Криминологияның даму тарихы мен қалыптасуы
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 Криминологияның даму тарихының жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... 4
2 Криминологияның Қазақстанда ғылым ретінде дамуы ... ... ... ... ... ... ... ..7
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 Криминологияның даму тарихының жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... 4
2 Криминологияның Қазақстанда ғылым ретінде дамуы ... ... ... ... ... ... ... ..7
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
КІРІСПЕ
Криминогияның даму тарихы жайлы айтпас бұрын алдымен, криминология туралы түсінікке тоқтап кеткен жөн. Криминология дегеніміз – қылмыстану туралы ғылым. Егер сөзбе - сөз ұғынсақ криминология дегенiмiз кылмыскерлiк жайындағы iлiм, ол мына сөздерден құралған (Crimen-қылмыс, logos – ілім). Бiрақ криминоло¬гия ғылымының нақты мазмұны едәуiр күрделi әpi көп аспектiлi. Ол жекелеген кылмыстардың ғана емес, жаппай кылмыстық әрекет ретiндегi қылмыскерліктің де заңдылығын зерттейдi.
Қазіргі кезде осы сала жан – жақты зерттеліп келе жатыр. Қылмыстық құқық, азаматтық құқық сияқты құқық салаларымен қатар бір қалыпта дамып, оқытылып жатыр.
Криминология - қылмыскерлiк социологиясы және зерт¬теушiнi социологиялық даярлау базалық болуы тиiс. Осыған бай¬ланысты бiрқатар мемлекеттерде криминологияны заңгерлер емес, болашақ социологтер өтеді.Криминология – заң ғылымы және мамандарды заңдық да¬ярлау базалық болуы тиiс. Оған мынадай аргументтер келтiрiлген: қылмыстың шекарасын заң белгiлейдi, қылмыскерлiкпен оның барлық аспектiсiнде күресудi заң құқық бұзушылыктың басқа түрлерiмен және өзге де келеңсiз әлеуметтiк ауытқулармен са¬лыстырғанда өте мұқият реттейдi. Ресейде, Батыс Еуропаның бiрқатар мемлекеттерiнде крими¬нологияны заң факультеттерiнде өтедi. Тиiсiнше, криминология, заң мамандықтарының бiрi ретiнде қаралады. Бұл ретте, криминолог, басқа маман-заңгерлерге қарағанда социологияны, әлеуметтiк психологияны жақсы бiлуге тиiс деген ұғым бар. Басқа сөзбен айтқанда, криминология әлеуметтiк-құкықтық ғылым деп саналады.
1991 жылы криминологтер Криминологиялық қауымдастық құрды, бұл - заңды тұлға болып табылатын epiктi, өзiн-өзi басқа¬ратын қоғамдық бiрлестiк. Оның жұмысының негiзгi нысандары: семинарлар мен конференциялар өткiзу, арнайы әдебиет шыға¬py, криминологиялық сараптама жургiзу, заң жобаларын жасауға қатысу, зерттеулер ұйымдастыру, тиісті мамандармен халықаралық байланыстар орнату.
Қазақстан криминалистерiне тән қасиет - қылмыскерлiктi шетелдiк және халықаралық зерттеуге қатты ыкылас қою. Кри¬минология жөнiндегi көптеген еңбектер орыс тiлiне аударылды, ал отандық ғалымдардың еңбектерi шет елдерде басылып шығуда.
Криминогияның даму тарихы жайлы айтпас бұрын алдымен, криминология туралы түсінікке тоқтап кеткен жөн. Криминология дегеніміз – қылмыстану туралы ғылым. Егер сөзбе - сөз ұғынсақ криминология дегенiмiз кылмыскерлiк жайындағы iлiм, ол мына сөздерден құралған (Crimen-қылмыс, logos – ілім). Бiрақ криминоло¬гия ғылымының нақты мазмұны едәуiр күрделi әpi көп аспектiлi. Ол жекелеген кылмыстардың ғана емес, жаппай кылмыстық әрекет ретiндегi қылмыскерліктің де заңдылығын зерттейдi.
Қазіргі кезде осы сала жан – жақты зерттеліп келе жатыр. Қылмыстық құқық, азаматтық құқық сияқты құқық салаларымен қатар бір қалыпта дамып, оқытылып жатыр.
Криминология - қылмыскерлiк социологиясы және зерт¬теушiнi социологиялық даярлау базалық болуы тиiс. Осыған бай¬ланысты бiрқатар мемлекеттерде криминологияны заңгерлер емес, болашақ социологтер өтеді.Криминология – заң ғылымы және мамандарды заңдық да¬ярлау базалық болуы тиiс. Оған мынадай аргументтер келтiрiлген: қылмыстың шекарасын заң белгiлейдi, қылмыскерлiкпен оның барлық аспектiсiнде күресудi заң құқық бұзушылыктың басқа түрлерiмен және өзге де келеңсiз әлеуметтiк ауытқулармен са¬лыстырғанда өте мұқият реттейдi. Ресейде, Батыс Еуропаның бiрқатар мемлекеттерiнде крими¬нологияны заң факультеттерiнде өтедi. Тиiсiнше, криминология, заң мамандықтарының бiрi ретiнде қаралады. Бұл ретте, криминолог, басқа маман-заңгерлерге қарағанда социологияны, әлеуметтiк психологияны жақсы бiлуге тиiс деген ұғым бар. Басқа сөзбен айтқанда, криминология әлеуметтiк-құкықтық ғылым деп саналады.
1991 жылы криминологтер Криминологиялық қауымдастық құрды, бұл - заңды тұлға болып табылатын epiктi, өзiн-өзi басқа¬ратын қоғамдық бiрлестiк. Оның жұмысының негiзгi нысандары: семинарлар мен конференциялар өткiзу, арнайы әдебиет шыға¬py, криминологиялық сараптама жургiзу, заң жобаларын жасауға қатысу, зерттеулер ұйымдастыру, тиісті мамандармен халықаралық байланыстар орнату.
Қазақстан криминалистерiне тән қасиет - қылмыскерлiктi шетелдiк және халықаралық зерттеуге қатты ыкылас қою. Кри¬минология жөнiндегi көптеген еңбектер орыс тiлiне аударылды, ал отандық ғалымдардың еңбектерi шет елдерде басылып шығуда.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Криминология. Алауханов Е.О. – Алматы. 2005 – 192 б.
2. Қылмыснама. Олжабаев Б.Х., Қабдуллин Б.Т. – Павлодар. 2006 – 45 б.
1. Криминология. Алауханов Е.О. – Алматы. 2005 – 192 б.
2. Қылмыснама. Олжабаев Б.Х., Қабдуллин Б.Т. – Павлодар. 2006 – 45 б.
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Криминологияның даму тарихының жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... 4
2 Криминологияның Қазақстанда ғылым ретінде дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. 7
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 15
КІРІСПЕ
Криминогияның даму тарихы жайлы айтпас бұрын алдымен, криминология туралы түсінікке тоқтап кеткен жөн. Криминология дегеніміз - қылмыстану туралы ғылым. Егер сөзбе - сөз ұғынсақ криминология дегенiмiз кылмыскерлiк жайындағы iлiм, ол мына сөздерден құралған (Crimen-қылмыс, logos - ілім). Бiрақ криминоло-гия ғылымының нақты мазмұны едәуiр күрделi әpi көп аспектiлi. Ол жекелеген кылмыстардың ғана емес, жаппай кылмыстық әрекет ретiндегi қылмыскерліктің де заңдылығын зерттейдi.
Қазіргі кезде осы сала жан - жақты зерттеліп келе жатыр. Қылмыстық құқық, азаматтық құқық сияқты құқық салаларымен қатар бір қалыпта дамып, оқытылып жатыр.
Криминология - қылмыскерлiк социологиясы және зерт-теушiнi социологиялық даярлау базалық болуы тиiс. Осыған бай-ланысты бiрқатар мемлекеттерде криминологияны заңгерлер емес, болашақ социологтер өтеді.Криминология - заң ғылымы және мамандарды заңдық да-ярлау базалық болуы тиiс. Оған мынадай аргументтер келтiрiлген: қылмыстың шекарасын заң белгiлейдi, қылмыскерлiкпен оның барлық аспектiсiнде күресудi заң құқық бұзушылыктың басқа түрлерiмен және өзге де келеңсiз әлеуметтiк ауытқулармен са-лыстырғанда өте мұқият реттейдi. Ресейде, Батыс Еуропаның бiрқатар мемлекеттерiнде крими-нологияны заң факультеттерiнде өтедi. Тиiсiнше, криминология, заң мамандықтарының бiрi ретiнде қаралады. Бұл ретте, криминолог, басқа маман-заңгерлерге қарағанда социологияны, әлеуметтiк психологияны жақсы бiлуге тиiс деген ұғым бар. Басқа сөзбен айтқанда, криминология әлеуметтiк-құкықтық ғылым деп саналады.
1991 жылы криминологтер Криминологиялық қауымдастық құрды, бұл - заңды тұлға болып табылатын epiктi, өзiн-өзi басқа-ратын қоғамдық бiрлестiк. Оның жұмысының негiзгi нысандары: семинарлар мен конференциялар өткiзу, арнайы әдебиет шыға-py, криминологиялық сараптама жургiзу, заң жобаларын жасауға қатысу, зерттеулер ұйымдастыру, тиісті мамандармен халықаралық байланыстар орнату.
Қазақстан криминалистерiне тән қасиет - қылмыскерлiктi шетелдiк және халықаралық зерттеуге қатты ыкылас қою. Кри-минология жөнiндегi көптеген еңбектер орыс тiлiне аударылды, ал отандық ғалымдардың еңбектерi шет елдерде басылып шығуда.
1 Криминологияның даму тарихының жалпы сипаттамасы
Қылмыстардың себептерi, олар үшiн жауапкершiлiк принциптерi туралы көптеген негiзге алынатын идеялар адамзат тарихының бастапқы кездерiнде-ақ пайда болған Криминология тарихы, өзiнше дербес ғылым peтiндe 19 ғасыр-дан басталды, жаратылыстық-ғылыми әдiстердi қолдану аясы кеңiдi. Олар қоғамдық ғылымдарға да ене бастады.
XIX ғасырдың I жартысында криминологияның дербес ретiнде қалыптасуына зерттеулердiң мына төрт түpi айқын әcepiн тигiздi:
1) антропологиялық;
2) статистикалық;
3) әлеуметтiк - экономикалық, социологиялық және т.б., олар арқылы қылмыскерлiк факторларына және оларға ықпал ету тетіктерінe талдау жасалды;
4) әлеуметтiк-құқықтық.
Антропологиялық зерттеулердiң негiзiн қалаушы френолог Галль болатын. Ол қылмыс жасайтын адамдарды үш категорияға бөлдi, қылмыскерлердi биологиялық топтастырудың басын бас-тады. Кейiн туа қылмыскеp деген идеяны бұрынғы түрме дәрiгерi, сот-медицинасының итальяндық профессоры Цезарь (немесе Че-заре) Ломброзо тамаша негiздедi. Қылмыскер болып туады- -дедi ол өзiнiң алғашқы еңбегiнде. Кейiн ол туа қылмыскер болу- типтердің бiреуi ғана, ал өсе келе өмip ықпалымен қылмыскер болатын басқалар да бар eкенін мойындады. Ламброзоның бұл жұмысы күштi дау туғызды: бiр авторлар оны қолдады, басқалары оның идеясын қолдамады, өздерiнше зерттеулер жүргiздi. 19 ғасырдьщ соңы - 20 ғасырдың басында қылмыстық антропология жөнiнде бiр қатар халықаралық конгрестер eттi, оларға қатысқан-дардың көбiсi Ломброзо теориясын сынады. Ломброзо болса қылмыскерлердi және қылмыс жасау себеп-тepiн зерттеу aуқымын кеңейтiп, айтысты жалғастырды. Ол өзiнiң кейiнгi жұмыстарында сыртқы ортаның қылмыскерлiкке ықпал eтетін ер турлi факторларына назар аударды, туа қылмыскер болатындық туралы теориясынан бас тартпаса да бiртiндеп әлеу-меттік факторларға көңіл бөле бастады.
Ломброзоның идеясын оның шәкiрттерi - белгiлi итальян ғалымдары Рафаэль Гарофало мен Энрико Ферри дамытты, олар қылмыскерлiктiң әлеуметтiк факторларына баса назар аударды. Ферридiң пiкiрiнше, антропологиялық мектептiң айырықшылығы сонда, ол органикалық және психикалық келбеттерi, мұралаған және жүре бiткен қасиеттерi арқылы қылмыскердің жай адамнан өзгеше екендiгiн мойындады (раr des anormalitus organiques et psychiques), қылмыскерлердi адамзат тұқымының ерекше бiр түpi деп санады (иnе classe speciale, unе variutu de lespuce humaine). Тиiсiнше, жазаны, қоғамның осы адамзат тұқымының бiр түрінен қорғанысы ретiнде қарады.
Бұл бағытты жақтаушылар Францияда және басқа да елдерде болды. Ресейде П.Н. Тарановскийдiң Д.А. Чиждiң жұмыстары, бiршама Д. Дрильдiң және басқа авторлардың жұмыстары антро-пологиялық бағытқа жақын болды. Айтулы криминологиялық жұмыстардың бiрi - Кылмыс-керлiктiң экономикалық факторының авторы Ван-Кан кейiндерi былай деп жазды: Ламброзонның еңбегi сонда, ол криминология саласындағы ойды оятты, жүйе құрды, тапқыр және батыл гипо-теза жасады, ал нәзiк талдамалар мен түйiндi тұжырымдарды ол өз шәкiрттерiне қалдырды.
Ресейде А.Хвостов, Францияда А.Герри, Бельгияда Э.Дюкпе-тью қылмыскерлiк жайында жинакталған деректерге арнаулы ста-тистикалық зерттеулер жүргiздi. Олардың қылмыскерлiктегi заң-дылықты зерттеу үшiн қаншалықты маңызды екендiгiн бельгия-лық математик әpi статист А.Кетле айқын көрсете бiлдi. 1836 жылы А.Кетленiң Адам жене оның қабiлетiнiң дамуы немесе қоғамдық физика тәжiрибесi атты шығармасы жарық көрдi, онда автор былай деп жазды: Қылмысқа қатысты нәрселердiң бәрiнде сан-дар соншалықты тұрақты қайталанады, ол жағдайға назар аудар-масқа болмайды. Қылмыстардың белгiлi бiр түрлерiнiң жыл сай-ын ұдайы қайталанып тypaтыны және олар үшiн берiлетiн жаза түрлерiнiң де сол пропорцияда болатындығы қылмыстық соттың бiзге берiп отырған қызықты статистикалық мәлiметтерi; мен олар-ды өзiмнiң әр түрлi шығармаларымда бетке ұстадым, әрқашан қайталаудан жалықпадым: таңғаларлық делдiкпен төлем жасап тұратын бюджет бар, ол - зындан, түрме, эшафот бюджетi; сол бюджеттiң азаюын ойластыруымыз керек.
Мұндай зерттеулердi басқа авторлар да жалғастырды, олар-дың көмегімен, бipiншiден, қылмысты немесе қылмыстарды зерт-теуден статистикалық заңдылығы бар жаппай әлеуметтiк құбы-лыс болып табылатын қылмыскерлiктi зерттеуге қадам жасалды, екiншiден, қылмыскерлiк туралы статистикалық мәлiметтердегi өзгерiстер мен қоғамдары өзгерicтер арасындағы өзара байланыс көрсетiлген. Ал, әлеуметтiк-экономикалық социологиялық зерттеулердi алатын болсақ көптеген авторлар (Ферри, Гарофало, Марро, кейiнiрек Ашшафенбург және басқалар) қылмыскерлiктiң әр түрлi әлеуметтiк факторлармен статистикалық байланысын көрсетті.
1844-1845 жылдары жас Фридрих Энгельс Англиядағы жұмыс-шы табының жағдайы атты кiтап жазды, онда Өз байқауым және шын көздер бойынша деген тарау бар. Бұл ic жүзiнде қоғамдық жағдайлардың қылмыскерлiкке ықпал ету факторын ғана емес, ондай ыкпалдың тетігін, қылмыскерлiктiң әлеуметтiк мәнін алғаш рет тepeңipeк зерттеу болды. Әлеуметтiк тәртiптi сыйла-мау өзiнiң ең ақырғы сатысында - қылмыскерлiкте айқын көpiнic табады. Жұмысшыны моральдық азғындауға алып келген себеп-тер әдеттегiден гөpi күштiрек, жиналып әрекет eтeтiн болса, онда, Реомюр бойынша 80 градуста су суйық күйден газға өтeтіні сияқты жұмысшы да қалайда қылмыскерге айналады- деп жазды Ф .Энгельс. Қылмыскерлiк дегенiмiз әлеуметтiк соғыстың көрініc табуы, Энгельс айтқандай, әpкім өзiн ойлайды, өзi үшiн 6асқалардың бәрiне қарсы тұрады, ал өзiнiң қас жауы болып табыла-тын сол басқаларға зиян келтiру керек пе деген меселенi тек өз қамына байланыстырып шешедi. Қылмыскерлiк кестесі көрсетiп отырғандай, бұл шайқас жылдан жығa ушығып, етек алып бара-ды; жауласушы тараптар бiртiндеп өлiспей берiспейтiн eкi лагер-ге бөліне бастады: мұнда - буржуазия, анда - пролетариат. Бұл барлығының барлығына қарсы және буржуазияның пролетариат-қа қарсы соғысы бiздi таңдандырмау керек, себебi ол жеке бәсекелестiк принципiнiң бiртiндеп жүзеге асуы болып табылады.
Фридрих Энгельс, бiрiншiден, адамдар мiне-зқұлқындағы жал-пы келеңсiз әлеуметтiк ауытқулардың себептерiн емес, тек қылмыскерлiктің себептерiн негiздедi; екiншiден, жеке мүдденiң epкін бәсекелестiктiң толық үстемдiгi, жеке меншiгi жоқ жал-дан6алы еңбек адамдарының мүдделерi мен құқықтарын ешбiр елемеушiлiгi орын алып отырған жағдайдағы қылмыскерлiк заңдылығын көpceттi. Осыдан барып қоғамдық және саяси мекеме-лердi, қоғамның қоғамдық-әлеуметтiк қалпын өзгерту қылмыс-керлiкпен күрес шараларының ең 6астысына айналады.
Әлеуметтiк-құқықтық зерттеулердiң құқық социологиясы-ның дамуы қылмыстардың әлеуметтiк негiзiне, құқық нормала-рының бұзылу себептерiне, қылмыс үшiн жаза қолданғанда олар-ды ескеру қажеттiгiне назар аударды, талап eттi. Қылмыстық сая-сат туралы iлiм пайда болды.
Қылмыстардың себептерiмен және олардың алдын алу шара-ларымен криминалистер айналыса 6астады. Жапония профессо-ры Кан Уэда өз елiндегi криминологиялық зерттеулердiң пайда болуын қалыпты, саясат пен түрме iciнe жасалған реформамен байланыстырады. Осының бәpi қылмыскерлiк жөнiндегi арнаулы зерттеушi-лердiң оның заңдылықтары мен себептерiн зерттеудiң яғи кри-минологияның пайда болуына әкелдi. Римдегi кассациялық соттың прокуроры барон Р. Гарофало өзiнiң 1890 жылы жарық көрген кiтабын Криминология деп атаған.
2 Криминологияның Қазақстанда ғылым ретінде дамуы
КСРО құрамында болған мемлекеттердегi социализмнiң ыдырауы қылмыскерлiктiң себептерiне, әcipece, наркобизнес, жезөкшелiк, валюталық операциялармен жасалатын қылмыстар-дың себептерiне жаңаша көзқарасты талап етті. КСРО кезiнде криминология-лық зерттеулерге отыз жылдан аса уақыт тыйым салынғанан едi. Ол тыйым Қылмыскерлiк пен қылмыскердi зерттеу жөнiндегi мемлекеттiк институт қайта ұйымдастырылып, Орталық статис-тика басқармасының моральдық статистика бөлiмi таратылған 30 жылдардың басынан Қылмыскерлiктiн себептерiн зерттеу және оның алдын алу шараларын қарастыру жөнiндегi бүкiл одақтық институт шығарылған 1963 жылға дейiн созылды. Бұл кезенде қыл-мыскерлiк проблемалары бойынша, бiрақ қылмыстық құқық кри-миналистика және басқа пәндер шенберiнде жекелеген ғылыми зерттеулер жүргiзiлдi. Іc жузiнде әңгіме күрделi де бүтiндей ерек-ше құбылыс болып табылатын қылмыскерлiк жайында емес, жекелеген қылмыстармен күрес жайында ғана едi.
ТМД елдерiнде алғашқы Криминологиялық ассоциация 1991 жылы құрылды. Қазақстан Республикасында да Криминология-лық Ассоциация 2000 жылы кұрылып, аталған ұйымның "Қыл-мыстылықтың алдын алу" (Предупреждение преступности) жур-налы 2001 жылдан бастап жылына eкi рет жарық көре бастады. Алғашқы Қазақстанның Криминологиялық ассоциациясының төрағасы болып заң ғылымдарының докторы, профессор И.И.Рогов сайланды.
Криминологияның ғылым ретіндегі мазмұн - бұл дегенiмiз: қылмыскерлiктi, оның өзгерiстерiн, аймактық және әлеуметтiк- топтық ерекшелiктерiн зерттеу және бағалау; тиiсті қылмыскерлiктiң детерминация және себептiлiк процестерiн оның өзгерiстерi мен айырмашылықтарын зерттеу және бағалау қылмыскерлiкпен күрес жөнiнде, сондай-ақ крминологиялық зерттеулердiң методологиясы мен әдiстемесiне қатысты ұсыныстар дайындау.
Криминология пәнiнiң анықтамасымен салыстырып қарасақ мұнда, бiрiншiден, қылмыскерлiктi, оның детерминация және себептiлiк процестерiн, екiншiден, қылмыскерлiкпен күрес жөнiнде криминологиялық зерттеулердiң методологиясы әдiс-намасы мен әдiстемесi бойынша ұсыныс дайындауды көрсету өзiнше жаңалық болып табылады.
Кез келген ғылымның методологиясы мен әдiстемесi маңызды рөл атқарады, себебi олар әрқашанда зерттеу объектiсiне байла-ныстырылады және оның нәтижелерiнiң сенiмдiлiгiн, растығын анықтайды. Зерттеу әдiстемелерi мен әдiстерiнiң өзiндiк ерек-шелiктерi осы әдiстердi игерген мамандардың сондай-ақ арнаулы зерттеу мекемелерiн ұйымдастырудың қажет екендiгiн талап етедi.
Криминология бойынша 60 жылдары шыққан алғашқы оқулықтарда оның пәнi мен мазмұнын қарастырғанда жеке басы сөз болмайды. "Қылмыскердiң тұлғасын жалпы анықтаудан теория жүзiнде бас тарту дегенiмiз жеке дараны әлеуметтiк ай-налдырудан бас тарту деген сөз, ол ойлап қарасаңыз криминоло-гиялық теорияны әдiстемелiк негiзден айырады" - деп У.С. Жеке-баев дұрыс айтқан болатын. Кейiн қылмыскерлiкпен, оның себептерiмен, қылмыскерлiктiң алдын алу шараларымен қатар ол жайында сөз қозғала бастады. Ондағы мақсат - криминологтердiң оған өзiнше бөлек назар аударуы керек екендiгiн, қоғамдық қаты-настарды зерттеу қылмыскердiң жеке басын зерттеудi алмастыра алмайтындығын, ал қылмыскерлiкке және оның себептерiне ықпал ету - адамның өмip салтын cayықтыpy және белгiлi бiр жеке мiнез-құлықты түзету екендiгiн көрсету едi.
Криминология пәнiн, оның мазмұнын анықтаудағы мұндай көзқарас өзiн ақтады, себебi ол, мысалы, қылмыскердiң жеке басын криминологиялық зерттеудiң дамуына септiгiн тигiздi. Осы күні зерттеулер нәтижелерiнiң ма-ңыздылығы даусыз, ендi криминологияның пәнi мен мазмұнын анықтауда қылмыскердiң жеке басын қылмыскерлiктен бөлек, оның себептерi мен алдын алу шараларынан бөлек сөз етуге бол-майды. Қылмыскердің жеке басын криминология пәнiнде бөлiп алудың жасандылық сипаты бар, ол жайында алда сөз болады.
Криминология дегеніміз - қылмыскерлік жайындағы ілім. Бірақ криминология ғылымының нақты мазмұны едәуір күрделі әрі көп қырлы. Ол жекелеген қылмыстардың ғана емес, жаппай қылмыстық әрекет ретіндегі қылмыскерліктің де заңдылығын зерттейді. Өз проблемаларын шешу үшін көптеген адамдар неге қылмыс жолына түседі? Ондайға жол бермеу үшін не істеу керек деген сұрақтарға жауап береді.
Бүгінде Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың басшылығымен Қазақстан әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына енуге ұмтылыс танытып отыр. Осы межеге жетуде өзге де көптеген салалармен қатар, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Криминологияның даму тарихының жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... 4
2 Криминологияның Қазақстанда ғылым ретінде дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. 7
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 15
КІРІСПЕ
Криминогияның даму тарихы жайлы айтпас бұрын алдымен, криминология туралы түсінікке тоқтап кеткен жөн. Криминология дегеніміз - қылмыстану туралы ғылым. Егер сөзбе - сөз ұғынсақ криминология дегенiмiз кылмыскерлiк жайындағы iлiм, ол мына сөздерден құралған (Crimen-қылмыс, logos - ілім). Бiрақ криминоло-гия ғылымының нақты мазмұны едәуiр күрделi әpi көп аспектiлi. Ол жекелеген кылмыстардың ғана емес, жаппай кылмыстық әрекет ретiндегi қылмыскерліктің де заңдылығын зерттейдi.
Қазіргі кезде осы сала жан - жақты зерттеліп келе жатыр. Қылмыстық құқық, азаматтық құқық сияқты құқық салаларымен қатар бір қалыпта дамып, оқытылып жатыр.
Криминология - қылмыскерлiк социологиясы және зерт-теушiнi социологиялық даярлау базалық болуы тиiс. Осыған бай-ланысты бiрқатар мемлекеттерде криминологияны заңгерлер емес, болашақ социологтер өтеді.Криминология - заң ғылымы және мамандарды заңдық да-ярлау базалық болуы тиiс. Оған мынадай аргументтер келтiрiлген: қылмыстың шекарасын заң белгiлейдi, қылмыскерлiкпен оның барлық аспектiсiнде күресудi заң құқық бұзушылыктың басқа түрлерiмен және өзге де келеңсiз әлеуметтiк ауытқулармен са-лыстырғанда өте мұқият реттейдi. Ресейде, Батыс Еуропаның бiрқатар мемлекеттерiнде крими-нологияны заң факультеттерiнде өтедi. Тиiсiнше, криминология, заң мамандықтарының бiрi ретiнде қаралады. Бұл ретте, криминолог, басқа маман-заңгерлерге қарағанда социологияны, әлеуметтiк психологияны жақсы бiлуге тиiс деген ұғым бар. Басқа сөзбен айтқанда, криминология әлеуметтiк-құкықтық ғылым деп саналады.
1991 жылы криминологтер Криминологиялық қауымдастық құрды, бұл - заңды тұлға болып табылатын epiктi, өзiн-өзi басқа-ратын қоғамдық бiрлестiк. Оның жұмысының негiзгi нысандары: семинарлар мен конференциялар өткiзу, арнайы әдебиет шыға-py, криминологиялық сараптама жургiзу, заң жобаларын жасауға қатысу, зерттеулер ұйымдастыру, тиісті мамандармен халықаралық байланыстар орнату.
Қазақстан криминалистерiне тән қасиет - қылмыскерлiктi шетелдiк және халықаралық зерттеуге қатты ыкылас қою. Кри-минология жөнiндегi көптеген еңбектер орыс тiлiне аударылды, ал отандық ғалымдардың еңбектерi шет елдерде басылып шығуда.
1 Криминологияның даму тарихының жалпы сипаттамасы
Қылмыстардың себептерi, олар үшiн жауапкершiлiк принциптерi туралы көптеген негiзге алынатын идеялар адамзат тарихының бастапқы кездерiнде-ақ пайда болған Криминология тарихы, өзiнше дербес ғылым peтiндe 19 ғасыр-дан басталды, жаратылыстық-ғылыми әдiстердi қолдану аясы кеңiдi. Олар қоғамдық ғылымдарға да ене бастады.
XIX ғасырдың I жартысында криминологияның дербес ретiнде қалыптасуына зерттеулердiң мына төрт түpi айқын әcepiн тигiздi:
1) антропологиялық;
2) статистикалық;
3) әлеуметтiк - экономикалық, социологиялық және т.б., олар арқылы қылмыскерлiк факторларына және оларға ықпал ету тетіктерінe талдау жасалды;
4) әлеуметтiк-құқықтық.
Антропологиялық зерттеулердiң негiзiн қалаушы френолог Галль болатын. Ол қылмыс жасайтын адамдарды үш категорияға бөлдi, қылмыскерлердi биологиялық топтастырудың басын бас-тады. Кейiн туа қылмыскеp деген идеяны бұрынғы түрме дәрiгерi, сот-медицинасының итальяндық профессоры Цезарь (немесе Че-заре) Ломброзо тамаша негiздедi. Қылмыскер болып туады- -дедi ол өзiнiң алғашқы еңбегiнде. Кейiн ол туа қылмыскер болу- типтердің бiреуi ғана, ал өсе келе өмip ықпалымен қылмыскер болатын басқалар да бар eкенін мойындады. Ламброзоның бұл жұмысы күштi дау туғызды: бiр авторлар оны қолдады, басқалары оның идеясын қолдамады, өздерiнше зерттеулер жүргiздi. 19 ғасырдьщ соңы - 20 ғасырдың басында қылмыстық антропология жөнiнде бiр қатар халықаралық конгрестер eттi, оларға қатысқан-дардың көбiсi Ломброзо теориясын сынады. Ломброзо болса қылмыскерлердi және қылмыс жасау себеп-тepiн зерттеу aуқымын кеңейтiп, айтысты жалғастырды. Ол өзiнiң кейiнгi жұмыстарында сыртқы ортаның қылмыскерлiкке ықпал eтетін ер турлi факторларына назар аударды, туа қылмыскер болатындық туралы теориясынан бас тартпаса да бiртiндеп әлеу-меттік факторларға көңіл бөле бастады.
Ломброзоның идеясын оның шәкiрттерi - белгiлi итальян ғалымдары Рафаэль Гарофало мен Энрико Ферри дамытты, олар қылмыскерлiктiң әлеуметтiк факторларына баса назар аударды. Ферридiң пiкiрiнше, антропологиялық мектептiң айырықшылығы сонда, ол органикалық және психикалық келбеттерi, мұралаған және жүре бiткен қасиеттерi арқылы қылмыскердің жай адамнан өзгеше екендiгiн мойындады (раr des anormalitus organiques et psychiques), қылмыскерлердi адамзат тұқымының ерекше бiр түpi деп санады (иnе classe speciale, unе variutu de lespuce humaine). Тиiсiнше, жазаны, қоғамның осы адамзат тұқымының бiр түрінен қорғанысы ретiнде қарады.
Бұл бағытты жақтаушылар Францияда және басқа да елдерде болды. Ресейде П.Н. Тарановскийдiң Д.А. Чиждiң жұмыстары, бiршама Д. Дрильдiң және басқа авторлардың жұмыстары антро-пологиялық бағытқа жақын болды. Айтулы криминологиялық жұмыстардың бiрi - Кылмыс-керлiктiң экономикалық факторының авторы Ван-Кан кейiндерi былай деп жазды: Ламброзонның еңбегi сонда, ол криминология саласындағы ойды оятты, жүйе құрды, тапқыр және батыл гипо-теза жасады, ал нәзiк талдамалар мен түйiндi тұжырымдарды ол өз шәкiрттерiне қалдырды.
Ресейде А.Хвостов, Францияда А.Герри, Бельгияда Э.Дюкпе-тью қылмыскерлiк жайында жинакталған деректерге арнаулы ста-тистикалық зерттеулер жүргiздi. Олардың қылмыскерлiктегi заң-дылықты зерттеу үшiн қаншалықты маңызды екендiгiн бельгия-лық математик әpi статист А.Кетле айқын көрсете бiлдi. 1836 жылы А.Кетленiң Адам жене оның қабiлетiнiң дамуы немесе қоғамдық физика тәжiрибесi атты шығармасы жарық көрдi, онда автор былай деп жазды: Қылмысқа қатысты нәрселердiң бәрiнде сан-дар соншалықты тұрақты қайталанады, ол жағдайға назар аудар-масқа болмайды. Қылмыстардың белгiлi бiр түрлерiнiң жыл сай-ын ұдайы қайталанып тypaтыны және олар үшiн берiлетiн жаза түрлерiнiң де сол пропорцияда болатындығы қылмыстық соттың бiзге берiп отырған қызықты статистикалық мәлiметтерi; мен олар-ды өзiмнiң әр түрлi шығармаларымда бетке ұстадым, әрқашан қайталаудан жалықпадым: таңғаларлық делдiкпен төлем жасап тұратын бюджет бар, ол - зындан, түрме, эшафот бюджетi; сол бюджеттiң азаюын ойластыруымыз керек.
Мұндай зерттеулердi басқа авторлар да жалғастырды, олар-дың көмегімен, бipiншiден, қылмысты немесе қылмыстарды зерт-теуден статистикалық заңдылығы бар жаппай әлеуметтiк құбы-лыс болып табылатын қылмыскерлiктi зерттеуге қадам жасалды, екiншiден, қылмыскерлiк туралы статистикалық мәлiметтердегi өзгерiстер мен қоғамдары өзгерicтер арасындағы өзара байланыс көрсетiлген. Ал, әлеуметтiк-экономикалық социологиялық зерттеулердi алатын болсақ көптеген авторлар (Ферри, Гарофало, Марро, кейiнiрек Ашшафенбург және басқалар) қылмыскерлiктiң әр түрлi әлеуметтiк факторлармен статистикалық байланысын көрсетті.
1844-1845 жылдары жас Фридрих Энгельс Англиядағы жұмыс-шы табының жағдайы атты кiтап жазды, онда Өз байқауым және шын көздер бойынша деген тарау бар. Бұл ic жүзiнде қоғамдық жағдайлардың қылмыскерлiкке ықпал ету факторын ғана емес, ондай ыкпалдың тетігін, қылмыскерлiктiң әлеуметтiк мәнін алғаш рет тepeңipeк зерттеу болды. Әлеуметтiк тәртiптi сыйла-мау өзiнiң ең ақырғы сатысында - қылмыскерлiкте айқын көpiнic табады. Жұмысшыны моральдық азғындауға алып келген себеп-тер әдеттегiден гөpi күштiрек, жиналып әрекет eтeтiн болса, онда, Реомюр бойынша 80 градуста су суйық күйден газға өтeтіні сияқты жұмысшы да қалайда қылмыскерге айналады- деп жазды Ф .Энгельс. Қылмыскерлiк дегенiмiз әлеуметтiк соғыстың көрініc табуы, Энгельс айтқандай, әpкім өзiн ойлайды, өзi үшiн 6асқалардың бәрiне қарсы тұрады, ал өзiнiң қас жауы болып табыла-тын сол басқаларға зиян келтiру керек пе деген меселенi тек өз қамына байланыстырып шешедi. Қылмыскерлiк кестесі көрсетiп отырғандай, бұл шайқас жылдан жығa ушығып, етек алып бара-ды; жауласушы тараптар бiртiндеп өлiспей берiспейтiн eкi лагер-ге бөліне бастады: мұнда - буржуазия, анда - пролетариат. Бұл барлығының барлығына қарсы және буржуазияның пролетариат-қа қарсы соғысы бiздi таңдандырмау керек, себебi ол жеке бәсекелестiк принципiнiң бiртiндеп жүзеге асуы болып табылады.
Фридрих Энгельс, бiрiншiден, адамдар мiне-зқұлқындағы жал-пы келеңсiз әлеуметтiк ауытқулардың себептерiн емес, тек қылмыскерлiктің себептерiн негiздедi; екiншiден, жеке мүдденiң epкін бәсекелестiктiң толық үстемдiгi, жеке меншiгi жоқ жал-дан6алы еңбек адамдарының мүдделерi мен құқықтарын ешбiр елемеушiлiгi орын алып отырған жағдайдағы қылмыскерлiк заңдылығын көpceттi. Осыдан барып қоғамдық және саяси мекеме-лердi, қоғамның қоғамдық-әлеуметтiк қалпын өзгерту қылмыс-керлiкпен күрес шараларының ең 6астысына айналады.
Әлеуметтiк-құқықтық зерттеулердiң құқық социологиясы-ның дамуы қылмыстардың әлеуметтiк негiзiне, құқық нормала-рының бұзылу себептерiне, қылмыс үшiн жаза қолданғанда олар-ды ескеру қажеттiгiне назар аударды, талап eттi. Қылмыстық сая-сат туралы iлiм пайда болды.
Қылмыстардың себептерiмен және олардың алдын алу шара-ларымен криминалистер айналыса 6астады. Жапония профессо-ры Кан Уэда өз елiндегi криминологиялық зерттеулердiң пайда болуын қалыпты, саясат пен түрме iciнe жасалған реформамен байланыстырады. Осының бәpi қылмыскерлiк жөнiндегi арнаулы зерттеушi-лердiң оның заңдылықтары мен себептерiн зерттеудiң яғи кри-минологияның пайда болуына әкелдi. Римдегi кассациялық соттың прокуроры барон Р. Гарофало өзiнiң 1890 жылы жарық көрген кiтабын Криминология деп атаған.
2 Криминологияның Қазақстанда ғылым ретінде дамуы
КСРО құрамында болған мемлекеттердегi социализмнiң ыдырауы қылмыскерлiктiң себептерiне, әcipece, наркобизнес, жезөкшелiк, валюталық операциялармен жасалатын қылмыстар-дың себептерiне жаңаша көзқарасты талап етті. КСРО кезiнде криминология-лық зерттеулерге отыз жылдан аса уақыт тыйым салынғанан едi. Ол тыйым Қылмыскерлiк пен қылмыскердi зерттеу жөнiндегi мемлекеттiк институт қайта ұйымдастырылып, Орталық статис-тика басқармасының моральдық статистика бөлiмi таратылған 30 жылдардың басынан Қылмыскерлiктiн себептерiн зерттеу және оның алдын алу шараларын қарастыру жөнiндегi бүкiл одақтық институт шығарылған 1963 жылға дейiн созылды. Бұл кезенде қыл-мыскерлiк проблемалары бойынша, бiрақ қылмыстық құқық кри-миналистика және басқа пәндер шенберiнде жекелеген ғылыми зерттеулер жүргiзiлдi. Іc жузiнде әңгіме күрделi де бүтiндей ерек-ше құбылыс болып табылатын қылмыскерлiк жайында емес, жекелеген қылмыстармен күрес жайында ғана едi.
ТМД елдерiнде алғашқы Криминологиялық ассоциация 1991 жылы құрылды. Қазақстан Республикасында да Криминология-лық Ассоциация 2000 жылы кұрылып, аталған ұйымның "Қыл-мыстылықтың алдын алу" (Предупреждение преступности) жур-налы 2001 жылдан бастап жылына eкi рет жарық көре бастады. Алғашқы Қазақстанның Криминологиялық ассоциациясының төрағасы болып заң ғылымдарының докторы, профессор И.И.Рогов сайланды.
Криминологияның ғылым ретіндегі мазмұн - бұл дегенiмiз: қылмыскерлiктi, оның өзгерiстерiн, аймактық және әлеуметтiк- топтық ерекшелiктерiн зерттеу және бағалау; тиiсті қылмыскерлiктiң детерминация және себептiлiк процестерiн оның өзгерiстерi мен айырмашылықтарын зерттеу және бағалау қылмыскерлiкпен күрес жөнiнде, сондай-ақ крминологиялық зерттеулердiң методологиясы мен әдiстемесiне қатысты ұсыныстар дайындау.
Криминология пәнiнiң анықтамасымен салыстырып қарасақ мұнда, бiрiншiден, қылмыскерлiктi, оның детерминация және себептiлiк процестерiн, екiншiден, қылмыскерлiкпен күрес жөнiнде криминологиялық зерттеулердiң методологиясы әдiс-намасы мен әдiстемесi бойынша ұсыныс дайындауды көрсету өзiнше жаңалық болып табылады.
Кез келген ғылымның методологиясы мен әдiстемесi маңызды рөл атқарады, себебi олар әрқашанда зерттеу объектiсiне байла-ныстырылады және оның нәтижелерiнiң сенiмдiлiгiн, растығын анықтайды. Зерттеу әдiстемелерi мен әдiстерiнiң өзiндiк ерек-шелiктерi осы әдiстердi игерген мамандардың сондай-ақ арнаулы зерттеу мекемелерiн ұйымдастырудың қажет екендiгiн талап етедi.
Криминология бойынша 60 жылдары шыққан алғашқы оқулықтарда оның пәнi мен мазмұнын қарастырғанда жеке басы сөз болмайды. "Қылмыскердiң тұлғасын жалпы анықтаудан теория жүзiнде бас тарту дегенiмiз жеке дараны әлеуметтiк ай-налдырудан бас тарту деген сөз, ол ойлап қарасаңыз криминоло-гиялық теорияны әдiстемелiк негiзден айырады" - деп У.С. Жеке-баев дұрыс айтқан болатын. Кейiн қылмыскерлiкпен, оның себептерiмен, қылмыскерлiктiң алдын алу шараларымен қатар ол жайында сөз қозғала бастады. Ондағы мақсат - криминологтердiң оған өзiнше бөлек назар аударуы керек екендiгiн, қоғамдық қаты-настарды зерттеу қылмыскердiң жеке басын зерттеудi алмастыра алмайтындығын, ал қылмыскерлiкке және оның себептерiне ықпал ету - адамның өмip салтын cayықтыpy және белгiлi бiр жеке мiнез-құлықты түзету екендiгiн көрсету едi.
Криминология пәнiн, оның мазмұнын анықтаудағы мұндай көзқарас өзiн ақтады, себебi ол, мысалы, қылмыскердiң жеке басын криминологиялық зерттеудiң дамуына септiгiн тигiздi. Осы күні зерттеулер нәтижелерiнiң ма-ңыздылығы даусыз, ендi криминологияның пәнi мен мазмұнын анықтауда қылмыскердiң жеке басын қылмыскерлiктен бөлек, оның себептерi мен алдын алу шараларынан бөлек сөз етуге бол-майды. Қылмыскердің жеке басын криминология пәнiнде бөлiп алудың жасандылық сипаты бар, ол жайында алда сөз болады.
Криминология дегеніміз - қылмыскерлік жайындағы ілім. Бірақ криминология ғылымының нақты мазмұны едәуір күрделі әрі көп қырлы. Ол жекелеген қылмыстардың ғана емес, жаппай қылмыстық әрекет ретіндегі қылмыскерліктің де заңдылығын зерттейді. Өз проблемаларын шешу үшін көптеген адамдар неге қылмыс жолына түседі? Ондайға жол бермеу үшін не істеу керек деген сұрақтарға жауап береді.
Бүгінде Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың басшылығымен Қазақстан әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына енуге ұмтылыс танытып отыр. Осы межеге жетуде өзге де көптеген салалармен қатар, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz