Турфирма
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 4
1 Мәліметтер қоры 6
1.1 Мәліметтер қорының модельдері 6
1.2 Мәліметтер қорының архитектуралары 12
1.3 Реляциялық мәліметтер базасы. 12
1.4 Мәліметтер базасын жобалау 15
1.5 Мәліметтер базасын қалыпқа келтіру 15
1.6 Мәліметтердің желістік үлгісі 24
1.7 Мәліметтердің иерархиялық үлгісі 27
1.8 Мәліметтер үлгісінің артықшылықтары мен кемшіліктері 29
2 Инструменталды орта 31
2.1 Delphi.де қолданылатын мәліметтер қорының түрлері 31
2.2 Delphi.де МҚ байланысты ұйымдастыру 32
2.3 TQuery компонентімен жұмыс 35
2.4 МҚ кестесі 39
2.5 Қосымшаны құруға арналған компоненттер 40
2.3 Қосымша құру технологиясы 41
2.4 Мәліметтер жиынын редактрлеу, сұрыптау, фильтрация 42
2.5 Есеп беру. Негізгі компоненттері. Қарапайым және құрамдас есеп берулер 48
3 «Туристік фирма жұмысын автоматтандыру» бағдарламасының сипаты 52
3.1 Бағдарлама туралы жалпы түсінік 52
3.2 Адинистратор формасы 53
3.3 Менеджер функциялары 55
Қорытынды 57
Пайдаланылған әдебиеттер көзі 59
Қосымша 61
Кіріспе 4
1 Мәліметтер қоры 6
1.1 Мәліметтер қорының модельдері 6
1.2 Мәліметтер қорының архитектуралары 12
1.3 Реляциялық мәліметтер базасы. 12
1.4 Мәліметтер базасын жобалау 15
1.5 Мәліметтер базасын қалыпқа келтіру 15
1.6 Мәліметтердің желістік үлгісі 24
1.7 Мәліметтердің иерархиялық үлгісі 27
1.8 Мәліметтер үлгісінің артықшылықтары мен кемшіліктері 29
2 Инструменталды орта 31
2.1 Delphi.де қолданылатын мәліметтер қорының түрлері 31
2.2 Delphi.де МҚ байланысты ұйымдастыру 32
2.3 TQuery компонентімен жұмыс 35
2.4 МҚ кестесі 39
2.5 Қосымшаны құруға арналған компоненттер 40
2.3 Қосымша құру технологиясы 41
2.4 Мәліметтер жиынын редактрлеу, сұрыптау, фильтрация 42
2.5 Есеп беру. Негізгі компоненттері. Қарапайым және құрамдас есеп берулер 48
3 «Туристік фирма жұмысын автоматтандыру» бағдарламасының сипаты 52
3.1 Бағдарлама туралы жалпы түсінік 52
3.2 Адинистратор формасы 53
3.3 Менеджер функциялары 55
Қорытынды 57
Пайдаланылған әдебиеттер көзі 59
Қосымша 61
Кіріспе
Бүгінгі күнде қызметтің қай саласы болмасын жұмыстың тиімді әрі жылдам нәтиже алатын жолын қарастыруда. Қарапайым темір жол саласын алып қарайтын болсақ, онда компьютерсіз, желісіз жұмыстары жүрмейді. Иә, осыдан 10 шақты жыл бұрын билет алу үшін облыс орталығына телефон шалып, орынның бар жоқтығын анықтап, арнайы бланканы толтырып билет қылып беретін. Қазіргі кезде ондай «технологияның» орнын компьютерлер ауыстырды. Ойлап қараңыз, қалаға телефон соғады, 2 минут уақыт кетер, ондағы оператор тексереді, 10 минут уақыт кетер, оны толтырады, шамамен 5 минут уақыт кетеді. Сонда 20 минут уақыт бір адамға қызмет көрсетуге кетеді. Ал адамдар күніне бір бағытта ғана емес бірнеше бағытта қатынайды.
Осындай ауқымды жұмысты орындау үшін мәліметтер қоры қолданылады. Мәліметтер қоры дегеніміз кесте түрінде берілген мәліметтердің жиыны. Оны басқаратын арнайы жүйелер болады. Оларды мәліметтер қорын басқару жүйесі деп атайды.
Қазіргі күнде мәліметтер қорымен жұмыс жасамайтын бірде-бір жұмыс орны болмайды. Тіпті онсыз (мәліметтер қорынсыз) жұмыс жасауды көз алдымызға елестіп көрудің өзі де қиын. Себебі қазіргі таңда барлық жұмыс орынында мәліметтер көздері өте көп жиналады.
Қазіргі кезде жаңа информациялық технологияның жетістіктері, идеялары қолданбайтын саланы айту қиын. Ғылымның әр саласының есептері программалау тілдерінің көмегімен шешіліп, күрделі құбылыстарды зерттеу мен болжау мүмкіндіктері жаңа деңгейге көтерілді. Программалау технологияларының негізгі бағыттарының бірі – объекті бағытталған программалау тілі. Delphi интегралды ортасы объекті программалау принципіне негізделген. Бұл ортада күрделі қосымшалар, анықтамалық және тестілеу жүйелерін, электрондық оқулықтар, мәліметтер қорын құруға болады.
Енді менің тақырыбыма келер болсақ. Ғалам осы жоғарғы технологияларға мойын бұрып жатқанда Қазақстан Республикасының басшылары да осы мәселені назардан тыс қалдырмауға тырып-ақ жатыр. Осы жазда ақпараттық теңсіздікті жою мақсатында үкімет тарапынан тегін оқу шаралары өткізілген болатын. Оған қоса әкімшілік ғимараттарында интернет желісіне қосылған терминалдарды да іске қосты. Мұндай ақпараттандырудан білім ордалары да назардан тыс қалмауда. Шалғай ауылда компьютерді былай қойғанда, оның қосымша құрылғылары принтер, сканерлер осыдан 10 жыл бұрын жабдықталып басталған болатын. Ал қазіргі мектептер интерактивті тақта, ноутбуктер және интернетпен жабдықталған. Бір ауыз сөзбен айтқанда қажет құрылғылардың бәрі бар.
Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы: «Туристік жұмысын автоматтандыру». Аты айтып тұрғандай бұл программаның негізгі атқаратын жұмысы жолдама сату жұмысын автоматтандыру болып табылады. Бағдарламаны жоғарыда айтып өткен Delphi 7 ортасында жаздым, оған қоса дизайнын өңдеу үшін PowerPoint және Photoshop CS 6 бағдарламаларының көмегіне жүгіндім. Айта кету керек – бағдарлама өте сәтті шықты.
Ал теориялық жағына келер болсақ бірінші бөлімде мәліметтер қорының толық сипаттамасын – оның түрлері, моделдері, үлгісі және архитектурасы туралы жазылған. Ал екінші бөлімде программа құрған орта туралы жазылған. Бұл жағдайда Delphi ортасының толық сипаты берілген. Оның компоненттері, мәліметтер қорымен байланыс орнату жолдарымен жұмыс жасау жолдары жазылған.
Үшінші бөлім осы бағдарламалық өнім туралы жазылған. Қолданушыға нұсқау, қандай артықшылықтары және мүмкіндіктері бары жөнінде ақпарат жазылған.
Бүгінгі күнде қызметтің қай саласы болмасын жұмыстың тиімді әрі жылдам нәтиже алатын жолын қарастыруда. Қарапайым темір жол саласын алып қарайтын болсақ, онда компьютерсіз, желісіз жұмыстары жүрмейді. Иә, осыдан 10 шақты жыл бұрын билет алу үшін облыс орталығына телефон шалып, орынның бар жоқтығын анықтап, арнайы бланканы толтырып билет қылып беретін. Қазіргі кезде ондай «технологияның» орнын компьютерлер ауыстырды. Ойлап қараңыз, қалаға телефон соғады, 2 минут уақыт кетер, ондағы оператор тексереді, 10 минут уақыт кетер, оны толтырады, шамамен 5 минут уақыт кетеді. Сонда 20 минут уақыт бір адамға қызмет көрсетуге кетеді. Ал адамдар күніне бір бағытта ғана емес бірнеше бағытта қатынайды.
Осындай ауқымды жұмысты орындау үшін мәліметтер қоры қолданылады. Мәліметтер қоры дегеніміз кесте түрінде берілген мәліметтердің жиыны. Оны басқаратын арнайы жүйелер болады. Оларды мәліметтер қорын басқару жүйесі деп атайды.
Қазіргі күнде мәліметтер қорымен жұмыс жасамайтын бірде-бір жұмыс орны болмайды. Тіпті онсыз (мәліметтер қорынсыз) жұмыс жасауды көз алдымызға елестіп көрудің өзі де қиын. Себебі қазіргі таңда барлық жұмыс орынында мәліметтер көздері өте көп жиналады.
Қазіргі кезде жаңа информациялық технологияның жетістіктері, идеялары қолданбайтын саланы айту қиын. Ғылымның әр саласының есептері программалау тілдерінің көмегімен шешіліп, күрделі құбылыстарды зерттеу мен болжау мүмкіндіктері жаңа деңгейге көтерілді. Программалау технологияларының негізгі бағыттарының бірі – объекті бағытталған программалау тілі. Delphi интегралды ортасы объекті программалау принципіне негізделген. Бұл ортада күрделі қосымшалар, анықтамалық және тестілеу жүйелерін, электрондық оқулықтар, мәліметтер қорын құруға болады.
Енді менің тақырыбыма келер болсақ. Ғалам осы жоғарғы технологияларға мойын бұрып жатқанда Қазақстан Республикасының басшылары да осы мәселені назардан тыс қалдырмауға тырып-ақ жатыр. Осы жазда ақпараттық теңсіздікті жою мақсатында үкімет тарапынан тегін оқу шаралары өткізілген болатын. Оған қоса әкімшілік ғимараттарында интернет желісіне қосылған терминалдарды да іске қосты. Мұндай ақпараттандырудан білім ордалары да назардан тыс қалмауда. Шалғай ауылда компьютерді былай қойғанда, оның қосымша құрылғылары принтер, сканерлер осыдан 10 жыл бұрын жабдықталып басталған болатын. Ал қазіргі мектептер интерактивті тақта, ноутбуктер және интернетпен жабдықталған. Бір ауыз сөзбен айтқанда қажет құрылғылардың бәрі бар.
Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы: «Туристік жұмысын автоматтандыру». Аты айтып тұрғандай бұл программаның негізгі атқаратын жұмысы жолдама сату жұмысын автоматтандыру болып табылады. Бағдарламаны жоғарыда айтып өткен Delphi 7 ортасында жаздым, оған қоса дизайнын өңдеу үшін PowerPoint және Photoshop CS 6 бағдарламаларының көмегіне жүгіндім. Айта кету керек – бағдарлама өте сәтті шықты.
Ал теориялық жағына келер болсақ бірінші бөлімде мәліметтер қорының толық сипаттамасын – оның түрлері, моделдері, үлгісі және архитектурасы туралы жазылған. Ал екінші бөлімде программа құрған орта туралы жазылған. Бұл жағдайда Delphi ортасының толық сипаты берілген. Оның компоненттері, мәліметтер қорымен байланыс орнату жолдарымен жұмыс жасау жолдары жазылған.
Үшінші бөлім осы бағдарламалық өнім туралы жазылған. Қолданушыға нұсқау, қандай артықшылықтары және мүмкіндіктері бары жөнінде ақпарат жазылған.
Пайдаланылған әдебиеттер көзі
1. “Автоматизированное рабочее место в системе управления предприятием”, Сборник научных трудов, Ленинград, 1989г.
2. В.В.Шураков. “Автоматизированное рабочее место для статической обработки данных”, 1990г.
3. И.Л.Кантарь. “Автоматизированные рабочие места управленческого аппарата”, 1990г.
4. Баженова И.Ю. Delphi 6. Самоучитель программиста – М.: Кудиц – Образ, 2002. –432с.
5. Архангельский А.Я. Разработка прикладных программ для Windows в Delphi5 –М: Бином 1999-256с. ил-(Все о Delphi)
6. Архангельский А.Я. Язык SQL в Delphi 5. –М: Бином, 2000 –208с. ил-(Все о Delphi)
7. Бобровский С. Delphi 57 Учебный курс. – СПб.: Питер,и 2002-640с.
8. Кандзюба С.П. Delphi 6. Базы данных приложения: Лекции и упражнения /Кандзюба С.П., Громов В.Н. -М: Диа-Софт. 2001-576с.
9. Кенту Марко. Delphi 5 для профессианалов. СПб.: Питер, 2001-944с:ил-/в пер.
10. А. Я. Архангельский. Программирования в Delphi 6 – М.: ЗАО “Издательство БИНОМ”, 2003 г. – 1120 с., ил.
11. Томас Коннолли, Каролин Бег, Анна Страган. Базы данных: проектирование, реализация и сопровождение. Теория и практика, 2-е изд.: Пер. с англ.: Уч. Пос: -М.: издательский дом “Вильямс”, 2000г.
12. Гофман И.Э., Хомененко А.Д. Delphi 5.-СПб.: БХВ-Санк-Петербург. 2000г.
13. Фаронов В.В., Шумаков П.В. Delphi 5. Рукаводство разработчика базы данных –М.: “Нолидж”, 2000г.
14. К. Грибачев. “Delphi и Model Driven Architecture” Разработка приложений баз данных – СПб.: Питер, 2004. – 348 с.: ил.
Леонтьев В.П. Новейшая энциклопедия персонального компьютера 2001. – М.: ОЛМА: ПРЕСС, 2001.
16. Материалы курсов Microsoft серии «Партнерство в образовании». Летняя школа Microsoft. – Алматы, 2005.
17. Медведева Е.А. Основы информационной культуры (программа курса для вузов) // Социс,1999, № 11.
18. Microsoft Office 2003 для учителя. Учебное пособие для учителей-предметников. Microsoft, 2005.
19. Нургалиева Г.К. и др. Педагогические технологии информатизации образования. – Алматы: РЦИО, 2006.
20. Основы работы с компьютером. Руководство пользователя. Корпорация Microsoft, 2004.
21. Основы работы с Microsoft Office и Internet. Руководство пользователя. Корпорация Microsoft, 2004.
22. Осокина Н.В., Логачев В.А. Информация как ресурс социально-экономического развития // Регион: управление и информатизация. 1999.
23. Персональный компьютер: Настройка и техническая поддержка. Методическое пособие для учителей. – Алматы, 2006.
1. “Автоматизированное рабочее место в системе управления предприятием”, Сборник научных трудов, Ленинград, 1989г.
2. В.В.Шураков. “Автоматизированное рабочее место для статической обработки данных”, 1990г.
3. И.Л.Кантарь. “Автоматизированные рабочие места управленческого аппарата”, 1990г.
4. Баженова И.Ю. Delphi 6. Самоучитель программиста – М.: Кудиц – Образ, 2002. –432с.
5. Архангельский А.Я. Разработка прикладных программ для Windows в Delphi5 –М: Бином 1999-256с. ил-(Все о Delphi)
6. Архангельский А.Я. Язык SQL в Delphi 5. –М: Бином, 2000 –208с. ил-(Все о Delphi)
7. Бобровский С. Delphi 57 Учебный курс. – СПб.: Питер,и 2002-640с.
8. Кандзюба С.П. Delphi 6. Базы данных приложения: Лекции и упражнения /Кандзюба С.П., Громов В.Н. -М: Диа-Софт. 2001-576с.
9. Кенту Марко. Delphi 5 для профессианалов. СПб.: Питер, 2001-944с:ил-/в пер.
10. А. Я. Архангельский. Программирования в Delphi 6 – М.: ЗАО “Издательство БИНОМ”, 2003 г. – 1120 с., ил.
11. Томас Коннолли, Каролин Бег, Анна Страган. Базы данных: проектирование, реализация и сопровождение. Теория и практика, 2-е изд.: Пер. с англ.: Уч. Пос: -М.: издательский дом “Вильямс”, 2000г.
12. Гофман И.Э., Хомененко А.Д. Delphi 5.-СПб.: БХВ-Санк-Петербург. 2000г.
13. Фаронов В.В., Шумаков П.В. Delphi 5. Рукаводство разработчика базы данных –М.: “Нолидж”, 2000г.
14. К. Грибачев. “Delphi и Model Driven Architecture” Разработка приложений баз данных – СПб.: Питер, 2004. – 348 с.: ил.
Леонтьев В.П. Новейшая энциклопедия персонального компьютера 2001. – М.: ОЛМА: ПРЕСС, 2001.
16. Материалы курсов Microsoft серии «Партнерство в образовании». Летняя школа Microsoft. – Алматы, 2005.
17. Медведева Е.А. Основы информационной культуры (программа курса для вузов) // Социс,1999, № 11.
18. Microsoft Office 2003 для учителя. Учебное пособие для учителей-предметников. Microsoft, 2005.
19. Нургалиева Г.К. и др. Педагогические технологии информатизации образования. – Алматы: РЦИО, 2006.
20. Основы работы с компьютером. Руководство пользователя. Корпорация Microsoft, 2004.
21. Основы работы с Microsoft Office и Internet. Руководство пользователя. Корпорация Microsoft, 2004.
22. Осокина Н.В., Логачев В.А. Информация как ресурс социально-экономического развития // Регион: управление и информатизация. 1999.
23. Персональный компьютер: Настройка и техническая поддержка. Методическое пособие для учителей. – Алматы, 2006.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
Кіріспе 4
1 Мәліметтер қоры 6
1.1 Мәліметтер қорының модельдері 6
1.2 Мәліметтер қорының архитектуралары 12
1.3 Реляциялық мәліметтер базасы. 12
1.4 Мәліметтер базасын жобалау 15
1.5 Мәліметтер базасын қалыпқа келтіру 15
1.6 Мәліметтердің желістік үлгісі 24
1.7 Мәліметтердің иерархиялық үлгісі 27
1.8 Мәліметтер үлгісінің артықшылықтары мен кемшіліктері 29
2 Инструменталды орта 31
2.1 Delphi-де қолданылатын мәліметтер қорының түрлері 31
2.2 Delphi-де МҚ байланысты ұйымдастыру 32
2.3 TQuery компонентімен жұмыс 35
2.4 МҚ кестесі 39
2.5 Қосымшаны құруға арналған компоненттер 40
2.3 Қосымша құру технологиясы 41
2.4 Мәліметтер жиынын редактрлеу, сұрыптау, фильтрация 42
2.5 Есеп беру. Негізгі компоненттері. Қарапайым және құрамдас есеп
берулер 48
3 Туристік фирма жұмысын автоматтандыру бағдарламасының сипаты 52
3.1 Бағдарлама туралы жалпы түсінік 52
3.2 Адинистратор формасы 53
3.3 Менеджер функциялары 55
Қорытынды 57
Пайдаланылған әдебиеттер көзі 59
Қосымша 61
Кіріспе
Бүгінгі күнде қызметтің қай саласы болмасын жұмыстың тиімді әрі жылдам
нәтиже алатын жолын қарастыруда. Қарапайым темір жол саласын алып қарайтын
болсақ, онда компьютерсіз, желісіз жұмыстары жүрмейді. Иә, осыдан 10 шақты
жыл бұрын билет алу үшін облыс орталығына телефон шалып, орынның бар
жоқтығын анықтап, арнайы бланканы толтырып билет қылып беретін. Қазіргі
кезде ондай технологияның орнын компьютерлер ауыстырды. Ойлап қараңыз,
қалаға телефон соғады, 2 минут уақыт кетер, ондағы оператор тексереді, 10
минут уақыт кетер, оны толтырады, шамамен 5 минут уақыт кетеді. Сонда 20
минут уақыт бір адамға қызмет көрсетуге кетеді. Ал адамдар күніне бір
бағытта ғана емес бірнеше бағытта қатынайды.
Осындай ауқымды жұмысты орындау үшін мәліметтер қоры қолданылады.
Мәліметтер қоры дегеніміз кесте түрінде берілген мәліметтердің жиыны. Оны
басқаратын арнайы жүйелер болады. Оларды мәліметтер қорын басқару жүйесі
деп атайды.
Қазіргі күнде мәліметтер қорымен жұмыс жасамайтын бірде-бір жұмыс орны
болмайды. Тіпті онсыз (мәліметтер қорынсыз) жұмыс жасауды көз алдымызға
елестіп көрудің өзі де қиын. Себебі қазіргі таңда барлық жұмыс орынында
мәліметтер көздері өте көп жиналады.
Қазіргі кезде жаңа информациялық технологияның жетістіктері, идеялары
қолданбайтын саланы айту қиын. Ғылымның әр саласының есептері программалау
тілдерінің көмегімен шешіліп, күрделі құбылыстарды зерттеу мен болжау
мүмкіндіктері жаңа деңгейге көтерілді. Программалау технологияларының
негізгі бағыттарының бірі – объекті бағытталған программалау тілі. Delphi
интегралды ортасы объекті программалау принципіне негізделген. Бұл ортада
күрделі қосымшалар, анықтамалық және тестілеу жүйелерін, электрондық
оқулықтар, мәліметтер қорын құруға болады.
Енді менің тақырыбыма келер болсақ. Ғалам осы жоғарғы технологияларға
мойын бұрып жатқанда Қазақстан Республикасының басшылары да осы мәселені
назардан тыс қалдырмауға тырып-ақ жатыр. Осы жазда ақпараттық теңсіздікті
жою мақсатында үкімет тарапынан тегін оқу шаралары өткізілген болатын. Оған
қоса әкімшілік ғимараттарында интернет желісіне қосылған терминалдарды да
іске қосты. Мұндай ақпараттандырудан білім ордалары да назардан тыс
қалмауда. Шалғай ауылда компьютерді былай қойғанда, оның қосымша
құрылғылары принтер, сканерлер осыдан 10 жыл бұрын жабдықталып басталған
болатын. Ал қазіргі мектептер интерактивті тақта, ноутбуктер және
интернетпен жабдықталған. Бір ауыз сөзбен айтқанда қажет құрылғылардың бәрі
бар.
Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы: Туристік жұмысын
автоматтандыру. Аты айтып тұрғандай бұл программаның негізгі атқаратын
жұмысы жолдама сату жұмысын автоматтандыру болып табылады. Бағдарламаны
жоғарыда айтып өткен Delphi 7 ортасында жаздым, оған қоса дизайнын өңдеу
үшін PowerPoint және Photoshop CS 6 бағдарламаларының көмегіне жүгіндім.
Айта кету керек – бағдарлама өте сәтті шықты.
Ал теориялық жағына келер болсақ бірінші бөлімде мәліметтер қорының
толық сипаттамасын – оның түрлері, моделдері, үлгісі және архитектурасы
туралы жазылған. Ал екінші бөлімде программа құрған орта туралы жазылған.
Бұл жағдайда Delphi ортасының толық сипаты берілген. Оның компоненттері,
мәліметтер қорымен байланыс орнату жолдарымен жұмыс жасау жолдары жазылған.
Үшінші бөлім осы бағдарламалық өнім туралы жазылған. Қолданушыға
нұсқау, қандай артықшылықтары және мүмкіндіктері бары жөнінде ақпарат
жазылған.
1 Мәліметтер қоры
1.1 Мәліметтер қорының модельдері
Қазіргі заман авторлары мәліметтер банкі және мәліметтер қоры
терминдерін көбіне синоним ретінде қолданады, бірақ 1982 жылы шығарылған
техника және ғылым бойынша Мемлекеттік комитеттің мәліметтер банкісін құру
бойынша жалпы салалық басқарушы мәліметтерде бұл түсініктер бөлінеді. Онда
мәліметтер банкі, мәліметтер қоры және МҚБЖ-не келесідей анықтамалар
келтіріледі:
Мәліметтер банкі (МБн) – бұл арнайы ұйымдастырылған мәліметтер жүйесі
– мәліметтерді ұжымды көп мақсатты қолдану және ортақталынған жинақтарды
қамтамасыздандыру үшін арналған мәліметтер қорының, бағдарламалық,
техникалық, тілдік, ұйымдастыру - әдістемелік құралдар.
Мәліметтер қоры (МҚ) – қарастырылатын пәндік аумақтағы объектілерді
және олардың қатынастарының күйін бейнелейтін мәліметтердің аталған жиыны.
Мәліметтер қорын басқару жүйелері (МҚБЖ) – МҚ көптеген қолданушылармен
бірігіп қолдану жүргізу және құру үшін арналған бағдарламалық және тілдік
құралдар жиыны.
Құрғақ кеңсе тіл қабылдау үшін өте қиын, бірақ бұл анықтамалар барлық
үш базалық түсініктердің мақсаттарын кеңейтеді, және біз оларды негізге ала
аламыз.
Қолданушылар мәліметтер қорымен жұмыс жасауда көмектесетін
бағдарламалар қосымшалар деп аталады. Жалпы жағдайда бір мәліметтер қорымен
көптеген әр түрлі қосымшалар жұмыс жасай алады. Бір мәліметтер қорымен
жұмыс жасайтын қосымшаларды қарастырғанда олар бір бірінен тәуелсіз және
параллельді жұмыс жасай алады деп болжалады және олардың көптеген
қосымшалардың бір мәліметтер қорымен жұмысын әр қайсысы дұрыс
орындалатындай етіп, бірақ басқа қосымшалармен мәліметтер қорына
енгізілетін өзгерістерді есепке алуын дәл МҚБЖ қамтамасыз етеді.
МҚБЖ-дегі терминалогия, тіпті мәліметтер қоры және мәліметтер
банкі терминдері қаржылық қызмет ортасынан алынған. Бұл сөздерді алу –
бекерге емес және қаражат массасымен жұмыс және ақпаратпен жұмыс көбіне
ұқсас болатындығымен түсіндіріледі, себебі онда да өңдеу объектісінің
персонофикация жоқ: жүз сандық екі банкнот екі бірдей байт сияқты айыра
алмайды және өзара алмастырылады (әрине сериялық номерден басқа).
МҚБЖ қалай құрылуы керектігіне арналған ғылыми зерттеулер нәтижесінде
жүзеге асырудың әр түрлі тәсілдері ұсынылды. Олардың ең қолайлысы болып
стандартизация бойынша американдық компаниясы ұсынған ANSI (American
National Standarts Institute) МҚ ұйымдастырудың үш деңгейлік жүйесі
табылды.
1. Сыртқы модельдер деңгейі – ең жоғарғы деңгей, мұнда әр модель
мәліметтердің өз көрінісін алады. Бұл деңгей бөлек қосымшалардың МҚ-на
көзқарасын анықтайды. Әр қосымша дәл осы қосымшаға қажет мәліметтерді ғана
көреді және өңдейді. Мысалы, жұмысты бөлу жүйесі қызметкердің біліктілігі
туралы мәліметтерді қолданады, бірақ оны қызметкер жалақысы, мекен-жайы
туралы мәліметтер қызықтырмайды, және керісінше бұл мәліметтер кадрлар
бөлімі ішкі жүйесінде қолданылады.
2. Концептуальді деңгей - орталық басқарушы буын, мұнда мәліметтер
қоры неғұрлым жалпы түрде көрсетілген, ол берілген мәліметтер қорымен жұмыс
жасайтын барлық қосымшалармен қолданылатын мәліметтерді біріктіреді.
Концептуальді модель мәліметтер қорына арналып құрылған пәндік аумақтың
(нақты әлем объектілері) жалпыланған моделін бейнелейді. Кез-келген модель
сияқты концептуальді модель нақты әлем объектілерінің өңдеу көзқарасы
бойынша тек маңызды ерекшеліктерді бейнелейді.
3. Физикалық деңгей – сыртқы ақпарат тасымалдаушыларында орналасқан
файлдарда немесе беттік құрылымдарда орналасқан деректер.
Бұл архитектура деректермен жұмыста логикалық (1 және 2 деңгейлері
арасында) және физикалық (2 және 3 деңгейлері арасында) тәуелсіздікті
қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Логикалық тәуелсіздік – мәліметтер
қорымен жұмыс жасайтын басқа қосымшаларды түзетпей бір қосымшаны өзгерту
мүмкіндігін болжайды. Физикалық тәуелсіздік берілген мәліметтер қорымен
жұмыс жасайтын барлық қосымшалардың жұмыс мүмкіндіктерін сақтай отырып
сақталатын ақпаратты бір тасушыдан басқаларға ауыстыру мүмкіндіктерін
болжайды. Бұл файлдық жүйелерді қолданғанда жетіспегеннің дәл өзі.
Концептуальді деңгейді бөлу мәліметтер қорын басқарудың
ортақтандырылған ақпаратын құруға мүмкіндік береді.
Қолданушылық сұраудың өту процесі. МҚБЖ және ОЖ деректерді алуға
сұраудың өңделуіндегі қарым-қатынасы. Санмен қарым қатынастардың орындалу
тізбегі белгіленген:
• Қолданушы МҚ-на деректерді алуға МҚБЖ сұрауын жібереді.
• Қолданушы құқығының және берілген қолданушыға сәйкес деректердің
сыртқы моделінің анализі берілген қолданушының сұралған
деректерге рұқсатын растайды не тыйым салады.
• Деректерге рұқсатқа тыйым салған жағдайда МҚБЖ-сі бұл туралы
қолданушыға хабарлайды және одан әрі деректерді өңдеуді
тоқтатады, кері жағдайда МҚБЖ қолданушы сұрауымен қозғалатын
концептуальді модель бөлігін анықтайды.
• МҚБЖ-сі коцептуальді модельдердің сұралған бөлігі туралы
ақпаратты алады.
• МҚБЖ-сі деректердің физикалық деңгейде (файлдар нмесе физикалық
мекендер) орналасуы туралы ақпаратты сұрайды.
• МҚБЖ-де операциялық жүйелер терминдерінде деректердің
орналасқан орны туралы ақпарат қайта оралады.
• МҚБЖ операциялық жүйені операциялық жүйе құралдарын қолдана
отырып қажет деректерді беруді сұрайды.
• Операциялық жүйе сақтау құрылғыларынан ақпаратты алып жүйелік
буферге жүктейді.
• Операциялық жүйе МҚБЖ-сіне жүктеу аяқталғандығы туралы хабар
береді.
• МҚБЖ жүйелік буфер орналасқан жеткізілген ақпараттан тек
қолданушыға қажетін таңдап алады да бұл деректерді қолданушының
жұмыс аумағына жібереді.
ММҚ – бұл Метамәліметтер Қоры, деректердің физикалық орналасуы,
қолданушылардың рұқсат құқықтары, деректердің логикалық орналасуы,
қолданылатын деректер құрылымы туралы барлық ақпарат дәл осында сақталады.
ММҚ басқару үшін бір ортақ ақпараттық кеңістікті көптеген қолданушылармен
дұрыс қолдану үшін арналған мәліметтер қорын администрациялауды
қамтамасыздайтын арнайы бағдарлама бар.
Сұрау әр уақытта толық циклді өтпейді. МҚБЖ-сі мәесіз әрекеттерді
қайталамауға мүмкіндік беретін жеткілікті дамыған интеллектке ие.
Сондықтан, мысалы, егер сол қолданушы МҚБЖ-не жаңа сұраумен қайта үндеу
жасаса, онда ол үшін сыртқы модель және рұқсат құқығы тексерілмейді, ал
егер сұраудың одан әрі анализі деректер жүйелік буферде болуы мүмкіндігін
көрсетсе, онда МҚБЖ деректерді өңдеуде тек 12 және12 қадамдарын орындайды.
Әрине нақты МҚБЖ-де сұрауды өту механизмі әлдеқайда күрделі, бірақ осы
қарапайымдатылған жүйе де нақты МҚБЖ қолдайтын сұрауларды өңдеу
механизмдері қиын және күрделі болу керектігін көрсетеді.
Мәліметтер банкі қолданушылары. Кез-келген бағдарламалы -
ұйымдастырылған-техникалық кешен сияқты мәліметтер банкі уақытта және
кеңістікте болады. Ол өзінің белгілі даму кезеңдеріне ие:
1. Жобалау.
2. Жүзеге асыру.
3. Іске қосу.
4. Жетілдіру және дамыту.
5. Толық қайта ұйымдастыру.
Өзінің өмір сүруінің әр кезеңдерінде мәліметтер банкісімен
қолданушының әр этаптары байланысты.
Қолданушылардың негізгі топтарын және мәліметтер банкісіндегі
қызметіндегі олардың ролін анықтайық:
Шекті қолданушылар. Бұл қолданушылардың негізгі тобы, олардың
қажеттіліктері бойынша мәліметтер банкі құрылады. Құрылатын мәліметтер банк
ерекшеліктеріне байланысты оның шекті қолданушыларының ортасы мәнді ерекше
болуы мүмкін. Бұл МҚ кейде қандай да бір ақпарат алу үшін үндеу жасайтын
кездейсоқ қолданушылар болуы мүмкін, не тұрақты қолданушылары болуы мүмкін.
Басты принцип шекті қолданушылардан есептеу техникасы және тіл құралдары
аймағынан қандай да бір талап етілмеу де.
Мәліметтер банкі администраторы. Бұл мәліметтер банкісін құрудың
бастапқы сатысында көптеген шекті қолданушылардың бір уақытта жұмыс жасау
тұрғысынан оның тиімді ұйымдастырылуына жауап беретін, іске қосу сатысында
көпқолданушылық режимде берілген ақпарат банкісінің дұрыс жұмысына жауап
беретін қолданушылар тобы. Даму және қайта ұйымдастыру сатысында бұл
қолданушылар тобы оның ағымдағы іске қосылуының тоқтауына және
өзгертулерсіз банкінің қайта ұйымдастырылу мүмкіндігі үшін жауап береді.
Қосымшалар администраторлары мен құрушылары. Қолданушылардың бұл тобы
мәліметтер банкін жобалау, құру және қайта ұйымдастыруда қызмет етеді.
Қосымшалар администраторы нақты қосымшаны немесе функционалді ішкі жүйеге
біріктірілген қосымшалар тобын құру кезінде құрушылардың жұмысын
реттейді.Нақты қосымша құрушылары нақты қосымша үшін қажет мәліметтер қоры
ақпаратының бөлігімен жұмыс жасайды.
Әр банкте қолданушылар түрі бөліне алмайды. Стол үсті МҚБЖ-ін қолданып
ақпараттық жүйелерді құру кезінде мәліметтер банкі администраторы,
қосымшалар администраторы және құрушы әдетте бір тұлғада болғанын білеміз.
Бірақта қазіргі кезеңдегі корпорацияда немесе үлкен фирмадағы бизнес-
процесстердің үлкен бөлігі немесе барлығын автоматтандыру үшін қолданылатын
күрделі корпоративті мәліметтер қорын құрғанда қосымша администраторлар
топтары және құрушылар бөлімдері болуы мүмүкін. Ең қиын міндет МҚ-ың
администратор тобына жүктелген. Оны толығырақ қарастырайық. МҚ
администратолар топ құрамында:
▪ жүйелік аналитиктер ;
▪ мәліметтер банкісіне қатысы бойынша сыртқы ақпараттық
қамтамасыздауды және мәліметтер қорын жобалаушылар;
▪ деректерді өңдеудің технологиялық процесстерін жобалаушылар;
▪ жүйелік және қолданбалы бағдарламашылар;
▪ техникалық қызмет көрсету бойынша мамандар және операторлар.
Мәліметтер қоры дегеніміз - бұл алдымен кестелер жиынтығы. Мәліметтер
қорына процедуралар және объектілер кіреді.
Кестені қандай да бір жиын атрибуттары бар екі өлшемді кесте ретінде
елестетуге болады. Кестенің аты идентификатор болады, ол арқылы оған
сілтеме жүреді. Кестенің бағандары сол немесе басқа объектілердің
сипаттамаларына сәйкес келеді, яғни өрістерге сәйкес келеді. Әрбір өріс
сақталған мәліметтердің аты мен типі арқылы сипатталады. Өрістің аты -
идентификатор. Ол әр түрлі программадағы мәліметтерді манипуляциялау үшін
қолданылады. Өрістің аты латын әрпімен жазылады. Өрістің типі мәліметтер
өрісінде сақталғандардың типін сипаттайды. Ол жол, сан, үлкен мәтіндер, әр
түрлі кескіндер болуы мүмкін.
Әрбір кестенің жолы берілген кестеде сипатталған объектілердің
біреуіне сәйкес келеді, оны жазба деп атайды және оның құрамына берілген
объектіні сипаттайтын барлық өрістердің мәні кіреді. Мәліметтер қорын
құрған кезде ақпараттардың қарама - қайшылықсыз болуын қамтамасыз ету
маңызды. Әдетте бұл әрбір жазбаның қайталанбауын қамтамасыз ететін кілттік
өрісті енгізумен іске асады. Кілттік өріс бір немесе бірнеше болуы мүмкін.
Өрістердің мәнін қолданушы өзі енгізеді және ол мәліметтер қорында
сақталады. Бұл өрістерден басқа кейбір жүйелерде есептелінетін өрістерді
енгізуге болады. Мұндай өрістердің мәнін қолданушы енгізбейді, ол автоматты
түрде басқа жазба өрістерінің мәні негізінде есептелінеді.
Кестемен жұмыс кезінде қолданушы немесе программа курсормен
жазбалардың бойымен жылжитын сияқты. Әрбір уақыт мезгілінде ағымдағы жазба
бар және онымен жұмыс жасалады. Мәліметтер қорын құратын және оларға
сұрауды өңдейтін мәліметтер қорын басқару жүйесі МҚБЖ. Дербес МҚБЖ бір
компьютерде орындалатын жеке мәліметтер қорын құруды қамтамасыз етеді.
Мәліметтер қоры - қоғамның қандай да бір саласындағы немесе оның
бөліміндегі нақты объектілер туралы мәліметтер жиынтығы.
Дербес МҚБЖ бір компьютерде орындалатын жеке мәліметтер қорын құруды
қамтамасыз етеді. Жалпы МҚБЖ "Клиент - Сервер" архитектурасымен жұмыс
істейтін ақпараттық жүйелерді құруды қамтамасыз етеді.
Мәліметтер қорын басқару жүйесінің тілдік құрылғыларының құрамына
мыналар жатады:
* Мәліметтерді сипаттау тілі - мәліметтердің логикалық құрылымын
сипаттауға арналған.
* Мәліметтерді игеру тілі - мәліметтерді енгізу, таңдау,
модификациялау операцияларын орындайды.
* SQL - құрылымды бағдарламалау сұраным тілі, мәліметтер құрылымын
басқаруға, игеруге және қашықтықтағы мәліметтер қорына енуге арналған
стандартты құрылғы.
Ақпараттық жүйелердің қазіргі кездегі формасы болып мәліметтер банкісі
саналады. Мәліметтер банкісінің құрамында мынадай қосылғыштар енеді:
- есептеу системасы;
- мәліметтер базасын басқару жүйесі (МББЖ);
- бір немесе бірнеше мәліметтер базасы (МБ);
- қолданбалы программалар жиынтығы.
МБ – сы ақпараттарды сақтауды қамтамасыз енеді және оларға
мәліметтерге ыңғайлы, тез баруға болады. МБ – дағы ақпараттар:
- қарама – қарсы, қайталықсыз;
- шамадан тыс.
- бір бүтінді болуы керек.
Мәліметтер базасын басқару жүйесі (МББЖ) – тілдік және программалық
құралдардың жиыны.МББЖ МБ – сын құруға, енгізуге және пайдалануға арналған.
Қолданылуына қарай МББЖ дербес және көп қолданбалы болып бөлінеді.
Дербес МББЖ бір компбютерде істейтін локальді МБ – сын құруды
қамтамасыз етеді.
Дербес МББЖ-не Paradox, d Base, FOX Pro, Access т.б. жатады.
Access 97 мен Access 2000 сонымен қатар көп қолданбалы МББЖ-лері
клиент - сервор архитектурасындағы ақпараттық жүйелер құруға арналған.
Көбірек белгілі, көп қолданбалы МББЖ – леріне Oracle, Informix, Sy Base,
Microsoft SQL Server, Inter Base жатады.
Қолданбалы программалар немесе қосымшалар МБ-дағы мәліметтерді өңдеуде
қызмет істейді. Осы қосымшалар арқылы МБ – мен жұмыс істеуге болғандықтан
бұларды МБ-ның қосымшалары деп те атайды.
DELPHI системасы тура мағынасында МББЖ болмағанымен, МББЖ-нің
көптеген мүмкіндіктері мен қамтиды.
DELPHI – дің өзінің кестелер форматы болмағасын, басқа МББЖ-нің,
мысалы, dBase, Paradox немесе InterBase – дың кестелер форматын
пайдаланғаны үшін DELPHI – ді МББЖ демейді. Бірақ бұл кемістік болывп
есептелмейді, себебі аталған форматтар өздерін жақсы көрсете алады. Оның
үстіне DELPHI – дің мүмкіндіктері мамандырылған МББЖ-ң мүмкіндіктерінен кем
емес, асып түспесе.
Мәліметтер базасы қолданбалы мәліметтер жүйесінде (мысалы, Сирена
немесе Экспрессивка – теміржол билеттерін сатц жүйелері) қолданылатын
мәліметтерден тұрады. Мәліметтердің қолданылуына байланысты базада келесі
негізгі моделі болады:
- иерархимиялық;
- желілік;
- объектілі – бағытталған.
Мәліметтердің иерархимиялық моделі ағаш түрінде болады. Бұл ұйымдасу
иерархимиялық ақпараттарды жинақтауда ыңғайлы, бірақ басқа логикалық
байланыстарда өте ыңғайысу күрделі болады.
Желілек модельдерде мәліметтер граф түрінде болады. Бұл модельдің
кемістігі – құрылымының қатаңдығы мен оның қолданылуының қиындығында.
Обьектілі – бағытталған модельде мәліметтер базасының жеке
жазылымдары обьект түрінде болады, Ірі МБ-құрғанда қолданылады.
Релециялық модельдің аты деген ағылшын сөзінен шыққан.1970 жылдары
ІВМ фирмасының қызметкері Эугар Кодд ойлап тапқан. Феляциялық МБ
байланыстар мен (қарым - қатынас) байланысты кестелер жипитығынан тұрады.
Реляциялық модельдің артықшылығы – оның қарапайымдылығында, құрылымының
иілгіштігінде, компьютерге енгізудегі ыңғайлылығында, теориялық
сипаттамасының болуында. Қазіргі МБ – ның көпшілігі дербес компьютерлерде
реляциялық болып табылады.
1.2 Мәліметтер қорының архитектуралары
Қосымшалар мен МБ –ның өзара орналасуына байланысты
- локальді МБ;
- алып (удаленные) МБ –сы айқындауға болады.
Локальді МБ – мен операциялау орындау үшін локальді қоспашалары
құрылып, пайдаланады. Ал алыс МБ – мен – клиент – серверлі
қосымшалар.
МБ – ның орналасуы қосымшалардың құрылымына біраз дәрежеде әсер етеді.
DELPHI – қосымша BDE (Borland Data base Engine) арқылы МБ – на шығады.
BDE мәліметтерге жол аша тын динамикалық кітапхана мен драйверлердің
жиынтығынан тұрады. DELPHI – қосымша жұмыс істеу үшін компбютерде BDE
орналасуы керек. Қосымша BDE арқылы мәліметтер базасына сұраныс беріп, кері
қарай керек мәліметтерді алады.
Локальді МБ – сы қосылыс бар компьютерде орналасады. Бұл жағдайда
ақпараттық жүйе локальді архитектураға не деп атайды. (1 – сурет).
1 – сурет Локальді архитектура
Локальді МБ – сын пайдаланған да желіде көп пайдалануға ұйымдастыруға
болады.
Мұндай вариантты файл - сервер архитектурасы деп атайды.
Алыс МБ – сы компьютер – сервердің желісінде орналасады, ал қосымша
осы МБ – ның жолоданушы компьютеріндегі жұмысын қамтамасыз етеді. Бұл
жағдайда клиент - сервир архитектурасымен қатынасты боламыз. Ақпараттық
система екі біртекті емес екі бөлікке – сервер мен МБ – ң клиентіне
бөлінеді. Клиент – қолданушының қосымшасы.
Клиент – сервер архитектурасын іске асыру үшін әдетте көп
пайдаланатын МББЖ – сі, мысалы, Oracle немесе Microsoft SQL Server
қолданылады. Мұндай МББЖ үлкен кәсіпорындарда пайдаланылады.
1.3 Реляциялық мәліметтер базасы.
Реляциялық МБ – сы өзара байланысты кестелерден тұрады. Әр бір кесте
бір типтегі объекті туралы мәліметтерден тұрады, ал барлық кестелер бірігіп
МБ – сын құрайды. МБ – сын құрайтын кестелер қатты дискінің каталогінде
(папка) болады. Кестелер файлдарда сақталады да, бөлек құжатқа ұқсайды
немесе электронды кестелер (кестелік процесор Microsoft Excel) сияқты.
Кестелерді көшіруге, ығыстыруға, Windows. Проводник арқылы болады. МБ – ң
кестелері көп пайдаланғыш болғандықтан бірнеше қосымшалар мен бір мезгілде
қолдануға болады.
Бір кесте үшін мәліметтер индекстер, кілттер т.б. құрайтын бірнеше
файлдар құрастырылады. Файлдардың бастысы болып мәліметтерден тұратын файл
есептеледі, бұл файлдың атын кестеге береді. Кейбір мағынада кесте мен оның
бас файлы синоним болады. Кестені таңдағанда оның бас файлы алынады: d base
кестесі үшін – файл DBF кеңейтушімен, Paradox кестесі үшін – файл DB’
кеңейтумен. Кестенінің басқа файлдарының аттары автоматты түрде беріледі:
кестенің атымен бірдей болады:
МБ – ның әрбір кестесі жол мен бағаннан тұрады. Кестенің жасы жазба,
бағаны - өрыс деп алады.
4 – сурет. Мәліметтер базасы кестесі.
Кесте құрудағы ерекшеліктер нақты МББЖ – ны жақсы байланысты. Мысалы,
d Вase локальді кестесі және Inter Base сервер кестесінде автоинкяментті
типті өріс жоқ,, d Вase кестесінде кілт анықталмайды. Мұндай ерекшеліктер
кестенің форматын таңдау ескеріп отыру керек, себебі тек қана МБ – сын
құруда ғана емес, оның қосымшасын құруда да әсер ететді. Алайда,
кестелердің айырмашылықтарына байланыссыз, МБ – сын енгізу мен құрудың
жалпы ережелері мен тәртіптері бар.
Кестенің негізінде оның өрістерінің сипаттамасы жатады, әрбір кестенің
ең болмағанда бір өрісі болуы керек. Кесте құрылымының ұғымы кең мағынада,
оған:
- өрістер сипаттамасы;
- кілт;
- индекстер;
- өрістер мәніне шектеу;
- кестелер арасындағы сілтеме шектеулер;
- парольдар кіреді.
Кестелермен жалпы мынадай операциялар орындауға болады: - құру
(құрылым анықтау);
- құрылым өзгерту;
- атын өзгерту;
- алып тастау (өшіру)
Кесте құрғанда оның құрылымы мен оны беріледі. Дискіде сақталғанда
барлық керек файлдар құрылады, олардың аты кестемен аттас.
Кестенің құрылымы өзгергенде өрістердің аты мен сипаттамасы өзгереді,
кілттің құрамы мен аты, индексі, шектеулер де өзгереді.
Ат қойғанда кесте де, оның файлы да жаңа атқа ие болады. Ол үшін
сәйкес программалар (утилитттер) қолданылады. Мысалы, Data base немесе Data
Pump.
Дискіден кестені өшірілген оның барлық файлы да құрады. Кестені
өшіруді кез келген программа арқылы орындауға болады. (Проводник Windows).
Кілт өрістер комбинациясынан тұрады, мәліметтер кестеден жазбаларды
айтқанды. Жәй кілт бір өрістен тұрады, ал құрама – бірнеше өрістен. Кілт
құрылған өрістер кілтті деп аталады. Кестеде тек қана бір кілт болады.
Кілт:
- кесте жазбаларының жазбаларының бір текті идентификациясын;
- МБ – ның сұранысының орындалуын тездетуді;
- МБ – ның жеке кестелерінің арасындағы байланысты;
- бүтін сілтеме, шектеуін пайдалануды қамтамасыз етеді.
Индекс кілті сияқты кестенің өрісі бойынша құрылады. Ол өрістің
құрамасының мәндерінің қайталануына мүмкіндік береді. Кілттен айырмашылығы
негізінен осы болады. Индекс құрылған өрістер индексті өрістер деп аталады.
Жәй индекс бір өрістен тұрады, ал құралас индекстер бірнеше өрістен тұрады.
Индестерге құралғанында ат қойылады. Индекстің құрылуы кестенің
индекстелінуі деп аталады.
Индексті қолдану:
- мәліметтерді іздеудің жылдамдығын арттыруда;
- жазбаларды сұрыптауды;
- МБ – ның жеке кестелерімен байланысты қондыруға;
- бүтін сілтеме шектеуін пайдалануды қамтамасыз етеді. Сұрыптау
жазбаларды өріс бойынша реттелуін көрсетеді немесе жазбаларды мәндерінің
өсу не кему тәртібіне қарай өріс топтары бойынша реттелуін көрсетеді.
Индекс кестелерді индексті өріс бойынша сұрыптау үшін қызмет етеді деуге
болады. Жеке жағдайда, DELPHI –де Table жиынтығы жазбаларын тек қана
индексті өрістер бойынша сұрыптауға болады. Query жиынтығын SQL құралдары
арқылы кез келген өрістер бойынша сұрыптауға болады.
Бір кесте үшін бірнеше индекс құруға болады. Әр бір уақыт моментінде
индекстердің біреуін ағымды, яғни белсенді қылуға болады. Кестен бірнеше
индексті болғанымен де ағымдары индексі болмауы мүмкін. Ағымдағы индекс
жазбаларды іздеу мен сұрыптау кезінде, Table жиынтықты. Кілттік өрістер
әдетте автоматты түрде индекстеледі. Paradox, кестелерінде кілт бас кілт
болып есептеледі де, ат қойылмайды. Ал d Base кестелерінде, кілт
құрылмайды, оның ролін индекстердің бірі орындайды.
Берілген кестелерге жол ашудың (доступ) келесі әдістері бар
- тізбекті;
- тура;
- индексті – тізбекті.
Тізбекі әдісте кестелердің барлық жазбалары біртіндеп қаралады. Бұл
әдіс аса тиімсіз, себебі ізденіске көп уақыт кетеді. Сондықтан бұл әдісті
шығын кестелерге қолданған тиімді.
Тура әдісте керек жазбаны кестеден кілт немесе индекс арқылы таңдайды.
Индексті – тізбекті әдіс тізбекті және тура әдістің элементтерін
қосады. Бұл метоз өрістер бойынша құрылған индекс болған жағдайда
орындалады.
Көрсетілген әдістер МББЖ – де орындалады және арнаулы программалауды
қажет қалмайды.
Құрушы (разработчик) МБ – ның тиісті құрылымын анықтау керек, осы
жағдайда – кілттер мен индекстерді. Егер өрістер үшін индекс құрылса, онда
осы өрістердің жазбалары ізделгенде автоматты түрде индексті – тізбекті
әдіс қолданылады, кері жағдайда тізбекті әдіс.
1.4 Мәліметтер базасын жобалау
Реляциялық МБ – сын жобалау негізінен алғанда мәліметтердің құрылымын
құрастыруға арналған, яғни кестелердің құрылысын және олардың байланысын
анықтайды.
Оны үстіне құрылым эффектілі және төмендеуіне қамтамасыз етуші керек:
- мәліметтерге тез жол ашу;
- мәліметтерді қайталамайды;
- мәліметтердің біртұтастығы.
МБ – ның құрылымын жобалауды логикалық жобалау деп те атайды
(логикалық деңгейдегі жобалау).
Мәліметтердің құрылымын жобалауда негізгі үш жағы бар:
- Бір кестенің айналасында шығарылатын есептің объектілері туралы
мәліметтер жинау және өзара байланысты кестелерге бөлу қалыпты жағдай
нгізінде бөлу;
- Берілген мәліметтердің типін және өзара байланысын анықтау.
Мәліметтерді өңдеудің талаптарын белгілеу, кейін CASE құралдары арқылы алу.
- Ережелер мен нұсқалардың жиынтығының негізінде жүйелік анализ
қорытындысымен мәліметтерді құрылыстыру.
Жобалауды классикалық әдістен орындауға болады. Ол кезде құрушы
жүйелердің объектісін анықтап, жинайды, оларды сипаттайды, содан кейін
қолмен (вручную) сұраған талабы келтіреді. Одан басқа, жобалау үшін CASE
жүйені пайдалануға да болады.
1.5 Мәліметтер базасын қалыпқа келтіру
МБ – бұл МБ – ғы ақпараттардың шамадан тыс болуын төмендететін
процесс. Қалыптастыру әдісі мәліметтер моделінің өте қиын реляциялық
теориясына негізделген.
Қалыптастырудың негізгі ерекшеліктеріін қарастырамыз.
МБ – сын құрылымын құрғанда келесі проблемалар тууы мүмкін:
- мәліметтердің шамадан тыс болуы;
- аномациялар.
Мәліметтердің шамадан тыс болуын мәліметтердің қосарлануы
(дублирование) деп түсіндіріледі. Қосарланудың жәй және шамадан тыс екі
түрі бар.
Операциялар орындау кезіндегі қосарлану әртүрлі аномацияларды
тудырады: Аномациялар: өшірілу, жаңарту, кіргізу (ввоз) болып бөлінеді.
Жәй қосарлану табиғи және жиі кездеседі. Мысалы, телевон анықтамасының
тізімінде бірнеше адамның телефон нөмірі бірдей болуы мүмкін егер олар бір
кафедра істесе. Бір ңөмір бірнеше рет қосарланады, бірақ әр қызметкер үшін
жеке болып есептеледі. Егер қосарланды деп бір нөмірді алып тастаса, онда
бір қызметкердің ата – жөні өшіп қалады. Сонда бұл жерде өшіру аномациясы
болады.
Кестеге жаңа жол кіргізгенде (енгізгенде) оның өрістері үшін мүмкін.
Бұл жағдайды енгізу анатомиясы деп атайды. Мысалы, шамалар берілген
диапозонға сыймайды немесе міндетті түрде толтырылатын өрістің мәндері
берілмеуі мүмкін.
Шамадан тыс қосарлануда боллуы мүмкін. Мысалы, телефондар тізімінде
қызметкерлер отыратын бөлмелердің көшірілері болсын дейік. Оның үстіне тек
тізімде бірінші тұрған адамның телефон көмірі көрсетілген де, қалғандарында
бос орын тұрсын. Сонда практикада бос орынның кодировкасы жеке кестенің
ерекшелігіне байланысты болады.
Бос орынды Null мәнімен белгілейді.
Қалыпты формалар әдісін қолданып МБ – сын жобадалау процесі
интерциялық (қадамды) және белгелі қатынастар ережесіне байланысты
тізбектеліп бір формадан екінші қалыпты формаларға көшу болыа табылады.
Қалыпты формалардың келесі тізбектері болады:
• бірінші қалыпты болады;
• екінші қалыпты форма;
• үшінші қалыпты форма;
• күшейтілген үшінші қалыпты форма, немесе Бойс – Коддқаоыпты
формасы;
• төртінші қалыпты форма;
• бесінші қалыпты форма.
Жобалау МБ – да болатын барлық объектілердің анықтаудан, осы
объектілердің атрибуттарын (сипаттамаларын) айқындаудан басталуы керек.
Барлық объектілердің атрибуттары брі таблицаға кіргізіледі. Содан кейін бұл
таблица біріншіден, қалыпты формаға келтіріледі. Практикада әдетте бірінші
үш алғашқы форма қолданылады.
Мысал ретінде футбол чемпионаттарының ақпараттарын сақтаудың МБ – сын
жобалауды қарастырайық. Ойындар болатын күндер, ұрғап голдар туралы
ақпараттарды сақтау керек. Алдымен осмы мәліметтерді бір кестеге біріктіру
керек, оның құрылымы мынадай
• ойын болатын күндер;
• командалар иелері;
• қонақтар командалары;
• гол соққан ойыншы;
• команда белгісі;
• уақыт.
Команда туралы мәліметте: аты, қаласы және жаттықтырушының аты – жөні
көрсетіледі. Гол соққан ойыншының фамилиясы көрсетіледі де, оның қай
командадан екені белгіленеді, мысалы,
Х – хозяйндер командасы,.
Г – қонақтар командасы.Уақытты көрсеткенде минутқа дейін көрсетіледі.
Көрсетілген таблица қарапайым құрылымнан тұрады. Практикада мұндай
кестелерде команда құрамдары, арбитрлар ойынның басталу уақыты, көрермендер
санын, ереже бұзулар, алмастырулар, лйыншыларды шығару, т.б. мәліметтер
болады. Кестенің құрылымында тек өрістердің аттары көрсетілген, себебі
өрістердің түрі мен ойыншы бұл этапта онша керек емес.
Осылай құрылған кестені бір кестелі МБ – сы деп қарастыруға болады.
Мұның негізгі келешегіне мәліметтердің шамадан тыс көптігінде. Себебі
әрбюір гол соққан ойыншы үшін ойынның күні және команда иелері мен қонақтар
мәліметтері көрсетілген. Мәліметтердің қосарлаушы аномалияға әкеледі,
сонымен қатар базаның өлшемі едәуір ұлғаяды. Осы мысалда МБ – сын жобалау
қолмен (вручную) жүргізіледі. Мұндай жобалауды шағын МБ – сын жобалауда
қолдануға болады.
Модельдік подход – автоматтандырылған жобалауда ЭАЖ-ді автоматты
ақпаратты техникада перспективтік қорда пайда болады. Бұл модельдік
подходты ақпараттық технология сияқты қарастырады,
автоматтандырылған жобалау ЭАЖ-де автоматтанған барлық процессі басқару
немесе жобалау болсын, ақпараттық технологияның контурының қажет
болғанын қалайды.
Модельдік подходттың негізі болып басқару білімін қадағалау: жалпы
матиматикалық модельден бастап алгоритмдік модельді функционалдық есептеуді
басқару.
Жалпы матиматикалық модельді басқару негізі болып табылады, бағыттық
және критерилік функциясын басқаруды есептеу объекті басқаруға шектеу
қояды. Қайта жобалауды талдау қортындысы (ПА) жалпы модель басқаруы (ЧММУ)
объектісі, жеке есептемелерді басқару және оның жобалау уақыты бейнеленеді:
техникалық жобалау (ТП) өзіне концептуалдықты қосады (КП) және логикалық
жобалау (ЛП). Концептуалдық жобалау жеке модельден басқаруды құруды
құрамындағы бейнені жобалауды автоматтандыру жүесі, логикалық жобалаудың
алгоритмдік модельді аяқтап, жүедегі есепті басқарады. Физикалық жобалау
(ФП) жұмыс жобалауын (РП) прогаммалық аппараттық реаляциялық ақпаратты
технологияда ЭАЖ береді.
Мынандай қортынды ақпараттық технологияның әдістері мен процесстерін
реаляциялық түрде пайда болады.Физикалық кезеңде автоматтандырылған жобалау
ЭАЖ жобалауды өндіру АРМ көмегімен қосылады. Компьтерді қосу кезінде қорды
программамен қамтамасыз етеді.
Жалпы матиматикалық модель басқару объектісін қорды өндіруге модельдік
құрал аумағы (МПО) болып табылады, функционалдық есептемелердің бейнесі
(КФ3) басқарылады. Жалпы модельде белгіленгендей басқару жеке модель бөлек
функционалдық есеппен қарастырады, қайта жобалауды талдау негізгі
қортындыыс болып саналады. Концептуалдық жобалау жеке модельді басқару
тұрғысынан пайда болды. Концептуалдық модель жүесі логикалық жобалау
процессінде ақпараттық процестегі модельдің (МИП) және есепті шығару моделі
(МП3), және алгоритмдік модельде пайда болады. Қортындылай келе логикалық
кезеңді жобалау алгоритмді (А) өңдеу болып табылады. Сандық есептерді шешу
(В3), берілген мәліметтер деңгейінде функционалдық бейнесі көрсетіледі.
Физикалық жобалау жұмыс жобалауын докуметтер арқылы қортындылайды.
Корсетілген модельдік подход автоматтандыру жобалуын кәсіпорын жүйесін
басқару технологиялық жобалауда өз орнын тапты, Батыста бұндай технология
CASE-технологиясы деп аталады.
CASE – технологиясы жауапты қиындықтарды шешу болып табылады,
компьютерлік жүйені өндіру және өңдеу пайда болып көптеген жобалаудың
үлгерімдігін ескере отырып, программалық тесттеуді ұйымдастыруды тез өзара
тапсыруға ұмтылу. Бірақ олар өндірушілерге керекті ақпаратқа қатысады,
коммерциялық құпияны адал түрде шешеді. Осының салдарынан жобаның уақыты
созылып және құрылған программалық-ақпараттық комплексінің жұмысы
кәсіпорынға жауаптылығы өзгере бастайды. Басқа да подходты қолданып,
компьютерлік комплекс өндіріліп және шығарылады, эксплутацияны қысқа
мерзімде кәсіптік фирманың тапсырушымен толық қарым –қатынасы кезінде пайда
болады. Бұл өндірілген комплексті құруға, және керекті документтің
болмауынан, персоналды оқыту және көптеген жасалмаған жұмыстар, әсіресе
программалық қамтуда, комплексті эксплутациялау толық қарым-қатынас
өндірілген және шығарылған қосымша шығынын толықтырып төлемдер мен қайта
өңдеуді енгізеді. Берілген тығырықты ситуацияны шешу CASE – технологиясы
арқылы жобалауды ұстанып, технологияны таңдап, архитектурасы мен
программалық жазылуын қамтамасыз етеді. CASE (Computed Aided Software
Engineering ) жүйесі программалық конструкторды компьютер көмегі арқылы
шешеді. Өндірістің көмегімен кәсіптік аймақты белгілеп оған кіретін
объектінің және объектілер арасындағы байланысты көрсетеді. Осының
салдарынан модель құрылады, негізгі жүйенің құрамын баяндап олардың
арасындағы қаржылық ағымдар және басқа документтер пайда болды. Жазылу
кезінде жобаның электрондық түрі қалыптасып, ол жазылып оперативті түрде
барлық қатысушыларға жұмыс документі ретінде беріледі.
Жобаны құру кезінде келесі бөлімдер көрсетіледі :
Талап етуді құру, өңдеуді және нұсқалы таңдап тұжырымдық жүйені жасау;
Қайта өңдеу және технологиялық шешімді жүйеге беру;
Эскизді және технологиялық жобаларды жүйе архитектурасымен барлық
компонент арқылы беру ;
Жұмыс жобасы, өңдеу мен программаны дайындауды қалыптастырады ;
Мәліметтер қорының құрылымын баяндайды, документацияны құру
технологиясының құрылуы өңдеуге құруға арналады.
Іс-әрекетке енгізу, жүйені тестеу, ақпараттық құралды енгізу және
қондыру, мәліметтер қорын енгізу, персоналды оқыту.
Жүйелік өндірістерді ұстану және өзгерту ақпараттың құрамы.
CASE – технологиясы интегралдық тәжірибе және жаңа мүмкіндіктерді
пайдаланып өндірушілер компьютерлік жүйеде құрылады. Бұл процестің
бастамасы компилятормен интерпритатор алгоритмдік тілде, әдістер мен
генерациялық есептеу құралы. Ақпаратпен алмасу кәсіпорын жобалауды
басқаруды қолдау әрекетін өндіру. Құралдық жазылуды тұжырымдау жобалауын
модельдерді жүйелік жобалауда, барлық техникалық кезеңді қолдауды, олардың
документімен және қалыптасқан жұмысты өндіру топтарын тапсырушы үшін,
орындаушы жағынан көрсетіледі.
Қазіргі кезде CASE – жүйесінің көптеген жағдайда жобалауды өңдеу үшін
пайда болады. Оның ішінде тек графиктік көріністер функциясының ақпарат
ағымы олардың арасындағы басқа автоматтандырылған процесті мәліметтер қоры
және басқа программалық немесе олардың бөлігі құралады.
CASE – технологиясы негізінде процесс функциясының бөлек элементін
жүйе және ақпарат ағымы арқылы пайда болады. Әртүрлі жұмыс орны
технологиялық модель жазылады, ақпаратты өндіріп жазылу болып саналады.
Мехамодульді орнықтырып әртүрлі модульге енгізулер қабылдап, оны басқа
модульдермен байланыстырады. Жүйелік модульақпаратты беру қызметін
атқарады, басқа модуль функциясыменбасқарылады. Өздерінің арасындағы
байланыс функционалдық блогы механизм арқылы енгізіп, олардың қарым-
қатынасын толық модуль жүйесін құрайды, олар қағазда кәсіптік және жауап
алу керек.
Ақпарат ағымын суреттеп көптеген CASE – жүйесін өндіру көмегімен ER-
модулі (Entiti – Relationsip). Бұндай модельдің орны және абстрактолы
операцияны CASE - әдісі, CASE –технологиясының кең көлемде қолданыла алады.
CASE – жүйесі, Ресей иеңгерушілері, CASE - әдісін қабылдап, өздерінің
құралдық әдістерін суреттеп ER – моделін мәлімет қорында жасайды.
ER – моделін CASE – жүйесінде тексеріп керекті программаны әртүрлі
кезеңде жобалау қатені көрсету сапалы емес модельдік мәліметтер қорын
суреттеп программасын түзетіп керекті кезеңде қиындықтарды және керекті
материалдық шығындарды көрсетеді.
Әдістер мен ER – моделі суреттеліп графиктік көрініс пайда болады
және ақпарат ағымы сөздік жобалауы өзімен қоса жүйелік қатысу байланысы
және функционалдық ақпарат болып табылады. Жүйелік жобалаушы суреттеу үшін
пайдаланып өзінің объектісінің атрибуттарын, сөздікте бар болуы тиіс.
Ақпарат сөздігі жазылып және документациялау жобасы өзгерілуі мүмкін.
CASE – технологиясының құралы ER – моделі негізінде
диологтың процедуралар арқылы әдістерді енгізіп
мәліметтерді және жобалауды тестік және тәжірибелік эксплутация арқылы
суреттеу.
Бұл құрал болашақта өзгерістер енгізіліп, жобалауда көрсетіледі.
Негізгі пайдасы CASE – технологиясы : өндірістің жоғарлауы еңбек
програмистердің қаншалықты мүмкіншілігін орнықтырып жобалауда
администрациялау қатенің программалық қамтуды түпкі пайдаланушының
персоналды оқытуды жеделдету және программалық қамтуды пайдаланушылық
программаны жаңартып отырады.
Ресейде ең әйгілі қазіргі уақытта CASE – жүйесі Oracle МҚБЖ болып
табылады. Оның негізінде CASE - әдісі жүйелі жобалау үстіден-астыға -
жалпы шешімді жіктеуге өтеді. Oracle кезеңінде келесі түрде беріледі :
• Стратегияның болуы ;
• Талдау объектісі;
• Жобалау;
• Реализация ;
• өндіру.
• ER – моделі талдау кезеңінде объектісін, МҚБЖ-де жобалау кезеңін
құрады.
• CASE – жүйесі Oracle құралдар әдісінен тұрады Oracle*Dictionary,
CASE * Generator.
Компьютерлік құралды ұстану процесі жобалау тез арада дамиды,
өндірістің еңбек өнімділігі жоғарлап програмитермен жобалаушылар,
өнімдерінің сапалы болуы күтіледі.
Автоматтандырылған ақпараттық технологияның есебі функция аумағында
бухгалтерлік есепті толықтай регламенттеуді автоматтандыруды алу мәліметтер
үшін қажет синтетикалық және аналитикалық есеп, бухгалтерлік және
синтетикалық есепті, мәліметті, керекті өндіруді қолдануға шешім қабылдау,
сондай-ақ жүйелік бақылауды өндіру процесін есептеу мүмкіндігі бар.
Ақпараттық технологияны автоматтандыру үшін ең алдымен мынаны түсіну
қажет. Адам – машина жүйесі мәліметтер қорында логикалық есептеу жүйесін
және басқа да заманға сай әдістерді техникалық автоматтандырылған
функциясын бухгалтерлік есеп жүйесінде қамтамасыз етеді. Есептеу мазмұны
болып АЖ бухгалтерлік есепті орындап кәсіпорынның структуралық техникамен
программалық байланысты локалдік есептеу тараптарында жүргізіледі. Есеп
типтік негізінде пайда болып, нормативтік актілер, яғни бас бухгалтердің
құрамы бухгалтерлік есеп және баланс іс қағаздарын жазып, есеп туралы
жоспар құрады. Осымен қатар ұлттық элемент әдісі болып, ақпаратты есептеу
қосылады. Бірақ, пайдаланушы жүзінде құрылады. Кәсіпорынның
автоматтандырылған есеп өзіне қажетті талаптар қояды :
• сапасының жоғарлауы, ақпараттық басқару ақпаратын өндіріс
жүзінде құру бұл автоматтандырылған функция есебін талдау,
жылдық және периодтық есепті құру ;
• есептеу сапасының жоғарлауы көрсетілген аналитикалық және
оперативтік мәліметтерді тиімді әдісі мен жұмысты жүзеге
асырады ;
• кәсіпорынның есебінің жақсаруы және оның еңбек күшінің төмендеуі
автоматтандырылған есепті функциялық өндірістің жоғарлауы еңбек
жұмысының есебіне әсерін тигізуді.
Функционалдық есептер құрамына өндіруші мүмкіншілігін заманға сай
әдістерді автоматтандыру ақпараттық есепті өндіруге және автоматтандырылған
ақпараттық технологияның принциптер жүзінде дамыту. Есепті
рационализациялау, жүйелік, бүтіндік, автоматтандырылған ақпараттық
технологияны қоршаған ортаға адаптациялау, интеграциялық мәлімет, банктік
мекемелердің массивы, іс қағаздарды автоматтандыру.
Автоматтандырылған ақпаратты технологияны есептеу келесі түрге
бөлінеді : 1. Еңбек және төлем ақы есебі :
• кадрлар мен мәліметтер қорын есептеу ;
• документтер мен еңбек өнімділігін есептеу ;
• төлем ақыны мәліметтер қорында есеппен цех және кәсіпорынды
түгел есептеу ;
• есептеу операциясын еңбек ақыны төлеу есебі ;
• шығындар объектісін колькуляциялау ;
• шығатын документтерді есептеу.
2. Негізгі құралдар есебі:
- инвентарлы карточкалар және басқа документтердің негізгі құралдар
есебі ;
- негізгі құралдарды бағалау есебі.
3. Материалдық құндылықтар есебі :
- материалдық құндылықтардың документтердің есебі ;
- колькуляциялық есеп арқылы материалдық құндылықтың шығындардың
есебі.
4. Кәсіпорында автотранспорт жұмысын есептеу ;
5. Ақшалай қаражаттың есебі :
- ақпаратты өңдеуді кассалық операция есебі ;
- ақпараттық өңдеуді банктік операциялар есебі ;
- өндірушілер мен тасымалдаушының операциялар есебі.
6. Өзіндік құнды колькуляциялауды өндіру есебі :
- өндіріс есебі ;
- жеке өнім шығындарын есептеу массиві ;
- бухгалтерлік есептің шотын жабу ;
7. Ақпараттың өңделіу синтетикалық және аналитикалық есебі :
- бас кітаптың және шахматты алу ;
- балансты өндіру ;
- статистикалық есеп және бухгалтерлік форманы құру.
Өндіріс процесі шығындар заттай ғана емес, сонымен қатар таза еңбек
ақымен байланысты. Еңбек - өндіріс процесінің қажетті элементі болып
табылады. Оның өндірісінің жоғарлауы өндіріс эффектілігінің өсімі, оның
көлемі адам-сағат жұмысымен есептеледі.
Еңбек және төлем ақы есебі орындалған жұмыс, тракторист пен машинистің
жұмысы, орындалған жұмыстың қағазы, төлемақыны жұмысшыларға есептеп бөлу
арқылы есептеледі.
Еңбек ақының жалпы сомасын есептеу үшін өндірісті сомалар және ұсталып
алынатын қалдықты есептейді.
Есеп және төлем ведомісті деп – мәліметтерді жалпылап төлемге дайын
ақыны төлеу.
Еңбек және төлемақы есебі – бухгалтерлік есептің маңызды аумағы болып
табылады. Бұл есеп көпэлементті болып келеді :
жұмысшының еңбекақы төлемін фиксирланған оклад немесе сағаттық тариф
ставкасы есептейді ;
• автокөлік жүргізушілеріне еңбекақы төлемі ;
• қосымша еңбек құнның сомасын есептеу ;
• өндіріс шығынына қарай еңбекақыны бөлу есебі ;
• машинограммаға баспа беру есебі ;
Барлық жұмысшыларға есеп жүргізілгеннен кейін, негізгі менюдің
сервистік операциясы және архив функциясын таңдау қажет. Сонымен қатар ПК
жадында барлық мәліметтерді архивке сақтап, ағымдағы айдың қорын барлығына
белгілеп 1 ай операциясының соңы деп белгілейді.
Экономикалық ақпараттық жүйелерді жобалау кезінде автоматтандырылған
техникалық документацияларды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 4
1 Мәліметтер қоры 6
1.1 Мәліметтер қорының модельдері 6
1.2 Мәліметтер қорының архитектуралары 12
1.3 Реляциялық мәліметтер базасы. 12
1.4 Мәліметтер базасын жобалау 15
1.5 Мәліметтер базасын қалыпқа келтіру 15
1.6 Мәліметтердің желістік үлгісі 24
1.7 Мәліметтердің иерархиялық үлгісі 27
1.8 Мәліметтер үлгісінің артықшылықтары мен кемшіліктері 29
2 Инструменталды орта 31
2.1 Delphi-де қолданылатын мәліметтер қорының түрлері 31
2.2 Delphi-де МҚ байланысты ұйымдастыру 32
2.3 TQuery компонентімен жұмыс 35
2.4 МҚ кестесі 39
2.5 Қосымшаны құруға арналған компоненттер 40
2.3 Қосымша құру технологиясы 41
2.4 Мәліметтер жиынын редактрлеу, сұрыптау, фильтрация 42
2.5 Есеп беру. Негізгі компоненттері. Қарапайым және құрамдас есеп
берулер 48
3 Туристік фирма жұмысын автоматтандыру бағдарламасының сипаты 52
3.1 Бағдарлама туралы жалпы түсінік 52
3.2 Адинистратор формасы 53
3.3 Менеджер функциялары 55
Қорытынды 57
Пайдаланылған әдебиеттер көзі 59
Қосымша 61
Кіріспе
Бүгінгі күнде қызметтің қай саласы болмасын жұмыстың тиімді әрі жылдам
нәтиже алатын жолын қарастыруда. Қарапайым темір жол саласын алып қарайтын
болсақ, онда компьютерсіз, желісіз жұмыстары жүрмейді. Иә, осыдан 10 шақты
жыл бұрын билет алу үшін облыс орталығына телефон шалып, орынның бар
жоқтығын анықтап, арнайы бланканы толтырып билет қылып беретін. Қазіргі
кезде ондай технологияның орнын компьютерлер ауыстырды. Ойлап қараңыз,
қалаға телефон соғады, 2 минут уақыт кетер, ондағы оператор тексереді, 10
минут уақыт кетер, оны толтырады, шамамен 5 минут уақыт кетеді. Сонда 20
минут уақыт бір адамға қызмет көрсетуге кетеді. Ал адамдар күніне бір
бағытта ғана емес бірнеше бағытта қатынайды.
Осындай ауқымды жұмысты орындау үшін мәліметтер қоры қолданылады.
Мәліметтер қоры дегеніміз кесте түрінде берілген мәліметтердің жиыны. Оны
басқаратын арнайы жүйелер болады. Оларды мәліметтер қорын басқару жүйесі
деп атайды.
Қазіргі күнде мәліметтер қорымен жұмыс жасамайтын бірде-бір жұмыс орны
болмайды. Тіпті онсыз (мәліметтер қорынсыз) жұмыс жасауды көз алдымызға
елестіп көрудің өзі де қиын. Себебі қазіргі таңда барлық жұмыс орынында
мәліметтер көздері өте көп жиналады.
Қазіргі кезде жаңа информациялық технологияның жетістіктері, идеялары
қолданбайтын саланы айту қиын. Ғылымның әр саласының есептері программалау
тілдерінің көмегімен шешіліп, күрделі құбылыстарды зерттеу мен болжау
мүмкіндіктері жаңа деңгейге көтерілді. Программалау технологияларының
негізгі бағыттарының бірі – объекті бағытталған программалау тілі. Delphi
интегралды ортасы объекті программалау принципіне негізделген. Бұл ортада
күрделі қосымшалар, анықтамалық және тестілеу жүйелерін, электрондық
оқулықтар, мәліметтер қорын құруға болады.
Енді менің тақырыбыма келер болсақ. Ғалам осы жоғарғы технологияларға
мойын бұрып жатқанда Қазақстан Республикасының басшылары да осы мәселені
назардан тыс қалдырмауға тырып-ақ жатыр. Осы жазда ақпараттық теңсіздікті
жою мақсатында үкімет тарапынан тегін оқу шаралары өткізілген болатын. Оған
қоса әкімшілік ғимараттарында интернет желісіне қосылған терминалдарды да
іске қосты. Мұндай ақпараттандырудан білім ордалары да назардан тыс
қалмауда. Шалғай ауылда компьютерді былай қойғанда, оның қосымша
құрылғылары принтер, сканерлер осыдан 10 жыл бұрын жабдықталып басталған
болатын. Ал қазіргі мектептер интерактивті тақта, ноутбуктер және
интернетпен жабдықталған. Бір ауыз сөзбен айтқанда қажет құрылғылардың бәрі
бар.
Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы: Туристік жұмысын
автоматтандыру. Аты айтып тұрғандай бұл программаның негізгі атқаратын
жұмысы жолдама сату жұмысын автоматтандыру болып табылады. Бағдарламаны
жоғарыда айтып өткен Delphi 7 ортасында жаздым, оған қоса дизайнын өңдеу
үшін PowerPoint және Photoshop CS 6 бағдарламаларының көмегіне жүгіндім.
Айта кету керек – бағдарлама өте сәтті шықты.
Ал теориялық жағына келер болсақ бірінші бөлімде мәліметтер қорының
толық сипаттамасын – оның түрлері, моделдері, үлгісі және архитектурасы
туралы жазылған. Ал екінші бөлімде программа құрған орта туралы жазылған.
Бұл жағдайда Delphi ортасының толық сипаты берілген. Оның компоненттері,
мәліметтер қорымен байланыс орнату жолдарымен жұмыс жасау жолдары жазылған.
Үшінші бөлім осы бағдарламалық өнім туралы жазылған. Қолданушыға
нұсқау, қандай артықшылықтары және мүмкіндіктері бары жөнінде ақпарат
жазылған.
1 Мәліметтер қоры
1.1 Мәліметтер қорының модельдері
Қазіргі заман авторлары мәліметтер банкі және мәліметтер қоры
терминдерін көбіне синоним ретінде қолданады, бірақ 1982 жылы шығарылған
техника және ғылым бойынша Мемлекеттік комитеттің мәліметтер банкісін құру
бойынша жалпы салалық басқарушы мәліметтерде бұл түсініктер бөлінеді. Онда
мәліметтер банкі, мәліметтер қоры және МҚБЖ-не келесідей анықтамалар
келтіріледі:
Мәліметтер банкі (МБн) – бұл арнайы ұйымдастырылған мәліметтер жүйесі
– мәліметтерді ұжымды көп мақсатты қолдану және ортақталынған жинақтарды
қамтамасыздандыру үшін арналған мәліметтер қорының, бағдарламалық,
техникалық, тілдік, ұйымдастыру - әдістемелік құралдар.
Мәліметтер қоры (МҚ) – қарастырылатын пәндік аумақтағы объектілерді
және олардың қатынастарының күйін бейнелейтін мәліметтердің аталған жиыны.
Мәліметтер қорын басқару жүйелері (МҚБЖ) – МҚ көптеген қолданушылармен
бірігіп қолдану жүргізу және құру үшін арналған бағдарламалық және тілдік
құралдар жиыны.
Құрғақ кеңсе тіл қабылдау үшін өте қиын, бірақ бұл анықтамалар барлық
үш базалық түсініктердің мақсаттарын кеңейтеді, және біз оларды негізге ала
аламыз.
Қолданушылар мәліметтер қорымен жұмыс жасауда көмектесетін
бағдарламалар қосымшалар деп аталады. Жалпы жағдайда бір мәліметтер қорымен
көптеген әр түрлі қосымшалар жұмыс жасай алады. Бір мәліметтер қорымен
жұмыс жасайтын қосымшаларды қарастырғанда олар бір бірінен тәуелсіз және
параллельді жұмыс жасай алады деп болжалады және олардың көптеген
қосымшалардың бір мәліметтер қорымен жұмысын әр қайсысы дұрыс
орындалатындай етіп, бірақ басқа қосымшалармен мәліметтер қорына
енгізілетін өзгерістерді есепке алуын дәл МҚБЖ қамтамасыз етеді.
МҚБЖ-дегі терминалогия, тіпті мәліметтер қоры және мәліметтер
банкі терминдері қаржылық қызмет ортасынан алынған. Бұл сөздерді алу –
бекерге емес және қаражат массасымен жұмыс және ақпаратпен жұмыс көбіне
ұқсас болатындығымен түсіндіріледі, себебі онда да өңдеу объектісінің
персонофикация жоқ: жүз сандық екі банкнот екі бірдей байт сияқты айыра
алмайды және өзара алмастырылады (әрине сериялық номерден басқа).
МҚБЖ қалай құрылуы керектігіне арналған ғылыми зерттеулер нәтижесінде
жүзеге асырудың әр түрлі тәсілдері ұсынылды. Олардың ең қолайлысы болып
стандартизация бойынша американдық компаниясы ұсынған ANSI (American
National Standarts Institute) МҚ ұйымдастырудың үш деңгейлік жүйесі
табылды.
1. Сыртқы модельдер деңгейі – ең жоғарғы деңгей, мұнда әр модель
мәліметтердің өз көрінісін алады. Бұл деңгей бөлек қосымшалардың МҚ-на
көзқарасын анықтайды. Әр қосымша дәл осы қосымшаға қажет мәліметтерді ғана
көреді және өңдейді. Мысалы, жұмысты бөлу жүйесі қызметкердің біліктілігі
туралы мәліметтерді қолданады, бірақ оны қызметкер жалақысы, мекен-жайы
туралы мәліметтер қызықтырмайды, және керісінше бұл мәліметтер кадрлар
бөлімі ішкі жүйесінде қолданылады.
2. Концептуальді деңгей - орталық басқарушы буын, мұнда мәліметтер
қоры неғұрлым жалпы түрде көрсетілген, ол берілген мәліметтер қорымен жұмыс
жасайтын барлық қосымшалармен қолданылатын мәліметтерді біріктіреді.
Концептуальді модель мәліметтер қорына арналып құрылған пәндік аумақтың
(нақты әлем объектілері) жалпыланған моделін бейнелейді. Кез-келген модель
сияқты концептуальді модель нақты әлем объектілерінің өңдеу көзқарасы
бойынша тек маңызды ерекшеліктерді бейнелейді.
3. Физикалық деңгей – сыртқы ақпарат тасымалдаушыларында орналасқан
файлдарда немесе беттік құрылымдарда орналасқан деректер.
Бұл архитектура деректермен жұмыста логикалық (1 және 2 деңгейлері
арасында) және физикалық (2 және 3 деңгейлері арасында) тәуелсіздікті
қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Логикалық тәуелсіздік – мәліметтер
қорымен жұмыс жасайтын басқа қосымшаларды түзетпей бір қосымшаны өзгерту
мүмкіндігін болжайды. Физикалық тәуелсіздік берілген мәліметтер қорымен
жұмыс жасайтын барлық қосымшалардың жұмыс мүмкіндіктерін сақтай отырып
сақталатын ақпаратты бір тасушыдан басқаларға ауыстыру мүмкіндіктерін
болжайды. Бұл файлдық жүйелерді қолданғанда жетіспегеннің дәл өзі.
Концептуальді деңгейді бөлу мәліметтер қорын басқарудың
ортақтандырылған ақпаратын құруға мүмкіндік береді.
Қолданушылық сұраудың өту процесі. МҚБЖ және ОЖ деректерді алуға
сұраудың өңделуіндегі қарым-қатынасы. Санмен қарым қатынастардың орындалу
тізбегі белгіленген:
• Қолданушы МҚ-на деректерді алуға МҚБЖ сұрауын жібереді.
• Қолданушы құқығының және берілген қолданушыға сәйкес деректердің
сыртқы моделінің анализі берілген қолданушының сұралған
деректерге рұқсатын растайды не тыйым салады.
• Деректерге рұқсатқа тыйым салған жағдайда МҚБЖ-сі бұл туралы
қолданушыға хабарлайды және одан әрі деректерді өңдеуді
тоқтатады, кері жағдайда МҚБЖ қолданушы сұрауымен қозғалатын
концептуальді модель бөлігін анықтайды.
• МҚБЖ-сі коцептуальді модельдердің сұралған бөлігі туралы
ақпаратты алады.
• МҚБЖ-сі деректердің физикалық деңгейде (файлдар нмесе физикалық
мекендер) орналасуы туралы ақпаратты сұрайды.
• МҚБЖ-де операциялық жүйелер терминдерінде деректердің
орналасқан орны туралы ақпарат қайта оралады.
• МҚБЖ операциялық жүйені операциялық жүйе құралдарын қолдана
отырып қажет деректерді беруді сұрайды.
• Операциялық жүйе сақтау құрылғыларынан ақпаратты алып жүйелік
буферге жүктейді.
• Операциялық жүйе МҚБЖ-сіне жүктеу аяқталғандығы туралы хабар
береді.
• МҚБЖ жүйелік буфер орналасқан жеткізілген ақпараттан тек
қолданушыға қажетін таңдап алады да бұл деректерді қолданушының
жұмыс аумағына жібереді.
ММҚ – бұл Метамәліметтер Қоры, деректердің физикалық орналасуы,
қолданушылардың рұқсат құқықтары, деректердің логикалық орналасуы,
қолданылатын деректер құрылымы туралы барлық ақпарат дәл осында сақталады.
ММҚ басқару үшін бір ортақ ақпараттық кеңістікті көптеген қолданушылармен
дұрыс қолдану үшін арналған мәліметтер қорын администрациялауды
қамтамасыздайтын арнайы бағдарлама бар.
Сұрау әр уақытта толық циклді өтпейді. МҚБЖ-сі мәесіз әрекеттерді
қайталамауға мүмкіндік беретін жеткілікті дамыған интеллектке ие.
Сондықтан, мысалы, егер сол қолданушы МҚБЖ-не жаңа сұраумен қайта үндеу
жасаса, онда ол үшін сыртқы модель және рұқсат құқығы тексерілмейді, ал
егер сұраудың одан әрі анализі деректер жүйелік буферде болуы мүмкіндігін
көрсетсе, онда МҚБЖ деректерді өңдеуде тек 12 және12 қадамдарын орындайды.
Әрине нақты МҚБЖ-де сұрауды өту механизмі әлдеқайда күрделі, бірақ осы
қарапайымдатылған жүйе де нақты МҚБЖ қолдайтын сұрауларды өңдеу
механизмдері қиын және күрделі болу керектігін көрсетеді.
Мәліметтер банкі қолданушылары. Кез-келген бағдарламалы -
ұйымдастырылған-техникалық кешен сияқты мәліметтер банкі уақытта және
кеңістікте болады. Ол өзінің белгілі даму кезеңдеріне ие:
1. Жобалау.
2. Жүзеге асыру.
3. Іске қосу.
4. Жетілдіру және дамыту.
5. Толық қайта ұйымдастыру.
Өзінің өмір сүруінің әр кезеңдерінде мәліметтер банкісімен
қолданушының әр этаптары байланысты.
Қолданушылардың негізгі топтарын және мәліметтер банкісіндегі
қызметіндегі олардың ролін анықтайық:
Шекті қолданушылар. Бұл қолданушылардың негізгі тобы, олардың
қажеттіліктері бойынша мәліметтер банкі құрылады. Құрылатын мәліметтер банк
ерекшеліктеріне байланысты оның шекті қолданушыларының ортасы мәнді ерекше
болуы мүмкін. Бұл МҚ кейде қандай да бір ақпарат алу үшін үндеу жасайтын
кездейсоқ қолданушылар болуы мүмкін, не тұрақты қолданушылары болуы мүмкін.
Басты принцип шекті қолданушылардан есептеу техникасы және тіл құралдары
аймағынан қандай да бір талап етілмеу де.
Мәліметтер банкі администраторы. Бұл мәліметтер банкісін құрудың
бастапқы сатысында көптеген шекті қолданушылардың бір уақытта жұмыс жасау
тұрғысынан оның тиімді ұйымдастырылуына жауап беретін, іске қосу сатысында
көпқолданушылық режимде берілген ақпарат банкісінің дұрыс жұмысына жауап
беретін қолданушылар тобы. Даму және қайта ұйымдастыру сатысында бұл
қолданушылар тобы оның ағымдағы іске қосылуының тоқтауына және
өзгертулерсіз банкінің қайта ұйымдастырылу мүмкіндігі үшін жауап береді.
Қосымшалар администраторлары мен құрушылары. Қолданушылардың бұл тобы
мәліметтер банкін жобалау, құру және қайта ұйымдастыруда қызмет етеді.
Қосымшалар администраторы нақты қосымшаны немесе функционалді ішкі жүйеге
біріктірілген қосымшалар тобын құру кезінде құрушылардың жұмысын
реттейді.Нақты қосымша құрушылары нақты қосымша үшін қажет мәліметтер қоры
ақпаратының бөлігімен жұмыс жасайды.
Әр банкте қолданушылар түрі бөліне алмайды. Стол үсті МҚБЖ-ін қолданып
ақпараттық жүйелерді құру кезінде мәліметтер банкі администраторы,
қосымшалар администраторы және құрушы әдетте бір тұлғада болғанын білеміз.
Бірақта қазіргі кезеңдегі корпорацияда немесе үлкен фирмадағы бизнес-
процесстердің үлкен бөлігі немесе барлығын автоматтандыру үшін қолданылатын
күрделі корпоративті мәліметтер қорын құрғанда қосымша администраторлар
топтары және құрушылар бөлімдері болуы мүмүкін. Ең қиын міндет МҚ-ың
администратор тобына жүктелген. Оны толығырақ қарастырайық. МҚ
администратолар топ құрамында:
▪ жүйелік аналитиктер ;
▪ мәліметтер банкісіне қатысы бойынша сыртқы ақпараттық
қамтамасыздауды және мәліметтер қорын жобалаушылар;
▪ деректерді өңдеудің технологиялық процесстерін жобалаушылар;
▪ жүйелік және қолданбалы бағдарламашылар;
▪ техникалық қызмет көрсету бойынша мамандар және операторлар.
Мәліметтер қоры дегеніміз - бұл алдымен кестелер жиынтығы. Мәліметтер
қорына процедуралар және объектілер кіреді.
Кестені қандай да бір жиын атрибуттары бар екі өлшемді кесте ретінде
елестетуге болады. Кестенің аты идентификатор болады, ол арқылы оған
сілтеме жүреді. Кестенің бағандары сол немесе басқа объектілердің
сипаттамаларына сәйкес келеді, яғни өрістерге сәйкес келеді. Әрбір өріс
сақталған мәліметтердің аты мен типі арқылы сипатталады. Өрістің аты -
идентификатор. Ол әр түрлі программадағы мәліметтерді манипуляциялау үшін
қолданылады. Өрістің аты латын әрпімен жазылады. Өрістің типі мәліметтер
өрісінде сақталғандардың типін сипаттайды. Ол жол, сан, үлкен мәтіндер, әр
түрлі кескіндер болуы мүмкін.
Әрбір кестенің жолы берілген кестеде сипатталған объектілердің
біреуіне сәйкес келеді, оны жазба деп атайды және оның құрамына берілген
объектіні сипаттайтын барлық өрістердің мәні кіреді. Мәліметтер қорын
құрған кезде ақпараттардың қарама - қайшылықсыз болуын қамтамасыз ету
маңызды. Әдетте бұл әрбір жазбаның қайталанбауын қамтамасыз ететін кілттік
өрісті енгізумен іске асады. Кілттік өріс бір немесе бірнеше болуы мүмкін.
Өрістердің мәнін қолданушы өзі енгізеді және ол мәліметтер қорында
сақталады. Бұл өрістерден басқа кейбір жүйелерде есептелінетін өрістерді
енгізуге болады. Мұндай өрістердің мәнін қолданушы енгізбейді, ол автоматты
түрде басқа жазба өрістерінің мәні негізінде есептелінеді.
Кестемен жұмыс кезінде қолданушы немесе программа курсормен
жазбалардың бойымен жылжитын сияқты. Әрбір уақыт мезгілінде ағымдағы жазба
бар және онымен жұмыс жасалады. Мәліметтер қорын құратын және оларға
сұрауды өңдейтін мәліметтер қорын басқару жүйесі МҚБЖ. Дербес МҚБЖ бір
компьютерде орындалатын жеке мәліметтер қорын құруды қамтамасыз етеді.
Мәліметтер қоры - қоғамның қандай да бір саласындағы немесе оның
бөліміндегі нақты объектілер туралы мәліметтер жиынтығы.
Дербес МҚБЖ бір компьютерде орындалатын жеке мәліметтер қорын құруды
қамтамасыз етеді. Жалпы МҚБЖ "Клиент - Сервер" архитектурасымен жұмыс
істейтін ақпараттық жүйелерді құруды қамтамасыз етеді.
Мәліметтер қорын басқару жүйесінің тілдік құрылғыларының құрамына
мыналар жатады:
* Мәліметтерді сипаттау тілі - мәліметтердің логикалық құрылымын
сипаттауға арналған.
* Мәліметтерді игеру тілі - мәліметтерді енгізу, таңдау,
модификациялау операцияларын орындайды.
* SQL - құрылымды бағдарламалау сұраным тілі, мәліметтер құрылымын
басқаруға, игеруге және қашықтықтағы мәліметтер қорына енуге арналған
стандартты құрылғы.
Ақпараттық жүйелердің қазіргі кездегі формасы болып мәліметтер банкісі
саналады. Мәліметтер банкісінің құрамында мынадай қосылғыштар енеді:
- есептеу системасы;
- мәліметтер базасын басқару жүйесі (МББЖ);
- бір немесе бірнеше мәліметтер базасы (МБ);
- қолданбалы программалар жиынтығы.
МБ – сы ақпараттарды сақтауды қамтамасыз енеді және оларға
мәліметтерге ыңғайлы, тез баруға болады. МБ – дағы ақпараттар:
- қарама – қарсы, қайталықсыз;
- шамадан тыс.
- бір бүтінді болуы керек.
Мәліметтер базасын басқару жүйесі (МББЖ) – тілдік және программалық
құралдардың жиыны.МББЖ МБ – сын құруға, енгізуге және пайдалануға арналған.
Қолданылуына қарай МББЖ дербес және көп қолданбалы болып бөлінеді.
Дербес МББЖ бір компбютерде істейтін локальді МБ – сын құруды
қамтамасыз етеді.
Дербес МББЖ-не Paradox, d Base, FOX Pro, Access т.б. жатады.
Access 97 мен Access 2000 сонымен қатар көп қолданбалы МББЖ-лері
клиент - сервор архитектурасындағы ақпараттық жүйелер құруға арналған.
Көбірек белгілі, көп қолданбалы МББЖ – леріне Oracle, Informix, Sy Base,
Microsoft SQL Server, Inter Base жатады.
Қолданбалы программалар немесе қосымшалар МБ-дағы мәліметтерді өңдеуде
қызмет істейді. Осы қосымшалар арқылы МБ – мен жұмыс істеуге болғандықтан
бұларды МБ-ның қосымшалары деп те атайды.
DELPHI системасы тура мағынасында МББЖ болмағанымен, МББЖ-нің
көптеген мүмкіндіктері мен қамтиды.
DELPHI – дің өзінің кестелер форматы болмағасын, басқа МББЖ-нің,
мысалы, dBase, Paradox немесе InterBase – дың кестелер форматын
пайдаланғаны үшін DELPHI – ді МББЖ демейді. Бірақ бұл кемістік болывп
есептелмейді, себебі аталған форматтар өздерін жақсы көрсете алады. Оның
үстіне DELPHI – дің мүмкіндіктері мамандырылған МББЖ-ң мүмкіндіктерінен кем
емес, асып түспесе.
Мәліметтер базасы қолданбалы мәліметтер жүйесінде (мысалы, Сирена
немесе Экспрессивка – теміржол билеттерін сатц жүйелері) қолданылатын
мәліметтерден тұрады. Мәліметтердің қолданылуына байланысты базада келесі
негізгі моделі болады:
- иерархимиялық;
- желілік;
- объектілі – бағытталған.
Мәліметтердің иерархимиялық моделі ағаш түрінде болады. Бұл ұйымдасу
иерархимиялық ақпараттарды жинақтауда ыңғайлы, бірақ басқа логикалық
байланыстарда өте ыңғайысу күрделі болады.
Желілек модельдерде мәліметтер граф түрінде болады. Бұл модельдің
кемістігі – құрылымының қатаңдығы мен оның қолданылуының қиындығында.
Обьектілі – бағытталған модельде мәліметтер базасының жеке
жазылымдары обьект түрінде болады, Ірі МБ-құрғанда қолданылады.
Релециялық модельдің аты деген ағылшын сөзінен шыққан.1970 жылдары
ІВМ фирмасының қызметкері Эугар Кодд ойлап тапқан. Феляциялық МБ
байланыстар мен (қарым - қатынас) байланысты кестелер жипитығынан тұрады.
Реляциялық модельдің артықшылығы – оның қарапайымдылығында, құрылымының
иілгіштігінде, компьютерге енгізудегі ыңғайлылығында, теориялық
сипаттамасының болуында. Қазіргі МБ – ның көпшілігі дербес компьютерлерде
реляциялық болып табылады.
1.2 Мәліметтер қорының архитектуралары
Қосымшалар мен МБ –ның өзара орналасуына байланысты
- локальді МБ;
- алып (удаленные) МБ –сы айқындауға болады.
Локальді МБ – мен операциялау орындау үшін локальді қоспашалары
құрылып, пайдаланады. Ал алыс МБ – мен – клиент – серверлі
қосымшалар.
МБ – ның орналасуы қосымшалардың құрылымына біраз дәрежеде әсер етеді.
DELPHI – қосымша BDE (Borland Data base Engine) арқылы МБ – на шығады.
BDE мәліметтерге жол аша тын динамикалық кітапхана мен драйверлердің
жиынтығынан тұрады. DELPHI – қосымша жұмыс істеу үшін компбютерде BDE
орналасуы керек. Қосымша BDE арқылы мәліметтер базасына сұраныс беріп, кері
қарай керек мәліметтерді алады.
Локальді МБ – сы қосылыс бар компьютерде орналасады. Бұл жағдайда
ақпараттық жүйе локальді архитектураға не деп атайды. (1 – сурет).
1 – сурет Локальді архитектура
Локальді МБ – сын пайдаланған да желіде көп пайдалануға ұйымдастыруға
болады.
Мұндай вариантты файл - сервер архитектурасы деп атайды.
Алыс МБ – сы компьютер – сервердің желісінде орналасады, ал қосымша
осы МБ – ның жолоданушы компьютеріндегі жұмысын қамтамасыз етеді. Бұл
жағдайда клиент - сервир архитектурасымен қатынасты боламыз. Ақпараттық
система екі біртекті емес екі бөлікке – сервер мен МБ – ң клиентіне
бөлінеді. Клиент – қолданушының қосымшасы.
Клиент – сервер архитектурасын іске асыру үшін әдетте көп
пайдаланатын МББЖ – сі, мысалы, Oracle немесе Microsoft SQL Server
қолданылады. Мұндай МББЖ үлкен кәсіпорындарда пайдаланылады.
1.3 Реляциялық мәліметтер базасы.
Реляциялық МБ – сы өзара байланысты кестелерден тұрады. Әр бір кесте
бір типтегі объекті туралы мәліметтерден тұрады, ал барлық кестелер бірігіп
МБ – сын құрайды. МБ – сын құрайтын кестелер қатты дискінің каталогінде
(папка) болады. Кестелер файлдарда сақталады да, бөлек құжатқа ұқсайды
немесе электронды кестелер (кестелік процесор Microsoft Excel) сияқты.
Кестелерді көшіруге, ығыстыруға, Windows. Проводник арқылы болады. МБ – ң
кестелері көп пайдаланғыш болғандықтан бірнеше қосымшалар мен бір мезгілде
қолдануға болады.
Бір кесте үшін мәліметтер индекстер, кілттер т.б. құрайтын бірнеше
файлдар құрастырылады. Файлдардың бастысы болып мәліметтерден тұратын файл
есептеледі, бұл файлдың атын кестеге береді. Кейбір мағынада кесте мен оның
бас файлы синоним болады. Кестені таңдағанда оның бас файлы алынады: d base
кестесі үшін – файл DBF кеңейтушімен, Paradox кестесі үшін – файл DB’
кеңейтумен. Кестенінің басқа файлдарының аттары автоматты түрде беріледі:
кестенің атымен бірдей болады:
МБ – ның әрбір кестесі жол мен бағаннан тұрады. Кестенің жасы жазба,
бағаны - өрыс деп алады.
4 – сурет. Мәліметтер базасы кестесі.
Кесте құрудағы ерекшеліктер нақты МББЖ – ны жақсы байланысты. Мысалы,
d Вase локальді кестесі және Inter Base сервер кестесінде автоинкяментті
типті өріс жоқ,, d Вase кестесінде кілт анықталмайды. Мұндай ерекшеліктер
кестенің форматын таңдау ескеріп отыру керек, себебі тек қана МБ – сын
құруда ғана емес, оның қосымшасын құруда да әсер ететді. Алайда,
кестелердің айырмашылықтарына байланыссыз, МБ – сын енгізу мен құрудың
жалпы ережелері мен тәртіптері бар.
Кестенің негізінде оның өрістерінің сипаттамасы жатады, әрбір кестенің
ең болмағанда бір өрісі болуы керек. Кесте құрылымының ұғымы кең мағынада,
оған:
- өрістер сипаттамасы;
- кілт;
- индекстер;
- өрістер мәніне шектеу;
- кестелер арасындағы сілтеме шектеулер;
- парольдар кіреді.
Кестелермен жалпы мынадай операциялар орындауға болады: - құру
(құрылым анықтау);
- құрылым өзгерту;
- атын өзгерту;
- алып тастау (өшіру)
Кесте құрғанда оның құрылымы мен оны беріледі. Дискіде сақталғанда
барлық керек файлдар құрылады, олардың аты кестемен аттас.
Кестенің құрылымы өзгергенде өрістердің аты мен сипаттамасы өзгереді,
кілттің құрамы мен аты, индексі, шектеулер де өзгереді.
Ат қойғанда кесте де, оның файлы да жаңа атқа ие болады. Ол үшін
сәйкес программалар (утилитттер) қолданылады. Мысалы, Data base немесе Data
Pump.
Дискіден кестені өшірілген оның барлық файлы да құрады. Кестені
өшіруді кез келген программа арқылы орындауға болады. (Проводник Windows).
Кілт өрістер комбинациясынан тұрады, мәліметтер кестеден жазбаларды
айтқанды. Жәй кілт бір өрістен тұрады, ал құрама – бірнеше өрістен. Кілт
құрылған өрістер кілтті деп аталады. Кестеде тек қана бір кілт болады.
Кілт:
- кесте жазбаларының жазбаларының бір текті идентификациясын;
- МБ – ның сұранысының орындалуын тездетуді;
- МБ – ның жеке кестелерінің арасындағы байланысты;
- бүтін сілтеме, шектеуін пайдалануды қамтамасыз етеді.
Индекс кілті сияқты кестенің өрісі бойынша құрылады. Ол өрістің
құрамасының мәндерінің қайталануына мүмкіндік береді. Кілттен айырмашылығы
негізінен осы болады. Индекс құрылған өрістер индексті өрістер деп аталады.
Жәй индекс бір өрістен тұрады, ал құралас индекстер бірнеше өрістен тұрады.
Индестерге құралғанында ат қойылады. Индекстің құрылуы кестенің
индекстелінуі деп аталады.
Индексті қолдану:
- мәліметтерді іздеудің жылдамдығын арттыруда;
- жазбаларды сұрыптауды;
- МБ – ның жеке кестелерімен байланысты қондыруға;
- бүтін сілтеме шектеуін пайдалануды қамтамасыз етеді. Сұрыптау
жазбаларды өріс бойынша реттелуін көрсетеді немесе жазбаларды мәндерінің
өсу не кему тәртібіне қарай өріс топтары бойынша реттелуін көрсетеді.
Индекс кестелерді индексті өріс бойынша сұрыптау үшін қызмет етеді деуге
болады. Жеке жағдайда, DELPHI –де Table жиынтығы жазбаларын тек қана
индексті өрістер бойынша сұрыптауға болады. Query жиынтығын SQL құралдары
арқылы кез келген өрістер бойынша сұрыптауға болады.
Бір кесте үшін бірнеше индекс құруға болады. Әр бір уақыт моментінде
индекстердің біреуін ағымды, яғни белсенді қылуға болады. Кестен бірнеше
индексті болғанымен де ағымдары индексі болмауы мүмкін. Ағымдағы индекс
жазбаларды іздеу мен сұрыптау кезінде, Table жиынтықты. Кілттік өрістер
әдетте автоматты түрде индекстеледі. Paradox, кестелерінде кілт бас кілт
болып есептеледі де, ат қойылмайды. Ал d Base кестелерінде, кілт
құрылмайды, оның ролін индекстердің бірі орындайды.
Берілген кестелерге жол ашудың (доступ) келесі әдістері бар
- тізбекті;
- тура;
- индексті – тізбекті.
Тізбекі әдісте кестелердің барлық жазбалары біртіндеп қаралады. Бұл
әдіс аса тиімсіз, себебі ізденіске көп уақыт кетеді. Сондықтан бұл әдісті
шығын кестелерге қолданған тиімді.
Тура әдісте керек жазбаны кестеден кілт немесе индекс арқылы таңдайды.
Индексті – тізбекті әдіс тізбекті және тура әдістің элементтерін
қосады. Бұл метоз өрістер бойынша құрылған индекс болған жағдайда
орындалады.
Көрсетілген әдістер МББЖ – де орындалады және арнаулы программалауды
қажет қалмайды.
Құрушы (разработчик) МБ – ның тиісті құрылымын анықтау керек, осы
жағдайда – кілттер мен индекстерді. Егер өрістер үшін индекс құрылса, онда
осы өрістердің жазбалары ізделгенде автоматты түрде индексті – тізбекті
әдіс қолданылады, кері жағдайда тізбекті әдіс.
1.4 Мәліметтер базасын жобалау
Реляциялық МБ – сын жобалау негізінен алғанда мәліметтердің құрылымын
құрастыруға арналған, яғни кестелердің құрылысын және олардың байланысын
анықтайды.
Оны үстіне құрылым эффектілі және төмендеуіне қамтамасыз етуші керек:
- мәліметтерге тез жол ашу;
- мәліметтерді қайталамайды;
- мәліметтердің біртұтастығы.
МБ – ның құрылымын жобалауды логикалық жобалау деп те атайды
(логикалық деңгейдегі жобалау).
Мәліметтердің құрылымын жобалауда негізгі үш жағы бар:
- Бір кестенің айналасында шығарылатын есептің объектілері туралы
мәліметтер жинау және өзара байланысты кестелерге бөлу қалыпты жағдай
нгізінде бөлу;
- Берілген мәліметтердің типін және өзара байланысын анықтау.
Мәліметтерді өңдеудің талаптарын белгілеу, кейін CASE құралдары арқылы алу.
- Ережелер мен нұсқалардың жиынтығының негізінде жүйелік анализ
қорытындысымен мәліметтерді құрылыстыру.
Жобалауды классикалық әдістен орындауға болады. Ол кезде құрушы
жүйелердің объектісін анықтап, жинайды, оларды сипаттайды, содан кейін
қолмен (вручную) сұраған талабы келтіреді. Одан басқа, жобалау үшін CASE
жүйені пайдалануға да болады.
1.5 Мәліметтер базасын қалыпқа келтіру
МБ – бұл МБ – ғы ақпараттардың шамадан тыс болуын төмендететін
процесс. Қалыптастыру әдісі мәліметтер моделінің өте қиын реляциялық
теориясына негізделген.
Қалыптастырудың негізгі ерекшеліктеріін қарастырамыз.
МБ – сын құрылымын құрғанда келесі проблемалар тууы мүмкін:
- мәліметтердің шамадан тыс болуы;
- аномациялар.
Мәліметтердің шамадан тыс болуын мәліметтердің қосарлануы
(дублирование) деп түсіндіріледі. Қосарланудың жәй және шамадан тыс екі
түрі бар.
Операциялар орындау кезіндегі қосарлану әртүрлі аномацияларды
тудырады: Аномациялар: өшірілу, жаңарту, кіргізу (ввоз) болып бөлінеді.
Жәй қосарлану табиғи және жиі кездеседі. Мысалы, телевон анықтамасының
тізімінде бірнеше адамның телефон нөмірі бірдей болуы мүмкін егер олар бір
кафедра істесе. Бір ңөмір бірнеше рет қосарланады, бірақ әр қызметкер үшін
жеке болып есептеледі. Егер қосарланды деп бір нөмірді алып тастаса, онда
бір қызметкердің ата – жөні өшіп қалады. Сонда бұл жерде өшіру аномациясы
болады.
Кестеге жаңа жол кіргізгенде (енгізгенде) оның өрістері үшін мүмкін.
Бұл жағдайды енгізу анатомиясы деп атайды. Мысалы, шамалар берілген
диапозонға сыймайды немесе міндетті түрде толтырылатын өрістің мәндері
берілмеуі мүмкін.
Шамадан тыс қосарлануда боллуы мүмкін. Мысалы, телефондар тізімінде
қызметкерлер отыратын бөлмелердің көшірілері болсын дейік. Оның үстіне тек
тізімде бірінші тұрған адамның телефон көмірі көрсетілген де, қалғандарында
бос орын тұрсын. Сонда практикада бос орынның кодировкасы жеке кестенің
ерекшелігіне байланысты болады.
Бос орынды Null мәнімен белгілейді.
Қалыпты формалар әдісін қолданып МБ – сын жобадалау процесі
интерциялық (қадамды) және белгелі қатынастар ережесіне байланысты
тізбектеліп бір формадан екінші қалыпты формаларға көшу болыа табылады.
Қалыпты формалардың келесі тізбектері болады:
• бірінші қалыпты болады;
• екінші қалыпты форма;
• үшінші қалыпты форма;
• күшейтілген үшінші қалыпты форма, немесе Бойс – Коддқаоыпты
формасы;
• төртінші қалыпты форма;
• бесінші қалыпты форма.
Жобалау МБ – да болатын барлық объектілердің анықтаудан, осы
объектілердің атрибуттарын (сипаттамаларын) айқындаудан басталуы керек.
Барлық объектілердің атрибуттары брі таблицаға кіргізіледі. Содан кейін бұл
таблица біріншіден, қалыпты формаға келтіріледі. Практикада әдетте бірінші
үш алғашқы форма қолданылады.
Мысал ретінде футбол чемпионаттарының ақпараттарын сақтаудың МБ – сын
жобалауды қарастырайық. Ойындар болатын күндер, ұрғап голдар туралы
ақпараттарды сақтау керек. Алдымен осмы мәліметтерді бір кестеге біріктіру
керек, оның құрылымы мынадай
• ойын болатын күндер;
• командалар иелері;
• қонақтар командалары;
• гол соққан ойыншы;
• команда белгісі;
• уақыт.
Команда туралы мәліметте: аты, қаласы және жаттықтырушының аты – жөні
көрсетіледі. Гол соққан ойыншының фамилиясы көрсетіледі де, оның қай
командадан екені белгіленеді, мысалы,
Х – хозяйндер командасы,.
Г – қонақтар командасы.Уақытты көрсеткенде минутқа дейін көрсетіледі.
Көрсетілген таблица қарапайым құрылымнан тұрады. Практикада мұндай
кестелерде команда құрамдары, арбитрлар ойынның басталу уақыты, көрермендер
санын, ереже бұзулар, алмастырулар, лйыншыларды шығару, т.б. мәліметтер
болады. Кестенің құрылымында тек өрістердің аттары көрсетілген, себебі
өрістердің түрі мен ойыншы бұл этапта онша керек емес.
Осылай құрылған кестені бір кестелі МБ – сы деп қарастыруға болады.
Мұның негізгі келешегіне мәліметтердің шамадан тыс көптігінде. Себебі
әрбюір гол соққан ойыншы үшін ойынның күні және команда иелері мен қонақтар
мәліметтері көрсетілген. Мәліметтердің қосарлаушы аномалияға әкеледі,
сонымен қатар базаның өлшемі едәуір ұлғаяды. Осы мысалда МБ – сын жобалау
қолмен (вручную) жүргізіледі. Мұндай жобалауды шағын МБ – сын жобалауда
қолдануға болады.
Модельдік подход – автоматтандырылған жобалауда ЭАЖ-ді автоматты
ақпаратты техникада перспективтік қорда пайда болады. Бұл модельдік
подходты ақпараттық технология сияқты қарастырады,
автоматтандырылған жобалау ЭАЖ-де автоматтанған барлық процессі басқару
немесе жобалау болсын, ақпараттық технологияның контурының қажет
болғанын қалайды.
Модельдік подходттың негізі болып басқару білімін қадағалау: жалпы
матиматикалық модельден бастап алгоритмдік модельді функционалдық есептеуді
басқару.
Жалпы матиматикалық модельді басқару негізі болып табылады, бағыттық
және критерилік функциясын басқаруды есептеу объекті басқаруға шектеу
қояды. Қайта жобалауды талдау қортындысы (ПА) жалпы модель басқаруы (ЧММУ)
объектісі, жеке есептемелерді басқару және оның жобалау уақыты бейнеленеді:
техникалық жобалау (ТП) өзіне концептуалдықты қосады (КП) және логикалық
жобалау (ЛП). Концептуалдық жобалау жеке модельден басқаруды құруды
құрамындағы бейнені жобалауды автоматтандыру жүесі, логикалық жобалаудың
алгоритмдік модельді аяқтап, жүедегі есепті басқарады. Физикалық жобалау
(ФП) жұмыс жобалауын (РП) прогаммалық аппараттық реаляциялық ақпаратты
технологияда ЭАЖ береді.
Мынандай қортынды ақпараттық технологияның әдістері мен процесстерін
реаляциялық түрде пайда болады.Физикалық кезеңде автоматтандырылған жобалау
ЭАЖ жобалауды өндіру АРМ көмегімен қосылады. Компьтерді қосу кезінде қорды
программамен қамтамасыз етеді.
Жалпы матиматикалық модель басқару объектісін қорды өндіруге модельдік
құрал аумағы (МПО) болып табылады, функционалдық есептемелердің бейнесі
(КФ3) басқарылады. Жалпы модельде белгіленгендей басқару жеке модель бөлек
функционалдық есеппен қарастырады, қайта жобалауды талдау негізгі
қортындыыс болып саналады. Концептуалдық жобалау жеке модельді басқару
тұрғысынан пайда болды. Концептуалдық модель жүесі логикалық жобалау
процессінде ақпараттық процестегі модельдің (МИП) және есепті шығару моделі
(МП3), және алгоритмдік модельде пайда болады. Қортындылай келе логикалық
кезеңді жобалау алгоритмді (А) өңдеу болып табылады. Сандық есептерді шешу
(В3), берілген мәліметтер деңгейінде функционалдық бейнесі көрсетіледі.
Физикалық жобалау жұмыс жобалауын докуметтер арқылы қортындылайды.
Корсетілген модельдік подход автоматтандыру жобалуын кәсіпорын жүйесін
басқару технологиялық жобалауда өз орнын тапты, Батыста бұндай технология
CASE-технологиясы деп аталады.
CASE – технологиясы жауапты қиындықтарды шешу болып табылады,
компьютерлік жүйені өндіру және өңдеу пайда болып көптеген жобалаудың
үлгерімдігін ескере отырып, программалық тесттеуді ұйымдастыруды тез өзара
тапсыруға ұмтылу. Бірақ олар өндірушілерге керекті ақпаратқа қатысады,
коммерциялық құпияны адал түрде шешеді. Осының салдарынан жобаның уақыты
созылып және құрылған программалық-ақпараттық комплексінің жұмысы
кәсіпорынға жауаптылығы өзгере бастайды. Басқа да подходты қолданып,
компьютерлік комплекс өндіріліп және шығарылады, эксплутацияны қысқа
мерзімде кәсіптік фирманың тапсырушымен толық қарым –қатынасы кезінде пайда
болады. Бұл өндірілген комплексті құруға, және керекті документтің
болмауынан, персоналды оқыту және көптеген жасалмаған жұмыстар, әсіресе
программалық қамтуда, комплексті эксплутациялау толық қарым-қатынас
өндірілген және шығарылған қосымша шығынын толықтырып төлемдер мен қайта
өңдеуді енгізеді. Берілген тығырықты ситуацияны шешу CASE – технологиясы
арқылы жобалауды ұстанып, технологияны таңдап, архитектурасы мен
программалық жазылуын қамтамасыз етеді. CASE (Computed Aided Software
Engineering ) жүйесі программалық конструкторды компьютер көмегі арқылы
шешеді. Өндірістің көмегімен кәсіптік аймақты белгілеп оған кіретін
объектінің және объектілер арасындағы байланысты көрсетеді. Осының
салдарынан модель құрылады, негізгі жүйенің құрамын баяндап олардың
арасындағы қаржылық ағымдар және басқа документтер пайда болды. Жазылу
кезінде жобаның электрондық түрі қалыптасып, ол жазылып оперативті түрде
барлық қатысушыларға жұмыс документі ретінде беріледі.
Жобаны құру кезінде келесі бөлімдер көрсетіледі :
Талап етуді құру, өңдеуді және нұсқалы таңдап тұжырымдық жүйені жасау;
Қайта өңдеу және технологиялық шешімді жүйеге беру;
Эскизді және технологиялық жобаларды жүйе архитектурасымен барлық
компонент арқылы беру ;
Жұмыс жобасы, өңдеу мен программаны дайындауды қалыптастырады ;
Мәліметтер қорының құрылымын баяндайды, документацияны құру
технологиясының құрылуы өңдеуге құруға арналады.
Іс-әрекетке енгізу, жүйені тестеу, ақпараттық құралды енгізу және
қондыру, мәліметтер қорын енгізу, персоналды оқыту.
Жүйелік өндірістерді ұстану және өзгерту ақпараттың құрамы.
CASE – технологиясы интегралдық тәжірибе және жаңа мүмкіндіктерді
пайдаланып өндірушілер компьютерлік жүйеде құрылады. Бұл процестің
бастамасы компилятормен интерпритатор алгоритмдік тілде, әдістер мен
генерациялық есептеу құралы. Ақпаратпен алмасу кәсіпорын жобалауды
басқаруды қолдау әрекетін өндіру. Құралдық жазылуды тұжырымдау жобалауын
модельдерді жүйелік жобалауда, барлық техникалық кезеңді қолдауды, олардың
документімен және қалыптасқан жұмысты өндіру топтарын тапсырушы үшін,
орындаушы жағынан көрсетіледі.
Қазіргі кезде CASE – жүйесінің көптеген жағдайда жобалауды өңдеу үшін
пайда болады. Оның ішінде тек графиктік көріністер функциясының ақпарат
ағымы олардың арасындағы басқа автоматтандырылған процесті мәліметтер қоры
және басқа программалық немесе олардың бөлігі құралады.
CASE – технологиясы негізінде процесс функциясының бөлек элементін
жүйе және ақпарат ағымы арқылы пайда болады. Әртүрлі жұмыс орны
технологиялық модель жазылады, ақпаратты өндіріп жазылу болып саналады.
Мехамодульді орнықтырып әртүрлі модульге енгізулер қабылдап, оны басқа
модульдермен байланыстырады. Жүйелік модульақпаратты беру қызметін
атқарады, басқа модуль функциясыменбасқарылады. Өздерінің арасындағы
байланыс функционалдық блогы механизм арқылы енгізіп, олардың қарым-
қатынасын толық модуль жүйесін құрайды, олар қағазда кәсіптік және жауап
алу керек.
Ақпарат ағымын суреттеп көптеген CASE – жүйесін өндіру көмегімен ER-
модулі (Entiti – Relationsip). Бұндай модельдің орны және абстрактолы
операцияны CASE - әдісі, CASE –технологиясының кең көлемде қолданыла алады.
CASE – жүйесі, Ресей иеңгерушілері, CASE - әдісін қабылдап, өздерінің
құралдық әдістерін суреттеп ER – моделін мәлімет қорында жасайды.
ER – моделін CASE – жүйесінде тексеріп керекті программаны әртүрлі
кезеңде жобалау қатені көрсету сапалы емес модельдік мәліметтер қорын
суреттеп программасын түзетіп керекті кезеңде қиындықтарды және керекті
материалдық шығындарды көрсетеді.
Әдістер мен ER – моделі суреттеліп графиктік көрініс пайда болады
және ақпарат ағымы сөздік жобалауы өзімен қоса жүйелік қатысу байланысы
және функционалдық ақпарат болып табылады. Жүйелік жобалаушы суреттеу үшін
пайдаланып өзінің объектісінің атрибуттарын, сөздікте бар болуы тиіс.
Ақпарат сөздігі жазылып және документациялау жобасы өзгерілуі мүмкін.
CASE – технологиясының құралы ER – моделі негізінде
диологтың процедуралар арқылы әдістерді енгізіп
мәліметтерді және жобалауды тестік және тәжірибелік эксплутация арқылы
суреттеу.
Бұл құрал болашақта өзгерістер енгізіліп, жобалауда көрсетіледі.
Негізгі пайдасы CASE – технологиясы : өндірістің жоғарлауы еңбек
програмистердің қаншалықты мүмкіншілігін орнықтырып жобалауда
администрациялау қатенің программалық қамтуды түпкі пайдаланушының
персоналды оқытуды жеделдету және программалық қамтуды пайдаланушылық
программаны жаңартып отырады.
Ресейде ең әйгілі қазіргі уақытта CASE – жүйесі Oracle МҚБЖ болып
табылады. Оның негізінде CASE - әдісі жүйелі жобалау үстіден-астыға -
жалпы шешімді жіктеуге өтеді. Oracle кезеңінде келесі түрде беріледі :
• Стратегияның болуы ;
• Талдау объектісі;
• Жобалау;
• Реализация ;
• өндіру.
• ER – моделі талдау кезеңінде объектісін, МҚБЖ-де жобалау кезеңін
құрады.
• CASE – жүйесі Oracle құралдар әдісінен тұрады Oracle*Dictionary,
CASE * Generator.
Компьютерлік құралды ұстану процесі жобалау тез арада дамиды,
өндірістің еңбек өнімділігі жоғарлап програмитермен жобалаушылар,
өнімдерінің сапалы болуы күтіледі.
Автоматтандырылған ақпараттық технологияның есебі функция аумағында
бухгалтерлік есепті толықтай регламенттеуді автоматтандыруды алу мәліметтер
үшін қажет синтетикалық және аналитикалық есеп, бухгалтерлік және
синтетикалық есепті, мәліметті, керекті өндіруді қолдануға шешім қабылдау,
сондай-ақ жүйелік бақылауды өндіру процесін есептеу мүмкіндігі бар.
Ақпараттық технологияны автоматтандыру үшін ең алдымен мынаны түсіну
қажет. Адам – машина жүйесі мәліметтер қорында логикалық есептеу жүйесін
және басқа да заманға сай әдістерді техникалық автоматтандырылған
функциясын бухгалтерлік есеп жүйесінде қамтамасыз етеді. Есептеу мазмұны
болып АЖ бухгалтерлік есепті орындап кәсіпорынның структуралық техникамен
программалық байланысты локалдік есептеу тараптарында жүргізіледі. Есеп
типтік негізінде пайда болып, нормативтік актілер, яғни бас бухгалтердің
құрамы бухгалтерлік есеп және баланс іс қағаздарын жазып, есеп туралы
жоспар құрады. Осымен қатар ұлттық элемент әдісі болып, ақпаратты есептеу
қосылады. Бірақ, пайдаланушы жүзінде құрылады. Кәсіпорынның
автоматтандырылған есеп өзіне қажетті талаптар қояды :
• сапасының жоғарлауы, ақпараттық басқару ақпаратын өндіріс
жүзінде құру бұл автоматтандырылған функция есебін талдау,
жылдық және периодтық есепті құру ;
• есептеу сапасының жоғарлауы көрсетілген аналитикалық және
оперативтік мәліметтерді тиімді әдісі мен жұмысты жүзеге
асырады ;
• кәсіпорынның есебінің жақсаруы және оның еңбек күшінің төмендеуі
автоматтандырылған есепті функциялық өндірістің жоғарлауы еңбек
жұмысының есебіне әсерін тигізуді.
Функционалдық есептер құрамына өндіруші мүмкіншілігін заманға сай
әдістерді автоматтандыру ақпараттық есепті өндіруге және автоматтандырылған
ақпараттық технологияның принциптер жүзінде дамыту. Есепті
рационализациялау, жүйелік, бүтіндік, автоматтандырылған ақпараттық
технологияны қоршаған ортаға адаптациялау, интеграциялық мәлімет, банктік
мекемелердің массивы, іс қағаздарды автоматтандыру.
Автоматтандырылған ақпаратты технологияны есептеу келесі түрге
бөлінеді : 1. Еңбек және төлем ақы есебі :
• кадрлар мен мәліметтер қорын есептеу ;
• документтер мен еңбек өнімділігін есептеу ;
• төлем ақыны мәліметтер қорында есеппен цех және кәсіпорынды
түгел есептеу ;
• есептеу операциясын еңбек ақыны төлеу есебі ;
• шығындар объектісін колькуляциялау ;
• шығатын документтерді есептеу.
2. Негізгі құралдар есебі:
- инвентарлы карточкалар және басқа документтердің негізгі құралдар
есебі ;
- негізгі құралдарды бағалау есебі.
3. Материалдық құндылықтар есебі :
- материалдық құндылықтардың документтердің есебі ;
- колькуляциялық есеп арқылы материалдық құндылықтың шығындардың
есебі.
4. Кәсіпорында автотранспорт жұмысын есептеу ;
5. Ақшалай қаражаттың есебі :
- ақпаратты өңдеуді кассалық операция есебі ;
- ақпараттық өңдеуді банктік операциялар есебі ;
- өндірушілер мен тасымалдаушының операциялар есебі.
6. Өзіндік құнды колькуляциялауды өндіру есебі :
- өндіріс есебі ;
- жеке өнім шығындарын есептеу массиві ;
- бухгалтерлік есептің шотын жабу ;
7. Ақпараттың өңделіу синтетикалық және аналитикалық есебі :
- бас кітаптың және шахматты алу ;
- балансты өндіру ;
- статистикалық есеп және бухгалтерлік форманы құру.
Өндіріс процесі шығындар заттай ғана емес, сонымен қатар таза еңбек
ақымен байланысты. Еңбек - өндіріс процесінің қажетті элементі болып
табылады. Оның өндірісінің жоғарлауы өндіріс эффектілігінің өсімі, оның
көлемі адам-сағат жұмысымен есептеледі.
Еңбек және төлем ақы есебі орындалған жұмыс, тракторист пен машинистің
жұмысы, орындалған жұмыстың қағазы, төлемақыны жұмысшыларға есептеп бөлу
арқылы есептеледі.
Еңбек ақының жалпы сомасын есептеу үшін өндірісті сомалар және ұсталып
алынатын қалдықты есептейді.
Есеп және төлем ведомісті деп – мәліметтерді жалпылап төлемге дайын
ақыны төлеу.
Еңбек және төлемақы есебі – бухгалтерлік есептің маңызды аумағы болып
табылады. Бұл есеп көпэлементті болып келеді :
жұмысшының еңбекақы төлемін фиксирланған оклад немесе сағаттық тариф
ставкасы есептейді ;
• автокөлік жүргізушілеріне еңбекақы төлемі ;
• қосымша еңбек құнның сомасын есептеу ;
• өндіріс шығынына қарай еңбекақыны бөлу есебі ;
• машинограммаға баспа беру есебі ;
Барлық жұмысшыларға есеп жүргізілгеннен кейін, негізгі менюдің
сервистік операциясы және архив функциясын таңдау қажет. Сонымен қатар ПК
жадында барлық мәліметтерді архивке сақтап, ағымдағы айдың қорын барлығына
белгілеп 1 ай операциясының соңы деп белгілейді.
Экономикалық ақпараттық жүйелерді жобалау кезінде автоматтандырылған
техникалық документацияларды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz