушылығының әсерінен дамитын интеллектуалды
іс -әрекетінде мыналар анықталады:
• белсенді іздеу әрекеті ;
• болжам;
• зерттеушілік іздеу әрекеті ;
• мәселені шешуге дайындығы.
Танымдық қызығушылықтың ең маңызды ерекшелігі - кейбір танымдық мәселені
шешу үшін адамнан жаңалық пен кездейсоқ жағдайға қарапайым бағдар жасау
емес, одан белсенді, ізденіс немесе шығармашылық жұмыс істеуді талап етеді.
Әртүрлі зерттеу жұмыстарында, әдебиеттерде және күнделікті өмірде
белсенділіктің анықтамасының әртүрі кездеседі: эмоциялық, физикалық,
әлеуметтік, саяси-әлеуметтік, интеллектуалды, ақылдылық, танымдық,
шығармашылық, психикалық, бағдарлы –зертеушілік және т.б.
Оқушылардың оқу үрдісінде қабілетін қалыптастыру үшін – пән бойынша
оқушының танымдық және шығармашылық әрекетін үйлестіру қажет.
Оқушының ойлау қабілетінің икемділігін, фантазиясын, елестетушілік
қабілетін, зерттеу әдістерін мақсатты түрде жаттықтыру арқылы – оның
қабілетінің дамуын арттыруға болады.
Яғни, оқушының шығармашылық және танымдық белсенділігін арттыру үшін,
оқушының өзбетінше жаңа ақпарат алуына бағдар беру керек.
Оқушыларды шығармашылыққа баулу, ғылыми ізденіске бағыттау үшін
шығармашылық ойлауды дамыту мен шығармашылық іс-әрекетті қалыптастыру
үрдісі жүргізілуі тиіс. Мұны оқыту үрдісінде тиімді орындау үшін белгілі
тәртіптік жүйе қажет. Осы қажеттілікті орындаудың тетігі ретінде
шығармашылыққа баулудың, ойды дамытудың, іс - әрекетті қалыптастырудағы
әдіс-тәсілдердің бастапқы алгоритмдік жүйесі - логикалық ойлау операциялары
-оқыту технологисының негізіне алынған. Сондықтан оқыту үрдісінде білім
кеңістігіндегі логикалық ойлау операцияларын қолданудың әдістемесі
қарастырылған. Логикалық ойлау операциялары жалпы орта білім берудің
салалық стандарты бойынша үш деңгейге топтастырылған.
Оқыту технологиясының мақсаты - оқу үрдісінің барысында оқушыларды
жүйелі түрде шығармашылыққа баулу мен ғылыми ізденіске бағыттау. Осы
мақсатқа жету үшін ғалымдар мынадай міндеттер белгілеген.
1. Оқу үрдісінің барысында оқушыларды шығармашылыққа баулуда логикалық
ойлау операцияларын әрбір сабақта қолданудың тәртібін белгілеу;
- шығармашылық ойлаудың (ойлауды дамытудың) негізі ретінде қабылданған
логикалык операцияларды айқындау және оларды деңгейлеу;
- логикалық ойлау операцияларын сабақ барысының әрбір кезеңдерінде, оқу
материалдарының тақырыптары бойынша шығармашылық
тапсырмаларды, сұрақтарды кұруда, тәжірибелік-зерттеулік жұмыстарды
жүргізуде қолдануды енгізу;
- оқыту үрдісіндегі пәнді оқыту жоспарларының үлгі нұсқаларын
және онда логикалық ойлау операцияларын қолданудың әдістемесін
жасау,
2. Оқушылардың шығармашылық іс-әрекетін қалыптастыруды іске асыру
барысында:
- сабақта игерген шығармашылық іс-әрекет дағдылары бойынша
өз бетінше шығармашылық тапсырмалар орындау;
* шығармашылык жұмыстардың мәні мен мазмұнын түсіне отырып.
шағын шығармашылық жұмыстар жасау арқылы нақтылы ғылыми-ізденіс
жұмыстарын жүргізуге және логикалық ойлау операцияларының жүйесінде
орындауға бағыттау.
3.Оқушылардың ғылыми-шығармашылық жұмыспен шұғылдануын ұйымдастыруда:
- өз бетінше материалдарды іздеу, кітапханада әдебиеттермен жұмыс
орындау;
- ғылыми зерттеу жұмыстарының құрылымы мен әдіс-тәсілдерін игеру;
- өз бетінше ғылыми-ізденіс жасауға баулуда логикалык заңдылықтарды
қолдануды меңгерту үшін шығармашылық топтарда шығармашылыққа баулу
сабақтарын жүргізу қажет.
Оқыту үрдісінің мазмұнындағы бейімді оқыту үрдісін орындау технологияның
ішкі құрылымында қарастырылады. Бейімді оқытудың талаптары бойынша әр пән
белгілі мамандықтарға негіз болады. Пән бойынша оқушылардың болмысын жасай
отырып, онда сабақ барысында игеруге мамандыққа қажетті дағды, іскерліктері
мен қабілеттері бойға сіңіріледі.
1.3. Танымдық қызығушылық пен шығармашылық белсенділіктің қалыптасуы
Шығармашылық - бұрын болмаған жаңа, соны өнім өндірудегі адамның
танымға және шындықты түрлендіруге бағытталған саналы, мақсатты іс-әрекеті,
онда шығармашылықты ізденушілікпен, зерттеумен орындалатын іс-әрекет
формасы деп нақты айтуға болады,
Осы анықтамалардан мынадай тұжырым жасалынды: Жоғары қабілетті,
шығармашылық мүмкіндіктері бар оқушы – дарынды, яғни шығармашылыққа
қабілетті оқушы - дарынды" деп есептеледі.
Адам дайын қабілеттермен туылмайды, өмірге қабілеттіліктің анатомиялық-
физиологиялық алғы шартымен ғана келеді. Ал қабілеттілік сол алғы шарттар
негізінде қоршаған әлеммен қатынас жасау процесінде оқу мен тәрбие әсерінен
дамиды.
Әрқандай іс-әрекетке байланысты бала қандай қызметті орындауы қажет
және сол істің тиімді нәтижемен қамтамасыз етуге жәрдем беретін сапаларға
ие болуы тиіс. Мұндай дара психологиялық ерекшеліктер міндетті түрде бір
жағынан, өзіндік психикалық табиғатына ие болудан, екіншіден - әркімде өз
алдына, қайталанбас көрінісінен жеке адам қабілетідеп аталады. Адамның
барлығы тік жүру, сөйлеу мүмкіндіктеріне ие, бірақ бұлардың бірі де шын
қабілет тобына кірмейді, себебі біріншісі-психологиялық қүбылыс емес,
екіншісі-баршада бірдей көрінетін әрекет. Қабілетсіздерге қарағанда,
қабілетті адам іс-әрекетті тез меңгереді, қажетті, мол нәтижеге оңай
жетеді. Қабілет өз ішіне әртүрлі психофизикалық қызметтер мен психикалық
процестерді ғана емес, сонымен бірге жеке тұлғаның барша даму деңгейін
қамтыған, әрі оларға тәуелді күрделі жүйе. Адамның психологиялық сипаты
білім, ептілік, дағды әрекеттерінде көрінгенімен, қабілет табиғаты іс-
әрекеттен бөлек. Мысалы, тұлға техникалық және білім жағынан күшті бола
тұрып, қызметке келгенде болымсыз, ал кейбіреулер арнайы оқып, үйренбей-ақ
күрделі қызметтерді атқарып, тиімді нәтиже беруге шебер.
Нақты көрінетін білім, ептілік және дағдылар қатарында қабілет адамның
жүзеге асуы мүмкін қасиеттерінің бірі ретінде бағалағаны жөн, яғни қабілет
жерге тастаған дәнмен бірдей: қолайлы жағдай болса өнеді, кері жағдайда
көрінбей-ақ жойылады. Осыдан, қабілет - білім, ептілік және дағдыларды
игерудің мүмкіндік көзі, ал оның іске асу, аспауы көп жэйттерге тәуелді.
Мысалы балада керемет математикалық қабілет болуы ықтимал, бірақ ол баланың
ғұлама-математик боларының кепілі емес
Оқушыларды шығармашылыққа баулу, ғылыми ізденіске бағыттау үшін
шығармашылық ойлауды дамыту мен шығармашылық іс-әрекетті қалыптастыру
үрдісі жүргізілуі тиіс. Мұны оқыту үрдісінде тиімді орындау үшін белгілі
тәртіптік жүйе қажет. Осы қажеттілікті орындаудың тетігі ретінде
шығармашылыққа баулудың, ойды дамытудың, іс - әрекетті қалыптастырудағы
әдіс-тәсілдердің бастапқы алгоритмдік жүйесі - логикалық ойлау операциялары
-оқыту технологисының негізіне алынған. Сондықтан оқыту үрдісінде білім
кеңістігіндегі логикалық ойлау операцияларын қолданудың әдістемесі
қарастырылған. Логикалық ойлау операциялары жалпы орта білім берудің
салалық стандарты бойынша үш деңгейге топтастырылған.
Оқыту технологиясының мақсаты - оқу үрдісінің барысында оқушыларды
жүйелі түрде шығармашылыққа баулу мен ғылыми ізденіске бағыттау. Осы
мақсатқа жету үшін ғалымдар мынадай міндеттер белгілеген.
1. Оқу үрдісінің барысында оқушыларды шығармашылыққа баулуда логикалық
ойлау операцияларын әрбір сабақта қолданудың тәртібін белгілеу;
- шығармашылық ойлаудың (ойлауды дамытудың) негізі ретінде қабылданған
логикалык операцияларды айқындау және оларды деңгейлеу;
- логикалық ойлау операцияларын сабақ барысының әрбір кезеңдерінде, оқу
материалдарының тақырыптары бойынша шығармашылық
тапсырмаларды, сұрақтарды кұруда, тәжірибелік-зерттеулік жұмыстарды
жүргізуде қолдануды енгізу;
- оқыту үрдісіндегі пәнді оқыту жоспарларының үлгі нұсқаларын
және онда логикалық ойлау операцияларын қолданудың әдістемесін
жасау,
2. Оқушылардың шығармашылық іс-әрекетін қалыптастыруды іске асыру
барысында:
- сабақта игерген шығармашылық іс-әрекет дағдылары бойынша
өз бетінше шығармашылық тапсырмалар орындау;
шығармашылык жұмыстардың мәні мен мазмұнын түсіне отырып.
шағын шығармашылық жұмыстар жасау арқылы нақтылы ғылыми-ізденіс
жұмыстарын жүргізуге және логикалық ойлау операцияларының жүйесінде
орындауға бағыттау.
3.Оқушылардың ғылыми-шығармашылық жұмыспен шұғылдануын ұйымдастыруда:
- өз бетінше материалдарды іздеу, кітапханада әдебиеттермен жұмыс
орындау;
- ғылыми зерттеу жұмыстарының құрылымы мен әдіс-тәсілдерін игеру;
- өз бетінше ғылыми-ізденіс жасауға баулуда логикалык заңдылықтарды
қолдануды меңгерту үшін шығармашылық топтарда шығармашылыққа баулу
сабақтарын жүргізу қажет.
Оқыту үрдісінің мазмұнындағы бейімді оқыту үрдісін орындау технологияның
ішкі құрылымында қарастырылады. Бейімді оқытудың талаптары бойынша әр пән
белгілі мамандықтарға негіз болады. Пән бойынша оқушылардың болмысын жасай
отырып, онда сабақ барысында игеруге мамандыққа қажетті дағды, іскерліктері
мен қабілеттері бойға сіңіріледі.
Мектеп оқушыларын мақсатты деңгейге жеткізу үшін мектепті бітірушілердің
болмысы белгіленген. Болмыста дарынды оқушылардың да болуға тиісті құнды
сапалық қасиеттер көрсетілген. Олар тәрбие берудің барысында міндетті
түрде басшылыққа алынып отырылады.
Оқушылардың білімдері мен өзіндік шығармашылық жұмыстарының негізі,
ғылыми ізденіс бастамасы сабақ барысында қамтамасыз етіледі. Сабақ
барысындағы ғылыми-шығармашылыққа бағыттаудың тәжірибелік жалғасы сабақтан
тыс уақыттағы оқушыларды дамыту жұмыстарында орындалатын өзіндік
ізденістері арқылы ұйымдастырылуы шарт.
Дарынды баламен дұмыс барысы оқытудың жаңаша технологияларының
қағидаларын негізге ала отырып жоғары қабілетті оқушылардың білім
негіздерін меңгерумен қатар шығармашылық тұрғыда (өнімді) ойлауға, өз
бетінше ізденуге, ғылыми-ізденіс бастамаларын үйренуге бағытталуы қажет.
Дамыта оқыту деп мақсаты, міндеттері, әдіс-тәсілдері оқушының өнімді
ойлауының даму заңдылықтарына сәйкес берілген оқытуды айтамыз. Өнімді
ойлаудың жүйесі – танымдық іс-әрекеттен логикалық іс-әрекетке келтіру, одан
шығармашылыққа бағыттау. Ол үш негізгі аспектіні қамтығаны дұрыс.
1. Танымдық - оқу материалдарын игеруі, қызығуы, танымдық белсенділігі.
2. Логикалық - оқу материалдары бойынша логикалық ойлау процесі арқылы
құрылымындағы тапсырмаларды орындау
3. Шығармашылық - шығармашылық әдіс-тәсілдері игеруі, шығармашылыққа
қадам жасау, түрлендіру, ой туындатуы, қорытынды жасау, ғылыми-ізденіс
жүргізу
Деңгейлеу – оқушының игеруге тиісті білім мен білік жүйелерінің
сатылай топтастырылған белгілері. Жалпы орта білім берудегі салалық
стандартқа сай үш деңгей белгіленген.
1.Міндетті деңгей – жалпы орта білім берудегі жай мектептер (міндетті
стандарт) деңгейі. Шығармашылық тапсырмалардын, күрделілік деңгейі.
2.Лайықты деңгей – лицей, гимназия (салалық стандарт) деңгейі.
3.Жоғары деңгей – дарынды балаларға арналған арнайы мектептер (салалық
стандарт) деңгейі.
Оқушының оқу материалдарын меңгерудегі ой іс-әрекетінің екі деңгейі
бар: а) өнімсіз (міндетті деңгейге сәйкес келеді); ә) өнімді (лайықты және
жоғары деңгейге сәйкес келеді), яғни эвристикалық және шығармашылық деңгей.
Деңгейлеудің қажеттілігі: оқушы өз іс-әрекетінің деңгейін салыстыра
отырып жүйелеуі керек.
Жай сабақтардағы бағалаудың өзі деңгейлік белгілер арқылы атқарылады,
бірақ онда оқушының танымдық іс-әрекеті бағаланады.
Орта білім берудің салалық жалпыға міндетті стандартының үш деңгейіне
негізделіп, қисынды ойлау операциялары күрделілігіне қарай үш деңгейге
топтастырылған.
1. Міндегті деңгей - минимум ҚР ОББ стандарт деңгейі. Қарапайым
ойландыратын операциялар белгіленген.
2. Лайықты деңгей - лицей, гимназия оқушыларының деңгейі. Күрделі ойлау
операциялары белгіленген.
3. Жоғары деңгей - дарынды балалар мектебі деңгейі.
Күрделілігі жоғары ойлау операциялары белгіленген (шығармашылыққа
бағытталған). Балалардың танымдық, шығармашылық қабілеттері, іскерліктері
мен сезім ерекшеліктері оку-тәрбие үрдісінің өн бойындағы барлық
жоспарлауларда басшылыққа алынады.
Ұзақ жылдар бойы шығармашылық барлық адамның қолынан келе бермейді деп
қарастырылып келсе, қазіргі ғылым жетістіктері негізінде қабілеттің мұндай
дәрежесіне белгілі бір шарттар орындалған жағдайда кез көлген баланы
шығармашылыққа бейімдеуге болатыны көп айтылуда, Адамның шығармашылыққа
ынтасы оның өз даралығын, өз қабілеттерін іске асыруға жол ашады.
Оқушыларды шығармашылыққа баулу үшін тағы бір қажеттілік - баланы
психологиялық дайындықтан өткізу. Психологиялық дайындық, яғни педагогтің
псикологиялық әсері шығармашылық кезеңде баланың шабытын оятып,
құлшындырып, еліктіріп отырады. Шығармашылық шеберлік үшін оқушыға ұстаздың
бөрер психологмялық әсері мынадай болмақ керек дел ойлаймыз:
- "сенің қолыңнаи бәрі келеді", "сен қабілеттісің", "жаз", "үйрен' деп,
баланың еркін билеп, сенім білдіру;
- оқушының кішкентай жегістігі болса да, жоғары бағалап, мадақтап,
көтермелеу, оқушылар басылымында өлең, әңгімелерінің жарық көруіне
көмектесу;
- шығармашылық сәтте оқушыға құптаушылық көзқарас білдіру, сезім күйін
бақылау, қамқорлық таныту;
* ақын-жазушылардың, өнер адамдарының шығармашылық дәстүрінен қызғылықты
оқиғаларды әңгіме ету;
* оқушылар үшін педагог өзін қарапайьш жан есебінде таныта білу, оқиға,
сюжет, образ жасауда оларға сенім білдіру;
* оқушының қойған сұрақтарына пейілмен дурыс жауап беру, олардың
психологиялық еркіндігін қамтамасыз ету сияқты әрекеттерді педагог білуі
тиіс.
Шығармашылық - өзінің жаңашылдығымен, өзгешелігімен ерекшеленетін,
өнім алуға мүмкіндік жасайтын жеке тұлғаның бойындағы қабілеттіліктің,
білім мен біліктің, түрткінің болуы. "Шығармашылық" деген сөздің төркіні,
этимологиясы "шығару", "ойлап табу" дегенге саяды.
Шығармашылықты тежейтін бірнеше кедергі бар: біреулер "жаза алмаймын,
қолымнан келмейді" деп өздерін үрейге, қорқынышқа билетсе, екінші бала өз
жазғанына өзі қанағаттанбайды; ал үшінші біреу - жасқаншақтық немесе
ұяңдықтың кесірінен өз талантын танытуға енжар болады; төртіншісі –
жалқаулыққа жеңдіреді. Міне, осындай кедергілердің алдын алып, баланың
талабын ұштау ұстазға байланысты болып келеді.
Шығармашылық оқушыға шын ләззат, қуаныш сезімін әкелуі тиіс. Жаңаны
жасау, өзі жасаған тың дүниеден алған жан ләззаты оқушы үшін шабыт
баспалдағы болмақ. Шығарма жаза білген оқушының сұлулық пен әсемдік туралы
түсінігі мол болады. Шығармашылық - оқушы үшін сұлулық пен әсемдіктің
мектебі. Шығармашылық жеке тұлғаның түрлі әлеуетін қалыптастырады.
Мұғалім оқушыда шығармашылық көңіл күйдің тууына себепкер бола білуі
керек. Оқушыларға алуан түрлі тапсырмалар беру, оқушы назарын шығарма-
шылық арнаға бұру үшін тиімді. Сол себепті үйірме мүшелері арасында түрлі
байқаулар өткізіліп түрады. Байқау жеңімпаздарының жұмыстары мектепішілік
газетте, одан әрі түрлі баспа редакцияларына жіберіледі. Түрлі көлемде
мектепішілік оқушылардың өлең, шығарма, әңгімелер жииақтары шығарылады. Бұл
әдіс оқушыларды әрдайым ынталандырып, қызықтырып отырады және қалалық
байқауларға әрдайым дайын болуға көмөктеседі.
Көбінесе “дарынды оқушы – бұл жақсы оқитын оқушы” деген пікір
қалыптасқан. Белгілі ағылшын психологі П.Торранстың зерттеулері бұл
пікірдің мұғалімдер арасында жиі кездесетінін анықтады. Оларға оқуда
қиыншылық туғызбайтын, тәртіпті, ұйымшыл, білімді, тұрақты, ұғымтал, өз
ойын нақты және түсінікті жеткізе алатын оқушылар көбірек ұнайды. Ал
қисынсыз сұрақ қоятын, өз жұмысымен ғана айналысатын, тәуелсіз, көбіне
түсініспеушілік туғызатын, қияли, әр нәрсеге көзқарасы бөлек оқушылар
ұнамайды. П.Торранстың зерттеулері нақ осы қасиеттер оқушының шығармашылық
дарындылығын көрсететін және оның нашар оқитын оқушылардың арасында да аз
емес екендігін айқындаған. Сондықтан мұғалімдер осы зерттеулердің нәтижесін
есте ұстағаны жөн.
Жекелеген психикалық процестерді дамыту бүкіл бастауыш мектеп шағында
жүзеге асырылады. Балалар мектепке қабылдау процестері едәуір жетіліп келсе
де (оларда көру мен есту қабілеті жоғары екені байқалады), олар түрлі
формалар мен түстерді жақсы бағдарлайды, олардың оқу ісіндегі қабылдауы
формалар мен түстерді тану және атауға келіп тіреледі.
Бала қабылдау жұмысын дербес жоспарлау мен бастысын көмекшілерінен
ажырата, қабылдаған белгілерінің иерархиясын бекіте, оларды ортақ шамасына
қарай саралай отырып және т.б. бұл жұмысты түпкі ойлауға сәйкес алдын-ала
ойластырып іске асыра алады. Мұндай бақылау танымдық іс-әрекеттің басқа
түрлерімен (зейінмен, ойлаумен) біріге отырып, мақсатқа бағытталған және
еркін бақылау формасына ие болады. Жеткілікті дәрежеде дамыған бақылауда
жеке адамның ерекше қасиеті ретінде баланың байқағыштығы туралы сөз
қозғауға болады. Бастапқы оқытуда барлық бастауыш сынып оқушыларының осы
маңызды қасиетін дамытуға болатынын зерттеулер көрсетіп отыр.
Адам қабілетіндегі айырмашылық іс-әрекеттің нәтижесінен, яғни оның
сәтті не сәтсіздігінен байқалады. Қызығушылық - адамда объекті не жан-жақты
танып білуге ұмтылуынан туындайды. Ал, бейімділік нақты іс-әрекетті
орындауға талпыну. Қызығушылық пен бейімдік сапаларының үнемі өзара үйлесім
тауып бір бағытта тоғысып отыруы мүмкін емес. Оған түрлі жағдайлар себепші,
мысалы, адам көркемөнер туындыларын тамашалауы ықтимал, бірақ ол осы салада
өнер түрлерімен шұғылдануға бейімсіз болуы мүмкін. Дегенмен белгілі бір іс-
әрекет түріне қабілеті бар адамдардың қызығушылығы мен бейімділігі бір-
бірімен үйлесім таба алады.
1.4. Педагогикалық шеберліктің негізгі критерийлері
Психологтер де, педагогтер де адамның рухани интеллектуалдық, кәсіби
шығармашылықпен өзін-өзі дамытуы өмірінің әр кезеңінде әр қалай деп
көрсетеді.Мысалы, ұлы педагогтер А.Дистерверг ,К.Ушинский А.Макаренко
,В.Сухомлинский ,т.б мұғалімдік еңбекті адамтану ғылымы , адамның жан
дүниесі , рухани әлеміне бойлай алу өнері дей отырып, педагогикалық
шеберліктің дамуына зор үлес қосқан. Осы тұрғыдан алып қарағанда
педагогикалық шеберлік- кәсіби әрекетті жоғары деңгейге көтеретін
мұғалімнің жеке қасиеттерінің , оның білімі мен білігінің жүйесі. Осы
мәселені терең зерттеген А.Маркова мұғалімнің кәсіби деңгейге көтерілуінің
төмендегідей психологиялық критерийлерін анықтаған.
Обьективті критерийлер. Мұғалімнің өз мамандығына қаншалықты сәйкес
әлеуметтік тәжірибеге қосар үлесі қандай екендігі.Жоғары еңбек
көрсеткіші,әртүрлі мәселелерді шығармашылықпен шеше алу біліктері, т.б
жататындығын атап өтеді.
Субьективті критерийлер. Адамның мамандығы қаншалықты оның табиғатына,
қабілеттері мен қызығушыларына сәйкес қаншалықты ол өз ісінен қанағат
табатындығымен байланысты. Мұғалім еңбегіндегі субьективті критерийлерге
кәсіби – педагогикалық бағыттылық, кәсіптің маңыздылығын , оның құндылығын
түсіну, маман иесі ретінде өзіне позитивті көзқарастың болуын жатқызады.
Нәтижелі критерийлер. Мұғалім өз ісіне қоғам талап етіп отырған
нәтижелерге қол жеткізіп отыр ма деген мәселе тұрғысынан
қарастырады.Біреулер нәтиже ретінде оқушылардың білімдерінің стандартқа сай
болуын алса, енді біреулер олардың қарым- қабілетін дамытуды алады, ал
кейбіреулері оқушылардың өмірге дайындығын басты назарда ұстайды, ал оқыту
нәтижесі біз үшін баланың психологиялық функцияларын жетіліп, өзінің
педагогикалық әрекеті арқылы алған білімдерін өз өмірлік мәселелерін шешуге
қолдана алуы.
Шығармашылық критерийлер. Мұғалім өз кәсібінің шекарасынан шыға алуы,
сол арқылы өз тәжірибесін, еңбегін өзгерте алуы жатқызылады.Шығармашыл
мұғалім үшін біреудің тәжірибесін қайталағаннан гөрі өз жаңалықтарын,
білгендері мен түйгендерін басқаларға ұсына алуының, шығармашылық
бағыттылықтың болуының мәні зор. Кәсібиліктің бірден келе салмайтындығы
белгілі, оны әр мұғалім ерте ме, кеш пе меңгеруі тиіс. А.Маркова оның
кезеңдерін төмендегідей етіп бөледі: мұғалімнің өз мамандығына бейімделу
кезеңі: мамандықта өзін-өзі өзектендіру кезеңі:мамандықты еркін меңгерген
кезең: мамандықта шығармашылық деңгейге жеткен кезең. Осылайша ғалым кәсіби
құзыреттіліктің сипаттамасын шебер- мұғалімнің , жаңашыл- мұғалімнің,
зерттеуші- мұғалімнің, кәсіби дәрежесіне көтерілген мұғалімдердің жиынтық
бейнесі ретінде қарастырады.
Ең бірінші кезекте мұғалімнің өзіндік жаңалығы болуы қажет. Ғылым
жаңалығын түрлендіруде өз үлесін қосу арқылы жасаған нәтижелі жұмысы
өзгелердің тәжірибесін толық көшірмей, жаңа ортаға икемдеп, өзіндік іс-
әрекет жиынтығы арқылы айтарлықтай нәтижеге қол жеткізу керек.Қазіргі
кәсіптік- педагогикалық қызмет қандай мұғалімді талап етеді. Мұғалім –
оқушылардың жеке тұлғасын дамытуға басымдық беретін, күрделі әлеуметтік-
мәдени жағдайларда еркін бағдарлай алатын, шығармашылық процестерді басқара
алатын, адам туралы ғылымның жетістіктерін, оның даму заңдылықтарын,
компьютерлік оқыту өнерін терең меңгерген жан- жақты дамыған шығармашыл
тұлғаны талап етеді.
Ал, білім беруде кәсіби құзырлы маман иесіне жеткен деп мамандығы бойынша
өз пәнін жетік білетін, оқушының шығармашылығы мен дарындылығының дамуына
жағдай жасай алатын, тұлғалық- ізгілілік бағыттылығы жоғары, педагогикалық
шеберлік пен өзінің іс- қимылын жүйелілікпен атқаруға қабілетті, оқытудың
жаңа технологияларын толық меңгерген және білімдік мониторинг негізінде
ақпараттарды тауып, оларды таңдап сараптай алатын, отандық және шетелдік
тәжірибелерді шығармашылықпен қолдана білетін кәсіби маман педагогті
айтамыз.
Қазақ мектебінің бүгінгі жайы мен ертеңі, оқушылардың білімділік және
тәрбиелік деңгейі шешуші дәрежеде мұғалімге, ата-анаға және қоғам
қауымдастығына жүргізілген жұмыстарға, ізденісіне байланысты. Бастауыш
сыныптарға арналған бағдарламалар педагогикалық үрдісті жаңаша қарауды
талап етеді. Педагогика ғылымында баланы оқыту мен тәрбиелеудің мақсаты –
жан-жақты дамыған жеке тұлға қалыптастыру болса, оқытудағы негізгі мақсат -
өздігінен дамуға ұмтылатын жеке тұлғаны қалыптастыру. Жеке тұлғаның
дамуында маңызды роль атқаратын оқушының өз бетінше жұмысын тиімді
ұйымдастыра білу; сол арқылы материалды саналы меңгертудің жүйесін жасау;
оқушының түрлі дара қабілеттерін арттыру.
Өз бетінше жұмыс қазіргі жеке тұлғаны қалыптастыру және тәрбиелеуде, білім
берудің приоритетін түбегейлі өзгертуде, яғни бұрынғыша оқушыны пәндік
білім, біліктердің белгілі бір жиынтығымен қаруландыруды түбегейлі
өзгертуде.
Өзіндік жұмыстың негізгі мақсаты оқушылардың танымдық міндеттерін
қалыптастыру, шығармашылық қабілеттері мен қызығушылығын жетілдіру, білімге
қүштарлығын ояту. Мұғалім сабақта әдіс - тісілдерді пайдалана отырып,
балалардың ұсыныс - пікірлерін еркін айтқызып, ойларын ұштауға және
өздеріне деген сенімін арттыруға мүмкіндік туғызып отыру қажет. Әдіс –
тәсілдер арқылы өткізген әрбір сабақ оқушылардың ойлануына және қиялына
негізделіп келеді, баланың тереңде жатқан ойын дамытып оларды сөйлетуге
үйретеді. Түрлі әдістемелік тәсілдер пайдалану арқылы қабілеті әртүрлі
балардың ортасынан қабілеті жоғары баланы іздеп, онымен жұмыс жасау, оны
жан - жақты тануды ойлап, оқушылардың шығармашылық деңгейін бақылап отыру
әрбір мұғалімнің міндеті.
Жаңа технологияны меңгеруде мұғалімнің жан – жақты, білімі қажет. Қазіргі
мұғалім:
• Педагогикалық үрдісте жүйелі жұмыс жүргізе алатын;
• Педагогикалық өзгерістерге тез төселетін;
• Жаңаша ойлау жүйесін меңгере алатын;
• Оқушылармен ортақ тіл табыса алатын;
• Білімді, іскер, шебер болу керек;
1.5. Оқушылардың шығармашылық белсенділігін анықтау ерекшеліктері
Жаңа педагогикалық технологияның ерекшеліктері – өсіп келе жатқан жеке
тұлғаны жан –жақты дамыту. Инновациялық білімді дамыту, өзгеріс енгізу,
жаңа педагогикалық идеялар мен жаңалықтарды өмірге әкелу. Бұрынғы оқушы тек
тыңдаушы, орындаушы болса, ал қазіргі оқушы – өздігінен білім іздейтін жеке
тұрға екендігіне ерекше мән беруіміз керек.
Қазіргі оқушы:
• Дүниетаным қабілеті жоғары;
• Дарынды, өнерпаз;
• Іздемпаз, талапты:
• Өз алдына мақсат қоя білу керек;
Отбасының жетекшілік маңызы онда тәрбиеленіп жатқан адамның тән-дене және
рухани дамуына әсер етуші ықпалдар мәні мен мағынасының тереңдігіне тәуелді
келеді.
Ата-ананың ұйымдастыру және бағыттаушы ролін, ата-анамен бала арасындағы
өзара қатынастың сипатын, бала тәрбиесіне әсер ететін жанұяның мақсатты
адамгершілік бағыттарын, баланың жанұядағы араласатын іс-әрекетінің алуан
түрлілігін, ата-ананың тәрбие құралдарын, тәсілдерін, әдістерін пайдалана
алу қабілеттерін, баланың белсенділігінің дәрежесін көруге болады.
Ата-ана арасындағы, ата-ана мен бала арасындағы, балалардың арасындағы
өзара қатынас педагогикалық процестің тәрбиелік механизмдері болып
табылады.
Тәуелсіз ел тірегі – білімді ұрпақ десек, жаңа дәуірдің күн тәртібінде
тұрған мәселе – білім беру, ғылымды дамыту. Өркениет біткеннің
өзегі,сғылым, тәрбие екендігіне ешкімнің таласы жоқ. Осы орайда білім
ордасы – мектеп, ал мектептің жаны – мұғалімдердің басты міндеті - өз
ұлтының тарихын, мәдениетін, тілін қастерлей және оны жалпы азаматтық
деңгейдегі рухани құндылықтарға ұштастыра білетін тұлға тәрбиелеу.
Бәрімізге белгілі, біздің қоғам аса күрделі жағдайларды бастан кешірді.
Өтпелі кезеңге тән өмірдің ауыртпалықтарын ешкім жоққа шығара алмайды.
Бірақ адам қандай жағдайда да өзінің биік адамгершілік сипаттарын, кісілік
қасиеттерін сақтап қалуға тиіс. Тәрбиенің осы жақтарын қазақ жастарының
санасына кішкентайынан терең енгізу қажет. Қазақстан Республикасының Білім
туралы Заңында да мектеп оқушылары бойында адамгершілік және тұрмыс
негіздерін қалыптастыру, азаматтыққа тәрбиелеу және олардың ақыл – ойын
айқындау басты міндет екендігі айтылған. Олай болса, қоғам болашағы- жас
ұрпақтың бойына адамгершілік, ізгілік, мейірімділік, ақыл-ой, сана-сезім
қалыптастыратын салауатты тәрбие беру мазмұнын жаңаша құру қажет. Осы
орайда, Сабақ беру – үйреншікті жай шеберлік емес, ол – үнемі жаңадан
жаңаны табатын өнер деген, Жүсіпбек Аймауытовтың сөзін айта кету артық
болмас.
Егеменді еліміздің ең басты мақсаты өркениетті елдер қатарына көтерілу
болса, ал өркениетке жетуде жан-жақты дамыған, рухани бай тұлғаның алатын
орны ерекше. Қазіргі білім берудің басты мақсаты да сол жан-жақты дамыған,
рухани бай жеке тұлға қалыптастыру болып табылады.
Рухани бай, жан-жақты дамыған жеке тұлғадағы ең басты қасиеттердің бірі -
тіл байлығы, өз ойын нақты, терең мағыналы әрі көркем жеткізе білетін,
шешен де ойлы сөйлей білетін, Абайша сөйлегенде сөзі жүрекке жылы тиетін,
сөз құдіретін игерген адамдарда да тұлғалық қасиет болады. Рухани
адамгершілікке тәрбиелеудің басты мақсаты оқушылардың белсенді өмірлік
жолын, қоғамдық борышқа саналы көзқарасын, сөз бен істің бірлігін
қамтамасыз етіп, адамгершілік нормаларынан ауытқушыларға жол бермеуді
қалыптастыру болып табылады.
Сынып жетекшісінің ата-аналармен өзара іс-әрекетінің ерекшеліктері
К.Д.Ушинский айтқандай, Мұғалім тек өз пәнінен сабақ беріп қана қоймауы
керек, сонымен қатар тәрбиеші адал, әділетті, шыншыл адам болуы керек.
Олай болса, әр мұғалім сабаққа қойған үш мақсатының үшеуіне де жетіп, білім
мен тәрбиені ұштастыруымыз қажет.
• Мектепте оқу жылының басында негізгі пәндер бойынша әр баланың білім
деңгейі анықталады.
• Сынып жетекшісі ата-ана, оқушы, пән мұғалімдерін байланыстырушы ғана
емес, қарым-қатынастарын басқарушы, бақылаушы, кеңесші.
Ата-аналармен жұмысты ұйымдастырудың түрлері
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында мемлекеттік саясат
негізінде ең алғаш рет әр баланың қабілетіне қарай интеллектуалдық дамуы
жеке адамның дарындылығын таныту сияқты өзекті мәселелер енгізіліп отырғаны
белгілі. ХХI ғасыр - бәсеке ғасыры, бұл бәсеке енжарлықты, керітартпалықты
көтермейді. Еліміз егемендігін алып, өзін бүкіл әлемге мойындата бастаған
осы кезеңде біздің қоғам дарынды, қабілетті, жан-жақты жетілген адамдарды
қажет етеді. Сондықтан да еліміздің білім берудегі ұлттық жүйесі өте
қарқынды өзгерістер сатысында тұр. Бүгінгі таңдағы негізгі мақсат - ұлттық
құндылықты әлемдік деңгейге шығаруға қабілетті, өзіндік жеке көзқарасы
қалыптасқан тұлға тәрбиелеу. Ол үшін оқушылардың белсенділігін арттыру,
іздемпаздыққа үйрету және білімді өз бетінше алуы мен қолдана білетін дарын
иесін тәрбиелеу керек.
Жас жеткіншектердің бойындағы ерекше қабілеттілікті, дарындылықты тани
білу, оның одан әрі дамуына бағыт-бағдар беру, оны сол бағытта жетелеу -
ұстаз парызы. Ұлы ойшыл Плутарх кезінде: Көптеген табиғи талант дарынсыз
ұстаздардың кесірінен жойылып кетеді. Сондықтан әрбір ұстаз бұған жол
бермеуі керек, - деген екен. ХХI ғасыр – білімділер ғасыры. Сол себептен
де білім сапасын арттыру, оқушылардың дарындылығын айқындап, біліміне,
ойлау қабілетіне сай деңгейлеп оқыту, ғылыми ізденіс қабілеттерін
қалыптастыру - әрбір ұстаздың міндеті. ХХІ ғасырдың жан-жақты зерделі,
дарынды, талантты адамды қалыптастыруда білім беру мәселесі мемлекетіміздің
басты назарында. Осы тұрғыда мұғалімге білім берудің тиімді жолдарын
қарастыру, таңдай білу еркіндігі тиіп отыр.
Бастауыш мектеп – бұл оқушы тұлғасы мен сапасының дамуы қуатты жүретін,
ерекше құнды, қайталанбас кезеңі. Сондықтан да, бастауыш білім үздіксіз
білім берудің алғашқы басқышы, қиын да, қадірлі жұмыс. Бастауыш мектеп
балаға белгілі бір білім ғана беріп қоймай, оны жалпы дамыту, яғни сөйлеу,
оқу, қоршаған ортаға дұрыс көзқарасты болу, жағдайларды объективті түрде
бақылап, талдау жасауға үйрету, ойын дұрыс айтуға, дәлелдеуге, сөйлеу
мәдениетіне үйрету. Дамыта оқытудың басты мақсаты –баланы оқыта отырып,
жалпы дамыту.
Әрине бастауыш сынып оқушысының зейіні тұрақсыз, импульсивті, қабылдау
мүмкіндіктері әртүрлі болады. Дегенмен әр баланың бір нәрсеге бейімі
болады.
Бейімділік - оянып келе жатқан қабілеттің алғашқы белгісі. Баланың жасырын,
тіпті тым терең жатқан қабілеттерінің көрінуін мүмкіндік жасау тек оқыту
үрдісі кезінде үлкендердің басшылығымен жүзеге асады.
Педагогика ғылымы еш нәрсеге бейімі жоқ, қабілетсіз адам болмайды деп
дәлелдейді. Сол себебті, балалардың қабілетін кеңінен өрістете дамытуға тек
мектеп қана мақсатты түрде ықпал ете алады. Оқушылардың шығармашылық
қабілеттерін дамытуда әр түрлі әдіс - тәсілдерді қолдануға болады.
Оқушылардың өзіндік жұмыстарының мән - мағынасын ұйымдастырудың тәсіл -
амалдарын бір ғана белгімен сипаттауға болмайды. Өзіндік жұмыстың
ұйымдастырудың негізгі шарттары мыналар:
• Мұғалімнің нақты тапсырмалар беруі;
• Жұмысты орындаудың уақытын белгілеу;
• Мұғалімнің басқаруымен оқушылардың
• Дербестігініңөзара байланысы олардың жұмысты өз
еркімен орындау.
Оқушылардың өзіндік жұмысы - мұғалімнің қажетті нұсқаулары бойынша оқушының
оқу жұмысының жеке дара және ұжымдық түрі. Өзіндік тапсырмаларды орындау
барысында оқушылардан белсенді ойлау талап етілді. Осының нәтижесінде
оқушылар өздігінен бақылауды үйренеді, олар да тапсырылған істі орындаудағы
жауапкершілік сезім, еңбексүйгіштік, табандылық, ұйымшылдық, бір - бірімен
деген жолдастық көмек қалыптасады. Өзіндік жұмыстың негізгі мақсаты
оқушылардың танымдық міндеттерін қалыптастыру, шығармашылық қабілеттері мен
қызығушылығын жетілдіру, білімге қүштарлығын ояту. Мұғалім сабақта әдіс -
тісілдерді пайдалана отырып, балалардың ұсыныс - пікірлерін еркін айтқызып,
ойларын ұштауға және өздеріне деген сенімін арттыруға мүмкіндік туғызып
отыру қажет. Әдіс – тәсілдер арқылы өткізген әрбір сабақ оқушылардың
ойлануына және қиялына негізделіп келеді, баланың тереңде жатқан ойын
дамытып оларды сөйлетуге үйретеді. Түрлі әдістемелік тәсілдер пайдалану
арқылы қабілеті әртүрлі балардың ортасынан қабілеті жоғары баланы іздеп,
онымен жұмыс жасау, оны жан - жақты тануды ойлап, оқушылардың шығармашылық
деңгейін бақылап отыру әрбір мұғалімнің міндеті.
5 Баланың бойындағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
1.ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ ТАНЫМДЫҚ ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҚТАРЫ МЕН ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ
БЕЛСЕНДІЛІГІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Оқушылардың танымдық қызығушылықтары мен шығармашылық белсенділігін
қалыптастырудың педагогикалық аспектілері . . . . . . . . . . . . . .
1.2. Танымдық қызығушылық пен шығармашылық белсенділік ұғымы
1.3. Танымдық қызығушылық пен шығармашылық белсенділіктің қалыптасуы . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
1.4. Педагогикалық шеберліктің негізгі критерийлері . . . . . . . . . . .
. . . . . . . .
1.5. Оқушылардың шығармашылық белсенділігін анықтау ерекшеліктері . . .
1.5.1.Баланың бойындағы болатын қабілеттіліктер. . . . . . . . . . .
. . . . . . . .
2. ИНФОРМАТИКА САБАҒЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІН ДАМЫТУ
2.1. Баланың шығармашылық қабілетін қалыптастыру, дамыту бағытындағы
іс-әрекеттер . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. Оқушының шығармашылық белсенділігін арттыруға бағытталған
педагогикалық технологиялар мен әдістер
2.2.1. Ойын технологиясы
2.2.2. Жобалық технология . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.3. Оқушылардың ойлау әрекеттерін дамыту әдістері . . . . . . .
. . . . . . .
2.3. Информатикадан жүргізілетін факультативтік курстарды өткізу
әдістемесі . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.4. Информатика курсы бойынша жүргізілетін үйірме жұмыстарын жүргізу
әдістемесі . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.5. Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру әдістемесі . . . . . . . . . .
. . .
2.6.Оқушылардың шығармашылық белсенділігін арттыруға арналған сабақ
үлгілері . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. ҚОРЫТЫНДЫ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . .
4. ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
КІРІСПЕ
Қазіргі әлеуметтік, экономикалық процестер тоғысқан күрделі даму
кезеңін бастан өткізіп отырған Қазақстан Республикасы зиялы қоғамның талап-
тілектеріне толығымен жауап беретін жауапкершілік сезімі жоғары,
шығармашылық белсенділігі мен адамгершілік болмысы бірдей үндескен,
бойындағы дара мүмкіндіктерін, интеллектуалдық қабілеттерін өз іс-
әрекетінде шығармашылықпен қолдана алатын жеке тұлға тәрбиелеу мәселесін
өзекті етуде. Сондықтан қазіргі заман мектептерінің басты міндеттерінің
бірі – оқу-тәрбие жұмыстарын бірегей жүзеге асыру үрдісінде оқушылардың
интеллектуалдық – шығармашылық әлеуетін дамыта отырып, әлемдік өркениет пен
ұлттық мәдениеттің үздік үлгілері арқылы шығармашыл жеке тұлға
қалыптастыру.
Еіліміздің білім беру жүйесіндегі өзгерістер мен үнемі динамикалық
қозғалыстағы күнделікті өмір талаптарына байланысты оқушыларға тек білім,
біліктілік, дағдыға үйрету жеткіліксіз екендігін дәлдеп отыр.
Яғни,оқушылардың шығармашылық белсенділігін дамыту мәселесінің
өзектілігінің артуы мектептегі оқу-тәрбие процесіне жаңаша тұрғыда қарап,
оны оқушының білім, білік, дағдыны меңгеру ғана емес, танымдық-шығармашылық
іс-әрекет және нителлектуалдық, шығармашылық процесс ретінде қарастыруды
міндеттейді.
Қоғам мен білім берудегі ақпараттану жағдайында оқушылардың бойында
білім,біліктілік, дағдыны қалыптастыруда және оқушының жеке тұлға ретінде
қалыптасуына информатика пәні үлкен роль атқарады.
Мектеп информатикасының негізгі міндеттерінің бірі - оқушының ақпаратпен
жұмыс істеуін, ақпараттарды өңдеуге қажетті әдіс -тәсілдерді дұрыс таңдап
меңгеруін қалыптастыру. Осындай міндеттерді шешудің бір жолы информатика
сабағында оқушылардың танымдық әрекеттерін қалыптастыратын және
қанағаттандыратын жағдай туғызу.Педагог оқушыны өздігінен білім алуға
бағыттайды, оның танымдық қажеттіліктерін зерттейді, шығармашылық жұмыстар
атқаруына, оқушының танымдық қызығушылығының қалыптасуына жағдай жасайды
Қазіргі таңда оқушылардың информатика сабағында танымдық
қызығушылықтары мен шығармашылық белсенділігін қалыптастыру мен дамыту
мәселелеріне арналған әдістемелік жұмыстар әлі де жеткіліксіз.
Дипломдық жұмысты орындаудағы негізгі қойылған мақсат - оқушылардың
информатика сабағында шығармашылық белсенділігін дамытуға арналған жеке
әдістері мен тәсілдерін зерделеп, қалыптастыру жолдарын анықтау.
Жұмысты орындау барысында төмендегідей міндеттер қойылды:
1. тақырыпқа байланысты теориялық және әдістемелік материалдарды оқып
үйрену;
2. оқушылардың танымдық іс-әрекеттерін зерттеу;
3. әртүрлі тапсырмаларды орындау барысында оқушылардың іс- әрекеттерін
бақылау .
Зерттеу объектісі – информатика сабағында оқушылардың танымдық
қызығушылықтары.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер жалпы орта білім беретін мектептерде
оқушылардың шығармашылық белсенділігін дамытудың педагогикалық шарттары,
оқушылардың танымдық мүмкіндіктері мен мақсатты оқу қызметін жетілдіруге
бағытталған арнайы сыныптан тыс жұмыс формалары тиімді пайдаланылса, онда
бүгінгі қоғам талаптарына сай жан-жақты дамыған, өзін-өзі дамытуға
ұмтылатын өзіндік рефлексия мен жаңашылдыққа бейім жеке тұлғаны
қалыптастыруға мүмкіндіктер туындайды.
Зерттеудің жетекші идеясы: жалпы орта білім беретін мектептерде
оқушылардың шығармашылық белсенділігін дамытатын арнайы жұмыстар
үздіксіз, мақсатқа сәйкес жүргізіліп, біртұтас педагогикалық процесте
тұлғалық құндылық бағдар ретінде танылуы қоғамның рухани – интеллектуалдық
талаптарын қанағаттандырады.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытынды, пайдаланылған
әдебиеттер мен қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің көкейтестілігі, мақсаты, нысаны, пәні, ғылыми
болжамы, міндеттері, әдіснамалық және теориялық негіздері баяндалды.
Мектеп оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытудың теориялық
негіздері атты бірінші бөлімінде оқушылардың дарындылығын дамыту
мәселесінің психологиялық, педагогикалық т.б. әдебиеттердегі талдануына,
мектеп оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытудың психологиялық
ерекшелігіне сипаттама берілді. Қазіргі жалпы орта білім беретін
мектептерде оқушылардың шығармашылық дарындылығын дамыту жағдайлары мен
мүмкіндіктері сараланды.
Қазіргі мектептерде оқушылардың шығармашылық дарындылығын дамытудағы
тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар атты екінші бөлімінде жалпы орта білім
беретін мектептерде оқушылардың шығармашылық дарындылығын диагностикалау
әдістері көрсетіліп, оның әдістемесі негізделді. Мектеп оқушыларының
шығармашылық дарындылығын дамытуға бағытталған тәжірибелік-эксперименттік
жұмыстар нәтижелері талданды.
Қорытындыда ғылыми болжамды дәлелдейтін зерттеудің нәтижелері мен
тұжырымдары берілді, ұсыныстар және дарындылықты дамыту мәселесінің
болашақтағы зерделенетін бағыттары көрсетілді.
Қосымшада мектеп оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамыту
жұмыстары бойынша сауалнамалар, тест, тапсырмалар, интеллектуалдық,
шығармашылық ойындар ұсынылды.
1. ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ ТАНЫМДЫҚ ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҚТАРЫ МЕН ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ
БЕЛСЕНДІЛІГІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Оқушылардың танымдық қызығушылықтары мен шығармашылық белсенділігін
қалыптастырудың педагогикалық аспектілері
Оқушының оқуға деген қызығушылығы мен шығармашылық белсенділігі
жөнінде мәселелер Кеңес дәуіріндегі педагогикалық ғылымның көп зерттелінген
бөлігінің бірі деп айтуға болады. Сол дәуірдегі әлеуметтік –экономикалық
өзгерістер ағарту ісіндегі көптеген міндеттерді шешуге бағытталған еді.[6].
Патшалық Ресей дегі ағарту ісіндегі қайта құру жұмыстары және елдегі
өнеркәсіп пен сауданың өркендеуі үшін білімді жетілдіру мақсатында
европаның И.И. Бецкой и Ф.И. Янкович тәрізді алдыңғы қатарлы педагогтарының
ілімдері пайдаланылды.
И.И.Бецкийдің ілімінде жаңа дәуір адамын қалыптастыратын оқу мекемелерін
құру арқылы адам табиғатына оң өзгерістер әкелу керектігі айтылды.Баланың
табиғатын үнемі оқыту арқылы емес, олар үшін сол оқуға қызықтыратын жағдай
туғызу арқылы өзгертуге болатындығы дәлелденді. Ф.И. Янкович баланы оқыту
барысында әртүрлі қызығушылықты арттыратын ойын элементтерін пайдалану
ілімін ұсынды.
Ұлы педагогтар К.Д. Ушинский, А.С. Макаренко, С.Т. Шацкий өздерінің
педагогикалық теорияларының контекстінде оқытуда жаңа әдістерді қолдану
ілімдерін қарастырды: баланың танымдық, қызығушылық қабілетін қолдау
барысында, оларды оқуға деген ынтасын арттыру жолдары ұсынылды.
Ғалым –педагогтар баланың танымдық қызығушылығымен қатар олардың
шығармашылық әрекеттерін дамытуға да көп көңіл бөліп, осы мәселелер бойынша
өз ілімдерін ұсынды. Шығармашылық – тек әрекет емес, ол бала бойында қандай
да бір табиғи мүмкіндіктерін ашу.Осыған байланысты баланың шығармашылық
қабілетін тек сабақта емес, сонымен қатар сабақтын тыс уақытта да дамыту
мәселелері қойылды.
Оқушының шығармашылығы мен шығармашылық белсенділігін зерттеу мәселелері
К.Д. Ушинскийдің, В.А. Сухомлинскийдің, М.Н. Скаткинаның, А.К. Маркованың,
Д.Н. Богоявленскийдің еңбектерінде қамтылған [5].
Бүгінгі таңда баланың сабақтағы қызығушылығы мен шығармашылығы жөніндегі
мәселелер оқушының әртүрлі іс әрекеті барысында зерттелінуде.
Мұғалімдер үшін баланың бейімділігін анықтауға арналған
әдістемелер:оқушылардың қызығушылығының картасы, интеллектуалдық
портрет. Медициналық құжаттар мен мектеп дәрігерлерінің байқауына жалпы
таңдау жасау негізінде баланың физикалық даму аймағы зерттеледі. Балалардың
өзінің дарындылығын анықтау диагностикасына қатысуы олардың тесттік
тапсырмаларды орындауымен анықталады.
Қай елдің болмасын өсіп-өркендеуі, өнуі, әлемде өзіндік орын алуы оның
ұлттық білім жүйесінің қалыптасуына, даму бағытына тікелей байланысты.
Сондықтан да, мемлекет басшылсы болашақта қазақ елінің көсегесін көгертіп,
ғылымын көркейтер деген үмітпен жас дарындарға үлкен назар аударуда, қолдау
көрсетуде. Осы орайда қандай да болмасын білім беру мекемесі оқушыларға
мемлекеттік білім стандартына сай білім берумен шектеліп қалмай, оларды
ғылыми ізденіс жұмыстарға тартып, шығармашылық, дарындылық қабілеттерін
дамыту бағытында жұмыс жүргізуі тиіс.
Қазіргі таңдағы әлемдік ғылым мен білім беру саласындағы жетістіктерге
негізделген жаңа жүйе еліміздің білім беру саласына терең енгізіліп отыр.
Бұл өзгерістер өз кезегінде болашақ интеллектуалды ұлтты қалыптастырудың
кепілі болмақ. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Интеллектуалды ұлт-2020 ұлттық
жобасы идеясына оның басты мақсаты - жаңа қалыпта қазақстандықтарды
тәрбиелеу, сондай-ақ Қазақстанды бәсекеге қабілетті адамдық капиталы бар
мемлекетке айналдыру деп, нақтылаған болатын. Елбасы негізгі үш аспектісін
нақтылаған.Олар:
1. Білім беру үрдісіндегі инновациялық даму;
2. Ақпараттық даму;
3. Жастарды рухани тәрбиелеу.
Ел боламын деген мемлекет ұрпақ тәрбиесін бірінші кезекке қояды. Біз -
бала тәрбиесіне аса көңіл бөлген халықпыз. Тілдің дамуы да, ұлттық рухани
құндылықтардың баланың бойына сіңірілуі де - тәрбиемен келеді. Ал тәрбиенің
өзегі - ананың құрсағынан басталады. А.Байтұрсынов: Балам деген жұртым
болмаса, жұртым дейтін бала қайдан шығады дейді. Интеллектуалды ұлт
-2020 жобасының басты мақсаты ретінде жастарға рухани тәлім-тәрбие беру
аталғаны белгілі. Яғни, әлемді жаулаған жаһандану үрдісіне біз мықты
ұлттық, мәдени құндылықтарымызды, ұрпағымыздың имандылығын қарсы қоюға
тиіспіз. Демек, терең білім, кәсіби алғырлық, жоғары біліктілік ұлттық
мүддеге қызмет етпесе, ел алдындағы парыз ұғымына сүйенбесе, рухани
құндылықтарға негізделмесе, жасампаз күшке айнала алмайды екен. Бүгінгі
білім беру саласында тәрбие мен білімді әр қырынан дамыта отырып оқыту және
білім алушыны интеллекталды түрде дамыту жолдары негізге алынады.
1.2. Танымдық қызығушылық пен шығармашылық белсенділік ұғымы
“Қызығушылық ” феноменінің ең негізгісі ретінде мектеп оқушысының
танымдық қызығушылығын айтуға болады.. Өйткені тек мектепте ғана баланың
әртүрлі ғылыми аумақтағы білім алу жүйесіне бағытталған негізгі іс-әрекеті
ретінде танымдық іс-әрекет танылған.
Қызығушылық, адамның ең күрделі де ең маңызды білімі ретінде танылып,
төмендегідей психологиялық анықтамасы беріледі:
• адамның назарының жинақталып бағытталуы (Н.Ф. Добрынин, Т. Рибо);
• Адамның ойлау және эмоциялық белсенділігінің бой алуы (С.Л.
Рубинштейн);
• әртүрлі сезімді белсендіргіш (Д. Фрейер);
• адамның қоршаған ортаға деген эмоциялық – танымдық қатынасы (Н.Г.
Морозова).
Яғни, “ танымдық қызығушылық деп - адамның назарының қандай да бір затты
құбылысты, айналадағы жағдайды тануға жинақталып бағытталуын, оның
психикалық процесін, қызметін, танымдық қабілетін белсендіретін іс-
әрекетті айтуға болады.[3, 9]
Танымдық іс-әрекеттің ерекшілігі – ол адамның тек танымдық қызметін ғана
емес, оның кез –келген әрекетін байытып,белсендіретін қабілет.
“Танымдық қызығушылық ” ұғымын жалпы түрде – пәнге деген қызығушылық деп
қарастыру қажет [6].
Оқу пәніне деген қызығушылық – жеке тұлғаның оқу пәні бойынша білімін
жетілдіруге бағытталған әрекеті. Пәнге деген қызығушылықты танымдық
қызығушылықтың дербес түрі ретінде қарастырылады.
Қазіргі кезде пәнге деген қызығушылықтың қалыптасуы,қоғам мен білім беру
жүйесндегі болып жатқан өзгерістерге және ақпараттық қоғамға өтуге
байланысты ең өзекті мәселелердің бірі болып тұр. Өйткені ақпараттық
қоғамдағы ақпараттар көлемінің тым жедел өсуі, оны тез арада игеруге
мүмкіндік бермей жатыр.
Танымдық қызығушылық жеке тұлғаның дамуы мен оның психикалық процесінің
жиынтығы. Адамның танымдық қызығушылығының әсерінен дамитын интеллектуалды
іс -әрекетінде мыналар анықталады:
• белсенді іздеу әрекеті ;
• болжам;
• зерттеушілік іздеу әрекеті ;
• мәселені шешуге дайындығы.
Танымдық қызығушылықтың ең маңызды ерекшелігі - кейбір танымдық мәселені
шешу үшін адамнан жаңалық пен кездейсоқ жағдайға қарапайым бағдар жасау
емес, одан белсенді, ізденіс немесе шығармашылық жұмыс істеуді талап етеді.
Әртүрлі зерттеу жұмыстарында, әдебиеттерде және күнделікті өмірде
белсенділіктің анықтамасының әртүрі кездеседі: эмоциялық, физикалық,
әлеуметтік, саяси-әлеуметтік, интеллектуалды, ақылдылық, танымдық,
шығармашылық, психикалық, бағдарлы –зертеушілік және т.б.
Оқушылардың оқу үрдісінде қабілетін қалыптастыру үшін – пән бойынша
оқушының танымдық және шығармашылық әрекетін үйлестіру қажет.
Оқушының ойлау қабілетінің икемділігін, фантазиясын, елестетушілік
қабілетін, зерттеу әдістерін мақсатты түрде жаттықтыру арқылы – оның
қабілетінің дамуын арттыруға болады.
Яғни, оқушының шығармашылық және танымдық белсенділігін арттыру үшін,
оқушының өзбетінше жаңа ақпарат алуына бағдар беру керек.
Оқушыларды шығармашылыққа баулу, ғылыми ізденіске бағыттау үшін
шығармашылық ойлауды дамыту мен шығармашылық іс-әрекетті қалыптастыру
үрдісі жүргізілуі тиіс. Мұны оқыту үрдісінде тиімді орындау үшін белгілі
тәртіптік жүйе қажет. Осы қажеттілікті орындаудың тетігі ретінде
шығармашылыққа баулудың, ойды дамытудың, іс - әрекетті қалыптастырудағы
әдіс-тәсілдердің бастапқы алгоритмдік жүйесі - логикалық ойлау операциялары
-оқыту технологисының негізіне алынған. Сондықтан оқыту үрдісінде білім
кеңістігіндегі логикалық ойлау операцияларын қолданудың әдістемесі
қарастырылған. Логикалық ойлау операциялары жалпы орта білім берудің
салалық стандарты бойынша үш деңгейге топтастырылған.
Оқыту технологиясының мақсаты - оқу үрдісінің барысында оқушыларды
жүйелі түрде шығармашылыққа баулу мен ғылыми ізденіске бағыттау. Осы
мақсатқа жету үшін ғалымдар мынадай міндеттер белгілеген.
1. Оқу үрдісінің барысында оқушыларды шығармашылыққа баулуда логикалық
ойлау операцияларын әрбір сабақта қолданудың тәртібін белгілеу;
- шығармашылық ойлаудың (ойлауды дамытудың) негізі ретінде қабылданған
логикалык операцияларды айқындау және оларды деңгейлеу;
- логикалық ойлау операцияларын сабақ барысының әрбір кезеңдерінде, оқу
материалдарының тақырыптары бойынша шығармашылық
тапсырмаларды, сұрақтарды кұруда, тәжірибелік-зерттеулік жұмыстарды
жүргізуде қолдануды енгізу;
- оқыту үрдісіндегі пәнді оқыту жоспарларының үлгі нұсқаларын
және онда логикалық ойлау операцияларын қолданудың әдістемесін
жасау,
2. Оқушылардың шығармашылық іс-әрекетін қалыптастыруды іске асыру
барысында:
- сабақта игерген шығармашылық іс-әрекет дағдылары бойынша
өз бетінше шығармашылық тапсырмалар орындау;
* шығармашылык жұмыстардың мәні мен мазмұнын түсіне отырып.
шағын шығармашылық жұмыстар жасау арқылы нақтылы ғылыми-ізденіс
жұмыстарын жүргізуге және логикалық ойлау операцияларының жүйесінде
орындауға бағыттау.
3.Оқушылардың ғылыми-шығармашылық жұмыспен шұғылдануын ұйымдастыруда:
- өз бетінше материалдарды іздеу, кітапханада әдебиеттермен жұмыс
орындау;
- ғылыми зерттеу жұмыстарының құрылымы мен әдіс-тәсілдерін игеру;
- өз бетінше ғылыми-ізденіс жасауға баулуда логикалык заңдылықтарды
қолдануды меңгерту үшін шығармашылық топтарда шығармашылыққа баулу
сабақтарын жүргізу қажет.
Оқыту үрдісінің мазмұнындағы бейімді оқыту үрдісін орындау технологияның
ішкі құрылымында қарастырылады. Бейімді оқытудың талаптары бойынша әр пән
белгілі мамандықтарға негіз болады. Пән бойынша оқушылардың болмысын жасай
отырып, онда сабақ барысында игеруге мамандыққа қажетті дағды, іскерліктері
мен қабілеттері бойға сіңіріледі.
1.3. Танымдық қызығушылық пен шығармашылық белсенділіктің қалыптасуы
Шығармашылық - бұрын болмаған жаңа, соны өнім өндірудегі адамның
танымға және шындықты түрлендіруге бағытталған саналы, мақсатты іс-әрекеті,
онда шығармашылықты ізденушілікпен, зерттеумен орындалатын іс-әрекет
формасы деп нақты айтуға болады,
Осы анықтамалардан мынадай тұжырым жасалынды: Жоғары қабілетті,
шығармашылық мүмкіндіктері бар оқушы – дарынды, яғни шығармашылыққа
қабілетті оқушы - дарынды" деп есептеледі.
Адам дайын қабілеттермен туылмайды, өмірге қабілеттіліктің анатомиялық-
физиологиялық алғы шартымен ғана келеді. Ал қабілеттілік сол алғы шарттар
негізінде қоршаған әлеммен қатынас жасау процесінде оқу мен тәрбие әсерінен
дамиды.
Әрқандай іс-әрекетке байланысты бала қандай қызметті орындауы қажет
және сол істің тиімді нәтижемен қамтамасыз етуге жәрдем беретін сапаларға
ие болуы тиіс. Мұндай дара психологиялық ерекшеліктер міндетті түрде бір
жағынан, өзіндік психикалық табиғатына ие болудан, екіншіден - әркімде өз
алдына, қайталанбас көрінісінен жеке адам қабілетідеп аталады. Адамның
барлығы тік жүру, сөйлеу мүмкіндіктеріне ие, бірақ бұлардың бірі де шын
қабілет тобына кірмейді, себебі біріншісі-психологиялық қүбылыс емес,
екіншісі-баршада бірдей көрінетін әрекет. Қабілетсіздерге қарағанда,
қабілетті адам іс-әрекетті тез меңгереді, қажетті, мол нәтижеге оңай
жетеді. Қабілет өз ішіне әртүрлі психофизикалық қызметтер мен психикалық
процестерді ғана емес, сонымен бірге жеке тұлғаның барша даму деңгейін
қамтыған, әрі оларға тәуелді күрделі жүйе. Адамның психологиялық сипаты
білім, ептілік, дағды әрекеттерінде көрінгенімен, қабілет табиғаты іс-
әрекеттен бөлек. Мысалы, тұлға техникалық және білім жағынан күшті бола
тұрып, қызметке келгенде болымсыз, ал кейбіреулер арнайы оқып, үйренбей-ақ
күрделі қызметтерді атқарып, тиімді нәтиже беруге шебер.
Нақты көрінетін білім, ептілік және дағдылар қатарында қабілет адамның
жүзеге асуы мүмкін қасиеттерінің бірі ретінде бағалағаны жөн, яғни қабілет
жерге тастаған дәнмен бірдей: қолайлы жағдай болса өнеді, кері жағдайда
көрінбей-ақ жойылады. Осыдан, қабілет - білім, ептілік және дағдыларды
игерудің мүмкіндік көзі, ал оның іске асу, аспауы көп жэйттерге тәуелді.
Мысалы балада керемет математикалық қабілет болуы ықтимал, бірақ ол баланың
ғұлама-математик боларының кепілі емес
Оқушыларды шығармашылыққа баулу, ғылыми ізденіске бағыттау үшін
шығармашылық ойлауды дамыту мен шығармашылық іс-әрекетті қалыптастыру
үрдісі жүргізілуі тиіс. Мұны оқыту үрдісінде тиімді орындау үшін белгілі
тәртіптік жүйе қажет. Осы қажеттілікті орындаудың тетігі ретінде
шығармашылыққа баулудың, ойды дамытудың, іс - әрекетті қалыптастырудағы
әдіс-тәсілдердің бастапқы алгоритмдік жүйесі - логикалық ойлау операциялары
-оқыту технологисының негізіне алынған. Сондықтан оқыту үрдісінде білім
кеңістігіндегі логикалық ойлау операцияларын қолданудың әдістемесі
қарастырылған. Логикалық ойлау операциялары жалпы орта білім берудің
салалық стандарты бойынша үш деңгейге топтастырылған.
Оқыту технологиясының мақсаты - оқу үрдісінің барысында оқушыларды
жүйелі түрде шығармашылыққа баулу мен ғылыми ізденіске бағыттау. Осы
мақсатқа жету үшін ғалымдар мынадай міндеттер белгілеген.
1. Оқу үрдісінің барысында оқушыларды шығармашылыққа баулуда логикалық
ойлау операцияларын әрбір сабақта қолданудың тәртібін белгілеу;
- шығармашылық ойлаудың (ойлауды дамытудың) негізі ретінде қабылданған
логикалык операцияларды айқындау және оларды деңгейлеу;
- логикалық ойлау операцияларын сабақ барысының әрбір кезеңдерінде, оқу
материалдарының тақырыптары бойынша шығармашылық
тапсырмаларды, сұрақтарды кұруда, тәжірибелік-зерттеулік жұмыстарды
жүргізуде қолдануды енгізу;
- оқыту үрдісіндегі пәнді оқыту жоспарларының үлгі нұсқаларын
және онда логикалық ойлау операцияларын қолданудың әдістемесін
жасау,
2. Оқушылардың шығармашылық іс-әрекетін қалыптастыруды іске асыру
барысында:
- сабақта игерген шығармашылық іс-әрекет дағдылары бойынша
өз бетінше шығармашылық тапсырмалар орындау;
шығармашылык жұмыстардың мәні мен мазмұнын түсіне отырып.
шағын шығармашылық жұмыстар жасау арқылы нақтылы ғылыми-ізденіс
жұмыстарын жүргізуге және логикалық ойлау операцияларының жүйесінде
орындауға бағыттау.
3.Оқушылардың ғылыми-шығармашылық жұмыспен шұғылдануын ұйымдастыруда:
- өз бетінше материалдарды іздеу, кітапханада әдебиеттермен жұмыс
орындау;
- ғылыми зерттеу жұмыстарының құрылымы мен әдіс-тәсілдерін игеру;
- өз бетінше ғылыми-ізденіс жасауға баулуда логикалык заңдылықтарды
қолдануды меңгерту үшін шығармашылық топтарда шығармашылыққа баулу
сабақтарын жүргізу қажет.
Оқыту үрдісінің мазмұнындағы бейімді оқыту үрдісін орындау технологияның
ішкі құрылымында қарастырылады. Бейімді оқытудың талаптары бойынша әр пән
белгілі мамандықтарға негіз болады. Пән бойынша оқушылардың болмысын жасай
отырып, онда сабақ барысында игеруге мамандыққа қажетті дағды, іскерліктері
мен қабілеттері бойға сіңіріледі.
Мектеп оқушыларын мақсатты деңгейге жеткізу үшін мектепті бітірушілердің
болмысы белгіленген. Болмыста дарынды оқушылардың да болуға тиісті құнды
сапалық қасиеттер көрсетілген. Олар тәрбие берудің барысында міндетті
түрде басшылыққа алынып отырылады.
Оқушылардың білімдері мен өзіндік шығармашылық жұмыстарының негізі,
ғылыми ізденіс бастамасы сабақ барысында қамтамасыз етіледі. Сабақ
барысындағы ғылыми-шығармашылыққа бағыттаудың тәжірибелік жалғасы сабақтан
тыс уақыттағы оқушыларды дамыту жұмыстарында орындалатын өзіндік
ізденістері арқылы ұйымдастырылуы шарт.
Дарынды баламен дұмыс барысы оқытудың жаңаша технологияларының
қағидаларын негізге ала отырып жоғары қабілетті оқушылардың білім
негіздерін меңгерумен қатар шығармашылық тұрғыда (өнімді) ойлауға, өз
бетінше ізденуге, ғылыми-ізденіс бастамаларын үйренуге бағытталуы қажет.
Дамыта оқыту деп мақсаты, міндеттері, әдіс-тәсілдері оқушының өнімді
ойлауының даму заңдылықтарына сәйкес берілген оқытуды айтамыз. Өнімді
ойлаудың жүйесі – танымдық іс-әрекеттен логикалық іс-әрекетке келтіру, одан
шығармашылыққа бағыттау. Ол үш негізгі аспектіні қамтығаны дұрыс.
1. Танымдық - оқу материалдарын игеруі, қызығуы, танымдық белсенділігі.
2. Логикалық - оқу материалдары бойынша логикалық ойлау процесі арқылы
құрылымындағы тапсырмаларды орындау
3. Шығармашылық - шығармашылық әдіс-тәсілдері игеруі, шығармашылыққа
қадам жасау, түрлендіру, ой туындатуы, қорытынды жасау, ғылыми-ізденіс
жүргізу
Деңгейлеу – оқушының игеруге тиісті білім мен білік жүйелерінің
сатылай топтастырылған белгілері. Жалпы орта білім берудегі салалық
стандартқа сай үш деңгей белгіленген.
1.Міндетті деңгей – жалпы орта білім берудегі жай мектептер (міндетті
стандарт) деңгейі. Шығармашылық тапсырмалардын, күрделілік деңгейі.
2.Лайықты деңгей – лицей, гимназия (салалық стандарт) деңгейі.
3.Жоғары деңгей – дарынды балаларға арналған арнайы мектептер (салалық
стандарт) деңгейі.
Оқушының оқу материалдарын меңгерудегі ой іс-әрекетінің екі деңгейі
бар: а) өнімсіз (міндетті деңгейге сәйкес келеді); ә) өнімді (лайықты және
жоғары деңгейге сәйкес келеді), яғни эвристикалық және шығармашылық деңгей.
Деңгейлеудің қажеттілігі: оқушы өз іс-әрекетінің деңгейін салыстыра
отырып жүйелеуі керек.
Жай сабақтардағы бағалаудың өзі деңгейлік белгілер арқылы атқарылады,
бірақ онда оқушының танымдық іс-әрекеті бағаланады.
Орта білім берудің салалық жалпыға міндетті стандартының үш деңгейіне
негізделіп, қисынды ойлау операциялары күрделілігіне қарай үш деңгейге
топтастырылған.
1. Міндегті деңгей - минимум ҚР ОББ стандарт деңгейі. Қарапайым
ойландыратын операциялар белгіленген.
2. Лайықты деңгей - лицей, гимназия оқушыларының деңгейі. Күрделі ойлау
операциялары белгіленген.
3. Жоғары деңгей - дарынды балалар мектебі деңгейі.
Күрделілігі жоғары ойлау операциялары белгіленген (шығармашылыққа
бағытталған). Балалардың танымдық, шығармашылық қабілеттері, іскерліктері
мен сезім ерекшеліктері оку-тәрбие үрдісінің өн бойындағы барлық
жоспарлауларда басшылыққа алынады.
Ұзақ жылдар бойы шығармашылық барлық адамның қолынан келе бермейді деп
қарастырылып келсе, қазіргі ғылым жетістіктері негізінде қабілеттің мұндай
дәрежесіне белгілі бір шарттар орындалған жағдайда кез көлген баланы
шығармашылыққа бейімдеуге болатыны көп айтылуда, Адамның шығармашылыққа
ынтасы оның өз даралығын, өз қабілеттерін іске асыруға жол ашады.
Оқушыларды шығармашылыққа баулу үшін тағы бір қажеттілік - баланы
психологиялық дайындықтан өткізу. Психологиялық дайындық, яғни педагогтің
псикологиялық әсері шығармашылық кезеңде баланың шабытын оятып,
құлшындырып, еліктіріп отырады. Шығармашылық шеберлік үшін оқушыға ұстаздың
бөрер психологмялық әсері мынадай болмақ керек дел ойлаймыз:
- "сенің қолыңнаи бәрі келеді", "сен қабілеттісің", "жаз", "үйрен' деп,
баланың еркін билеп, сенім білдіру;
- оқушының кішкентай жегістігі болса да, жоғары бағалап, мадақтап,
көтермелеу, оқушылар басылымында өлең, әңгімелерінің жарық көруіне
көмектесу;
- шығармашылық сәтте оқушыға құптаушылық көзқарас білдіру, сезім күйін
бақылау, қамқорлық таныту;
* ақын-жазушылардың, өнер адамдарының шығармашылық дәстүрінен қызғылықты
оқиғаларды әңгіме ету;
* оқушылар үшін педагог өзін қарапайьш жан есебінде таныта білу, оқиға,
сюжет, образ жасауда оларға сенім білдіру;
* оқушының қойған сұрақтарына пейілмен дурыс жауап беру, олардың
психологиялық еркіндігін қамтамасыз ету сияқты әрекеттерді педагог білуі
тиіс.
Шығармашылық - өзінің жаңашылдығымен, өзгешелігімен ерекшеленетін,
өнім алуға мүмкіндік жасайтын жеке тұлғаның бойындағы қабілеттіліктің,
білім мен біліктің, түрткінің болуы. "Шығармашылық" деген сөздің төркіні,
этимологиясы "шығару", "ойлап табу" дегенге саяды.
Шығармашылықты тежейтін бірнеше кедергі бар: біреулер "жаза алмаймын,
қолымнан келмейді" деп өздерін үрейге, қорқынышқа билетсе, екінші бала өз
жазғанына өзі қанағаттанбайды; ал үшінші біреу - жасқаншақтық немесе
ұяңдықтың кесірінен өз талантын танытуға енжар болады; төртіншісі –
жалқаулыққа жеңдіреді. Міне, осындай кедергілердің алдын алып, баланың
талабын ұштау ұстазға байланысты болып келеді.
Шығармашылық оқушыға шын ләззат, қуаныш сезімін әкелуі тиіс. Жаңаны
жасау, өзі жасаған тың дүниеден алған жан ләззаты оқушы үшін шабыт
баспалдағы болмақ. Шығарма жаза білген оқушының сұлулық пен әсемдік туралы
түсінігі мол болады. Шығармашылық - оқушы үшін сұлулық пен әсемдіктің
мектебі. Шығармашылық жеке тұлғаның түрлі әлеуетін қалыптастырады.
Мұғалім оқушыда шығармашылық көңіл күйдің тууына себепкер бола білуі
керек. Оқушыларға алуан түрлі тапсырмалар беру, оқушы назарын шығарма-
шылық арнаға бұру үшін тиімді. Сол себепті үйірме мүшелері арасында түрлі
байқаулар өткізіліп түрады. Байқау жеңімпаздарының жұмыстары мектепішілік
газетте, одан әрі түрлі баспа редакцияларына жіберіледі. Түрлі көлемде
мектепішілік оқушылардың өлең, шығарма, әңгімелер жииақтары шығарылады. Бұл
әдіс оқушыларды әрдайым ынталандырып, қызықтырып отырады және қалалық
байқауларға әрдайым дайын болуға көмөктеседі.
Көбінесе “дарынды оқушы – бұл жақсы оқитын оқушы” деген пікір
қалыптасқан. Белгілі ағылшын психологі П.Торранстың зерттеулері бұл
пікірдің мұғалімдер арасында жиі кездесетінін анықтады. Оларға оқуда
қиыншылық туғызбайтын, тәртіпті, ұйымшыл, білімді, тұрақты, ұғымтал, өз
ойын нақты және түсінікті жеткізе алатын оқушылар көбірек ұнайды. Ал
қисынсыз сұрақ қоятын, өз жұмысымен ғана айналысатын, тәуелсіз, көбіне
түсініспеушілік туғызатын, қияли, әр нәрсеге көзқарасы бөлек оқушылар
ұнамайды. П.Торранстың зерттеулері нақ осы қасиеттер оқушының шығармашылық
дарындылығын көрсететін және оның нашар оқитын оқушылардың арасында да аз
емес екендігін айқындаған. Сондықтан мұғалімдер осы зерттеулердің нәтижесін
есте ұстағаны жөн.
Жекелеген психикалық процестерді дамыту бүкіл бастауыш мектеп шағында
жүзеге асырылады. Балалар мектепке қабылдау процестері едәуір жетіліп келсе
де (оларда көру мен есту қабілеті жоғары екені байқалады), олар түрлі
формалар мен түстерді жақсы бағдарлайды, олардың оқу ісіндегі қабылдауы
формалар мен түстерді тану және атауға келіп тіреледі.
Бала қабылдау жұмысын дербес жоспарлау мен бастысын көмекшілерінен
ажырата, қабылдаған белгілерінің иерархиясын бекіте, оларды ортақ шамасына
қарай саралай отырып және т.б. бұл жұмысты түпкі ойлауға сәйкес алдын-ала
ойластырып іске асыра алады. Мұндай бақылау танымдық іс-әрекеттің басқа
түрлерімен (зейінмен, ойлаумен) біріге отырып, мақсатқа бағытталған және
еркін бақылау формасына ие болады. Жеткілікті дәрежеде дамыған бақылауда
жеке адамның ерекше қасиеті ретінде баланың байқағыштығы туралы сөз
қозғауға болады. Бастапқы оқытуда барлық бастауыш сынып оқушыларының осы
маңызды қасиетін дамытуға болатынын зерттеулер көрсетіп отыр.
Адам қабілетіндегі айырмашылық іс-әрекеттің нәтижесінен, яғни оның
сәтті не сәтсіздігінен байқалады. Қызығушылық - адамда объекті не жан-жақты
танып білуге ұмтылуынан туындайды. Ал, бейімділік нақты іс-әрекетті
орындауға талпыну. Қызығушылық пен бейімдік сапаларының үнемі өзара үйлесім
тауып бір бағытта тоғысып отыруы мүмкін емес. Оған түрлі жағдайлар себепші,
мысалы, адам көркемөнер туындыларын тамашалауы ықтимал, бірақ ол осы салада
өнер түрлерімен шұғылдануға бейімсіз болуы мүмкін. Дегенмен белгілі бір іс-
әрекет түріне қабілеті бар адамдардың қызығушылығы мен бейімділігі бір-
бірімен үйлесім таба алады.
1.4. Педагогикалық шеберліктің негізгі критерийлері
Психологтер де, педагогтер де адамның рухани интеллектуалдық, кәсіби
шығармашылықпен өзін-өзі дамытуы өмірінің әр кезеңінде әр қалай деп
көрсетеді.Мысалы, ұлы педагогтер А.Дистерверг ,К.Ушинский А.Макаренко
,В.Сухомлинский ,т.б мұғалімдік еңбекті адамтану ғылымы , адамның жан
дүниесі , рухани әлеміне бойлай алу өнері дей отырып, педагогикалық
шеберліктің дамуына зор үлес қосқан. Осы тұрғыдан алып қарағанда
педагогикалық шеберлік- кәсіби әрекетті жоғары деңгейге көтеретін
мұғалімнің жеке қасиеттерінің , оның білімі мен білігінің жүйесі. Осы
мәселені терең зерттеген А.Маркова мұғалімнің кәсіби деңгейге көтерілуінің
төмендегідей психологиялық критерийлерін анықтаған.
Обьективті критерийлер. Мұғалімнің өз мамандығына қаншалықты сәйкес
әлеуметтік тәжірибеге қосар үлесі қандай екендігі.Жоғары еңбек
көрсеткіші,әртүрлі мәселелерді шығармашылықпен шеше алу біліктері, т.б
жататындығын атап өтеді.
Субьективті критерийлер. Адамның мамандығы қаншалықты оның табиғатына,
қабілеттері мен қызығушыларына сәйкес қаншалықты ол өз ісінен қанағат
табатындығымен байланысты. Мұғалім еңбегіндегі субьективті критерийлерге
кәсіби – педагогикалық бағыттылық, кәсіптің маңыздылығын , оның құндылығын
түсіну, маман иесі ретінде өзіне позитивті көзқарастың болуын жатқызады.
Нәтижелі критерийлер. Мұғалім өз ісіне қоғам талап етіп отырған
нәтижелерге қол жеткізіп отыр ма деген мәселе тұрғысынан
қарастырады.Біреулер нәтиже ретінде оқушылардың білімдерінің стандартқа сай
болуын алса, енді біреулер олардың қарым- қабілетін дамытуды алады, ал
кейбіреулері оқушылардың өмірге дайындығын басты назарда ұстайды, ал оқыту
нәтижесі біз үшін баланың психологиялық функцияларын жетіліп, өзінің
педагогикалық әрекеті арқылы алған білімдерін өз өмірлік мәселелерін шешуге
қолдана алуы.
Шығармашылық критерийлер. Мұғалім өз кәсібінің шекарасынан шыға алуы,
сол арқылы өз тәжірибесін, еңбегін өзгерте алуы жатқызылады.Шығармашыл
мұғалім үшін біреудің тәжірибесін қайталағаннан гөрі өз жаңалықтарын,
білгендері мен түйгендерін басқаларға ұсына алуының, шығармашылық
бағыттылықтың болуының мәні зор. Кәсібиліктің бірден келе салмайтындығы
белгілі, оны әр мұғалім ерте ме, кеш пе меңгеруі тиіс. А.Маркова оның
кезеңдерін төмендегідей етіп бөледі: мұғалімнің өз мамандығына бейімделу
кезеңі: мамандықта өзін-өзі өзектендіру кезеңі:мамандықты еркін меңгерген
кезең: мамандықта шығармашылық деңгейге жеткен кезең. Осылайша ғалым кәсіби
құзыреттіліктің сипаттамасын шебер- мұғалімнің , жаңашыл- мұғалімнің,
зерттеуші- мұғалімнің, кәсіби дәрежесіне көтерілген мұғалімдердің жиынтық
бейнесі ретінде қарастырады.
Ең бірінші кезекте мұғалімнің өзіндік жаңалығы болуы қажет. Ғылым
жаңалығын түрлендіруде өз үлесін қосу арқылы жасаған нәтижелі жұмысы
өзгелердің тәжірибесін толық көшірмей, жаңа ортаға икемдеп, өзіндік іс-
әрекет жиынтығы арқылы айтарлықтай нәтижеге қол жеткізу керек.Қазіргі
кәсіптік- педагогикалық қызмет қандай мұғалімді талап етеді. Мұғалім –
оқушылардың жеке тұлғасын дамытуға басымдық беретін, күрделі әлеуметтік-
мәдени жағдайларда еркін бағдарлай алатын, шығармашылық процестерді басқара
алатын, адам туралы ғылымның жетістіктерін, оның даму заңдылықтарын,
компьютерлік оқыту өнерін терең меңгерген жан- жақты дамыған шығармашыл
тұлғаны талап етеді.
Ал, білім беруде кәсіби құзырлы маман иесіне жеткен деп мамандығы бойынша
өз пәнін жетік білетін, оқушының шығармашылығы мен дарындылығының дамуына
жағдай жасай алатын, тұлғалық- ізгілілік бағыттылығы жоғары, педагогикалық
шеберлік пен өзінің іс- қимылын жүйелілікпен атқаруға қабілетті, оқытудың
жаңа технологияларын толық меңгерген және білімдік мониторинг негізінде
ақпараттарды тауып, оларды таңдап сараптай алатын, отандық және шетелдік
тәжірибелерді шығармашылықпен қолдана білетін кәсіби маман педагогті
айтамыз.
Қазақ мектебінің бүгінгі жайы мен ертеңі, оқушылардың білімділік және
тәрбиелік деңгейі шешуші дәрежеде мұғалімге, ата-анаға және қоғам
қауымдастығына жүргізілген жұмыстарға, ізденісіне байланысты. Бастауыш
сыныптарға арналған бағдарламалар педагогикалық үрдісті жаңаша қарауды
талап етеді. Педагогика ғылымында баланы оқыту мен тәрбиелеудің мақсаты –
жан-жақты дамыған жеке тұлға қалыптастыру болса, оқытудағы негізгі мақсат -
өздігінен дамуға ұмтылатын жеке тұлғаны қалыптастыру. Жеке тұлғаның
дамуында маңызды роль атқаратын оқушының өз бетінше жұмысын тиімді
ұйымдастыра білу; сол арқылы материалды саналы меңгертудің жүйесін жасау;
оқушының түрлі дара қабілеттерін арттыру.
Өз бетінше жұмыс қазіргі жеке тұлғаны қалыптастыру және тәрбиелеуде, білім
берудің приоритетін түбегейлі өзгертуде, яғни бұрынғыша оқушыны пәндік
білім, біліктердің белгілі бір жиынтығымен қаруландыруды түбегейлі
өзгертуде.
Өзіндік жұмыстың негізгі мақсаты оқушылардың танымдық міндеттерін
қалыптастыру, шығармашылық қабілеттері мен қызығушылығын жетілдіру, білімге
қүштарлығын ояту. Мұғалім сабақта әдіс - тісілдерді пайдалана отырып,
балалардың ұсыныс - пікірлерін еркін айтқызып, ойларын ұштауға және
өздеріне деген сенімін арттыруға мүмкіндік туғызып отыру қажет. Әдіс –
тәсілдер арқылы өткізген әрбір сабақ оқушылардың ойлануына және қиялына
негізделіп келеді, баланың тереңде жатқан ойын дамытып оларды сөйлетуге
үйретеді. Түрлі әдістемелік тәсілдер пайдалану арқылы қабілеті әртүрлі
балардың ортасынан қабілеті жоғары баланы іздеп, онымен жұмыс жасау, оны
жан - жақты тануды ойлап, оқушылардың шығармашылық деңгейін бақылап отыру
әрбір мұғалімнің міндеті.
Жаңа технологияны меңгеруде мұғалімнің жан – жақты, білімі қажет. Қазіргі
мұғалім:
• Педагогикалық үрдісте жүйелі жұмыс жүргізе алатын;
• Педагогикалық өзгерістерге тез төселетін;
• Жаңаша ойлау жүйесін меңгере алатын;
• Оқушылармен ортақ тіл табыса алатын;
• Білімді, іскер, шебер болу керек;
1.5. Оқушылардың шығармашылық белсенділігін анықтау ерекшеліктері
Жаңа педагогикалық технологияның ерекшеліктері – өсіп келе жатқан жеке
тұлғаны жан –жақты дамыту. Инновациялық білімді дамыту, өзгеріс енгізу,
жаңа педагогикалық идеялар мен жаңалықтарды өмірге әкелу. Бұрынғы оқушы тек
тыңдаушы, орындаушы болса, ал қазіргі оқушы – өздігінен білім іздейтін жеке
тұрға екендігіне ерекше мән беруіміз керек.
Қазіргі оқушы:
• Дүниетаным қабілеті жоғары;
• Дарынды, өнерпаз;
• Іздемпаз, талапты:
• Өз алдына мақсат қоя білу керек;
Отбасының жетекшілік маңызы онда тәрбиеленіп жатқан адамның тән-дене және
рухани дамуына әсер етуші ықпалдар мәні мен мағынасының тереңдігіне тәуелді
келеді.
Ата-ананың ұйымдастыру және бағыттаушы ролін, ата-анамен бала арасындағы
өзара қатынастың сипатын, бала тәрбиесіне әсер ететін жанұяның мақсатты
адамгершілік бағыттарын, баланың жанұядағы араласатын іс-әрекетінің алуан
түрлілігін, ата-ананың тәрбие құралдарын, тәсілдерін, әдістерін пайдалана
алу қабілеттерін, баланың белсенділігінің дәрежесін көруге болады.
Ата-ана арасындағы, ата-ана мен бала арасындағы, балалардың арасындағы
өзара қатынас педагогикалық процестің тәрбиелік механизмдері болып
табылады.
Тәуелсіз ел тірегі – білімді ұрпақ десек, жаңа дәуірдің күн тәртібінде
тұрған мәселе – білім беру, ғылымды дамыту. Өркениет біткеннің
өзегі,сғылым, тәрбие екендігіне ешкімнің таласы жоқ. Осы орайда білім
ордасы – мектеп, ал мектептің жаны – мұғалімдердің басты міндеті - өз
ұлтының тарихын, мәдениетін, тілін қастерлей және оны жалпы азаматтық
деңгейдегі рухани құндылықтарға ұштастыра білетін тұлға тәрбиелеу.
Бәрімізге белгілі, біздің қоғам аса күрделі жағдайларды бастан кешірді.
Өтпелі кезеңге тән өмірдің ауыртпалықтарын ешкім жоққа шығара алмайды.
Бірақ адам қандай жағдайда да өзінің биік адамгершілік сипаттарын, кісілік
қасиеттерін сақтап қалуға тиіс. Тәрбиенің осы жақтарын қазақ жастарының
санасына кішкентайынан терең енгізу қажет. Қазақстан Республикасының Білім
туралы Заңында да мектеп оқушылары бойында адамгершілік және тұрмыс
негіздерін қалыптастыру, азаматтыққа тәрбиелеу және олардың ақыл – ойын
айқындау басты міндет екендігі айтылған. Олай болса, қоғам болашағы- жас
ұрпақтың бойына адамгершілік, ізгілік, мейірімділік, ақыл-ой, сана-сезім
қалыптастыратын салауатты тәрбие беру мазмұнын жаңаша құру қажет. Осы
орайда, Сабақ беру – үйреншікті жай шеберлік емес, ол – үнемі жаңадан
жаңаны табатын өнер деген, Жүсіпбек Аймауытовтың сөзін айта кету артық
болмас.
Егеменді еліміздің ең басты мақсаты өркениетті елдер қатарына көтерілу
болса, ал өркениетке жетуде жан-жақты дамыған, рухани бай тұлғаның алатын
орны ерекше. Қазіргі білім берудің басты мақсаты да сол жан-жақты дамыған,
рухани бай жеке тұлға қалыптастыру болып табылады.
Рухани бай, жан-жақты дамыған жеке тұлғадағы ең басты қасиеттердің бірі -
тіл байлығы, өз ойын нақты, терең мағыналы әрі көркем жеткізе білетін,
шешен де ойлы сөйлей білетін, Абайша сөйлегенде сөзі жүрекке жылы тиетін,
сөз құдіретін игерген адамдарда да тұлғалық қасиет болады. Рухани
адамгершілікке тәрбиелеудің басты мақсаты оқушылардың белсенді өмірлік
жолын, қоғамдық борышқа саналы көзқарасын, сөз бен істің бірлігін
қамтамасыз етіп, адамгершілік нормаларынан ауытқушыларға жол бермеуді
қалыптастыру болып табылады.
Сынып жетекшісінің ата-аналармен өзара іс-әрекетінің ерекшеліктері
К.Д.Ушинский айтқандай, Мұғалім тек өз пәнінен сабақ беріп қана қоймауы
керек, сонымен қатар тәрбиеші адал, әділетті, шыншыл адам болуы керек.
Олай болса, әр мұғалім сабаққа қойған үш мақсатының үшеуіне де жетіп, білім
мен тәрбиені ұштастыруымыз қажет.
• Мектепте оқу жылының басында негізгі пәндер бойынша әр баланың білім
деңгейі анықталады.
• Сынып жетекшісі ата-ана, оқушы, пән мұғалімдерін байланыстырушы ғана
емес, қарым-қатынастарын басқарушы, бақылаушы, кеңесші.
Ата-аналармен жұмысты ұйымдастырудың түрлері
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында мемлекеттік саясат
негізінде ең алғаш рет әр баланың қабілетіне қарай интеллектуалдық дамуы
жеке адамның дарындылығын таныту сияқты өзекті мәселелер енгізіліп отырғаны
белгілі. ХХI ғасыр - бәсеке ғасыры, бұл бәсеке енжарлықты, керітартпалықты
көтермейді. Еліміз егемендігін алып, өзін бүкіл әлемге мойындата бастаған
осы кезеңде біздің қоғам дарынды, қабілетті, жан-жақты жетілген адамдарды
қажет етеді. Сондықтан да еліміздің білім берудегі ұлттық жүйесі өте
қарқынды өзгерістер сатысында тұр. Бүгінгі таңдағы негізгі мақсат - ұлттық
құндылықты әлемдік деңгейге шығаруға қабілетті, өзіндік жеке көзқарасы
қалыптасқан тұлға тәрбиелеу. Ол үшін оқушылардың белсенділігін арттыру,
іздемпаздыққа үйрету және білімді өз бетінше алуы мен қолдана білетін дарын
иесін тәрбиелеу керек.
Жас жеткіншектердің бойындағы ерекше қабілеттілікті, дарындылықты тани
білу, оның одан әрі дамуына бағыт-бағдар беру, оны сол бағытта жетелеу -
ұстаз парызы. Ұлы ойшыл Плутарх кезінде: Көптеген табиғи талант дарынсыз
ұстаздардың кесірінен жойылып кетеді. Сондықтан әрбір ұстаз бұған жол
бермеуі керек, - деген екен. ХХI ғасыр – білімділер ғасыры. Сол себептен
де білім сапасын арттыру, оқушылардың дарындылығын айқындап, біліміне,
ойлау қабілетіне сай деңгейлеп оқыту, ғылыми ізденіс қабілеттерін
қалыптастыру - әрбір ұстаздың міндеті. ХХІ ғасырдың жан-жақты зерделі,
дарынды, талантты адамды қалыптастыруда білім беру мәселесі мемлекетіміздің
басты назарында. Осы тұрғыда мұғалімге білім берудің тиімді жолдарын
қарастыру, таңдай білу еркіндігі тиіп отыр.
Бастауыш мектеп – бұл оқушы тұлғасы мен сапасының дамуы қуатты жүретін,
ерекше құнды, қайталанбас кезеңі. Сондықтан да, бастауыш білім үздіксіз
білім берудің алғашқы басқышы, қиын да, қадірлі жұмыс. Бастауыш мектеп
балаға белгілі бір білім ғана беріп қоймай, оны жалпы дамыту, яғни сөйлеу,
оқу, қоршаған ортаға дұрыс көзқарасты болу, жағдайларды объективті түрде
бақылап, талдау жасауға үйрету, ойын дұрыс айтуға, дәлелдеуге, сөйлеу
мәдениетіне үйрету. Дамыта оқытудың басты мақсаты –баланы оқыта отырып,
жалпы дамыту.
Әрине бастауыш сынып оқушысының зейіні тұрақсыз, импульсивті, қабылдау
мүмкіндіктері әртүрлі болады. Дегенмен әр баланың бір нәрсеге бейімі
болады.
Бейімділік - оянып келе жатқан қабілеттің алғашқы белгісі. Баланың жасырын,
тіпті тым терең жатқан қабілеттерінің көрінуін мүмкіндік жасау тек оқыту
үрдісі кезінде үлкендердің басшылығымен жүзеге асады.
Педагогика ғылымы еш нәрсеге бейімі жоқ, қабілетсіз адам болмайды деп
дәлелдейді. Сол себебті, балалардың қабілетін кеңінен өрістете дамытуға тек
мектеп қана мақсатты түрде ықпал ете алады. Оқушылардың шығармашылық
қабілеттерін дамытуда әр түрлі әдіс - тәсілдерді қолдануға болады.
Оқушылардың өзіндік жұмыстарының мән - мағынасын ұйымдастырудың тәсіл -
амалдарын бір ғана белгімен сипаттауға болмайды. Өзіндік жұмыстың
ұйымдастырудың негізгі шарттары мыналар:
• Мұғалімнің нақты тапсырмалар беруі;
• Жұмысты орындаудың уақытын белгілеу;
• Мұғалімнің басқаруымен оқушылардың
• Дербестігініңөзара байланысы олардың жұмысты өз
еркімен орындау.
Оқушылардың өзіндік жұмысы - мұғалімнің қажетті нұсқаулары бойынша оқушының
оқу жұмысының жеке дара және ұжымдық түрі. Өзіндік тапсырмаларды орындау
барысында оқушылардан белсенді ойлау талап етілді. Осының нәтижесінде
оқушылар өздігінен бақылауды үйренеді, олар да тапсырылған істі орындаудағы
жауапкершілік сезім, еңбексүйгіштік, табандылық, ұйымшылдық, бір - бірімен
деген жолдастық көмек қалыптасады. Өзіндік жұмыстың негізгі мақсаты
оқушылардың танымдық міндеттерін қалыптастыру, шығармашылық қабілеттері мен
қызығушылығын жетілдіру, білімге қүштарлығын ояту. Мұғалім сабақта әдіс -
тісілдерді пайдалана отырып, балалардың ұсыныс - пікірлерін еркін айтқызып,
ойларын ұштауға және өздеріне деген сенімін арттыруға мүмкіндік туғызып
отыру қажет. Әдіс – тәсілдер арқылы өткізген әрбір сабақ оқушылардың
ойлануына және қиялына негізделіп келеді, баланың тереңде жатқан ойын
дамытып оларды сөйлетуге үйретеді. Түрлі әдістемелік тәсілдер пайдалану
арқылы қабілеті әртүрлі балардың ортасынан қабілеті жоғары баланы іздеп,
онымен жұмыс жасау, оны жан - жақты тануды ойлап, оқушылардың шығармашылық
деңгейін бақылап отыру әрбір мұғалімнің міндеті.
5 Баланың бойындағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz